Bazat e rrjetave kompjuterike

Ligjerues:

Selman Haxhijaha

Objektivat
Shpjegimi i parimeve t rrjetave kompjuterike Prshkrimi i llojeve t rrjetave kompjuterike Prshkrimi bazik i koncepteve dhe teknologjive t rrjetave kompjuterike Prshkrimi i komponentve fizike t rrjetave kompjuterike Prshkrimi i topologjive dhe arkitekturave LAN Identifikimi i organizatave pr standarde Identifikimi i standardeve Ethernet Shpjegimi i modeleve OSI dhe TCP/IP Identifikimi i emrtimeve, qllimeve dhe karakteristikave t teknologjive tjera q prdoren pr t komunikuar n rrjeta kompjuterike Identifikimi dhe aplikimi i teknikave m t zakonshme pr parandalimin dhe mirmbajtjen e rrjetave kompjuterike Zgjidhja e problemeve n rrjetat kompjuterike Selman Haxhijaha

Parimet e rrjetave kompjuterike

Rrjetat jan sisteme q formohen nga linjat Njerzit prdorin lloje t ndryshme t rrjetave
Sistemi i drgesave postare Sistemi i telefonis Sistemi i transportit publik Rrjetat kompjuterike Interneti

Kompjutert mund t lidhen n rrjeta q t ndajn t dhna dhe resurse Nj rrjet mund t jet e thjesht dhe t prbehet prej dy kompjuterve t lidhur me nj kabull apo t jet komplekse e t prbehet prej qindra kompjuterve t lidhur prmes pajisjeve t cilat kontrollojn rrjedhn e informacioneve
Selman Haxhijaha

Rrjetat kompjuterike
Nj rrjet kompjuterike sht nj koleksion i hostave t lidhur nga pajisjet e rrjetave si jan kompjutert, printert, skanert, telefonat e menur si dhe servert pr fajlla dhe printime Resurset e ndara prmes rrjetave prfshijn lloje t ndryshme t shrbimeve, deponimeve dhe aplikacioneve Pajisjet e rrjetave lidhen n mes vete duke prdorur disa lloje t lidhjeve/kabllimeve
Kabllimet me baker Kabllimet me fibra optike Lidhjet pa tela

Disa nga benefitet e rrjetave prfshijn:

M pak pajisje periferike M shum mundsi komunikimi Evitimi i fajllave t shumfishta dhe korruptimit Kosto m t ult t lisencave Administrim t centralizuar Ruajtje t resurseve
Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave
Rrjetat kompjuterike identifikohen sipas: Llojit t mediumit q prdoret pr ti lidhur pajisjet Llojit t rrjetave q prdorin pajisjet Mnyrs s menaxhimit t resurseve Mnyrs s organizimit t rrjets Mnyrs s ruajtjes s t dhnave Hapsirs t cils i shrben
Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave (vazhdim)

LAN nj grup i kompjuterve t lidhur n mes vete sipas nj grupimi administrativo-kontrollues q menaxhon politikat e siguris dhe kontrollit t qasjes q aplikohen n rrjet WAN nj rrjet e cila lidh rrjetat LAN t ndara nga haspira t gjra gjeografike WLAN grup i pajisjeve pa tela q lidhen n pika t qasjes brenda nj zone t veant. Pikat e qasjes (Access Points) zakonisht lidhen n rrjeta duke prdorur kabllimet e bakrit
Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave (vazhdim)

Rrjetat peer-to-peer: pajisjet t cilat jan t lidhura drejt pr drejt me njra tjetrn pra pa pajisje tjera ndrmjet. Secila pajisje ka aftsi dhe rol ekuivalent Rrjetat client/server: n kt model, klienti krkon informacione apo shrbime nga serveri. Serveri ofron informacionet apo shrbimet e krkuara nga klienti
Selman Haxhijaha

Gjersia e brezit dhe vonesat

Gjersia e brezit (bandidth) sht sasia e t dhnave q mund t transmetohet brenda nj kohe t caktuar Gjersia e brezit matet me bita pr sekond dhe zakonisht e shnojm si:
bps bita pr sekond Kbps kilobita pr sekond Mbps megabita pr sekond

Vonesa (latency) sht sasia e kohs q merr e dhna gjat udhtimit nga burimi tek destinacioni T dhnat transmetohen n nj nga tri mnyrat
Simplex (transmetim nj drejtimesh) Half-duplex (transmetimi lejohet t rrjedh vetm n nj drejtim n nj koh) Full-duplex (transmetimi lejohet t rrjedh n t dy drejtimet n t njjtn koh)
Selman Haxhijaha

IP adresa
IP adresa sht nj numr unik q prdoret pr t identifikuar nj pajisje e cila paraqitet si numr binar 32-bitsh, i ndar n katr oktete (grupe me nga tet bita)
P.sh. 10111110.01100100.00000101.00110110

Nj IP adres zakonisht shkruhet n formatin decimal t ndar me pika

P.sh. 190.100.5.54

Kur nj host sht i konfiguruar m nj IP adres, ajo ndahet me pik n numra decimal si p.sh. 192.168.1.5 . Kjo IP adres duhet t jet unike n rrjetn kompjuterike n mnyr q t dhnat t mund t drgohen/pranohen
Klasat e IP adresave Klasa A okteti i par prej 1 deri 127, prdoret n rrjeta t mdha, kompani t mdha apo shtete Klasa B okteti i par prej 128 deri 191, prdoret n rrjeta t mesme, universitete apo kompani t vogla Klasa C okteti i par prej 192 deri 223, prdoret nga ISP pr lidhjen e klientve, rrjeta t vogla, Klasa D okteti i par prej 224 deri 240 , prdorime t veanta pr multicasting Klasa E okteti i par prej 240 deri 255, prdoret pr testime eksperimentale
Selman Haxhijaha

Subnet maska
IP adresa prbehet prej pjess identifikuese t rrjets dhe hostave T gjith hostat brenda nj domeni transmetues prdorin t njjtin subnet mask Klasat e IP-ve kan subnetat autentik Konfigurimi i IP-ve :
Manuale shkruarja e IP dhe subnet masks prkatse Dinamike prmes serverit DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

Selman Haxhijaha

Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) DHCP ja pajis automatikisht kompjutert me IP adresa DHCP serveri mund tiu jap hostave:
IP adresa Subnet maskn Portn autentike Adresn pr DNS
Selman Haxhijaha

Proceset dhe avantazhet e DHCP-s

Proceset e DHCP-s 1. DHCP serveri pranon krkesn nga hosti 2. Serveri zgjedh IP adresn nga databaza 3. Serveri ofron adresn tek hosti 4. Nse hosti pranon ofertn, serveri lshon IP adresn pr nj koh t caktuar Avantazhet e DHCP-s
Thjeshtzon administrimin e rrjetave Shmang mundsin q adresat t duplikohen apo t jen jo valide
Selman Haxhijaha

Protokollet e internetit
Protokollet jan rregulla t definuara. Protokollet e internetit udhheqin komunikimin n mes dhe brenda rrjetave kompjuterike Shum protokolle i gjejm t grupe protokollesh t vendosura n shtresa. Kto shtresa varen nga operimet e shtresave tjera q t funksionojn si duhet Funksionet kryesore t protokolleve
Identifikimi i gabimeve Kompresimi i t dhnave Prcaktimi se si do drgohen dhe pranohen t dhnat Adresimi i t dhnave
TCP/IP, NETBIOS, IPX dhe SPX, FTP, SSH, Telnet, POP, IMAP, SMTP, HTTP
Selman Haxhijaha

Disa nga protokollet:

Internet Control Message Protocol (ICMP)

ICMP prdoret nga pajisjet e rrjetave q t drgojn mesazhe kontrolli dhe gabimesh tek kompjutert dhe servert PING (Packet Internet Groper) sht nj vegl e thjesht q prdoret pr t testuar lidhjen n mes kompjuterve
Prdoret pr t ditur nse nj IP adres specifike sht e arritshme Shoqrohet ose jo me emrin e hostit Punon duke drguar ICMP eko krkesn tek nj kompjuter i destinuar Pajisja pranuese/ marrse drgon mbrapa ICMP eko prgjigjen

Katr ICMP eko krkesa (ping) drgohen tek kompjuteri destinues pr t determinuar gjendjen dhe arritshmerin
Selman Haxhijaha

Komponentt fizike t rrjetave

Pajisjet e rrjetave
Kompjutert Habat Suiat Rutert Pikat e qasjeve pa tela

Mediumet e rrjetave
Kabllimet me iftoret e bakrit Kabllimet me fibra optike Radio valt
Selman Haxhijaha

Pajisjet e rrjetave
Habi
Shton shtrirjen e sinjalit duke e pranuar dhe rigjeneruar at si dhe drgimin e tij n t gjitha portat Lejon shum konflikte n segmentet e rrjetave dhe shpesh nuk jan zgjidhja e duhur Njihen edhe si koncentrator sepse shrbejn si pik qendrore e lidhjeve pr nj rrjet LAN

Brigjat dhe Suiat

Nj paket bashk me MAC adresn e saj quhet frejm (ang. frame) LAN-et ndahen n segmente q kufizohen nga brigjat Nj brigj ka inteligjenc q t dalloj nse nj frejm duhet drguar n nj segment tjetr t rrjets apo duhet t hidhet Nj sui (shum porta t brixhit) ka disa porta dhe i referohet nj tabele t MAC adresave pr t prcaktuar se n ciln port duhet drguar frejmat
Selman Haxhijaha

Pajisjet e rrjetave (vazhdim)

Rutert
Pajisje q lidhin n trsi rrjetat n mes vete. Prdorin IP adresat pr t prcjell paketat pr n rrjetat tjera kompjuterike Nj ruter mund t jet nj kompjuter m nj softuer t veant ose mund t jet nj pajisje e prodhuar nga prodhuesit e pajisjeve t rrjetave Rutert prmbajn tabelat e IP adresave bashk me rrugt optimale pr tek rrjetat tjera

Pikat e qasjeve pa tela

Sigurojn qasje n rrjetat kompjuterike t pajisjeve pa tela si jan laptopt, PDA-t Prdorin radio valt pr radio komunikimet me kompjuter, PDA dhe pikat tjera t qasjeve pa tela Kan mbulueshmri t limituar
Selman Haxhijaha

Kabllimet me iftore t bakrit

Nj pal e telave t dredhur formojn nj medium i cili transmeton t dhna Telat e dredhur sigurojn mbrojtje nga zhurmat elektrike (crosstalk) pr shkak t efektit t anulimit Palt e telave jan t mbshtjella nga izolues plastike me ngjyra t ndryshme Nj mbshtjells i jashtm PVC mbron trsin e iftoreve t dredhura Jan dy lloje t kabujve
1. Unshielded twisted-pair (UTP)
(Cat 3, Cat 5, 5e and Cat 6)

2. Shielded twisted-pair (STP)

Selman Haxhijaha

Kabulli koaksial i bakrit

Nj fije bakri e rrethuar nga nj mbshtjells i dendur Llojet e koaksit
Thicknet (10Base5) kabull koaksial q prdoret n rrjeta dhe operon n 10 Mbps deri n 500m Thinnet (10Base2) kabull koaksial q prdoret n rrjeta dhe operon n 10 Mbps deri n 185m

Selman Haxhijaha

Kabulli me fibra optike

Nj fije xhami ose plastike q transmeton informata duke prdorur sinjalet e drits e q mbshtillet nga nj mburoj e veant Nuk ndikohet nga interferencat elektromagnetike apo radio frekuencave Sinjalet jan t pastra , mund t shkojn larg dhe kan gjersi brezi m t madhe se sa kabujt e bakrit Kushtojn m shtrenjt se bakri dhe m t vshtira pr tu punuar Dy lloje t tyre:
Multi-mode dhe Single-mode
Selman Haxhijaha

Topologjit LAN
Topologjia fizike sht shtrirja fizike e komponentve n nj rrjet kompjuterike

Topologjia logjike determinon se si hostat qasen n medium q t komunikojn n rrjetn kompjuterike

Selman Haxhijaha

Topologjit fizike LAN

Topologjia fizike definon mnyrn n t ciln kompjutert, printert dhe pajisjet tjera jan t lidhura n rrjet Bus
Secili kompjuter lidhet n kabullin e njjt linear, fundi i kabullit ka nj terminator t instaluar q t parandaloj reflektimin e sinjalit dhe gabimet n rrjet Vetm nj kompjuter mund t transmetoj t dhna n t njjtn koh, prndryshe frejmat do t ndeshen dhe do t shkatrrohen

Ring (Rreth)
Hostet jan t lidhura fizikisht n form rrethi Nj frejm i veant, nj token, qarkullon npr rreth duke ndaluar tek do host pr ti mundsuar transmetimin e t dhnave Dy lloje t topologjis ring:
Single ring dhe Dual-ring

Selman Haxhijaha

Topologjit fizike LAN (vazhdim)

Star (Ylli)
Ka nj pik qendrore t lidhjes : nj hab, sui apo ruter Leht t zgjidhen problemet pasi q do host lidhet n pajisjen qendrore me telat e vet

Topologjia e yllit t shtuar

Nj rrjet q ka nj pajisje shtes t rrjets q lidhet n rrjetn kryesore pr t rritur madhsin e rrjets kompjuterike Prdoret n rrjeta t mdha

Topologjia mesh (e przier)

Secila pajisje lidhet me seciln Prdoret n rrjetat WAN pr t lidhur rrjetat LAN.
Interneti sht nj shembull i rrjets s przier

Selman Haxhijaha

Topologjit logjike t rrjetave

Dy llojet m t njohura t topologjive logjike jan transmetimi (broadcast) dhe prcjellja e tokenit (token passing)
N nj topologji transmetimi , nuk ka ndonj radh se kur hosti mund t transmetoj, i pari q vjen i pari shrbehet pr transmetimin e t dhnave ne rrjet. Prcjellja e tokenit kontrollon qasjen n rrjetn kompjuterike duke pasuar nj shenj elektronike n mnyr sekuenciale tek do host. Kur hosti pranon tokenin, mund t drgoj t dhna n rrjet. Nse hosti nuk ka ka t drgoj, e kalon tokenin tek hosti tjetr n radh dhe kshtu procesi prsritet vetvetiu

Selman Haxhijaha

Arkitektura LAN
Arkitektura LAN sht struktura e sistemeve kompjuterike apo komunikuese e cila determinon mundsit dhe kufizimet e vet sistemit. Dallojm tri arkitektura t rrjetave LAN:
Ethernet Token Ring Fiber Distributed Data Interface (FDDI)
Selman Haxhijaha

Organizatat pr standarde t rrjetave kompjuterike

Selman Haxhijaha

Standardet pr Ethernet
Protokollet e ethernetit prshkruajn rregullat q definojn se si realizohet komunikimi n rrjetat ethernet Standardi i ethernetit IEEE 802.3 specifikon implementimin e metods CSMA/CD pr kontroll t qasjes n rrjetn ethernet N CSMA/CD t gjith hostat dgjojn n rrjet pr t drguar t dhnat. Kur hosti heton q asnj host nuk po transmeton , fillon drgimin e t dhnave. Edhe ktu ka mundsi q ndeshja transmetuese t ndodh
Selman Haxhijaha

Teknologjit Ethernet
10BASE-T
Prdor topologjin e yllit 10 Mbps BASE (Baseband Transmission) T (twisted pair)

100BASE-TX FastEthernet
100 Mbps X prdoret pr bakr dhe fije optike

1000BASE-TX GigabitEthernet
1 Gbps Aplikacione t ndjeshme si videot e drejtprdrejta
Selman Haxhijaha

Standardet Ethernet pa tela

IEEE 802.11 sht standardi q specifikon lidhjet pr rrjetat pa tela Wi-Fi (wireless fidelity), i referohet familjes 802.11
802.11 (specifikimi origjinal) 802.11b 802.11a 802.11g 802.11n

Protokollet q specifikojn frekuencat, shpejtsin dhe mundsit tjera pr standardet Wi-Fi

Selman Haxhijaha

Standardet Ethernet pa tela (vazhdim)

Selman Haxhijaha

Pyetje?

Selman Haxhijaha