You are on page 1of 27

LA ASAMBLEA DE LOS DIOSES

1. Zeus convoca a los dioses (HOMERO, Ilíada VIII, 1-3) (LDO #1, p.15)
¹HwÜj me\n kroko/peploj e)ki¿dnato pa=san e)p' aiåan,
Zeu\j de\ qew½n a)gorh\n poih/sato terpike/raunoj
a)krota/tv korufv= poludeira/doj Ou)lu/mpoio:

2. Júpiter preside la asamblea divina (OVIDIO, Metamorfosis VI 72-74) (LDO #2,


p.15)
Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;

3. Los doce en la Ilíada, unos del bando aqueo, otros del troyano (HOMERO, Ilíada
XX, 31-40) (LDO #6, p.17)
áWj eÃfato Kroni¿dhj, po/lemon d' a)li¿aston eÃgeire.
ba\n d' iãmenai po/lemon de\ qeoiì di¿xa qumo\n eÃxontej:
àHrh me\n met' a)gw½na new½n kaiì Palla\j ¹Aqh/nh
h)de\ Poseida/wn gaih/oxoj h)d' e)riou/nhj
¸Ermei¿aj, oÁj e)piì fresiì peukali¿mvsi ke/kastai:
àHfaistoj d' aÀma toiÍsi ki¿e sqe/nei+ blemeai¿nwn
xwleu/wn, u(po\ de\ knh=mai r(w¯onto a)raiai¿.
e)j de\ Trw½aj ãArhj koruqai¿oloj, au)ta\r aÀm' au)t%½
FoiÍboj a)kerseko/mhj h)d' ãArtemij i¹oxe/aira
Lhtw¯ te Ca/nqo/j te filomeidh/j t' ¹Afrodi¿th.

4. Los doce en una ofrenda ritual en Roma (TITO LIVIO, Desde la fundación de la
Ciudad XXII 10,9) (LDO #8, p.17)
Sex pulvinaria in conspectu fuerunt, Iovi ac Iunoni unum, alterum Neptuno ac Minervae, tertium
Marti ac Veneri, quartum Apollini ac Dianae, quintum Volcano ac Vestae, sextum Mercurio et Cereri.

1
ZEUS / IUPPITER
1. Nacimiento (APOLODORO, Biblioteca I 1,6) (LDO #481,
p.316)
Kaiì prw¯thn me\n gennhqeiÍsan ¸Esti¿an kate/pien, eiåta
Dh/mhtran kaiì àHran, meq' aÁj Plou/twna kaiì Poseidw½na.
o)rgisqeiÍsa de\ e)piì tou/toij ¸Re/a paragi¿netai me\n ei¹j
Krh/thn, o(phni¿ka to\n Di¿a e)gkumonou=sa e)tu/gxane, genn#=
de\ e)n aÃntr% th=j Di¿kthj Di¿a. kaiì tou=ton me\n di¿dwsi
tre/fesqai Kou/rhsi¿ te kaiì taiÍj Melisse/wj paisiì
nu/mfaij, ¹Adrastei¿# te kaiì ãIdv. AuÂtai me\n ouÅn$ to\n
paiÍda eÃtrefon t%½ th=j ¹Amalqei¿aj ga/lakti, oi¸ de\
Kou/rhtej eÃnoploi e)n t%½ aÃntr% to\ bre/foj fula/ssontej
toiÍj do/rasi ta\j a)spi¿daj sune/krouon, iàna mh\ th=j tou=
paido\j fwnh=j o( Kro/noj a)kou/sv. ¸Re/a de\ li¿qon
sparganw¯sasa de/dwke Kro/n% katapieiÍn w¨j to\n
gegennhme/non paiÍda.

2. Zeus alardea de su poder


(HOMERO, Ilíada VIII, 5-
27) (LDO #500, p.328)
ke/klute/ meu pa/nte/j te qeoiì pa=sai¿ te qe/ainai,
oÃfr' eiãpw ta/ me qumo\j e)niì sth/qessi keleu/ei.
mh/te/ tij ouÅn qh/leia qeo\j to/ ge mh/te/ tij aÃrshn
peira/tw diake/rsai e)mo\n eÃpoj, a)ll' aÀma pa/ntej
ai¹neiÍt', oÃfra ta/xista teleuth/sw ta/de eÃrga.
oÁn d' aÄn e)gwÜn a)pa/neuqe qew½n e)qe/lonta noh/sw
e)lqo/nt' hÄ Trw¯essin a)rhge/men hÄ DanaoiÍsi
plhgeiìj ou) kata\ ko/smon e)leu/setai OuÃlumpon de/:
hà min e(lwÜn r(i¿yw e)j Ta/rtaron h)ero/enta
th=le ma/l', hÂxi ba/qiston u(po\ xqono/j e)sti be/reqron,
eÃnqa sidh/reiai¿ te pu/lai kaiì xa/lkeoj ou)do/j,
to/sson eÃnerq' ¹Ai¿+dew oÀson ou)rano/j e)st' a)po\ gai¿hj:
gnw¯set' eÃpeiq' oÀson ei¹miì qew½n ka/rtistoj a(pa/ntwn.
ei¹ d' aÃge peirh/sasqe qeoiì iàna eiãdete pa/ntej:

2
3. Zeus se identifica con el cosmos (ESQUILO, Helíades
frag. 70) (LDO #514, p.335)
Zeu/j e)stin ai¹qh/r, Zeu\j de\ gh=, Zeu\j d' ou)rano/j,
Zeu/j toi ta\ pa/nta xwÓ ti tw½nd' u(pe/rteron

4. Júpiter dios atmosférico (ENNIO, Epicarmo VII) (LDO


#508, p.332)
Istic est is Iupiter quem dico, quem Graeci vocant Aerem, qui
ventus est et nubes, imber postea, atque ex imbre frigus, vent<u>s
post fit, aer denuo.

5. Crianza del dios en Creta (OVIDIO, Fastos VII) (LDO


#483, p.318)
Ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide,
tutus ut infanti vagiat ore puer.
pars clipeos sudibus, galeas pars tundit inanes:
hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus.

6. Justicia, hija de Zeus (HESÍODO, Trabajos y Días 256-281) (LDO #502, p.329)
h( de/ te parqe/noj e)stiì Di¿kh, Dio\j e)kgegauiÍa,
kudrh/ t' ai¹doi¿h te qeoiÍj oiá ãOlumpon eÃxousin,
kai¿ r(' o(po/t' aÃn ti¿j min bla/ptv skoliw½j o)nota/zwn,
au)ti¿ka pa\r Diiì patriì kaqezome/nh Kroni¿wni
ghru/et' a)nqrw¯pwn a)di¿kwn no/on, oÃfr' a)potei¿sv
dh=moj a)tasqali¿aj basile/wn oiá lugra\ noeu=ntej
aÃllv parkli¿nwsi di¿kaj skoliw½j e)ne/pontej.
tau=ta fulasso/menoi, basilh=j, i¹qu/nete mu/qouj,
dwrofa/goi, skolie/wn de\ dike/wn e)piì pa/gxu la/qesqe.
oiâ au)t%½ kaka\ teu/xei a)nh\r aÃll% kaka\ teu/xwn,
h( de\ kakh\ boulh\ t%½ bouleu/santi kaki¿sth.
pa/nta i¹dwÜn Dio\j o)fqalmo\j kaiì pa/nta noh/saj
kai¿ nu ta/d', aiã k' e)qe/lvs', e)pide/rketai, ou)de/ e( lh/qei
oiàhn dh\ kaiì th/nde di¿khn po/lij e)nto\j e)e/rgei.

3
HRH / IUNO

1. Esposa de Zeus y honrada como él (Himnos Homéricos XII, a Hera) (LDO #329, p.230)
àHrhn a)ei¿dw xruso/qronon hÁn te/ke ¸Rei¿h,
a)qana/thn basi¿leian u(pei¿roxon eiådoj eÃxousan
Zhno\j e)rigdou/poio kasignh/thn aÃloxo/n te
kudrh/n, hÁn pa/ntej ma/karej kata\ makro\n ãOlumpon
a(zo/menoi ti¿ousin o(mw½j Diiì terpikerau/n%.

2. Hera, madre de Hefesto (APOLODORO, Biblioteca I 1,19)


(LDO #337, p.233)
àHra de\ xwriìj eu)nh=j e)ge/nnhsen àHfaiston: w¨j de\ àOmhroj
le/gei, kaiì tou=ton e)k Dio\j e)ge/nnhse. r(i¿ptei de\ au)to\n e)c
ou)ranou= Zeu\j àHr# deqei¿sv bohqou=nta:

3. Rango elevado de Hera pero sumisión a Zeus (HOMERO, Ilíada V, 50-61) (LDO #347,
p.238)
To\n d' h)mei¿bet' eÃpeita bow½pij po/tnia àHrh:
hÃtoi e)moiì treiÍj me\n polu\ fi¿ltatai¿ ei¹si po/lhej
ãArgo/j te Spa/rth te kaiì eu)rua/guia Mukh/nh:
ta\j diape/rsai oÀt' aÃn toi a)pe/xqwntai periì kh=ri:
ta/wn ouà toi e)gwÜ pro/sq' iàstamai ou)de\ megai¿rw.
eiã per ga\r fqone/w te kaiì ou)k ei¹w½ diape/rsai,
ou)k a)nu/w fqone/ous' e)peiì hÅ polu\ fe/rtero/j e)ssi.
a)lla\ xrh\ kaiì e)mo\n qe/menai po/non ou)k a)te/leston:
kaiì ga\r e)gwÜ qeo/j ei¹mi, ge/noj de/ moi eÃnqen oÀqen soi¿,
kai¿ me presbuta/thn te/keto Kro/noj a)gkulomh/thj,
a)mfo/teron genev= te kaiì ouÀneka sh\ para/koitij
ke/klhmai, su\ de\ pa=si met' a)qana/toisin a)na/sseij.

4. Hera pide a Afrodita que convenza a Medea en beneficio de


Jasón (APOLONIO DE RODAS, Argonáutica III, 84-89)
(LDO #368, p.247)
"OuÃti bi¿hj xate/ousai i¸ka/nomen ou)de/ ti xeirw½n,
a)ll' auÃtwj a)ke/ousa te%½ e)pike/kleo paidi¿
parqe/non Ai¹h/tew qe/lcai po/q% Ai¹soni¿dao.
ei¹ ga/r oi¸ kei¿nh sumfra/ssetai eu)mene/ousa,
r(hidi¿wj min e(lo/nta de/roj xru/seion o)i¿w
nosth/sein e)j ¹Iwlko/n, e)peiì dolo/essa te/tuktai."

4
AQENA / MINERVA
1. Atenea nace armada de la cabeza de Zeus
(APOLODORO, Biblioteca I 1,20) (LDO #200, p.142)
Mi¿gnutai de\ Zeu\j Mh/tidi, metaballou/sv ei¹j polla\j
i¹de/aj u(pe\r tou= mh\ sunelqeiÍn, kaiì au)th\n genome/nhn
eÃgkuon katapi¿nei fqa/saj, e)pei¿per eÃlege gennh/sein
paiÍda meta\ th\n me/llousan e)c au)th=j genna=sqai ko/rhn,
oÁj ou)ranou= duna/sthj genh/setai. tou=to fobhqeiìj
kate/pien au)th/n: w¨j d' o( th=j gene/sewj e)ne/sth xro/noj,
plh/cantoj au)tou= th\n kefalh\n pele/kei Promhqe/wj hÄ
kaqa/per aÃlloi le/gousin ¸Hfai¿stou, e)k korufh=j, e)piì
potamou= Tritwnoj, ¹Aqhna= su\n oÀploij a)ne/qoren.

2. Se la reconoce por el brillo de sus ojos (HOMERO, Ilíada


I 199-200) (LDO #212, p.147)
Qa/mbhsen d' ¹Axileu/j, meta\ d' e)tra/pet', au)ti¿ka d' eÃgnw
Palla/d' ¹Aqhnai¿hn: deinwÜ de/ oi¸ oÃsse fa/anqen:

3. Atenea, diosa guerrea (Himnos Homéricos XII, a Atenea)


(LDO #214, p.149)
Ei¹j ¹Aqhna=n
Palla/d' ¹Aqhnai¿hn e)rusi¿ptolin aÃrxom' a)ei¿dein
deinh/n, v su\n ãArhi+ me/lei polemh/i+a eÃrga
perqo/menai¿ te po/lhej a)u+th/ te pto/lemoi¿ te,
kai¿ t' e)rru/sato lao\n i¹o/nta te niso/meno/n te.

4. La imagen más sagrada de Atenea está en la Acrópolis


(PAUSANIAS Descripción de Grecia I, 26,6) (LDO #244,
p.167)
i¸era\ me\n th=j ¹Aqhna=j e)stin hÀ te aÃllh
po/lij kaiì h( pa=sa o(moi¿wj gh -kaiì ga\r
oÀsoij qeou\j kaqe/sthken aÃllouj e)n
toiÍj dh/moij se/bein, ou)de/n ti hÂsson th\n
¹Aqhna=n aÃgousin e)n timv=®, to\ de\
a(giw¯taton e)n koin%½ polloiÍj pro/teron
nomisqe\n eÃtesin <hÄ> sunh=lqon a)po\
tw½n dh/mwn e)stiìn ¹Aqhna=j aÃgalma e)n
tv= nu=n a)kropo/lei, to/te de\
o)nomazome/nv po/lei: fh/mh de\ e)j au)to\
eÃxei peseiÍn e)k tou= ou)ranou=.

5
POSEIDWN / NEPTUNUS
1. Los Cíclopes entregan a Poseidon el tridente
(APOLODORO, Biblioteca I 7.1) (LDO #452, p.297)
Kaiì Ku/klwpej to/te Diiì me\n dido/asi bronth\n kaiì
a)straph\n kaiì kerauno/n, Plou/twni de\ kune/hn,
Poseidw½ni de\ tri¿ainan: oi¸ de\ tou/toij o(plisqe/ntej
kratou=si Tita/nwn, kaiì kaqei¿rcantej au)tou\j e)n t%½
Tarta/r% tou\j e(kato/gxeiraj kate/sthsan fu/lakaj.
au)toiì de\ diaklhrou=ntai periì th=j a)rxh=j, kaiì lagxa/nei
Zeu\j me\n th\n e)n ou)ran%½ dunastei¿an, Poseidw½n de\ th\n
e)n qala/ssv, Plou/twn de\ th\n e)n àAidou.

2. Poseidón y sus atribuciones (Himnos Homéricos


XII, a Poseidón) (LDO #458, p.300)
Ei¹j Poseidw½na
¹Amfiì Poseida/wna qeo\n me/gan aÃrxom' a)ei¿dein
gai¿hj kinhth=ra kaiì a)truge/toio qala/sshj
po/ntion, (…).
dixqa/ toi ¹Ennosi¿gaie qeoiì timh\n e)da/santo
iàppwn te dmhth=r' eÃmenai swth=ra/ te nhw½n.
XaiÍre Posei¿daon gaih/oxe kuanoxaiÍta,
kaiì ma/kar eu)mene\j hÅtor eÃxwn plw¯ousin aÃrhge.

3. Invocación a Poseidón
(ARISTÓFANES, Los Caballeros
561-569) (LDO #462, p.301)
àIppi' aÃnac Po/seidon, %
xalkokro/twn iàppwn ktu/poj
kaiì xremetismo\j a(nda/nei
kaiì kuane/mboloi qoaiì
misqofo/roi trih/reij,
meiraki¿wn (…)
deu=r' eÃlq' ei¹j xoro/n, wÕ xrusotri¿ain'

6
4. Poseidón y Atenea ayudan a Aquiles contra el
Escamandro (HOMERO, Ilíada XXI 284-292) (LDO
#473, p.307)
áWj fa/to, t%½ de\ ma/l' wÕka Poseida/wn kaiì ¹Aqh/nh
sth/thn e)ggu\j i¹o/nte, de/maj d' aÃndressin e)i¿+kthn,
xeiriì de\ xeiÍra labo/ntej e)pistw¯sant' e)pe/essi.
toiÍsi de\ mu/qwn hÅrxe Poseida/wn e)nosi¿xqwn:
Phlei¿+dh mh/t' aÃr ti li¿hn tre/e mh/te/ ti ta/rbei:
toi¿w ga/r toi nw½i+ qew½n e)pitarro/qw ei¹me\n
Zhno\j e)painh/santoj e)gwÜ kaiì Palla\j ¹Aqh/nh:
w¨j ouà toi potam%½ ge damh/menai aiãsimo/n e)stin,
a)ll' oÀde me\n ta/xa lwfh/sei, su\ de\ eiãseai au)to/j:

5. Poseidón remueve el mar


(HOMERO, Odisea V 291-294)
(LDO #459, p.301)
wÑj ei¹pwÜn su/nagen nefe/laj,
e)ta/race de\ po/nton
xersiì tri¿ainan e(lw¯n: pa/saj d'
o)ro/qunen a)e/llaj
pantoi¿wn a)ne/mwn, su\n de\
nefe/essi ka/luye
gaiÍan o(mou= kaiì po/nton: o)rw¯rei
d' ou)rano/qen nu/c.

6. Calma tempestades (VIRGILIO, Eneida I 133-147) (LDO #460, p.301)


Iam caelum terramque meo sine numine, venti,
miscere et tantas audetis tollere moles?
quos ego - sed motos praestat componere fluctus.
post mihi non simili poena commissa luetis.
maturate fugam regique haec dicite vestro:
non illi imperium pelagi saevumque tridentem,
sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa,
vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula
Aeolus et clauso ventorum carcere regnet.»
Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat
collectasque fugat nubes solemque reducit.
Cymothoe simul et Triton adnixus acuto
detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti
et vastas aperit Syrtis et temperat aequor
atque rotis summas levibus perlabitur undas.

7
DHMHTHR / CERES

1. Diosa del Cereal (HESÍODO, Trabajos y Días 465) (LDO #258,


p.178)
EuÃxesqai de\ Diiì xqoni¿% Dhmh/teri¿ q' a(gnv=
e)ktele/a bri¿qein Dhmh/teroj i¸ero\n a)kth/n,

2. Deméter revela sus misterios (Himnos Homéricos II, a Deméter 473-


479) (LDO #264, p.185)
h( de\ kiou=sa qemistopo/loij basileu=si d[eiÍce,] (…)
drhsmosu/nhn q' i¸erw½n kaiì e)pe/fraden oÃrgia pa=si,
semna/, ta/ t' ouà pwj eÃsti parec[i¿m]en [ouÃte puqe/sqai,]
ouÃt' a)xe/ein: me/ga ga/r ti qew½n se/baj i¹sxa/nei au)dh/n.

3. Los Misterios, fuente de salvación


(Himnos Homéricos II, a Deméter
480-483) (LDO #264, p.185)
oÃlbioj oÁj ta/d' oÃpwpen e)pixqoni¿wn a)nqrw¯pwn:
oÁj d' a)telh\j i¸erw½n, oÀj t' aÃmmoroj, ouà poq' o(moi¿wn
aiåsan eÃxei fqi¿meno/j per u(po\ zo/f% eu)rw¯enti.

4. Madre de Perséfone (HESÍODO, Teogonía 912-914) (LDO #254, p.175)


Au)ta\r o( Dh/mhtroj polufo/rbhj e)j le/xoj hÅlqen:
hÁ te/ke Persefo/nhn leukw¯lenon, hÁn ¹Aidwneu\j
hÀrpasen hÂj para\ mhtro/j, eÃdwke de\ mhti¿eta Zeu/j.

5. Santuario y oráculo en Patras (PAUSANIAS,


Descripción de Grecia VII 21, 11-12) (LDO #270, p.187)
Tou= de aÃlsouj i¸ero\n eÃxetai Dh/mhtroj: auÀth me\n kaiì h(
paiÍj e(sta=si, to\ de\ aÃgalma th=j Gh=j e)sti kaqh/menon.
pro\ de\ tou= i¸erou= th=j Dh/mhtro/j e)sti phgh/: (…) ManteiÍon
de\ e)ntau=qa/ e)stin a)yeude/j, ou) me\n e)piì panti¿ ge
pra/gmati, a)lla\ e)piì tw½n kamno/ntwn. ka/toptron
kal%di¿% tw½n leptw½n dh/santej kaqia=si, staqmw¯menoi
mh\ pro/sw kaqike/sqai th=j phgh=j, a)ll' oÀson e)piyau=sai tou= uÀdatoj t%½ ku/kl% tou=
kato/ptrou. to\ de\ e)nteu=qen eu)ca/menoi tv= qe%½ kaiì qumia/santej e)j to\ ka/toptron
ble/pousi: to\ de/ sfisi to\n nosou=nta hÃtoi zw½nta hÄ kaiì teqnew½ta e)pidei¿knusi. tou/t% me\n
t%½ uÀdati e)j tosou=to me/testin a)lhqei¿aj.

8
APOLLWN / APOLLO
1. Apolo y Artemisa, hijos de Zeus
(HESÍODO, Teogonía 918-920) (LDO #84,
p.64)
LhtwÜ d' ¹Apo/llwna kaiì ãArtemin i¹oxe/airan
i¸mero/enta go/non periì pa/ntwn Ou)raniw¯nwn
gei¿nat' aÃr' ai¹gio/xoio Dio\j filo/thti
migeiÍsa.

2. Apolo
dios
bello
y

polifacético (CALÍMACO, Himnos II, a Apolo 32-


46) (LDO #100, p.73)
xru/sea tw©po/llwni to/ t' e)nduto\n hÀ t' e)piporpi¿j
hÀ te lu/rh to/ t' aÃemma to\ Lu/ktion hÀ te fare/trh,
xru/sea kaiì ta\ pe/dila: polu/xrusoj ga\r Apo/llwn
kaiì poulukte/anoj: Puqw½ni¿ ke tekmh/raio.
kaiì me\n a)eiì kalo\j kaiì a)eiì ne/oj: ouÃpote Foi¿bou
qhlei¿aij ou)d' oÀsson e)piì xno/oj hÅlqe pareiaiÍj,(...)
te/xnv d' a)mfilafh\j ouÃtij to/son oÀsson ¹Apo/llwn:
keiÍnoj o)i+steuth\n eÃlax' a)ne/ra, keiÍnoj a)oido/n
Foi¿b% ga\r kaiì to/con e)pitre/petai kaiì a)oidh/Ÿ,
kei¿nou de\ qriaiì kaiì ma/ntiej: e)k de/ nu Foi¿bou
i¹htroiì deda/asin a)na/blhsin qana/toio.

3. Apolo se proclama adivino al nacer (Himnos


Homéricos III, a Apolo 131 s.) (LDO #101, p.74)
Eiãh moi ki¿qari¿j te (…) kampu/la to/ca,
xrh/sw d' a)nqrw¯poisi Dio\j nhmerte/a boulh/n.

4. Apolo protector de la poesía y de la música (HESÍODO, Teogonía 95) (LDO #107, p.76)
)Ek ga/r toi Mouse/wn kaiì e(khbo/lou ¹Apo/llwnoj
aÃndrej a)oidoiì eÃasin e)piì xqo/na kaiì kiqaristai¿,

5. Dioses inventores de instrumentos musicales (PAUSANIAS, Descripción de Grecia V 21,


14-8) (LDO #108, p.76)
Meta\ de\ tou=ton ¹Apo/llwnoj kaiì ¸Ermou= bwmo/j e)stin e)n koin%½, dio/ti ¸Ermh=n lu/raj,
¹Apo/llwna de\ eu(re/thn eiånai kiqa/raj ¸Ellh/nwn e)stiìn e)j au)tou\j lo/goj.

9
6. Apolo mata a la serpiente
Pitón (HIGINO, Fábulas
140) (LDO #109, p.77)
Python Terrae filius draco ingens.
Hic ante Apollinem ex oraculo in
monte Parnasso responsa dare
solitus erat. Huic ex Latonae partu
interitus erat fato futurus. (...)
Python ubi sensit Latonam ex Iove
gravidam esse, persequi coepit, ut
eam interficeret. At Latonam Iovis
iussu ventus Aquilo sublatam ad
Neptunum pertulit; ille eam tutatus
est (...). Post diem quartum quam
essent nati, Apollo matris poenas
exsecutus est; nam Parnassum
venit et Pythonem sagittis interfecit (inde Pythius est dictus) ossaque
eius in cortinam coniecit et in templo suo posuit, ludosque funebres
ei fecit, qui ludi Pythia dicuntur.

7. Apolo mata a la serpiente Pitón (HIGINO, Fábulas 140)


(LDO #109, p.77)
Hectore sepulto cum Achilles circa moenia Troianorum vagaretur ac
diceret se solum Troiam expugnasse, Apollo iratus Alexandrum
Parin se simulans talum, quem mortalem habuisse dicitur, sagitta
percussit et occidit.

8. Apolo “padre” de
Augusto (SUETONIO,
Vida de los XII Césares,
Vida de Augusto 94, 4)
(LDO #127, p.87)
In Asclepiadis Mendetis
Theologumenon libris lego, Atiam, cum ad sollemne Apollinis
sacrum media nocte uenisset, posita in templo lectica, dum ceterae
matronae dormirent, obdormisse; draconem repente irrepsisse ad
eam pauloque post egressum; illam expergefactam quasi a
concubitu mariti purificasse se; et statim in corpore eius extitisse
maculam uelut picti draconis nec potuisse umquam exigi, adeo ut
mox publicis balineis perpetuo abstinuerit; Augustum natum
mense decimo et ob hoc Apollinis filium existimatum.

10
ARTEMIS / DIANA
1. Diana asiste a su madre en el parto (SERVIO,
Comentarios a la Eneida III,73) (LDO #168, p.116)
Sane nata Diana parturienti Apollinem matri dicitur praebuisse
obstetricis officium: unde cum Diana sit virgo, tamen a
parturientibus invocatur.

2. Diana identificada con la


Luna (VIRGILIO, Eneida x,
215 s.) (LDO #170, p.117)
Iamque dies caelo concesserat
almaque curru
noctivago Phoebe medium
pulsabat Olympum:

3. Explicación de tal
identificación
(SERVIO,
Comentarios a la
Eneida IV,511) (LDO #173, p.118)
Non nulli eandem Lucinam, Dianam, Hecaten appellant ideo,
quia uni deae tres adsignant potestates nascendi valendi
moriendi: et quidem nascendi Lucinam deam esse dicunt,
valendi Dianam, moriendi Hecaten: ob quam triplicem
potestatem triformem eam triplicemque finxerunt, cuius in
triviis templa ideo struxerunt.

4. Diosa de la caza y de los montes (Himnos Homéricos


XXVII, a Ártemis 1-10) (LDO #182, p.125)
ãArtemin a)ei¿dw xrushla/katon keladeinh\n
parqe/non ai¹doi¿hn e)lafhbo/lon i¹oxe/airan
au)tokasignh/thn xrusao/rou ¹Apo/llwnoj,
hÁ kat' oÃrh skio/enta kaiì aÃkriaj h)nemoe/ssaj
aÃgrv terpome/nh pagxru/sea to/ca titai¿nei
pe/mpousa stono/enta be/lh: trome/ei de\ ka/rhna
u(yhlw½n o)re/wn, i¹axeiÍ d' eÃpi da/skioj uÀlh
deino\n u(po\ klaggh=j qhrw½n, fri¿ssei de/ te gaiÍa
po/ntoj t' i¹xquo/eij: h( d' aÃlkimon hÅtor eÃxousa
pa/ntv e)pistre/fetai qhrw½n o)le/kousa gene/qlhn.

11
HRMHS / MERCURIUS

1. Hermes y Afrodita, padres de Hermafrodito (OVIDIO,


Metamorfosis IV 288-291) (LDO #380, p.259)
Mercurio puerum diva Cythereide natum
naides Idaeis enutrivere sub antris,
cuius erat facies, in qua materque paterque
cognosci possent; nomen quoque traxit ab illis.

2. Apolo le profetiza que será el patrono de los ladrones (Himnos


Homéricos IV, a Hermes 282-293) (LDO #388, p.262)
)/ åW pe/pon h)peropeuta\ dolofrade\j hÅ se ma/l' oiãw
polla/kij a)ntitorou=nta do/mouj euÅ naieta/ontaj
eÃnnuxon ouà x' eÀna mou=non e)p' ouÃdei+ fw½ta kaqi¿ssai
skeua/zonta kat' oiåkon aÃter yo/fou, oiâ' a)goreu/eij.
pollou\j d' a)grau/louj a)kaxh/seij mhloboth=raj
ouÃreoj e)n bh/ssvj, o(po/tan kreiw½n e)rati¿zwn

a)ntv=j boukoli¿oisi kaiì ei¹ropo/koij o)i¿+essin.


a)ll' aÃge, mh\ pu/mato/n te kaiì uÀstaton uÀpnon i¹au/svj,
e)k li¿knou kata/baine melai¿nhj nukto\j e(taiÍre.
tou=to ga\r ouÅn kaiì eÃpeita met' a)qana/toij ge/raj eÀceij:
a)rxo\j fhlhte/wn keklh/seai hÃmata pa/nta.

3. Inventor de la palabra y de las lenguas (HIGINO, Fábulas


143, 2) (LDO #392, p.264)
homines ante saecula multa sine oppidis legibusque uitam exegerunt, una
lingua loquentes, sub Iouis imperio, sed postquam Mercurius sermones
hominum interpretatus est, unde h(rmhneuth/j dicitur [esse] interpres
(Mercurius enim Graece (Hrmhj uocatur; idem nationes distribuit), tum
discordia inter mortales esse coepit, quod Ioui placitum non est.

4. Inventor del alfabeto y maestro de los ejercicios gimnásticos


(HIGINO,
Fábulas 277, 1-
3) (LDO #392,
p.264)
Parcae, Clotho Lachesis Atropos, invenerunt
litteras Graecas septem, Α Β Η Τ Ι Υ . . ; alii
dicunt Mercurium ex gruum volatu, quae cum
volant litteras exprimunt; (…) idem Mercurius et
palaestram mortales primus docuit.

12
5. Invención de la lira (Himnos Homéricos IV, a Hermes 20-58) (LDO #397, p.267)
oÁj kaiì e)peiì dh\ mhtro\j a)p' a)qana/twn qo/re gui¿wn
ou)ke/ti dhro\n eÃkeito me/nwn i¸er%½ e)niì li¿kn%,
a)ll' oÀ g' a)nai¿+caj zh/tei bo/aj ¹Apo/llwnoj
ou)do\n u(perbai¿nwn u(yhrefe/oj aÃntroio.
eÃnqa xe/lun eu(rwÜn e)kth/sato muri¿on oÃlbon:
¸Ermh=j toi prw¯tista xe/lun tekth/nat' a)oido/n,
hÀ r(a/ oi¸ a)ntebo/lhsen e)p' au)lei¿vsi qu/rvsi
boskome/nh propa/roiqe do/mwn e)riqhle/a poi¿hn,
sau=la posiìn bai¿nousa: Dio\j d' e)riou/nioj ui¸o\j
a)qrh/saj e)ge/lasse kaiì au)ti¿ka mu=qon eÃeipe:
su/mbolon hÃdh moi me/g' o)nh/simon, ou)k o)nota/zw.
xaiÍre fuh\n e)ro/essa xoroitu/pe daito\j e(tai¿rh,
a)spasi¿h profaneiÍsa: po/qen to/de kalo\n aÃqurma
ai¹o/lon oÃstrakon eÀsso xe/luj oÃresi zw¯ousa;
a)ll' oiãsw s' ei¹j dw½ma labw¯n: oÃfelo/j ti¿ moi eÃssv,
ou)d' a)potimh/sw: su\ de/ me prw¯tiston o)nh/seij.
oiãkoi be/lteron eiånai, e)peiì blabero\n to\ qu/rhfin:
hÅ ga\r e)phlusi¿hj poluph/monoj eÃsseai eÃxma
zw¯ous': hÄn de\ qa/nvj to/te ken ma/la kalo\n a)ei¿doij.
áWj aÃr' eÃfh: kaiì xersiìn aÀm' a)mfote/rvsin a)ei¿raj
aÄy eiãsw ki¿e dw½ma fe/rwn e)rateino\n aÃqurma.
eÃnq' a)naphlh/saj glufa/n% polioiÍo sidh/rou
ai¹w½n' e)ceto/rhsen o)resk%¯oio xelw¯nhj.
w¨j d' o(po/t' w©ku\ no/hma dia\ ste/rnoio perh/sv
a)ne/roj oÀn te qaminaiì e)pistrwfw½si me/rimnai,
hÄ oÀte dinhqw½sin a)p' o)fqalmw½n a)marugai¿,
wÑj aÀm' eÃpoj te kaiì eÃrgon e)mh/deto ku/dimoj ¸Ermh=j.
ph=ce d' aÃr' e)n me/troisi tamwÜn do/nakaj kala/moio
peirh/naj dia\ nw½ta dia\ r(inoiÍo xelw¯nhj.
a)mfiì de\ de/rma ta/nusse boo\j prapi¿dessin e(v=si,
kaiì ph/xeij e)ne/qhk', e)piì de\ zugo\n hÃraren a)mfoiÍn,
e(pta\ de\ sumfw¯nouj o)i¿+wn e)tanu/ssato xorda/j.
au)ta\r e)peiì dh\ teu=ce fe/rwn e)rateino\n aÃqurma
plh/ktr% e)peirh/tize kata\ me/loj, h( d' u(po\ xeiro\j
smerdale/on kona/bhse: qeo\j d' u(po\ kalo\n aÃeiden
e)c au)tosxedi¿hj peirw¯menoj, h)u/+te kou=roi
h(bhtaiì qali¿vsi paraibo/la kertome/ousin,
a)mfiì Di¿a Kroni¿dhn kaiì Maia/da kallipe/dilon
oÁn pa/roj w©ri¿zeskon e(tairei¿v filo/thti,
hÀn t' au)tou= geneh\n o)nomakluto\n e)conoma/zwn:

6. Estatua de Hermes (PAUSANIAS Descripción de Grecia V 17,3) (LDO #412, p.273)


Xro/n% de\ uÀsteron kaiì aÃlla a)ne/qesan: )Ermh=n li¿qou, Dio/nuson de\ fe/rei nh/pion, te/xnh
de/ e)sti Pracite/louj.

13
AFRODITH / VENUS
1. Afrodita hija de Zeus (HOMERO,
Ilíada 426-428) (LDO #14, p.25)
áWj fa/to, mei¿dhsen de\ path\r
a)ndrw½n te qew½n te,
kai¿ r(a kalessa/menoj prose/fh
xrush=n ¹Afrodi¿thn:
ouà toi te/knon e)mo\n de/dotai
polemh/i+a eÃrga,

2. Esposa de Hefesto (APOLONIO


RODIO, Argonáuticas III 36-40)
(LDO #15, p.26)
åH, kaiì a)nai¿+casai e)piì me/ga dw½ma
ne/onto
Ku/pridoj, oÀrra/ te/ oi¸ deiÍmen po/sij a)mfiguh/eij,
o(ppo/te min ta\ prw½ta paraiì Dio\j hÅgen aÃkoitin.

3. Afrodita y Dioniso padres de Príapo (DIODORO SÍCULO,


Biblioteca histórica IV 6, 1) (LDO #20, p.26)
Muqologou=sin ouÅn oi¸ palaioiì to\n Pri¿apon ui¸o\n me\n eiånai
Dionu/sou kaiì ¹Afrodi¿thj, piqanw½j th\n ge/nesin tau/thn e)ch-
gou/menoi: tou\j ga\r oi¹nwqe/ntaj fusikw½j e)nteta/sqai pro\j ta\j
a)frodisiaka\j h(dona/j.

4. De la unión de Afrodita y Anquises nace Eneas (Himnos


Homéricos V, a Afrodita 171-197 y 281-288) (LDO #26, p.30)
áWj fa/q': o( d' e)c uÀpnoio ma/l' e)mmape/wj u(pa/kousen. (…)
¹Agxi¿sh, ku/diste kataqnhtw½n a)nqrw¯pwn,
qa/rsei, mhde/ ti sv=si meta\ fresiì dei¿diqi li¿hn:
ou) ga/r toi¿ ti de/oj paqe/ein kako\n e)c e)me/qen ge (…)
soiì d' eÃstai fi¿loj ui¸o\j oÁj e)n Trw¯essin a)na/cei
kaiì paiÍdej pai¿dessi diampere\j e)kgega/ontai:
t%½ de\ kaiì Ai¹nei¿aj oÃnom' eÃssetai (…)
hÄn de/ tij eiãrhtai¿ se kataqnhtw½n a)nqrw¯pwn
hÀ tij soiì fi¿lon ui¸o\n u(po\ zw¯nv qe/to mh/thr,
t%½ de\ su\ muqeiÍsqai memnhme/noj wÐj se keleu/w:
fasi¿n toi nu/mfhj kalukw¯pidoj eÃkgonon eiånai (…)
ei¹ de/ ken e)cei¿pvj kaiì e)peu/ceai aÃfroni qum%½
e)n filo/thti migh=nai e)u+stefa/n% Kuqerei¿v,
Zeu/j se xolwsa/menoj bale/ei yolo/enti keraun%½.

14
5. Diosa vivificadora de toda la naturaleza (LUCRECIO, La naturaleza de las cosas I 4-20)
(LDO #40, p.35)
…per te quoniam genus omne animantum
concipitur visitque exortum lumina solis:
te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli
adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus
summittit flores, tibi rident aequora ponti
placatumque nitet diffuso lumine caelum.
nam simul ac species patefactast verna diei
et reserata viget genitabilis aura favoni,
aeriae primum volucris te, diva, tuumque
significant initum perculsae corda tua vi.
inde ferae pecudes persultant pabula laeta
et rapidos tranant amnis: ita capta lepore
te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.
denique per maria ac montis fluviosque rapacis
frondiferasque domos avium camposque virentis
omnibus incutiens blandum per pectora amorem
efficis ut cupide generatim saecla propagent.

6. Diosa de la belleza (Himnos Homéricos VI, a Afrodita 1-18) (LDO #36, p.34)
Ai¹doi¿hn xrusoste/fanon kalh\n ¹Afrodi¿thn
#Ãsomai, hÁ pa/shj Ku/prou krh/demna le/logxen
ei¹nali¿hj, oÀqi min Zefu/rou me/noj u(gro\n a)e/ntoj
hÃneiken kata\ ku=ma polufloi¿sboio qala/sshj
a)fr%½ eÃni malak%½: th\n de\ xrusa/mpukej âWrai
de/cant' a)spasi¿wj, periì d' aÃmbrota eiàmata eÀssan,
kratiì d' e)p' a)qana/t% stefa/nhn euÃtukton eÃqhkan
kalh\n xrusei¿hn, e)n de\ trhtoiÍsi loboiÍsin
aÃnqem' o)reixa/lkou xrusoiÍo/ te timh/entoj,
deirv= d' a)mf' a(palv= kaiì sth/qesin a)rgufe/oisin
oÀrmoisi xruse/oisin e)ko/smeon oiâsi¿ per au)taiì
âWrai kosmei¿sqhn xrusa/mpukej o(ppo/t' iãoien
e)j xoro\n i¸mero/enta qew½n kaiì dw¯mata patro/j.
au)ta\r e)peiì dh\ pa/nta periì xroiì+ ko/smon eÃqhkan
hÅgon e)j a)qana/touj: oi¸ d' h)spa/zonto i¹do/ntej
xersi¿ t' e)decio/wnto kaiì h)rh/santo eÀkastoj
eiånai kouridi¿hn aÃloxon kaiì oiãkad' aÃgesqai,
eiådoj qauma/zontej i¹ostefa/nou Kuqerei¿hj.

7. Atribuciones de Afrodita (HESÍODO, Teogonía 203-206) (LDO #38, p.35)


Tau/thn d' e)c a)rxh=j timh\n eÃxei h)de\ le/logxe
moiÍran e)n a)nqrw¯poisi kaiì a)qana/toisi qeoiÍsi,
parqeni¿ouj t' o)a/rouj meidh/mata/ t' e)capa/taj te
te/ryi¿n te glukerh\n filo/thta/ te meilixi¿hn te.

15
8. Venus se venga del Sol por revelar su
adulterio con Marte (OVIDIO,
Metamorfosis IV 190-197) (LDO #380,
p.259)
'Exigit indicii memorem Cythereia poenam
inque vices illum, tectos qui laesit amores,
laedit amore pari. quid nunc, Hyperione nate,
forma colorque tibi radiataque lumina prosunt?
nempe, tuis omnes qui terras ignibus uris,
ureris igne novo; quique omnia cernere debes,
Leucothoen spectas et virgine figis in una,
quos mundo debes, oculos.

9. Afrodita hace infieles a las hijas de Tindareo


(Escolios a Eurípides, Orestes 249) (LDO
#59, p.47)
Sthsi¿xoro/j fhsin w¨j qu/wn toiÍj
deoiÍj Tunda/rewj ¹Afrodi¿thj e)pela/qeto: dio\
o)rgisqeiÍsan th\n qeo\n digamouj te kaiì
triga/mouj kaiì leiya/ndrouj au)tou= ta\j qugate/raj poih=sai.
kai ¸Hsi¿odoj de/:
tv=sin de\ filommeidh\j ¹Afrodi¿th
h)ga/sqh prosidou=sa, kakh\n de/ sf' eÃmbale fh/mhn.
Tima/ndrh me\n eÃpeit' ãExemon prolipou=s' e)bebh/kei,
iàketo d' e)j Fulh=a fi¿lon maka/ressi qeoiÍsin.
wÑj de\ Klutaimnh/strh <pro>lipou=s' ¹Agame/mnona diÍon
Ai¹gi¿sq% pare/lekto, kaiì eiàleto xei¿ron' a)koi¿thn.
wÑj d' ¸Ele/nh vÃsxune le/xoj canqou= Menela/ou.

10. Culto en los puertos de Cnido y el Pireo (PAUSANIAS


Descripción de Grecia I 1,3) (LDO #72, p.53)
Pro\j de\ tv= qala/ssv Ko/nwn %©kodo/mhsen ¹Afrodi¿thj i¸ero/n,
trih/reij Lakedaimoni¿wn katergasa/menoj periì Kni¿don th\n e)n
tv= Karikv= xerronh/s%. Kni¿dioi ga\r timw½sin ¹Afrodi¿thn
ma/lista, kai¿ sfisin eÃstin i¸era\ th=j qeou=: to\ me\n ga\r
a)rxaio/taton Dwri¿tidoj, meta\ de\ to\ ¹Akrai¿aj, new¯taton de\ hÁn
Knidi¿an oi¸ polloi¿, Kni¿dioi de\ au)toiì kalou=sin EuÃploian.

16
11. Prostitución ritual en honor a Afrodita (HERÓDOTO, Historias I 199) (LDO #81, p.56)
¸O de\ dh\ aiãsxistoj tw½n no/mwn e)stiì toiÍsi Babulwni¿oisi oÀde:
deiÍ pa=san gunaiÍka e)pixwri¿hn i¸zome/nhn e)j i¸ro\n ¹Afrodi¿thj
aÀpac e)n tv= zo/v mixqh=nai a)ndriì cei¿n%. (…) Ai¸ de\ ple/onej
poieu=si wÒde: e)n teme/nei+ ¹Afrodi¿thj kate/atai ste/fanon periì
tv=si kefalv=si eÃxousai qw¯miggoj pollaiì gunaiÍkej: ai¸ me\n
ga\r prose/rxontai, ai¸ de\ a)pe/rxontai. Sxoinotene/ej de\
die/codoi pa/nta tro/pon [o(dw½n] eÃxousi dia\ tw½n gunaikw½n, di'
wÒn oi¸ ceiÍnoi diecio/ntej e)kle/gontai. ãEnqa e)pea\n iàzhtai gunh/,
ou) pro/teron a)palla/ssetai e)j ta\ oi¹ki¿a hà ti¿j oi¸ cei¿nwn
a)rgu/rion e)mbalwÜn e)j ta\ gou/nata mixqv= eÃsw tou= i¸rou=.
¹Embalo/nta de\ deiÍ ei¹peiÍn toso/nde:")Epikale/w toi th\n qeo\n
Mu/litta." Mu/litta de\ kale/ousi th\n ¹Afrodi¿thn ¹Assu/rioi. To\
de\ a)rgu/rion me/gaqo/j e)sti oÀson wÕn: ou) ga\r mh\ a)pw¯shtai: ou)
ga/r oi¸ qe/mij e)sti¿: gi¿netai ga\r i¸ro\n tou=to to\ a)rgu/rion: t%½ de\
prw¯t% e)mbalo/nti eÀpetai ou)de\ a)podokim#= ou)de/na. ¹Epea\n de\
mixqv=, a)posiwsame/nh tv= qe%½ a)palla/ssetai e)j ta\ oi¹ki¿a,
kaiì tw©po\ tou/tou ou)k ouÀtw me/ga ti¿ oi¸ dw¯seij %Ò min la/myeai.
àOsai me/n nun eiãdeo/j te e)pamme/nai ei¹siì kaiì mega/qeoj, taxu\
a)palla/ssontai, oÀsai de\ aÃmorfoi au)te/wn ei¹si¿, xro/non
pollo\n prosme/nousi ou) duna/menai to\n no/mon e)kplh=sai: kaiì ga\r trie/tea kaiì tetrae/tea
metece/terai xro/non me/nousi. ¹Eniaxv= de\ kaiì th=j Ku/prou e)stiì paraplh/sioj tou/t%
no/moj.

12. En Corinto (ESTRABÓN, Geografía VIII


6-20) (LDO #83, p.57)
to/ te th=j ¹Afrodi¿thj i¸ero\n (…) plei¿ouj hÄ
xili¿aj i¸erodou/louj e)ke/kthto e(tai¿raj, aÁj
a)neti¿qesan tv= qe%½ kaiì aÃndrej kaiì
gunaiÍkej. kaiì dia\ tau/taj ouÅn
poluwxleiÍto h( po/lij kaiì e)plouti¿zeto: oi¸
ga\r nau/klhroi r(#di¿wj e)canhli¿skonto,
kaiì dia\ tou=to h( paroimi¿a fhsi¿n “ou)
panto\j a)ndro\j e)j Ko/rinqo/n e)sq' o( plou=j”.

17
ARHS / MARS
1. Los hijos de Ares y Afrodita (HESÍODO, Teogonía 933-937) (LDO
#133, p.96)
…au)ta\r ãArhi / r(inoto/r% Kuqe/reia Fo/bon kaiì DeiÍmon eÃtikte,
deinou/j, oià t' a)ndrw½n pukina\j klone/ousi fa/laggaj
e)n pole/m% kruo/enti su\n ãArhi ptolipo/rq%,
¸Armoni¿hn q', hÁn Ka/dmoj u(pe/rqumoj qe/t' aÃkoitin.

2. Las Amazonas (APOLONIO RODIO, Argonáuticas II 990-994)


(LDO #140, p.98)
ou) ga\r ¹Amazoni¿dej ma/l' e)phte/ej
a)ll' uÀbrij stono/essa kaiì ãAreoj eÃrga memh/lei:
dh\ ga\r kaiì geneh\n eÃsan ãAreoj ¸Armoni¿hj te
nu/mfhj, hÀ t' ãArhi+ filoptole/mouj te/ke kou/raj.

3. Marte padre de Rómulo (OVIDIO, Fastos III 11-25 y 73-80) (LDO


#142, p.99)
Silvia Vestalis (quid enim vetat inde moveri?)
sacra lavaturas mane petebat aquas.
(...)
fessa resedit humo, ventosque accepit aperto
pectore, turbatas restituitque comas.
dum sedet, umbrosae salices volucresque canorae
fecerunt somnos et leve murmur aquae;
(…)
Mars videt hanc visamque cupit potiturque cupita,
et sua divina furta fefellit ope.
somnus abit, iacet ipsa gravis; iam scilicet intra
viscera Romanae conditor urbis erat.
Pater aeternae urbis dixit:
'arbiter armorum, de cuius sanguine natus
credor (…),
a te principium Romano dicimus anno:
primus de patrio nomine mensis erit.'
vox rata fit, patrioque vocat de nomine mensem:
dicitur haec pietas grata fuisse deo.

4. Aspecto terrible del dios (Himnos Homéricos VIII, a


Ares 1-5) (LDO #143, p.100)
åArej u(permene/ta, brisa/rmate, xruseoph/lhc,
o)brimo/qume, fe/raspi, polisso/e, xalkokorusta/,
kartero/xeir, a)mo/ghte, dorusqene/j, eÀrkoj ¹Olu/mpou,
Ni¿khj eu)pole/moio pa/ter, sunarwge\ Qe/mistoj,
a)ntibi¿oisi tu/ranne, dikaiota/twn a)ge\ fwtw½n,

5. Marte sinónimo de guerra (VIRGILIO, Eneida IX 516) (LDO #152, p.104)


nec curant caeco contendere Marte / amplius audaces Rutuli,…

18
HFAISTOS / VULCANUS
1. Hefesto es hijo únicamente de Hera (HESÍODO, Teogonía 927 s.)
(LDO #307, p.213)
àHrh d' àHfaiston kluto\n ou) filo/thti migeiÍsa
gei¿nato, kaiì zame/nhse kaiì hÃrisen %Ò parakoi¿tv,
e)k pa/ntwn te/xnvsi kekasme/non Ou)raniw¯nwn.

2. Caco, hijo de Vulcano (VIRGILIO, Eneida VIII 193-199) (LDO


#311, p.216)
hic spelunca fuit uasto summota recessu,
semihominis Caci facies quam dira tenebat
solis inaccessam radiis; semperque recenti
caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis
ora uirum tristi pendebant pallida tabo.
huic monstro Volcanus erat pater: illius atros
ore uomens ignis magna se mole ferebat.

3. La cojera del dios, provocada por Hera (Himnos Homéricos III, a Apolo 311-320) (LDO
#314, p.217)
ke/klute/ meu pa/ntej te qeoiì pa=sai¿ te qe/ainai,
w¨j eÃm' a)tima/zein aÃrxei nefelhgere/ta Zeu\j
prw½toj, e)pei¿ m' aÃloxon poih/sato ke/dn'
ei¹duiÍan:
kaiì nu=n no/sfin e)meiÍo te/ke glaukw½pin ¹Aqh/nhn,
hÁ pa=sin maka/ressi metapre/pei a)qana/toisin:
au)ta\r oÀ g' h)pedano\j ge/gonen meta\ pa=si
qeoiÍsi
paiÍj e)mo\j àHfaistoj r(ikno\j po/daj oÁn te/kon
au)th\
r(i¿y' a)na\ xersiìn e(lou=sa kaiì eÃmbalon eu)re/i+
po/nt%:
a)lla/ e( Nhrh=oj quga/thr Qe/tij a)rguro/peza
de/cato kaiì meta\ vÂsi kasignh/tvsi ko/missen:

4. La cojera de Hefesto hace reír a los dioses


(HOMERO, Ilíada I, 595-600) (LDO #316, p.218)
áWj fa/to, mei¿dhsen de\ qea\ leukw¯lenoj àHrh,
meidh/sasa de\ paido\j e)de/cato xeiriì ku/pellon:
au)ta\r oÁ toiÍj aÃlloisi qeoiÍj e)nde/cia pa=sin
oi¹noxo/ei gluku\ ne/ktar a)po\ krhth=roj a)fu/sswn:
aÃsbestoj d' aÃr' e)nw½rto ge/lwj maka/ressi qeoiÍsin
w¨j iãdon àHfaiston dia\ dw¯mata poipnu/onta.

19
5. Vulcano en Lemnos (VALERIO FLACO,
Argonáuticas II 82-95) (LDO #317, p.219)
Tempore quo primum fremitus insurgere opertos
caelicolum et regni sensit novitate tumentes
Iuppiter aetheriae nec stare silentia pacis,
Iunonem volucri primam suspendit Olympo
horrendum chaos ostendens poenasque barathri.
mox etiam pavidae temptantem vincula matris
solvere praerupti Vulcanum vertice caeli
devolvit. ruit ille polo noctemque diemque
turbinis in morem, Lemni dum litore tandem
insonuit. vox inde repens ut perculit urbem,
adclinem scopulo inveniunt miserentque foventque
alternos aegro cunctantem poplite gressus.
hinc, reduci superas postquam pater adnuit arces,
Lemnos cara deo nec fama notior.

6. La fragua de Vulcano (VIRGILIO, Eneida VIII 416-438) (LDO #321, p.222)


insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque deicit in terras, pars imperfecta manebat.
erigitur Liparen fumantibus ardua saxis, tris imbris torti radios, tris nubis aquosae
quam subter specus et Cyclopum exesa caminis addiderant, rutuli tris ignis et alitis Austri.
antra Aetnaea tonant, ualidique incudibus ictus fulgores nunc terrificos sonitumque metumque
auditi referunt gemitus, striduntque cauernis miscebant operi flammisque sequacibus iras.
stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat, parte alia Marti currumque rotasque uolucris
Volcani domus et Volcania nomine tellus. instabant, quibus ille uiros, quibus excitat urbes;
hoc tunc ignipotens caelo descendit ab alto. aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma,
ferrum exercebant uasto Cyclopes in antro, certatim squamis serpentum auroque polibant
Brontesque Steropesque et nudus membra Pyragmon. conexosque anguis ipsamque in pectore diuae
his informatum manibus iam parte polita Gorgona desecto uertentem lumina collo.
fulmen erat, toto genitor quae plurima caelo

20
AIDHS / PLUTO
1. Reparto del mundo según Poseidón (HOMERO, Ilíada XV, 188-193)
Zeu\j kaiì e)gw¯, tri¿tatoj d' ¹Ai¿+dhj e)ne/roisin a)na/sswn.
trixqa\ de\ pa/nta de/dastai, eÀkastoj d' eÃmmore timh=j:
hÃtoi e)gwÜn eÃlaxon polih\n aÀla naie/men ai¹eiì
pallome/nwn, ¹Ai¿+dhj d' eÃlaxe zo/fon h)ero/enta,
Zeu\j d' eÃlax' ou)rano\n eu)ru\n e)n ai¹qe/ri kaiì nefe/lvsi:
gaiÍa d' eÃti cunh\ pa/ntwn kaiì makro\j ãOlumpoj.

2. La casa de Hades y su terrible perro (HESÍODO,


Teogonía 767-773)
ÃEnqa qeou= xqoni¿ou pro/sqen do/moi h)xh/entej
[i¹fqi¿mou t' ¹Ai¿dew kaiì e)painh=j Persefonei¿hj]
e(sta=sin, deino\j de\ ku/wn propa/roiqe fula/ssei,
nhleih/j, te/xnhn de\ kakh\n eÃxei: e)j me\n i¹o/ntaj
sai¿nei o(mw½j ou)rv= te kaiì ouÃasin a)mfote/roisin,
e)celqeiÍn d' ou)k auÅtij e)#= pa/lin, a)lla\ dokeu/wn
e)sqi¿ei, oÀn ke la/bvsi pule/wn eÃktosqen i¹o/nta.

3. Los Cíclopes entregan a Hades el casco invisible (APOLODORO,


Biblioteca I 7.1) (LDO #452, p.297)
Kaiì Ku/klwpej to/te Diiì me\n dido/asi bronth\n kaiì a)straph\n kaiì
kerauno/n, Plou/twni de\ kune/hn, Poseidw½ni de\ tri¿ainan: oi¸ de\
tou/toij o(plisqe/ntej kratou=si Tita/nwn, kaiì kaqei¿rcantej au)tou\j
e)n t%½ Tarta/r% tou\j e(kato/gxeiraj kate/sthsan fu/lakaj. au)toiì de\
diaklhrou=ntai periì th=j a)rxh=j, kaiì lagxa/nei Zeu\j me\n th\n e)n
ou)ran%½ dunastei¿an, Poseidw½n de\ th\n e)n qala/ssv, Plou/twn de\ th\n
e)n àAidou.

4. Perséfone se une a Hades (HESÍODO, Teogonía 912-937)


Au)ta\r o( Dh/mhtroj polufo/rbhj e)j le/xoj hÅlqen:
hÁ te/ke Persefo/nhn leukw¯lenon, hÁn ¹Aidwneu\j
hÀrpasen hÂj para\ mhtro/j, eÃdwke de\ mhti¿eta Zeu/j.
Mnhmosu/nhj d' e)cau=tij e)ra/ssato kalliko/moio,
e)c hÂj oi¸ Mou=sai xrusa/mpukej e)cege/nonto
e)nne/a, tv=sin aÀdon qali¿ai kaiì te/ryij a)oidh=j.
LhtwÜ d' ¹Apo/llwna kaiì ãArtemin i¹oxe/airan
i¸mero/enta go/non periì pa/ntwn Ou)raniw¯nwn
gei¿nat' aÃr' ai¹gio/xoio Dio\j filo/thti migeiÍsa.
loisqota/thn d' àHrhn qalerh\n poih/sat' aÃkoitin:
h( d' àHbhn kaiì ãArha kaiì Ei¹lei¿quian eÃtikte
mixqeiÍs' e)n filo/thti qew½n basilh=i kaiì a)ndrw½n.
au)to\j d' e)k kefalh=j glaukw¯pida gei¿nat' ¹Aqh/nhn,
21
deinh\n e)greku/doimon a)ge/straton a)trutw¯nhn,
po/tnian, v ke/ladoi¿ te aÀdon po/lemoi¿ te ma/xai te:
àHrh d' àHfaiston kluto\n ou) filo/thti migeiÍsa
gei¿nato, kaiì zame/nhse kaiì hÃrisen %Ò parakoi¿tv,
e)k pa/ntwn te/xnvsi kekasme/non Ou)raniw¯nwn.
e)k d' ¹Amfitri¿thj kaiì e)riktu/pou ¹Ennosigai¿ou
Tri¿twn eu)rubi¿hj ge/neto me/gaj, oÀj te qala/sshj
puqme/n' eÃxwn para\ mhtriì fi¿lv kaiì patriì aÃnakti
nai¿ei xru/sea dw½, deino\j qeo/j. au)ta\r ãArhi
r(inoto/r% Kuqe/reia Fo/bon kaiì DeiÍmon eÃtikte,
deinou/j, oià t' a)ndrw½n pukina\j klone/ousi fa/laggaj
e)n pole/m% kruo/enti su\n ãArhi ptolipo/rq%,
¸Armoni¿hn q', hÁn Ka/dmoj u(pe/rqumoj qe/t' aÃkoitin.

5. El ciclo de Proserpina (OVIDIO, Metamorfosis,V, 564 y ss)


“At medius fratrisque sui maestaeque sororis
Iuppiter ex aequo volventem dividit annum:
nunc dea, regnorum numen commune duorum,
cum matre est totidem, totidem cum coniuge
menses.”

6. El reino de Hades: el mundo de ultratumba.


(VIRGILIO, Eneida, VI, 237-241)
Spelunca alta fuit uastoque immanis hiatu,
scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris,
quam super haud ullae poterant impune uolantes
tendere iter pennis: talis sese halitus atris
faucibus effundens supera ad conuexa ferebat.

7. Caronte (VIRGILIO, Eneida, VI, 298-303)


Portitor has horrendus aquas et flumina seruat
terribili squalore Charon, cui plurima mento
canities inculta iacet, stant lumina flamma,
sordidus ex umeris nodo dependet amictus.
ipse ratem conto subigit uelisque ministrat
et ferruginea subuectat corpora cumba…

22
Reparto del mundo según Poseidón
"Zeus, yo y el tercero, Hades, que reina sobre los muertos. El mundo se dividió en tres
partes, una para cada uno de nosotros: a mí me tocó en suerte habitar siempre en el mar
que blanqueó la espuma; a Hades, en cambio, las sombras y la niebla, y a Zeus el inmenso
cielo, en el éter siempre entre las nubes, en tanto que la Tierra y el Olimpo nos pertenecen
en común a los tres."
(HOMERO, Ilíada XV, 187-ss)

La casa de Hades y su terrible perro


“Allí lejos están las sonoras moradas del dios subterráneo [del robusto Hades y de la
terrible Perséfone], y delante vigila un terrible perro despiadado, y que tiene artes
horribles: a los que entran los saluda a la vez con la cola y con ambas orejas, pero no les
deja salir de nuevo, sino que, espiando, se come al que sorprende saliendo de las puertas”
(HESÍODO, Teogonía 767-773)

Perséfone se une a Hades


(HESÍODO, Teogonía 912-937)

La entrada del Hades


“un bosque de blancos chopos a orillas del río Océano”
(PAUSANIAS, X, 28 1)

El ciclo de Proserpina
“Júpiter, para acomodar la diferencia que había entre Plutón y Ceres, ordenó que
Prosérpina viviera seis meses del año con su marido y los otros seis con su madre.”
(OVIDIO, Metamorfosis, V, 564 y ss)

El reino de Hades: el mundo de ultratumba.


“Una profunda caverna de vasta abertura, protegida por un lago negro y las tinieblas de
los bosques.”
(VIRGILIO, Eneida, VI, 236)

Caronte
“Guarda aquellas aguas y aquellos ríos el horrible barquero Caronte, cuya suciedad
espanta; sobre el pecho le cae desaliñada barba blanca, de sus ojos brotan llamas; una
sórdida capa cuelga de sus hombros, prendida con un nudo; él mismo maneja su negra
barca con un garfio, dispone las velas y transporta en ella los muertos.”
(VIRGILIO, Eneida, VI, 298 y ss)

23
HSTIA / VESTA
1. Hija de Cronos y de Rea (HESÍODO, Teogonía 453-458)
(LDO #413, p.277)
¸Rei¿h de\ dmhqeiÍsa Kro/n% te/ke fai¿dima te/kna,
¸Isti¿hn Dh/mhtra kaiì àHrhn xrusope/dilon,
iãfqimo/n t' ¹Ai¿dhn, oÁj u(po\ xqoniì dw¯mata nai¿ei
nhlee\j hÅtor eÃxwn, kaiì e)ri¿ktupon ¹Ennosi¿gaion,
Zh=na/ te mhtio/enta, qew½n pate/r' h)de\ kaiì a)ndrw½n,
tou= kaiì u(po\ bronth=j pelemi¿zetai eu)reiÍa xqw¯n.

2. La diosa sin imágenes (OVIDIO, Fastos VI 291-


298) (LDO #415, p.278)
Nec tu aliud Vestam quam vivam intellege flammam;
nataque de flamma corpora nulla vides.
iure igitur virgo est, quae semina nulla remittit
nec capit, et comites virginitatis amat.
esse diu stultus Vestae simulacra putavi,
mox didici curvo nulla subesse tholo.
ignis inexstinctus templo celatur in illo:
effigiem nullam Vesta nec ignis habet.

3. Eneas venera a Vesta entre los dioses


patrios. (VIRGILIO, Eneida, V, 743-745)
(LDO #417, p.279)
Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignis,
Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae
farre pio et plena supplex ueneratur acerra.

24
DIONISOS / BACCHUS
1. Invocación a Dionisio (Himnos Homéricos III, a Dionisio)
Ei¹j Dio/nuson
Kissoko/mhn Dio/nuson e)ri¿bromon aÃrxom' a)ei¿dein
Zhno\j kaiì Seme/lhj e)rikude/oj a)glao\n ui¸o/n,
oÁn tre/fon h)u/+komoi nu/mfai para\ patro\j aÃnaktoj
deca/menai ko/lpoisi kaiì e)nduke/wj a)ti¿tallon
Nu/shj e)n gua/loij: o( d' a)e/ceto patro\j eÀkhti
aÃntr% e)n eu)w¯dei metari¿qmioj a)qana/toisin.
au)ta\r e)peiì dh\ to/nde qeaiì polu/umnon eÃqreyan,
dh\ to/te foiti¿zeske kaq' u(lh/entaj e)nau/louj
kiss%½ kaiì da/fnv pepukasme/noj: ai¸ d' aÀm' eÀponto
nu/mfai, o( d' e)chgeiÍto: bro/moj d' eÃxen aÃspeton uÀlhn.
Kaiì su\ me\n ouÀtw xaiÍre polusta/ful' wÕ Dio/nuse:
do\j d' h(ma=j xai¿rontaj e)j wÐraj auÅtij i¸ke/sqai,
e)k d' auÅq' w¨ra/wn ei¹j tou\j pollou\j
e)niautou/j.

2. Nacimiento de Dioniso (HESÍODO, Teogonía 940-942)


Kadmhiìj d' aÃra oi¸ Seme/lh te/ke fai¿dimon ui¸o\n
mixqeiÍs' e)n filo/thti, Diw¯nuson polughqe/a,
a)qa/naton qnhth/: nu=n d' a)mfo/teroi qeoi¿ ei¹sin.

3. Origen asiático de del culto dionisíaco (EURÍPIDES, Bacantes, 20-


25)
e)j th/nde prw½ton hÅlqon ¸Ellh/nwn po/lin,
ta)keiÍ xoreu/saj kaiì katasth/saj e)ma\j
teleta/j, iàn' eiãhn e)mfanh\j dai¿mwn brotoiÍj.
prw¯taj de\ Qh/baj th=sde gh=j ¸Ellhni¿doj
a)nwlo/luca, nebri¿d' e)ca/yaj xroo\j
qu/rson te dou\j e)j xeiÍra, ki¿ssinon be/loj:

4. El rito dionisíaco (EURÍPIDES, Bacantes, 135-139)


h(du\j e)n oÃresin, oÀtan e)k qia/swn dromai¿-
wn pe/sv pedo/se, ne-
bri¿doj eÃxwn i¸ero\n e)nduto/n, a)greu/wn
aiâma tragokto/non, w©mofa/gon xa/rin, i¸e/me-
noj e)j oÃrea Fru/gia, Lu/di', o( d' eÃcarxoj Bro/mioj,
eu)oiâ.

5. El origen del teatro está en el ditirambo, el verso


dionisíaco (ARISTÓTELES, Poética I, 2.3)
Genome/nh d' ouÅn a)p' a)rxh=j au)tosxediastikh=j -kaiì au)th\ kaiì h(
kwm%di¿a, kaiì h( me\n a)po\ tw½n e)carxo/ntwn to\n diqu/rambon, h( de\
a)po\ tw½n ta\ fallika\ aÁ eÃti kaiì nu=n e)n pollaiÍj tw½n po/lewn
diame/nei nomizo/mena® kata\ mikro\n hu)ch/qh proago/ntwn oÀson
e)gi¿gneto fanero\n au)th=j: kaiì polla\j metabola\j metabalou=sa
h( trag%di¿a e)pau/sato, e)peiì eÃsxe th\n au(th=j fu/sin.
25
6. Dioniso y las mujeres según Eurípides (EURÍPIDES,
Bacantes 234-235)
fileiÍ de\ t#= dustro/p% gunaikw½n
a(rmoni¿# kaka\ du/stanoj a)mhxani¿a sunoikeiÍn,

7. La enajenación de la música y el vino (EURÍPIDES,


Bacantes 156-165)
barubro/mwn u(po\ tumpa/nwn,
euÃia to\n euÃion a)gallo/menai qeo\n
e)n Frugi¿aisi boaiÍj e)nopaiÍsi¿ te,
lwto\j oÀtan eu)ke/ladoj
i¸ero\j i¸era\ pai¿gmata bre/mv, su/noxa
foita/sin ei¹j oÃroj ei¹j oÃroj:

8. La flauta de Dioniso
(ARISTÓTELES, Política
1341a)
eÃti de\ ou)k eÃstin o( au)lo\j h)qiko\n
a)lla\ ma=llon o)rgiastiko/n, wÐste
pro\j tou\j toiou/touj au)t%½
kairou\j xrhste/on e)n oiâj h(
qewri¿a ka/qarsin ma=llon
du/natai hÄ ma/qhsin.

9. La flauta dionisíaca y su origen extranjero


(ARISTÓTELES, Política 1342b. 4-16)
Pa=sa ga\r bakxei¿a kaiì pa=sa h( toiau/th ki¿nhsij
ma/lista tw½n o)rga/nwn e)stiìn e)n toiÍj au)loiÍj, tw½n d'
a(rmoniw½n e)n toiÍj frugistiì me/lesi lamba/nei tau=ta to\
pre/pon.

10. El vino como medicina (EURÍPIDES, Bacantes 283)


Ou)d' eÃst' aÃllo fa/rmakon po/nwn.

26
Invocación a Dionisio
Comienzo por cantar al que ciñe de hiedra sus cabellos, al de poderoso bramido, Dioniso, hijo ilustre de Zeus y de la
gloriosísima Sémele, al que criaron las Ninfas de hermosa cabellera, tras haberlo recibido en sus regazos de su padre, el
Soberano. Cariñosamente lo cuidaron en los barrancos del Nisa, y él crecía por voluntad de su padre en una cueva fragante,
pero contado entre los inmortales.
Mas cuando las diosas acabaron ya de criar a quien sería motivo de muchos himnos, ya entonces frecuentaba los boscosos
valles, cubierto de hiedra y lauro. Las Ninfas lo seguían a una, y él las guiaba. El fragor se adueñaba del bosque inmenso.
Así que te saludo a ti también, Dioniso, pródigo en viñedos. Concédenos llegar alegres a las próximas estaciones y a después
de esas estaciones, por muchos años.
(Himnos Homéricos III, a Dionisio)

Nacimiento de Dioniso
"y la cadmea Sémele, igualmente en trato amoroso con él [Zeus], dio a luz un ilustre hijo, el muy risueño Dioniso, un inmortal
siendo ella mortal. Ahora ambos son dioses"
(HESÍODO, Teogonía, 940-942)

Origen asiático de del culto dionisíaco


“...he llegado en primer lugar a esta ciudad de los griegos, tras de haber levado allí [Lidia, Frigia, Arabia y Asia] también
mis coros y fundado mis ritos, a fin de ser un dios patente a los mortales. A Tebas, la primera en esta tierra helénica la he
alzado con mi grito...”
(EURÍPIDES, Bacantes, 20-25)

El rito dionisíaco
¡Qué gozo en las montañas, cuando en medio del cortejo lanzado a la carrera se arroja al suelo [Dioniso], con su sacro
hábito de piel de corzo, buscando la sangre del cabrito inmolado, delicia de la carne cruda, mientras va impetuoso por montes
frigios, lidios!
(EURÍPIDES, Bacantes, 135-139)

Retrato del dios


"que lleva una melena larga y perfumada de bucles rubios, de rostro lascivo con la atractiva mirada de Afrodita en sus ojos"
(EURÍPIDES, Bacantes, 234-235).

Dionisio y las mujeres según Eurípides


"la dura y desafortunada impotencia ante los dolores del parto y el delirio armonizan con la difícil condición de las mujeres"
(EURÍPIDES, Hipólito, 163-165).

La enajenación de la música y el vino


“al son de panderos de sordo retumbo, festejando con gritos de ¡evohé! al dios del evohé, entre los gritos y aclamaciones
frigias, al tiempo que la sagrada flauta de loto melodioso modula sus sagradas tonadas, en acompañamientos para las que
acuden al monte, al monte”.
(EURÍPIDES, Bacantes, 156-165)

La flauta de Dioniso
"la flauta no es un instrumento moral, sino más bien orgiástico, de modo que debe utilizarse en aquellas ocasiones en las que
el espectáculo pretende más la purificación que la enseñanza"
(ARISTÓTELES, Política, 1341a).

La flauta y su origen extranjero


"todo el delirio báquico y todo el tumulto de tal clase [...] se expresa por medio de la flauta, de entre los instrumentos, de
modo especial, y entre las armonías toma el parecido de las músicas frigias"
(ARISTÓTELES, Política, 1342b.4 13-6)

El vino como medicina


"¡No hay otra medicina para las penas!" (EURÍPIDES, Bacantes, 283)

El origen del teatro está en el ditirambo, el verso dionisíaco


Por lo demás, haciéndose al principio sin arte así ésta como la comedia (la tragedia por los corifeos de la farsa ditirámbica,
la comedia por los del coro fálico, cuyas mojigangas duran todavía en muchas ciudades recibidas por ley), poco a poco fue
tomando cuerpo, promoviéndolas los dichos, hasta descubrirse tal cual forma de ellas. Con eso la tragedia, probadas muchas
mutaciones, hizo punto, ya que adquirió su ser natural
(ARISTÓTELES, Poética I, 2.3)

27

You might also like