GRAENJE ILOVAOM

PRIRUNIK ZA I POSJEDNIKE PRIPADNIKE VRTOVA, MALE MALIH KOJI KUICE NASELJA SAMI ELE GRADITI

F.

H E L L W I G

SADRAJ
Uvod I. G r a d i v o i n j e g o v a p r i p r e m a 1. P r i p r e m a s m j e s e 2. O p e k e od i l o v a e II. A l a t i o b l i c i 1. O p l a t a od s a s t a v l j e n i h d a a n i h p l o a 2. Oplata sa skelama III. to g r a d i m o i u k o j e d o b a IV. K a k o g r a d i m o k u e o d n a b i j e n e i l o v a e 1. P o t r e b a ilovae 2. G r a d i l i t e , i i z k o l e n j e 3. I z k o p z e m l j e i t e m e l j i 4. N a b i j a n j e u oplati od s a s t a v l j e n i h daanih p l o a 5. N a b i j a n j e u o p l a t i sa s k e l a m a V. D r v e n i s t r o p i k r o v 1. Izmjere stropnih g r e d a 2. K r o v i t e 3. I z r a d b a k r o v i t a i d r v e n i h vezova 4. I z m j e n e roenica VI. Pokrov krova VII. Razdjelni zidovi i d i m n j a c i VIII. O d v o d n j a kinice 3 7 9 11 13 14 18 22 29 30. 31 33 36 40 43 43 47 49 55 57 65 73

IX. U n u t a r n j a i z g r a d n j a 1. S t r o p 2. U n u t a r n j a buka 3. Pod 4. P r o z o r i i v r a t a 5. S o b o s l i k a r s k i r a d o v i X. V a n j s k a buka XI. Paetzov nain g r a d n j e ilovaom XII. L e w a n d o w s k y e v n a i n g r a d n j e i l o v a o m XIII. Zid od n e n a b i j e n e i l o v a e X I V . Zide s r e e t k a s t o m n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m X V . G r a e n j e n e p e e n o m opekom o d i l o v a e X V I . P r e d n o s t i i m a n e g r a e n j a ilovaom

75 75 77 77 81 84 85 89 93 97 99 101 114

UVOD
Mnogi su stekli dovoljno izkustva, koliko stoji graenje kue, jo u ono doba kada su nadnice i ciene graevnoga g r a d i v a bile nizke i stalne. Moemo dakle zamisliti to znai graditi u vrieme, kada ciene graevnom gradivu neprestano rastu i kada se m i e n j a j u u kratkim vremenskim razmacima. A ipak mnogi hoe i m o r a j u graditi. Treba tono i temeljito izpitati, na koji emo nain s a g r a d i t i graevinu j e f t i n o , a ipak dobro. Skupoa same g r a d n j e ovisi u glavnome o porastu ciena onih graevnih, gradiva, k o j a kod proizvodnje treb a j u ugljen, koji je sve s k u p l j i i s k u p l j i . To su opeke, cement i t. d. Moramo se dakle u prvome redu pobrinuti za zamjenu tih graevnih gradiva. T a k v u zamjenu nam p r u a j u slojevi ilovae ili gline, k o j e moemo nai na vJastitom polju ili u s u s j e d s t v u . Promotrimo li stanbene i gospodarske zgrade naih prea u davno i pradavno doba, onda vidimo, da su bile graene veim dielom od gradiva, koji su mogli nai na polju dakle na samom m j e s t u i v l j e n j a i bo-

ravka. Takve su kue p r e i v j e l e mnoga s t o l j e a u razliitim k r a j e v i m a svieta. Bile su odporne protiv v j e t r a i vremenskih nepogoda i pruale su stanovnicima zdrav i udoban stan. Ako iztraujemo graevine razliitih vremenskih r a z d o b l j a obzirom na v r s t u upotriebljenoga g r a d i v a , onda vidimo, da su l j u d i uviek u p o t r e b l j a v a l i za gradn j u g r a e v i n a uz naravni ili umjetni kamen, odnosno peenu opeku, takoer i ilovau, a b a te su se z g r a d e pokazale kao vrlo dobre. Stanovnici Mezopotanije, Egipani, Trojanci, Heleni i Rimljani gradili su stanbene kue kao i zgrade za v r e n j e v j e r s k i h obreda ili podpuno ili dielom od ilovae. N a j n o v i j a odkapanja i iztra i v a n j a u ruevinama starih g r a d o v a navedenih zemal j a odkrila su graevine od ilovae, na kojima j a s n o vidimo t r a g o v e velike vretoe i uzdrljivosti toga gradiva. U p a n j o l s k o j , Francuzkoj i u Rusiji nalazimo mnogo g r a e v i n a od ilovae. U Njemakoj je nain g r a d n j e ilovaom mnogo u p o t r e b l j a v a n osobito u doba iza s e d m o g o d i n j e g a rkta, k a d a je trebalo naseliti mnogo naselja, a uz to uvati ume. Fridrih Veliki je izdao 14. VI. 1764. zakon o u v o e n j u novoga naina g r a d n j e ilovaom. Graditelji toga doba, a i k a s n i j i h stoljea, pokazali su s v e prednosti i dobre strane ovoga naina g r a d n j e i praktinim radom kao i u svojim zapisima. Kao i sve d r u g e novotarije, tako su i t a j novi nain 4

g r a d n j e napali oni ljudi, koji su se bojali, da e sve veom upotrebom ove v r s t e g r a e n j a , oni biti oteeni i izgubiti zaradu. Razvoj veleobrta graevnoga gradiva bio je z a v g r a e n j e gradskih kua od velike koristi i vrlo povoljan. T a j je veleobrt ubrzo poplavio trite svojini proizvodima; ne samo g r a d o v e i gradie, nego i ladanje i sela, a time je uguio nain g r a e n j a ilovaom, koji se u ono doba poeo r a z v i j a t i . Ako elimo graditi kuicu u naseljima u blizini grada, u predgrau ili na bliem ladanju moramo si sami pomoi i poeti opet upotrebljavati graevno gradivo, koje nam je pri ruci, na naem zemljitu. Za obradbu toga g r a d i v a ne trebamo nikakvoga obrtnikoga predznanja, odnosno obrtnike predobuke; po. trebno je samo malo alata, koji moemo izraditi sami. Osim toga teimo na trokovima dopreme kamena odnosno opeke, dakle graevnoga gradiva, koje n a j v i e u p o t r e b l j a v a m o na g r a d n j i . Time e naa g r a d n j a biti znatno j e f t i n i j a . Kod t a k v e g r a d n j e ne s m i j e m o oponaati g r a d s k e kue i vile s mnogo balkona, izboina, torn j i a i t. d. Mi elimo graditi kao na l a d a n j u skromno i jednostavno, ali zato ipak liepo. Nama nije potrebno k r t a r i t i sa svakim centimetrom gradilita, tediti sa ziem i upotrebljavati posebne skupe graevne kons t r u k c i j e , to sve dolazi u obzir kod kua u gradu sa skupim gradilitima. Imamo r a z m j e r n o prostrano gra-

dilite, imamo v l a s t i t u radnu snagu od itave obitelji, koju ne emo zaraunati odvie skupo. Znamo, da je naa zgrada mrtvi, ne tekui kapital, koji bi morali ukamatiti, da smo gradili skupo. Zato emo se s veseljem primiti posla i po mogunosti graditi s v e sami, da ne bi morali jo pod s t a r o s t teko raditi, kako bi platili glavnicu i kamate za ono, to bi dali izraditi od skupih obrtnika.

I. GRADIVO I NJEGOVA PRIPREMA

Za g r a e n j e nabijenom ilovaom moemo upotriebiti svaku ilovau ili glinu s naega v r t a ili polja, osim n a j g o r n j e g a obraenoga s l o j a zemlje, koji je natopljen gnojem, i izpremiean organskim s a s t o j i n a m a . Upotriebiti moemo s v a k u mastnu v r s t u zemlje, ako je u vlanom s t a n j u moemo g n j e s t i i ako se ne razpane, kada se osui. Ilovaa i glina su nastali' kao proizvodi kod troen j a k a m e n j a , koje se u predpoviestno doba, kada je n a j v e i dio n a e zemlje bio pokriven vodom, raztvoriio u vodi i slegnulo kao m u l j i blato. Zbog toga nalazimo ilovau i glinu esto u vrlo debelim slojevima. Mnogo puta se nalaze d r u g i slojevi zemlje, preteno l j u n a n e prirode, izmeu s l o j e v a ilovae i gline, ih su s n j i m a izpremieane. Ako ilovaa sadri mnogo p r i m j e s i n a pieska, ond& j e zovemo m r a v a i l o v a a ; u protivnom s l u a j u , ako n e sadri pieska zovemo j e m a s t n a i l o v a a . Za g r a d n j u od n a b i j e n e ilovae je povoljno, ako ona sadri p r i m j e s i n e vapna i p j e a n o g a l a p o r a ; te p r i m j e s i n e p o v e a v a j u vrstou, dok kod proizvodnje peene opeke mogu uzrokovati velike tete. Mastna ilo-

vaa klizi medu prstima. *to je ilovaa m r a v i j a , to je g r u b l j e zrnata, a pod prstima se uti kao da je o t r i j a . Za g r a d n j u nabijenom ilovaom trebamo takvu ilovau, koju u poluvlanom s t a n j u moemo u ruci dobro g n j e s t i i davati j o j oblik po v o l j i . To je vie s l u a j kod m a s t n i j e ilovae nego li kod mrave. Ipak n i j e uputno upotriebiti istu, mastnu ilovau, j e r ona sadri mnogo vode. Kada se voda kod s u e n j a nabijene ilovae izpari, p o s t a j e obujam g r a d i v a manji, a na dielovima graevine n a s t a j u pukotine. Ako je dakle ilovaa, koju izkopamo na naem gradilitu, odvie mastna, onda ju moramo uiniti mravijom tako, da j o j dodamo pieska, l j u n k a ili drozge. U obratnom s l u a j u , ako nam je ilovaa odvie m r a v a , moramo dodati mastne ilovae, dok s m j e s a bude povoljna. Mravu ilovau moertio uiniti mastnijom tako, da je nabacamo u posude ili p r i p r e m l j e n e jame, k o j e natopimo vodom. Voda podpuno razkvasi tu m r a v u ilovau, pa se teke pjeane s a s t o j i n e taloe na d n u ; ilov a a se slegne iznad toga, pa je moemo odgrabiti i spremiti na m j e s t o upotrebe. O v a j postupak zahtieva mnogo posla, pa je p o v o l j n i j e uzeti m a s t n i j u ilovau s drugoga m j e s t a i dodati je m r a v o j ilovai. Obenito moemo uzeti, da je n a j p o v o l j n i j a s r e d n j e mastna ilovaa. Kod m r a v e ilovae postoji opasnost, da se dielovi ilovae meusobno vrsto ne poveu, uzprkos j a k o g a n a b i j a n j a , tako da zidovi ne postignu dosta veliku vrstou. Moramo uviek imati na umu, da ilovaa mora tvoriti m o r t od zida. Mortu od ilovae moemo dodati kamena i drozge, k o j e on meusobno s p a j a i povezuje. Ilovai ne smijemo dodati ,odvie pieska, a ne smi-

jemo odabrati ni odvie pjeanu ilovau, j e r se onda dielovi ilovae meusobno ne veu dovoljno vrsto. Zbog toga emo kopati pokusne jame na naem ili mogue i na susjednom z e m l j i t u uz prehodnu dozvolu, na razliitim mjestima i iztraiti, g d j e emo nai najbolju i n a j p o v o l j n i j u ilovau. Da li je ilovaa dobra za g r a d n j u , moemo lako izpitati na t a j nain, da izmeu provizorne oplate nabijemo i izvedemo mali dio zida. Ako je ilovaa, koju naemo i elimo upotriebiti za g r a d n j u , kod k o p a n j a vrlo vrsta, onda e ona u p i j a t i malo vode za vrieme p r i p r e m a n j a s m j e s e za g r a d n j u , pa emo je vrlo teko obraivati. U takvom s l u a j u je dobro, da ilovau nasipamo u jedan ili vie dugih kupova, visokih oko 80 cm, koji se prema gore s u z u j u , pa je pustimo leati kroz nekoliko mjeseci. 1. PRIPREMA SMJESE Za p r i p r e m a n j e s m j e s e ilovae izradimo na ravnom m j e s t u z e m l j i t a n a j p r i j e pod od dasaka oko 3,0 m irok i 3,0 m dug. Naokolo daanoga poda izvedemo stiene od dasaka, visine oko 30 cm, privrene na jake stupie, koji su vrsto zabijeni u zemlju (vidi sliku 1.). Za opisane radove uzimamo obino daske debljine 2,5 cm. Ilovau, koju emo obraditi za g r a d n j u , nasipamo na kup, pa je jako i vrsto izpresiecamo i tuemo lopatom. Sve to radimo izvan ograenoga daanoga poda. Vrlo suhu ilovau pri tome i po nekoliko puta polievamo vodom. Ilovau pustimo leati kroz 12 sati, a iza toga e biti svi njeni dielovi podpuno natopljeni vodom; sada tek moemo nastaviti s d a l j n j o m obradbom.

Na daani pod o g r a e n o g a p r o s t o r a na slici 1. nasipamo oko 8 cm debeli s l o j ilovae i d o d a j e m o k r a t k o s j e e n u slamu ili v r i t i n u , p a t u s m j e s u dobro izgazimo bosim nogama. To o p e t u j e m o etiri do pet puta, tako da izpunimo o g r a e n i prostor, prikazan na slici 1. Dobro je ako s m j e s i p r i m i e a m o drozge, j e r emo time poveati v r s t o u zida i p r o p u s t n o s t zraka. Gotovo izgaenu i dobro i z p r e m i e a n u s m j e s u izvadimo iz o g r a e n o g a p r o s t o r a i s m j e s t i m o je u k u p k r a j toga

SI. I. Ograeni prostor za pripremu smjese za nabijanje m j e s t a , te je p u s t i m o leati oko 12 s a t i . S m j e s u moramo z a t i t i t i od sunca i kie. S m j e s u s a d a p r e r a u j e m o d a l j e i to n a j p o v o l j n i j e u v l a n o m s t a n j u ; prema tome kod pripreme, o b r a d b e i m i e a n j a s m j e s e ne s m i j e m o dodati s u v i e vode. S m j e s i moemo dodati neto s i t n o g a l j u n k a ; z r n a l j u n k a do veliine ake. Vee k a m e n j e , k o j e naemo na g r a d i l i t u ili kod k o p a n j a s p r e m i m o i k a s n i j e upotriebimo za t e m e l j e .

10

2. O P E K E OD I L O V A E Za neke r a d o v e je potrebno imati opeku. I opeku izradimo sami, odmah na poetku g r a d n j e . S m j e s u za opeke izradimo tono tako, kako smo opisali u p r i j a n j e m p o g l a v l j u . Za opeku obino i z r a u j e m o s m j e s u od ilovae, k r a t k o s j e e n e s l a m e i sitnih komadia drozge. Za izradbu opeka n a p r a v i m o k a l u p od 2 cm debelih d a s a k a . Kalup ima oblik o t v o r e n e k u t i j e . Unut a r n j e i z m j e r e s u : duina 27 cm, i r i n a 14 cm i d u b i n a 8 cm. Gornje u g l o v e k u t i j e odnosno k a l u p a o s i g u r a m o

SI. 2. Drveni kalup za pravljenje opeke od ilovae i u v r s t i m o k r a t k i m komadima p l o s n a t o g a eljeza, prev i n u t o g a preko u g l a ( s l i k a 2.). U blizini m j e s t a , g d j e p r i p r e m a m o s m j e s u za opeke, n a p r a v i m o j e d n o s t a v n i r a d n i s t o l . Nekoliko v r s t i h kolia z a b i j e m o u z e m l j u , a g o r n j e im k r a j e v e odpilimo tono v o d o r a v n o i s p o j i m o k r a t k i m gredicam a ; n a t e g r e d i c e p r i b i j e m o v r s t e daske, k o j e t v o r e radni stol. Na t a k a v r a d n i stol p o s t a v i m o k a l u p za opeke (slika 2.), dio p r i p r e m l j e n e s m j e s e iloVae za p r a v l j e n j e

11

opeka i neto zrnatoga istoga pieska. Sada uzmemo k o m a d s m j e s e ilovae, o d p r i l i k e toliko, koliko emo t r e b a t i z a j e d n u opeku, p r e v a l j a m o j e nekoliko p u t a u p i e s k u i u t i s n e m o u .kalup. Kod t o g a pazimo, da su uglovi osobito dobro izpunjeni s m j e s o m . Kada je k a l u p napunjen s m j e s o m , onda vlanom daicom povuemo po uzdunim s t r a n i c a m a kalupa i odstranimo s u v i a k s m j e s e , k o j i v i r i iznad g o r n j e g a r u b a . Gotovu o p e k u izvrnemo na pripremljenu dasku, koju smo p r i j e toga dobro nasuli pieskom. Nakon to su se opeke donekle osuile postavimo i h sjekomice (na najuu u z d u n u s t r a n i c u ) n a p r i p r e m l j e n i p r o s t o r g d j e emo s u i t i o p e k e i z a t i t i m o ih od k i e i j a k o g a s u n c a . O p e k e se tako s u e 4 8 t j e d a n a . U p o t r i e b i t i i h s m i j e m o t e k k a d a s u p o d p u n o s u h e i t v r d e ( z a d i m n j a k e , t e d n j a k e , pei, u g l o v e z g r a d e i t. d.).

12

II. ALAT I OBLICI

S j e k i r u , lopatu, t i h a u i take emo v a l j d a imati, ili e m o i h l a k o u z a j m i t i o d n o s n o n a b a v i t i . Z i d a r s k a lica, k i s t i d a s k a za z a r i b a v a n j e buke, u p o t p u n j u j u nau opremu za rad. Nabijalo izradimo s a m i ; n a j b o l j e i n a j j e d n o s t a v n i j e od 25 cm d u g o g a kom a d a h r a s t o v o g a , b u k o v o g a ili b i l o k o j e g a c r n o g o r i n o g a m e k a n o g a d r v e t a . Don j a ploha n a b i j a l a je etvorina sa stran i c o m i o d 1 5 cm, a g o r n j a s a s t r a n i c o m od 10 cm. D r a l o je d u g o oko 1,10 m, ;a debelo 3 c m ; u n a b i j a l o ga u t i s n e m o oko 5 m duboko ( s l i k a 3.). J o j e d n o s t a v n i j e n a b i j a l o m o e m o i z r a d i t i o v a k o : o d mek a n o g a d r v e t a , o k r u g l o g a ili etverou g l a s t o g a ( g r e d a od jelovine), odreemo k o m a d d u i n e 2 5 d o 3 0 cm. S a s v a k e s t r a ne toga komada zabijemo po j e d n u letvu d u i n e 110 d o 120 cm. G o r n j e k r a j e v e le- SI. 3. Drveno t a v a zaoblimo noem i dobro izgladimo, nabijalo da rad bude laki i da n a m se ne umaraju odvie ruke. Takvo nabijalo ima dvie ruke. N i j e zgodno upotrebljavati vea nabijala, j e r inae ne moemo dobro n a b i j a t i uglove, a ilovaa na tim

13

m j e s t i m a n i j e d o s t a s t l a e n a i z b i j e n a . T k o moe s a m i z r a d i t i n a b i j a l o o d e l j e z a , moe o d a b r a t i j o m a n j e i z m j e r e ( v e l i i n u ) n e g o kod d r v e n o g a n a b i j a l a . 1. O P L A T A OD S A S T A V L J E N I H DACANIH PLOA Za i z v e d b u o p l a t e od s a s t a v l j e n i h d a a n i h ploa t r e b a m o 4 do 5 cm j a k e mostnice, b l a n j a n e s u n u t a r n j e strane. M o s t n i c e s a s t a v i m o u ploe, i r o k e 40 do 50 cm, tako da popreno na njihov uzduni s m j e r pribijemo k r a t k e k o m a d e d a s a k a , i r o k i h 15 do 20 cm ( s l i k a 4 . ) ; p o p r e n e d a s k e su d e b e l e 2,5 cm, a d o l a z e na s v a k i h 1,0 do 1,5 m. D u i n a t a k v i h s a s t a v l j e n i h p l o a iznosi 3,0 do 5,0 in, v e p r e m a tome, k a k o su d u g e m o s t n i c e , od k o j i h ih p r a v i m o . Ploe, k o j e d o l a z e na v a n j s k u s t r a n u z i d a m o r a m o i z r a d i t i due z a d e b l j i n u zida, d a k l e 45 do 50 cm ( s l i k a 4 . ) . Za n u d u moemo r a d i t i s d v i e t a k v e ploe, ali je s v a k a k o zgodnije, ako ih imamo etiri, j e r onda lake, z g o d n i j e i b o l j e moemo i z r a d i t i u g l o v e . T k o i m a d e dos t a d a s a k a , m o s t n i c a i d r v e n e g r a d e , moe i z r a d i t i toliko ploa, d a n a j e d n o m moe i z r a d i t i o p l a t u z a s v a e t i r i v a n j s k a z i d a . T r e b a paziti, d a z a o p l a t u n e upot r i e b i m o p r e t a n k e ili loe d a s k e i m o s t n i c e . Pod j a k i m t l a k o m n a b i j a n j a u n u t a r oplate, k a o i u s l i e d v l a n e ilovae, k o j u n a b i j a m o , o d n o s n o pod u t j e c a j e m s u n c a s v a n j s k e s t r a n e , m o g l a bi se o p l a t a i z v i n u t i i i z k r i v i t i . U s l i e d t o g a bi m o g l i n a s t a t i kosi zidovi, a i s a v n a r a d b i m o g a o biti n e t o a n . Obe s t r a n e o p l a t e s p o j i m o n a m j e s t i m a , g d j e s u ploe o p l a t e p o j a a n e p o p r e n o p r i -

14

b i t i m k o m a d i m a d a s a k a . Oko 1 0 c m i z n a d d o n j e g a r u b a d o l a z e s v o r n j a c i s m a t i c a m a ; d u g i s u oko 7 5 cm, p r o m j e r im je 18 mm, a i m a j u j a k e podlone ploice. Svorn j a k e provuemo kroz unapried izbuene rupe u obim

SI.

4.

Oplata

za

nabijanje zidooa

od

nabijene ilovae

s t r a n i c a m a oplate. U m j e s t o s v o r n j a k a moemo izraditi p o p r e n e g r e d i c e kvadratnoga presjeka cm, o d n o s n o t e s a n e g r e d i c e i s t e d e b l j i n e . O v e g r e d i c e dobiv a j u u nekoj u d a l j e n o s t i od o b i j u k r a j e v a 3 cm iroke r a z p o r e , u k o j e m o e m o z a b i t i d r v e n e k l i n o v e , o d da-

15

s a k a d e b l j i n e 2,0 d o 2,5 c m . ( S l i k a 5 . ) . V a n j s k i b r i d ovih razpora mora biti skosen u obliku klinova, da ove moemo dobro i jednolino zabiti u razpore a time, sapeti stranice oplate. Da se k r a j poprene gredice ne r a z p u k n e o k u j e m o g a u z k i m p l o s n a t i m e l j e z o m . Gredice p r e m a v a n j s k o j strani malo skosimo, kako bi ih

SI. 5.

Oplata

na

uglu

zgrade

k a s n i j e iz gotovoga n a b i j e n o g a zida od ilovae lake mogli izvui i ponovno upotriebiti na d r u g o m m j e s t u . Na gornji rub stranica oplate polaemo drvene skobe; j a s n o je, da su eljezne skobe daleko bolje. Skobe pri v r s t i m o lako p r i b i j e n i m avlima n a g o r n j i rub s t r a nica oplate ( s l i k a ' 5.). V a n j s k e d a s k e oplate n a u g l u z g r a d e moemo u v r s t i t i pomou plosnatih eljeza, k o j a i m a j u o d g o v a r a j u e izreze, tako d a j e d n o prolazi kroa

16

drugo, a stegnemo ih eljeznim klinom, koji u t j e r a m o kroz otvor p r o v u e n o g a p l o s n a t o g a e l j e z a (slika 5.). O v a k v a v r s t a o p l a t e p o m o u p r i p r e m l j e n i h ploa, s a stavljenih od dasaka, je vrlo p o v o l j n a ; rad je vrlo jednostavan i ne trebamo mnogo gradiva, pa prema tome g r a d i m o t e d l j i v o . N e d o s t a t a k o v a k v o g a r a d a j e u tome, d a o p l a t u e s t o m o r a m o p r e m i e t a t i i i z r a v n a v a t i ; radu moramo posvetiti veliku p a n j u , da nam zidovi budu tono v e r t i k a l n i . 2. O P L A T A SA SKELAMA Kod v e e z g r a d e u p o t r i e b i t i e m o u m j e s t o p r i j e o p i s a n o g a n a i n a o p l a t e s a s a s t a v l j e n i m d a a n i m plo a m a , o p l a t u s a s m a d r u g e k o n s t r u k c i j e . T u emo i z v e s t i oplatu sa s k e l a m a ( s l i k a 6.), s a s m a j e d n a k o k a o i kod i z v e d b e o p l a t e z a z i d o v e o d n a b i j e n o g a b e t o n a . B u d u i da se o v d j e r a d i s a m o o p r i v r e m e n o j upot r e b i g r a d i v a , u z e t e m o z a i z v e d b u o p l a t e i s k e l a onu d r v e n u g r a d u , koju emo k a s n i j e upotriebiti za nosive k o n s t r u k t i v n e dielove kue. Tako emo za oplatu i skele upotriebiti b u d u e s t r o p n e grede, g r e d e od kojih emo izvesti krovnu k o n s t r u k c i j u , daske, k o j e e nam k a s n i j e s l u i t i k a o g o r n j a ili d o n j a o p l a t a s t r o p a i t . d . S k e l e i z v e d e m o tako, d a n a j p r i j e u z t e m e l j e z g r a d e u k o p a m o v e r t i k a l n e g r e d e , oko 60 do 100 cm d u b o k o i to uviek po dvie, j e d n u n a s u p r o t d r u g e ; meusobna udaljenost takvoga para ukopanih vertikalnih greda j e oko 8 0 cm. G r e d e m o r a j u b i t i n e t o v i e o d zida, k o j i gradimo. Pojedine parove odnosno skupine vertikalnih g r e d a s p a j a m o m e u s o b n o pomou p o p r e n i h i uzdunih d a s a k a , k o j e n a g o r n j i m k r a j e v i m a g r e d a p r i b i j e m o

 a v l i m a i o s i g u r a m o s v a n j s k e s t r a n e kosim d r v e n i m u p o r a m a ( s l i k a 6.). S v a k u v e r t i k a l n u g r e d u t r e b a pod u p r i e t i kosom uporom, j e r s m j e s a ilovae, k o j u nabij a m o izvodi v r l o j a k i t l a k n a s t r a n u , p a b i s e o p l a t a m o g l a izboiti. V e r t i k a l n e g r e d e n a u g l o v i m a t r e b a razuprieti u s m j e r u uzdunoga i u s m j e r u poprenoga zida. U p o r k e p o s t a v l j a m o tek onda, k a d a s u v e r t i k a l n e g r e d e i z r a v n a n e pomou z i d a r s k e r a z u l j e tono u v e r tikalni poloaj. Gornji k r a j e v i vertikalnih greda neka s u r a d e p r i k l o n j e n i malo p r e m a s t r a n i zida ( p r e m a u n u t r a ) , k o j i emo n a b i j a t i , n e g o p r e m a v a n ; kod pos t u p k a r a d a e a v l i d a s a k a , s k o j i m a su v e r t i k a l n e g r e d e m e u s o b n o s p o j e n e n a g o r n j e m k r a j u , malo olab a v i t i , tako d a e r a z m a k v e r t i k a l n i h g r e d a p o s t a t i n a tom m j e s t u n e t o vei. N a s u p r o t u n u t a r n j o j v e r t i k a l n o j g r e d i n a u g l u m o r a m o n a obim v a n j s k i m s t r a n a m a zida p o s t a v i t i p o j e d n u v e r t i k a l n u g r e d u . N a v a n j s k o m u g l u z i d a p o s t a v i m o n a k r a j u s v a k o g a zida p o j e d n u vertikalnu gredu. S unutarnjom vertikalnom gredom s p o j i m o ih pomou j a k e ice i p o p r e n i h d a s a k a . Od m j e s t a d o m j e s t a s p a j a m o v e r t i k a l n e g r e d e pomou ice, dok n a b i j a n j e zida s v r i m o d o v i s i n e j e d n e d a s k e . ica n e s m i j e biti p r e t a n k a ; o b i n o u p o t r e b l j a v a m o icu d e b l j i n e 5 mm. Izmeu g r e d a , k o j e s a p i n j e m o icom, o d n o s n o izmeu d a s a k a oplate, d a k l e u n u t a r pros t o r a g d j e emo n a b i j a t i s m j e s u ilovae, p o s t a v i m o k r a t k e r a z u p o r k e , o d k o j i h j e d u i n a j e d n a k a debl j i n i zida. Te r a z u p o r k e se u p i r u u n a s u p r o t s t o j e e v e r t i k a l n e g r e d e . Pomou ekia i k l i e t a o b a v i j e m o oko v e r t i k a l n i h g r e d a icu, pazei pri tome, da na g l a d kim p l o h a m a ica dobro prilei u z g r e d u ; s a d a sple-

18

l e m o k r a j e v e ice k l i e t i m a u u z a o u z b r i d v e r t i k a l n e g r e d e . Dobro j c n a v a n j s k o j ' s t r a n i v e r t i k a l n e g r e d e p r i j e o m a t a n j a icom p o s t a v i t i d r v e n i k l i n ; n a k o n t o

smo icu o b a v i l i i spleli u uzao, u t j e r a m o ekiem klin, a t i m e j a e s a p n e m o icu, o d n o s n o s t e g n e m o o p l a t u . T a k o s a p n e m o i r a z u p o r k u , k o j a s a d a v r s t o s t o j i izmeu s u p r o t n i h s t r a n i c a oplate, o d n o s n o v e r t i k a l n i h

19

g r e d a , k a d a j e zid d o v r e n o n d a icu p r e r e e m o klie t i m a ili k a r a m a z a r e z a n j e i c e , o d n o s n o p o m o u t u r pije. Kada maknemo skele i oplatu odreemo sve kraj e v e ica, k o j i v i r e iz zida. Na skele'od vertikalnih greda i uporka postavljamo iznutra, na s v a k o j s t r a n i po j e d n u d a s k u ; daske lee sa s v o j i m b r i d o m na t e m e l j u , a s v o j o m se plohom nas l a n j a j u uz skele. N a s u p r o t lece d a s k e od oplate meusobno razupiremo kratkim r a z u p o r k a m a ; duina tih r a z u p o r k a j e j e d n a k a debljini zida. K a d a smo s m j e s u ilovae nabili u oplatu na visinu daske, onda izvadimo kratke razuporke i izpunimo n j i h o v a m j e s t a ilovaom i dobro je nabijemo. Sada postavimo d a l j n j e daske oplate, koje opet meusobno r a z u p r e m o kratkim razuporkama, pa nastavimo s n a b i j a n j e m ilovae izmeu te nove oplate. T a k o n a s t a v i m o postepeno s radom, dok ne izvedemo zidove na cielu v i s i n u k a t a . Kod v i s o k i h zidova moramo odabrati jae vertikalne grede za skele i o p l a t u , i p o d u p r i e t i ih s v i e k o s i h u p o r a , s m j e t e n i h u razliitim visinama. Za izvedbu g o r n j e g a k a t a viek a t n e r z g r a d e p o l a e m o n a g o t o v z i d d o n j e g a k a t a poprenu gredu, uvrstimo je dugim s v o mjacima na vert i k a l n e g r e d e s k e l e tako, da ove siu j o oko 2 m niz g o t o v i zid i p o s t u p a m o d a l j e k a k o s m o p r i j e o p i s a l i . U tom s l u a j u moemo s k e l e i oplatu r a z u p i r a t i s a m o s j e d n e s t r a n e , t a k o d a n a m d r v e n e s t r o p n e g r e d e , poloene na gotov zid u odreenoj visini, slue kao novo uporite. Moramo dobro paziti, da skele i oplatu ne izvedemo od p r e s l a b o g a drveta, i da vertikalne g r e d e he postavljamo na vee udaljenosti nego smo to naveli, j e r nam inae zidovi ne e biti ravni.

Za o t v o r e p r o z o r a i v r a t a ne cemo u p o t r e b l j a v a t i posebne oblike. Ako elimo imati te otvore izvedene slino kao kod zfda od opeka, onda n a p r a v i m o za s v a k u

SI.

7.

Dio

oplate

za

prozorski

otvor

s t r a n i c u o t v o r a p o s e b n u oplatu p r e m a slici 7. Gotovo s a s t a v l j e n u oplatu za prozor odnosno v r a t a umetnemo u oplatu zida na o d g o v a r a j u e mjesto, a onda n a b i j e m o zie od ilovae.

21

III. TO GRADIMO

I U KOJE DOBA

Nabijenom ilovaom moemo graditi sve vrste z g r a d a : s t a n b e n e zgrade, gospodarske zgrade, razliite z i d o v e i t. d. I l o v a a t i t i d r v e n e g r e d e i o s t a l u g r a u od trulei. Lako p r e u z i m a v l a g u iz p r o s t o r i j e i izputa j e o p e t kod p r o m a j e , a t a k o s t v a r a z d r a v e s t a n b e n e pros t o r i j e . P r e m a p o d a t c i m a i z t r a i v a n j a Z a v o d a z a izpit i v a n j e tehnike fizike na Visokoj tehnikoj koli u Munchenu je koeficienat vodljivosti topline nabijene i l o v a e i s t i , k a o i kod p e e n e o p e k e . Zid od n a b i j e n e i l o v a e i m a p r e m a t o m e j e d n a k a t o p l i n s k a s v o j s t v a kao i z i d e od p e e n e o p e k e . Prema brojitbenim podatcima postoje u Francuz'koj k u e o d n a b i j e n e i l o v a e , k o j e s u s t a r e v e 105 godina, a j o su podpunoma v r s t e i zdrave. Medu zanimljivim podatcima je izvjee tvornikoga nadzornika M a y e t a , oko g o d . 1790., u k o m e j a v l j a p r u s k o m g r a e v n o m r a v n a t e l j u G i 11 y u, o j e d n o m v r t n o m z i d u , s a g r a e n o m od n a b i j e n e ilovae, koji je postao tako t v r d , da ga nisu mogli s r u i t i b a t o v i m a i p i j u c i m a , v e su morali upotriebiti barut. vrstoa i nosivost nabijene ilovae je tako velika, da omoguuje izvedbu stanbenih z g r a d a s pet do e s t k a t o v a , kao i t v o r n i k i h z g r a d a i t. d. T a k v e su g r a e v i n e meu inim n a e n e

22

i u g r a d i u W e i l b a r g u na Lahni, g d j e postoji peterokatn a z g r a d a , k o j a j e s a g r a e n a g o d . 1838., a n e m a n i k a k vih t e t a o d s t a r o s t i ili d o t r a j ^ l o s t i , p a j e o s o b i t o h v a l e zbog udobnosti. Iz istoga doba p o t j e u i t v o r n i k e z g r a de i z v e d e n e od i l o v a e , a n a l a z e se u d o b r o m s t a n j u . Za izvedbu ovako visokih zgrada potrebno je svakako Stanovito i z k u s t v o i z n a n j e o g r a d n j i kua, pa to ne u l a z i u n a a r a z m a t r a n j a o g r a d n j i i l o v a o m , k o j u elimo izvesti sami uz pomo naih n a j b l i i h . Mi emo se u g l a v n o m e o g r a n i i t i na potrebe malih l a d a n j s k i h kuica. K o d t o g a j e s v a k a k o v r l o v a n a s p o z n a j a , d a n a e g r a d i v o moe uzdrati znatno vie, nego mi od n j e g a zahticvamo. Da radovi budu po mogunosti to laki, moramo izbjegavati sve zamrene graevne oblike; drimo se r a d e j e d n o s t a v n i h n z o r a , k o j i s u d o b r i , liepi i s k l a d n i . Kao o b r i s tlocrta kue odaberemo j e d n o s t a v n i prav o k u t n i k b e z i k a k v i h i z b o i n a , i z t a k a i pri g r a d n j a , k o j e s a m o o t e a v a j u r a d . O s i m t o g a j e kod n e p r a v i l n i h tloc r t a z n a t n o t e a i z v e d b a k r o v a , a i t a v a g r a d n j a postaje o s j e t l j i v o skuplja. Viak trokova zgrade uslied nepravilnosti tlocrta n i j e ni u kakvom o m j e r u prema d o b i v e n o j k o r i s t n o j p o v r i n i z g r a d e . to j e r e e n o o t l o c r t u z g r a d e v r i e d i i o k r o v u . Z a d o v o l j i m o se s o b i nim d v o s t r e n i m s e d l a s t i m k r o v i t e m , k o j i i m a o k a p na dvie s t r a n e kue. A k o izvedemo oba zabata s v e do visine s l j e m e n a , onda e prozori u tom zabatnom ziu pruati o b i l a t u r a z s v j e t u u s v i m d i e l o v i m a k r o v i t a . Svaki krovni prozor p o s k u p l j u j e gradnju, a k a s n i j e su uviek potrebni p o p r a v c i ; zbog toga emo ih i z b j e g a v a t i kod n a e j e d n o s t a v n e g r a d n j e .

23

S l i k a 8 . p o k a z u j e m a l u s t a n b e n u k u u , k o j a j e osnov a n a p r e m a p r e d n j i m naelima. Kako iz tlocrta razab i r e m o s a d r i k u a u p r i z e m l j u p r o s t r a n i t r i e m , i z ko-

Sl. jega dvie kue soba

9.

Slaja

za

sloku

izvedena

od nabijene ilovae

SI.

8.

Stanbena

kua

izvedena

od nabijene ilovae

vode s t u b e u t a v a n s k i k a t ; osim toga su u prizemlju sobe i j e d n a kuhinja, koja ima na s t r a n j o j strani izlaz u d v o r i t e . U t a v a n s k o m katu se nalazi j e d n a i tavan.

25

S v e z i d o v e t r e b a i z v e s t i o d n a b i j e n e i l o v a e ; deb- i l j i n a z i d o v a j e 4 0 cm. O k v i r e p r o z o r a i v r a t a ( d o p r o - ; z o r n i k e i d v o r a t n i k e ) i z v e d e m o od 4 do 5 cm d e b e l i h m o s t n i c a , a u g r a d i m o ili v e kod n a b i j a n j a p.idova. T a v a n s k i kat ima zabate izvedene od drvenih greda, kao zide na kanate. Nain izvedbe emo*opisati u daljnjim izlaganjima. S t a j a za s t o k u , i z v e d e n a od n a b i j e n e i l o v a e , pri- ; k a z a n a je u s l i c i 9. Staja sadri p r o s t o r i j u . z a dva konja, prostoriju za orme i opremu te stonu h r a n u , s t a j u za osam k r a v a sa s r e d n j i m hodnikom izmeu s t a j a l i t a k r a v a , kao i dvie p r o s t o r i j e za s v i n j e . T a v a n ima sluiti samo za sprem a n j e s i e n a , a z a t v o r e n j e ziem n a k a n a t e , o d n o s n o n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m od g r e d a , a m e u p r o s t o r i su izpunjeni daskama. Zidove od ilovae n a b i j a m o za s u h o g a v r e m e n a , kada nema kia, pa je p r e m a tome za g r a d n j u najpov o l j n i j e doba od m j e s e c a s v i b n j a do r u j n a . A k o je v r i e m e n e p r e k i d n o v l a n o , o n d a moemo p r i m i e n i t i na- ; in g r a d n j e , k a k o j e u o b i a j e n u N i z o z e m s k o j . T a m o n a j p r i j e s a g r a d e krovite u pravom i izpravnom visinskom p o l o a j u , n a p r o v i z o r n i m d r v e n i m s k e l a m a , t e g a p r i v r e m e n o p o k r i j u ; t a k o m o g u n a b i j a t i zie o d i l o v a e izpod k r o v a , d a k l e na s u h o m e i b e z o b z i r a na v r e m e n ske prilike. Moemo p o s t u p a t i i tako, da u s r e d i n i debljini? Zidova, k o j e e l i m o g r a d i t i o d n a b i j e n e - i l o v a e , p o s t a vimo vertikalne g r e d e (kao stupove) u s v a etiri ugla k u e , a izmeu n j i h d o l a z e d r u g e v e r t i k a l n e g r e d e n a

26

r a z m a k od 3 m; g r e d e su debele oko 10 crn, a m o g u b i t i s a s m a j e d n o s t a v n e i n e o b r a e n e . G o r n j i k r a j e v i tili v e r tikalnih greda (stupova) spojeni su vodoravnim grediama v j e n a n i c a m a, na n j i m a p a k lee s t r o p ne grede i krovite. Vertikalne grede o l a k a v a j u vertikalno g r a e n j e zidova. Debljina zidova ne s m i j e biti m a n j a od -10 cm, j e r d r v o p o p r i m a v l a g u iz i l o v a e za v r i e m c nabijan ja zidova, a k a s n i j e je opet d a j e iz sebe za vriemc s u e n j a zida. Drvo uslied toga r a d i i n i j e podpuno mirno; ako zide n i j e dosta debelo onda na tim mjes t i m a n a s t a j u p u k o t i n e . P r e m a t o m e j e p o d p u n o loe n a j p r i j e s a g r a d i t i d r v e n u n o s i v u k o n s t r u k c i j u k a o kod zida n a k a n a t e ( i l i d r v e n u r e e t k a s t u k o n s t r u k c i j u ) , a onda oko n o s i v i h d i e l o v a t e k o n s t r u k c i j e n a b i j a t i zide od i l o v a e . Zie od i l o v a e e p u k n u t i kod s v a k e v e r t i k a l n e g r e d e ( v e r t i k a l n o g a s t u p a ) , u p o r e ili p o p r e n e grede, dakle na s v a k o m m j e s t u , g d j e je u ilovai nosiva drvena greda. O b e n i t o p o s t u p a m o tako, d a u j e s e n i p r i p r e m i m o potrebnu koliinu ilovae, odnosno da je dobavimo i dopremimo na gradilite. Tu spremimo ilovau preko zime. Zimi i z r a u j e m o p r o z o r e i v r a t a , k a o i n j i h o v e okvire t. j. doprozornike i do v r a t n i k e , te potrebni alat. U proljee izradimo drveni grednik t. j. izradimo drvene s t r o p n e g l e d e , a a k o j e p o t r e b n o i i z m j e n e kod dimn j a k a . O s i m t o g a i z v e d e m o cielo k r o v i t e s a s v i m a pot r e b n i m d i e l o v i m a . S t r o p n a i k r o v n a k o n s t r u k c i j a mor a j u b i t i g o t o v e p r i j e n e g o i z v e d e m o zie o d n a b i j e n e i l o v a e . im j e n a i m e n a b i j a n j e z i d o v a i l o v a o m z a v r eno p o s t a v l j a m o s p o m e n u t e k o n s t r u k c i j e . T e m e l j e izvedemo u mjesecu s v i b n j u . Ima godina, kada je vrieme

27

z a g r a d n j u o s o b i t o p o v o l j n o v e u m j e s e c u o u j k u ili t r a v n j u , pa s t e m e l j i m a moemo poeti ve u to d o b a ; i z a t o g a n a b i j a m o v a n j s k o g l a v n o z i e z g r a d e , poloimo s t r o p n u k o n s t r u k c i j u , p o s t a v i m o k r o v i t e i pokrij e m o krov. K a d a je krov p o k r i v e n moemo izvesti unut a r n j e zie o d n a b i j e n e i l o v a e pod z a t i t o m k r o v a ; istodobno o b a v l j a m o i ostale g r a e v n e radove. V a n j s k u buku zidova, kao i n a l i zida, izvodimo tek sliedee godine, k a d a je zie podpuno suho.

28

IV. KAKO GRADIMO KUE OD NABIJENE ILOVAE

Debljina zidova je ovisna o n j i h o v o j slobodnoj duini i v i s i n i . Zie o d n a b i j e n e i l o v a e r e d o v n o n e i z v o d i m o t a n j e o d 3 0 c m ( s l i k a 10.). A k o j e d u i n a z i d a o d j e d n o g a d o d r u g o g a p o p r e n o g a z i d a m a n j a o d 7,0 m , V i s i n a p r o s t o r i j e izpod 2,50 m o d a b i r e m o d e b l j i n u z i d a 3 5 c m ; a k o j e v i s i n a p r o s t o r i j e v e a o d 2,50 m u z i m a m o d e b l j i n u zida 40 cm. Ako je slobodna duina zida od j e d n o g a d o d r u g o g a p o p r e n o g a z i d a 9,0 m , o n d a s u o d g o v a r a j u e d e b l j i n e z i d a 4 0 o d n o s n o 4 5 cm. Zie don j e g a k a t a d v o k a t n e z g r a d e je d e b l j e za 5 do 10 cm od z i d a g o r n j e g a k a t a . Kod i z v e d b e m o r a m o uzeti u o b z i r , d a s e k u a z a v r i c m e s u e n j a m a l o s l e g n e . elimo l i i m a t i v i s i n u s o b e 2,80 m , o n d a m o r a m o i z v e s t i z i d o v e o d n a b i j e n e i l o v a e n e t o v i e o d t e m j e r e t . j . oko 2,90 m. S l e g a v a n j e e biti to m a n j e , to jc s u a ilovaa, k o j u upotriebimo za n a b i j a n j e i to je vre n a b i j e n a . Iz o v o g a j a s n o proizlazi, da c j e d n o l i n o s l e g a v a n j e u svim dielovima kue nastati onda, ako g r a d i v o za vrieme ciele i z v e d b e p r i p r e m a m o na p o s v e j e d n a k i nain i uz i s t e p r i l i k e i o k o l n o s t i .

29

SI.

10.

Tlocrt

kue

od

nabijene ilovae zidova

oznaenim

debljinama

1. P O T R E B A I L O V A E elimo li u n a p r i e d i z r a u n a t i koliko emo t r e b a t i ilovae za g r a d n j u , onda zbrojimo povrine zidova u tlocrtu pa dobivenu plohu zida pomnoimo s v i s i n o m . Kod o d a b i r a n j a v i s i n e zida u z m e m o u obzir p r i j e spo-

30

menuto s l e g a v a n j e za vrieme s u e n j a . Ako su predvi e n e v i s i n e p r o s t o r i j a 2,80 m , o n d a e m o p l o h u z i d o v a u t l o c r t u p o m n o i t i s v i s i n o m 2,90 m. T a k o d o b i v a m o b r o j k u b i n i h m e t a r a z i d o v a n a e z g r a d e ili k a k o t o u praksi n a z i v a m o k u b a t u r u z i d a . Izkopana i r a z r a h l j e n a ilovaa, n a s i p a n a u kupove, z n a t n o s e s t i s n e kod p r i p r e m e i n a b i j a n j a . P r e m a t o m e trebamo z a g r a d n j u o d prilike d v o s t r u k o toliko kubinih m e t a r a r a z r a h l j e n c ilovae, nego iznosi b r o j kubinih metar zidova nae zgrade. 2. G R A D I L I T E I I Z K O L E N J E Kada su nam posve j a s n a s v a p i t a n j a o vrsti i veliini k u e , k o j u k a n i m o g r a d i t i , m o r a m o o d a b r a t i g r a dilite, odnosno mjesto, g d j e emo je s a g r a d i t i . To je m j e s t o u m n o g o s l u a j e v a o v i s n o o v i e o k o l n o s t i ili u v j e t a , kao na p r . blizina ceste, zgodan p r i l a z i dovoz do k u e i t. d. A k o moemo m j e s t o za kuu slobodno b i r a t i , o n d a p a z i m o n a to, d a b u d e p o m o g u n o s t i n a dosta povienom dielu zemljita, tako da kisnica ne tee p r e m a k u i , a p o d z e m n a -voda, da ne m o e p r o d r i e t i u p o d r u m . O s i m t o g a m o r a biti k u a z a t i e n a od j a k i h i hladnih v j e t r o v a (ve p r e m a k r a j u u kome emo graditi k u u ) . P r e m a tome g r a d i m o po mogunosti tako, da je k u a z a t i e n a p r e m a s j e v e r u m a l o m u m i c o m ili nasadom zgodnoga drvea, a prozore glavnih prostorija o k r e n e m o p r e m a j u g u . Tako emo dobiti n a j v i e s u n c a i svietla u sobe i ostale stanbene prostorije, odnosno u staje i gospodarske zgrade.

31

P r i j e nego ponemo kopati t e m e l j e moramo zgradu i z k o 1 i t i. P o i n j e m o t a k o , da na j e d n o m e m j e s t u , koje odaberemo kao ugao zgrade, zabijemo u zemlju koli. Od n j e g a n a p n e m o u s m j e r u p r o e l j a z g r a d e uzicu i p r i v r s t i m o je na d v a d a l j n j a stupica. Okomito na tu uzicu, k o j a p r e d o u j e g l a v n i s m j e r kue, napnemo p r e k o s t u p i c a n a u g l u d r u g u u z i c u , k o j a o d g o v a r a pos t r a n o j s t r a n i c i kue. Da izpitamo, da li tc dvie uzice s t o j e j e d n a n a d r u g o j o k o m i t o ( d a l i s u pod p r a v i m k u t e m ) , o d m j e r i m o od n j i h o v o g a s j e c i t a t. j. od kol i a n a u g l u , n a j e d n u u z i c u 4,0 m , a n a d r u g u u z i c u 3,0 m . T a k o d o b i v e n e k r a j n j e t o k e o z n a i m o n a u z i c i o l o v k o m ili a v l i e m . M e u s o b n a u d a l j e n o s t t i h t o a k a t . j . o b i j u a v l i a n a u z i c a m a m o r a i z n o s i t i t o n o 5,0 m , ako su obe uzice meusobno okomite. A k o te m j e r e ne o d g o v a r a j u od prvi puta, onda moramo k r a j n j e stupie malo p o m a k n u t i , dok ne p o s t i g n e m o toni o m j e r 3 prema 4 p r e m a 5. U m j e s t o 3, 4 i 5 m o e m o o d a b r a t i i b i l o k o j i v i e k r a t n i k od tih b r o j e v a , na p r . 6, 8 i 10 ili 9, 12 i 15 i t. d. Kada na t a j nain utvrdimo oba g l a v n a proelja, o d m j e r i m o na uzicama duinu i i r i n u kue, a kroz tako d o b i v e n e t o k e n a p n e m o n o v e u z i c e ; t e n o v e u z i c e pos t a v i m o tako, da su j e d n a na d r u g o j tono u okomitom p o l o a j u , a t o i z v e d e m o b e z v e i h p o t e k o a . O v e napete uzice nam p o k a z u j u tone s m j e r o v a g l a v n o g a obodn o g a z i a k u e , p a i h o s t a v l j a m o z a cielo v r i e m e i z k o p a z e m l j e i i z v e d b e t e m e l j a . T a k o m o e m o s v a k i a s izpitati, da li je zie izvedeno u p r a v o m s m j e r u .

32

3. IZKOP Z E M L J E I T E M E L J I Ako je zemlja vrsta i sadri moemo podrum i temelje kopati dosta ilovae, onda tako, da su stiene

SI. U. sastavljenih

Presjek kroz gotove temelje i postavljenu oplatu od daanih ploa, za nabijanje prvoga sloja ilovae

izkopa vertikalne, a da n i j e potrebno izkopanu plohu poduprieti drvenim podporama. Ako je zemlja rahla i sadri pieska, onda kopamo stranice izkopa u priklonu, 33

t. j. izkopana j a m a je prema gore s v e ira, da se z e m l j a ne u r u a v a u j a m u . Obrise t e m e l j a z g r a d e oznaimo u izkopanoj jami tako, da pomou v i s k a ( o l o v n i c c ) p r e n e s e m o u j a m u tone b r i d o v e t e m e l j a , o z n a e n e p r i j e s p o m e n u t i m a napetim u z i c a m a , i u u g l o v i m a z g r a d e z a b i j e m o kolie. T e m e l j e r e d o v n o i z v e d e m o 50 do 80 cm d u b o k o izpod z e m l j e i oko 30 do 50 cm iznad z e m l j e . Za zie temelja upotriebimo po mogunosti veliko kamenje, k o j e n a e m o n a p o l j u ili \ o d izkopa z e m l j e , ili g a p a k moemo j e f t i n o n a b a v i t i ( s l i k a 11.). K a m e n j e s l a e m o u s l o j e v i m a , t i e s n o j e d n o do d r u g o g a , a meuprostor? i z p u n i m o s m a n j i m k o m a d i i m a k a m e n a . P o j e d i n e sloj e v e i z r a v n a m o betonom, k o j i m e u s o b n o v e e i dri k a m e n j e j e d n o g a s l o j a , a u j e d n o slui k a o l e a j z a sliedei g o r n j i s l o j k a m e n a ; beton p r e m a tome m e u s o b n o vee k a m e n j e j e d n o g a s l o j a i p o j e d i n e s l o j e v e k a m e n a . Heton p r i p r e m i m o u o m j e r u m i e a n j a 1 : 4 : 5 , t o z n a i : 1 p r o s t o r n i dio c e m e n t a , 4 p r o s t o r n a d i e l a p i e s k a i 5 prostornih dielova l j u n k a (tuenca, d r o b l j e n o g a k a m e n a ) . Na d a a n i pod, na k o m e emo m i e a t i beton, n a n o s i m o p i e s a k i l j u n a k ( t u e n a c ) i lopatom ih p o s t a v i m o u h r p u , a p r e k o n j e n a s i p a m o c e m e n t . S a d a ovu h r p u pieska, l j u n k a (tuenca) i cementa promieamo najp r i j e tri d o e t i r i p u t a u s u h o m s t a n j u . Nakon t o g a p o l i e v a m o s m j e s u istom vodom pomou z a l j e v a o n i k a ( v r t n a k a n t a z a p o l i e v a n j e n a s a d a ) i i s t o d o b n o premieamo n a j m a n j e tri puta, pa dobivamo gotovu s m j e s u b e t o n a . B u d u i d a c e m e n t d o s t a b r z o v e e smijemo? prip r e m i t i s a m o toliko b e t o n a , k o l i k o emo ga moi upot r i e b i t i u toku s l i e d e i h n e k o l i k o s a t i .

34

A k o i m a m o u blizini g r a d i l i t a d o b a r potoni ili rieni, o d n o s n o k o p a n i l j u n a k s p i e s k o m , i z m i e a n veC u p r i r o d i u o d g o v a r a j u e m o m j e r u , o n d a emo b e t o n i z v e s t i u o m j e r u m i e a n j a 1 : 6 o d n o s n o 1:8, t o z n a i l p r o s t o r n i dio c e m e n t a i 6 o d n o s n o 8 p r o s t o r n i h ielova l j u n k a s p i e s k o m . S m j e s u b e t o n a m i e a m o i s t i m nainom, kako je to ve opisano. Da tedimo na betonu, moemo j a m e z a t e m e l j e izpuniti s l o j e v i m a v e e g a kamenja, a meuprostore manjim komadima kamena, kako j e v e s p o m e n u t o . Kod t o g a m o r a m o paziti, d a n e lei k a m e n n a k a m e n u , n e g o d a j e u v i e k izmeu n j i h ' beton, j e r i n a e t e m e l j i ne e b i t i v r s t i i j a k i . Na o n i m diel o v i m a t e m e l j a , k o j i e k a s n i j e biti v i d l j i v i , n e s t a v l j a m o k a m e n j e s a s m a d o v a n j s k o g a l i c a zida, j e r i n a e n e b i s m o p o s t i g l i j e d n o l i n i i z g l e d . Z a o n a j dio t e m e l j a , koji lei i z v a n z e m l j e , ili k o j i o m e u j e p o d r u m s k e pros t o r i j e , m o r a m o i z v e s t i s k e l e i o p l a t u , kako je to opisano u p r i j a n j i m poglavljima. Zidove p o d r u m a moemo i z v e s t i n a p r i j e o p i s a n i nain. Kod s a s m a m a l i h p o d r u m s k i h p r o s t o r i j i c a , k o j e e u v e i n i s l u a j e v a o b e n i t o d o s t a j a t i , moe biti pov o l j n i j e , d a z i d o v e obloimo j a k i m d r v e n i m m o s t n i c a ma, n a t o p l j e n i m a s m o l o m . A k o j e teko d o b a v i t i c e m e n t , moemo u p o t r i e b i t i h i d r a u l i k o v a p n o ili o b i n o v a p n o , a u k r a j n j e m slu a j u i s m j e s u ilovae. G o r n j u p o v r i n u t e m e l j a i z r a v n a m o betonom, d a b u d e tono v o d o r a v n a . N a t u p o v r i n u p o l a e m o s l o j krovne l j e p e n k e (izolacione l j c p e n k e ) , koja priei, da s e v l a g a n e i r i p r e m a g o r e t . j . d a n e moe p r o d i r a t i iz z e m l j e i t e m e l j a u v e r t i k a l n o zide.

35

4. N A B I J A N J E U O P L A T I OD S A S T A V L J E N I H DAANIH PLOA Kada su gotovi temelji i kada je poloena izolacija, poinjemo postavljati oplatu na jednom uglu zgrade. Na temelje poloimo s v o r n j a k e odnosno poprene rauporke ( g r e d i c e ) ; na njih postavimo s a s t a v l j e n e ploe oplate i spojimo plosnata eljeza na uglovima (kao na s l i c i 5.), p a s t e g n e m o s v o r n j a k e m a t i c a m a o d n o s n o zabijemo drvene klinove u drvene poprene gredice (slika 5 . ) . P l o e o p l a t e o b u h v a a j u t e m e l j e n a v i s i n u o d 1 0 cm, a u t j e r a n i k l i n o v i u p o p r e n e g r e d i c e d r e ih u t o n o m p o l o a j u . D a s e g o r n j i r u b o v i p l o a n e b i kod n a b i j a n j u ilovae izboili p r e m a van, p o s t a v l j a m o odozgo eljezno s k o b e i u v r s t i m o ih s d v a a v l a . S m j e s u ilovae, k o j a m o r a biti po mogunosti s a m o v l.a n a (s m a l o p r i m j e s i n e v o d e ) n a s i p a m o u o p l a t u oko 1 0 c m v i s o k o . I l o v a u n a b i j a m o n a j p r i j e s l a b o , a onda j a k o . N a b i j a t i p o i n j e m o tik uz r u b oplate, u d a r a c do udarca, tako da ilovaa tono izpuni prostor uzdu o p l a t e , a tok n a k o n t o g a n a b i j a m o s r e d i n u z i d a . N a b i j a m o tako dugo, dok n a b i j a l o v i e n e o s t a v l j a n a povr i n i z a m j e t l j i v i h t r a g o v a , a n a b i j e n a s m j e s a z v o n i pod udarcima. N a s i p a n i s l o j ilovae, visine 10 cm je nakon n a b i j a n j a s t l a e n na v i s i n u . 6 cm. Na t a j nain n a s t a v i m o p o s t e p e n o d a l j e , u t a n k i m s l o j e v i m a , dok ne izpunimo cielu p r i p r e m l j e n u v i s i n u oplate, izvedene od sas t a v l j e n i h daanih ploa ( s l i k a 5.). Na s l o b o d n i m k r a j e v i m a d o k l e s i e o p l a t a , n a b i j e m o i l o v a u k o s o pod k u t e m o d 45, k a k o b i p o s t i g l i d o b a r v e z s a s u s j e d n i m slojem n a b i j e n e ilovae.

36

S a d a o d s t r a n i m o s k o b e i k l i n o v e te oprezno izbijemo i izvadimo poprene gredice. S a s t a v l j e n e ploe o p l a t e s k i n e m o ( s l i k a 12.), p o m a k n e m o i h d a l j e , nas t a v n o na z a v r e n i i gotovi dio zida, te ih opet postavimo i uvrstimo, kako je prije opisano. Na t a j nain n a b i j e m o na temelje, naokolo ciele zgrade, 30 cm visoki dio z i d a . K a d a n a u g l u , g d j e s m o p o e l i r a d i t i , n a n e semo d r u g i sloj ilovae, onda je p r v i sloj ve tako t v r d , da ga redovno ne emo otetiti kod rada. P r i j e nego

SI.

12.

Svretak

jednoga sloja nabijanja, nakon prednja ploa oplate

to

je

maknuta

n a s i p a m o d a l j n j u s m j e s u ilovae z a novi sloj, n a v l a i m o povrinu p r i j a n j e g a s t a r o g a s l o j a ve g o t o v o g a zida, jer time postizavamo bolji spoj slojeva. Kod s v a k o g a p o s t a v l j a n j a ploa o p l a t e m o r a m o paziti, d a s t o j e t o n o v o d o r a v n o i v e r t i k a l n o . T o i z p i t a m o pomou z i d a r s k e razulje, odnosno v i s k a (olovnice). A k o ploe oplate nisu p o s t a v l j e n e tono v o d o r a v n o i vertikalno n a s t a j u kosi, nejednolini i nepravilni zidovi, koje k a s n i j e moramo izpravljati, to zahtieva dosta posla.

37

O t v o r e z a p r o z o r e i v r a t a m o r a m o i z o s t a v i t i kod n a b i j a n j a . T o i z v e d e m o n a j j e d n o s t a v n i j e t a k o , d a izrad i m o e t v e r o u g l a s t e o r m a r i e od 3 do 4 cm d e b e l i h da* saka. Nutarnje stranice blanjamo, a uglove spojimo p o m o u p r e k l o p a . O v i o r m a r i i su d e b e l i k a o i zie u kome se nalaze; za vrieme n a b i j a n j a ih provizorno r a z u p r e m o s dvie d i a g o n a l n e daske, da se s t r a n i c e no i z k r i v e ili n e p o s t a n u k o s e u s l i e d t l a k a i l o v a e kod nab i j a n j a ( s l i k a 13.). K o d p r o z o r a moe d o n j a d a s k a b i t i malo kosa prema van, zbog boljega odvoda kinice. Na unutarnje stiene ormaria privrstimo kasnije vrata I prozore. Ove drvene ormarie za prozore i v r a t a postav i m o u o p l a t u im su z i d o v i n a b i j e n i do o d g o v a r a j u e v i s i n e , p a i h u g r a d i m o o d m a h kod n a b i j a n j a i l o v a e . Zidovi kod s u e n j a i z g u b e n e t o o d s v o j e v i s i n e , k a k o je to p r i j e spomenuto, a d r v e n i ormarii za prozore i vrata o s t a j u za vrieme rada u nepromienjenoj veliini. Z b o g t o g a n a s i p a m o n a g o r n j u plohu o r m a r i a oko 5 c m visoki sloj vlanoga pieska. T a j se piesak vremenom o s u i i i z e u r i pod t l a k o m z i d o v a ; m o e m o ga l a k o i s a m i u k l o n i t i , t a k o da se zid od i l o v a e m o e s l e g a v a t i , a da ga pri tome ne s m e t a j u ormarii za prozore i v r a t a . Ako i z n a d ili izpod t i h o r m a r i a s l u a j n o o s t a n u p r a z n i I neizpunjeni prostori lako ih izpunimo kaom ( s m j e s o m ) i l o v a e i n a k n a d n o , k a d a s u zidovi v e p o d p u n o t v r d i . nabijanja i l o v a o m p o l o i m o u s r e d i n u d e b l j i n e zida, u r a z m a c i m a 60 do 100 cm k r a t k e k o m a d e d a s a k a , du i n e 40 do 60 cm, d e b l j i n e 2,5 do 3,0 c m . Te k o m a d e d a s a k a p o l a e m o tako, d a j e d u i n a d a s k e j e d a n p u t u s m j e r u j e d n o g a zida, a d r u g i p u t a u s m j e r u d r u g o g a

38

zida. A k o n a d a s k e p r i b i j e m o k r a t k e l e t v i c e , o n d a o v a j nain u s i d r e n j a , o d n o s n o v e z a z i d a n a u g l u , d j e l u j e j o bolje.

SI.

13.

Ormari

za

prozor

nabijen

do

polovine

visine

A k o neki dio zida elimo k a s n i j e obloiti drvetom, onda n a t o t r e b a m i s l i t i u n a p r i e d , p a v e k o d n a b i j a n j a

39

ilovae ugraditi u stiene potrebne d r v e n e klinove, na k o j e emo p r i v r s t i t i obloen je. U n u t a r n j a ploha klina, k o j a lei u z i d u , j e i r a o d p l o h e k l i n a n a licu z i d a , d a klin b o l j e dri i da ga ne moemo tako lako izvui. 5. N A B I J A N J E U O P L A T I SA SKELAMA A k o radimo skele, onda ove ne m o r a j u o b u h v a a t i cielu z g r a d u .odjedanput. Dovoljno je, da izradimo o p l a t u i s k e l e s a m o . z a dio z g r a d e , t . j . o d j e d n o g a u g l a z g r a d e s a g r a d i m o s k e l e z a d v i e c i e l e s t r a n e k u e ili samo do polovine tih d v i j u s t r a n a . Iza toga n a b i j a m o i l o v a o m t a j dio z i d a s v e d o v i s i n e d r v e n o g a g r e d n i k a , o d n o s n o d o d o n j e g a r u b a d r v e n i h s t r o p n i h g r e d a ili p a k d o v i s i n e p r o z o r a , a kod t o g a p a z i m o , d a s v a k i s l o j , k o j i n a b i j a m o , s k o s i m o n a k r a j u pod k u t e m o d 45 ili k r a j e v e s l o j e v a i z v e d e m o u o b l i k u s t u b a pomou k r a t k i h d a s a k a utisnutih u oplatu. Tako emo postii d o b a r i s i g u r a n meusobni vez pojedinih s l o j e v a odnosno njihov p r i k l j u a k na dielove, k o j e emo izvesti k a s n i j e i to bez i k a k v i h r e a k a na s p o j n i m m j e s t i m a . Da pobolj a m o p r i k l j u a k m o e m o kod k a s n i j e i z v e d b e s l i e d e e g a diela zida izklesati iz s r e d i n e g o t o v o g a zida t r o k u t a s t i razpor, k o j i n a b i j e m o ilovaom z a j e d n o s novim dielom zida. Okvire za v r a t a i prozore, odnosno skele za njih, postavljamo znatno jednostavnije nego kada radimo sa s a s t a v l j e n i m p l o a m a oplate bez skela. U oplati sa skel a m a m o e m o o k v i r e z a v r a t a i p r o z o r e p r i v r s t i t i av l i m a z a o p l a t u , ili p o m o u r a z u p o r k a n a v e r t i k a l n e g r e d e skela. Tako u j e d n o o s i g u r a m o toan vertikalni poloaj okvira.

40

D a r a d b u d e p o m o g u n o s t i t o j e d n o s t a v n i j i pos t a v l j a m o d a s k e o p l a t e p o s t e p e n o p o redu, p r e m a nap r e d k u n a b i j a n j a . Samo kod otvora za prozore i v r a t a izvedemo oplatu s jedne strane odmah na visinu preko g o r n j e g a ruba prozora i vrata, kako bismo mogli okvire provizorno privrstiti avlima na oplatu i skele. Okvire prozora i v r a t a postavimo tono v e r t i k a l n o i t e m e l j i t o ih u v r s t i m o i r a z u p r e m o u oplati, da se za v r i e m e n a b i j a n j a i l o v a e n e p o m a k n u i z s v o g a p o l o a j a ili n e izkrive.

SI. 14. Proelje kue s tri visine nabijanja 1, 11 i III, koji su skoseni pod kutem od 45. Iznad otvora u zidu nalaze se gredice za raztereenje. U bonim stranicama otvora za prozore i vrata nalaze se ugraeni klinovi, na koje emo privrstiti okvire za prozore i vrata (doprozornike i dovratnike) A k o dio z i d a izpod p r o z o r a ( p a r a p e t ) n e e l i m o n a b i j a t i u p u n o j d e b l j i n i z i d a , v e d a n a tom m j e s t u b u d e t a n j i zid, t a k o d a izpod p r o z o r a n a s t a n e u d u b i n a , onda na to m j e s t o umetnemo u oplatu o d g o v a r a j u e d a s k e . T a j t a n j i dio z i d a p o m n o n a b i j a m o , a n a g o r njem k r a j u umetnemo u s m j e s u ilovae i zajedno nabijemo drvenu letvu, koja sie na s v a k u stranu otvora

41

male kuice moemo upotriebiti stropne grede prema sliedeoj s k r i a l j c i i s n j i m a izvesti s t r o p o v e na odgov a r a j u e razpone. SKRIALJKA za izmjere stropnih greda kod odreenih razpona i meusobne udaljenosti
Razmak stropnih preda (mjereno od sredine do sredino grede) cm

Izmjere drvene grede

Povrina presjeka m2 0.018 0,018 0,018 0,0234 0.0234 0.0234 0,0288 0,0288 0,0288

Razpon prostorije m 4,10 3,80 3,60 4,80 .4,50 4,20 5,80 5,40 4,60 4,50 4,20 4,00 5,10 4,80 4,50 5,50 5,20 4,90

10/18 10/18 10/18 13/18 13/18 13/18 16/18 16/18 16/18 10/20 10/20 10/20 12/20 12/20 12/20 14/20 14/20 14/20

cm cm cm cm cm cm

0,020 0,024 0,024 0,024 0,028 0,028

0,020 0,020

0,028

75 . 85 95 70 80 90 70 80 90 75 . 85 95 70 80 90 70 80 90

Iz ove s k r i a l j k e moemo lako izvaditi potrebne izmjere stropnih greda, njihove meusobne razmake, odnosno razpone p r o s t o r i j a . A k o je na pr. razpon pro-

44

storije, nad kojom treba izvesti drveni greduik, jednak 4,50 m, o n d a p o t r a i m o u g o r n j o j s k r i a l j c i u v e r t i k a l -

SI.

15.

Gornji kraj vanjskoga zida kue s drvenim stropom, krovnom iztakom i prozorom

nom r e d u z a r a z p o n p r o s t o r i j a n a u v r i e d n o s t o d 4,50 m . Nai emo je na tri m j e s t a , a u o d g o v a r a j u e m , vodo-

45

r a v n o m redu p r o i t a m o p r i p a d a j u e i z m j e r e s t r o p n i h g r e d a i n j i h o v e m e u s o b n e r a z m a k e . Moemo d a k l e za r a z p o n p r o s t o r i j e od 4,50 m u p o t r i e b i t i s t r o p n e g r e d e 13/18 cm na m e u s o b n i r a z m a k od 80 cm, ili g r e d e 10/20 cm na r a z m a k 75 cm, ili g r e d e 12/20 cm na r a z m a k 9 0 cm. A k o t a v a n s k e p r o s t o r i j e s l u e k a o s p r e m i t e z a ito, k o j e e p r e m a tome leati na s t r o p u , o n d a s t r o p n e g r e d e dolaze n a m a n j i m e u s o b n i r a z m a k v e p r e m a veliini tereta. K r a j e v e s t r o p n i h g r e d a o d p i l i m o koso p r e m a g o r e ( s l i k a 15.), a p u t a m o ih na o b a k r a j a oko 30 cm p r e m a van preko rubova zida kao krovnu iztaku. Na d o n j e plohe izboenih d i e l o v a g r e d a i na koso o d r e z a n e k r a j e v e p r i b i j e m o d a s k e , k o j e t v o r e v i e n a c n a p r i e l a z u zid a n a k r o v i t e ( s l i k a 15.). T a k r o v n a i z t a k a z a t i u j e zide i p o d n o j e od k i e . P r o s t o r izmeu s t r o p n i h g r e d a iznad zida z a t v o r i m o d a s k a m a , k o j e p r i b i j e m o n a letvice, p r i v r e n e n a s t r o p n e g r e d e . T a k o n a s t a l e m e u p r o s t o r e n a b i j e m o s m j e s o m ilovae sve do g o r n j e g a ruba greda. S t r o p n e g r e d e r e d o v n o n e emo moi p o s t a v l j a t i o d m a h n a k o n to smo d o v r i l i n a b i j a n j e z i d a n a cielu v i s i n u k a t a , j e r b i nam t o s m e t a l o kod i z v e d b e o p l a t e z a g o r n j i kat. Zbog t o g a u m j e s t o s t r o p n i h g r e d a p o s t a v l j a m o u zide, za v r i e m e n a b i j a n j a ilovae, k u t i j e od d a s a k a ili k r a t k e k o m a d e g r e d a , k o j e s i u k r o z cielu d e b l j i n u zida, a neto su d e b l j e i j a e od s a m i h s t r o p nih g r e d a , k o j e emo u g r a d i t i k a s n i j e . U tom s l u a j u moemo i z v e s t i oplatu od s a s t a v l j e n i h ploa od dasakg. z a cieli s l i e d e i g o r n j i s l o j n a b i j a n j a , a p r e m a tome j e

46

omoguen nesmetani nastavak rada u gornjem katu. N a k n a d n o u v l a e n j e s t r o p n i h g r e d a u p r i p r e m l j e n e rupe u z i d u ne p r u a n i k a k v i h p o t e k o a . S l o b o d n i pros t o r u z i d u oko s t r o p n i h g r e d a i z p u n i m o s m j e s o m ilovae. 2. K R O V I T E Kada je z a v r e n o zide i k a d a su poloene stropne grede, postavljamo k r o v i t e . N a j b o l j e je, d a sve dielove za cielo k r o v i t e podpuno izradimo i dogoto-

Si

16.

Okapna

daska na drvenoj nosivoj' konstrukciji i dtianim konzolama

na

v i m o u z p r i p o m o i pod v o d s t v o m d o b r o g a s t r u n j a k a t e s a r a i to na s a m o m g r a d i l i t u u blizini z g r a d e , koju gradimo, a onda konstrukciju k r o v a p o s t a v l j a m o na zgradu. Najprije postavljamo stupove krovne konstrukc i j e i u v r s t i m o ih p r o v i z o r n o u v e r t i k a l n o m p o l o a j u pomou d a s a k a , k o j e p r i b i j e m o na s t u p o v e i s t r o p n e grede. Na stupove postavimo p o d r o n i c u i uvr-

47

s t i m o j e p o m o u k r a t k i h k o s i h r a z u p o r k a . Nakon t o g a u s a d i m o e p o v e n a d o n j e m k r a j u r o e n i c a u pripremljene rupe na k r a j u stropnih greda, a g o r n j e k r a j e v e roenice naslonimo na podronicu. Roenice polaemo uviek u parovima, dvie po d v i e ; sa svake s t r a n e s l j e m e n a k r o v a lei p o j e d n a r o e n i c a . G o r n j e k r a j e v e roenica s p o j i m o r a l j a s t i m epom, a s p o j uvrstimo d r v e n i m k l i n o m ; nakon toga p r i b i j e m o roenice na podronicu dugim eljeznim avlima. Tako postavljamo roenice postepeno p a r po par.

Z a b a t n e z i d o v e moemo i z v e s t i n a r a z l i i t e n a i n e . A k o emo p o d k r o v l j e u p o t r e b l j a v a t i u s t a n b e n e s v r h e , p a m a k a r s a m o i d j e l o m i n o , o n d a j e n a j b o l j e , d a zab a t n e z i d o v e i z v e d e m o o d n a b i j e n e i l o v a e ; t a k o dobivamo tople s t a n b e n e p r o s t o r i j e . A k o p o d k r o v l j e slui s a m o k a o s k l a d i t e o d n o s n o s p r e m i t e z a s t v a r i ili h r a nu, m o e m o i z v e s t i z a b a t n e z i d o v e s d r v e n o m n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m ( k a o zie n a k a n a t e ) , a m e u p r o s t o r e i z p u n i t i i l o v a o m ( o p e k o m o d n e p e e n e i l o v a e ) , ili

48

pak n a n o s i v u k o n s t r u k c i j u o d g r e d a p r i b i t i d a a n i t o p l a t u . U tom s l u a j u m o r a m o p a z i t i , d a k r o z d a s k e o d n o s n o k r o z s p o j e v e d a s a k a , n e moe p r o d i r a t i v o d a (kia i snieg), koja bi kvasila n a j g o r n j i sloj nabijene i l o v a e . Z b o g t o g a p r e k r i v a m o r e k e izmeu d a s a k a pok r o v n i m l e t v i c a m a , a d a s k e s p a j a m o pomou p e r a i u t o r a . D a s k e n e s m i j u l e a t i v o d o r a v n o , j e r b i s e u vodoravnim sudarnim rckama dasaka mogla skupljati v l a g a i v o d a . D a s k e mora'ju l e a t i ili k o s o ili v e r t i k a l n o . K i n i c u , k o j a c u r i p o z a b a t n o m zidu o d v e d e m o o d z i d a tako, d a i z n a d s v r e t k a p r i z e m n o g a z i d a s m j e s t i m o okapnu dasku ( s l i k a 16.). Z a v r i e m e n a b i j a n j a zida ilovaom ugradimo u o d g o v a r a j u i m udaljenostima d r v e n e k l i n o v e , n a k o j e p r i v r s t i m o konzole o d d a s a k a . N a n j i h p r i v r s t i m o uza zid d a s k u , k o j a m o r a b i t i d o b r o p r i l a g o e n a ziu. Daanu oplatu zabatne stiene s m j e s t i m o t a k o , d a d o n j i k r a j e v i lee n a o k a p n o j d a s k i , k o j a odvodi vodu od zida p r e m a v a n ; kinica p r e m a tome n e m o e c u r i t i n a zie p r i z e m l j a o d n a b i j e n e i l o v a e . S l i k a 17. p r i k a z u j e n e k o l i k o n a i n a i z v e d b e z a b a t n o g a z i d a pomou d a a n e o p l a t e . 3. I Z R A D B A K R O V I T A I DRVENIH V E Z O V A Ako posluamo gornje savjete, pa se zadovoljimo j e d n o s t a v n i m o b l i k o m k r o v a , moi emo k r o v n u kons t u k c i j u izraditi i sami, ako smo donekle s p r e t n i i znademo o b r a i v a t i d r v o . O v d j e e m o dobiti j o n e k o l i k o uputa i s a v j e t a za t a k a v rad. N a j p r i j e n a c r t a m o , k a k o j e t o o z n a e n o n a s l i c i 18., s t r o p n u g r e d u (1) i obe r o e n i c e (2), k o j e 49

lee n a n j o j . Roenice m o r a j u biti p o d u p r t e n a j m a n j e na svakih 5 m. Podupiremo ih n a j z g o d n i j e po d r o n i c o m ( 3 ) ; to su g r e d e , k o j e p r o l a z e k r o z c i e l u z g r a du od z a b a t n e do z a b a t n e stiene, u v o d o r a v n o m s m j e r u , a okomito na roenice. Na podronici lee roenice. K o d z g r a d a do 7 m i r i n e (u p o p r e n o m p r e s j e k u ) , dov o l j n a je j e d n a p o d r o n i c a u s r e d i n i ( n a s l j e m e n u kro-

Si

13.

J.

Jednostavno krovite. 1. Stropna greda; 2. roenica, podronica; 4. stup; 5. ruke (poduporke)

v a ) ; kod i r i h z g r a d a m o r a m o u p o t r i e b i t i d v i e ili v i e p o d r o n i c a . Kod t o g a s m i j e s l o b o d n i k r a j r o e n i c e , izn a d p o d r o n i c e b i t i d u g n a j v i e 2,50 m ( s l i k a 1 9 . ) . Krovite s dvie podronice u p o t r e b l j a v a m o za zgrade d o 10,0 m i r i n e ( u p o p r e n o m p r e s j e k u ) . P o d r o n i c e m o r a j u b i t i p o d u p r t e s t u p o m ( u s l i c i 18. i 19.) n a s v a k i h 4,0 d o 5,0 m ; s t u p o v i l e e n a s t r o p n o j g r e d i , o d n o s n o v e z n o j g r e d i ( l u s l i c i 18. i 19.). Pod-

50

r o n i c a i s t u p s e s a s t a j u pod p r a v i m k u t e m . D a s e t a j s p o j n c i z k r i v i pod u t j e c a j e m t l a k a v j e t r a , p o j a a m o g a k r a t k i m u p o r k a m a ( r u k a m a ) (5 u s l i c i 18. i 19.). N a j j e d n o s t a v n i j e je, ako za te uporke upotriebimo m o s t n i c e d e b l j i n e 6 cm, i r o k e 15 do 20 cm, k o j e pomou s v o r n j a k a s p o j i m o n a s t u p i p o d r o n i c u . D a t l a k k r o v i t a nc u t i s n e p o d r o n i c e (kod k r o v i t a s d v i e pod-

r o n i c e u s l i c i 19.) p r e m a s r e d i n i k r o v a , v e e m o s t u p o v e , p o d r o n i c e i r o e n i c e pomou k 1 i e t a (6 u s l i c i 19.). R o e n i c e m o r a j u d o b r o l e a t i n a p o d r o n i c i , p a ih zato na m j e s t u s p o j a malo izreemo ( d e t a l j u lievom

51

g o r n j e m u g l u s l i k e 1 8 . ) . U s l i c i 19. j e u d e s n o m g o r njem uglu prikazan spoj stupa (4), podronice (3); r o e n i c e ( 2 ) i k l i e t a ( 6 ) . U tom d e t a l j u n i s u n a c r t a n e ruke (uporke), kako bi spoj navedenih konstruktivnih dielova bio to j a s n i j i .

Sl. 20. Spo} drveta pomou epa

Si 21. Dlieto

R a z p o d j e l b a roenica ne e biti uviek ista kao i r a z p o d j e l b a stropnih g r e d a (veznih g r e d a ) , tako da ne e m o moi i z v e s t i s p o j e v e , k a k o s u o z n a e n i n a s l i c i 18. U takvom s l u a j u moramo izvesti d o n j u p o d r o n i c u ( n a z i d n i c u ) ( 7 u s l i c i 19.), k o j a j e s p o j e n a s v e z n i m g r e d a m a ; n a d o n j o j p o d r o n i c i lee d o n j i k r a jevi roenica. Debljine pojedinih g r e d a oznaene su u s l i k a m a . K o d v e i h k r o v i t a p o d u p i r e m o s t u p o v e p o d-

52

u p o r a m a ( 8 u slici 19.), t i m e p o j a a v a m o i u k r u u jemo krovnu konstrukciju protiv tlaka v j e t r a . Takve p o d u p o r e su c r t k a n o o z n a e n e u s l i c i 19. Pojedine konstruktivne dielove s p a j a m o najee pomou e p o v a i d r v e n i h . k l i n o v a . Jednos t a v n i ep i z v e d e m o tako, d a n a j p r i j e o d p i l i m o k r a j g r e d e pod p r a v i m k u t e m , a o n d a s a s v a k e s t r a n e g r e d e n a c r t a m o oko 4 cm i r o k i i oko 10 cm v i s o k i dio, k o j i

i z p i l i m o pilom. U s r e d i n i o s t a j e ep ( s l i k a 20.). U d r u g o j g r e d i , k o j u t r e b a s p o j i t i s onom p r v o m , n a c r t a m o n a o d g o v a r a j u e m m j e s t u r u p u z a ep, p a j e pomou d l i e t a ( s l i k a 21.) i z d u b e m o n a d u b i n u o d 1 0 cm, o d n o s n o n a d u b i n u epa. Iza t o g a u m e t n e m o j e d n u g r e d u u d r u g u t. j. ep u t i s n e m o v r s t o u r u p u za ep. N a s p o j n o m m j e s t u p r o v r t a m o d u g i m s v r d l o m k r o z obe gro.de r u p u . p r o m j e r a 20 do 25 mm i to blizu v a n j s k o g a b r i d a one g r e d e , u k o j o j j e i z d u b e n a r u p a z a ep. Razliiti v e z o v i d r v e t a p o d r o b n o su o p i s a n i u k n j i z i Graevne k o n s t r u k c i j o (svezak br. 32.36. biblioteke Praktino znanje).

53

Kod k r o v n e k o n s t r u k c i j e n a s t a j u n a n e k i m m j e " s t i m a s p o j e v i g r e d a , k o j e s e s i e k u pod k o s i m k u t e m . Izvedba takvih vezova g r e d a je dosta teka, pa za to m o r a m o i m a t i c r t a i p o d . C r t a i pod t v o r e d a s k e , k o j e m o r a j u leati tono vodoravno, pa ih podloimo 1 u v r s t i m o t a p i i m a i k l i n o v i m a u z e m l j u . D a s k e ne polaemo po cielome podu, ve s a m o na m j e s t i m a , g d j e emo nacrtati pojedine k o n s t r u k t i v n e dielove kao stu-

SI. 25. Spoj epovima p o v e , g r e d e , p o d u p o r e , k l i e t a , r o e n i c e i t. d. Na te d a s k e , o d n o s n o n a t a j c r t a i pod n a c r t a m o s a d a u n a r a v n o j v e l i i n i , p r e s j e k krovne konstrukcije, kako je na pr. p r i k a z a n na slici 19.; n a c r t a m o tono s v a k u p o j e d i n u g r e d u , b i l a o n a u p r e s j e k u ili u p o g l e d u , t a k o da dobivamo prave veliine svih drvenih vezova. Pojedine grede, koje elimo p r i p r e m i t i i odpiliti, te izraditi d r v e n e v e z o v e , p o l o i m o n a c r t a i pod n a s l i k u k r o v n e k o n s t r u k c i j e . Sada moemo na te g r e d e nacrtati tone d r v e n e v e z o v e . N a g o r n j e m k r a j u r o e n i c a n a s t a j e po54

s e b n a v r s t a v e z a , k o j u zovemo r a l j a s t i e p , prik a z a n u lievom g o r n j e m u g l u s l i k e 19. i u slici 22. S p o j s t u p a s v o d o r a v n i m g r e d a m a s t i e n e n a kan a t e ili r e e t k a s t e k o n s t r u k c i j e , p r i k a z a n j e n a slici 23. 4. I Z M J E N E R O E N I C A Svi drveni dielovi m o r a j u biti u d a l j e n i i odmaknuti od z i d a d i m n j a k a z b o g o p a s n o s t i od p o a r a . U z i d o v i m a

m o r a j u biti d r v e n e g r e d e u d a l j e n e o d o t v o r a ( r u p e ) d i m n j a k a n a j m a n j e 2 5 cm. A k o b i s t r o p n a g r e d a ili krovna roenica, prema razpodjelbi greda, ulazila u zie d i m n j a k a , o n d a m o r a m o n a tom m j e s t u i z v e s t i t . zv. i z m j e n u.

55

S t r o p n u g r e d u , o d n o s n o r o e n i c u o d p i l i m o p r e d .ziem d i m n j a k ! i n a tom k r a j u i z r a d i m o ep. T a j ep ulazi u k r a t k u p o p r e n u g r e d u , k o j u zovemo i zm j e n a. Na k r a j e v i m a i z m j e n e su izvedeni epovi, k o j i u l a z e u s u s j e d n e s t r o p n e g r e d e ili k r o v n e r o e n i c e . N a s l i c i 24. j e p r i k a z a n a i z m j e n a kod k r o v n i h r o e n i c a . Meusobna u d a l j e n o s t pojedinih roenica je ovisna o vrsti gradiva, kojim je pokriven krov.

56

VI. POKROV KROVA

K r o v m o e m o p o k r i t i r a z l i i t i m g r a d i v o m . U pok r a j i n i i n a ladanju j e n a j j e f t i n i j i pokrov s l a m o m ili t r s k o m , u k r a j e v i m a g d j e i m a d o s t a j e f t i n e s l a m e , d o t i n o t r s k e . Z a t u v r s t u p o k r o v a m o g u biti r o e n i c e p o l o e n e n a m e u s o b n i r a z m a k d o 1,10 m . N a n j i h p r i b i j a m o k r o v n e l e t v e , 4 do 0 cm j a k e , na m e u s o b n i razm a k od oko 20 cm ili o k r u g l e d r v e n e m o t k e s l i n e debl j i n e . P o k r i v a t i poinjemo onu k r o v n u plohu, k o j a n i j e i z l o e n a n a j j a e m u n e v r e m e n u . N a l e t v e v e e m o icom s n o p o v e s l a m e ili t r s k e ; d e b l j i n a s n o p o v a j e 2 0 d o 4 0 cm. N a j p r i j e p o l o i m o n a j d o n j i red s l a m e u z okap, a g o r n j e k r a j e v e snopova vrsto veemo icom' na dvie k r o v n e l e t v e . Iza t o g a d o l a z i d r u g i red s n o p o v a s l a m e ; g o r n j e k r a j e v e s n o p o v a o p e t v e e m o icom z a d v i e k r o v n e l e t v e . Kod p o l a g a n j a o v o g a d r u g o g a s l o j a snopova, kao i svih d a l j n j i h , u d a r a m o kratkom daskom po d o n j i m k r a j e v i m a snopova, tako da g o r n j e vlati u snop o v i m a p o s t e p e n e p o t i s n e m o p r e m a g o r e . N a t a j nain n a s t a n e k r o v n a p l o h a , k o j a s e p o d p u n o p r i l a g o d i priklonu krova. Gornji rub n a j g o r n j e g a sloja snopova je slobodan, pa tu uz s l j e m e krova postavljamo preko s n o p o v a m o t k e , k o j e p o v e e m o icom z a r o e n i c e . T e motke vrsto prititu slamu prema letvama. Vie puta

57

p r e k r i v a m o s l j e m e s dvie ire daske. Na s t r a n i okrenutoj od jakih v j e t r o v a moemo n a j g o r n j i sloj snopova slame izvesti neto v i e iznad brida s l j e m e n a . A k o krov pokrivamo criepom, onda upotriebimo gradivo, k o j e je uobiajeno u dotinom k r a j u . To moe biti o b i n i criep (biber), u t o r e n i c r i e p , o d n o s n o l j e b n j a c i . N a s l i c i 25. s u p r i k a z a n i razliiti n a i n i p o k r i v a n j a k r o v a c r i e p o m .

SI. 25. Razliiti naini pokrova criepom a) jednostruki pokrov obinim criepom; b) i c) dvostruki pokrov obinim criepom d) posebna vrsta criepa N a j e e u p o t r e b l j a v a m o obini criep, koji moemo polagati na razliite naine. O v d j e emo opisati d v a n a i n a p o k r i v a n j a . Kod j e d n o s t r u k o g a p o k r o v a m o r a v i s i n a krova biti j e d n a k a 1 / 3 d o 1 / 2 dubine zgrade u poprenom s m j e r u . Roenice moemo izvesti n a m e u s o b n i r a z m a k o d 0,90 d o 1,10 m . K r o v n e l e t v e su 3/5 cm j a k e , a d o l a z e na r a z m a k od 20 cm, a k o upo-

58

triebimo criep duine 35 cm; na roenice ih p r i b i j a m o avlima o d g o v a r a j u e duine. N a j d o n j a krovna letva, uz o k a p , m o r a b i t i za 2 do 3 cm via^ od o s t a l i h l e t a v a , tako da n a j d o n j i red criepa bude u istom priklonu s ostalim redovima. Budui da se criepovi ne p r e k r i v a j u n a s v o j o j c i e l o j d u i n i , p o l a e m o izpod s v a k e r e k e 5 c m i r o k u d r v e n u t e s a n u t r e i c u ili u z k u p r u g u k r o v ne Ijepenke. Criep poinjeno polagati na donjem rubu k r o v n e plohe uz o k a p ; criepove z a v j e s i m o zubom za

SI.

26.

Jednostruki

pokrov

criepom,

pogled

presjek

k r o v n e letve. N a j d o n j i red j e izveden kao d v o s t r u k i p o k r o v s d v a s l o j a c r i e p a , k o j i s u p o l o e n i tako, d a i z n a d r e k e d o n j e g a s l o j a lei s r e d i n a c r i e p a g o r n j e g a sloja. Reku d o n j e g a s l o j a criepa dakle podpuno prekriva gornji criep svojom sredinom. Sada nanesemo pomou z i d a r s k e lice, u z g o r n j i r u b d r u g o g a s l o j a c r i e p a , oko 3 c m u z k u p r u g u v a p n e n o g a m o r t a , p a pon e m o p o l a g a t i t r e i s l o j c r i e p a ; p r i tom p o d l a e m o iz-

59

pod r e a k a s p o m e n u t e d r v e n e t r e i c e o d n o s n o uzke p r u g e k r o v n e l j e p e n k e ( s l i k a 26.). N a g o r n j e m k r a j u k r o v n e p l o h e , u z s l j e m e , dolazi d v o s t r u k i s l o j c r i e p a , k a o i uz okap. S l j e m e p o k r i v a m o 1 j e b n j a c i m a. D a l j e b n j a c i m o g u d o b r o leati, p o s t a v i m o n a g o r n j i k r a j r o e n i c a j a u d a s k u , proko k o j e polaemo l j e b n j a k e u m a s t n i v a p n e n i m o r t ( s l i k a 27.). P r o s t o r izmeu c r i e p a i d a s k e na s l j e m e n u m o r a b i t i d o b r o izpun j e n mortom, t a k o d a l j e b n j a c i lee cielom s v o j o m plohom na m o r t u .

Ako odaberemo krovite s ravnim i jednostavnim g l a d k i m p l o h a m a , o n d a moemo p o k r i t i k r o v s a criepom b e z v e l i k i h potekoa i s a m i , j e r j e p o k r i v a n j e r a v n i h ; k r o v n i h ploha vrlo jednostavno. Za jednostruko p o k r i v a n j e 1 m 2 k r o v n e plohe t r e b a m o s l i e d e e g r a d i v o : 35 k o m a d a c r i e p a , 5,1 m l e t a v a , 6- kom. a v a l a , 0,02 m3 v a p n e n o g a morta i 35 k o m a d a trcica, odnosno uzkih p r u g a k r o v n e l j e p e n k e z a p o d l a g a n j e izpod re a k a c r i e p a . P r e m a ovim p o d a t c i m a moemo i z r a u n a t i

60

k o l i k o g r a d i v a e m o t r e b a t i z a p o k r i v a n j e c i e l o g a krovita. Kod d v o s t r u k o g a pokrova criepom prem a s l i c i 25. b . p o l a e m o u s v a k i r e d d v o s t r u k i s l o j criepa. K r o v n e letve dolaze na meusobni razmak od 2 5 d o 2 8 cm. S v a k i s l o j c r i e p a d o b i v a n a g o r n j e m k r a j u uzku p r u g u v a p n e n o g a morta (slika 28.). O v a j nain pokrivanja je znatno bolji od jednostrukoga pokrova criepom, te p r u a b o l j u zatitu protiv p r o d i r a n j a kinice.

Sl.

28.

Dvostruki

pokrov

criepom

Za dvostruki pokrov criepom trebamo znatno vie gradiva, pa je t a j nain p o k r i v a n j a skuplji. Za 1 m2 k r o v n e p l o h e t r e b a m o s l i e d e e g r a d i v o : 3,5 m l e t a v a , 4 a v l a , 55 k o m a d a c r i e p a i 0,03 m 3 v a p n e n o g a m o r t a . Za pokrivanje ladanjskih graevina ne preporuamo krovnu Ijepenku, pa je redovno ne upotrebljavamo, u koliko je to mogue. A k o smo meutim prisiljeni, da bilo s k o j e g a razloga moramo k r o v pokriti krovnom l j e p e n k o m , onda m o r a m o pri tome imati na u m u i u z e t i u o b z i r , da k r o v n a l j e p e n k a z a h t i e v a plo-

61

s n a t e i s l a b o p r i k l o n j e n e k r o v n e plohe, a n i j e p o g o d n a z a s t r m e k r o v o v e . Kod s t r m i h k r o v o v a s e k r o v n a l j e p e n k a lako t r g a n a m j e s t i m a , g d j e j e p r i b i j e n a avlim a ; s m o l a na s u n c u o m e k a i p o m a l o c u r i s k r o v a ; z b o g t o g a moe p o k r o v k r o v a d o s t a b r z o poeti p r o p u tati kinicu, a popravci t a k v o g a pokrova su nezgodni i s k o p a n i s t r o k o v i m a . S p o m e n u t e n e d o s t a t k e moemo djelomino ukloniti, ako krovnu ljepenku ne pribij a m o na k r o v n u o p l a t u u o b i n o j i r i n i od 1 m, k a k o ona dolazi u t r g o v i n i , n e g o a k o je p r e r e e m o u z d u po s r e d i n i na d v i e p o l o v i n e , pa r a d i m o s l j e p e n k o m i r o kom 5 0 cm. K r o v n u l j e p e n k u p r i b i j a m o n a k r o v n u oplatu od d a s a k a , d e b l j i n e 2,5 cm, s p o j e n i h m e u s o b n o na p e r o i utor. L j e p e n k u p o l a e m o od o k a p a p r e k o s l j e m e n a d o d r u g o g a o k a p a n a d r u g o j k r o v n o j plohi. Kod d a l j n j e g a polaganja krovne ljepenke preklapa svaki s l i e e i s l o j n a s p o j n o m e m j e s t u , o n a j p r i j e poloeni s l o j l j e p e n k e , za 5 do 10 cm. Z b o g t o g a v e l i m o , da k r o v n u l j e p e n k u p o l a e m o tako, da je na s p o j ni m m j e s t i m a p r e k l o p 5 do 10 cm. P r e k l o p na s p o j n i m m j e s t i m a s l o j e v a krovne ljepenke premaemo vruom smolom 1 meusobno sliepimo, a nakon toga p r i b i j e m o avlima s a i r o k o m g l a v o m , n a s v a k i h 4 cm. O v a j n a i n i z v e d b e p o k r o v a moemo p r e p o r u i t i , ako p o s t o j i n a m j e r a , d a k r o v b u d e k a s n i j e p o k r i v e n k r i l j e v c e m ; kod p o k r o v a k r i l j e v c e m je naime poeljno daanu oplatu pokriti n a j p r i j e krovnom ljepenkom. Ako ve moramo izvesti pokrov krovnom ljepenkom, o n d a o d a b e r e m o m a n j i p r i k l o n k r o v a , n e g o z a p o k r o v c r i e p o m . Da bi i u tom s l u a j u m o g l i t a v a n s k i prostor izkoristiti u gospodarske svrhe, kao spremite

62

i s k l a d i t e , m o r a m o v a n j s k o g l a v n o z i d e i z v e s t i z a 1,0 tlo 2,0 m v i e od p o d a t a v a n a . U sljemenu krova izvodimo otvore za zra e n j e ( v e n t i l a c i j u ) , k a k o j e t o p r i k a z a n o n a s l i c i 29. Na krovnu oplatu p r i b i j e m o etiri k o m a d a letava L: dio o p l a t e i z m e u t i h l e t a v a i z p i l i m o . N a k o m a d e le-

Sl. 29. Otvor za zraenje u sljemenu krova tava pribijemo novu d a a n u oplatu D, k o j a na svim stranama stri preko ruba letava. Tu g o r n j u oplatu D pokrijemo krovnom ljepenkom. Kod p l o s n a t i h k r o v o v a s m a l i m p r i k l o n o m p o l a e mo k r o v n u ljepenku uzporedno s okapom, tako da s v a k i sliedei vii s l o j krovne ljepenke preklapa p r i j a n j i nii s l o j z a 5 d o 1 0 c m . P r e k l o p j e d a k l e n a s p o j n i m m j e s t i m a i o p e t 5 do 10 cm. D a s k e k r o v n e o p l a t e p r i b i 63

jemo na s v a k u roenicu sa po dva avla (duine 6 cm). P o j e d i n e d a s k e n e k a n i s u i r e o d 2 0 cm, j e r b i s e m o g l e izkriviti i bacati, a uslied toga raztrgati krovnu ljep e n k u . S p o m e n u l i smo, d a s u d a s k e k r o v n e o p l a t e meusobno spojene na pero i utor. T a k a v meusobni spoj n i j e p o t r e b a n s a m o o n d a , a k o s u r o e n i c e v r l o blizo. Za hladnoga vremena je krovna ljepenka krhka, pa je teko obraujemo, j e r lako puca. O d obine krovne ljepenke j e mnogo bolji r u b e r o i d, k o j i dolazi u p r o d a j u u c r v e n o j i z e l e n o j b o j i . P r e d n o s t r u b e r o i d a je, d a t v a r kojom j e i m p r e g n i r a n n e moe o m e k a t i o d s u n a n e topline, p a g a moemo u p o t r i e b i t i i z a s t r m i j e k r o v n e plohe. C i e n a r u b e r o i d a bila je za polovinu s k u p l j a od obine k r o v n e ljepenke.

64

VII. RAZDJELNI ZIDOVI I DIMNJACI

Iza k a k o j e p o s t a v l j e n o k r o v i t e i z g r a d a p o k r i v e na, p o i n j e m o i z v o d i t i r a z d j e l n e z i d o v e . T e m e l j e z a r a z d j e l n e z i d o v e r e d o v n o i z v o d i m o u i s t o d o b a , k a d a i tem e l j e z a v a n j s k o g l a v n o zide, p a j e p r e m a t o m e v e gotovo, k a d a poinjemo izvedbom samih razdjelnih s t i e n a . O p l a t u z a r a z d j e l n e z i d o v e i z v e d e m o na. isti nain, k a k o j e p r i j e o p i s a n o . I l o v a u n a b i j a m o u o p l a t u na opisani nain. Da postignemo d o b a r vez s v a n j s k i m g l a v n i m ziem, p o t r e b n o j e , d a kod n j e g o v e i z v e d b e u g r a d i m o u i l o v a u u r a z m a c i m a od 60 do 100 cm oko 50 do 60 cm d u g e k o m a d e d o s a k a , k o j i s t r e u r a z d j e l n u s t i e n u z a 2 0 d o 3 0 cm. O v i k o m a d i d a s a k a s m e t a j u p r i r a d u i o t e a v a j u i z v e d b u o p l a t e z a v a n j s k o g l a v n o zie. U m j e s t o toga moemo izvesti s p o j r a z d j e l n o g a zida i v a n j s k o g a g l a v n o g a z i d a tako, d a u v a n j s k o m zidu izk l e e m o s j e k i r o m t r o k u t a s t i z i d n i r a z p o r odozdo d o g o r e (slika 30.). T a j razpor izpunimo i n a b i j e m o ilovaom k a d a i z v o d i m o r a z d j e l n i zid. T a k a v r a z p o r mo e m o i z v e s t i i kod i z v e d b e g l a v n o g a z i d a v e u n a p r i e , n a o d r e e n i m m j e s t i m a , p a g a n e t r e b a k a s n i j e izklesati. Ako elimo u n u t a r zgrade tediti s prostorom, onda moemo izvesti od n a b i j e n e ilovae samo jedan 65

r a z d j e l n i zid, o n a j n a k o j e m u l e e stropne grede. Ostale r a z d j e l n e zidove moemo izvesti od opeka od n a b i j e n e i l o v a e ili k a o s t i e n e n a k a n a t e ( s n o s i v o m konstrukcijom od drvenih greda).

Si

30.

Izvedba

razdjelnoga

zida

U s l i c i 31. j e p r i k a z a n a m a l a s t a j a , k o d k o j e j e v a n j s k o zie i z v e d e n o o d n a b i j e n e i l o v a e ; u n u t a r n j e r a z d j e l n e s t i e n e s u i z v e d e n e o d o p e k a o d n e p e e n e ilovae. U t o j s t a j i su sliedee p r o s t o r i j e : d r v a r n i c a , staja za kozu, za s v i n j u , p r o s t o r i j a za patke, a iznad n j e za kokoi, te zahod. U s l i c i 32. p r i k a z a n j e dio z g r a d e u m a l o m n a s e l j u , g d j e s u k u e z i d a n e u n i z o v i m a . V a n j s k i z i d o v i s u izve-

66

SI. 31

Mala staja, koja sadri: drvarnicu, prostoriju za kozu, svinju, patke i kokoif, zahod

SI. 32.

Dio zgrade u malom naselju. Jednake zgrade u nizovima. Tlocrt prizemlja

deni od n a b i j e n e ilovae, a u n u t a r n j i r a z d j e l n i zidovi kao drvene reetkaste k o n s t r u k c i j e izpunjene ilovaom. S v a k a kua s a d r i u p r i z e m l j u : triem, sobu, k u h i n j u i s t a j u s g n o j n i c o m . Izpod s t u b a n a l a z i se izlaz u dvo-

68

rite i s t u b i t e u podrum. U podkrovlju mogu biti dvie s o b e . U s l i c i s u p r i k a z a n a d v a s t a n a , k o j i lee j e d a n u z d r u g i . N a o b e s t r a n e m o e m o i z v e s t i cieli niz i s t o t a k vih stanova. Nain izvedbe razdjelnih zidova opisan je kasnije. O t v o r e d i m n j a k a i o t v o r e za z r a e n j e o b z i e m o s opck a m a od n a b i j e n e ilovae, k o j e smo izradili i pripremili ve p r i j e , a k o j e su u m e u v r e m e n u otvrdnulo. Ziemo

SI. 35. Zidanje dimnjaka. U gornjem redu /., 3., 5. i t. d. sloj opeka; u donjem redu 2.f 4., 6. i t. d. sloj opeka m o r t o m od i l o v a e , s k o j i m p r e m a e m o i v a n j s k e p l o h e (slika 33.). U m j e s t o v i e m a n j i h dimnjakih otvora, moemo zbog j e d n o s t a v n o s t i izvesti vei dimnjaki otvor 2 5 x 2 5 c m ili j o v e i 4 0 x 4 0 cm, a k o s m o p r i s i l j e n i u p o t r e b l j a v a t i g o r i v o , k o j e r a z v i j a m n o g o d i m a . V r l o j e pov o l j n o , a k o j e o t v o r d i m n j a k a p r e m a g o r e s v e ui, j e r

69

t a k a v d i m n j a k b o l j e vue. A k o j e p r e s j e k d i m n j a k o g a o t v o r a po cieloj v i s i n i d i m n j a k a uviek isti, onda se o h l a i v a n j e m p l i n o v a s m a n j u j e n j i h o v a b r z i n a ; kod veih d i m n j a k i h o t v o r a moe j a k i v j e t a r p o t i s n u t i dim n a t r a g u pe i u s t a n . Kod z i d a n j a d i m n j a k a moramo paziti na to, da s p o j n e reke opeka d v a j u u z a s t o p n i h s l o j e v a n e lee j e d n e iznad d r u g i h , nego <ia su p o m a k n u t e t. j. da iznad reke d o n j e g a s l o j a dolazi s r e d i n a opeke g o r n j e g a s l o j a ili kako tome v e l i m o u p r a k s i , da puna opeka dolazi na reku. D r u g i m r i e i m a m o r a m o zidati u d o brom vezu opeka. Kod zidova d e b l j i n e 50 cm moemo d i m n j a k e otvore 2 5 x 2 5 cm i z v e s t i v r l o lako u n u t a r oplate za nabij a n j e ; kod zida d e b l j i n e 45 cm moemo na t a j nain izvesti s a m o o t v o r e 2 0 x 2 5 cm. Kako v i d i m o iz s l i k e 33. t r e b a m o u tu s v r h u s t a n o v i t i b r o j opeka, d u g i h 20 cm, k o j e dobivamo tako, da od gotovih opeka obinih i z m j e ra odkleemo opeke na potrebnu m j e r u ; b o l j e je ako za t a k v e d i m n j a k e izradimo posebne opeke v e l i i n e 2 2 x 1 4 x 8 c m u posebnim k a l u p i m a . A k o j e d e b l j i n a zida m a n j a , odnosno ako j e d i m n j a k i o t v o r vei, onda d i m n j a k n e moemo zidati n a j e d a n p u t u n u t a r oplate zia. U tom s l u a j u m o r a m o j e d a n dio s t i e n k a dimn j a k a zidati k a s n i j e , kako j e t o c r t k a n o oznaeno n a slici 33. Kod t o g a m o r a m o u s v a k o m d r u g o m s l o j u ostaviti udubinu, u k o j u e kod k a s n i j e g a z a z i d a v a n j a s t i e n k e ui opeke, da p o s t i g n e m o d o b a r vez sa zidom. Za ulaz dima iz t e d n j a k a o s t a v l j a m o u stienki dimn j a k a rupu, v i s b k u 3 s l o j a opeka, u v i s i n i oko 90 cm iznad poda, odnosno v e p r e m a v r s t i t e d n j a k a , k o j i

70

emo u p o t r i e b i t i . Za pei u s o b a m a o s t a v l j a m o r u p e za ulaz dima u v i s i n i oko 2,30 m iznad poda, odnosno v e p r e m a v r s t i , veliini i obliku pei, k o j u emo izvesti kasnije. Zbog t e d n j e moemo i z v e s t i za t e d n j a k i za pe z a j e d n i k o loite i z a j e d n i k i d i m n j a k . t e d n j a k je spo-

j e n j e d n i m dimovodnim k a n a l o m s d i m n j a k o m , a drugim dimovodnim k a n a l o m s pei, k o j a se nalazi u sobi 1 ( s l i k a 34.). S v a k i o d ovih dimovodnih k a n a l a ima z a s u n , k o j i m moemo u p r a v l j a t i odvod dima iz t e d n j a k a , da j e d n o m odlazi neposredno u d i m n j a k , a d r u g i p u t a pro-

71

lazi kroz pe, a o n d a t e k u d i m n j a k . L j e t i je z a s u n izm e u t e d n j a k a i pei z a t v o r e n , dok j e o n a j d r u g i o t v o r e n ; topli p l i n o v i i dim iz t e d n j a k a o d l a z e nepos r e d n o u d i m n j a k . Zimi je z a s u n u d i i n o v o d n o m k a n a l u izmeu t e d n j a k a i d i m n j a k a z a t v o r e n , a o t v o r e n j e o n a j u s p o j n o m d i m o v o d n o m k a n a l u izmeu t e d n j a k a i pei. T o p l i p l i n o v i i dim idu iz t e d n j a k a n a j p r i j e u p e i p r o l a z e k r o z c i e l u v i s i n u pei odozdo p r e m a g o r e , a tek o d a t l e u l a z e u d i m n j a k . P r i t o m e g r i j u pe, p a j e na t a j nain v a t r a u t e d n j a k u izkoritena i za t e d n j a k i z a g r i j a n j e s o b e ( s l i k a 34.). I z n a d k r o v a n e moemo u p o t r i e b i t i z a z i d a n j e dimn j a k a n e p e e n e o p e k e o d i l o v a e , j e r b i o v d j e b i l e izloene odvie j a k o m u t j e c a j u v r e m e n s k i h nepogoda, pa b i s e ubrzo razpale. T u moramo upotriebiti p e e n u o p e k u ili b e t o n . Moemo u p o t r i e b i t i i k a n a l s k u c i e v o d k a m e n t i n e , b e t o n a ili s a l o n i t a , a k o d o n j u p o l o v i n u , k o j a lei u k r o v i t u , d o b r o o b z i e m o o p e k o m od i l o v a e. A k o j e d i m n j a k i o t v o r v e l i k 2 5 x 2 5 c m o n d a mor a k a n a l s k a c i e v i m a t i i s t i u n u t a r n j i p r o m j e r 2 0 cm. Kod g o r n j e g a z a v r e t k a t r e b a p a z i t i , d a g o r n j i r u b d i m n j a k a b u d e b a r e m 3 0 c m iznad n a j v i e g a b r i d a krov a , j e r b i i n a e kod n e p o v o l j n i h v r e m e n s k i h p r i l i k a , v j e t a r m o g a o u d a r a t i dim n a t r a g , a pei se u tom slu a j u d i m e . D i m n j a k i o t v o r e s t o p o k r i v a m o j a k i m el j e z n i m ili c i n a n i m limom, p o s t a v l j e n i m n a e t i r i eljezne ipke. T a j pokrov priei p r o d i r a n j u kinice u u n u t a r n j o s t d i m n j a k a , a v a n j s k o m licu d a j e l j e p i izgled (slika 24.).

72

VIII. ODVODNJA KINICE

Kada su radovi tako daleko napredovali, onda je dobro, da ih na neko v r i e m e p r e k i n e m o , dok ne ponemo s u n u t a r n j o m i z g r a d n j o m z g r a d e , j e r v l a g a s a d r a n a u z i d o v i m a moe n a n i c t i t e t e d r v e n i m d i e l o v i m a unutarnjega ureaja. N a j p r i j e emo u r e d i t i p r o s t o r oko k u e . O k o p o d n o j a z g r a d e p o v i s i m o tlo n a s i p o m l j u n k a ili s i t n o g a t u e n c a , o d n o s n o j o j e b o l j e a k o i z v e d e m o p l o n i k od k a m e n a , o p e k a , b e t o n a i t. d. T a j plonik odnosno nasip izvedemo u priklonu prema van, tako d a k i n i c a , k o j a k a p a 3 k r o v a moe s t o b r e odtei od k u e . Temeljitu odvodnju kinice s krova postizavamo krovnim liebom i opadnim cievima. N a j j e d n o s t a v n i j i lieb m o e m o i z v e s t i o d o k r u g l o g a d r v e t a , a k o ga p r e p i l i m o u uzdunom s m j e r u po polovini i i z t e e m o u n u t a r n j u j e z g r u . lieb moemo i z v e s t i i tako, da z a b i j e m o d v i e d a s k e pod p r a v i m k u t e m , a u n u t a r n j u s t r a n u obloimo krovnom l j e p e n k o m ; tako n a s t a l i l i e b p r i v r s t i m o n a d r v e n e ili e l j e z n e k o n z o l e izpod n a j d o n j e g a s l o j a k r o v n o g a c r i e p a . N a j e e upot r e b l j a v a m o krovne ljebove od pocinanoga eljeznoga lima, o d n o s n o c i n a n o g a ili b a k r e n o g a l i m a . Takav lieb m o e m o p o s t a v i t i ili n a k r o v n u plohu, i z n a d

73

n a j d o n j e g a s l o j a criepa, a zovemo g a n a d o k a p n l lieb, ili g a o b j e s i m o i z p o d n a j d o n j e g a s l o j a c r i e p a . a z o v e m o g a v i s e i ili p o d o k a p n i lieb. Kod v i s e e g a l i e b a p r i b i j e m o n a k r a j e v e roenica ili na k r o v n u i z t a k u e l j e z n e kuke, u k o j e polaemo g o t o v i limeni lieb u p r i m j e r e n o m p r i k i o n u p r e m a j e d nome k r a j u z g r a d e . N a n a j n i e m m j e s t u n a l e m i m o k r a t k i k o m a d l i m e n e cievi, k a o s p o j n a o d p a d n u ciev. Odp a d n u ciev p r i v r s t i m o uza zid pomou e l j e z n i h k u k a . B u d u i d a j e v i s e i lieb p r i v r e n n a o k a p k r o v a oko 30 do 50 cm izpred v a n j s k o g a lica z i d a k u e , p o t r e b a n j e j o posebni s p o j n i k o m a d o d l i e b a d o o d p a d n e c i e v i . T a j s p o j moemo i z v e s t i pomou d v a k o m a d a z a v o j a ili k o l j e n a i s t o g a p r o m j e r a kao i o d p a d n e cievi. Spomenute kovinske dielove dademo izraditi od majstorao b r t n i k a ; z a i z r a d b u l j e b o v a , o d p a d n i h cievi, e l j e z nih k u k a i t. d. p o t r e b n o je s t r u n o z n a n j e kao i p o s e b ni a l a t . Mi emo se o g r a n i i t i s a m o na u g r a d b u gotovih dielova na g r a d n j i .

74

IX. UNUTARNJA IZGRADNJA

K a d a zavrimo v a n j s k u opremu kue, poinjemo unutarnjom izgradnjom. Budui da dielove u n u t a r n j e i z g r a d n j e k a o : v r a t a , p r o z o r e , s t u b e , podove i t. d. upot r e b l j a v a m o s v a k i dan i v r l o esto, to e n j i h o v e pog r j e k e i nedostatci znatno s m a n j i v a t i nae veselje s v l a s t i t o m k u i c o m . Zbog t o g a p o s v e u j e m o u n u t a r n j o j i z g r a d n j i posebnu panju. Kako su osobne potrebe kao i u o b i a j e n i oblici r a z l i i t i u r a z n i m k r a j e v i m a , i z n i e t emo o u n u t a r n j o j i z g r a d n j i z g r a d e s a m o o b e n i t a gledita. 1. S T R O P N a j p r i j e emo p r o m o t r i t i i z v e d b u s t r o p o v a i podova. N a p o s t r a n i m s t r a n i c a m a s t r o p n i h g r e d a p r i b i j e m o oko 5 cm od d o n j e g a r u b a l e t v e , 2 cm j a k e , a 3 cm visoke. N a t e l e t v e polaemo d a s k e , k a o g o r n j u u p u t e n u n o s i v u o p l a t u , n a k o j o j lei pod. U m j e s t o d a s a k a moemo u p o t r i e b i t i i o k r a j k e t . j . k r a j n j e v a n j s k e d a s k e , k o j e n a s t a j u kod p i l j e n j a o k r u g l i h debla, a k o j e s u n a j e d n o j s t r a n i g l a d k e o d p i l j e n j a , a n a drugoj* z a o b l j e n e . Na g o r n j u o p l a t u n a n e s e m o oko 3 cm debeli s l o j s l a m e s d u g i m v l a t i m a i z m i e a n e s i l o v a o m ; p r e o s t a l i pro-

75

stor do g o r n j e g a ruba stropnih g r e d a izpunimo smjesom ilovae i d r o z g e ( s l i k a 35.). N e z n a t n e t r o k o v e za izvedbu o v a k v o g a s t r o p a ubrzo emo nadoknaditi utedom n a o g r j e v u z a g r i j a n j e p r o s t o r i j a . N a d o n j e plohe stropnih g r e d a p r i b i j e m o 2 cm debele d a s k e ; izmeu d a s a k a o s t a v l j a m o r a z m a k 1 cm. D a s k e z a o v u d o n j u oplatu stropa, na k o j u dolazi s t r o p n a buka, m o r a j u b i t i uzke, j e r b i s e o d v l a g e m o g l e i z k r i v i t i i b a c a t i ,

SI. 35. Presjek kroz strop tenom gornjom oplatom: /. gornja oplata (okrajci dasaka) donja oplata; 6.

s uputenim nasipom, odnosno upustropna greda; 2. letva; 3. upufend 4. ilovaa i drozga od koksa; 5. trstika; 7. stropna buka

pa otetiti buku. Ukoliko su daske ire, razciepamo ih s j e k i r o m , t a k o d a b u d u i r o k e 8 d o 1 0 cm. N a d o n j u oplatu p r i b i j e m o t r s t i k u pomou a v a l a sa irokom glavom. Na t r s t i k u dolazi n a j p r i j e g r u b a , pa onda f i n a buka.

76

2. U N U T A R N J A BUKA P r i j e b u k a n j a z i d o v a o h r a p a v i m o zidne plohe pomou i l j a s t o g a e k i a ( s j e k i r e ) ; g r u b l j e n e r a v n o s t i o d k l e e m o ekiem ili s j e k i r o m , p a s t i e n u dobro pometemo metlom od i b l j a . M o r t za b u k a n j e i z r a d i m o od k a e o d i l o v a e i z m i e a n e k r a t k o s j e e n o m s l a m o m ili s j e k o m . M o r t n a b a c a m o n a z i d n e plohe pomou z i d a r s k e lice i z a g l a d i m o g a d a i c o m z a z a r i b a v a n j e . N a koncu n a n e s e m o j o t a n k i s l o j f i n o g a m o r t a o d i s t e i l o v a e bez p r i m j e s e s l a m e i z a g l a d i m o g a . N a t a j nain o b u k a m o z i d o v e i s t r o p o v e . b u k a n j e s t i e n a , a pogot o v o s t r o p a n i j e t a k o j e d n o s t a v n o , p a emo p r e m a pot r e b i z a t a j r a d u n a j m i t i z i d a r a , ako nam j e s t a l o d o toga, d a n a m b u k a b u d e d o b r a , r a v n a i j e d n o l i n a .

3. P O D Pod i z n a d s t r o p n i h g r e d a , ako se r a d i o s t a n b e n i m prostorijama, redovno izvodimo od b l a n j a n i h dasaka, d e b e l i h 2,5 do 3,5 cm. D a s k e su m e u s o b n o s p a j a n e na pero i u t o r ( b r o d a r s k i p o d ) . T a k a v s p o j s l u i k a o za t i t a od g a m a d i , a osim t o g a s p r e a v a kod p r a n j a pod o v a p r o d i r a n j e v l a g e u s a m s t r o p ( s l i k a 36.). Daske m o r a j u biti v r s t o stisnute j e d n a uz d r u g u . N a j p r i j e poloimo d v i e d o t r i d a s k e ; p e r o j e d n e d a s k e u t i s n e m o u u t o r one p r e d n j o m ( s l i k a 36.). Iza t r e e daske zabijemo u vie stropnih greda eljezne zidarske skobe, oko 6 cm od r u b a p o s l j e d n j e poloene d a s k e . Izmeu s k o b a i p o s l j e d n j e d a s k e b r o d a r s k o g a p o d a zabij a m o d r v e n i klin, kod s v a k e s k o b e j e d n o l i n o , a t i m e

77

vrsto utiskujemo daske jedne prema drugima. Klinovi su i z r a e n i od i s t i h d a s a k a od k o j i h je i pod, a d u g i su oko 3 0 em. Nakon t o g a p r i b i j e m o s v a k u d a s k u n a s v a k u g r e d u s a p o d v a a v l a , d u i n e 6 c m ; s a d a i z v a d i m o klin o v e i z i d a r s k e s k o b e , p a poloimo tri d a l j n e d a s k e b r o d a r s k o g a p o d a . I s t i m r a d o m n a s t a v i m o dok n i j e poloen cieli pod. B r o d a r s k i pod moemo p o l a g a t i i tako, da daske p r i b i j a m o na stropne grede avlima u utore;

u tom s l u a j u ne e b i t i v i d l j i v e g l a v e a v a l a na gotovom podu. Kod t a k v o g poda p o l a e m o d a s k u p o d a s k u , a ne v i e n j i h n a j e d a n p u t . Rad t r a j e n e t o due, ali zato nema g l a v a a v a l a na povrini poda. R u p e kod p r i k l j u k a p o d a n a z i d o v e p r e k r i v a m o k u t n i m l e t v i c a m a odnosno o b o d n i m t r a - , c i m a ( o v i m o g u b i t i 2,5 c m d e b e l i , a 6,5 c m v i s o k i ) . Obodne trake pribijamo dugim avlima u pod; bolje je a k o ih p r i b i j a m o na m a l e d r v e n e k l i n o v e , u p u t e n e i u v r e n e u zidu. D a s k e za pod n a r u i m o na p i l a n i ili kod t r g o v c a , i to p r e m a tonim i z m j e r a m a d u i n e i irine sobe (duine d a s a k a m j e r i m o okomito na s m j e r

78

stropnih g r e d a ) . Na t a j nain d o b i v a m o tone i z m j e r e d a s a k a i tonu koliinu, pa ne emo na g r a d i l i t u imati nikakvih odpadaka. Obodne trake moramo primjeriti i piliti na s a m o j g r a d n j i . Uglovc i s u d a r e , ako duine m o r a j u b i t i s a s t a v l j e n e o d n e k o l i k o k o m a d a , p i l i m o pod k u t m o d 45. U t u s v r h u n a m s l u i p o s e b n a n a p r a v a , koju moemo izraditi sami od d a s a k a . Sastoji se od 10 cm iroke, 50 cm duge daske, koja na irim s t r a n a m a ima priliepljene i p r i v i j a n e dvie okomite daske (slika 3 7 . ) . U o v e s u u p i l j e n a d v a p a r a z a r e z a pod k u t e m o d 45. O b o d n i t r a a k , k o j e m t r e b a o d p i l i t i k r a j pod k u t e m

SI. 37. Naprava za piljenje kraja daske ili obodnoga traka pod kulcm od 45 od 45 poloimo na dno n a p r a v e i p r i s l o n i m o ga uz jednu od p o s t r a n i h stienka. S a d a umetnemo pilu u j e d a n od p a r o v a zareza i odpilimo k r a j traka. Pila je voena t o n o pod k u t e m o d 45, j e r s j e d i u z a r e z i m a s t i e n k a n a p r a v e , i z k o j i h n e m o e i z s k o i t i , niti m o e poi k r i vim s m j e r o m (slika 37.). U p r i z e m l j u g d j e n e m a p o d r u m a i z v e d e m o pod n a drugi nain. Kao zatitu protiv p r o d i r a n j a v l a g e iz z e m l j e p r e m a g o r e i z v e d e m o oko 1 0 c m d e b e l i s l o j betona ( b e t o n s k a p o d l o g a ) ; upotriebimo beton u o m j e r u m i e a n j a 1 : 8 d o 1 : 1 2 ( j e d a n dio p o r t l a n d c e m e n t a n a 8

79

d o 1 2 d i e l o v a l j u n k a s p i e s k o m ) . U m j e s t o b e t o n a mo e m o i z v e s t i n a b o j ili n a m a z o d i l o v a e . D a s k e p o d a lee na g r e d i c a m a ( b l a z i n i c a m a ) 5 /s do R/a cm ( s l i k a 38.). Da blazinice ne iztrunu odvie brzo podlaemo ih u r a z m a c i m a od 1,0 m k o m a d i m a k a m e n a ili opeke, k o j e pokrivamo komadima jake krovne ljepenke. Blazinice l e e u m e u s o b n i m r a z m a c i m a od 1,0 m. Na b l a z i n i c e

TEMELJ! SI. 38. Pod prizemlja u prostorijama, koje nemaju podruma: 1. betonska podloga (ili naboi ilovae); 2. kamen (opeka) 3. krovna Ijepenka; 4. gredica (blazinica); 5. brodarski pod: 6. obodni traak; 7. razpor za zraenje p r i b i j a m o d a s k e b r o d a r s k o g a p o d a , k a k o j e p r i j e opisano. Prostor izmeu betonske podloge i b r o d a r s k o g a poda mora ostati prazan i ne s m i j e m o ga zapuniti niti drozgom niti ilovaom, j e r bi inae d r v e n i dielovi poda iztrunuli u n a j k r a e vrieme. Dobro je, da t a j u p l j i p r a z n i p r o s t o r b u d e z r a e n k r o z p o s e b n e r a z p o r e . Izm e u s v a k e d v i e b l a z i n i c e i z r e e m o p o j e d a n m a l i raz-

80

por u zidu ( z i d n o j buci), u podu i u obodnom t r a k u . A k o t a j u p l j i p r o s t o r izpod p o d a s p o j i m o s p r o s t o r o m izpod pei, o n d a e t u n a s t a t i z i m i kod l o e n j a j a k a s t r u j a zraka, a ta e znatno pojaati zraenje. 4. P R O Z O R I I V R A T A P r o z o r e i v r a t a e n a m i z r a d i t i s t o l a r ; i z v e d b a prozora i v r a t a zahtieva obseno struno znanje, sposobnosti i alat, tako da ih s a m i ne moemo izraditi onako dobro, kako je to neobhodno p o t r e b n o ; dobri s t o l a r s k i radovi su osobito vani za t r a j n o s t i kakvou zgrade. Prozori d o b i v a j u iroki drveni okvir, a s g o r n j e strane posebni zatitni vienac, kako je to predoeno na s l i c i 39. P r o z o r s k a k r i l a s e n a l a z e n a v a n j s k o j s t r a n i zida. A k o elimo imati prozore, od kojih krila o t v a r a m o prema unutra, onda ih dademo izraditi stolaru p r e m a s l i c i 40. P r o z o r i m a u z k i d r v e n i o k v i r , k o j i je pom o u k u t n i h l e t v i c a p r i v r e n u zidni o t v o r . P r o z o r i n e k a n i s u o d v i e v e l i k i i n e k a ih n e m a odvie mnogo. esto su prozori j e d i n i u k r a s kue, pa z b o g toga m o r a j u biti na zidnoj plohi dobro razpodieljeni i biti liopoga izgleda, te dobro izraeni. Tu n i j e mil j e n o n a to, d a i h n a k i t i m o k o j e k a k v i m b e z v r i e d n i m i b e z k o r i s t n i m u k r a s i m a . B o l j e je, da pazimo na liepi o m j e r veliine prozora i na razdiobu s nekoliko p r l j a k a ( s l i k a 41.). T r e b a imati na umu, da veliki prozorski otvori i velike staklene plohe tvore dojam, da je z g r a d a jako malena. Mali prozori, koji su p r l j c i m a razdieljeni Graenje ilovaom 6

81

u male plohe proizvode dojam, da je z g r a d a znatno vea nego je to uistinu. N i j e dobro, d a n a z g r a d i i m a m o

Si 39. Presjek kroz prozor s ugraenim irokim drvenim okoirom

Si 40. Presjek kroz prozor, od kojega krila otvaramo prema unutra

mnogo razliitih veliina prozora. Na j e d n o j zgradi upotriebimo n a j v i e dvie razliite veliine prozora, jed-

82

ne za g l a v n e prostorije, a d r u g e za nuzprostorije. Time je izradba prozora j e f t i n i j a , a izgled z g r a d e m i r n i j i i ljepi.

SI. 41. Razliiti oblici prozora U s v a k u s t a n b e n u p r o s t o r i j u ulazimo iz v r t a , iz t r i e m a ili p r e d s o b e , k r o z v r a t a i r i n e 85 do 95 cm, a

v i s i n e 185 d o 210 c m ( s l i k a 4 2 . ) . S v a o s t a l a s p o j n a v r a t a i v r a t a n u s p r o s t o r i j a m o g u b i t i i r o k a 65 cm, a v i s o k a 185 do 210 cm.

83

5. SOBOSLIKARSKI RADOVI S l i k a n j e s o b a i o s t a l i h p r o s t o r i j a u k u i moe u z n a t n o j m j e r i p o l j e p a t i k u u , ali j e moe i i z g r d i t i 1 u i n i l i v r l o n e p r i j a z n o m . T r e b a i m a t i n a u m u , d a nag o m i l a v a n j e u k r a s a o d v r a a p o g l e d , t a k o d a n i j e pos t i g n u t e l j e n i u i n a k , dok p o j e d i n a n i u k r a s i , s m j e teni na pravome mjestu, u k r a s u j u prostoriju znatno b o l j e . T k o eli s a m s l i k a t i s o b e i liiti p r o z o r e i v r a t a u s v o j o j kuici, mora s v a k a k o potraiti s a v j e t m a j s t o r a obrtnika, kako se ne bi upustio u moebitne nepotrebne izdatke.

84

X. VANJSKA BUKA
i V a n j s k a b u k a m o r a s p r i e i t i p r o d i r a n j e v l a g e izv a n a u zie; zbog toga mora dobro zatvarati v a n j s k u p l o h u z i d a . K a d a bi kod i z v e d b e b u k e bilo u zidu j o vlage, onda bi je bukom zatvorili, a ona ne bi m o g l a izai i z z i d a . O n a b i s e z a u s t a v i l a iza b u k e i u b r z o j e unitila. Zbog t o g a je neobhodno potrebno, da s v a n j s k o m b u k o m p o n e m o t e k oko g o d i n e d a n a nakon t o j e d o v r e n o zie. T o moemo u i n i t i b e z b o j a z n i , d a e n a ziu o d n a b i j e n e i l o v a e n a s t a t i k a k v a t e t a , a k o su zidovi zatieni od kinice. Na m j e s t i m a g d j e k i a u d a r a n a zie m o r a m o g a z a t i t i t i n a b a c a n o m ( n a t r c a n o m ) b u k o m , dok s e p o d p u n o n e o s u i . U t u s v r h u u p o t r i e b i m o r i e d k u v a p n e n u k a u ; n a t r c a m o j e n a zid o v e pomou m e t l e , k o j u umoimo u k a u , a o n d a metlom u d a r a m o p o d r v e n o m t a p u , k o j i d r i m o blizu p r e d zidom. T a k o n a t r c a n a v a p n e n a k a a t i t i zie oko d v i e godine. P r i j e izvedbe konane buke oistimo i izravn a m o v a n j s k e p l o h e zida, t e pomou s j e k i r e o d k l e e m o s v e i z b o i n e i n e r a v n o s t i z i d a . R a v n o m l e t v o m ili das k o m i z p i t u j e m o , d a l i s u plohe z i d a p o d p u n o r a v n e . Iza t o g a n a z u b a m o plohu z i d a pomou e k i a ili s j e k i r e , odozgo p r e m a d o l j e , t a k o d a p o s t a n e d o s t a h r a p a v a , a o n d a je metlom o i s t i m o i n a v l a i m o . T a k o pri-

85

p r e m l j e n u podlogu prevuemo s m j e s o m ilovae i s l a m e ; dok j e t a s m j e s a j o v l a n a , u r i b a m o u n j u n e p r e r i e d k l v a p n e n i mort, k o m e s u p r i m i e a n e e k i n j e i d l a k e ; t u buku u t i s k u j e m o metlom odozgo p r e m a dolje koso u s l o j morta od ilovae. Nakon to se o v a j o h r a p a v l j e n i s l o j b u k e p o d p u n o o s u i o , p r e v u e m o plohu p o d r u g i p u t a v a p n e n i m m o r l o m s p r i m j e s o m e k i n j a i dlaka? i p o m n o z a g l a d i m o d a s k o m z a z a r i b a v a n j e . A k o k u u elimo s v a n j s k i h s t r a n a o s l i k a t i , o n d a t o i n i m o v a p n e nom b o j o m , dok j e z i d n a b u k a j o v l a n a . U n e k i m j e k r a j e v i m a znatno proireno s l i k a n j e v a n j s k i h zidnih p l o h a m a l i h k u i c a . P r i t o m e n e k i u p o t r e b l j a v a j u i dos t a ive boje. Danas naalost nemamo dobrih boja, k o j e bi bile podpuno odporne protiv u t j e c a j a nevremena, k a k o s u i h u p o t r e b l j a v a l i j o p r e d 100 g o d i n a . Sada u o b i a j e n e v a p n e n e i m i n e r a l n e b o j e d a j u t a k o e r dovoljno t r a j n e namaze. Ako za v a n j s k i nali upotricbimo u l j e n e boje, onda t r e b a imati na umu, da v a n j s k e plohe z i d o v a moemo liiti tek onda, k a d a j e b u k a p o d p u n o o s u e n a , t . j . oko d v i e g o d i n e n a k o n i z v e d b e b u k e . K u i c a d o b i v a p r i j a z n i izgled, a k o u p o t r i e b i m o uk a s t u b o j u , k o j a u p o e t k u moe b i t i n e t o j a a , j e r e b o j a neto izbliediti od u t j e c a j a sunca. Otvore prozora i v r a t a moemo o b r u b i t i c r v e n o - s m e o m ili z e l e n k a s t o m bojom. S a s t a v ovih d v i j u boja p r e k r i j e m o crno-smeim potezom, i r o k i m oko 1,5 cm. Za buku moemo upotriebiti hidrauliko vapno, k o j e dolazi u t r g o v i n i u o b l i k u p r a i n e u v r e a m a . O m j e r m i e a n j a v a p n a i pieska ovisan je o s v o j s t v i m a i s a s t a v u v a p n a ; o b e n i t o j e o m j e r m i e a n j a : 1 dio hidraulikoga v a p n a na 3 diela p r o s i j a n o g a pieska za

86

buku. Vapno i piesak izmieamo n a j p r i j e u suhom stan j u na r a v n o j a a n o j podlozi ili u n a e m o g r a e nom p r o s t o r u z a p r i p r e m a n j e s m j e s e i l o v a e z a n a b i j a n j e . Iza t o g a m i e a m o v a p n o i p i e s a k , a pri tom poliev a m o s m j e s u pomou l i m e n k e z a p o l i e v a n j e v r t a . O v a j m o r t p u s t i m o leati 24 s a t a , a o n d a ga p o n o v n o t e m e ljito mieamo uz dodatak vode. Za v e z a n j e i o t v r i v a n j e t r e b a t a j m o r t v o d u , z a t o t r e b a plohe zida p r i j e b u k a n j a dobro navlaiti. A k o u p o t r e b l j a v a m o obino vapno, onda s m i j e m o uzeti samo takvo, k o j e je odleano kroz d v a d o tri m j e s e c a , t a k o d a s u p o d p u n o p o g a e n i s v i , pa i n a j s i t n i j i djelii vapna. Ako upotriebimo s v j e e gaeno vapno postoji opasnost, da u mort odnosno buk u dou s i t n i k o m a d i i n e g a e n o g a v a p n a , k o j i m o g u uzrokovati t r g a n j e i odpadanje pojedinih dielova buke. Za 1 m 1 z i d n e b u k e t r e b a 10 1 v a p n a t i 2a 1 p i e s k a . U n o v i j e doba u p o t r e b l j a v a j u mnogi za b u k a n j e v a n j s k i h p l o h a z g r a d e , i s t i c e m e n n t i mort, k o j i s e s a s t o j i iz 1 d i e l a p o r t l a n d c e m e n t a i 3 do 4 d i e l a o t r o g a pieska. Mana je t a k v o g a morta, da za o t v r i v a n j e treba z n a t n o v i e v o d e , a - z b o g t o g a z a v r u e g a i vjetrovitog:-, v r e m e n a moe l a k o dobiti n a p o v r i n i s i t n e p u k o t i n i c e . O v e p u k o t i n i c e mogu biti k a s n i j e u z r o k o m u n i t a v a n j a i r a z p a d a n j a buke. Cementni mort ima runu, tamnu i n e p r i j a z n u b o j u ; u b l a i t i j e moemo, a k o p l o h e -zida pobielimo vapnenim mliekom. Budui da se v a p n e n o mlieko ne s p a j a vrsto sa cementnom bukom, t r e b a zidne plohe od v r e m e n a do v r e m e n a ponovno pobicliti, j e r e p r i j e ili k a s n i j e t a j n a l i o d p a s t i ili p o d p u n o ili djelomino. Kao podlogu za cementnu buku moemo uzeti j e d n o s t a v n o ino p l e t i v o , k o j e pomou a v a l a i

87

ice p r i v r s t i m o n a m a l e d r v e n e k l i n o v e . Te klinove u g r a d i m o v e kod n a b i j a n j a v a n j s k i h g l a v n i h z i d o v a i to uz v a n j s k e p l o h e z i d a . D r v e n e l e t v i c e i p l e t i v o od t a n k i h d r v e n i h t a p i a moemo u p o t r i e b i t i k a o p o d l o g u za buku u n u t a r zgrade na u n u t a r n j i m plohama zidova. Za buku v a n j s k i h ploha kue to n i j e dobro, j e r e se d r v e n e l e t v i c e o d n o s n o t a p i i poeti g i b a t i , . i z k r i v l j l v a t i i b a c a t i od u t j e c a j a v l a g e i v r u i n e . U s l i e d t o g a m o r a onda p o p u c a t i i v a n j s k a b u k a . Kod b u k a n j a m o r a m o p a z i t i n a to, d a s p r i e i m o p r o d i r a n j e v o d e iza s l o j a b u k e . Z b o g t o g a t r e b a pos v e t i t i p o s e b n u p a n j u p r i k l j u k u k r o v a , prozora i v r a t a . D o b r a i z v e d b a v a n j s k e b u k e i n j e n o pomno u z d r avanje, je jedan od glavnih p r e d u v j e t a za t r a j n o s t i k a k v o u k u e . S v a k u n a s t a l u t e t u n a v a n j s k o j buci treba s m j e s t a popraviti, kako kroz oteeno m j e s t o ne bi p r o d i r a l a v l a g a i v o d a u u n u t a r n j o s t z i d a i s a m e kue.

88

XI. PAETZOV NAIN GRADNJE ILOVAOM

O v a j n a i n n a s t o j i s m a n j i t i d e b l j i n e z i d o v a oblag a n j e m p o j e d i n i h s l o j e v a n a b i j a n j a inim p l e t i v o m 1 s l o j e v i m a b e t o n a . I n a e j e i z g r a d n j a p r e m a ovom nainu u g l a v n o m e g o t o v o p o d p u n o i s t a k a k o s m o to opis a l i kod i z v e d b e z i d o v a o d n a b i j e n e i l o v a e . P o s t u p a k je p a t e n t i r a n . S a s t o j i se u tome, da u p r i p r e m l j e n i dio oplate za zidove ulaemo ino pletivo sa irinom rupa oko 35 do 88 mm, a d e b l j i n o m ice 1,0 do 1,2 mm. ino p l e t i v o p o k r i v a dno i p o s t r a n e s t r a n i c e o p l a t e , a dio p l e t i v a n a m i e n j e n z a g o r n j u plohu n a b i j e n e i l o v a e prev i n e m o p r e k o r u b a o p l a t e p r e m a v a n ( s l i k a 43.). S a d a n a n e s e m o n a j p r i j e na dno 1 cm v i s o k i s l o j b e t o n a u o m j e r u m i e a n j a 1 dio c e m e n t a , 4 diela p i e s k a i 5 diel o v a l j u n k a . T a j s l o j b e t o n a p o k r i v a ino p l e t i v o . N a u g l o v i m a z g r a d e , te na r u b o v i m a p r o z o r a i v r a t a izpunimo i n a b i j e m o betonom cieli dio p r i p r e m l j e n e o p l a t e n a cielu v i s i n u . Iza t o g a i z p u n i m o p r e o s t a l i dio o p l a t e u s l o j e v i m a n a b i j e n o m i l o v a o m . Dio i n o g a p l e t i v a , koji je bio privremeno p r e v i n u t prema van, savinemo s a d a n a t r a g p r e k o n a b i j e n e s m j e s e , s v e e m o g a icom z a v e u g r a e n i dio p l e t i v a i p r e v u e m o t a n k i m s l o j e m b e t o n a . i r i n a p l e t i v a je o v i s n a o d e b l j i n i z i d a i v i s i n i

89

s l o j a n a b i j e n e i l o v a e . A k o j e zid d e b e o n a p r . 4 5 cm, a s l o j n a b i j a n j a v i s o k 3 0 cm, o n d a j e i r i n a i n o g a p l e t i v a j e d n a k a 2 x (0,45 + 0,30)' = 1,50 m. U t r g o v i n i d o b i v a m o ino p l e t i v o u z a m o t c i m a , v i s o k i m 1,50

SI.

43. Dio zldS prema Paetzovom nainu gradnje ilovaom; dielovi nabijene ilovae obavieni inim pletivom

m , p a o d r e e m o k o m a d e u d u i n i p o j e d i n i h z i d o v a . Pletivo, k o j e se nalazi na u n u t a r n j o j i v a n j s k o j v e r t i k a l n o j stieni slui kao vrlo dobra podloga za buku zidova. Kod o v o g a n a i n a g r a d n j e m o r a m o i m a t i n a u m u , da su zidovi izvedeni od dvie v r s t e g r a d i v a , k o j a se I

90

p o n a a j u s a s m a razliito, t. j. od b e t o n a i od ilovae. Beton b r z o v e e i s l e g a v a se s a s m a neznatno, a i l o v a a b u j a to vie, to je v l a n i j a i vra. A k o upotriebimo kamenitastu, mravu, ne odvie suhu smjesu nabijene ilovae, k o j u teko o b r a u j e m o , s l e g n u t e s e kod s u e n j a zida dio od ilovae, dok e b e t o n s k i dielovi zadr-

ati s v o j u v i s i n u . S l i k a 44. p r e d o u j e u g a o k u e s j e d nim p r o z o r s k i m o t v o r o m ; i z s l i k e j a s n o v i d i m o k a k o s u izvedena pojedina p o j a a n j a betonom na uglovima sa skoenim zavretcima. Kod p r i m j e n e o v o g a n a i n a g r a d n j e t e d i m o dod u e n a d e b l j i n i zidova, ali zato n a s t a j u v e i t r o k o v i za ino pletivo, za beton i za dozvolu g r a e n j a , j e r je

91

Paetzov nain g r a d n j e p a t e n t i r a n (za dozvola g r a d n j e j e p r i j e t r e b a l o p l a a t i 0,60 R M p o 1 m 3 i z g r a e n o g a prostora). Postupak rada je osim toga nezgodniji nego kod j e d n o s t a v n o g a zida o d n a b i j e n e i l o v a e , z b o g upotrebe dviju vrsta gradiva i inoga pletiva. Tko se zanima za Paetzov nain g r a d n j e ilovaom neka se obrati na Zentralstelle des Lehmdrahtbaues bei d e r H e i m k u l t u r - B e r a t u n g s t e l l e i n W i e s b a d e n .

92

XII. LEWANDOWSKYEV NAIN GRADNJE ILOVAOM

P r o f . L e w a n o w s k y i z H i l d e s h e i m a dao j e p a t e n t i rati posebni nain g r a d n j e nabijenom ilovaom i p r e m a njemu sagradio u Hildesheimu pokusne zgrade, koje s u s e p o k a z a l e k a o "vrlo d o b r e . L e w a n d o w s k y p o s t a v l j a u z v a n j s k e r u b o v e s v o j i h 3 5 c m d e b e l i h z i d o v a o d nab i j e n e ilovae, okrugle d r v e n e stupice, p r o m j e r a 6 do 1 2 cm, a n a n j i h n a s l a n j a d a s k e o p l a t e . N a d a s k e s u p r i b i j e n e l e t v e , k o j e s u s p o j e n e s a s t u p i i m a pomou p e t l j a o d ice. S a d a u b a c u j e m o s m j e s u i l o v a e i n a b i j a m o j e . N a s l i c i 45. p r i k a z a n j e : 1. t l o c r t u g l a z g r a d e s p r o z o r o m ; 2. p r i k a z u j e det a l j i z v e d b e r u b a p r o z o r a . R a z d j e l n i zidovi s u i z v e d e n i od o p e k a od i l o v a e , a t a k o e r su u k r u e n i i p o j a a n i o k r u g l i m d r v e n i m s t u p i i m a , k a k o t o p r i k a z u j e det a l j 3 . n a s l i c i 45. Kod o t v o r a v r a t a s u s t u p i i o b l o e n i d a s k a m a , t a k o d a t v o r e d o v r a t n i k ( v i d i 3 . n a slici 45.), a u j e d n o i o b a v v r a t a . I z n a d p r o z o r s k o g a o t v o r a su poloene okrugle d r v e n e gredice, k o j e tvore n a d v o j nad prozorom. Te gredice nadvoja, kao i vertikalni drveni o k r u g l i s t u p i i u obim p o s t r a n i m s t r a n i c a m a p r o z o r s k o g a o t v o r a , obloeni s u n a p e t i m i n i m p l e t i v o m , d a b u k a b o l j e dri n a tim p l o h a m a . P r e k o v e r t i k a l n i h

93

SI. 45. Zide prema nainu proj. Lewandowshoga: 1. Tlocrt ugla zgrade s prozorom; 2. Rub prozora; 3. Razdjelne stiene ukruene i pojaane okruglim drvenim stupiima zidnih s t u p i a (a) poloen je ispod s t r o p a o k v i r ( b ) o d g r e d i c e 4/8 cm. N a tim o k v i r i m a lee s t r o p n e g r e d e (c), koje su izraene prema posebnom sustavu od dvie

94

SI.

46.

Presjek kroz vanjski glvni zid i stropne konstrukcije, prema nainu gradnje proj. Lewandowskoga

95

o k r u g l e g r e d i c e ; d o n j a o k r u g l a g r e d i c a j e v e e g a promjera, a na n j u je pribita gornja, t a n j a gredica. Na g o r n j e m k r a j u j a e g r e d i c e lee p o p r e n e t a n j e o k r u g l e g r e d i c e ( d ) , k o j e n o s e pod ( s l i k a 46.). Pod j e i z v e d e n od s l o j a n a b i j e n e s m j e s e s j e e n e s l a m e i i l o v a e , a p r e k o dolazi n a m a z f i n e i l o v a e . D o n j e plohe s t r o p n i h g r e d a i poprenih gredica obukane su smjesom slame i i l o v a e . Za p r i k l j u a k g o r n j e g a k a t a poloeni su iznad s t r o p n i h g r e d a 4/8 c m j a k i d r v e n i p r a g o v i ( g r e d i c e ) , n a k o j e s u p o s t a v l j e n i zidni o k r u g l i s t u p i i ( a ) ; ovi s u s t u p i i n a d o n j e m u k r a j u s p o j e n i s p r a g o v i m a pomou epova. Krovnu iztaku tvore izboeni k r a j e v i stropnih greda. Konstrukcija pojedinih dielova vidljiva je iz s l i k e 46. O v a j nain g r a d n j e je podrobno opisan u k n j i z i prof. Emila Beyera iz Hildesheima: Leitfaden uber Stabpiseebau (Verlag Borgmeyer, Hildesheim; ciena 8 RM). S p o m e n u t i n a i n g r a d n j e je u i z p o r e d b i s d r u g i m a vrlo tedljiv, samo treba razmjerno mnogo drveta. Za m a l e j e k u i c e v r l o p o g o d a n . Ukoliko e s e n o v e kons t r u k c i j e , p r i m i e n j e n e kod t o g a n a i n a g r a d n j e , pokazati i u p r a k s i k a o d o b r e i t r a j n e , t r e b a s a e k a t i dok s t e k n e m o d o v o l j n o i z k u s t v a , k a k o bi m o g l i o t o m e izrei nepristrani sud.

96

XIII. ZID OD

NENABIJENE ILOVAE

Kod j e d n o s t a v n i h l a d a n j s k i h z g r a d a , o d k o j i h n e zahtievamo veliku t r a j n o s t , moemo izvesti i nenabij a n o zide od ilovae ( W e l l e r w a n d ) . S m j e s u s l a m e i i l o v a e p r i p r e m i m o t a k o , da s m i e a m o 1 m 3 i l o v a e s oko 1 2 k g s l a m e ; d u i n a v l a t i s l a m e n e k a j e 3 0 d o 4 0 cm. A k o n e m a m o s l a m e m o e m o u p o t r i e b i t i i v r i e s a k ( v r i t i n u ) ili l i e o d a a . P o m o u v i l a ili l o p a t e n a nesemo na t e m e l j 70 do 90 cm visoki sloj zida, dobro g a t u e m o " i p a z i m o n a to, d a v l a t i s l a m e , k o j e v i r e p r e m a v a n , s a v i n e m o n a t r a g u zid. B u d u i d a o v a k v e zidove ne n a b i j a m o to je n j i h o v a nosivost kao i n j i h o v a t r a j n o s t m a n j a o d z i d o v a o d n a b i j e n e i l o v a e . Zidovi o v e v r s t e s u d e b e l i 4 0 d o 5 0 cm. P o j e d i n i s l o j e v i z i d a i z v e d e n i s u b e z i k a k v e o p l a t e ili k a l u p a . Z b o g t o g a j e potrebno, da zidne plohe k a s n i j e izravnamo pomou ravne daske i viska (olovnice), tako da sve neravnostl i n e p r a v i l n o s t i n a k n a d n o o d k l e e m o ekiem ili s j e k i rom, ako n a m je stalo do toga, da zidne plohe b u d u r a v n e i jednoline. P r i j e nego n a n e s e m o novi s l o j zida, m o r a s e d o n j i dio k r o z n e k o l i k o d a n a s u i t i , j e r b i s e i n a e cieli zid m o g a o p o m a k n u t i i k l i z n u t i s a s v o g a m j e s t a . A k o elimo p o s p j e i t i i ubrzati nain rada, o n d a s v a k i s l o j p o k r i j e m o j e d n i m s l o j e m o p e k e o d iloGraenje ilovaom 7 97

vae, o d n o s n o s l o j e m peene opeke. K a d a s u o v a k v i zidovi p o d p u n o s u h i , o n d a ih moemo b u k a t i k a o i z i d o v e od n a b i j e n e i l o v a e i to na p o s v e j e d n a k i nain. A k o z a v r i e m e r a d a pone p a d a t i k i a , o n d a z a p o e t e dielove z i d o v a m o r a m o p o k r i t i d a s k a m a , k r o v n o m l j e p e n kom i t. d. i z a t i t i t i ih, j e r bj j o v l a n o zide m o g l a k i a i z p r a t i i u n i t i t i . I z v e d b a n e n a b i j e n i h z i d o v a ne z a h t i e v a d a k l e m n o g o m a n j e v r e m e n a i r a d a n e g o zid od nabijene ilovae; vrieme koje utedimo na izradbi o p l a t e i n a b i j a n j u , g o t o v o se p o d p u n o i z j e d n a u j e s k a s n i j o m n a k n a d n o m o b r a d b o m zidnih ploha. Zbog t o g a o v a j nain p r i m j e n j u j e m o s a m o z a m a n j e p r i v r e m e n e graevine.

98

XIV. ZIE S REETKASTOM NOSIVOM KONSTRUKCIJOM

I m a m n o g o i z v e d e n i h z g r a d a , - k o j e i m a j u meup r o s t o r e d r v e n e r e e t k a s t e n o s i v e k o n s t r u k c i j e izpun j e n e ilovaom. Debljine pojedinih greda znadu biti I v r l o v e l i k e , e s t o i p r e k o 30 c m ; p r e m a tome su zidovi izvedeni u o d g o v a r a j u o j d e b l j i n i , pa v r l o d o b r o d r e toplinu ( s l i k a 47.). O b z i r o m n a d a n a n j e v r l o v i s o k e ciene g r a e v n o g a d r v e t a n e emo moi u p o t r e b l j a v a t i takove reetkaste konstrukcije za g r a d n j u stanbenih zgrada. T a j nain i z g r a d n j e j e ' p o d e s a n za s u e i s t a j e , k a o i za u n u t a r n j e r a z d j e l n e s t i e n e u t a n b e n i m z g r a d a m a , j e r tu moemo izvoditi t a n j e z i d o v e i u p o t r i e b i t i g r e d e m a l i h i z m j e r a . Kod t o g a n a r a v n o p r e d p o s t a v l j a mo, da p o t r e b n u d r v e n u g r a d u d o b i v a m o j e f t i n o i to p o s t a v n o n a g r a d i l i t u , j e r b i i n a e bilo p o v o l j n i j e g r a diti zidove od n a b i j e n e i l o v a e ili od o p e k a od n e p e e n e ilovae. P o j e d i n i m e u p r o s t o r i r e e t k a s t e k o n s t r u k c i j e ili zida na k a n a t e su oko 90 cm i r o k i i 100 cm v i s o k i . Kod v a n j s k i h z i d o v a pazimo n a to, d a uglovi b u d u d o b r o u k r u e n i kosim u p o r a m a , j e r b i i n a e t l a k v j e t r a mog a o k o n s t r u k c i j u p o m a k n u t i iz n j e n o g a p o l o a j a , a u

99

n a j g o r j e m s l u a j u j e i s r u i t i . N a s l i c i 48. v i d i m o t a k v a razupiranja i ukruivanja uglova. U p o j e d i n a p o l j a ili m e u p r o s t o r e i z m e u d r v e n i h

SI.

47.

Sua

staja izvedene s drvenom nosivom konstrukcijom (zide na kanate)

reetkastom

g r e d a dolazi n a j p r i j e pomona k o n s t r u k c i j a . S a s t o j i s e o d c i e p a n i h d r v e n i h m o t k a ili s u h i h g r a n a , oko 5 c m d e b l j i n e . One su na k r a j e v i m a z a i l j e n e i utaknute u

100

rupe, izdubenc dlictom u sredini u n u t a r n j i h stranica greda (slika 49.). I z m e u tih m o t k a i z p r e p l e t e m o t a n k o i b l j e ili grane od vrbe, koje pruaju ilovai dobru podlogu.

Si

48.

Kua

drvenom nosivom reetkastom (stiene na kanate)

konstrukcijom

S a d a u t i s k u j c m o r u k o m u p l e t e r i b l j a g r u d e o d ilov a e p o m i e a n e s j e k o m , k r a t k o s j e e n o m s l a m o m , li e m o d a a ili v r i e s k o m . K a d a p o l j e r e e t k a s t e kon-

101

s t r u k c i j e podpuno izpunimo, zagladimo n a j p r i j e natiskanu s m j e s u ilovae, a nakon toga o h r a p a v i m o v a n j ske plohe pomou metle od i b l j a , k o j u vuemo po p o v r i n i u r a z l i i t i m s m j e r o v i m a . buka, k o j u i z v o d i m o znatno k a s n i j e drati e mnogo bolje na h r a p a v o j plohi. Budui da s m j e s u ilovae u g r a u j e m o dosta vlanu, to e kod s u e n j a i u t v r i v a n j a n a s t a t i n a z i d n i m ploh a m a p u k o t i n e , k o j e m o r a m o z a t v o r i t i p r i j e n e g o po-

Sl.

49.

Izpunjavanje

praznih

prostora

drvene

nosive

konstrukcije

n e m o s a b u k a n j e m . buk&mo m o r t o m o d i l o v a e izmlc a n e s j e k o m . Kod s v i h v a n j s k i h z i d o v a p a z i m o n a to, d a b u k a m e u p r o s t o r a lei u i s t o j r a v n i n i s v a n j s k i m p l o h a m a d r v e n e k o n s t r u k c i j e . b u k a n e s m i j e b i t i izbo-

102

 e n a izpred ploha g r e d a , niti s m i j u v a n j s k e p l o h e g r e d a s t r i t i i z v a n b u k e , j e r b i inae b i l a izloena r a z o r n o m d j e l o v a n j u k i n i c e , k o j a u d a r a o zide. D o n j i s u d i e l o v i zida m n o g o p u t a izloeni t e t n o m u i n k u k i n i c e , k o j a k a p a s k r o v a , p a d a i u d a r a o z e m l j u i t r c a na s v e s t r a n e . Zbog t o g a s e m o r a m o p o b r i n u t i d a o k a p k r o v a b u d e d o v o l j n o izboen izpred p l o h a z i d a ; osim t o g a m o r a b i t i m a s i v n o zie t e m e l j a i z v e d e n o d o s t a v i s o k o iznad p o v r i n e z e m l j e . A k o u n u t a r n j e z i d o v e i z v e d e m o k a o r e e t k a s t e kons t r u k c i j e ( s t i e n e n a k a n a t e ) , onda v a n j s k e plohe d r v e nih g r e d a m o r a m o obloiti t r s t i k o m i p r i b i t i j e a v l i m a i icom, k a k o bi na d r v e n i m p l o h a m a m o g l a d r a t i buk a . T a k v e z i d o v e moemo g r a d i t i o d g r e d a , d e b l j i n e 1 0 d o 1 2 c m ; v r l o s u ekonomini, z a u z i m a j u m a l o prostora, a v r l o su v r s t i . Moemo ih i z v o d i t i i u z g r a d a m a , o d k o j i h s u v a n j s k i zidovi izvedeni o d n a b i j e n e i l o v a e .

104

XV. GRAENJE NEPEENOM OPEKOM OD ILOVAE

Za g r a d n j u k u a obino u p o t r e b l j a v a m o opeku, pod ime . r e d o v n o r a z u m i e v a m o p e e n u o p e k u . O p e k a je i z r a e n a oa ilovae, a n a k o n s u e n j a je peena u p o s e b n i m peima. Nepeenu opeku od ilovae moemo t a k o e r u p o t r i e b i t i z a g r a d n j u k u a . Kod g r a e n j a n a b i j e n o m ilovaom p r i p r e m a m o gradivo t. j. s m j e s u i l o v a e a n e p o s r e d n o iza t o g a izvodimo zide u n e p r e k i n u t o m r e d o s l i e d u , j e d n o iza drug o g a . Gradimo li n e p e e n o m opekom od ilovae, mor a m o o b a v i t i d v i e o d i e l j e n e v r s t e r a d a . N a j p r i j e izra u j e m o i s u i m o opeku, a k a s n i j e ziemo. A k o elimo s a m i s a g r a d i t i s v o j u k u i c u i i z v e s t i s v e t o je u tu s v r h u potrebno, onda emo r a d e p r i m i e n i t i nain g r a d n j e n a b i j e n o m ilovaom, k o j i j e j e d n o s t a v n i j i o d g r a e n j a opekom, ali z a h t i e v a d o s t a g r a e v n o g a d r v e t a za i z v e d b u oplate. U s t a n o v i t i m p r i l i k a m a moe m e u t i m biti jednos t a v n i j e g r a d i t i opekom. To bi na p r . bio s l u a j , ako u blizini g r a d i l i t a p o s t o j i c i g l a n a , k o j a t v o r n i k i m putem proizvodi j e f t i n u opeku, ili ako n a s p r i e e prilike, da ponemo s g r a d n j o m , a v r e m e n a i p o t r e b n o g a g r a 104

d i v a za p r o i z v o d n j u ganje.

opeke

imamo

dosta

na

razpola-

V e l i i n a d a n a n j e opeke iznosi 2 5 x 1 2 x 6 , 5 cm, a odreena je propisima (normama). Sve ciglane moraju i z r a i v a t i opeku j e d n a k e veliine. Meutim tko s a m i z r a u j e opeku za s v o j u kuicu i za s v o j e potrebe, ne m o r a se d r a t i tih v e l i i n a . On moe i z r a i v a t i i vee opeke n a pr. v e l i i n e 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 c m ; t a v e l i i n a ima s t a n o v i t i h p r e d n o s t i p r e d opekom m a n j e g a oblika. B u d u i d a s e opeke o d ilovae z a v r i e m e s u e n j a malo s t i s n u i p o s t a n u m a n j e , m o r a j u biti k a l u p i za izr a d b u opeka n e t o vei. Za p r i j e navedenu veliinu o p e k a o d 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 c m m o r a m o i m a t i k a l u p istih u n u t a r n j i h i z m j e r a oko 3 2 x 1 6 x 1 1 cm. S m j e s a , o d k o j e emo p r a v i t i o p e k e n e s m i j e biti p r e v i e m r a v a . Kod v r l o m a s t n e i l o v a e j e dobro, d a p r i m i e a m o s i t n i h kam e n i a ( s i t n o g a l j u n k a ) ili d r o z g e . Opeke e b i t i v r e , ako s m j e s i p r i d o d a m o v a p n a , ili ako kod mie a n j a s m j e s e upotriebimo vapnenu vodu. Ako s m j e s i ilovae p r i d o d a m o k r a t k o s j e e n e s l a m e , v r i e s k a , ili p l j e v e , onda z n a t n o s m a n j u j e m o n a s t a j a n j e p u k o t i n a kod s u e n j a opeke n a z r a k u . Osim t o g a j e u n u t a r n j a v e z a m n o g o j a a , tako, da emo d o b r o o s u e n u opeku v r l o toko o b r a i v a t i pomou z i d a r s k o g a ekia. T a k o i z r a e n u i o s u e n u opeku moemo p r e v o z i t i i p r e k o n a j n e r a v n i j i h c e s t a bez o p a s n o s t i , da e se opeke razbiti ili da e n a s t a t i k a k v e tete. Opeku i z r a u j e m o na isti nain, k a k o je to o p i s a n o u p o g l a v l j u o p r i p r e m i gradiva. V r i e m e s u e n j a o v i s i o veliini opeke. Kod poetka s u e n j a m o r a m o paziti, da opeke ne b u d u izloene sun105

cu ili j a k o m p r o p u h u ; one hi se u tom s l u a j u p o e l e n a p o v r i n i n a g l o s u i t i , i d o b i v a t i p u k o t i n e t e s e isk r i v l j i v a t i , j e r b i d o n j a ploha, n a k o j o j l e e o s t a l a v l a n a . Z b o g t o g a p o s t a v l j a m o o p e k e z a s u e n j e tako, d a s t o j e s j e k o m i c e , t . j . n a j e d n o j o d uih s t r a n i c a . Z a vrieme s u e n j a z a t i u j e m o opeke protiv kie i s u n c a ; n a j b o l j e , ako ih moemo spremiti u k a k v u s u u , tako d a s u izpod k r o v a , a d a i m a j u s a s v i h s t r a n a d o s t a s v j e e g a z r a k a . Z a v r i e m e s u e n j a m o r a m o o p e k e nekoliko puta premakrtuli i presloiti, kako bi d o n j e plohe m o g l e doi p r e m a g o r e i b o l j e s e s u i t i , t o s u o p e k e glade, r a v n i j e i jednolinije to e njihova k a s n i j a obradba biti laka. Kod g r a d n j e kue moramo n a j p r i j e izraditi temelje, a n j i h o v u g o r n j u p o v r i n u i z r a v n a t i u v o d o r a v n i polo a j . Z a z i d a n j e u p o t r i e b i m o m o r t o d i l o v a e . Izradimo ga od iste ilovae, u k o j c j nema ni kamenia ni l j u n k a . I l o v a u p o l i e v a m o v o d o m i d o b r o i z p r e s i e camo i izpremieamo lopatom; iza t o g a j e o s t a v i m o leati j e d a n do d v a dana. Sada d o d a j e m o ponovno vode, a i l o v a u m i e a m o u g u s t u krau, k o j a m o r a b i t i p o s v e mekana. Tako pripremljeni mort upotrebljavamo za zidanje. Na gornju zaravnanu povrinu temelja nanesemo oko 1 cm d e b e l i s l o j m o r t a od i l o v a e . Na t a j s l o j polo i m o p r v u o p e k u od i l o v a e i u t i s n e m o je u m o r t . Na sliedeu opeku nanesemo malo morta, i to na p r e d n j i k r a j bone plohe sa s t r a n e t. j. sudarnicu (2 u slici 50.); o p e k u s a d a u t i s n e m o u leei s l o j m o r t a i p r i t i s n e m o j e p r e m a p r v o j v e p o l o e n o j opeci. S u d a r n i c a j e tako e r d e b e l a oko 1 cm. Kod z i d a n j a t r e b a p a z i t i na to, da

106

s v e u g r a e n e opeke j e d n o g a s l o j a b u d u u j e d n a k o j vis i n i , a v a n j s k e p l o h e d a t v o r e j e d n u r a v n i n u . T o pos t i z a v a m o tako, da ziemo u s m j e r u uzice, k o j a je napeta uz v a n j s k o lice zida. S l o j e v i opeka m o r a j u biti osim toga jednolino v i s o k i ; u tu s v r h u nacrtamo visine pojedinih slojeva na mjerau letvu. Kod o p e k a obine veliine je svaki sloj, koji se sastoji od debljine o p e k e i s l o j a m o r t a t . j . r e k e - l e a j n i c e , v i s o k o k 7,8

SI. 50.

Ugao zida s napetom uzicom, prema kojoj ziemo, reka-ieajnica, a 2. je sudarnica

t. je

c m ; kod o p e k a v e e g a oblika, k o j e s m o p r i j e spomenuli (opeka 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 cm), j e s v a k i s l o j v i s o k 1 1 cm. N a j p r i j e zidamo dva ugla zgrade (dio zia uz u g a o ) , oko 6 d o 8 s l o j e v a v i s o k o , p r e m a v i s i n a m a , n a crtanima na spomenutoj m j e r a o j letvi, tako da oba u g l a budu u j e d n a k i m v i s i n a m a (slika 50.). Sada zabij e m o u n a j d o n j u r c k u n a s v a k o m u g l u oko 5 c m d u g e avle, p r i v r s t i m o na n j i h uzicu i vrsto je napnemo,

107

tako d a v r s t o p r i l e i u z zide, k o j e j e i z v e d e n o n a uglov i m a z g r a d e . S v a k a opeka, k o j u s a d a polaemo u naneseni s l o j m o r t a , m o r a dosizati d o n a p e t e u z i c e ; g o r n j i r u b opeka m o r a leati u i s t o j v i s i n i s uzicom. K a d a bi kod z i d a n j a p o l a g a l i tono opeku na opeku, n a s t a l e bi v e r t i k a l n e reke, k o j e b i p r o l a z i l e kroz s v e s l o j e v e opeka na cielu v i s i n u z i d a . T a k a v zid nema n i k a k v e vrs t o e ni m e u s o b n e veze, j e r opeke n i s u s l a g a n e u v e z u o p e k a . Kod z i d a n j a je n e o b h o d n o p o t r e b n o , da opeke polaemo u s t a n o v i t o m v e z u opeka. V e r t i k a l n e reke s u d a r n i c e d v a j u ' s u s j e d n i h s l o j e v a opeka, n e s m i j u ni u kom s l u a j u leati n e p o s r e d n o j e d n e iznad d r u g i h , n e g o m o r a j u biti n a i z m j e n c e p o m a k n u t e n a j m a n j e za % opeke. To znai, da iznad s u d a r n i c e don j e g a s l o j a m o r a leati s r e d i n a opeke g o r n j e g a s l o j a , t a k o d a s e s u d a r n i c e k r i a j u . Niti n a v a n j s k o m niti n a u n u t a r n j e m licu.-zida n e s m i j e doi s u d a r n i c a n a sudarnicu. N a slici 51. p r i k a z a n j e p r i m j e r v e z a opeke kod zidanja ugla zgrade. S r e d n j a s l i k a p r e d o u j e t l o c r t 1., 3., 5., 7., i t. d. s l o j a opeka ( d a k l e n e p a r n i h s l o j e v a ) , a g o r n j a s l i k a t l o c r t 2., 4., 6., 8., i t. d. s l o j a ( d a k l e p a r n i h s l o j e v a ) . D o n j a s l i k a p r i k a z u j e p o g l e d n a i z v e d e n i dio zida, p a tu j a s n o vidimo vez opeka. Iz slike vidimo, da su parni i n e p a r n i s l o j e v i opeka, j e d n a k o z i d a n i . Vez opeka u n a v e d e n o m p r i m j e r u z a h t i e v a u s v a kom s l o j u , n a j p r i j e u j e d n o m , a o n d a u d r u g o m s m j e r u , p o t r i k o m a d a % - o p e k a . Ako z i d a m o opekom v e l i i n e 2 5 x 1 2 x 6 , 5 cm, onda s u % - o p e k e d u g e 1 8 cm. T a k v e % - o p e k e obino i z r a d i m o od cicle opeke, k o j o j odkle-

108

 e m o 1 / 4 pomou z i d a r s k o g a e k i a . A k o s a m i i z r a u jemo opeku od nepeene ilovae, onda je znatno povolj-

SI. 51. Vez opeka na uglu zgrade. Gornja slika predouje tlocrt parnih slojeva opeka, a srednja slika tlocrt neparnih slojeva opeka. Donja slika prikazuje pogled na izvedeni dio zida n i j e , d a o s i m ciclih o p e k a i z r a d i m o 3/4 o p e k a , d u g i h 18 cm. i stanoviti broj

109

Slino kao na uglu z g r a d e , ziemo i s v a k o k r i a n j e zidova. Svaki drugi s l o j r a z d j e l n o g a zida mora ulaziti u v a n j s k i glavni zid.' To postizavamo takvim vezom o p e k a , da u j e d n o m s l o j u p r o l a z i s k r o z i n e p r e k i n u t o v a n j s k i g l a v n i zid, a u s l i e c e m s l o j u r a z d j e l n i zid ( s l i k a 52.). S l i k a 52. p r i k a z u j e v e z o p e k e k o d k r i a n j a v a n j s k o g a g l a v n o g a zida, d e b l j i n e V / 2 o p e k e , s r a z d j e l n i m

SI. 52.

Krianje vanjskoga glavnoga zida. debljine razdjelnim zidom, debljine I opeku

opeke, s

z i d o m , d e b l j i n e 1 o p e k u . V a n j s k i g l a v n i zid p r o l a z i s a s v o j i m vezom skroz i neprekinuto u svakom drugom sloju, a naizmjence u svakom drugom sloju, poinje u n u t a r n j i r a z d j e l n i zid n a v a n j s k o m licu z i d a s 3/4-opekama. O v d j e b i n a s o d v e l o o d v i e d a l e k o , k a d a b i s m o naveli i opisali s v a ona p r a v i l a , na k o j a m o r a paziti i k o j i h s e i m a d r a t i z i d a r , a k o eli i z v e s t i d o b r o zie u dobrom vezu opeka.

110

A k o nam neto n i j e j a s n o , p a n e z n a m o tono treba raditi, b o l j e je upitati i s k u s n o g a zidara za j e t i upute, nego zidati po vlastitom m i l j e n j u , moe biti n e i z p r a v n o , i uslied t o g a izvesti loe

kako savkoje zie.

Vertikalne bone stienke otvora za v r a t a i prozore izvedemo kao i uglove z g r a d e pomou %-opeka. Iznad takvih otvora izvedemo nadvoj. Nad otvor poloimo m o s t n i c u d e b l j i n e 4 do 5 cm, p r e k o k o j e i z v e d e m o zid a n i l u k ; t e r e t g o r n j e g a z i d a lei n a l u k u , a n e n a mostnici. Na mostnicu nasipamo piesak u obliku l u k a ; n a t a j p i e s a k p o l a e m o o p e k e l u k a , k o j i p o i n j e m o zidati istodobno s obih s t r a n a ( s l i k a 53.).

SI. 53. Nadvoj nad vratima. Luk od opeka, s ravnom mostnicom na' donjem kraju i nasipom pieska esto i z v o d i m o u p l j e z i d o v e s p r a z n i m ( u p l j i m ) u n u t a r n j i m prostorom. Takvi u p l j i zidovi s p r e a v a j u p r o b i j a n j e v l a g e k r o z zide, b o l j e t i t e o d v r u i n e i z i m e ( d a j u t o p l i j e p r o s t o r i j e ) i ne p r e n o s e i ne p r o p u t a j u zvuk u t o l i k o j m j e r i kao puni zidovi. U n u t a r n j i u p l j i prazni prostori, koji tvore izolirajui sloj, su najee i r o k i 5 do 7 cm. Zbog b o l j e s i g u r n o s t i m o r a j u obe zidne polovine biti od m j e s t a do m j e s t a meusobno

111

s p o j e n e o p e k a m a ( v e n j a c i m a ) . Izpod s t r o p n i h g r e d a m o r a b i t i i z v e d e n p u n i zid bez u p l j i h p r o s t o r a , n a j m a n j e n a v i s i n u o d t r i s l o j a o p e k a , z b o g b o l j e g a preno e n j a i r a z p o d j e l b e s t r o p n o g a t e r e t a n a obe z i d n e polov i n e . S l i k a 54. p r i k a z u j e i z v e d b u u p l j o g a zida, d e b l j i n o 3 0 cm. L i e v a s l i k a j e t l o c r t n e p a r n i h s l o j e v a , a d e s n a tlocrt parnih s l o j e v a opeka. Ako stiene na kanate (reetkaste drvene stiene) l z p u n j a v a m o o p e k o m , o n d a n a s r e d i n e u n u t a r n j i h bo-

Sl. 54. uplji zid debljine 30 cm. Lieva slika prikazuje llocrl neparnih slojeva, a desna slika tlocrt parnih slojeva opeka nih s t r a n i c a d r v e n i h g r e d a p r i b i j e m o t r o k u t a s t e l e t v i c e . O p e k a m a , k o j e d o l a z e u z d r v e n e g r e d e , i z k l e e m o pomou z i d a r s k o g a e k i a o d g o v a r a j u e t r o k u t a s t e udub i n e , pa m e u p r o s t o r e z i e m o u u o b i a j e n o m v e z u opek a ( s l i k a 55.). A k o z i e m o n e p e e n o m o p e k o m o d ilovae onda u p o t r e b l j a v a m o mort od ilovae. Trokutaste letvice z a h v a a j u u izklesanc u d u b i n e opeka, pa pru-

112

z a j u zidu d o b r o u p o r i t e , t a k o d a h c moe biti i z t i s n u t i z m e u p r o s t o r a izmeu d r v e n i h g r e d a ( s l i k a 55.). Z i d n e plohe s t i e n a o d i l o v a e n a j b o l j e b u k a m o m o r t o m od ilovae, k o m e p r i m i e a m o s j e e n e s l a m e i oko 1 / 8 v a p n a . Zide od n e p e e n e o p e k e od i l o v a e i m a p r e d n o s t p r e d ziem od n a b i j e n e i l o v a e i p r e d ziem od p e e n e

SI. 55. Prazni prostori zida na kanale iz punjeni ziem od opeka o p e k e , t o s e z n a t n o b r e o s u i . U i z p o r e d b i s a ziem od n a b i j e n e ilovae je izvedba zida od nepeene opeke znatno tea i zahtieva mnogo vie spretnosti i tehnikoga znanja.

113

XVI. PREDNOSTI I MANE GRAENJA ILOVAOM

Prema d o s a d a n j i m i z l a g a n j i m a vidimo, da graen j e ilovaom prua, osobito za l a d a n j s k e potrebe i prilike, v e l i k i h p r e d n o s t i p r e d i z v e d b o m z g r a d a o d p e e n e opeke, a p o g o t o v o tamo, g d j e p o t r e b n o g r a d i v o , k a o i l o v a u , g l i n u ili m a s t n u z e m l j u i m a m o n a v l a s t i t o m z e m l j i t u . U t a k v o m s l u a j u t e i m o u p r v o m e r e d u velike i z d a t k e z a p r e v o z g r a d i v a . Zie m o e m o i z v e s t i sami bez posebnoga osobitoga tehnikoga z n a n j a . Time t e d i m o t r o k o v e z a n a b a v k u opeka, m o r t a i n a d n i c e zidara i radnika. P r a k s o m i i z k u s t v o m je d o k a z a n o , da su z i d o v i od i l o v a e z d r a v i i s u h i ; oni su zimi topli, a l j e t i h l a d n i . N i j e p o t r e b n o i z v o d i t i z i d o v e d e b l j e , n e g o one o d peene opeke. S u h i zidovi od n a b i j e n e i l o v a e , k a o i oni od n e p e e n e o p e k e od i l o v a e su v r l o t v r d i i o d p o r n i . Zidovi od i l o v a e su se p o k a z a l i k a o o s o b i t o d o b r i kod poara. V a t r a ih ne oteuje, a to je s a s m a protivno n e g o kod z a r a d a o d p e e n e opeke, g d j e v a t r a r a z a r a v a p n o u m o r t u i u z r o k u j e u r u e n j e z i d a . Zid od i l o v a e je odporan i protiv povremene jake vlage, k o j a n a s t a j e na pr. kod j a k e k i e , n a g l e p r o l a z n e p o p l a v e i t. d.

114

110

A k o u z m e m o u obzir, da u g r a d o v i m a r a u n a m o , d a s t a n b e n e z g r a d e m o g u t r a j a t i 100 d o 150 g o d i n a , ali d a m n o g e z g r a d e t r e b a s r u i t i v e n a k o n nekoliko d e s e t ljea, j e r vie ne odgovaraju potrebama vremena, onda m o r a m o b i t i z a d o v o l j n i s t r a j n o u k u a od i l o v a e , k o j e i u n a j n e p o v o l j n i j i m s l u a j e v i m a mogu t r a j a t i 60 do 80 g o d i n a . I m a k u a od i l o v a e , k o j e su u p o s v e bezp r i k o r n o m s t a n j u i z d r a l e i p r e k o 100 g o d i n a . N a j v e a prednost kua od ilovae je njihova jeftinoa.

Teko je pruiti toan dokaz o j e f t i n o i g r a e n j a ilovaom, j e r su m j e s t n e prilike na raznim m j e s t i m a r a z l i i t e , a one su kod i z p o r e i v a n j a c i e n a od b i t n e v a n o s t i . Kod g r a e n j a i l o v a o m t e d i m o u g l a v n o m e n a z i d a r s k i m r a d o v i m a i to za i z v e d b u z i a . O s t a l i t r o k o v i g r a d n j e za temelje, tesarske radove, pokrov krova, za u n u t a r n j u i z g r a d n j u , stolarske r a d o v e i t. d. su jednaki kod g r a d n j e i l o v a o m k a o i kod g r a d n j e peenom opekom. A k o n a g r a d i l i t u i m a m o d o v o l j n o d o b r e i l o v a e , a zie od n a b i j e n e i l o v a e i z v o d i m o s a m i , o n d a moemo u t e d i t i t r o k o v e z a z i d e z g r a d e ; t i t r o k o v i i z n o s e redovno n a j m a n j e 2 5 % od cjelokupnih g r a e v n i h trokov a . U t a k v o m s l u a j u moemo p r e m a tome u t e d i t i oko 2 5 % od cjelokupnih graevnih trokova. U i z p o r e d b i s n a v e d e n i m p r e d n o s t i m a , n e m a kod g r a e n j a i l o v a o m m a n a v e l i k o g a z n a e n j a . Kod lad a n j s k i h z g r a d a i h u o b e n e s m a t r a m o m a n a m a . Neki u b r a j a j u u m a n e t o z i d o v e moemo g r a d i t i s a m o u s u h o g o d i n j e doba, i t o j e z a s p r e m a n j e g r a d i v a p o t r e b n o mnogo prostora. Na l a d a n j u takoer ne e smetati, da n e moemo i z v e s t i s v e r a d o v e n a z g r a d i j e d n e iza d r u g i h i d o v r i t i ih u k r a t k o v r i e m e . T a k o na pr. v a n j s k u

 b u k u z i d o v a m o e m o izvesti- tek n a k o n d u e g a v r e mena. S e l j a k e imati uz g r a d n j u kue mnogo posla i na p o l j u i u v r t u , pa ni ne m o e r a d i t i n e p r e s t a n o na g r a d i l i t u . On e rado neke radove odgoditi na doba, k a d a ne e b i t i u p o s l e n na p o l j u i u v r t u . Graenje ilovaom o m o g u u j e j e f t i n i j u izvedbu g r a d n j e . U p r i j a n j e doba su se z g r a d e od ilovae pokazale kao dobre, pa su ih u p o t r e b l j a v a l i vrlo mnogo. T a j n a i n g r a e n j a z a s l u u j e d a p o n o v n o oivi, p o g o t o v o u k r a j e v i m a , g d j e ima dovoljno potrebne ilovae i gline. U p r i j a n j i m p o g l a v l j i m a su podrobno razmotrene s v e mogunosti, tako da svatko moe, odabrati i primieniti vrstu i n a i n g r a e n j a , k o j i o d g o v a r a j u n j e g o v i m potrebama i prilikamn

116

PRAKTINO

ZNANJE

Do sada su izali: Svezak 1: Mjerenje i niveliranje bez mjeraih sprava 2: Kada se n a j b o l j e slua k r u g o v a l ? 3-4: Kako se gradi a n t e n a ? 5: Gospodarsko tlo 6: Kako u sagraditi pelinjak? 7: S t a j a za kunie 8: Mjesenik za pelare 9-10: Obradba tla 11-13: Betonski radovi u malom gospodarstvu 14-15: Da kokoi nesu vie j a j a 16-17: Uzgoj koza 18: Mjesenik za peradare 19-20: Povrarstvo 21-22: tetnici jezgriavih voaka 23-24: Kemija s v a k i d a n j e g ivota 25-26: Bolji prijam krugovala 27: Kako u prirediti kunia? 28-29; U z g o j kunia 30: Kako u sam oliiti s v o j e pokutvo? 31: Gnojidba voaka 32--36 Graevne konstrukcije 37-38: Proizvodnja sapuna 33: Uzgoj s v i n j a 40: Kuni v r t 41-45: Bolesti peradi 46-18: Krumpir 49-51: Klijalite 52-53: Govedarstvo 54-55: Konserviranje krmiva 56-58: Mljekarstvo 59-68: U z g o j pela