Rano hrianstvo je pojam kojim se oznaava hrianstvo u razdoblju od Isusove smrti i vaskrsenja, u ranim 30-im godinama n. e.

do Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine. Rano hrianstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma Drugog hrama, da bi se tokom 1. veka od njega potpuno odvojilo. Sredite nove religije je u poetku bilo u Jerusalimu, ali nakon neuspeha ustanka Bar Kohbe i unitenjaHrama 70. godine, jerusalimska crkva biva oslabljena. U meuvremenu Rim, kao prestonica Carstva, postaje glavno sedite hrianstva, a rimski episkop postaje dominantni episkop, koji kasnije dobija titulu pape. Rani hriani su bili izloeni mnogim kritikama i progonima od judejaca i sledbenika rimske vere. Na kraju ovog perioda hrianstvo postaje prihvaena religija Rimskog carstva pod carem Konstantinom Velikim.

Nastanak
Od veine naroda u imperiji, Jevreje je izdvajao monoteizam, odnosno vera u jednog Boga. Rano hrianstvo je nastalo najpre u Izraelu (Palestini) kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Prvobitnu hriansku crkvu (lat: ecclesia - zajednica) formirali su nakon Isusove smrti i vaskrsenja, njegovi uenici i apostoli u Jerusalimu. Prema spisama apostola Petra (15.-67. godine n. e) mnogi judejci okreu se hrianstvu. Pristalice Isusa iz Nazareta su se u poetku nazivali nazareni, da bi tek kasnije stekli naziv hriani. Sedite nove religije je u poetku bilo u Jerusalimu. Zajednicu su u samom poetku inili iskljuivo Jevreji, koji su verovali da je Isus bio Mesija (odnosno Hristos) iji dolazak prorie jevrejska sveta knjiga Tanah, koju hriani nazivajuStarim zavetom. Mnoge judejske (farisejske) stareine su ovu tvrdnju smatrali bogohulnom i proglaavali su Hristove sledbenike za jeretike, iskljuivali ih iz jevrejskih zajednica, a neretko i prijavljivali rimskim vlastima. U ovim dogaajima neki autori vide dublje korene kasnijeg antisemitizma meu hrianima.[1] Rano hrianstvo, koje je nastalo unutar judaizma Drugog hrama, se tokom 1. veka od njega jasno odvaja. Ve u drugoj polovini 1. veka, zahvaljujui delatnosti apostola Pavla, hrianski pokret postaje univerzalan. Hriani su nastavili da potuju jevrejsku Bibliju, uglavnom koristei Septuaginta prevod Starog zaveta, koji je bio u upotrebi kod grkofonih Jevreja, ili Targume koji su bili u upotrebi kod vernika koji su govorili aramejski jezik. Takoe su dodati tekstovi, koji e postati Novi zavet, a koje judaizam odbacuje. Hrianske zajednice nastaju irom Izraela (Palestine), Male Azije, Sirije, Egipta, Afrike i Grke, znai preteno u predjelima istonog Sredozemlja. Jezik komuniciranja meu hrianima u to doba bio je grki. Poto je u antika vremena religija uglavnom bila vezana za odreeni grad ili narod, smatra se da su hriani bili prvi koji su presekli tradicionalne veze izmeu vere i nacije.[2] Vremenom su se hriani sve vie odaljavali od Jevreja, pa su tokom drugog veka, pored ostalog, preli sa svetkovanja subote na nedelju.[3]

Verovanja

Hrianstvo je propovedalo jednakost svih ljudi i zato su ga poetku uglavnom prihvatali nii, a odbacivali vii slojevi drutva. Apostol Pavle kae: Nema tu Jevrejina niti Grka, nema ni roba ni gospodara, nema mukog roda ni enskog; jer svi ste vi jedno u Hristu.[4] Zajednice hrianskih vernika zvale su se hrianske optine, a bilo ih je u svim delovima carstva. U hrianskim optinama svojina je bila zadruna tj. zajednika. U prvom veku nove ere hriani su se tajno okupljali na zajednikim obedima, propovedima i molitvama. Mukarci i ene su boravili zajedno, a ispovest se vrila javno, pred celom zajednicom. Prvobitno su neke crkvene funkcije dodeljivane rebom, kao to su rijebom izabrali Mateja za apostola umjesto otpaveg Jude, to se i danas ini pri izboru patrijarha u nekim pravoslavnim crkvama.[5] Ranohrianske svete tajne (gr: misterije) su ukljuivale:

krtenje (gr. baptizein - uroniti, zagnjuriti), ritualno oienje tela vodom; pomazanje (gr. hrizma ulje, mast), mazanje svetim uljem koje se vrilo odmah nakon krtenja; priee (gr. euharistia - blagodat; lat. communio uee, deljenje), obredno deljenje hleba i vina;

Krtenje se vrilo nad zrelim vernicima, koji su prethodno morali da se prijave kao inicijanti za obred krtenja i da prou pripremni period upranjavajui post i molitvu. Ako bi se pokazali dostojni krtenja, odnosno primanja u hriansku zajednicu, usledio bi obred tokom kojeg inicijant silazi u vodu, spirajui grehe i simboliui smrt svog biveg ja. Svetenik nakon toga moli da Sveti Duh sie na ponovo roenog, koji oblai belu odoru i prima med pomean sa mlekom - hranu za novoroene.[6]

Hriani su odbacivali kult cara, zbog ega su bili podvrgnuti dugotrajnim i okrutnim progonima od Rimskog carstva. Stoga su se rani hriani okupljali u podzemlju, po katakombama, gde je nastala i rana hrianska umetnost. Meu svetkovinama koje su rani hriani upranjavali u katakombama, bile su i gozbe ljubavi, obiaj zajednikog deljenja hrana i pia, to je kasnije zamenjeno evharistijom, koja je ukljuivala simbolinu koliinu hleba i vina.[7] Meu prvobitnim hrianima nije bilo manastira, monatva niti pustinjatva, jer tada su svi hriani upranjavali moralnu strogost, koja e kasnije postati odlika uglavnom monaha (sve osim obaveznog celibata).[5]Verski simbol ranih hriana je bila riba (gr: ihtis), koja je koriena kao akronim za rei: Isus Hristos, Boji Sin, Spasitelj.

Progoni hriana

Rimljani su rane hriane nazivali ateistima, bezbonicima, zbog njihovog odbijanja da potuju rimske bogove i da se klanjaju idolima.[1] Privedenim hrianima koji bi odbili da se poklone rimskim bogovima bilo je preeno smru, na ta su oni esto bi odgovarali: Vi nas moete ubiti, ali nam ne moete nanijeti zla.[8] Komentariui hrianska odbijanja da po sudskom nareenju prinesu rtvu bogovima, grki filozof Kels pie: Ako svako prihvati hriansko stanovite, nestae vladavine zakona. Prvi veliki progon hriana je zapoeo pod carem Neronom (54-68). Godine 64. je izbio veliki poar u Rimu. Neron je za podmetanje poara koji je unitio veliki deo grada optuio hriane i zapoeo progone protiv njih. Za vreme ovog gonjenja, Hristovi sledbenici su razapinjani na krst, bacani u Tibar i predavani divljim zverima u amfiteatru, radi uveseljavanja rimskih graana. Meu ovim prvi muenicima nalazili su se i apostoli Petar i Pavle, pogubljeni 67. godine[9], kao i preobraeni rimski tamniariProkes i Martinijan, koji su ih pustili iz tamnice. U to vreme je mueniki skonala i Fotina Samarianka, nakon to je preobratila Neronovu erku Domninu. Hriani koji su bili rimski dravljani kanjavani su odsecanjem glave, dok su oni bez graanskog statusa uglavnom kanjavani spanjivanjem. Mnogi hriani su tada bili razapeti i ivi spaljeni u Neronovoj bati, kao ljudske buktinje.[10] Posle kratkog perioda zatiija poeli su novi progoni za vreme cara Domicijana (81-96), u kojima je, izmeu ostlih, ivot izgubio i sveti Timotej. 92. godine je stradao i episkop Antipa Pergamski, koga su spalili mnogoboaki stanovnici tog grada. U vremeTrajana (98-117) postradali su i episkopi Simon Jerusalimski i Ignjatije Antiohijski, koji je baen lavovima. Za vladavine Antonina Pija (138-161) je Felicita Rimska, zajedno sa svojih sedam sinova osuena na smrt. Nova vea gonjenja pokrenuo je Marko Aurelije (161-180), vladar filozof, pod uticajem antihrianski nastrojenih stoika. Najpoznatija rtva tog gonjenja je bio Justin Filozof, koji je sa grupom hriana pogubljen u Rimuoko 165. odsecanjem glave, zbog ega se naziva i Justin Muenik. Car Septimije Sever (193-211) je takoe bio veliki progonitelj hriana, u ijim progonima su stradali i starac Haralampije, episkop u Tesaliji, i Irinejepiskop Lionski. Aleksandar Sever (222-235) je prvi rimski car koji je pokazao blagonaklonost prema hrianima. Carstvom su kruile glasine da je postavio kipove Avrama i Isusa pored Sokrata i drugih svetih ljudi u svom dvorskom svetilitu.[11] Meutim, nii slubenici su progonili hriane i bez careve naredbe, pa je tada nakon dugih muka ubijena i akonesa Tatjana Rimska. Nove svirepe progone hriana pokrenuli su i Maksimin Traanin (235-238), Decije Trajan (249-251), u kojima je nakon stranih muka i odsecanja grudi, ubijena Agata Sicilijska, Valerijan (253-260), za ije vladavine su ubijeni Agripina Sicilijska i Polievkt, iAurelijan (270-275). Ali najvee progone hrianstvo je doivelo za vreme Dioklecijana (284-311) i njegovih saradnika i savladara, naroito Galerija (305-311) i Maksimijana (286-305). Neke od mnogobrojnih rtava ovog gonjenja su: centurion u rimskoj legiji Akakije, zapovednik tebanske legije Sveti Mavrikije, vojnik carske garde sveti Georgije, naelnik carske garde Sveti Sebastijan, osamnaestogodinji Julijan Tarsanin, etrnaestogodinjiPankratije Rimski, krmar Teodot Ankirski, Ardalion Glumac, episkop Kliment Ankirski, lekari Kozma i Damjan iz Kilikije, suprunici Julijan i Vasilisa, sestre Agapija, Hionija i Irina, trinaestogodinja devojicaAgnija Rimska, muenice Julijana Nikomedijska, Anastasija Sremska, Pelagija Tarska, Doroteja Cezarejska, Teodosija Tirska i mnoge druge. Po svom obimu i surovosti ovo je bilo najee gonjenje koje je rimska drava pokrenula protiv hriana. Drava je pokrenula sve svoje institucije da bi iskorenila i unitila ovu veru. Ipak, uvidevi svu besmislenost i uzaludnost progona hriana, car Galerije je sa samrtnike postelje izdao edikt o prekidu gonjenja, pod uslovom da hriani budu lojalni dravi, i da se mole svom Bogu za cara.[9] Meutim, iako u manjem intenzitetu, progoni hriana su i dalje nastavljeni, posebno u udaljenim oblastima carstva. Tako je za vreme cara Licinija (308-324) ubijen Sveti Vlasije, episkop Sevastije, 316. godine, a 320. godine je pogubljeno etrdeset vojnika rimske legije u Sevastiji koji su otvoreno ispovedali hriansku veru.

Podele u crkvi

Prva dva veka hrianstva Biblija jo uvek nije bila kanonizovana i mnogi apokrifni spisi su kruili hrianskim svetom. Zbirka hrianskih spisa koju poznajemo kao Novi zavet sainjena je oko 180-200. godine.[12] hriani su se u to vreme okupljali okoepiskopa koji su birani za pojedine gradove i oblasti i tako formirali zajednice. Kako je Rim tada bio prestonica, episkopi su je okupljali upravo u njemu pa je rimski episkop smatran najstarijim jer je predsedavao kao domain. Kasnije je episkop Rima titularno nazvan papa (gr: pappas, lat: papa - otac), kao i aleksandrijski episkop, neto kasnije. Hriani koji ostaju izvan te zajednice nazvani su izmaticima (raskolnicima), odnosno jereticima ukoliko su i uenjem odstupali od zvanine doktrine. Sve do prvog vaseljenskog sabora 325. godine, jedinstveni simvol vere nije bio definisan, pa su se mnoge hrianske zajednice razlikovale po usmenim predanjima[13]. U tom vremenu su pored ortodoksne cvetale i mnoge heterodoksne struje od kojih su najuticajnije bile gnosticizam, markionstvo, manihejstvo, arijanstvo, itd...

Gnosticizam

Gnostici (gr. gnosis - znanje ) su bili hriani koji su hteli teoloke dogme misaono istraivati. Oni su, pored vere, naglaavali i vanost saznanja o duhovnim stvarima. Protiv gnostika su istupali crkveni apologeti (branioci) koji su zahtevali verovanje koje ne proishodi iz znanja. [14] Gnostici su bili okrenuti duhovnom istraivanju i oni su u hrianstvo uneli mnoge sadraje iz istonih filozofija i mitova.[14] Kada je hrianstvo postalo zvanina religija Rimskog carstva, gnosticizam je iskorenjen, a uspeo je preiveti jedino izvan granica Carstva, na podrujima Azije. Sa Bliskog istoka i Azije je uglavnom potisnut irenjem islama, iako su neke manje zajednice na terotoriji Iraka i Irana uspele da opstanu do danas.

Valentin (oko 100 - 160) je bio antiki filozof i teolog iz Aleksandrije, najznamenitiji predstavnik ranohrianskog gnosticizma. Izmeu 135. i 160. godine je nauavao u Rimu (istovremeno sa Markionom), podstiui uenike da razvijaju unutranju sposobnost duhovne spoznaje[11]. On je smatrao da su krtenje i ispovedanje zajednike hrianske vere neophodni za poetnike u veri. Ali podstie vernike da prevaziu doslovna tumaenja spisa kako bi ispitali dublje znaenje jevanelja i napredovali od vere ka znanju (gnosi). Po Valentinovoj teologiji, Bog je temelj svekolikog bia, neizrecivi, neopisivi izvor koji se opisuje reima dubina ili ponor. On je smatrao da je isti duhovni svet plerome (punoe) sastavljen od boanskihemanacija Oca. Spasenje je in spoznaje, potrebno radi ponovnog vraanja u harmoniju punoe (plerome).[15] Prema Tertulijanu, Valentin je oekivao da postane episkop (odnosno rimski papa), budui ovek sposoban, pametan i elokventan. Ali Valentin, navodno raskida sa pravovernom crkvom zato to je drugi umesto njega postavljen na to mesto[16]. Valentinovci ne odbacuju dogme niti norme koje je crkva propisala. Oni samo razlikuju dva razliita tipa hriana: duevne (gr: psihiki) koji veru primaju duom i duhovne (gr: pnevmatiki) koji duhom tee ka spoznaji. Budui da su oni javno primalikrtenje, prisustvovali zajednikim bogosluenjima i ispovedali istu veru, veina hriana ih je smatrala kao i ostale vernike, a oni su se sa tim slagali[11]. U redovima valentinaca je bilo dosta ena, jer su mogle, izmeu ostalog, da uestvuju u davanjupriea[11]. Irinej u delu Protiv jeresi kae da mu je poznato da Valentinovi sledbenici sebe smatraju ljudima koji reformiu crkvu i podiu nivo duhovnog razumevanja, ali on smatra da nikakvo dobro koje oni postignu ne moe nadoknaditi tetu koju nanose komadajui veliko i slavno telo Hristovo[17].

Manihejstvo

Manihej (oko 216-276) je bio persijski filozof i verski reformator, koji je nastojao da uenja triju otaca ispravnosti, Zaratustre, Bude i Hrista, ukljui u jedinstven filozofski sistem[14]. Prema persijskom predanju, Manihej je bio hrianski svetenik. On je izmazdaizma, hrianstva (uz znatnu primesu gnosticizma) i budistikih elemenata, stvorio novu religiju svetlosti, odnosno manihejstvo. Ono je iz persijskog mazdaizma preuzelo dualizam dva vena principa, dobra i zla, svetla i tame, koji se, tokom istorije, nalaze u neprestanom sukobu. Sa zoroastrizmom deli vegetarijansku ishranu i potovanje biljaka i ivotinja. S budizmom je zajedniko naglaavanje buenja.[14]. Mani je poeo je da propoveda svoje uenje oko 240. godine u vreme persijskog cara apura I. Zbog nailaenja na protivljenja je bio primoran da napusti zemlju, da bi po povratku u Persiju oko 276. godine bio je muen i ubijen razapinjanjem na krst. Nakon Manijeve smrti, manihejstvo se iri na istok po Kini i na zapad Rimskim carstvom.[15] Manijeva religija se proirila itavom severnom Afrikom i sredozemljem sve do panije. Crkveni otac sveti Avgustin, pre nego to se obratio, bio je devet godina manihejac. Odnos rimskih vlasti prema manihejstvu je bio neprijateljski, a manihejski pokret je bio predmet okrutnih represija i gonjenja[22]. [uredi]Arijanski

spor

Arijanski spor je hristoloki spor koji je podelio ranu hriansku crkvu. Poeo oko 318. godine, a trajao do oko 381. godine. Sutina spora je bila u tome da li je Sin jednako veit kao Otac ili je stvoren? I da li ima istu (homoousias) ili slinu (homoiousias) sutinu s Bogom? Spor je nazvan je po Ariju koji ga je poveo. Arije (256-336) je bio hrianski teolog, svetenik i pesnik iz Aleksandrije, pobornik uenja da Bog i Hrist nisu iste sutine (gr: homoousios). On je smatrao da Isus nije isto to i Bog, ve da je on sin Boji, kojeg je Bog stvorio. Bog nije oduvek bio Otac; postojalo je vreme kada je bio sam, i kada jo uvek nije bio Otac: kasnije je postao. Sin nije bio oduvek, on je postao iz niega (Talija).[23] Po Ariju, uzdizanje Isusa u nadljudsku sferu stvara nepremostivu razdaljinu izmeu njega i hriana i preti da uniti ideju o ugledanju na Hristov ivot, koja je bitna za hrianstvo. Arije takoe nije hteo da dopusti da monoteizam pree u dvobotvo i suprotstavljao se metafizikom preuveliavanju Hrista, koje je diralo u jedinstvo Boga. Episkop Aleksandar Aleksandrijski je sazvao sabor 320./321. godine u Aleksandriji, uz uee oko 100 episkopa, koji je potvrdio njegovo uenje da je Sin oduvek bio u Ocu, kao oeva premudrost, i mada je roen, nije roen iz nebia, ve iz sutog Oca.[24] Na tom saboru je osueno Arijevo uenje, a sam Arije je rainjen i ekskomuniciran. Sabor je takoe osudio i rainio Arijeve pristalice meu svetenstvom - episkope: Sekunda i Teona, prezvitere: Ahila, Aetolija, Karpona, Sarmata i dva Arija, kao i akone: Evzela, Lucija, Julija, Menasa, Haladija i Gaja. Odluku sabora Arije je smatrao nepravednom, te sa pristalicama odlazi u Palestinu, gde mu je zatitu pruio Jevsevije (Eusebie), episkop Cezareje. Arijevo uenje je dobijalo mnogo novih pristalica, posebno onih koji su crkvene dogmate pokuavali tumaiti iskljuivo racionalno. Omasovljenje Arijevih pristalica omoguilo je sazivanje i odravanje dva arijanska sabora U Britaniji i Palestini, sa zahtevima za ukidanjem odredbi aleksandrijskog sabora. Rasprava o prirodi Hrista je poprimila tolike razmere, da su se hriani tukli na ulici. Zbog toga su kod pagana izali na rav glas, te su im se podsmevali i u pozoritima. I sam Konstantin Veliki se ukljuuje u sukob, bezuspeno pokuavajui da pomiri Aleksandra i Arija. Kasnije e radi razreenja ovog spora car sazvati episkopat Crkve, odreujui Nikeju kao mesto velikog sabora. [Milanski

edikt

Poetkom 4. veka rimski car Konstantin Veliki (306337) je legalizovao hrianstvo zakonskim aktom poznatim kao Milanski edikt, koji je proglaen u Mediolanu (dananji Milano) 313. godine. Njime je proglaena verska ravnopravnost i prestanak gonjenja hriana, kojima je dozvoljeno da javno ispovedaju svoju veru, a da za to ne snose nikakve posledice. U ediktu se, izmeu ostalog, kae:

Odluili smo da dozvolimo i hrianima i svima drugima slobodu izbora i da sleduju veri kojoj bi oni eleli... i da ne treba apsolutno niko odbijati pravo da sleduje i izabere pobonost i veru hriana.

Milanski edikt

Zakon nije samo zabranio progone hriana, ve nareuje da se vrati imovina svima onima kojima je po tom osnovu bila oduzeta, to ukljuuje i imovinu koja je pripadala Crkvi. U to vreme se podiu i prve hrianske crkve - hrianske bazilike. Poslednjih godina pred smrt, sam Konstantin je naredio gradnju crkve Svetih apostola u Carigradu, na jednom uzvienju koje nadvisuje ceo grad. [Prvi

vaseljenski sabor

Car Konstantin je ubrzo po priznavanju hrianstva sazvao Prvi vaseljenski (sveopti) sabor, koji je imao da rei sukobe izmeu raznih struja u okviru hrianstva. Konstantin je pozvao svih 1.800 episkopa hrianske crkve (oko 1.000 na istoku i 800 na zapadu), ali samo izmeu 250 i 318 njih se odazvalo i uestvovalo na saboru. Sabor je odran u Nikeji u Maloj Aziji tokom maja i juna 325. godine u carskim dvorima, a car lino je njime predsedavao. Doskora progonjeni episkopi putovali su carskom potom, i car ih je doekivao s predusretljivou. Bila je to prva pobednika demonstracija crkve. Na saboru su se miljenja estoko sukobila povodom novonastalog arijanskog spora o prirodi Hrista. esto se deavalo da su se uesnici neobuzdano nadvikivali ne obazirui se na svoje episkopsko dostojanstvo.[25] ak je dolo i do nasilja kada je zbog hristolokih neslaganja Nikola iz Likije (kasnije poznat kao sveti Nikola) fiziki napao Arija, nakon ega je udaljen sa sabora. Nakon dvomesenog zasedanja utvreno je vjeruju po kome je Hristos bio iste sutine kao Otac. Nebiblijsko poreklo je bilo najvei nedostatak ovog izraza, ali je pod pritiskom Konstantina prihvaen kao obrazac o jedinstvu. Iako je Arijevo uenje imalo dosta pristalica, proglaeno je za jeres na ovom saboru, gde je utvren i Nikejski simbol vere, koji je nadalje smatran jedinim isravnim tumaenjem Hristovog uenja. [Posledice

sabora

Konstantin je ostvario crkveno jedinstvo proteravi iz zemlje sve episkope koji nisu hteli da potpiu novostvoreni simbol vere. Arije je rainjen, proglaen jeretikom, proklet i prognan u Ilirik, zajedno sa njegovim pristalicama, ekskomuniciranim episkopima Sekundom Ptolimediskim i Teonom Marmarikim. A episkope Evsevija Nikomedijskog i Teogonija Nikejskog koji su branili stavove Arija i posle odluka Nikejskog sabora, car je prognao u Galiju. Kako je car proglasio odluke sabora carskim zakonima, priklanjanje Ariju je od tada postalo zloin, a Arije je postao dravni neprijatelj. Vlasnici njegovih knjiga su pod pretnjom smrtne kazne bili prisiljeni da ih predaju. Smatralo se da e na taj nain arijanstvo biti potisnuto, ali ispostavilo se da je nasilje imalo upravo suprotno dejstvo. [Kritike

sabora

Samo odravanje sabora, kao i njegov tok i zakljuci, doveli su do stanovitih kritika.

Bilo je potpuno neuveno da univerzalno vjeruju nastane samo zahvaljujui autoritetu cara, koji se kao prozelit tek pripremao za krtenje i nije imao ni najmanje pravo da uestvuje u razgovoru o najveim tajnama vere. Nijedan episkop se nije usudio da se usprotivi toj udovinosti. Ista crkva koja je pobedonosno prkosila Dioklecijanovoj vojsci posluno se povinovala naredbi njegovog naslednika, koja je pogodila njen nerv potpuno drukije od spoljanjeg nasilja progona."[26]

esto se napominje da, iako je predsedavao hrianskim saborom, car Konstantin tada jo uvek nije bio krten. Prema kasnijem crkvenom predanju, krten je neposredno pred smrt. [uredi]Reakcije

na sabor

Meutim, stav prihvaen u Nikeji nije odgovarao pravom stanju unutar hrianstva. Reakcija na odluku sabora potekla je od Jevsevija iz Nikomidije, koji je protiv svog uverenja potpisao nikejski simbol vere, ali se posle toga pokajao. Arijanski teolozi su zahtevali izbacivanje nebiblijskih pojmova iz simbola, to je zahtev koji se nije mogao lako odbiti. Preko sestre cara Konstantina, iji je savetodavac bio Jevsevije, dolo je do zaokreta. Konstantinova politika bila je zainteresovana za pacifikaciju crkve, pa je stoga teio izmirenju sa arijancima, koji su govorili o opasnosti diteizma(dvobotva). Car je 330. godine uputio poziv Ariju da se vrati, u nameri da se ispravi naneta mu nepravda. Konstantinovu naredbu da Arija vrati na njegov poloaj Atanasije Veliki je odbacio primedbom da se osobe koje je sabor osudio kao jeretike ne mogu ponovo vratiti u crkvenu zajednicu. Atanasije je nakon toga oteran u progonstvo u Trir. Ni Arije, pak, nije doekao povratak na sveteniki poloaj, jer je odmah nakon naputanja carskog dvora umro od posledica trovanja.[27][28] Meutim, Arijeva smrt nije okonala neslaganja, jer ona nisu bila vezana za linost Arija, ve za pitanja koja je pokrenuo. Arijanstvo je nastavilo da se razvija i postalo je prvo hriansko verovanje preobraenih Gota, Vandala, Burgunda i Langobarda. Takoe, nekoliko potonjih vizantijskih careva je podravalo arijanstvo. [uredi]Podravljenje

hrianstva

Od 4. veka, poinju da niu crkvene graevine po Rimu, Carigradu, Jerusalimu, koje podie rimska drava. Hrianstvo 387. godine postaje i zvanina dravna religija Rimskog carstva, a sve ostale vere i kultovi bivaju zabranjeni. Takoe, dolazi i do progona svih ne-pravovernih struja u okviru samog hrianstva. 391. godine car Teodosije I nareuje unutavanje svih paganskih hramova i tada hriani, na elu sa aleksandrijskim patrijarhom Teofilom, spaljuju Aleksandrijsku biblioteku.[29] [uredi]Nastanak

monatva

Promene u hrianstvu, koje su se zbile u 4. veku prihvatanjem hrianstva za zvaninu religiju rimskog carstva, sastojale su se u menjanju hijerarhije vrednosti, i u postepenom podreivanju vere ivotu[5]. Poto se Crkva uveavala po lanstvu, sve je vie prodirao u nju svetovni, hrianstvu tu duh. Monatvo je i bilo reakcija upravo na tu promenu, na taj utilitarizam hrianstva.[30] Najrevnosniji hriani, koji nisu hteli da posvetove Crkvu, su poeli da kidaju spoljanje vezu sa svetom ime dolazi do anahoreze (odvajanja) i nastanka monatva[5].

Monaki pokret je zapoeo u Egiptu u 4. veku i njegovi su osnivai bili Kopti. Zaetnici monatva su bili Antonije Veliki, Pavle Tivejski, Pahomije i Ava Amun u egipatkoj pustinji. Antonije se smatra osnivaem otelnikog, anahoretskog monatva, a Pahomije opteiteljnog ili kinovijskog monatva. Iz Epipta se monatvo brzo proirilo u Palestinu, Siriju, Mesopotamiju, Malu Aziju i dalje u Italiju. Monatvo nije zapoelo kao ustanova ili institucija Crkve, ve je bilo stihijna i sporadina pojava.Manastiri su u poetku od strane crkvenih i svetovnih vlasti smatrani za pojavu koja deluje izvan zvaninih institucija i postojala je tenzija izmeu crkvenog klera i monakih zajednica. Vremenom je crkva prihvatila pojavu monatva i poela da diemanastire. Ali pojedini monasi su odlazili i iz manastirskih zajednica, jer su i one ipak u dodiru sa svetom.[5] To su bili otelnici, pustinjaci, anahorete, stolpnici i zatvornici.