Kalkulacije:Pojam kalkulacije potie od latinske rei calculare-znai obraunati,raunati.

-Rasporeivanje ukupnih trokova po nosiocima odnosno proizvodima ili uslugama naziva se kalkulacija cene kotanja.Osnovni cilj kalkulacije cene kotanja proizvoda jeste optereivanje svake vrste i jedinice proizvoda onim iznosom trokova koji je ona i prouzrokovala ,samim tim zadatak kalkulacije je da:-obuhvati sve trokove nastale u proizvodnji odreenih proizvoda ; -pravilno,tano i pouzdano ih rasporedi na njihove nosioce odnosno jedinice proizvoda.-Osnovni cilj kalkulacije je obraun ,odnosno izraavanje i merenje trokova po jedinici proizvoda ili usluge kao nosioca trokova.Osnovna svrha kalkulacije je utvrivanje prodajne cene proizvoda Prodajna cena je drutveno-priznata vrednost koju proizvod dobije na tritu,to jeste koju preduzee kao prodavac za svoj proizvedeni proizvod,zavisno od ponude i od tranje ,ostvari na trizu,a kroz njegovu razmenu za novac.ako je prodajna cena kotanja ostvaruje se dobitak po jedinici proizvoda, a ako je manja ostvaruje se gubitak. -Osnovni elementi strukture cene kotanja odnosno prodajne cene su.-trokovi materijala za izradu;-trokovi rada izrade;amortizacija;-opti trokovi izrade(trokovi pogonske reije);-opti trokovi reije(trokovi uprave i prodaje) I cena kotanja proizvoda -Dobitak; -Porez na dodatnu vrednost (PDV) II Prodajna cena proizvoda III Dobitak-gubitak (prodajna cena minus cena kotanja proizvoda) Principi izrade kalkulacije:-kalkulacija treba da bude:-Tana ; -Prilagodljiva ; -Dokumentovana ; - Pregledna ; - Pravovremena (aurna) ; -Uporedljiva ; - Ekonomina. Vrste i metode kalkulacije cene kotanja.-postoje tri osnovna kriterijuma i to:vreme u kome se kalkulacija vri,obuhvatnost trokova u ceni kotanja i nain izrade kalkulacije.Po kriterijumu vremena kalkulacija moe biti:prethodna (planska),tekua ili naknadna i meukalkulacija. Planski trokovi su rezultat obrauna planske slube preduzea, a standardni trokovi su rezultat multidisciplinarnih naunih istraivanja ili to je najee izvan preduzea. Po kriterijumu naina (metode) izrade kalkulacije najee primenjivane metode jesu:divizione, dodatne,pomou ekvivalentnih brojeva i vezanih(kuplovanih) proizvoda kao metode kompletnog(full costing)obrauna.kao specifini ,izvedeni postupak i nain obrauna cene kotanja u ekonomskoj teoriji javlja se Direct Costing kao metoda nekompletne cene kotanja.Po kriterijumu obuhvatnosti trokova razlikuje se kalkulacija pune cene kotanja sa obuhvatanjem svih trokova, i kalkulacija nekompletne cene kotanja sa obuhvatanjem samo varijabilnih,direktnih ili samo graninih trokova. Osnovnu strukturu pune cene kotanja ine trokovi osnovnog i pomonog materijala za izradu,trokovi zarada proizvodnih radnika, trokovi amortizacije, kao i opti trokovi pogonske reije i opti trokovi upravno-prodajne reije. U strukturi nekompletne cene kotanja po Direct Costing-u ulaze samo varijabilni , odnosno direktni trokovi, dok se fiksni, odnosno indirektni trokovi obuhvataju i nadoknauju u ukupnom iznosu. Po vremenu izrade kalkulacije mogu biti:-prethodna ili pretkalkulacija ;-tekua ;meukalkulacija i ;- naknadna ili stvarna. Najee primenjivane osnovne metode kalkulacije cene kotanja jesu:-ista diviziona kalkulacija(jednorodna masovna proizvodnja); -Diviziona kalkulacija pomou ekvivalentnih brojeva (srodni proizvodi iz istog tehnolokog postupka i od iste sirovine); - Diviziona kalkulacija vezanih proizvoda(istovremena proizvodnja osnovnog i vie vrsta sporednog proizvoda); Dodatna kalkulacija (maloserijska i srednjeserijska raznorodna proizvodnja) i -Direct Costing(uruunavanje u cenu kotanja samo direktnih trokova). ista diviziona (delidbena )kalkulacija primenjuje se u sluajevima homogene,jednorodne proizvodnje proizvoda,usluga ili drugih uinaka preduzea.Ova kalkulacija izrauje se utvrivanjem ukupnog iznosa trokova koji nastaju u celokupnom preduzeu ili na odreenom mestu trokova(pogonu,sektoru,odeljenju i sl.) i deljenju-diviziji takvog iznosa ukupnom koliinom proizvedenih jednorodnih proizvoda.Tako se dobija cena kotanja proizvoda,usluga ili drugih uinaka to se kvantitativno izraava na sl. Nain: Cena kotanja proizvoda =Ukupni trokovi homogene proizvodnje Obim proizvodnje homogenog proizvoda ista diviziona kalkulacija se primenjuju kod industrijskih preduzea sa masovnom proizvodnjom jednorodnih proizvoda:elek. Centrale,pivare ,vodoprivreda,rudnici ,topionice,kao i u poljoprivredi kod pojedinih ratarskih,stoarskih i voarskih kultura. Metoda divizione kalkulacije pomou ekvivalentnih brojeva primenjuje se u uslovima proizvodnje vie vrsta jednog proizvoda od iste sirovine i uz isti proizvodni postupak.Ovi srodni proizvodi izraeni su od iste sirovine i uz isti tehnoloki postupak, a meusobno se razlikuju po dimenziji,teini,obliku i sl. Metoda divizione kalkulacije pomou ekvivalentnih brojeva izvodi se tako to se razliiti proizvodi svedu na uslovnu jednakost odnosno na jednako vredne brojeve kao uslovne jedinice proizvoda.Upravo te uslovne jedinice proizvoda su ekvivalentni brojevi.Deljenjem ukupnih trokova sa zbirom ekvivalentnih brojeva kao zbirom uslovnih jedinica dobija se visina troka po ekvivalentnom broju odnosno: Troak po jedinici ekvivalentnog broja= Ukupni trokovi za sve vrste proizvoda Zbir ekvivalentnih brojeva za sve vrste proizvoda Metoda kalkulacije cene kotanja vezanih( kuplovanih)proizvoda primenjuje se u uslovima izrade vie vrsta proizvoda od kojih je jedan osnovni, a ostali sporedni,dopunski proizvodi,pri emu je njihova proizvodnja bazirana na jedinstvenom tehnolokom postupku i zajednikoj sirovini.Navedena metoda kalkulacije primenjuje se najee pri utvrivanj cene kotanja u prehrambrenoj i hemijskoj industriji,proizvodnja brana ,eera,brana ,benzina.U tehnolokim postupcima navedenih vrsta delatnosti nastaju sporedni proizvodi(melasa i eerni rezanci,suncokr.sama,mekinje, masne kiseline,benzinska ulja is Kalkulacija cene kotanja osnovnog(glavnog)proizvoda obavlja se po fazama sistematski.Prvo se utvruje trina vrednost sporednog proizvoda koja se dobija mnoenjem njegove realiziovane koliine i prodajne cene.Dobijeni iznos kao vrednosni izraz realizovanih sporednih proizvoda oduzima se od ukupnih trokova konkretne ukupne proizvodnje vezanih proizvoda,ime se dolazi do ukupnih trokova proizvodnje osnovnog proizvoda.Deljenjem tog iznosa sa obimom proizvodnje osnovnog proizvoda utvruje se cena kotanja osnovnog proizvoda,odnosno: Cena kotanja osnovnog proizvoda=Ukupni trokovi-Realizovana vrednost sporednog proizvoda Obim proizvodnje osnovnog proizvoda

Metoda dodatne kalkulacije primenjuje se u uslovima heterogene-raznorodne srenjeserijske i maloserijske proizvodnje gde se ne mogu svi trokovi utvrivati neposredno po nosiocima.Postupak obrauna cene kotanja ovom metodom polazi od podele trokova na pojedinane i zajednike odnosno direktne i indirektne.Direktni trokovi neposredno pripadaju i jednostavno se vezuju za jedinicu proizvoda,usluga i drugih uinaka.Problem se javlja kod rasporeivanja indirektnih trokova datih u njihovom ukupnom iznosu.Utvrivanje cene kotanja dodatnom kalkulacijom ima dva osnovna postupka kao faze rasporeivanja indirektnih trokova na pojedine vrste pomou unapred utvrenih kljueva.U prvoj fazi utvruje se stopa za raspodelu indirektnih trokova pogonske reije,a zatim stopa za raspodelu indirektnih trokova upravno-prodajne reije,znai Stopa za raspodelu indirektnih trokova pogonske reije= Zbir indir.tro.pogon.reije x 100 Zbir direkt.trokova kao kljua za raspodelu Stopa za raspodelu indirektnih trokova uprave i prodaje=Zbir indir.trok. uprave i prodaje x 100 Zbir direkt.trokova kao kljua za raspodelu Visina indirektnih trokova koji se dodaju odreenom proizvodu izraunava se tako to se iznos direktnog troka,koji je uzet kao klju za raspodelu,pojedinog proizvoda pomnoi odgovarajuom stopom.Na taj nain rasporeuju se ukupni indirektni trokovi na pojedine vrste proizvode raznorodne proizvodnje.To je druga faza u izradi kalkulacije CK metodom dodatne kalkulacije. Ukupni trokovi pojedinih vrsta raznorodne proizvodnje utvruju se kao zbir pripadajuih direktnih trokova i pripadajuih indirektnih trokova koji su po kljuu rasporeeni na taj proizvod,znai: Ukupni trokovi pojedine vrste proizvoda=Zbir pripadajuih dir.tr+Zbir pripadajuih ind.trok. a, Cene kotanja proizvoda pojedine vrste=Zbir pripadjuih dir. trok.+Zbir pripadajuih ind.trok Obim proizvodnje pojedine vrste proizvoda Primenom ove metode u cenu kotanja uraunavaju se samo direktni odnosno varbijalni trokovi,kao trokovi proizvoda.Fiksni trokovi se tretiraju kao rashod perioda i pokrivaju se na teret ukupnog prihoda preduzea.Zbog toga se fiksni trokovi po ovoj metodi tretiraju kao trokovi kapaciteta. Po metodi Direct Costinga(direktan obraun) u direktne trokove ili trokove proizvoda uraunavaju se: -trokovi rada izrade ; -trokovi materijal za izradu ; -trokovi funkcionalne amortizacije ; -varbijalna komponenta indirektnih trokova. Navedeni ukupni direktni trokovi ili trokovi proizvoda po metodi Direct costing dele se obimom konkretne proizvodnje i daju cenu kozanja istog.Ovaj se obraun odnosi na ukupne varbijalne trokove ,a ne samo na direktne trokove koji se manje ili vie srazmerno vezuju za pojedinane proizvode,ve obuhvataju i opte varbijalne trokove koji se kalkuliu po proizvodima indirektno,posredstvom najprikladnijih instrrumenata-kljueva alokacije.Adekvatan naziv ove metode bio bi:Metoda obrauna po varbijalnim trokovima. Po kriterijumu obuhvatnosti trokova u ekonomskoj teoriji i praksi razlikuje se kalkulacija pune (Apsorption)cene kotanja kao takozvana Full Costing metoda sa obuhvatanjem svih trokova i kalkulacija nekompletne cene kotanja u obliku Direct Costinga ili Marginal Costinga sa obuhvatanjem samo direktnih odnosno varbijalnih ili samo graninih trokova.Marginal Casting je savremeni oblik Direct Casting te dve metode cene kotanja u ekonomskoj teoriji i praksi obino se uporedo razmatraju ili koriste.Ova vrsta kalkulacije ima znaajne prednosti:pojednostavljen postupak kratkoronog planiranja trokova,prihoda i dobitka,zatimjednostavno praenje fiksnih trokova i njihovog uticaja na ostvareni dobitak. Sistemi obrauna trokova:u ekonomskoj teoriji i praksi razlikuju se:-sistem obrauna po stvarnim trokovima;-sistem obrauna po planskim trokovima;-sistem obrauna po standardnim trokovima;-i sistem obrauna po direktnimtrokovima (Direct Costing) Stvarni trokovi su novani izraz stvarno utroenih elemenata proizvodnje po stvarnim nabavnim cenama.Kvantitativno su odreeni umnokom ostvarenih utroaka i njihovih nabavnih cena po kojima su pribavljeni na reprodukcionom tritu. Planski trokovi predstavljaju planirane trokove za budui obraunski period kao period poslovanja od najee jedne godine.Kvantitativno su odreeni umnokom planiranih utroaka i planiranih nabavnih cena(i zarada)elemenata proizvodnje.