Mehmed Birgiv (Balkesir, 27 Mart 1523 - Birgi, 21 Eyll 1573) Alim, dilci ve mderris. Tam ad eyh Muhyiddin b.

Pir Ali b. skender el-Rm elBirgiv'dir. lk tahsilini mderris olan babas Ali Efendi'nin yannda yapt; ondan Arapa, mantk ve dier baz temel ilimleri okudu. Bu arada Kur'an- Kerim'i ezberledi. Yksek tahsil yapmak zere babas tarafndan stanbul'daki Ftih Semniye Medresesine gnderildi. ncelikle Mahmut Paa Medresesi mderrislerinden Kk emseddin Efendi'den (l. 1550-1551) ilim tahsil etti. Daha sonra devrin mehur mderrislerinden Ahi-zde Mehmed Efendi (l. 1566-1567) ve Kzl Molla lakabyla mehur Kazasker Abdurrahman Efendi'den (l. 1575) ders ald. Tahsilinin ardndan czet alarak mderrislik yapmaya hak kazand. Hocas Abdurrahman Efendi'nin yannda ihtissn tamamladktan sonra baz stanbul medreselerinde bir mddet mderrislik yapt. Rumeli Kazaskerlii vazifesini yrten hocas Abdurrahman Efendi'nin araclyla Halep ve Edirne'de drt yl sreyle kassm- askerlik vazifesinde bulundu. Bu sre zarfnda da ders okutmaya devam etti. Bu arada cmilerde vaaz veriyor, eserlerini kaleme alyordu. Hem vaazlarnda hem de eserlerinde halk, selef akideye davet ediyor; Kitb ve Snnet'e uymaya, bid'atlerden kanmaya aryordu. Ona gre, zamannda bid'atler ve btl inanlar yaygn hale gelmi; rvet gibi hastalklar, kadlk messesesi ve medrese bata olmak zere toplumun her tabakasna yaylmt. Bu durumdan byk znt duyan Mehmed Birgiv, toplumda yanl olduuna inand her eyi tenkit etti. yleki, zamann eyhlislm Ebusud Efendi, mm Zfer'in grne dayanarak, para vakfetme hususunda cevz verince, Mehmed Birgiv, eylislm ile onunla ayn gr paylaan Kd Bill-zde'ye kar, nkz el-hlikn, nkz el-namn ve el-Seyf el-srim gibi eserler kaleme ald. Bu eserlerin sonuncusunda eyhulislam ve Kd'y sert bir dille eletirdi. Ancak uyarlarnn ne halk ne de devlet erkan zerinde hi bir yarar olmad inancyla ve kendi ruhunu da ktlklerden korumak midiyle kassm- askerlik grevinden ayrld ve stanbul'a gelip Bayrmye tarikat eyhlerinden Abdullah Karmn'ye (. 1564-1565) intisb etti. eyhinin talebiyle bir ara geri dnerek Edirne'de kassm- askerlik grevi srasnda ald paralar hak sahiplerine datarak helallik istedii ve eyhinin rzasn kazand rivyet edilir. eyhine tam bir teslimiyetle hizmet etmesine ramen mantk bilgisi karlat her meselede Mehmed Birgiv'yi Kur'an ve Snnet'ten delil aramaya itiyordu. Bunu hisseden eyhi, ondan tedris hayatna dnmesini ve insanlara iyilii emredip ktlkten menetmesini istedi. Bu arada Sultan II. Selim'in hocas Birgili Atullah Efendi'nin (l. 1571) Birgi'de yeni ina ettirdii medreseye eyhinin aracl ve

Atullah Efendi'yle aralarndaki muhabbet sayesinde mderris tayin edildi. lm iktidr hret bulunca Osmanl lkesinin drt bir yanndan talebeler Birgi'ye akn etti. mrnn geri kalan ksmn burada telif, tedris ve halk aydnlatma faaliyetleri iinde geirdi. Bir stanbul seyahati srasnda yolda veba hastalna yakalanarak 52 yanda vefat etti. Kabrinin zerine trbe yaplmamasn bizzat vasiyet eden Mehmed Birgiv'nin kabri, Birgi ilesinin kuzey dousunda Kameryaylas yolu zerinde Namazgh yaknnda bulunmaktadr. Kabri bugn bile, zellikle Mays ve Haziran aylarnda ziyaret edilmektedir. Birgil, Birgili, Mehmed elebi yahut mm Birgiv diye tannan Mehmed Birgiv, eserleri yannda, kendi izgisini devam ettiren ve Osmanl-Trk bilgi hayat iin nem arzeden talebeler de yetitirmitir. Bu renciler arasnda, zellikle, olu Fazlullah Efendi (. 1622-1623), Akehirli Hoca-zde Abdnnsr Efendi (. 1582), Avlaml Muslihiddin Efendi ve Kd-zde Mehmed Efendi (. 1635-1636) zikredilebilir. Btn kaynaklarn gzel ahlak ile dncelerinde ve eylemlerinde smimiyet sfatlarn atfettikleri Birgiv'yi "ilimle takvay cemetmi, zhiren ve btnen mkemmel bir hale gelmi, vakar ve temkin ile muttasf, faziletli bir kii" cmlesiyle zetlemek mmkndr. Bildii doruyu her mekanda ve her frsatta, ilm ve edeb erevede dile getirmekten kanmamtr. Kendisine madd imkanlar salad halde Atullah Efendi'yi, Sadrazam ve eyhlislam rahatsz etmesi sebebiyle uyarmas, Sokullu Mehmet Paa'ya memleketteki adaletsizliklerin giderilmesi iin nasihatte bulunmas, dnemin gl ismi eyhlislm Ebu's-Sud Efendi'yle baz ilm konularda tartmas, hatta atmas bu duruma rnek olarak verilebilir. Birgiv'nin dier bir zellii de, yaad dnemin meselelerine kafa yorup, bunlarla ilgili olarak zm retmeye almasdr. Bu sebeple eserleri, yaad dnemin sosyal yapsna k tutmalar asndan ayr bir nemi haizdir. Ele ald konularn yansra geni kitlelere hitab edebilmi olmas eserlerinin hemen her devirde byk ilgi grmesine sebep olmutur. Birgiv'nin "tikat, ibadet ve ahlak'a dair herkes iin lzumlu" addettii meseleleri zetledii Vsiyet-nme adl eserini "faydas umm olsun diye", "herkesin anlayabilecei bir ekilde" Trke telif etmesi, eserin halk nazarnda mehur ve muteber bir el kitab haline gelmesinde birinci etmendir. stek zerine bu eserini Arapaya da tercme etmitir. ok ilgi gren dier bir eseri el-Tarkat elMuhammediyye'yi ise Arapa telif etmesi "btn mslmanlarn istifade etmesi"ni hedeflemek olarak yorumlanabilir. Eserin, erh, hiye ve tercmeleriyle birlikte senelerce Osmanl-Trk dnyas ile Orta-Asya ve Hind blgesindeki cmi ve medreselerde, selef izgi erevesinde okutulmas bu durumu teyid eder. yleki

eser, XVI. yzyl boyunca Osmanl-stanbul dnce ve siys hayatnda nemli bir yeri olan Kd-zdeliler hareketinin de el kitab olmutur. Birgiv, "herkesin anlayabilecei bir ekilde" baz eserlerini Trke telif etmesi yannda Arapa'nn retilmesi konusu zerinde nemle durur. Bunun nedeni, selef bir ynelime sahip olmasdr. nk bir selef iin dinin iyi anlalmas demek, o dinin ana metni olan Kur'an ve Hadis'in iyi anlalmas demektir. Sahih bir dil bilgisi sahih bir din anlay iin zorunludur. Dolaysyla Birgiv'nin Arapa konusundaki hassasiyeti, Osmanl-Trk Devleti'nin siysetine paralel ekilde, "bizatihi Arapa renme" anlayndan daha ok, "Kur'an' daha iyi anlamak" kaygsndan kaynaklanr. Bunun yannda tarih sre ierinde teekkl etmi din ilimleri tedris etmenin yolu Arapay renmekle mmkndr. Nitekim Osmanl medreselerinde dil ilimleri, yksek ilimleri (ulm-i 'liyye) tahsil iin okutulan alet ilimleri olarak (ulm-i 'liyye) kabul edilmitir. Bu nedenle, Birgiv, Arapa'y retmek amacyla medresedeki retmenlik tecrbesinden de istifde ederek, talebelerin ihtiyac dorutusunda "muhtasar ve mfid" filolojik eserler kaleme almtr. Mellifin bu trde telif ettii eserlerindeki gaye ilmini gstermek deil, tersine Trke konuan talebelere, Arapann retimidir. Bunun iin kaleme ald dil eserlerinin ana zelliini, hatta hedefini "nahvi veciz bir ekilde zetleyerek mbtedilerin kolaylkla ezberleyebilecei tarzda kide manzumesi olarak sunmak" eklinde zetlenebilir. zellikle, asrlar boyu, Osmanl-Trk medreselerinin Arapa konusunda ba kaynaklarndan olan Avmil ile onun erhi mahiyetindeki zhr adl eserleri, ieriklerinin mrettep ve meseleleri sunmadaki ustalklar yannda talm (pedagojik) esaslar ihtiva eden rneklemeleriyle de hakl bir hret kazanmlardr. yleki, modern dnemde, yeni tarz dil eitim yntemlerine uymadklar gerekesiyle resm eitimde terk edilen bu eserler, gnmz Trkiye Cumhuriyeti'nde Arapa eitiminde hala el kitab olma zelliklerini korumaktadrlar. Fkhta Hanef, itikadda Matrid mezhebine bal olan Birgiv, vaaz ve eserlerinde, bidatlere ve hurafelere kar selef bir din anlayn ne karmakta, hatta savunmaktadr. O da selefi bn Teymiye gibi, "halk slm"na, bidatlere ve tasavvuf tarikatlara kar nemli eletirilerde bulunmutur. Eletirileri, ilm - edeb erevede ve ehl-i snnet izgisi dhilinde olmutur. Ayrca, szl ve yazl olarak yapt bu eletiriler hi bir zaman kendi salnda bir g haline dnmemitir. Ancak dikkat edilmesi gereken en nemli nokta Birgiv'nin, kendisinden sonra ve zellikle modern dnemde zannedildii gibi tasavvuf kart bir isim olmaddr. Bunun en nemli delili bizzat kendisinin biyografisinin ilk dnem kaynaklarda "meyh" blmlerinde incelenmesidir. Bu kaynaklarda tasavvuf nvanlarla yad edilen Birgiv'nin eletirileri,

daha sonra Abdlgan Nabuls'nin (l. 1731) de ifade ettii gibi, ehl-i snnet izgisindeki tasavvufa deil, kendisinin de eserlerinde "mteeyyih = eyh geinenler" eklinde isimlendirdii ahsalara yneliktir. Nitekim bizzat kendisi savunduu slm anlay ve ahlak bizzat kendi nefsinde, zhidne bir ekilde yaamtr. Bundan dolaydr ki bata rencileri olmak zere evresi zerinde tesiri byk olmu, hatta lmnden sonra bile etkisi, Davd Kars, mer zmr, Saaklzde Mara ile eserlerine onlarca erh ve hiye yazan alimler eliyle devam etmitir. Mehmed Birgiv'nin lmnden sonra Kd-zde Mehmed (l.1635) ve rencileri ile daha sonra Vn Mehmed Efendi (l. 1685), Osmanl Devleti'nin bakenti stanbul'da, Birgiv'nin fikirlerini esas alan dn-siys bir hareket oluturdular. Bu hareketin halk ve baz devlet erkan zerinde tesiri byk oldu. Bundan g alan hareket ve taraftarlar dinde bid'at kabul ettikleri unsurlar ve bata bn el-Arab'nin vahdet-i vcd nazar irfn retisi ile dier tasavuf anlaylar tenkit ettiler. Bu tenkid daha sonralar stanbul'da bulunan tasavvuf merkezlerine saldr ve hatta onlarla atmaya varan boyutlara ulamtr. Kaynan Birgiv'nin fikirlerinde bulan bu hareket Osmanl tarihinde "Kadzadeliler Hareketi" olarak isimlendirilmekte; mensuplarna da fukaha (fakihler) denmektedir. Karlarnda bulunan Sivsler ise isimlerini ems-i Sivs'nin stanbuldaki halifesi Sivas'l Abdulmecid Efendi'den almtr. Kadzadeliler hareketi, XVII. yzyln sonlarna kadar Osmanl Devleti merkezinde en etkili dn- siys hareket olmutur. Bu yzyldan sonra sosyal tesirinin azalmasna ramen Birgiv'nin eserlerine erh, hiye ve talik yazm eklinde yazl olarak devam etmitir. Bugn bile Mehmed Birgiv Efendi, selef slam anlayn kuvvetli bir temsilcisi olarak kabul edilmekte ve eserleri okunmakta, incelenmektedir. Eserleri: Birgiv'nin Arap dili, tefsir, hadis, fkh, ahlak-tasavvuf, kid, kelam, mev'ze gibi sahalarda, Arapa ve Trke olmak zere altma yakn eseri tesbit edilebilmitir. erh, hiye, talik ve kk risaleler eklinde olan eserlerinin en nemlileri u ekilde sralanabilir: A. Arap dili: 1. el-Avmil (A): Arap dilinin cmle yaps hakknda muhtasar bir risaledir. Abdlkhir Curcn'nin (l. 1081) Avmil adl eseriyle kartrlmasn nlemek amacyla Avmil-i cedd olarak da bilinir. zhr el-esrr adl nahiv kitabnn zeti mahiyetindeki bu risale zhr'la birlikte Osmanl-Trk medreselerinin ba kayna olmutur. Eserde, mil - ma'ml ilikisine gre in edilen Arap dili sentaks ana balk altnda yz konu olarak ele alnmaktadr. Birinci balkta altm mil, ikinci balkta altm ma'ml, nc balkta ise on maddede irab ilenmektedir. Ksaca mantk bilimine dayal olarak Arap dili sentaks "etkileyen", "etkilenen" ve

"etki" asndan incelenmitir. Ktip elebi bu tr en eski Avmil kitabnn bn Fris'e (l. 1004-1005) ait olduunu; bu eseri de srasyla Curcn (l. 1081) ile Kayravn'nin (l. 1086-1807) konu ile ilgili kitaplarnn takip ettiini belirtir. Konularn muhtasar ve mfid bir yolla ilendii Avmil, amel (pratik) ve talmdir (pedagojik). Bu sebeple tarih boyunca zerine otuzu akn erh yazlm Trke'ye tercme edilmi; ayrca krk civarnda basks yaplmtr. 2. zhr el-esrr (A): Didaktik bir gayeyle Arap dili sentaks hakknda tasnif edilmi Avmil'in erhi niteliinde bir eserdir. Buna ramen meseleleri ayrntlara ve nahivciler arasndaki ihtilaflara girmeden Arap dilini yeni renenlere hitab edecek ekilde ele almtr. Birgiv'nin bizzat "her muribin en ok ihtiya duyduu eyler hakknda kaleme alnm bir risaledir" diye tavsif ettii zhr, Osmanl-Trk dnyasnda Arapa renen her talebenin ana kayna haline gelmitir. Bu sebepledir ki sadece stanbul Yazma Ktphanelerinde yzden fazla yazma nshas mevcuttur. Ayrca yalnzca Osmanl dneminde krkdan fazla basks yaplmtr. Bu esere erh, hiye, ta'lik, tercme, irab vb. eklinde yaplan krka yakn alma mevcuttur. Bu erhlerden Kuadal Mustafa b. Hamza'nn (l. 1085) Netic el-efkr', Avlaml Muslihiddin Efendi'nin Kef el-esrr' ile Davud Kars'nin (l. 1160)'nin yazd erh en mehurlardr. 3. mtihan el-ezkiy (A): Kd Beyzv'nin (l. 691) Lubb el-elbb f ilm el-irb adl eserinin erhidir. Birgiv eseri, onu okumakta zorlanan talebelerinin istei zerine erh etmitir. Ezkiy, Avmil ile zhr derecesinde olmamakla beraber dikkatleri ekmi, zerine pek ok hiye yazlmtr. Yazma ktphanlerinde elliye yakn nshas bulunan eser, ayrca be defa baslmtr. Ayrca bizzat Birgiv'nin bu eserine bir talikat vardr 4. Kifyet elmubted (A): Arap dilinin kelime yapsna (sarf) dair olan bu eserin, yazma ktphanelerinde, yirmiyi akn nshas nshas tesbit edilmitir. Ayrca basks mevcuttur. Yllarca tedris edilen bu kitaba bir ok erh yazlmakla birlikte, en nemlileri arasnda, Kuadal Ahmet Efendinin Gyet el-mubted, Mehmed Sddk'nin Husn el-inye bi el-kifye'si, Hasan Ferhad Uskub'nin el-nye f erh elkifye fi el-tasrf'i saylabilir. Bunlardan baka Birgiv'nin m'n el-enzr ve el-Emsilet el-fadliyye adl iki sarf kitab ile ikinci esere erhi ve hiyesi mevcuttur. B. Ahlak - Tasavvuf ve Akaid: 1. el-Tarkat el-Muhammediyye ve el-sret elAhmediyye (A): inde din, ahlak ve tasavvuf konularnn ilendii ok tannm bir eserdir. Birgiv'nin, Hanef - Maturid erevesinde Ehl-i snnet itikad esaslarn ortaya koyduu bu kitab zerine, zellikle, XVII. yzylda Kd-zdeliler ile Sivsler arasnda cereyan eden tartmalara meydan vermesi nedeniyle, lehte ve aleyhte erh, tercme, ihtisar gibi Osmanl-Trk dnyas, Arap lkeleri ile Orta-Asya Trk dnyas ve Hind blgesinde pek ok alma ortaya konmutur. Onten fazla basksnn yapld eserin sadece stanbul Yazma Ktphanelerinde ikiyz' akn

yazma nshas mevcuttur. Bu rakamlar eserin gemite ne denli rabet grdnn delilidir. Burada, zellikle, Birgiv'nin talebelerinden Akehirli Hocazade Abdunnasr'n (l. 1582) istei zerine telif ettii erhi; torunu Kazasker smet Mehmet Efendi'nin (l. 1665) Arapa bilmeyenlerin de istifadesine sunmak zere yapt tercme; ve devrinin byk alimlerinden Abdulgn en-Nabuls'nin (l. 1731) el-Hadkat el-nediyye erh el-tarkat el-Muhammediyye adl erhi zikredilebilir. Ayrca Ktip elebi'nin de ifade ettii gibi, Kayserili Mehmed Remz Efendi'nin (l. 1718) Kunz el-rumz adl ciltlik erhi ile bu erhe yazd kk ciltlik Rumz el-kunz adl hiyesi eser zerine kaleme alnan en gzel almalardan birisidir. Eser, bin dokuz yz yetmili yllarn sonunda gnmz Trkesine de aktarlmtr. 2. Cil el-kulb (A): Sultan II. Selim'in hocas Atullah Efendi'nin istei zerine yazlm olan eser nasihat ve vaazdan mrekkeptir. stanbul Yazma Ktphanelerinde yze yakn nshas olan eseri (bkz. ehit Ali Paa, nr 1477, 60 yaprak, mellif nshas), shak b. Hasan Tokad, Zy el-kulb, Abdusselm Kayser de f el-kulb adlaryla erhetmitir. 3. Vsiyet-nme (T): Birgiv'nin Trke telif ettii birka kitaptan birisi olan eser muhtasar bir ilmihal ve ahlak kitab hviyetindedir. Mslman-Trk toplumlarnca byk ilgi gren eser, Trk halknn itikd anlayna ekil veren eserlerden kabul edilebilir. Bizzat mellifi tarafndan el-Rislet el-i'tikdiyye adyla Arapaya tercme edilen eser zerine pek ok erh kaleme alnmtr. Ayrca mteaddit basklar yaplan eser, Toktamolu tarafndan Kazan Trkesine, Fransz msterik Garcin de Tassy tarafndan da Exposition de la foi musulmane (slam mannn Aklanmas) adyla Franszcaya tercme edilmitir. Franszca tercme, izahlarla birlikte 1822'de Paris'de baslmtr. Birgiv'nin ayrca, ahlak - tasavvuf ve akid alanna sokabileceimiz, Rislet el-tevhd, Kitb el-ird f el-akid ve el-ibdt, Muaddil elsalat, el-Kavl el-vast beyn el-ifrt ve el-tefrt gibi bir ok eseri mevcuttur. C. Fkh: 1. nkz el-hlikn (A): Eser, Birgiv'nin dneminde yaygn hale gelmi olan parayla Kuran- Kerim okutmann ve para vakfetmenin yanllna iaret etmek amacyla 1560'da telif edilmitir. Bir takm ilm mnakaalara sebebiyet veren bu risale, bizzat mellifi tarafndan Trke'ye aktarld gibi Tarikat Emir adyla mehur Seyyid Abdullah (. 1730-1731) tarafndan da erh ve tercme edilmitir. Ayrca mellifin bu risalenin baz blmlerini daha kapsaml aklad bir de hiyesi mevcuttur (Sleymaniye Ktp. Serez, nr. 3832 yaprak 1b-3a). 2. kaz el-nimn ve ifhm el-ksirn (A): nkz el-hlikn adl eserinde dile getirdiklerini anlamayanlara ynelik olarak 1565'de telif ettii bu risle dier risaleleriyle birlikte stanbul'da iki defa baslmtr. Eserin, Ebu's-Sud Efendi'ye cevap olmak zere yazld sylenmektedir (KZ, I, 214). Ayrca bu esere, kendisine yaplan itiraz ve tenkidlere cevap verdii bir hiyesi mevcuttur. 3. el-Seyf el-srim f adem cevz vakf el-menkl ve el-derhm

(A): Bu eser, Birgiv'nin Ebu's-Sud Efendi'nin para vakfnn caiz olduunu ispat iin yazd risleye cevabdr. 4. Zuhr el-muteehhiln ve el-nis f tarif el-ethri ve el-dim (A): Kadnlarn zel halleriyle ilgili olan bu rislenin stanbul Yazma Ktphanelerinde elliyi akn nshas vardr. ok okunmu ve hatta tedris edilmitir. Risle zerine shak b. Hasan Tokadi (l. 1688-1689) ile mehur Hanef fakihlerinden bn el-Abidn (l. 1836/37) erh kaleme almlardr. Mehmet Cemal t, eseri, Kadn lmihali adyla Trke'ye tercme etmi (1947) ve bask yapmtr. Birgiv'nin bu eserlerin dnda fkh sahasnda dneminin gncel fkh sorunlaruyla ilgili irili ufakl birka risalesi daha vardr. D. Hadis: 1. el-Risle f usl el-hads (A): Hadis terimleriyle alakal kk bir risaledir. Mellif bu eserini mderrislik grevini srdrrken medrese talebelerine hadis terimlerini retmek iin kaleme almtr. Birok yazma nshas vardr ve defalarca baslmtr. Risle zerine yaplan almalarn en mehuru Davud Kars'nin erhidir. 2. erh el-ehdis el-erban (A): Mellifin bizzat kendi setii ,ibadetlere dair krk hadisin erhidir. Birgiv sadece yedi hadisin erhini tamamlayabilmi; geri kalann Mekke kads iken len Muhammed Akkirmn (l. 1761) ayn yntemle. Bol saydaki yazma nshalar bu kitabn medreselerde okutulduunu dndrmektedir. Eser, stanbul (1872, 1905, 1898), Tunus (1875) ve Msr'da (1903) bir ok kez baslmtr. Eser ayrca, Mustafa Cem' tarafndan Trke'ye Burhn el-muttakn adyla tercme edilmi ve 1874 yaynlanmtr. E. Tefsir: 1. Tefsr sret el-Bakara (A): Ksa bir tefsir usulu ile Fatiha suresi ve Bakara suresinin 99. ayetine kadar yaplm bir tefsirdir. Daha ok dil ynnden kymet arzeder (Yaar Dzenli, mm Birgiv ve Tefsirdeki Metodu, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits 1989). 2. el-Durr el-yetm (A): Tecvit kurallarnn bir araya getirildii kk bir risaledir. stanbul Yazma Ktphanelerinde otuza yakn nshas mevcuttur. Edirne'li Eskici-zde Ali Mehd Efendi'nin (l. 18271828) erhi ve tercmesi ile dier baz tecvid risaleleriyle birlikte ilki birka defa baslmtr. Birgiv'nin bu eserlerden baka tefsir sahasnda Hz. Osman tarafndan yazdrlp devrin nemli merkezlerine gnderilen mushaflarla alakal bir risalesi daha mevcuttur. Mehmed Birgiv'nin, yukarda zikredilen eserleri yannda, siyset, astronomi, biyografi, metodoloji vb. sahalarda da irili ufakl baz risleleri mevcuttur. Netice'de Birgiv, dnemindeki mevcud hemen hemen her konuda eser telif etmi; ancak eserleri eitim (tedris) amac gttnden, muhtasar ve mfid risleler eklinde kaleme alnmtr. Ayn nedenden dolay eserleri yllarca medreselerde talebelerin

ellerinde dolam ve Osmanl - Trk ilm zihnyetinin ekillenmesine katkda bulunmutur. Kaynaklar: Kuadal Ahmed Efendi, Tercme-i Evrd-i Birgiviyye, Sleymaniye Ktp. Dml Baba, nr.449 vr.148a-149b; Mnk, el-kd el-manzm f zikr efdil el-rm, Beyrut 1985 (ekik'in sonundadr), s. 436-437; At, Zeyl el-ekik, s. 179-181; Mehmed Sreyy, Sicill-i osman, IV, 121; Bursal Mehmed Tahir, Osmanl mellifleri, I, 253-256; Badadl smail Paa, Hediyyet el-arifn, II, 252; Brockelmann, GAL, II, 440, SII, s. 654-658; Abdulmuta'l el-Said, el-Muceddidn f el-slm, Kahire trsz., s. 377-378; Nihal Atsz, stanbul Ktphanelerine Gre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyas, stanbul 1966; Ahmet Turan Arslan, mam Birgivi: Hayat Eserleri ve Arapa Tedrisatndaki Yeri, stanbul 1992; Kasm Kufral, "Birgiv", A, II, 634-635; ayn yazar, E', I, 1272; Zirikl, VI, s. 61; OALT, I, s. 184-185; Emrullah Yksel, "Birgiv", DA, VI, s. 191-194; kran Fazlolu, zhr el-esrr li-el-Birgiv, Dirset ve tahkk, yaynlanmam yksek lisans tezi, el-Cmiat el-Urduniyye, Kulliyet el-drst el-uly, Ammn 1995, s. 11-37, ve ilgili yerler.