Professional Documents
Culture Documents
Bhartrhari: Vakyapadiya
Bhartrhari: Vakyapadiya
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Unicode (UTF-8). (This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration set to UTF-8.) description: long a long A long i long I long u long U vocalic r vocalic R long vocalic r vocalic l long vocalic l velar n velar N palatal n multibyte sequence:
1/97
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
palatal N retroflex t retroflex T retroflex d retroflex D retroflex n retroflex N palatal s palatal S retroflex s retroflex S anusvara visarga long e long o l underbar r underbar n underbar k underbar t underbar
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
PADA MARKERS For a four-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 2/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
For a six-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ \ ........ # ........ // 1st ka andinidhanam brahma $ abdatattva yad akaram & vivartate 'rthabhvena % prakriy jagato yata // BVaky_1.1 // ekam eva yad mnta $ bhinnaaktivyaprayt & apthaktve 'pi aktibhya % pthaktveneva vartate // BVaky_1.2 // adhyhitakal yasya $ klaaktim uprit & janmdayo vikr a % bhvabhedasya yonaya // BVaky_1.3 // ekasya sarvabjasya $ yasya ceyam anekadh & bhoktbhoktavyarpea % bhogarpea ca sthiti // BVaky_1.4 // prptyupyo 'nukra ca $ tasya vedo maharibhi & eko 'py anekavartmeva % sammnta pthak pthak // BVaky_1.5 // bhedn bahumrgatva $ karmay ekatra cgat & abdn yataaktitva % tasya khsu dyate // BVaky_1.6 // smtayo bahurps ca $ ddaprayojan & tam evritya ligebhyo % vedavidbhi prakalpit // BVaky_1.7 // tasyrthavdarpi $ nirit svavikalpaj & ekatvin dvaitin ca % pravd bahudhgat // BVaky_1.8 // saty visuddhis tatrokt $ vidyaivekapadgam & yukt praavarpea % sarvavdvirodhin // BVaky_1.9 // vidhtus tasya loknm $ agopganibandhan & vidybhed pratyante % jnnasaskrahetava // BVaky_1.10 // sanna brahmaas tasya $ tapasm uttama tapa & prathama chandasm agam % hur vykaraa budh // BVaky_1.11 // prptarpavibhgy $ yo vca paramo rasa & yat tat puyatama jyotis % tasya mrgo 'yam njasas // BVaky_1.12 // arthapravttitattvn $ abd eva nibandhanam & tattvvabodja abdna % nsti vykarad te // BVaky_1.13 // tad dvram apavargasya $ vmaln cikitsitam & pavitra sarvavidynm % adhividya praksate // BVaky_1.14 // yathrthajtaya sarv $ sabktinibandhan & tathaiva loke vidynm % es vidy paryanam // BVaky_1.15 // idam dya padasthna $ siddhisopnaparvam & iya s mokamnm % ajihm rjapaddhati // BVaky_1.16 // atrttaviparysa $ kevalm anupasyati & chandasyas chandas yonim % tm chandomay tanum // BVaky_1.17 // pratyasthamitabhedy $ yad vco rpam uttamam & yad asminn eva tamasi % jyoti suddha vivartate // BVaky_1.18 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 3/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
vaikta samati krnt $ mrtivypradaranam & vyattylokatamas % praka yam upsate // BVaky_1.19 // yatra vco nimettni $ cihnnvkarasmte & abdaprvea yogena % bhsante pratibimbavat // BVaky_1.20 // atharvam agiras $ snm gyajuasya ca & yasminn uccvac var % pthaksthitaparigrah // BVaky_1.21 // yad eka prakriybhedair $ bahudh pravibhajyate & tad vykaraa gamya % para brahmdhigamyate // BVaky_1.22 // nity abdrthasabandhs $ tatrmnt maharibhi & str snutantr % bhy ca praetbhi // BVaky_1.23 // apoddhrapadrth ye $ ye crth sthitalaka & anvkhyey ca ye abd % ye cpi pratipdak // BVaky_1.24 // kryakraabhvena $ yogyabhvena ca sthit & dharme ye pratyaye cga % sabandh sdhvasdhuu // BVaky_1.25 // te ligai ca svaabdai ca $ stre 'sminn upavarit & smtyartham anugamyante % ke cid eva yathgamam // BVaky_1.26 // iebhya gamt siddh $ sdhavo dharmasdhanam & arthapratyyanbhede % viparts tv asdhava // BVaky_1.27 // nityatve ktakatve v $ tem dir na vidyate & prinm iva s cai % vyavasthnityatocyate // BVaky_1.28 // nnarthikm im ka cid $ vyavasth kartum arhati & tasmn nibadhyate iai % sdhutvaviay smti // BVaky_1.29 // na cgamd te dharmas $ tarkea vyavatihate & m api yaj jna % tad apy gamaprvakam // BVaky_1.30 // dharmasya cvyavacchinn $ panthno ye vyavasthit & na tl lokaprasiddhatvt % ka cit tarkea bdhate // BVaky_1.31 // avasthdeakln $ bhedd bhinnsu aktiu & bhvnm anumnena % prasiddhir atidurlabh // BVaky_1.32 // nirjtaakter dravyasya $ t tn arthakriy prati & viiadravyasabandhe % s akti pratibadhyate // BVaky_1.33 // yatnennumito 'py artha $ kualair anumtbhi & abhiyuktatarair anyair % anyathaivopapdyate // BVaky_1.34 // parem asamkhyeyam $ abhysd eva jyate & mairpydivijna % tadvid nnumnikam // BVaky_1.35 // pratyakam anumna ca $ vyatikramya vyavasthit & pitrakapicn % karmaj eva siddhaya // BVaky_1.36 // virbhtapraknm $ anupaplutacetasm & attngatajna % pratyakn na viiyate // BVaky_1.37 // atndriyn asavedyn $ payanty rea caku & ye bhvn vacana te % nnumnena bdhate // BVaky_1.38 // yo yasya svam iva jna $ darana ntiakate & sthita pratyakapake ta % katham anyo nivartayet // BVaky_1.39 // ida puyam ida ppam $ ity etasmin padadvaye &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 4/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
calamanuym % alpa straprayojanam // BVaky_1.40 // caitanyam iva ya cyam $ avicchedena vartate & gamas tam upsno % hetuvdair na bdhyate // BVaky_1.41 // hastaspard ivndhena $ viame pathi dhvat & anumnapradhnena % vinipto na durlabha // BVaky_1.42 // tasmd aktaka stra $ smti ca sanibandhanm & rityrabhyate iai % sdhutvaviay smti // BVaky_1.43 // dvv updnaabdeu $ abdau abdavido vidu & eko nimitta abdnm % aparo 'rthe prayujyate // BVaky_1.44 // avibhakto vibhaktebhyo $ jyate 'rthasya vcaka & abdas tatrrtharptm % sabandham upagacchati // BVaky_1.45 // tmabheda tayo ke cid $ astty hu purag & buddhibhedd abhinnasya % bhedam eke pracakate // BVaky_1.46 // araistha yath jyoti $ prakntarakraam & tadvac chabdo 'pi buddhistha % rutn kraa pthak // BVaky_1.47 // vitarkita pur buddhy $ kva cid arthe niveita & karaebhyo vivttena % dhvanin so 'nughyate // BVaky_1.48 // ndasya kramajtatvn $ na prvo na para ca sa & akrama kramarpea % bhedavn iva jyate // BVaky_1.49 // pratibimba yathnyatra $ sthita toyakriyvat & tatpravttim ivnveti % sa dharma sphoandayo // BVaky_1.50 // tmarpa yath jne $ jeyarpa ca dyate & artharpa tath abde % svarpa ca prakate // BVaky_1.51 // abhvam ivpanno $ ya kratu abdasajaka & vttis tasya kriyrp % bhgao bhajate kramam // BVaky_1.52 // yathaikabuddhiviay $ mrtir kriyate pae & mrtyantarasya tritayam % eva abde 'pi dyate // BVaky_1.53 // yath prayoktu prg buddhi $ abdev eva pravartate & vyavasyo grahtm % eva tev eva jyate // BVaky_1.54 // arthopasarjanbhtn $ abhidheyeu keu cit & caritrthn parrthatvn % na loka pratipadyate // BVaky_1.55 // grhyatva grhakatva ca $ dve akt tejaso yath & tathaiva sarvaabdnm % ete pthag avasthite // BVaky_1.56 // viayatvam anpannai $ abdair nrtha prakyate & na sattayaiva te 'rthnm % aght prakak // BVaky_1.57 // ato 'nirjtarpatvt $ kim hety abhidhyate & nendriy prakye 'rthe % svarpa ghyate tath // BVaky_1.58 // bhedenvaghtau dvau $ abdadharmv apoddhtau & bhedakreu hetutvam % avirodhena gacchata // BVaky_1.59 // vddhydayo yath abd $ svarpopanibandhan & daicpratyyitai abdai % sabandha ynti sajibhi // BVaky_1.60 // agniabdas tathaivyam $ agniabdanibandhana & agnirutyaiti sabandham % agniabdbhidheyay // BVaky_1.61 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 5/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yo ya uccryate abdo $ niyata na sa kryabhk & anyapratyyane aktir % na tasya pratibadhyate // BVaky_1.62 // uccaran paratantratvd $ gua kryair na yujyate & tasmt tadarthai kry % sabandha parikalpyate // BVaky_1.63 // smnyam rita yad yad $ upamnopameyayo & tasya tasyopamneu % dharmo 'nyo vyatiricyate // BVaky_1.64 // gua prakarahetur ya $ svtantryeopadiyate & tasyritd gud eva % prakatva pratyate // BVaky_1.65 // tasybhidheyabhvena $ ya abda samavasthita & taspy uccrae rpam % anyat tasmd vivicyate // BVaky_1.66 // prk samjinbhisabandht $ saj rpapadrthik & ay ca prathamy ca % nimittatvya kalpate // BVaky_1.67 // tatrrthavattvt pratham $ sajabdd vidhyate & asyete vyatireka ca % tadarthd eva jyate // BVaky_1.68 // sva rpam iti kai cit tu $ vyakti sajopadiyate & jte kryi sas % jtis tu pratipadyate // BVaky_1.69 // sajin vyaktim icchanti $ stre grhym athpare & jtipratyyit vyakti % pradeepatihate // BVaky_1.70 // kryatve nityaty v $ ke cid ekatvavdina & kryatve nityaty v % ke cin nntvavdina // BVaky_1.71 // padabhede 'pi varnm $ ekatva na nivartate & vkyeu padam eka ca % bhinnev apy upalabhyate // BVaky_1.72 // na varavyatirekea $ padam anyac ca vidyate & vkya varapadbhy ca % pravibhgo na ka cana // BVaky_1.73 // pade na var vidyante $ varev avayav na ca & vkyt padnm atyanta % pravibhgo na ka cana // BVaky_1.74 // bhinnadaranam ritya $ vyavahro 'nugamyate & tatra yan mukhyam eke % tatrnye viparyaya // BVaky_1.75 // sphotasybhinnaklasya $ dhvaniklnuptina & grahaopdhibhedena % vttibheda pracakate // BVaky_1.76 // svabhvabhedn nityatve $ hrasvadrghaplutdiu & prktasya dhvane kla % abdasyety upacaryate // BVaky_1.77 // abdasya grahae hetu $ prkto dhvanir iyate & sthitibhedanimittatva % vaikta pratipadyate // BVaky_1.78 // abdasyordhvam abhivyakter $ vttibheda tu vaikta & dhvanaya samupohante % sphotm tair na bhidyate // BVaky_1.79 // indriyasyaivasaskra $ abdasyaivobhavasya v & kriyate dhvanibhir vds % trayo 'bhivyaktivdinm // BVaky_1.80 // indriyasyaiva saskra $ samdhnjandibhi & viayasya tu saskra % tadgandhapratipattaye // BVaky_1.81 // cakua prpyakritve $ tejas tu dvayor api & viayendriyayor i % saskra sa kramo dhvane // BVaky_1.82 // sphoarpvibhgena $ dhvaner grahaam iyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 6/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kai cit dhvanir asavedya % svatantro 'nyai prakalpita // BVaky_1.83 // yathnuvka loko v $ sohatvam upagacchate & vtty na tu sa grantha % pratyvtti nirpyate // BVaky_1.84 // pratyayair anupkhyeyair $ grahanuguais tath & dhvaniprakite abde % svarpam avadhryate // BVaky_1.85 // ndair hitabjym $ antyena dhvanin saha & vttaparipky % buddhau abdo 'vadhryate // BVaky_1.86 // asata cntarle y $ chabdn astti manyate & pratipattur aakti s % grahaopya eva sa // BVaky_1.87 // bhednukro jnasya $ vca copaplavo dhruva & kramopasarp vg % jna jeyavyaprayam // BVaky_1.88 // *jeyena na vin jna $ vyavahre 'vatihate & nlabdhakramay vc % ka cid artho 'bhidhyate // BVaky_1.89 *// yathdyasakhygrahaam $ upya pratipattaye & sakhyntar bhede 'pi % tath abdntararuti // BVaky_1.90 // pratyeka vyajak bhinna $ varavkyapadeu ye & tem atyantabhede 'pi % sakr iva aktaya // BVaky_1.91 // yathaiva daranai prvair $ drt satamase 'pi v & anyathktya viayam % anyathaivdhyavasyati // BVaky_1.92 // vyajyamne tath vkye $ vkybhivyaktihetubhi & bhgvagraharpea % prva buddhi pravartate // BVaky_1.93 // yathnuprvniyamo $ vikre krabjayo & tathaiva pratipatt % niyato buddhiu krama // BVaky_1.94 // bhgavatsv api tev eva $ rpabhedo dhvane kramt & nirbhgev abhyupyo v % bhgabhedaprakalpanam // BVaky_1.95 // anekavyaktyabhivyagy $ jti sphoa iti smt & kai cit vyaktaya evsya % dhvanitvena prakalpit // BVaky_1.96 // avikrasya abdasya $ nimittair vikto dhvani & upalabdhau nimittatvam % upayti prakavat // BVaky_1.97 // na cnityev abhivyaktir $ niyamena vyavasthit & rayair api nityn % jtn vyaktir iyate // BVaky_1.98 // dedibhi ca sabandho $ da kyavatm api & deabhedavikalpe 'pi % na bhedo dhvaniabdayo // BVaky_1.99 // grahaagrhyayo siddh $ yogyat niyat yath & vyagyavyajakabhve 'pi % tathaiva sphoandayo // BVaky_1.100 // sadagrahan ca $ gandhdn prakakam & nimitta niyata loke % pratidravyam avasthitam // BVaky_1.101 // prakakn bhed ca $ prakyo 'rtho 'nuvartate & tailodakdibhede tat % pratyaka pratibimbake // BVaky_1.102 // viruddhaparimeu $ vajrdarataldiu & parvatdisarp % bhvn nsti sabhava // BVaky_1.103 // tasmd abhinnakleu $ varavkyapaddiu & vttikla svakla ca % ndabhedd vibhajyate // BVaky_1.104 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 7/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
ya sayogavibhgbhy $ karaair upajanyate & sa sphoa abdaj abd % dhvanayo 'nyair udht // BVaky_1.105 // alpe mahati v abde $ sphoaklo na bhidyate & paras tu abdasatna % pracaypacaytmaka // BVaky_1.106 // drt prabheva dpasya $ dhvanimtra tu lakyate & ghadn ca abdeu % vyakto bheda sa dyate // BVaky_1.107 // dravybhightt pracitau $ bhinnau drghaplutv api & kampe tparate jt % nd vtter vieak // BVaky_1.108 // anavasthitakampe 'pi $ karae dhvanayo 'pare & sphod evopajyante % jvl jvlntard iva // BVaky_1.109 // vyor an jnasya $ abdatvpattir iyate & kai cid daranabhedo hi % pravdev anavasthita // BVaky_1.110 // *labdhakriy prayatnena $ vaktur icccnuvartin & sthnev abhihato vyu % abdatva pratipadyate // BVaky_1.111 *// *tasya kraasmarthyd $ vegapracayadharmaa & saniptd vibhajyante % sravatyo 'pi mrtaya // BVaky_1.112 *// *aava sarvaaktitvd $ bhedasasargavttaya & chytapatamaabda- % bhvena parimina // BVaky_1.113 *// *svaaktau vyajyamny $ prayatnena samrit & abhrva pracyante % abdkhy paramava // BVaky_1.114 *// *athyam ntaro jt $ skmavgtmani sthita & vyaktaye svasya rpasya % abdatvena vivartate // BVaky_1.115 *// *sa manobhvam padya $ tejas pkam gata & vyum viati pram % athsau samudryate // BVaky_1.116 *// *antakaraatattvasya $ vyur rayat gata & taddharmea samvias % tejasaiva vivartate // BVaky_1.117 *// *vibhajan svtmano granth $ chrutirpai pthagvidhai & pro varn abhivyajya % varev evopalyate // BVaky_1.118 *// *tm buddhy samarthyrthn $ mano yukte vivakay & mana kygnim hanti % sa prerayati mrutam // BVaky_1.119 *// ajasravttir ya abda $ skmatvn nopalabhyate & vyajand vyur iva sa % svanimittt pratyate // BVaky_1.120 // tasya pre ca y aktir $ y ca buddhau vyavasthit & vivartamn sthniu % sai bheda prapadyate // BVaky_1.121 // abdev evrit aktir $ vivasysya nibandhan & yannetra pratibhtmya % bhedarpa pratyate // BVaky_1.122 // abddibheda abdena $ vykhyto rpyate yata & tasmd arthavidh sarv % abdamtrsu nirit // BVaky_1.123 // (agdibheda a) abdasyaparimo 'yam $ ity mnyavido vidu & chandobhya eva prathamam % etad viva pravartate // BVaky_1.124 // vibhajya bahudhtmna $ sa cchandasya prajpati & chandomaybhir mtrbhir % bahudhaiva vivea tam // BVaky_1.125 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 8/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sdhv vg bhyas yeu $ purueu vyavasthit & adhika vartate teu % puya rpa prajpate // BVaky_1.126 // prjpatya mahat tejas $ tatptrair iva savttam & arrabhede vidu % sv yonim upadhvati // BVaky_1.127 // yad etan maala bhsvad $ dhma citrasya rdhasa & tadbhvam abhisabhya % vidyy pravilyate // BVaky_1.128 // itikartavyat loke $ sarv abdavyapray & y prvhitasaskro % blo 'pi pratipadyate // BVaky_1.129 // dya kraavinysa $ prasyordhva samraam & sthnnm abhighta ca % na vin abdabhvanm // BVaky_1.130 // na so 'sti pratyayo loke $ ya abdnugamd te & anuviddham iva jna % sarva abdena bhsate // BVaky_1.131 // vgrpat cet utkrmed $ avabodhasya vat & na praka praketa % s hi pratyavamarin // BVaky_1.132 // s sarvavidyilpn $ kaln copabandhan & tadvad abhinipanna % sarva vastu vibhajyate // BVaky_1.133 // sai sasri saj $ bahir anta ca vartate & tanmtrm avyatikrnta % caitanya sarvajtiu // BVaky_1.134 // arthakriysu vk sarvn $ samhayati dehina & tadutkrntau visajo 'ya % dyate kakuyavat // BVaky_1.135 // *bhedodgrhavivartena $ labdhkraparigrah & mnt sarvavidysu % vg eva prakti par // BVaky_1.136 *// *ekatvam anatikrnt $ vnetr vnibandhan & pthak pratyavabhsante % vgvibhg gavdaya // BVaky_1.137 *// *advra aadhihn $ [apra]bodh aavyaym & te mtyum ativartante % ye vai vcam upsate // BVaky_1.138 *// pravibhge yath kart $ tay krye pravartate & avibhge tath saiva % kryatvenvatihate // BVaky_1.139 // *pravibhajytmantmna $ sv bhvn pthagvidhn & sarvevara sarvamaya % svapne bhokt pravartate // BVaky_1.140 *// svamtr paramtr v $ ruty prakramyate yath & tathaiva rhatm eti % tay hy artho vidhyate // BVaky_1.141 // atyantam atathbhte $ nimitte rutyaprayt & dyate 'ltacakrdau % vastvkranirpa // BVaky_1.142 // api prayoktur tmna $ abdam antar avasthitam & prhur mahntam abha % yena syujyam iyate // BVaky_1.143 // tasmd ya abdasaskra $ s siddhi paramtmana & tasya pravttitattvajas % tad brahmmtam anute // BVaky_1.144 // *pravttim atikrnte $ vcas tattve vyavasthita & kramasahrayogena % sahtytmnam tmani // BVaky_1.145 *// *vca saskram dhya $ vca jne niveya ca & vibhajya bandhanny asy % ktv t chinnabandhanm // BVaky_1.146 *// *jyotir ntaram sdya $ cchinnagranthiparigraha &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 9/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kraajyotiaikatva % chittv granthn pravartate // BVaky_1.147 *// na jtv akartkam ka cid $ gama pratipadyate & bja sarvgampye % trayy evto vyavasthit // BVaky_1.148 // asta yteu vdeu $ kartv anyev asatsv api & rutismtyudita dharma % loko na vyativartate // BVaky_1.149 // jne svbhvike nrtha $ strai ka cana vidyate & dharmo jnasya hetu cet % tasymnyo nibandhanam // BVaky_1.150 // vedastrvirodh ca $ tarka cakur apayatm & rpamtrd dhi vkyrtha % kevala ntitihati // BVaky_1.151 // sato 'vivak prrthya $ vyaktir arthasya laigik & iti nyyo bahuvidhas % tarkea pravibhajyate // BVaky_1.152 // abdnm eva s aktis $ tarko ya pururaya & sa abdnugato nyyo % 'ngamev anibandhana // BVaky_1.153 // *yad udumbaravarn $ ghan maala mahat & pta na gamayet svarga % ki tat kratugata nayet // BVaky_1.154 *// rpdayo yath d $ paryartha yataaktaya & abds tathaiva dyante % vipaharadiu // BVaky_1.155 // yathai tatra smarthya $ dharme 'py eva pratyatm & sdhn sdhubhis tasmd % vcyam abhyudayrthinm // BVaky_1.156 // sarvo 'daphaln arthn $ gamt pratipadyate & viparta ca sarvatra % akyate vaktum game // BVaky_1.157 // sdhutvajnaviay $ seya vykaraasmti & avicchedena inm % ida smtinibandhanam // BVaky_1.158 // vaikhary madhyamy ca $ payanty caitad adbhutam & anekatrthabhedys % trayy cca para param // BVaky_1.159 // *gaur iva prakaraty ek $ rasam uttamalin & divydivyena rpea % bhrat gau ucismit // BVaky_1.160 *// *etayor antara paya $ skmayo spandamnayo & prpnntare nityam % ek sarvasya tihati // BVaky_1.161 *// *any tv apreryamaiva $ vin prena vartate & jyate hi tata pro % vcam pyyayan puna // BVaky_1.162 *// *prenpyyit saiva $ vyavahranibandhan & sarvasyocchvsam sdya % na vg vadati karhi cit // BVaky_1.163 *// *ghoi jtanirgho $ agho ca pravartate & tayor api ca ghoiy % nirghoaiva garyas // BVaky_1.164 *// *sthneu vivte vyau $ ktavaraparigrah & vaikhar vk prayokt % pravttinibandhan // BVaky_1.165 *// *kevala buddhyupdna- $ kramarpnuptin & pravttim atikramya % madhyam vk pravartate // BVaky_1.166 *// *avibhg tu payant $ sarvata sahtakram & svarpajyotir evnta % skm vg anapyin // BVaky_1.167 *// *pypryampi $ nityam gantubhir malai & anty kaleva somasya % ntyantam abhidhyate // BVaky_1.168 *//
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 10/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
*yasy dasvarpym $ adhikro nivartate & purue oaakale % tm hur amt kalm // BVaky_1.169 *// *prptopargarp s $ viplavair anuagibhi & vaikhar sattvamtreva % guair na vyavakryate // BVaky_1.170 *// tadvibhgvibhgbhy $ kriyamm avasthitam & svabhvajais tu bhvn % dyante abdaaktaya // BVaky_1.171 // andim avyavacchinn $ rutim hur akartkm & iair nibadhyamn tu % na vyavacchidyate smti // BVaky_1.172 // avibhgd vivttnm $ abhikhy svapnavac chrutau & bhvatattva tu vijya % ligebhyo vihit smti // BVaky_1.173 // kyavgbuddhiviay $ ye mal samavasthit & cikitslakadhytma- % strais te viuddhaya // BVaky_1.174 // abda saskrahno yo $ gaur iti prayuyukyate & tam apabhraam icchanti % viirthaniveinam // BVaky_1.175 // asvagoydaya abd $ sdhavo viayntare & nimittabhedt sarvatra % sdhutva ca vyavasthitam // BVaky_1.176 // te sdhuv anumnena $ pratyayotpattihetava & tdtmyam upagamyeva % abdrthasya prakak // BVaky_1.177 // na iair anugamyante $ paryy iva sdhava & te yata smtistrea % tasmt skd avcak // BVaky_1.178 // abvabv iti yath bla $ ikamo 'pabhate & avyakta tadvid tena % vyaktau bhavati nicaya // BVaky_1.179 // eva sdhau prayoktavye $ yo 'pabhraa prayujyate & tena sdhuvyavahita % ka cid artho 'bhidhyate // BVaky_1.180 // praparyd apabhra $ viguev abhidhtu & prasiddhim gat yena % te sdhur avcaka // BVaky_1.181 // daiv vg vyatikreyam $ aaktair abhidhtbhi & anityadarin tv asmin % vde buddhiviparyaya // BVaky_1.182 // ubhayem avicchedd $ anyaabdavivakay & yo 'nya prayujyate abdo % na so 'rthasybhidhyaka // BVaky_1.183 //
khyta abdasaghto $ jti saghtavartin & eko 'navayava abda % kramo buddhyanusahti // BVaky_2.1 // padam dya pthak sarva $ pada spekam ity api & vkya prati matir bhinn % bahudh nyyadarinm // BVaky_2.2 // nightdivyavasthrtha $ stre yat paribhitam & skkvayava tena % na sarva tulyalakaa // BVaky_2.3 // skkvayava bhede $ parnkkaabdakam & karmapradhna guavad % ekrtha vkyam ucyate // BVaky_2.4 // sabodhanapada yac ca $ tat kriyy vieakam & tath tianta tatrhus % tiantasya vieakam // BVaky_2.5 // yathnekam api ktvnta $ tiantasya vieakam &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 11/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
tath tianta tatrhus % tiantasya vieakam // BVaky_2.6 // yathaika eva sarvrtha- $ praka pravibhajyate & dyabhednukrea % vkyrthvagamas tath // BVaky_2.7 // citrasyaikasya rpasya $ yath bhedanidaranai & nldibhi samkhyna % kriyate bhinnalakaai // BVaky_2.8 // tathaivaikasya vkyasya $ nirkkasya sarvata & abdntarai samkhyna % skkair anugamyate // BVaky_2.9 // yath pade vibhajyante $ praktipratyaydaya & apoddhras tath vkye % padnm upapadyate // BVaky_2.10 // varntarasarpatva $ varabhgeu dyate & padntarasarp ca % padabhg iva sthit // BVaky_2.11 // bhgair anarthakair yukt $ vabhodakayvak & anvayavyatirekau tu % vyavahranibandhanam // BVaky_2.12 // abdasya na vibhgo 'sti $ kuto 'rthasya bhaviyati & vibhgai prakriybhedam % avidvn pratipadyate // BVaky_2.13 // brhmartho yath nsti $ ka cid brhmaakambale & devadattdayo vkye % thataiva syur anarthak // BVaky_2.14 // smnyrthas tirobhto $ na viee 'vatihate & upttasya kutas tygo % nivtta kvvatihatm // BVaky_2.15 // abdo yadi vkyrtha $ padrtho 'pi tath bhavet & eva sati ca sabandha % abdasyrthena hyate // BVaky_2.16 // vieaabd ke cit $ smnyapratirpak & abdntarbhisabandhd % vyajyante pratipattu // BVaky_2.17 // te tu ktsno vkyrtha $ pratibheda sampyate & vyaktopavyajan siddhir % arthasya pratipatu // BVaky_2.18 // sa vyakta kramav chabda $ upu yam adhyate & akramas tu vitatyeva % buddhir yatrvatihate // BVaky_2.19 // yathotkepaviee 'pi $ karmabhedo na ghyate & vttau vyajyate jti % karmabhir bhramadibhi // BVaky_2.20 // varavkyapadev eva $ tulyopavyajan ruti & atyantabhede tattvasya % sarpeva pratyate // BVaky_2.21 // nityeu ca kuta prva $ para v paramrthata & ekasyaiva tu s aktir % yad evam avabhsate // BVaky_2.22 // cira kipram iti jne $ klabhedd te yath & bhinnakle prakete % sa dharmo hrasvadrghayo // BVaky_2.23 // na nitya kramamtrbhi $ klo bhedam ihrhati & vyvartinn mtrm % abhve kda krama // BVaky_2.24 // tbhyo y jyate buddhir $ ek s bhgavarjit & s hi svaakty bhinneva % kramapratyavamarin // BVaky_2.25 // kramollekhnuagea $ tasy yad bjam hitam & tattvanntvayos tasya % niruktir nvatihate // BVaky_2.26 // bhvansamaye tv etat $ kramasmarthyam akramam & vyvttabhedo yenrtho % bhedavn upalabhyate // BVaky_2.27 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 12/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
padni vkye tny eva $ vars te ca pade yadi & vareu varabhgn % bheda syt paramuvat // BVaky_2.28 // bhgnm anupalen $ na varo na pada bhavet & tem avyapadeyatvt % kim anyad vyapadiyatm // BVaky_2.29 // yad antaabdatattva tu $ bhgair eka prakitam & tam hur apare abda % tasya vkye tathaikatm // BVaky_2.30 // arthabhgais tath tem $ antaro 'rtha prakyate & ekasyaivtmano bhedau % abdrthv apthaksthitau // BVaky_2.31 // prakakaprakyatva $ kryakraarpat & antarmtrtmanas tasya % abdatattvasya sarvad // BVaky_2.32 // tasyaivstitvanstitve $ smarthye samavasthite & akrame kramanirbhse % vyavahranibandhane // BVaky_2.33 // sapratyayapramatvt $ padrthstitvakalpane & padrthbhyuccaye tygd % narthakya prasajyate // BVaky_2.34 // rjaabdena rjrtho $ bhinnarpea gamyate & vttv khytasada % padam anyat prayujyate // BVaky_2.35 // yathvakara ity ukte $ vinaivvena gamyate & ka cid eva viio 'rtha % sarveu pratyayas tath // BVaky_2.36 // vkyeu arthntaragata $ sdyaparikalpane & ke cit rhiabdatva % stra evnugamyate // BVaky_2.37 // updypi ye heys $ tn upyn pracakate & upyn ca niyamo % nvayam avatihate // BVaky_2.38 // artha katha cit purua $ ka cit sapratipadyate & sas v vibhakt c % bhed vkyanibandhan // BVaky_2.39 // so 'yam ity abhisabandho $ buddhy prakramyate yad & vkyrthasya tadaiko 'pi % vara pratyyaka kva cit // BVaky_2.40 // kevalena padenrtho $ yvn evbhidhyate & vkyastha tvato 'rthasya % tad hur abhidhyakam // BVaky_2.41 // sabandhe sati yat tv anyad $ dhikyam upajyate & vkyrtam eva ta prhur % anekapadasarayam // BVaky_2.42 // sa tv anekapadastho 'pi $ pratibheda sampyate & jtivat samudye 'pi % sakhyvat kalpyate 'parai // BVaky_2.43 // sarvabhednuguya tu $ smnyam apare vidu & tad arthntarasasargd % bhajate bhedarpatm // BVaky_2.44 // bhedn kkatas tasya $ y pariplavammat & avacchinatti sabandhas % t viee niveayan // BVaky_2.45 // krynumeya sabandho $ rpa tasya na vidyate & asattvabhtam atyantam % atas ta pratijnate // BVaky_2.46 // niyata sdhane sdhya $ kriy niyatasdhan & sa sanidhnamtrea % niyama saprakate // BVaky_2.47 // guabhvena skka $ tatra nma pravartate & sdhyatvena nimittni % kriypadam apekate // BVaky_2.48 // santa eva vie ye $ padrthev avibhvit &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 13/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
te kramd anugamyante % na vkyam abhidhyakam // BVaky_2.49 // abdn kramamtre ca $ nnya abdo 'sti vcaka & kramo hi dharma klasya % tena vkya na vidyate // BVaky_2.50 // ye ca sabhavino bhed $ padrthev avibhvit & te sanidhne vyajyante % na tu varev aya krama // BVaky_2.51 // varn ca padn ca $ kramamtranivein & padkhy vkyasaj ca % abdatva neyate tayo // BVaky_2.52 // samne 'pi tu abdatve $ da sapratyaya padt & prativara tv asau nsti % padasyrtham ato vidu // BVaky_2.53 // yath svayav var $ vin vcyena kena cit & arthavanta samudit % vkyam apy evam iyate // BVaky_2.54 // anarthakny apyatvt $ padrthenrthavanti v & krameoccaritny hur % vkyrtha bhinnalakaam // BVaky_2.55 // nityatve samudyn $ jter v parikalpane & ekasyaikrthatm hur % vkyasyvyabhicrim // BVaky_2.56 // abhedaprvakbhed $ kalpit vkyavdibhi & bhedaprvn abheds tu % manyante padadarina // BVaky_2.57 // padapraktibhva ca $ vttibhedena varyate & padn sahit yoni % sahit v padray // BVaky_2.58 // padmnya ca yady anya $ sahity nidaraka & nityas tatra katha krya % pada lakaadarant // BVaky_2.59 // prativaram asavedya $ padrthapratyayo yath & padev evam asavedya % vkyrthasya nirpaam // BVaky_2.60 // vkyrtha saniviate $ padeu sahavttiu & yath tathaiva vareu % padrtha sahavttiu // BVaky_2.61 // skma grhya yathnyena $ sasa saha ghyate & varo 'py anyena varena % sabaddho vcakas tath // BVaky_2.62 // padasyoccrad artho $ yath ka cin nirpyate & varnm api snidhyt % tath so 'rtha pratyate // BVaky_2.63 // prptasya yasya smarthyn $ niyamrth puna ruti & tentyanta vieea % smnya yadi bdhyate // BVaky_2.64 // yajeteti tato dravya $ prpta smarthyalakaam & vrhiruty nivarteta % na syt pratinidhis tath // BVaky_2.65 // tasmd vrhitvam adhika $ vrhiabda prakalpayet & dravyatvam aviruddhatvt % prptyartha san na bdhate // BVaky_2.66 // tena cpi vyavacchinne $ dravyatve sahacrii & asabhavd vie % tatrnyem adaranam // BVaky_2.67 // na ca smnyavat sarve $ kriyabdena lakit & vie na hi sarve % sat abdo 'bhidhyaka // BVaky_2.68 // ukldayo gu santo $ yath tatrvivakit & tathvivak bhedn % dravyatvasahacrim // BVaky_2.69 // asanidhau pratinidhir $ m bhn nityasya karmaa & kmyasya v pravttasya % lopa ity upapadyate // BVaky_2.70 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 14/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
viiaiva kriy yena $ vkyrtha parikalpyate & dravybhve pratinidhau % tasya tat syt kriyntaram // BVaky_2.71 // nirjtrtha pada yac ca $ tadarthe pratipdite & pikdi yad avijta % tat kim ity anuyujyate // BVaky_2.72 // smarthyaprpita yac ca $ vyaktyartham anuajyate & rutir evnuagea % bdhik ligavkyayo // BVaky_2.73 // aprpto yas tu ukldi $ sanidhnena gamyate & sa yatnaprpito vkye % rutidharmavilakaa // BVaky_2.74 // abhinnam eva vkya tu $ yady abhinnrtham iyate & tat sarva rutibhtatvn % na rutyaiva virotsyate // BVaky_2.75 // vkyn samudya ca $ ya ekrthaprasiddhaye & skkvayavas tatra % vkyrtho 'pi na vidyate // BVaky_2.76 // prsagikam ida kryam $ ida tantrea labhyate & idam vttibhedbhym % atra bdhasamuccayau // BVaky_2.77 // ho 'smin viaye nyyya $ sabandho 'sya na bdhyate & smnyasytideo 'ya % vieo 'trtidiyate // BVaky_2.78 // arthitvam atra smarthyam $ asminn artho na bhidyate & strt prptdhikro 'ya % vyudso 'sya kriyntare // BVaky_2.79 // iya ruty kramaprptir $ iyam uccrad iti & kramo 'yam atra balavn % asmis tu na vivakita // BVaky_2.80 // ida pargai sabaddham $ agnm aprayojakam & prayojakam ida tem % atreda nntaryakam // BVaky_2.81 // ida pradhna eo 'ya $ viniyogakramas tv ayam & skd asyopakrdam % idam rd vieakam // BVaky_2.82 // aktivyprabhedo 'smin $ phalam atra tu bhidyate & sabandhj jtabhedo 'ya % bhedas tatrvivakita // BVaky_2.83 // prasajyapratiedho 'ya $ paryudso 'yam atra tu & ida gauam ida mukhya % vypda guru laghv idam // BVaky_2.84 // bhedenggibhvo 'sya $ bahubheda vikalpyate & ida niyamyate 'sytra % yogyatvam upajyate // BVaky_2.85 // asya vkyntare dl $ ligd bhedo 'numyate & aya abdair apoddhtya % padrtha pravibhajyate // BVaky_2.86 // iti vkyeu ye dharm $ padrthopanibandhan & sarve tena prakalperan % pada cet syad avcakam // BVaky_2.87 // avibhakte 'pi vkyrthe $ aktibhedd apoddhte & vkyntaravibhgena % yathokta na virudhyate // BVaky_2.88 // yathaivaikasya gandhasya $ bhedena parikalpan & pupdiu tath vkye % 'py arthabhedo 'bhidhyate // BVaky_2.89 // gavaye narasihe vpy $ ekajnvte yath & bhga jtyantarasyaiva % sada pratipadyate // BVaky_2.90 // aprasiddha tu ya bhgam $ adam anupayati & tvaty asavida mha % sarvatra pratipadyate // BVaky_2.91 // tath pikdiyogena $ vkye 'tyantavilakae &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 15/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sadasyeva sajnam % asato 'rthasya manyate // BVaky_2.92 // ekasya bhge sdya $ bhge bheda ca lakyate & nirbhgasya prakasya % nirbhgeaiva cetas // BVaky_2.93 // tathaiva bhge sdya $ bhge bhedo 'vasyate & bhgbhve 'pi vkynm % atyanta bhinnadharmam // BVaky_2.94 // rpane padn syt $ katha cvadhikalpan & aghtvadhau abde % katha crtho vivicyate // BVaky_2.95 // sasarga iva rp $ abde 'nyatra vyavasthita & nnrpeu tadrpa % tantreparam iyate // BVaky_2.96 // tasminn abhede bhedn $ sasarga iva vartate & rpa rpntart tasmd % ananyat pravibhajyate // BVaky_2.97 // stre pratyyakasypi $ kvacid ekatvam ritam & pratyyyena kvacid bhedo % grahaagrhyayo sthita // BVaky_2.98 // ity abhedam ritya $ yathsakhya prakalpitam & lluor grahae bhedo % grhybhy parikalpita // BVaky_2.99 // yasyety etad ao rpa $ sajinm abhidhyakam & na hi pratyamnena % grahaasysti sabhava // BVaky_2.100 // ity etad abhinna ca $ bhinnavkyanibandhanam & bhedena grahaa yasya % pararpam iva dvayo // BVaky_2.101 // plutasygavivddhi ca $ samhram acos tath & vyudasyat punar bheda % abdev atyantam rita // BVaky_2.102 // ardharcdiu abdeu $ rpabheda kramd yath & tantrt tathaikaabdatve % bhinnn rutir anyath // BVaky_2.103 // sahitviaye var $ svarpevikria & abdntaratva yntva % aktyantaraparigraht // BVaky_2.104 // indriydivikrea $ da grhyeu vastuu & tmatygd te bhinna % grahaa sa krama rutau // BVaky_2.105 // abhidhnakriybhedc $ chabdev aviktev api & rpam atyantabhedena % tad evaika prakate // BVaky_2.106 // co v gtimtra v $ sma dravyntara na tu & gtibhedt tu ghyante % t eva vikt ca // BVaky_2.107 // upyc chrutisahre $ bhinnnm ekaeim & tantreoccrae te % stre sdhutvam ucyate // BVaky_2.108 // parighya ruti caik $ rpabhedavatm api & tantreoccraa kryam % anyath te na sdhava // BVaky_2.109 // sarp ca vkyn $ strepratipditam & tantreoccrad eka % rpa sdhpalabhyate // BVaky_2.110 // ekasynekarpatva $ nlikdiparigraht & yath tathaiva tantrt syd % bahnm ekarpat // BVaky_2.111 // yath padasarp $ vkyn sabhava pthak & tath vkyntarbhve % syd e pthagarthat // BVaky_2.112 // abhidheya padasyrtho $ vkyasyrtha prayojanam & yasya tasya na sabandho % vkynm upapadyate // BVaky_2.113 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 16/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
tatra kriypadny eva $ vyapekante parasparam & kriypadnuaktas tu % sabandho 'tha pratyate // BVaky_2.114 // vttir anuvdo v $ padrthavyaktikalpane & pratyeka tu sampto 'rtha % sahabhteu vartate // BVaky_2.115 // avikalpitavkyrthe $ vikalp bhvanray & atrdhikarae vd % prve bahudh mat // BVaky_2.116 // abhyst pratibhhetu $ sarva abdo 'parai smta & bln ca tirac ca % yathrthapratipdane // BVaky_2.117 // angama ca so 'bhysa $ samaya kai cid iyate & anantaram ida kryam % asmd ity upadaraka // BVaky_2.118 // asty artha sarvaabdn $ iti pratyyyalakaam & aprvadevatsvargai % samam hur gavdiu // BVaky_2.119 // prayogadaranbhysd $ krvagrahas tu ya & na sa abdasya viaya % sa hi yatnntarraya // BVaky_2.120 // ke cid bhed prakyante $ abdais tadabhidhyibhi & anunipdina k cic % chabdrthn iti manyate // BVaky_2.121 // jte pratyyake abde $ y vyaktir anuagi & na tadvyaktigatn bhed % jtiabdo 'valambate // BVaky_2.122 // ghadn na ckrn $ pratyyayati vcaka & vastumtraniveitvt % tadgatir nntaryak // BVaky_2.123 // kriy vin prayogea $ na d abdacodit & prayogas tv anunipd % abdrtha iti gamyate // BVaky_2.124 // niyats tu prayog ye $ niyata yac ca sdhanam & te abdbhidheyatvam % aparair anugamyate // BVaky_2.125 // samudyo 'bhidheyo vpy $ avikalpasamuccaya & asatyo vpi sasarga % abdrtha kai cid iyate // BVaky_2.126 // asatyopdhi yat satya $ tad v abdanibandhanm & abdo vpy abhijalpatvam % gato yti vcyatm // BVaky_2.127 // so 'yam ity abhisabandhd $ rpam ekkta yat & abdasyrthena ta abdam % abhijalpa pracakate // BVaky_2.128 // tayor apthagtmatve $ rhir avyabhicri & ki cid eva kva cid rpa % prdhnyenvatihate // BVaky_2.129 // loke 'rtharpat abda $ pratipanna pravartate & stre tbhayarpatva % pravibhakta vivakay // BVaky_2.130 // aakte sarvaakter v $ abdair eva prakalpit & ekasyrthasya niyat % kriydiparikalpan // BVaky_2.131 // yo vrtho buddhiviayo $ bhyavastunibandhana & sa bhya vastv iti jta % abdrtha iti gamyate // BVaky_2.132 // kravanta savedy $ vyaktismtinibandhan & ete pratyavabhsante % savintra tv ato 'nyath // BVaky_2.133 // yathendriya sanipatad $ vaicitreopadaraka & tathaiva abdd arthasya % pratipattir anekadh // BVaky_2.134 // vaktrnyathaiva prakrnto $ bhinneu pratipattu &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 17/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
svapratyaynukrea % abdrtha pravibhajyate // BVaky_2.135 // ekasminn api dye 'rthe $ darana bhidyate pthak & klntarea caiko 'pi % ta payaty anyath puna // BVaky_2.136 // ekasypi ca abdasya $ nimittair avyavasthitai & ekena bahubhi crtho % bahudh parikalpyate // BVaky_2.137 // tasmd adatattvn $ spardha bahucchala & darana vacana vpi % nityam evnavasthitam // BVaky_2.138 // darana yac ca $ tattve ki cid avasthitam & na tena vyavahro 'sti % na tac chabdanibandhana // BVaky_2.139 // talavad dyate vyoma $ khadyoto havyav iva & naiva csti tala vyomni % na khadyote hutana // BVaky_2.140 // tasmt pratyakam apy artha $ vidvn keta yuktita & na daranasya prmyd % dyam artha prakalpayet // BVaky_2.141 // asamkhyeyatattvnm $ arthn laukikair yath & vyavahre samkhyna % tat prajo na vikalpayet // BVaky_2.142 // vicchedagrahae 'rthn $ pratibhnyaiva jyate & vkyrtha iti tm hu % padrthair upapditm // BVaky_2.143 // ida tad iti snyem $ ankyey katha cana & pratytmavtti siddh s % kartrpi na nirpyate // BVaky_2.144 // upaleam ivrthn $ s karoty avicrit & srvarpyam ivpann % viayatvena vartate // BVaky_2.145 // skc chabdena janit $ bhvannugamena v & itikartavyaty t % na ka cid ativartate // BVaky_2.146 // pramatvena t loka $ sarva samanugacchati & samrambh pratyante % tiracm api tadvat // BVaky_2.147 // yath dravyavie $ paripkair ayatnaj & maddiaktayo d % pratibhs tadvat tath // BVaky_2.148 // svaravtti vikurute $ madhau puskokilasya ka & jantvdaya kulydi- % karae ikit katham // BVaky_2.149 // hraprtyapadvea- $ plavandikriysu ka & jtyanvayaprasiddhsu % prayokt mgapakim // BVaky_2.150 // bhvannugatd etad $ gamd eva jyate & sattiviprakarbhym % gamas tu viiyate // BVaky_2.151 // svabhvavarabhsa- $ yogdopapditm & viiopahit ceti % pratibh avidh vidu // BVaky_2.152 // yath sayogibhir dravyair $ lakite 'rthe prayujyate & goabdo na tv asau te % vie prakaka // BVaky_2.153 // kravarvayavai $ saseu gavdiu & abda pravartamno 'pi % na tn agkaroty asau // BVaky_2.154 // sasthnavarvayavair $ viie 'rthe prayujyate & abdo na tasyvayave % pravttir upalabhyate // BVaky_2.155 // durlabha kasya cil loke $ sarvvayavadarana & kai cit tv avayavair dair % artha ktso 'numyate // BVaky_2.156 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 18/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
tath jtyutpaldn $ gandhena sahacrim & nityasabandhin da % gunm avadhraam // BVaky_2.157 // sakhypramasasthna- $ nirapeka pravartate & bindau ca samudye ca % vcaka salildiu // BVaky_2.158 // saskrdiparicchinne $ taildau yo vyavasthita & haikadea tattvena % tasyvayavavartin // BVaky_2.159 // yenrthenbhisabaddham $ abhidhna prayujyate & tadarthpagame tasya % prayogo vinivartate // BVaky_2.160 // ys tu sabhavino dharmn $ antarya prayujyate & abdas te na snidhya % niyamena vyapekate // BVaky_2.161 // yath romaaphdn $ vyabhicre 'pi dyate & goabdo na tath jter % viprayoge pravartate // BVaky_2.162 // tasmt sabhavino 'rthasya $ abdt sapratyaye sati & adaviprayogrtha % sabandhitvena gamyate // BVaky_2.163 // vcik dyotik va syur $ dvitvdn vibhaktaya & syd v sakhyvato 'rthasya % samudyo 'bhidhyaka // BVaky_2.164 // vin sakhybhidhnd v $ sakhybhedasamanvitn & arthn svarpabhedena % km cid hur gavdaya // BVaky_2.165 // ye abd nityasabandh $ viveke jtaaktaya & anvayavyatirekbhy % tem artho vibhajyate // BVaky_2.166 // yvac cvyabhicrea $ tayo akya prakalpanam & niyamas tatra na tv eva % niyamo nuabdiu // BVaky_2.167 // sabhave nbhidhnasya $ lakaatva prakalpate & pekikyo hi sasarge % niyat abdaaktaya // BVaky_2.168 // na kpaspaypnm $ anvayo 'rthasya dyate & ato 'rthntaravcitva % saghtasyaiva gamyate // BVaky_2.169 // anvkhynni bhidyante $ abdavyutpattikarmasu & bahn sabhave 'rthn % nimitta ki cid iyate // BVaky_2.170 // vairavsihagiris $ tathaikgrikdaya & kai cit katha cid khyt % nimittvadhisakarai // BVaky_2.171 // yath patha samkhyna $ vkavalmkaparvatai & aviruddha gavdn % bhinnai ca sahacribhi // BVaky_2.172 // anyath ca samkhynam $ avasthbhedadaribhi & kriyate kiukdnm % ekadevadhraa // BVaky_2.173 // kai cin nirvacana bhinna $ girater garjater game & gavater gadater vpi % gaur ity atrnudaritam // BVaky_2.174 // gaur ity eva svarpd v $ goabdo gou vartate & vyutpdyate na v sarva % kai cic cobhayatheyate // BVaky_2.175 // smnyenopadea ca $ stre laghvartham rita & jtyantaravad anyasya % vie pratipdak // BVaky_2.176 // arthntare ca yad vtta $ tat praktyantara vidu & tulyarpa na tad rhv % anyasminn anuajyate // BVaky_2.177 // bhinnv ijiyaj dht $ niyatau viayntare &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 19/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kai cit katha cid uddiau % citra hi pratipdanam // BVaky_2.178 // eva ca vlavydi $ jitvarvad upcaret & bhedbhedbhyupagame % na virodho 'sti ka cana // BVaky_2.179 // adn vyavasthrtha $ pthaktvena prakalpanam & dhtpasargayo stre % dhtur eva tu tda // BVaky_2.180 // tath hi sagrmayate $ sopasargd vidhi smta & kriyvie samghte % prakramyante tathvidh // BVaky_2.181 // krym antaragatvam $ eva dhtpasargayo & sdhanair yti sabandha % tathbhtaiva s kriy // BVaky_2.182 // prayogrtheu siddha san $ bhettavyo 'rtho viiyate & prk ca sdhanasabandht % kriy naivopajyate // BVaky_2.183 // dhto sdhanayogasya $ bhvina prakramd yath & dhtutva karmabhva ca % tathnyad api dyatm // BVaky_2.184 // bjakleu sabandhd $ yath lkrasdaya & vardiparimena % phalnm upakurvate // BVaky_2.185 // buddhisthd abhisabandht $ tath dhtpasargayo & abhyantarktd bheda % padakle prakate // BVaky_2.186 // kva cit sabhavino bhed $ kevalair anidarit & upasargea sabandhe % vyajyante pranirdin // BVaky_2.187 // sa vcako vie $ sabhavd dyotako 'pi v & aktydhnya v dhto % sahakr prayujyate // BVaky_2.188 // sthdibhi kevalair yac ca $ gamandi na gamyate & tatrnumnd dvividht % taddharm prdir ucyate // BVaky_2.189 // aprayoge 'dhiparyo ca $ yvad da kriyntaram & tasybhidhyako dhtu % saha tbhym anarthaka // BVaky_2.190 // tathaiva svrthik ke cit $ saghtntaravttaya & anarthakena sas % praktyarthnuvdina // BVaky_2.191 // nipt dyotak ke cit $ pthagarthaprakalpane & gam iva ke cit tu % sabhyrthasya sdhak // BVaky_2.192 // uparit purastd v $ dyotakatva na bhidyate & teu prayujyamneu % bhinnrthev api sarvath // BVaky_2.193 // cdayo na prayujyante $ padatve sati keval & pratyayo vcakatve 'pi % kevalo na prayujyate // BVaky_2.194 // samuccitbhidhne tu $ vyatireko na vidyate & asattvabhto bhva ca % tipadair abhidhyate // BVaky_2.195 // samuccitbhidhne 'pi $ viirthbhidhyinm & guair padn sabandha % paratantrs tu cdaya // BVaky_2.196 // janayitv kriy k cit $ sabandha vinivartate & ryame kriyabde % sabandho jyate kva cit // BVaky_2.197 // tatra ah pratipada $ samsasya nivttaye & vihit daranrtha tu % kraka pratyudhtam // BVaky_2.198 // sa copajta sabandho $ vinivtte kriypade & karmapravacanyena % tatra tatra niyamyate // BVaky_2.199 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 20/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yena kriypadkepa $ sa krakavibhaktibhi & yujyate vir yath tasya % likhv anupasargat // BVaky_2.200 // tihater aprayoga ca $ do 'praty ajayann iti & sunv abhty bhimukhye ca % kevalo 'pi prayujyate // BVaky_2.201 // karmapravacanyatva $ kriyyoge vidhyate & atvdivinivttyartha % svatydn vidharmam // BVaky_2.202 // hetuhetumator yoga- $ paricchede 'nun kte & rambhd bdhyate prpt % tty hetulaka // BVaky_2.203 // kriyy dyotako nya $ na sabandhasya vcaka & npi kriypadkepi % sabandhasya tu bhedaka // BVaky_2.204 // anarthakn saghta $ srthako 'narthakas tath & varn padam arthena % yukta nvayav pade // BVaky_2.205 // padnm arthayuktn $ saghto bhidyate puna & arthntarvabodhena % sabandhavigamena ca // BVaky_2.206 // srthaknarthakau bhede $ sabandha ndhigacchata & adhigacchata ity eke % kurdinidarant // BVaky_2.107 // arthavadbhyo viirtha $ saghta upajyate & nopajyata ity eke % samsasvrthikdiu // BVaky_2.208 // ke cid dhi yutasiddhrth $ bhede nirjtaaktaya & anvayavyatirekbhy % ke cit kalpitaaktaya // BVaky_2.209 // strrtha eva varnm $ arthavattve pradarita & dhtvdn hi uddhn % laukiko 'rtho na vidyate // BVaky_2.210 // kttaddhitnm artha ca $ kevalnm alaukika & prg vibhaktes tadantasya % tathaivrtho na vidyate // BVaky_2.211 // abhivyaktataro yo 'rtha $ pratyaynteu lakyate & arthavattprakarad % rita sa tathvidha // BVaky_2.212 // tmabhedo na cet ka cid $ varebhya padavkyayo & anyonypekay akty % vara syd abhidhyaka // BVaky_2.213 // varena kena cin nyna $ saghto yo 'bhidhyaka & na cec chabdntaram asv % anynas tena gamyate // BVaky_2.214 // sa tasmin vcake abde $ nimittt smtim dadhat & skd iva vyavahita % abdenrtham upohate // BVaky_2.215 // padavcyo yath nrtha $ ka cid gaurakhardiu & saty api pratyaye 'tyanta % samudye na gamyate // BVaky_2.216 // samanvita ivrthtm $ padrthair ya pratyate & padrthadarana tatra % tathaivnupakrakam // BVaky_2.217 // samudyvayavayor $ bhinnrthatve ca vttiu & yugapad bhedasasargau % viruddhv anuagiau // BVaky_2.218 // ka ca sdhanamtrrthn $ adhydn parikalpayet & aprayuktapada crtho % bahuvrhau katha bhavet // BVaky_2.219 // prajusajvdyavayavair $ na csty arthvadhraam & tasmt saghta evaiko % viirthanibandhanam // BVaky_2.220 // garg ity eka evya $ bahuv artheu vartate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 21/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
dvandvasajo 'pi saghto % bahnm abhidhyaka // BVaky_2.221 // yathaikaee bhujydi $ pratyekam avatihate & kriyaiva dvandvavcye 'rthe % pratyeka pravibhajyate // BVaky_2.222 // yac ca dvandvapadrthasya $ tacchabdena vyapekaam & spi vyvttarpe 'rthe % sarvanmasarpat // BVaky_2.223 // yath ca khadiracchede $ bhgeu kramavs chidi & tath dvandvapadrthasya % bhgeu kramadaranam // BVaky_2.224 // saghaikadee prakrntn $ yath saghnuptina & kriyvien manyante % sa dvandvvayave krama // BVaky_2.225 // pratipdayat vttim $ abuddhn vkyaprvikm & vttau padrthabhedena % prdhnyam upadaritam // BVaky_2.226 // abhedd abhidheyasya $ nasamse vikalpitam & prdhnya bahudh bhye % dos tu prakriygat // BVaky_2.227 // jahatsvrthavikalpe ca $ sarvrthatygam icchat & bahuvrhipadrthasya % tyga sarvasya darita // BVaky_2.228 // stre kva cit praktyartha $ pratyayenbhidhyate & praktau vinivtty % pratyayrtha ca dhtubhi // BVaky_2.229 // yam artham hatur bhinnau $ pratyayv eka eva tam & kva cid ha pacantti % dhtus tbhy vin kva cit // BVaky_2.230 // anvkhynasmter ye ca $ pratyayrth nibandhanam & nirdis te praktyarth % smtyantara udht // BVaky_2.231 // prasiddher udvamikarty $ eva stre 'bhidhyate & vyavahrya manyante % strrthaprakriy yata // BVaky_2.232 // streu prakriybhedair $ avidyaivopavaryate & angamavikalp tu % svaya vidyopavartate // BVaky_2.233 // anibaddha nimitteu $ nirupkhya phala yath & tath vidypy ankhyey % stropyeva lakyate // BVaky_2.234 // yathbhysa hi vg arthe $ pratipatti samhate & svabhva iva cndir % mithybhyso vyavasthita // BVaky_2.235 // utprekate svayava $ paramum apaita & tathvayavina yuktam % anyair avayavai puna // BVaky_2.236 // ghadidaranl loka $ paricchinno 'vasyate & samrambhc ca bhvnm % dimad brahma vatam // BVaky_2.237 // upy ikamn $ blnm upalpan & asatye vartmani sthitv % tata satya samhate // BVaky_2.238 // anyath pratipadyrtha $ padagrahaaprvakam & punar vkye tam evrtham % anyath pratipadyate // BVaky_2.239 // uptt bahavo 'py arth $ yev ante pratiedhanam & kriyate te nivartante % tasmt ts tatra nrayet // BVaky_2.240 // vko nstti vkya ca $ viibhvalakaam & nrthe na buddhau sabandho % nivtter avatihate // BVaky_2.241 // vicchedapratipattau ca $ yady astty avadhryate & aabdavcy s buddhir % nivartyeta sthit katham // BVaky_2.242 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 22/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
atha yaj jnam utpanna $ tan mithyeti na ktam & nao vyprabhede 'sminn % abhvvagati katham // BVaky_2.243 // nirdhrapravttau ca $ prkpravttir nao bhavet & athdhra sa evsya % niyamrth rutir bhavet // BVaky_2.244 // niyamadyotanrth vpy $ anuvdo yath bhavet & ka cid evrthavs tatra % abda es tv anarthak // BVaky_2.245 // viruddha cbhisabandham $ udhrydibhi ktam & vkye sampte vkyrtham % anyath pratipadyate // BVaky_2.246 // stutinindpradhneu $ vkyev artho na tda & padn pravibhgena % yda parikalpyate // BVaky_2.247 // athsasa evrtha $ padeu samavasthita & vkyrthasybhyupyo 'sv % ekasya pratipdane // BVaky_2.248 // prva padev asaso $ ya kramd upacyate & chinnagrathitakalpatvt % tad viiatara vidu // BVaky_2.249 // ekam hur anekrtha $ abdam anye parkak & nimittabhedd ekasya % srvrthya tasya bhidyate // BVaky_2.250 // yaugapadyam atikramya $ paryye vyavatihate & arthaprakarabhy v % yogc chabdntarea v // BVaky_2.251 // yath ssndimn pio $ goabdenbhidhyate & tath sa eva goabdo % vhke 'pi vyavasthita // BVaky_2.252 // sarvaaktes tu tasyaiva $ abdasynekadharmaa & prasiddhibhedd gauatva % mukhyatva copajyate // BVaky_2.253 // eko mantras tathdhytmam $ adhidaivam adhikratu & asakarea sarvrtho % bhinnaaktir avasthita // BVaky_2.254 // gotvnuago vhke $ nimittt kai cid iyate & arthamtra viparyasta % abda svrthe vyavasthita // BVaky_2.255 // tath svarpa abdn $ sarvrthev anuajyate & arthamtra viparyasta % svarpe tu ruti sthit // BVaky_2.256 // ekatva tu sarpatvc $ chabdayor gauamukhyayo & prhur atyantabhede 'pi % bhedamrgnudarina // BVaky_2.257 // smidhenyantara caivam $ vttv anuajyate & mantrs ca viniyogena % labhante bhedam havat // BVaky_2.258 // tny mnyntary eva $ pahyate ki cid eva tu & anarthakn pho v % eas tv anya pratyate // BVaky_2.259 // abdasvarpam arthas tu $ phe 'nyair upavaryate & atyantabheda sarve % tatsabandht tu tadvatm // BVaky_2.260 // any saskrasvitr $ karmay any prayujyate & any japaprabandheu % s tv ekaiva pratyate // BVaky_2.261 // arthasvarpe abdn $ svarpd vttim icchata & vkyarpasya vkyrthe % vttir anynapekay // BVaky_2.262 // anekrthatvam ekasya $ yai abdasynugamyate & siddhyasiddhikt te % gauamukhyaprakalpan // BVaky_2.263 // arthaprakarapeko $ yo v abdntarai saha &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 23/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yukta pratyyayaty artha % ta gauam apare vidu // BVaky_2.264 // uddhasyoccrae svrtha $ prasiddho yasya gamyate & sa mukhya iti vijeyo % rpamtranibandhana // BVaky_2.265 // yas tv anyasya prayogea $ yatnd iva niyujyate & tam aprasiddha manyante % gaurthbhiniveinam // BVaky_2.266 // svrthe pravartamno 'pi $ yasyrtha yo 'valambate & nimitta tatra mukhya syn % nimitt gaua iyate // BVaky_2.267 // purrd iti bhinne 'rthe $ yau vartete virodhini & arthaprakarapeka % tayor apy avadhraam // BVaky_2.268 // vkyasyrtht padrthnm $ apoddhre prakalpite & abdntarea sabandha % kasyaikasyopapadyate // BVaky_2.269 // yac cpy eka pada da $ caritstikriya kva cit & tad vkyntaram evhur % na tad anyena yujyate // BVaky_2.270 // yac ca ko 'yam iti prane $ gaur ava iti cocyate & prana eva kriy tatra % prakrnt darandik // BVaky_2.271 // naivdhikatva dharm $ nynat v prayojik & dhikyam api manyante % prasiddher nynat kva cit // BVaky_2.272 // jtiabdo 'ntarepi $ jti yatra prayujyate & sabandhisadd dharmt % ta gauam apare vidu // BVaky_2.273 // viparysd ivrthasya $ yatrrthntaratm iva & manyante sa gavdis tu % gaua ity ucyate kva cit // BVaky_2.274 // niyat sdhanatvena $ rpaaktisamanvit & yath karmasu gamyante % srsimusaldaya // BVaky_2.275 // kriyntare na caite $ vibhavanti na aktaya & rpd eva tu tdarthya % niyamena pratyate // BVaky_2.276 // tathaiva rpaaktibhym $ utpatty samavasthita & abdo niyatatdarthya % aktynyatra prayujyate // BVaky_2.277 // rutimtrea yatrsya $ smarthyam avasyate & ta mukhyam artha manyante % gaua yatnopapditam // BVaky_2.278 // goyumanmahat cvyarthe $ svrthd arthntare sthitau & arthntarasya tadbhvas % tatra mukhyo 'pi dyate // BVaky_2.279 // mahattva uklabhva ca $ prakti pratipadyate & bhedenpekit s tu % gauatvasya prasdhik // BVaky_2.280 // agnisomdaya abd $ ye svarpapadrthak & sajibhi saprayujyante % 'prasiddhes teu gauat // BVaky_2.281 // agnidattas tu yo 'gni syt $ tatra svrthopasarjana & abdo dattrthavttitvd % gauatva pratipadyate // BVaky_2.282 // nimittabhedt prakrnte $ abdavyutpattikarmai & haricandrdiu suo % bhvbhvau vyavasthitau // BVaky_2.283 // ydau prptasaskro $ ya abdo 'nyena yujyate & tatrntaragasaskro % bhye 'rthe na nivartate // BVaky_2.284 // atyantaviparto 'pi $ yath yo 'rtho 'vadhryate & yathsapratyaya abdas % tatra mukhya prayujyate // BVaky_2.285 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 24/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yady api pratyaydhnam $ arthatattvvadhraam & na sarva pratyayas tasmin % prasiddha iva jyate // BVaky_2.286 // darana salile tulya $ mgatdidaranai & bhedt tu sparandn % na jala mgatik // BVaky_2.287 // yad asdhraa krya $ prasiddha rajjusarpayo & tena bhedaparicchedas % tayos tulye 'pi darane // BVaky_2.288 // prasiddhrthaviparysa- $ nimitta yac ca dyate & yas tasml lakyate bhedas % tam asatya pracakate // BVaky_2.289 // yac ca nimnonnata citre $ sarpa parvatdibhi & na tatra pratightdi % krya tadvat pravartate // BVaky_2.290 // sparaprabandho hastena $ yath cakrasya satata & na tathltacakrasya % vicchinna spyate hi tat // BVaky_2.291 // vapraprkrakalpai ca $ sparanvarae yath & nagareu na te tadvad % gandharvanagarev api // BVaky_2.292 // mgapavdibhir yvn $ mukhyair artha prasdhyate & tvn na mnmayev asti % tasmt te viaya kana // BVaky_2.293 // mahn vriyate dea $ prasiddhai parvatdibhi & alpadentarvastha % pratibimba tu dyate // BVaky_2.294 // maradinimitta ca $ yath mukhy vidaya & na te svapndiu svasya % tadvad arthasya sdhak // BVaky_2.295 // deaklendriyagatair $ bhedair yad dyate 'nyath & yath prasiddhir lokasya % tath tad avasyate // BVaky_2.296 // yac copaghtaja jna $ yac ca jnam alaukikam & na tbhy vyavahro 'sti % abd lokanibandhan // BVaky_2.297 // ghadiu yath dpo $ yenrthena prayujyate & tato 'nyasypi snidhyt % sa karoti prakanam // BVaky_2.298 // sasargiu tathrtheu $ abdo yena prayujyate & tasmt prayojakd anyn % api pratyyayaty asau // BVaky_2.299 // nirmanthana yathrayor $ agnyartham upapditam & dhmam apy anabhipreta % janayaty ekasdhanam // BVaky_2.300 // tath abdo 'pi kasmi cit $ pratyyye 'rthe vivakite & avivakitam apy artha % prakayate sanidhe // BVaky_2.301 // yathaivtyantasasas $ tyaktum artho na akyate & tath abdo 'pi sabandh % pravivaktu na akyate // BVaky_2.302 // arthn sanidhne 'pi $ sati cai prakane & prayojako 'rtha abdasya % rpbhede 'pi gamyate // BVaky_2.303 // kva cid guapradhnatvam $ arthnm avivakitam & kva cit snidhyam apy e % pratipattv akraam // BVaky_2.304 // *yac cnuptta abdena $ tat kasmi cit pratyate & kva cit pradhnam evrtho % bhavaty ayasya lakaam // BVaky_2.305 *// *khyta taddhitrthasya $ yat ki cid upadarakam & guapradhnabhvasya % tatra do viparyaya // BVaky_2.306 *// *nirdee ligasakhyn $ sanidhnam akraam &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 25/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
pramam ardhahrasdv % anuptta pratyate // BVaky_2.307 // hrasvasyrdha ca yad da $ tat tasysanidhv api & hrasvasya lakarthatvt % tadvad evbhidhyate // BVaky_2.308 // drghaplutbhy tasya syn $ mtray v vieaam & jter v lakaya syt % sarvath saptaparavat // BVaky_2.309 // gantavya dyat srya $ iti klasya lakae & jyat kla ity etat % sopyam abhidhyate // BVaky_2.310 // vidhyaty adhanuety atra $ vieea nidaryate & smnyam raya akter % ya ka cit pratipdaka // BVaky_2.311 // kkebhyo rakyat sarpir $ iti blo 'pi codita & upaghtapare vkye % na vdibhyo na rakati // BVaky_2.312 // praklane arv $ sthnanirmrjana tath & anuktam api rpea % bhujyagatvt pratyate // BVaky_2.313 // vkyt prakarad arthd $ aucityd deaklata & abdrth pravibhajyante % na rpd eva kevalt // BVaky_2.314 // sasargo viprayoga ca $ shacarya virodhit & artha prakaraa liga % abdasynyasya sanidhi // BVaky_2.315 // smarthyam aucit dea $ klo vyakti svardaya & abdrthasynavacchede % vieasmtihetava // BVaky_2.316 // bhedapake 'pi srpyd $ bhinnrth pratipattu & niyat ynty abhivyakti % abd prakaradibhi // BVaky_2.317 // nmkhytasarp ye $ kryntaranibandhan & abd vkyasya tev artho % na rpd adhigamyate // BVaky_2.318 // y pravttinivttyarth $ stutinindprakalpan & kuala pratipatt tm % ayathrth samhate // BVaky_2.319 // vidhyamna yat krarma $ ddaprayojanam & styate s stutis tasya % kartur eva prayojik // BVaky_2.320 // vyghrdivyapadeena $ yath blo nivartyate & asatyo 'pi tath ka cit % pratyavyo 'bhidhyate // BVaky_2.321 // na savidhn ktvpi $ pratyavye tathvidhe & strea pratiiddhe 'rthe % vidvn ka cit pravartate // BVaky_2.322 // sarpeu savidhypi $ siddhair mantrauadhdibhi & nnyath pratipattavya % na dato gamayed iti // BVaky_2.323 // kva cit tattvasamkhyna $ kriyate stutinindayo & tatrpi ca pravtti ca % nivtti copadiyate // BVaky_2.324 // rpa sarvapadrthn $ vkyrthopanibandhanam & spek ye tu vkyrth % padrthair eva te sam // BVaky_2.325 // vkya tad api manyante $ yat pada caritakriyam & antarea kriyabda % vkyder dvitvadarant // BVaky_2.326 // khytaabde niyata $ sdhana yatra gamyate & tad apy eka samptrtha % vkyam ity abhidhyate // BVaky_2.327 // abdavyavahit buddhir $ aprayuktapadray & anumna tadarthasya % pratyaye hetur ucyate // BVaky_2.328 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 26/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
[this verse is only in Rau] apare tu padasyaiva $ tam artha pratijnate & abdntarbhisabandham % antarea vyavasthitam // BVaky_2.329 // yasminn uccarite abde $ yad yo 'rtha pratyate & tam hur artha tasyaiva % nnyad arthasya lakaam // BVaky_2.330 // kriyrthopapadev eva $ sthnin gamyate kriy & vttau nirdibhi caiva % krntdyartha pratyate // BVaky_2.331 // tni abdntary eva $ paryy iva laukik & arthaprakarabhy tu % te svrtho niyamyate // BVaky_2.332 // pratibodhbhyupys tu $ ye ta ta purua prati & nvaya te 'bhisabaddh % abd jeyena vastun // BVaky_2.333 // asaty pratipattau v $ mithy v pratipdane & svair arthair nityasabandhs % te te abd vyavasthit // BVaky_2.334 // yathprakaraa dvram $ ity asy karmaa rutau & badhna dehi vety etad % upyd avagamyate // BVaky_2.335 // tatra sdhanavttir ya $ abda sattvanibandhana & na sa pradhnabhtasya % sdhyasyrthasya vcaka // BVaky_2.336 // svrthamtra prakysau $ speko vinivartate & arthas tu tasya sabandh % prakalpayati sanidhim // BVaky_2.337 // prrthyasyviiatvn $ na abdc chabdasanidhi & nrthc chabdasya snidhya % na abdd arthasanidhi // BVaky_2.338 // naarpam ivkhytam $ kipta karmavcin & yadi prpta pradhnatva % yugapad bhvasattvayo // BVaky_2.339 // tais tu nmasarpatvam $ khytasysya varyate & anvayavyatirekbhy % vyavahro vibhajyate // BVaky_2.340 // na cpi rpt sadehe $ vcakatva nivartate & ardha paor iti yath % smarthyt tad dhi kalpate // BVaky_2.341 // sarva sattvapada uddha $ yadi bhvanibandhanam & sasarge ca vibhakto 'sya % tasyrtho na pthag yadi // BVaky_2.342 // kriypradhnam khyta $ nmn sattvapradhnat & catvri padajtni % sarvam etad virudhyate // BVaky_2.343 // vkyasya buddhau nityatvam $ arthayoga ca laukikam & dv catuva nstti % vadaty audumbaryaa // BVaky_2.344 // vyptim ca laghu caiva $ vyavahra padraya & loke stre ca kryrtha % vibhgenaiva kalpita // BVaky_2.345 // na loke pratipattm $ arthayogt prasiddhaya & tasmd alaukiko vkyd % anya ka cin na vidyate // BVaky_2.346 // anyatra ryamai ca $ ligair vkyai ca scit & svrth eva pratyante % rpbhedd alakit // BVaky_2.347 // utsargavkye yat tyaktam $ aabdam iva abdavat & tad bdhakeu vkyeu % rutam anyatra gamyate // BVaky_2.348 // brhman rutir dadhni $ prakrnt mhard vin & mharas takrasabandht % tatrcae yathrthatm // BVaky_2.349 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 27/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
anekkhytayoge 'pi $ vkya nyypavdayo & ekam eveyate kai cid % bhinnarpam iva sthitam // BVaky_2.350 // niyama pratiedha ca $ vidhieas tath sati & dvitye yo lug khytas % taccheam aluka vidu // BVaky_2.351 // nirkki nirvttau $ pradhnni parasparam & tem anupakritvt % katha syd ekavkyat // BVaky_2.352 // vieavidhinrthitvd $ vkyaeo 'numyate & vidheyavan nivartye 'rthe % tasmt tulya vyapekaam // BVaky_2.353 // sajabdaikadeo yas $ tasya lopo na vidyate & viiarp s saj % kt ca na nivartate // BVaky_2.354 // sajntarc ca dattder $ nny saj pratyate & sajina devadattkhya % dattaabda katha vadet // BVaky_2.355 // sarvair avayavais tulya $ sabandha samudyavat & ke cic chabdasvarp % manyante sarvasajibhi // BVaky_2.356 // varnm arthavattva tu $ sajn sajibhir bhavet & sabaddho 'vayava saj- % praviveke na kalpate // BVaky_2.357 // sarvasvarpair yugapat $ sabandhe sati sajina & naikadeasarpebhyas % tatpratyyanasabhava // BVaky_2.358 // ekadet tu saghte $ ke cij jyate smti & smtes tu viayc chabdt % saghtrtha pratyate // BVaky_2.359 // ekadet smtir bhinne $ saghte niyat katham & katha pratyamna syc % chabdo 'rthasybhidhyaka // BVaky_2.360 // ekadeasarps tu $ tais tair bhedai samanvit & anunipdina abd % sajsu samavasthit // BVaky_2.361 // sdhraatvt sadhigdh $ smarthyn niyatray & te ye sdhavas teu % stre lopdi iyate // BVaky_2.362 // tulyym anunipattau $ jye-dr-gh ity asdhava & na hy anvkhyyake stre % teu dattdivat smti // BVaky_2.363 // ktaatv ca ye abd $ nity kharaasdaya & ekadravyopadeitvt % tn sdhn sapracakate // BVaky_2.364 // gotry eva tu tny hu $ sajaktisamanvayt & nimittpekaa teu % svrthe nvayam iyate // BVaky_2.365 // vyavahrya niyama $ sajn sajini kva cit & nitya eva tu sabandho % itthdiu gavdivat // BVaky_2.366 // ktakatvd anityatva $ sabandhasyopapadyate & sajy s hi puruair % yathkma niyujyate // BVaky_2.367 // yath hi psulekhn $ blakair madhukrdaya & saj kriyante sarvsu % sajsv eaiva kalpan // BVaky_2.368 // vddhydn ca stre 'smi $ chaktyavacchedalakaa & aktrimo hi sabandho % vieaavieyavat // BVaky_2.369 // saj svarpam ritya $ nimitte sati laukik & k cit pravartate k cin % nimittsanidhv api // BVaky_2.370 // stre 'pi mahat saj $ svarpopanibandhan &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 28/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
anumna nimittasya % sanidhne pratyate // BVaky_2.371 // vtter anumna v $ srpyt tatra gamyate & abdabhednumna v % aktibhedasya v gati // BVaky_2.372 // kva cid viayabhedena $ ktrim vyavatihate & sakhyym ekaviaya % vyavasthna dvayor api // BVaky_2.373 // viaya ktrimasypi $ laukika kva cid uccaran & vypnoti drt sabuddhau % tath hi grahaa dvayo // BVaky_2.374 // saghaikaeadvandveu $ ke cit smarthyalakaam & pratyrayam avasthna % kriy pratijnate // BVaky_2.375 // bhojana phalarpbhym $ ekaikasmin sampyate & anyath hi vyavasthne % na tadartha prakalpyate // BVaky_2.376 // anndndi rp ca $ sarve tptiphal bhujim & pratyeka pratipadyante % na tu nyakriym iva // BVaky_2.377 // pdyavat s vibhgena $ smarthyd avatihate & bhuji karoti bhujyartha % na tantrea pradpavat // BVaky_2.378 // dydis tu kriyaikpi $ tathbhteu karmasu & vttim antarepi % samudyray bhavet // BVaky_2.379 // bhinnavyprarp $ vyavahrdidarane & kart darana bhinna % sabhyrthasya sdhakam // BVaky_2.380 // lakyasya lokasiddhatvc $ chstre ligasya darant & arthiv daiku bhedena % vddhisaj sampyate // BVaky_2.381 // atdnapradhnatvd $ daane atakarmake & arthin guabhede 'pi % sakhyeyo 'rtho na bhidyate // BVaky_2.382 // saghasyaiva vidheyatvt $ kryavat pratipdane & tatra tantrea sabandha % samsbhyastasajayo // BVaky_2.383 // lakarth rutir ye $ k cid eva kriy prati & tair vyastai ca samastai ca % sa dharma upalakyate // BVaky_2.384 // valair na praveavyam $ ity etasmin ghe yath & pratyeka sahatn ca % pravea pratiidhyate // BVaky_2.385 // sabhya tv arthalipsdi- $ pratiedhopadeane & pthag apratiiddhatvt % pravttir na virudhyate // BVaky_2.386 // vyavyalakarthtvd $ akupvdibhis tath & pratyeka v samastair v % atva na pratiidhyate // BVaky_2.387 // anugrahrth bhokt $ bhujir rabhyate yad & deakldyabhedena % nnughti tn asau // BVaky_2.388 // ptrdibhedn nntva $ yasyaikasyopadiyate & viparyaye v bhinnasya % tasyaikatva prakalpyate // BVaky_2.389 // sahatypi ca kurv $ bhedena pratipdit & sva sva bhojya vibhgena % prpta sabhya bhujate // BVaky_2.390 // vpsy viaybhvd $ virodhd anyasakhyay & dvidh samptyayogc ca % atam saghe 'vatihate // BVaky_2.391 // bhujir dvandvaikaebhy $ yatrnyai saha iyate & tatrpi lakarthatvd % dvidh vkya sampyate // BVaky_2.392 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 29/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
vkyntar pratyeka $ sampti kai cid iyate & rpntarea yuktn % vkyan tena sagraha // BVaky_2.393 // na vkyasybhidheyni $ bhedavkyni kni cit & tasmis tccarite bheds % tathnyn pratipadyate // BVaky_2.394 // ye samasto vkyrtha $ pratibheda sampyate & te tadn bhinnasya % ki padrthasya sattay // BVaky_2.395 // atha tair eva janita $ so 'rtho bhinneu vartate & prvasyrthasya tena syd % virodha saha v sthiti // BVaky_2.396 // sahasthitau virodhitva $ syd viiviiayo & vyabhicr tu sabandhas % tyge 'rthasya prasajyate // BVaky_2.397 // eka sdhrao vcya $ pratiabdam avasthita & saghe saghiu crthtm % samnidhnanideaka // BVaky_2.398 // yath sdhrae svatva $ tygasya ca phala dhane & prti cvikal tadvat % sabandho 'rthena tadvatm // BVaky_2.399 // varnm arthavatty $ tenaivrthena tadvati & samudye na caikatva % bhedena vyavatihate // BVaky_2.400 // ekenaiva pradpena $ sarve sdhraa dhanam & payanti tadvad ekena % sup sakhybhidhyate // BVaky_2.401 // nrthavatt pade vare $ vkye caiva viiyate & abhyst prakramo 'nyas tu % viruddha iva dyate // BVaky_2.402 // viniyogd te abdo $ na svrthasya prakaka & arthbhidhnasabandham % uktidvra pracakate // BVaky_2.403 // yath praihita cakur $ daranyopakalpate & tathbhisahita abdo % bhavaty arthasya vcaka // BVaky_2.404 // kriyvyaveta sabandho $ da karaakarmabhi & abhidhniyamas tasmd % abhidhnbhidheyayo // BVaky_2.405 // bahuv ekbhidhneu $ sarvev ekrthakriu & yat prayoktbhisadhatte % abdas tatrvatihate // BVaky_2.406 // mnyaabdn abhyse $ ke cid hur anarthakn & svarpamtravtt ca % pare pratipdane // BVaky_2.407 // abhidhnakriyyogd $ arthasya pratipdakn & niyogabhedn manyante % tn evaikatvadarina // BVaky_2.408 // tem atyantanntva $ nntvavyavahria & akdnm iva prhur % ekajtisamanvayt // BVaky_2.409 // prayogd abhisadhnam $ anyad eu na vidyate & viaye yataaktitvt % sa tu tatra vyavasthita // BVaky_2.410 // nntvasyaiva sajnam $ arthaprakaradibhi & na jtv arthntare vttir % anyrthn katha cana // BVaky_2.411 // padarpam ca yad vkyam $ astitvopanibandhanam & kma vimaras tatrya % na vkyvayave pade // BVaky_2.412 // yathaivnarthakair varair $ viio 'rtho 'bhidhyate & padair anarthakair eva % viio 'rtho 'bhidhyate // BVaky_2.413 // yad antarle jna tu $ padrthepajyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 30/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
pratipatter upyo 'sau % prakramnavadhrat // BVaky_2.414 // prvair arthair anugato $ yathrthtm para para & sasarga eva prakrntas % tathnyev arthavastuu // BVaky_2.415 // agkte tu ke cit $ sdhyenrthena sdhane & rdhaniyamrthaiva % sdhann puna ruti // BVaky_2.416 // dhre niyambhvt $ tadkepo na vidyate & smarthyt sabhavas tasya % rutis tv anyanivttaye // BVaky_2.417 // kriy kriyntard bhinn $ niyatdhrasdhan & prakrnt pratipatt % bhed sabodhahetava // BVaky_2.418 // avibhga tu abdebhya $ kramavadbhyo 'padakramam & prakate tadanye % vkya vkyrtha eva ca // BVaky_2.419 // svarpa vidyate yasya $ tasytm na nirpyate & nsti yasya svarpa tu % tasyaivtm nirpyate // BVaky_2.420 // aabdam apare 'rthasya $ rpanirdhraa vidu & arthvabhsarp ca % abdebhyo jyate smti // BVaky_2.421 // anyathaivgnisabandhd $ dha dagdho 'bhimanyate & anyath dhaabdena % dhrtha sapratyate // BVaky_2.422 // pthaniviatattvn $ pthagarthnuptinm & indriy yath kryam % te dehn na kalpate // BVaky_2.423 // tath padn sarve $ pthagarthaniveinm & vkyebhya pravibhaktnm % arthavatt na vidyate // BVaky_2.424 // sasargarpa sasev $ arthavastuu ghyate & ntropkhyyate tattvam % apadrthasya darant // BVaky_2.425 // daranasypi yat satya $ na tath darana sthitam & vastu sasargarpea % tad arpa nirpyate // BVaky_2.426 // astitvennuakto v $ nivttytmani v sthita & artho 'bhidhyate yasmd % ato vkya prayujyate // BVaky_2.427 // kriynuagea vin $ na padrtha pratyate & satyo v viparto v % vyavahre na so 'sty ata // BVaky_2.428 // sad ity etat tu yad vkya $ tad abhd asti neti v & kriybhidhnasabandham % antarea na gamyate // BVaky_2.429 // khytapadavcye 'rthe $ sdhanopanibandhane & vin sattvbhidhnena % nkk vinivartate // BVaky_2.430 // prdhnyt tu kriy prvam $ arthasya pravibhajyate & sdhyaprayuktny agni % phala tasya prayojakam // BVaky_2.431 // prayoktaivbhisadhatte $ sdhyasdhanarpatm & arthasya cbhisabandha- % kalpan prasamhate // BVaky_2.432 // pacikriy karotti $ karmatvenbhidhyate & pakti karaarpa tu % sdhyatvena pratyate // BVaky_2.433 // yo 'o yenopakrea $ prayokt vivakita & arthasya sarvaaktitvt % sa tathaiva vyavasthita // BVaky_2.434 // rdvttiu sabandha $ kad cid abhidhyate & lio yo 'nupalia % sa kad cit pratyate // BVaky_2.435 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 31/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sasn vibhaktatva $ sasarga ca vivekinm & nntmaknm ekatva % nntva ca viparyaye // BVaky_2.436 // sarvtmakatvd arthasya $ nairtmyd v vyavasthitam & atyantayataaktitvc % chabda eva nibandhanam // BVaky_2.437 // vastpalakaa abdo $ nopakrasya vcaka & na svaakti padrthn % sasprau tena akyate // BVaky_2.438 // sabandhidharm sayoga $ svaabdenbhidhyate & sabandha samavyas tu % sabandhitvena gamyate // BVaky_2.439 // lakad vyavatihante $ padrth na tu vastuta & upakrt sa evrtha % katha cid anugamyate // BVaky_2.440 // vkyrtho yo 'bhisabandho $ na tasytm kva cit sthita & vyavahre padrthn % tam tmna pracakate // BVaky_2.441 // padrthe samudye v $ sampto naiva v kva cit & padrtharpabhedena % tasytm pravibhajyate // BVaky_2.442 // anvkhynya yo bheda $ pratipattinibandhanam & skkvayava bhede % tennyad upavaryate // BVaky_2.443 // anekaakter ekasya $ pravibhgo 'nugamyate & ekrthatva hi vkyasya % mtraypi pratyate // BVaky_2.444 // sapratyayrthd bhyo 'rtha $ sann asan v vibhajyate & bhyktya vibhgas tu % aktyapoddhralakaa // BVaky_2.445 // pratyayrthtmaniyat $ aktayo na vyavasthit & anyatra ca tato rpa % na tsm upalabhyate // BVaky_2.446 // bahuv api tianteu $ skkev ekavkyat & ti tibhyo nightasya % paryudsas tathrthavn // BVaky_2.447 // ekati yasya vkya tu $ stre niyatalakaam & tasytigrahaenrtho % vkyabhedn na vidyate // BVaky_2.448 // tiantntarayukteu $ yuktayukteu v puna & mga payata ytti % bhedbhedau na tihata // BVaky_2.449 // itikartavyatrthasya $ smarthyd yatra kkyate & aabdalakakka % samptrtha tad ucyate // BVaky_2.450 // tattvnvkhynamtre tu $ yvn artho 'nuajyate & vinpi tatprayogea % ruter vkya sampyate // BVaky_2.451 // cikramyamo 'dhvtra $ japa cakramaa kuru & tdarthyasyviee 'pi % abdd bheda pratyate // BVaky_2.452 // phalavanta kriybhed $ kriyntaranibandhan & asakhyt kramoddeair % ekkhytanidarit // BVaky_2.453 // nivtabhed sarvaiva $ kriykhyte 'bhidhyate & ruter aaky bhedn % pravibhgaprakalpan // BVaky_2.454 // avamedhena yakyante $ rjna sattram sate & brhma iti nkhyta- % rpd bheda pratyate // BVaky_2.455 // sakc chrut saptadaasv $ anvttpi y kriy & prajpatyeu smarthyt % s bheda pratipadyate // BVaky_2.456 // devadattdiu bhuji $ pratyekam avatihate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 32/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
pratisvatantra vkya v % bhedena pratipadyate // BVaky_2.457 // uccrae tu vkynm $ anyad rpa na ghyate & pratipattau tu bhinnnm % anyad rpa pratyate // BVaky_2.458 // eka grahaavkya ca $ smnyenbhidhyate & kartarti yath tac ca % pavdiu vibhajyate // BVaky_2.459 // yadi kk nivarteta $ tadbhtasya sakc chrutau & naivnyenbhisabandha % tad upeyt katha cana // BVaky_2.460 // ekarpam anekrtha $ tasmd upanibandhanam & yonir vibhgavkyn % tebhyo 'nanyad iva sthitam // BVaky_2.461 // kva cit kriy vyaktibhgair $ upakre pravartate & smnyabhga evsy % kva cid arthasya sdhaka // BVaky_2.462 // klabhinn ca ye bhed $ ye cpy ursikdiu & prakrame jtibhgasya % abdtm tair na bhidyate // BVaky_2.463 // ekasakhyeu bhedeu $ bhinn jtydibhi kriy & bhedena viniyujyante % tacchabdasya sakc chrutau // BVaky_2.464 // akdeu yath bhinn $ bhakibhajidivikriy & prayogaklbhede 'pi % pratibheda pthak sthit // BVaky_2.465 // aki tantri tantram $ upyas tulyarpat & e kramo vibhaktn % tannibaddh sakc chruti // BVaky_2.466 // dvv apy upyau abdn $ prayoge samavasthitau & kramo v yaugapadya v % yau loko ntivartate // BVaky_2.467 // krame vibhajyate rpa $ yaugapadye na bhidyate & kriy tu yaugapadye 'pi % kramarpnuptin // BVaky_2.468 // bhedasasargaakt dve $ abdd bhinne iva sthite & yaugapadye 'py anekena % prayoge bhidyate ruti // BVaky_2.469 // abhinno rpabhedena $ ya eko 'rtho vivakita & tasyvayavadharmea % samudyo 'nugamyate // BVaky_2.470 // bhedanirvacane tv asya $ pratyeda v sampyate & rutir vacanabhinn v % vkyabhede 'vatihate // BVaky_2.471 // tatraikavacannto v $ so 'kaabda prayujyate & pratyeka v bahutvena % pravibhgo yathruti // BVaky_2.472 // dvihni yni vkyni $ tev apy ekatvadarinm & anekaakter ekasya % svaakti pravibhajyate // BVaky_2.473 // atyantabhinnayor v syt $ prayoge tantralakaa & upyas tatra sasarga % pratipattu bhidyate // BVaky_2.474 // bhedendhigatau prva $ abdau tulyarut puna & tantrea pratipattra % prayoktr pratipdit // BVaky_2.475 // ekasypi vivakym $ anunipadyate para & vinbhisadhin abda % aktirpa prakate // BVaky_2.476 // anek aktir ekasya $ yugapac chryate kva cit & agni prakadhbhym % ekatrpi niyujyate // BVaky_2.477 // vttiaktibhinnrthe $ vkye sakd api rute & ligd v tantradharmd v % vibhgo vyavatihate // BVaky_2.478 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 33/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
saprasraasajy $ ligbhy varavkyayo & pravibhgas tath stra % ekasminn eva jyate // BVaky_2.479 // tath dvirvacane 'cti $ tantropyd alakaa & ekaeea nirdeo % bhya eva pradarita // BVaky_2.480 // pryea sakeparucn $ alpavidyparigrahn & saprpya vaiykaran % sagrahe 'stam upgate // BVaky_2.481 // kte 'tha ptajalin $ guru trthadarin & sarvesa nyyabjn % mahbhye nibandhane // BVaky_2.482 // alabdhagdhe gmbhryd $ uttna iva sauhavt & tasminn aktabuddhnm % naivvsthita nicaya // BVaky_2.483 // vaijisaubhavaharyakai $ ukatarknusribhi & re viplvite granthe % sagrahapratikacuke // BVaky_2.484 // ya ptajaliiyebhyo $ bhrao vykaragama & klena dkityeu % granthamtro vyavasthita // BVaky_2.485 // parvatd gama labdhv $ bhyabjnusribhi & sa nto bahukhatva % cndrcrydibhi puna // BVaky_2.486 // nyyaprasthnamrgs tn $ abhyasya svam ca daranam & prato gurusmkam % ayam gamasagraha // BVaky_2.487 // vartmanm atra kem cid $ vastumtram udhtam & ke ttye nyakena % bhaviyati vicra // BVaky_2.488 // praj viveka labhate $ bhinnair gamadaranai & kiyad v akyam unnetu % svatarkam anudhvat // BVaky_2.489 // tat tad utprekamn $ purair gamair vin & anupsitavddhn % vidy ntiprasdati // BVaky_2.490 //
3,1: Jtisamuddea dvidh kai cit pada bhinna $ caturdh pacadhpi v & apoddhtyaiva vkyebhya % praktipratyaydivat // BVaky_3,1.1 // padrthnm apoddhre $ jtir v dravyam eva v & padrthau sarvaabdn % nityv evopavaritau // BVaky_3,1.2 // ke cit shacaryea $ jti aktyupalakaam & khadirdiv aakteu % akta pratinidhyate // BVaky_3,1.3 // asvtantryaphalo bandhi $ pramdva iyate & ato jtyabhidhne 'pi % aktihna na ghyate // BVaky_3,1.4 // saleamtra badhntir $ yadi syt tu vivakita & aktyraye tato liga % pramdyanusanam // BVaky_3,1.5 // sv jti prathama abdai $ sarvair evbhidhyate & tato 'rthajtirpeu % tadadhyropakalpan // BVaky_3,1.6 // yath rakte gue tattva $ kaye vyapadiyate & sayogisannikarc ca % vastrdiv api ghyate // BVaky_3,1.7 // tath abdrthasabandhc $ chabde jtir avasthit & vyapadee 'rthajtn % jtikryya kalpate // BVaky_3,1.8 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 34/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
jtiabdaikaee s $ jtn jtir iyate & abdajtaya ity atra % tajjti abdajtiu // BVaky_3,1.9 // y abdajti abdeu $ abdebhyo bhinnalaka & jti s abdajtitvam % avyatikramya vartate // BVaky_3,1.10 // arthajtyabhidhne 'pi $ sarve jtyabhidhyina & vypralaka yasmt % padrth samavasthit // BVaky_3,1.11 // jtau padrthe jtir v $ vieo vpi jtivat & abdair apekyate yasmd % atas te jtivcina // BVaky_3,1.12 // dravyadharm padrthe tu $ dravye sarvo 'rtha ucyate & dravyadharmrayd dravyam % ata sarvo 'rtha iyate // BVaky_3,1.13 // anupravttidharmo v $ jti syt sarvajtiu & vyvttidharmasmnya % viee jtir iyate // BVaky_3,1.14 // sayogidharmabhedena $ dee ca parikalpite & teu deeu smnyam % kasypi vidyate // BVaky_3,1.15 // aden ghadn $ de sabandhino yath & kasypy adeasya % de sabandhinas tath // BVaky_3,1.16 // bhinnavastvray buddhi $ sayogiv anuvartate & samavyiu bhedasya % grahaa vinivartate // BVaky_3,1.17 // ata sayogiden $ gauatva parikalpyate & avivekt pradeebhyo % mukhyatva samavyinm // BVaky_3,1.18 // anupravttirp y $ prakhy tm kti vidu & ke cid vyvttirp tu % dravyatvena pracakate // BVaky_3,1.19 // bhinn iti paropdhir $ abhinn iti v puna & bhvtmasu prapaco 'ya % sasev eva jyate // BVaky_3,1.20 // naikatva npi nntva $ na sattvam na ca nstit & tmatattveu bhvnm % asaseu vidyate // BVaky_3,1.21 // sarvaaktytmabhtatva $ ekasyaiveti niraye & bhvnm tmabhedasya % kalpan syd anarthik // BVaky_3,1.22 // tasmd dravydaya sarv $ aktayo bhinnalaka & sas pururthasya % sdhik na tu keval // BVaky_3,1.23 // yathaiva cendriydnm $ tmabht samagrat & tath sabandhisabandha- % sasarge 'pi pratyate // BVaky_3,1.24 // na tad utpadyate ki cid $ yasya jtir na vidyate & tmbhivyaktaye jti % kran prayojik // BVaky_3,1.25 // kraeu pada ktv $ nitynityeu jtaya & kva cit kryev abhivyaktim % upaynti puna puna // BVaky_3,1.26 // nirvarttyamna yat karma $ jtis tatrpi sdhanam & svrayasybhinipattyai % s kriy prayojik // BVaky_3,1.27 // vidhau v pratiedhe v $ brhmaatvdi sdhanam & vyaktyritsrit jte % sakhyjtir vieik // BVaky_3,1.28 // yath jaldibhir vyakta $ mukham evbhidhyate & tath dravyair abhivyakt % jtir evbhidhyate // BVaky_3,1.29 // yathendriyagato bheda $ indriyagrahad te &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 35/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
indriyrthev adyo 'pi % jnabhedya kalpate // BVaky_3,1.30 // tathtmarpagrahat $ ke cid vyaktayo vin & smnyajnabhednm % upaynti nimittatm // BVaky_3,1.31 // satysatyau tu yau bhgau $ pratibhva vyavasthitau & satya yat tatra s jtir % asaty vyaktaya smt // BVaky_3,1.32 // sabandhibhedt sattaiva $ bhidyamn gavdiu & jtir ity ucyate tasy % sarve abd vyavasthit // BVaky_3,1.33 // t prtipadikrtha ca $ dhtvartha ca pracakate & s nity s mahn tm % tm hus tvataldaya // BVaky_3,1.34 // prptakram vieeu $ kriy saivbhidhyate & kramarpasya sahre % tat sattvam iti kathyate // BVaky_3,1.35 // saiva bhvavikreu $ a avasth prapadyate & kramea aktibhi svbhir % eva pratyavabhsate // BVaky_3,1.36 // tmabhta kramo 'py asy $ yatreda kladaranam & paurvparydirpea % pravibhaktam iva sthitam // BVaky_3,1.37 // tirobhvbhyupagame $ bhvn saiva nstit & labdhakrame tirobhve % nayatti pratyate // BVaky_3,1.38 // prvasmt pracyut dharmd $ aprpt cottara padam & tadantarle bhednm % rayj janma kathyate // BVaky_3,1.39 // raya svtmamtr v $ bhv v vyatirekina & svaaktayo v satty % bhedadaranahetava // BVaky_3,1.40 // pthivydiv abhivyaktau $ na sasthnam apekate & anucchinnrayj jtir % anitye 'py raye sthit // BVaky_3,1.41 // anucchedyraym eke $ sarv jti pracakate & na yaugapadya pralaye % sarvasyeti vyavasthit // BVaky_3,1.42 // praktau pravilneu $ bhedev ekatvadarinm & dravyasattva prapadyante % svray eva jtaya // BVaky_3,1.43 // brhmaatvdayo bhv $ sarvapriv avasthit & abhivyakt svakry % sdhak ity api smti // BVaky_3,1.44 // citrdiv apy abhivyaktir $ jtn kaicid iyate & pryrits tu t prptau % nimitta puyappayo // BVaky_3,1.45 // jna tv asmad viin $ tsu sarvendriyam vidu & bhysn mairpydi- % vieev iva tadvidm // BVaky_3,1.46 // jtyutpaldigandhdau $ bhedatattva yad ritam & tad bhvapratyayair loke % 'nityatvn nbhidhyate // BVaky_3,1.47 // asvaabdbhidhns tu $ narasihdijtaya & sarpvayavevny % tsu rutir avasthit // BVaky_3,1.48 // jtyavasthparicchede $ sakhy sakhytvam eva v & viprakare 'pi sasargd % upakrya kalpate // BVaky_3,1.49 // laka abdasaskre $ vypra kryasiddhaye & sakhykarmdiaktn % rutismye 'pi dyate // BVaky_3,1.50 // na vin sakhyay ka cit $ sattvabhto 'rtha ucyate & ata sarvasya nirdee % sakhy syd avivakit // BVaky_3,1.51 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 36/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
ekatva v bahutva v $ ke cid avivakitam & tad dhi jtyabhidhnya % dvitva tu syd vivakitam // BVaky_3,1.52 // yady etau vydhitau syt $ deya syd idam auadham & ity eva lakae 'rthasya % dvitva syd avivakitam // BVaky_3,1.53 // ekdiabdavcyy $ karmasv agatvam iyate & sakhyy khanati dvbhym % iti rpd dhi srit // BVaky_3,1.54 // yajeta paunety atra $ saskrasypi sabhave & yath jtis tathaikatva % sdhanatvena gamyate // BVaky_3,1.55 // ligt tu syt dvitydes $ tad ekatva vivakitam & ekrthaviayatve ca % tal liga jtisakhyayo // BVaky_3,1.56 // anyatrvihitasyaiva $ sa vidhi prathama pao & kriyym agabhva ca % tat tv etasmd vivakitam // BVaky_3,1.57 // grahs tv anyatra vihit $ bhinnasakhy pthak pthak & prjpaty navety evam- % dibhedasamanvit // BVaky_3,1.58 // agatvena prattn $ samrge tv agin puna & nirdea prati y sakhy % s katha syd vivakit // BVaky_3,1.59 // nnyatra vidhir astti $ saskro npi cgit & hetu sakhyvivaky % yatnt s hi vivakit // BVaky_3,1.60 // samrjane viea ca $ na grahe kva cid rita & vihits te ca saskry % sarvem rayas tata // BVaky_3,1.61 // pratyraya sampty $ jtv ekena cet kriy & paun na prakalpeta % tat syd eva prakalpanam // BVaky_3,1.62 // ekena ca prasiddhy $ kriyy yadi sabhavt & pavantaram updeyam % updnam anarthakam // BVaky_3,1.63 // yathaivhitagarbhy $ garbhdhnm anarthakam & tathaikena prasiddhy % pavantaram anarthakam // BVaky_3,1.64 // tvatrthasya siddhatvd $ ekatvasyvyatikramam & ke cid icchanti na tv atra % sakhygatvena ghyate // BVaky_3,1.65 // dvitydi tu yal ligam $ uktanyynuvdi tat & na sakhy sdhanatvena % jtivat tena gamyate // BVaky_3,1.66 // anvayavyatirekbhy $ sakhybhyupagame sati & yukta yat sdhanatva syn % na tv anyrthopalakaa // BVaky_3,1.67 // sdhanatve padrthasya $ smarthya na prahyate & sakhyvypradharmo 'tas % tena ligena gamyate // BVaky_3,1.68 // aprvasya vidheyatvt $ prdhnyam avasyate & vihitasya parrthatvc % cheabhva pratyate // BVaky_3,1.69 // samrgasya vidheyatvt $ anyatra vihite grahe & vidhivkye rut sakhy % lakay na bdhyate // BVaky_3,1.70 // vidhivkyntare sakhy $ paor nsti virodhin & tasmt sagua evsau % sahaikatvena gamyate // BVaky_3,1.71 // nirjtadravyasabandhe $ ya karmay upadiyate & gunas tenrthit tasya % dravyeeva pratyate // BVaky_3,1.72 // kacid eva guo dravye $ yath smarthyalakaa &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 37/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
dhro 'pi guasyaiva % prpta smarthyalakaa // BVaky_3,1.73 // tayos tu pthagarthitve $ sabandho ya pratyate & na tasminn upaghto 'sti % kalpyam anyan na crutam // BVaky_3,1.74 // kriyay yo 'bhisabandha $ sa rutiprpitas tayo & rayrayior vkyn % niyamas tv avatihate // BVaky_3,1.75 // tatra dravyagubhve $ pratyeka syd vikalpanam & rutiprpto hi sabandho % balavn vkyalakat // BVaky_3,1.76 // yad tu jti aktir v $ kriy praty upadiyate & smarthyt sanidhyete % tatra dravyaguau tad // BVaky_3,1.77 // jtn ca gun ca $ tulye 'gatve kriy prati & gu pratinidhyante % chgdn na jtaya // BVaky_3,1.78 // vyaktiakte samsann $ jtayo na tath gu & skd dravya kriyyogi % guas tasmd vikalpate // BVaky_3,1.79 // smyennyatarbhve $ vikalpa kaicid iyate & atadguo 'ta chga syn % meo v tadguo bhavet // BVaky_3,1.80 // jter ritasakhyy $ pravttir upalabhyate & sakhyvieam utsjya % kvacit saiva pravartate // BVaky_3,1.81 // pargabhta smnya $ yujyate dravyasakhyay & svrtha pravartamna tu % na sakhym avalambate // BVaky_3,1.82 // yajeta paunety atra $ yajyarthy paurutau & ktrthaikena paun % pradhna bhavati kriy // BVaky_3,1.83 // yvat sabhavo yasya $ sa kuryt tvat yadi & lambhana guais tena % pradhna syt prayojitam // BVaky_3,1.84 // samjyamnatantre tu $ grahe yatra kriyruti & sakhyvieagrahaa % naiva tatrdriymahe // BVaky_3,1.85 // iyamapare vkye $ yad ekagrahaa ktam & ee viiasakhye 'pi % vyakta tal ligadaranam // BVaky_3,1.86 // samsapratyayavidhau $ yath nipatit ruti & gun paratantr % nyyenaivopapadyate // BVaky_3,1.87 // gue 'pi ngkriyate $ pradhnntarasiddhaye & sakhy kart tath karmay % aviia pratyate // BVaky_3,1.88 // yasynyasya prasaktasya $ niyamrth puna ruti & nivttau caritrthatvt % sakhy tatrvivakit // BVaky_3,1.89 // sarpasamudyt tu $ vibhaktir y vidhyate & ekas tatrrthavn siddha % samudyasya vcaka // BVaky_3,1.90 // pratyayasya pradhnasya $ samsasypi v vidhau & siddha sakhyvivaky % sarvathnugraho gue // BVaky_3,1.91 // abhedarpa sdyam $ tmabht ca aktaya & jtiparyyavcitvam % em apy upavaryate // BVaky_3,1.92 // daopditsay daa $ yady api pratipadyate & na tasmd eva smarthyt % sa dati pratyate // BVaky_3,1.93 // necchnimittd icchvn $ iti jnam pravartate & tasmt saty api smarthye % buddhir arthntarray // BVaky_3,1.94 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 38/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
svabhvo vyapadeyo v $ smarthya vvatihate & sarvasynte yatas tasmd % vyavahro na kalpate // BVaky_3,1.95 // yad bhedn parityajya $ buddhyaika iva ghyate & vyaktytmaiva tad tatra % buddhir ek pravartate // BVaky_3,1.96 // bhedarpair anusyta $ yadaikam iva manyate & samhvagrah buddhir % bahubhyo jyate tad // BVaky_3,1.97 // *yad sahavivakym $ ekabuddhinibandhana & baddhvayavaviccheda % samudyo 'bhidhyate // BVaky_3,1.98 *// *pratikriya samptatvd $ eko bhedasamanvita & dvandve dvitvdibhedena % tadsv upagamyate // BVaky_3,1.99 *// saktpravttv ekatvam $ vttau sadtmatm & bhinntmakn vyaktn % bhedpoht prapadyate // BVaky_3,1.100 // anupravtteti yath- $ bhinn buddhi pratyate & artho vyvttarpo 'pi % tath tattvena ghyate // BVaky_3,1.101 // sarp ca sarve $ na bhedopaniptina & vidyante vcak abd % npi bhedo 'vadhryate // BVaky_3,1.102 // jnaabdrthaviay $ vie ye vyavasthit & te duravadhratvj % jndyekatvadaranam // BVaky_3,1.103 // jnev api yathrtheu $ tath sarveu jtaya & sasargadarane santi % t crthasya prasdhik // BVaky_3,1.104 // jeyastham eva smnya $ jnnm upakrakam & na jtu jeyavaj jna % pararpea rpyate // BVaky_3,1.105 // yath jyoti prakena $ nnyenbhiprakyate & jnkras tathnyena % na jnenopaghyate // BVaky_3,1.106 // *na ctmasamavetasya $ smnyasyvadhrae & jnaakti samarth syj % jtasynyasya vastuna // BVaky_3,1.107 *// *ayaugapadye jnnm $ asyety agrahaa na ca & yathopalabdhi smaraam % upalabdhe ca jyate // BVaky_3,1.108 *// ghaajnam iti jna $ ghaajnavilakaam & ghaa ity api yaj jna % viayopanipti tat // BVaky_3,1.109 // yato viayarpea $ jnarpa na ghyate & artharpavivikta ca % svarpa nvadhryate // BVaky_3,1.110 //
3,2: Dravyasamuddea tm vastu svabhva ca $ arra tattvam ity api & dravyam ity asya paryys % tac ca nityam iti smtam // BVaky_3,2.1 // satya vastu tadkrair $ asatyair avadhryate & asatyopdhibhi abdai % satyam evbhidhyate // BVaky_3,2.2 // adhruvea nimittena $ devadattagha yath & ghta ghaabdena % uddham evbhidhyate // BVaky_3,2.3 // suvardi yath yuktam $ svair krair apyibhi & rucakdyabhidhnn % uddham evaiti vcyatm // BVaky_3,2.4 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 39/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
krai ca vyavacchedt $ srvrthyam avarudhyate & yathaiva cakurdn % smarthya nlikdibhi // BVaky_3,2.5 // tev kreu ya abdas $ tathbhteu vartate & tattvtmakatvt tenpi % nityam evbhidhyate // BVaky_3,2.6 // na tattvtattvayor bheda $ iti vddhebhya gama & atattvam iti manyante % tattvam evvicritam // BVaky_3,2.7 // vikalparpa bhajate $ tattvam evvikalpitam & na ctra klabhedo 'sti % klabheda caghyate // BVaky_3,2.8 // yath viayadharm $ jne 'tyantam asabhava & tadtmeva ca tat siddham % atyantam atadtmakam // BVaky_3,2.9 // tath vikrarp $ tattve 'tyantam asabhava & tadtmeva ca tat tattvam % atyamntam atadtmakam // BVaky_3,2.10 // satyam ktisahre $ yad ante vyavatihate & tan nitya abdavcya tac % chabdt tac ca na bhidyate // BVaky_3,2.11 // na tad asti na tan nsti $ na tad eka na tat pthak & na sasa vibhakta v % vikta na ca nnyath // BVaky_3,2.12 // tan nsti vidyate tac ca $ tad eka tat pthak pthak & sasa ca vibhakta ca % vikta tat tad anyath // BVaky_3,2.13 // tasya abdrthasabandha- $ rpam ekasya dyate & tad dya darana dra % darane ca prayojanam // BVaky_3,2.14 // vikrpagame satya $ suvara kuale yath & vikrpagame saty % tathhu prakti parm // BVaky_3,2.15 // vcy s sarvaabdn $ abd ca na pthak tata & apthaktve ca sabandhas % tayor nntmanor iva // BVaky_3,2.16 // tm para priyo dveyo $ vakt vcya prayojanam & viruddhni yathaikasya % svapne rpi cetasa // BVaky_3,2.17 // ajanmani tath nitye $ paurvparyavivarjite & tattve janmdirpatva % viruddham upalabhyate // BVaky_3,2.18 // 3.3: Sabandhasamuddea jna prayoktur bhyo 'rtha $ svarpa ca pratyate & abdair uccaritais te % sabandha samavasthita // BVaky_3,3.1 // pratipattur bhavaty arthe $ jne v saaya kvacit & svarpepalabhyeu % vyabhicro na vidyate // BVaky_3,3.2 // asyya vcako vcya $ iti ahy pratyate & yoga abdrthayos tattvam % apy ato vyapadiyate // BVaky_3,3.3 // nbhidhna svadharmea $ sabandhasysti vcakam & atyantaparatantratvd % rpa nsypadiyate // BVaky_3,3.4 // upakrt sa yatrsti $ dharmas tatrnugamyate & aktnm api s aktir % gunm apy asau gua // BVaky_3,3.5 // taddharmaos tu tcchabdya $ sayogasamavyayo & tayor apy upakrrth % niyats tadupdhaya // BVaky_3,3.6 // k cid eva hi svasth $ kryaprasavascit &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 40/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kasya cit kena cid yasy % sayoga upajyate // BVaky_3,3.7 // nirtmaknm utpattau $ niyama kvacid eva ya & tenaivvyapavarga ca % prptabhede sa yatkta // BVaky_3,3.8 // tmntarasya yentm $ tadtmevvadhryate & yata caikatvanntva % tattva ndhyavasyate // BVaky_3,3.9 // t akti samavykhy $ aktnm upakrim & hedbhedv atikrntm % anyathaiva vyavasthitm // BVaky_3,3.10 // dharma sarvapadrthnm $ atta sarvalakaa & anughti sabandha % iti prvebhya gama // BVaky_3,3.11 // padrthkta evnyai $ sarvatrbhyupagamyate & sabandhas tena abdrtha % pravibhaktu na akyate // BVaky_3,3.12 // samavyt sva dhra $ sv ca jti pratyate & ekrthasamavyt tu % gu svdhra eva ye // BVaky_3,3.13 // dravyatvasattsayog $ svnydhropabandhan & tatpradeavibhg ca % gu dvitvdaya ca ye // BVaky_3,3.14 // ke cit svrayasayukt $ ke cit tatsamavyina & sayuktasamaveteu % samavets tathpare // BVaky_3,3.15 // svrayea tu sayuktai $ sayukta vibhu gamyate & samavyasya sabandho % nparas tatra dyate // BVaky_3,3.16 // sabandhasyviiatvn $ na ctra niyamo bhavet & tasmcchabdrthayor naiva % sabandha parikalpyate // BVaky_3,3.17 // adavttilbhena $ yath sayoga tmana & kva cit svasvmiyogkhyo % 'bhede 'nyatrpi sa krama // BVaky_3,3.18 // prpti tu samavykhy $ vcyadharmtivartinm & prayokt pratipatt v % na abdair anugacchati // BVaky_3,3.19 // avcyam iti yad vcya $ tad avcyatay yad & vcyam ityavasyeta % vcyam eva tad bhavet // BVaky_3,3.20 // athpy avcyam ity eva, $ na tad vcya pratyate & vivakitsya yvasth % saiva ndhyavasyate // BVaky_3,3.21 // tathnyath sarvath ca $ yasyvcyatvam ucyate & tatrpi naiva svasth % tai abdai pratiidhyate // BVaky_3,3.22 // na hi saayarpe 'rthe $ eatvena vyavasthite & avyudse svarpasya % saayo 'nya pravartate // BVaky_3,3.23 // yad ca nirayajne $ nirayatvena niraya & prakramyate tad jna % svadharme nvatihate // BVaky_3,3.24 // sarva mithy bravmti $ naitad vkya vivakyate & tasya mithybhidhne hi % prakrnto 'rtho na gamyate // BVaky_3,3.25 // na ca vcakarpea $ pravttasysti vcyat & pratipdya na tat tatra % yennyat pratipdyate // BVaky_3,3.26 // asdhik pratijeti $ neyam evbhidhyate & yath, tathsya dharmo 'pi % ntra kacit pratyate // BVaky_3,3.27 // vyprasyparo yasmn $ na vypro 'sti kacana & virodham anavasth v % tasmt sarvatra nrayet // BVaky_3,3.28 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 41/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
indriy svaviayev $ andir yogyat yath & andir arthai abdn % sabandho yogyat tath // BVaky_3,3.29 // asdhur anumnena $ vcaka kaicid iyate & vcakatvviee v % niyama puyappayo // BVaky_3,3.30 // sabandhaabde sabandho $ yogyat prati yogyat & samayd yogyatsavin % mtputrdiyogavat // BVaky_3,3.31 // abda kraam arthasya $ sa hi tenopajanyate & tath ca buddhiviayd % arthc chabda pratyate // BVaky_3,3.32 // bhojandy api manyante $ buddhyarthe yad asabhavi & buddhyarthd eva buddhyarthe % jte tad api dyate // BVaky_3,3.33 // anityev api nityatvam $ abhidheytman sthitam & anityatva svaaktir v % s ca nityn na bhidyate // BVaky_3,3.34 // abdenrthasya saskro $ ddaprayojana & kriyate so 'bhisabandham % antarea katha bhavet // BVaky_3,3.35 // nvayam abhidheyeu $ saskra sa tathvidha & dsyate na ca sabandhas % tathbhto vivakita // BVaky_3,3.36 // sati pratyayahetutva $ sabandha upapadyate & abdasyrthe yatas tatra % sabandho 'stti gamyate // BVaky_3,3.37 // nitye 'nitye 'pi vpy arthe $ puruea kathacana & sabandho 'ktasabandhai % abdai kartu na akyate // BVaky_3,3.38 // vyapadee padrthnm $ any sattaupacrik & sarvvasthsu sarvem % tmarpasya darik // BVaky_3,3.39 // sphaikdi yath dravya $ bhinnarpair uprayai & svaaktiyogt sabandha % tdrpyeeva gacchati // BVaky_3,3.40 // tadvac chabdo 'pi sattym $ asy prva vyavasthita & dharmair upaiti sabandham % avirodhivirodhibhi // BVaky_3,3.41 // eva ca pratiedhyeu $ pratiedhaprakptaye & ritepacrea % pratiedha pravartate // BVaky_3,3.42 // tmalbhasya janmkhy $ sat labhya ca labhyate & yadi saj jyate kasmd % athsaj jyate katham // BVaky_3,3.43 // sato hi gantur gamana, $ sati gamye pravartate & gantvac cen na janmrtho, % na cet tadvan na jyate // BVaky_3,3.44 // upacarya tu kartram $ abhidhnapravttaye & puna ca karmabhvena % t kriy ca tadraym // BVaky_3,3.45 // athopacrasattaiva $ vidheyas tatra ldaya & janman tu virodhitvn % mukhy satt na vidyate // BVaky_3,3.46 // tmnam tman bibhrad $ astti vyapadiyate & antarbhvc ca tensau % karma na sakarmaka // BVaky_3,3.47 // prk ca sattbhisabandhn $ mukhy satt katha bhavet & asa ca nste kart syd % upacras tu prvavat // BVaky_3,3.48 // tasmd bhinneu dharmeu $ virodhiv avirodhinm & virodhikhypanyaiva % abdais tais tair upritm // BVaky_3,3.49 // abhinnaklm artheu $ bhinnaklev avasthitm &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 42/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
pravttihetu sarve % abdnm aupacrikm // BVaky_3,3.50 // et satt padrtho hi $ na ka cid ativartate & s ca sapratisatty % pthag bhye nidarit // BVaky_3,3.51 // pradeasyaikadea v $ parato v nirpaam & viparyayam abhva v % vyavahro 'nuvartate // BVaky_3,3.52 // yathendriyasya vaiguyn $ mtrdhyropavn iva & jyate pratyayo 'rthebhyas % tathaivoddeaj mati // BVaky_3,3.53 // aktsnaviaybhsa $ abda pratyayam rita & artham hnyarpea % svarpenirpitam // BVaky_3,3.54 // rpaavyapadebhy $ laukike vartmani sthitau & jna praty abhilpa ca % sadau blapaitau // BVaky_3,3.55 // sarvrtharpat uddhir $ jnasya nirupray & tato 'py asya par uddhim % eke prhur arpikm // BVaky_3,3.56 // upaplavo hi jnasya $ bhykrnuptit & kluyam iva tat tasya % sasarge vyatibhedajam // BVaky_3,3.57 // yath ca jnam lekhd $ auddhau vyavatihate & tathoprayavn artha % svarpd viprakyate // BVaky_3,3.58 // evam arthasya abdasya $ jnasya ca viparyaye & bhvbhvv abhedena % vyavahrnuptinau // BVaky_3,3.59 // yath bhvam upritya $ tadabhvo 'nugamyate & tathbhvam upritya % tadbhvo 'py anugamyate // BVaky_3,3.60 // nbhvo jyate bhvo $ naiti bhvo 'nupkhyatm & ekasmd tmano 'nanyau % bhvbhvau vikalpitau // BVaky_3,3.61 // abhvasynupkhyatvt $ kraa na prasdhakam & sopkhyasya tu bhvasya % kraa ki kariyati // BVaky_3,3.62 // tasmt sarvam abhvo v $ bhvo v sarvam iyate & na tv avasthntara ki cid % ekasmt satyata sthitam // BVaky_3,3.63 // tasmn nbhvam icchanti $ ye loke bhvavdina & abhvavdino vpi % na bhva tattvalakaam // BVaky_3,3.64 // advaye caiva sarvasmin $ svabhvd ekalakae & parikalpeu maryd % vicitraivopalabhyate // BVaky_3,3.65 // catasro hi yathvasth $ nirupkhye prakalpit & eva dvaividhyam apy etad % bhvbhvavyaprayam // BVaky_3,3.66 // avirodh virodh v $ sann asan vpi yuktita & kramavn akramo vpi % nbhva upapadyate // BVaky_3,3.67 // avirodh virodh v $ sann asan vpi tattvata & kramavn akramo vpi % tena bhvo na vidyate // BVaky_3,3.68 // abhve triu kleu $ na bhedasysti sabhava & tasminn asati bhve 'pi % traiklya nvatihate // BVaky_3,3.69 // tmatattvaparityga $ parato nopapadyate & tmatattva tu parata % svato v nopakalpate // BVaky_3,3.70 // tattve virodho nntva $ upakro na ka cana & tattvnyatvaparityge % vyavahro nivartate // BVaky_3,3.71 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 43/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yatra dra ca dya ca $ darana cvikalpitam & tasyaivrthasya satyatva % rits trayyantavedina // BVaky_3,3.72 // smnya v viea v $ yasmd hur vieavat & abds tasmd asatyeu % bhedev eva vyavasthit // BVaky_3,3.73 // na hy abhvasya sadbhve $ bhvasytm prahyate & na cbhvasya nstitve % bhvasytm prasyate // BVaky_3,3.74 // na baleyasystitva $ bhuleyasya bdhakam & na baleyo nstti % bhuleya prakalpate // BVaky_3,3.75 // abhvo yadi vastu syt $ tatreya syt vicra & tata ca tadabhve 'pi % syd vicryam ida puna // BVaky_3,3.76 // avastu syd atta yad $ vyavahrasya gocaram & tatra vastugato bhedo % na nirvacanam arhati // BVaky_3,3.77 // apade 'rthe padanysa $ kraasya na vidyate & atha ca prgasadbhva % krae sati dyate // BVaky_3,3.78 // k tasya prgavastheti $ vastvritam ida puna & prg avastheti na hy etad % dvayam apy asty avastuni // BVaky_3,3.79 // na cordhvam asti nstti $ vacanynibandhanam & ala syd apadasthnam % etad vca pracakate // BVaky_3,3.80 // atyadbhut tv iya vttir $ yad abhga yad akramam & bhvn prg abhtnm % tmatattva prakate // BVaky_3,3.81 // vikalpotthpitenaiva $ sarvo bhvena laukika & mukhyeneva padrthena % vyavahro vidhyate // BVaky_3,3.82 // bhvaaktim ata cain $ manyante nityavdina & bhvam eva kramam prhur % na bhvd apara krama // BVaky_3,3.83 // kramn na yaugapadyasya $ ka cid bhedo 'sti tattvata & yathaiva bhvn nbhva % ka cid anyo 'vasyate // BVaky_3,3.84 // klasypy apara kla $ nirdianty eva laukik & na ca nirdeamtrea % vyatireko 'nugamyate // BVaky_3,3.85 // dhra kalpayan buddhy $ nbhve vyavatihate & avastuv api notprek % kasya cit pratibadhyate // BVaky_3,3.86 // tasmc chaktivibhgena $ nitya sadasadtmaka & eko 'rtha abdavcyatve % bahurpa prakate // BVaky_3,3.87 // vyavahra ca lokasya $ padrthai parikalpitai & stre padrtha kryrtha % laukika pravibhajyate // BVaky_3,3.88 // 3,4: Bhyodravyasamuddea sasargarpt sabht $ savidrpd apoddht & stre vibhakt vkyrtht % praktipratyayrthavat // BVaky_3,4.1 // nimittabht sdhutve $ strd anumittmak & ke cit padrth vakyante % sakepea yathgamam // BVaky_3,4.2 // vastpalakaa yatra $ sarvanma prayujyate & dravyam ity ucyate so 'rto % bhedyatvena vivakita // BVaky_3,4.3 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm
44/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
3,5: Guasamudea sasargi bhedaka yad yat $ savypra pratyate & guatva paratantratvt % tasya stra udhtam // BVaky_3,5.1 // dravyasyvyapadeasya $ ya updyate gua & bhedako vyapadeya % tatprakaro 'bhidhyate // BVaky_3,5.2 // sarvasyaiva pradhnasya $ na vin bhedahetun & prakaro vidyate npi % 'abdasyopaiti vcyatm // BVaky_3,5.3 // vidyamn pradhneu $ na sarve bhedahetava & vieaabdair ucyante % vyvttrthbhidhyibhi // BVaky_3,5.4 // vastpalakae tatra $ vieo vypto yadi & prakaro niyambhvt % syd avijtahetuka // BVaky_3,5.5 // sarva ca sarvato 'vaya $ niyamena prakyate & sasargi nimittena % nikendhikena v // BVaky_3,5.6 // npekate nimitta ca $ prakare vypta yadi & dravyasya syd updna % prakara praty anarthaka // BVaky_3,5.7 // savypro guas tasmt $ svaprakaranibandhana & dravytmna bhinatty eva % svaprakara niveayan // BVaky_3,5.8 // arpa pararpea $ dravyam khyyate yath & aprakara prakarea % guasyviyate tath // BVaky_3,5.9 // 3,6: Diksamuddea dik sdhanam kriy kla $ iti vastvabhidhyina & aktirpe padrthnm % atyantam anavasthit // BVaky_3,6.1 // vyatirekasya yo hetur $ avadhipratipdyayo & jv ity evam yato 'nyena % vin buddhi pravartate // BVaky_3,6.2 // karmano jtibhednm $ abhivyaktir yadray & s svair updhibhir bhinn % aktir dig iti kathyate // BVaky_3,6.3 // parparatve mrtin $ deabhedanibandhane & tata eva prakalpete % kramarpe tu klata // BVaky_3,6.4 // kasya pradeena $ bhgai cnyai pthak pthak & s sayogavibhgnm % updhitvya kalpate // BVaky_3,6.5 // dio vyavasth den $ digvyavasth na vidyate & aktaya khalu bhvnm % upakraprabhvit // BVaky_3,6.6 // pratyastarp bhveu $ dik prvety abhidhyate & prvabuddhir yato dik s % samkhymtram anyath // BVaky_3,6.7 // svgd vyavasth y loke $ na tasym niyat dia & pratyamukhasya yat pact % tat purastd viparyaye // BVaky_3,6.8 // deavyavasthniyamo $ diku na vyavatihate & rham apy aparatvena % prvam ity abhidhyate // BVaky_3,6.9 // ato bhitapuskatvt $ puvadbhvo na sidhyati & asminn arthe na abdena % prasava kva cid ucyate // BVaky_3,6.10 // dikakter abhidhne tu $ niyata dii daranam & prvdin yath aer % jvitasyvadhrae // BVaky_3,6.11 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 45/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
chybhbhy nagdnm $ bhgabheda prakalpate & ataddharmasu bhveu % bhgabhedo na kalpate // BVaky_3,6.12 // paramor abhgasya $ di bhgo vidhyate & bhgaprakalpanakti % pratham t pracakate // BVaky_3,6.13 // ade cpy abhg ca $ nikram nirupray & bhv sasargirpt tu % aktibheda prakalpate // BVaky_3,6.14 // nirbhgtmakat tuly $ paramor ghaasya ca & bhga aktyantara tatra % parima ca yat tayo // BVaky_3,6.15 // yata prakalpate bhedo $ bhedas tatrpi dyate & adoparati bhedam % ato 'yuktatara vidu // BVaky_3,6.16 // sarvatra tasya kryasya $ darand vibhur iyate & vibhutvam etad evhur % anya kyavat vidhi // BVaky_3,6.17 // caitanyavat sthit loke $ dikklaparikalpan & prakti prin t hi % ko 'nyath sthpayiyati // BVaky_3,6.18 // sakaro vyavahr $ prakte syd viparyaye & tasmt tyajann imn bhvn % punar evvalambate // BVaky_3,6.19 // tasys tu akte prvdi- $ bhedo bhvntarraya & bhinn dik tena bhedena % bhedyaivopakalpate // BVaky_3,6.20 // avadhitvena cpek- $ yoge diglakao vidhi & prvam asyeti ahy eva % d dharmntarraye // BVaky_3,6.21 // prvdin viparyso $ 'da cvadhyasakare & jv etad asyety etac ca % liga na vyatikryate // BVaky_3,6.22 // antakaraadharmo v $ bahir eva prakate & asy tv antarbahirbhva % prakriyy na vidyate // BVaky_3,6.23 // ekatvam s aktn $ nntva veti kalpane & avastupatite jtv % satyato na parmet // BVaky_3,6.24 // vikalpttatattveu $ saketopanibandhan & bhveu vyavahr ye % lokas tatrnugamyate // BVaky_3,6.25 // naikatvam asty anntva $ vinaikatvena netarat & paramrthe tayor ea % bhedo 'tyanta na vidyate // BVaky_3,6.26 // na aktn tath bhedo $ yath aktimatm sthiti & na ca laukikam ekatva % tsm tmasu vidyate // BVaky_3,6.27 // naikatva vyavatiheta $ nntva cen na kalpayet & nntva cvahyeta % yady ekatva na kalpayet // BVaky_3,6.28 // 3,7: Sdhanasamuddea svraye samavetn $ tadvad evrayntare & kriym abhinipattau % smarthya sdhana vidu // BVaky_3,7.1 // aktimtrsamhasya $ vivasynekadharmaa & sarvad sarvath bhvt % kva cit ki cid vivakyate // BVaky_3,7.2 // sdhanavyavahra ca $ buddhyavasthnibandhana & sann asan vrtharpeu % bhedo buddhy prakalpyate // BVaky_3,7.3 // buddhy samhitaikatvn $ pacln kurubhir yad &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 46/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
punar vibhajate vakt % tadpya pratyate // BVaky_3,7.4 // abdopahitarp ca $ buddher viayat gatn & pratyakam iva kasdn % sdhanatvena manyate // BVaky_3,7.5 // buddhipravttirpa ca $ samropybhidhtbhi & artheu aktibhedn % kriyate parikalpan // BVaky_3,7.6 // vyaktau padrthe abdder $ janyamnasya karmaa & sdhanatva tath siddha % buddhirpaprakalpitam // BVaky_3,7.7 // svatantraparatantratve $ kramarpa ca daritam & nirhev api bhveu % kalpanopanibandhanam // BVaky_3,7.8 // aktaya aktimanta ca $ sarve sasargavdinm & bhvs tev asvaabdeu % sdhanatva nirpyate // BVaky_3,7.9 // ghaasya dikarmatve $ mahattvdni sdhanam & rpasya dikarmatve % rpatvdni sdhanam // BVaky_3,7.10 // svai smnyavieai ca $ aktimanto rasdaya & niyatagraha loke % aktayas ts tathrayai // BVaky_3,7.11 // indriyrthamanakart- $ sabandha sdhana kva cit & yad yad yadanugrhi % tat tad tatra sdhanam // BVaky_3,7.12 // svaabdair abhidhne tu $ sa dharmo nbhidhyate & vibhaktydibhir evsv % upakra pratyate // BVaky_3,7.13 // nimittabhvo bhvnm $ upakrrtham rita & natir varjanety eva % siddha sdhanam iyate // BVaky_3,7.14 // sa tebhyo vyatirikto v $ tem tmaiva v tath & vyatirekam upritya % sdhanatvena kalpyate // BVaky_3,7.15 // sadarana prrthany $ vyavasye tv anantar & vyavasyas tathrambhe % sdhanatvya kalpate // BVaky_3,7.16 // prvasmin y kriy saiva $ parasmin sdhana mat & sadarane tu caitanya % viia sdhana vidu // BVaky_3,7.17 // nipattimtre karttva $ sarvatraivsti krake & vyprabhedpeky % karaatvdisabhava // BVaky_3,7.18 // putrasya janmani yath $ pitro karttvam ucyate & ayam asym iya tv asmd % iti bhedo vivakay // BVaky_3,7.19 // guakriy kartra $ kartr nyakktaaktaya & nyaktym api saprai % svair vyprai samanvit // BVaky_3,7.20 // karaatvdibhir jt $ kriybhednuptibhi & svtantryam uttara labdhv % pradhne ynti karttm // BVaky_3,7.21 // yath rj niyukteu $ yoddhtva yoddhu sthitam & teu vttau tu labhate % rj jayaparjayau // BVaky_3,7.22 // tath kartr niyukteu $ sarvev ekrthakriu & karttva karaatvder % uttara na virudhyate // BVaky_3,7.23 // anrite tu vypre $ nimitta hetur iyate & ritvadhibhva tu % lakae lakaa vidu // BVaky_3,7.24 // dravydiviayo hetu $ kraka niyatakriyam & kart kartrantarpeka % kriyy hetur iyate // BVaky_3,7.25 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 47/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kriyyai karaa tasya $ da pratinidhis tath & hetvarth tu kriy tasmn % na sa pratinidhyate // BVaky_3,7.26 // prtilomynulomybhy $ hetur arthasya sdhaka & tdarthyam nulomyena % hetutvnugata tu tat // BVaky_3,7.27 // sarvatra sahaj aktir $ yvaddravyam avasthit & kriykle tv abhivyakter % rayd upakri // BVaky_3,7.28 // kuyasyvarae aktir $ asydn vidrae & sarvad sa tu san dharma % kriykle nirpyate // BVaky_3,7.29 // sv"ngasayogina p $ daityn vru yath & vyajyante vijig % dravy aktayas tath // BVaky_3,7.30 // taikyagauravakhinya- $ sasthnai svair asir yad & chedya prati vypriyate % aktimn ghyate tad // BVaky_3,7.31 // pr"n nimittntarodbhta $ kriyy kai cid iyate & sdhana sahaja kai cit % kriynyai prvam iyate // BVaky_3,7.32 // pravttir eva prathama $ kva cid apy anaprit & aktr ekdhikarae % srotovad apakarati // BVaky_3,7.33 // aprva klaakti v $ kriy v klam eva v & tam evamlaksanam bhvam % ke cid huh katham ca na // BVaky_3,7.34 // nity a aktayo 'anye $ bhedbhedasamanvit & kriysasiddhaye 'rtheu % jtivat samavasthit // BVaky_3,7.35 // dravykrdibhedena $ t cparimit iva & dyante tattvam s tu % a aktr ntivartate // BVaky_3,7.36 // nimittabhedd ekaiva $ bhinn akti pratyate & oh karttvam evhus % tatpravtter nibandhanam // BVaky_3,7.37 // tattve v vyatireke v $ vyatirikta tad ucyate & abdapramako loka % sa strenugamyate // BVaky_3,7.38 // paramrthe tu naikatva $ pthaktvd bhinnalakaam & pthaktvaikatvarpea % tattvam eva prakate // BVaky_3,7.39 // yat pthaktvam asadigdha $ tad ekatvn na bhidyate & yad ekatvam asadigdha % tat pthaktvn na bhidyate // BVaky_3,7.40 // dyau kam vyur ditya $ sgar sarito dia & antakaraatattvasya % bhg bahir avasthit // BVaky_3,7.41 // klavicchedarpea $ tad evaikam avasthitam & sa hy aprvparo bhva % kramarpea lakyate // BVaky_3,7.42 // do hy avyatireke 'pi $ vyatireko 'nvaye 'sati & vkdyarthnvayas tasmd % vibhaktyartho 'nya iyate // BVaky_3,7.43 // smnya kraka tasya $ saptdy bhedayonaya & a karmkhydibhedena % eabhedas tu saptam // BVaky_3,7.44 // [atha karmdhikra] nirvartya ca vikrya ca $ prpya ceti tridh matam & tatrepsitatama karma % caturdhnyat tu kalpitam // BVaky_3,7.45 // audsnyena yat prpya $ yac ca kartur anpsitam & sajntarair ankhyta % yad yac cpy anyaprvakam // BVaky_3,7.46 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 48/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sat vvidyamn v $ prakti parimin & yasya nriyate tasya % nirvartyatva pracakate // BVaky_3,7.47 // praktes tu vivaky $ vikrya kai cid anyath & nirvartya ca vikrya ca % karma stre pradaritam // BVaky_3,7.48 // yad asaj jyate sad v $ janman yat prakyate & tan nirvartya vikrya ca % karma dvedh vyavasthitam // BVaky_3,7.49 // praktyucchedasabhta $ ki cit khdibhasmavat & ki cid guntarotpatty % suvardivikravat // BVaky_3,7.50 // kriykt vie $ siddhir yatra na gamyate & darand anumnd v % tat prpyam iti kathyate // BVaky_3,7.51 // viealbha sarvatra $ vidyate darandibhi & ke cit tadabhivyakti- % siddhir dividiu // BVaky_3,7.52 // bhsopagamo vyakti $ sohatvam iti karmaa & vie prpyamasya % kriysiddhau vyavasthit // BVaky_3,7.53 // nirvartydiu tat prvam $ anubhya svatantratm & kartrantar vypre % karma sapadyate tata // BVaky_3,7.54 // tadvypraviveke 'pi $ svavypre vyavasthitam & karmpadillabhate % kva cic chstrrayn vidhn // BVaky_3,7.55 // nivttapreaa karma $ svakriyvayave sthitam & nivartamne karmatve % sve karttve 'vatihate // BVaky_3,7.56 // tni dhtvantary eva $ pacisidhyativad vidu & bhede 'pi tulyarpatvd % ekatvaparikalpan // BVaky_3,7.57 // ekadee samhe ca $ vypr pacdaya & svabhvata pravartante % tulyarpasamanvit // BVaky_3,7.58 // nyagbhvan nyagbhavana $ ruhau uddhe pratyate & nyagbhvan nyagbhavana % yante 'pi pratipadyate // BVaky_3,7.59 // avasth pacamm hur $ yante t karmakartari & nivttapread dhto % prkte 'rthe ij ucyate // BVaky_3,7.60 // bravti pacater artha $ sidhyatir na vin ic & sa yanta pacater arthe % prkte vyavatihate // BVaky_3,7.61 // ke cid devadattder $ vypro ya sakarmake & sa vin devadattde % kadiu vivakyate // BVaky_3,7.62 // nivttapreaa karma $ svasya kartu prayojakam & preantarasabandhe % yante lenbhidhyate // BVaky_3,7.63 // saddiu yat karma- $ karttva pratipadyate & pattypdane tatra % viayatva prati kriye // BVaky_3,7.64 // kuta cid htya padam $ eva ca parikalpane & karmasthabhvakatva syd % darandyabhidhyinm // BVaky_3,7.65 // vieadarana yatra $ kriy tatra vyavasthit & kriyvyavasth tv anye % abdair eva prakyate // BVaky_3,7.66 // klabhvdhvadenm $ antarbhtakriyntarai & sarvair akarmakair yoge % karmatvam upajyate // BVaky_3,7.67 // dhratvam iva prpts $ te punar dravyakarmasu &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 49/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kldayo bhinnakakya % ynti karmatvam uttaram // BVaky_3,7.68 // atas tai karmabhir dhtur $ yukto 'dravyair akarmaka & lasya karmai bhve ca % nimittatvya kalpate // BVaky_3,7.69 // sarva ckathita karma $ bhinnakakya pratyate & dhtvarthoddeabhedena % tan nepsitatama kila // BVaky_3,7.70 // pradhnakarma kathita $ yat kriyy prayojakam & tatsiddhaye kriyyuktam % anyat tv akathita smtam // BVaky_3,7.71 // duhydivan nayatydau $ karmatvam akathrayam & khytnupayoge tu % niyamc chea iyate // BVaky_3,7.72 // antarbhtaijarthn $ duhydn ijantavat & siddha prvea karmatva % ijantaniyamas tath // BVaky_3,7.73 // karaasya svakakyy $ na prakarrayo yath & karmao 'pi svakakyy % na syd atiayas tath // BVaky_3,7.74 // karmaas tv ptum iatva $ rite 'tiayo yata & ryate tato 'tyanta % bheda prvea karma // BVaky_3,7.75 // ijante ca yath kart $ sakriya san prayujyate & na duhydau tath kart % nikriyo 'pi prayujyate // BVaky_3,7.76 // bhedavkya tu yan yante $ nduhipraktau ca yat & abdntaratvn naivsti % sasparas tasya dhtun // BVaky_3,7.77 // yathaivaikam apdna $ stre bhedena daritam & tathaikam eva karmpi % bhedena pratipditam // BVaky_3,7.78 // nirvartyo v vikryo v $ prpyo v sdhanraya & kriym eva sdhyatvt % siddharpo 'bhidhyate // BVaky_3,7.79 // ahiteu yath laulyt $ kartur icchopajyate & vidiu bhaydibhyas % tathaivsau pravartate // BVaky_3,7.80 // pradhnetarayor yatra $ dravyasya kriyayo pthak & aktir guray tatra % pradhnam anurudhyate // BVaky_3,7.81 // pradhnaviay akti $ pratyayenbhidhyate & yad gue tad tadvad % anuktpi prakate // BVaky_3,7.82 // pacv anukta yat karma $ ktvnte bhvbhidhyini & bhujau aktyantare 'py ukte % tat taddharma prakate // BVaky_3,7.83 // ie ca gamisaspard $ grme yo lo vidhyate & tatreiaiva nirbhoga % kriyate gamikarmaa // BVaky_3,7.84 // paktv bhujyata ity atra $ ke cin na vyapekate & odana pacati so 'sv % anumnt pratyate // BVaky_3,7.85 // tathbhiniviau karma $ yat ti"nante 'bhidhyate & ktvnte 'dhikaraatve 'pi % na tatrecchanti saptamm // BVaky_3,7.86 // yan nirvttraya karma $ prpter apracita puna & bhakydiviaypatty % bhidyamna tad psitam // BVaky_3,7.87 // dhtor arthntare vtter $ dhtvarthenopasagraht & prasiddher avivakta % karmao 'karmik kriy // BVaky_3,7.88 // bhed ya ete catvra $ smnyena pradarit & te nimittdibhedena % bhidyante bahudh puna // BVaky_3,7.89 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 50/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
[iti karmdhikra] [atha karadhikra] kriyy parinipattir $ yadvyprd anantaram & vivakyate yad tatra % karaatva tad smtam // BVaky_3,7.90 // vastutas tad anirdeya $ na hi vastu vyavasthitam & sthly pacyata ity e % vivak dyate yata // BVaky_3,7.91 // karaeu tu saskram $ rabhante puna puna & viniyogavie ca % pradhnasya prasiddhaye // BVaky_3,7.92 // svakakysu prakara ca $ karan na vidyate & rittiayatva tu % paratas tatra lakaam // BVaky_3,7.93 // svtantrye 'pi prayoktra $ rd evopakurvate & karaena hi sarve % vypro vyavadhyate // BVaky_3,7.94 // kriysiddhau prakaro 'ya $ nyagbhvas tv eva kartari & siddhau saty hi smnya % sdhakatva prakyate // BVaky_3,7.95 // asydn tu karttve $ taikydi karaa vidu & taikydn svatantratve % dvedhtm vyavatihate // BVaky_3,7.96 // tmabhede 'pi saty evam $ eko 'rtha sa tath sthita & tadrayatvd bhede 'pi % karttva bdhaka tata // BVaky_3,7.97 // yath ca sanidhnena $ karaatva pratyate & tathaivsanidhne 'pi % kriysiddhe pratyate // BVaky_3,7.98 // stokasya vbhinirvtter $ anirvtte ca tasya v & prasiddhi karaatvasya % stokdn pracakate // BVaky_3,7.99 // dharm tadvat bhedd $ abhedc ca viiyate & kriyvadher avaccheda- % vied bhidyate yath // BVaky_3,7.100 // [iti karadhikra] [atha kartradhikra] prg anyata aktilbhn $ nyagbhvpdand api & tadadhnapravttitvt % pravttn nivartant // BVaky_3,7.101 // adatvt pratinidhe $ praviveke ca darant & rd apy upakritve % svtantrya kartur ucyate // BVaky_3,7.102 // dharmair abhyuditai abde $ niyamo na tu vastuni & kartdharmavivaky % abdt kart pratyate // BVaky_3,7.103 // ekasya buddhyavasthbhir $ bhede ca parikalpite & karttva karaatva ca % karmatva copajyate // BVaky_3,7.104 // utpatte prg asadbhvo $ buddhyavasthnibandhana & aviia satnyena % kart bhavati janmana // BVaky_3,7.10@ // kraa kryabhvena $ yad vvyavatihate & kryaabda tad labdhv % kryatvenopajyate // BVaky_3,7.106 // yathhe kualbhvo $ vyagr v samagrat & tathaiva janmarpatva % satm eke pracakate // BVaky_3,7.107 // vibhaktayoni yat krya $ kraebhya pravartate & sv jtir vyaktirpea % tasypi vyavatihate // BVaky_3,7.108 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 51/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
bhvev eva padanysa $ prajy vca eva v & nstty apy apade nsti % na ca sad bhidyate tata // BVaky_3,7.109 // buddhiabdau pravartete $ yathbhteu vastuu & tem anyena tattvena % vyavahro na vidyate // BVaky_3,7.110 // kasya yath bheda $ chyy calana yath & janmanv abhede 'pi % tath kai cit prakalpitau // BVaky_3,7.111 // yathaivkanstitvam $ asan mrtinirpitam & tathaiva mrtinstitvam % asadkanirayam // BVaky_3,7.112 // yath tadarthair vyprai $ kriytm vyapadiyate & abhedagrahad ea % kryakraayo krama // BVaky_3,7.113 // vikro janmana kart $ praktir veti saaye & bhidyate pratipatt % darana li"ngadaranai // BVaky_3,7.114 // kpi sapadyamne y $ caturth s vikrata & suvarapie praktau % vacana kualrayam // BVaky_3,7.115 // vkye sapadyate kart $ sa"ngha cvyantasya kathyate & vttau saghbhavantti % brhman svatantrat // BVaky_3,7.116 // atva sapadyate yas tva $ na tasmin yumadray & pravtti puruasysti % prkta sa vidhyate // BVaky_3,7.117 // prvvasthm avijahat $ saspan dharmam uttaram & samrchita ivrthtm % jyamno 'bhidhyate // BVaky_3,7.118 // savypratara ka cit $ kva cid dharma pratyate & sasjyante ca bhvn % bhedavatyo 'pi aktaya // BVaky_3,7.119 // vipartrthavttitva $ puruasya viparyaye & gamyeta sdhana hy atra % savypra pratyate // BVaky_3,7.120 // tvam anyo bhavasty e $ tatra syt parikalpan & rji bhtyatvampanne % yath tadvad gatir bhavet // BVaky_3,7.121 // sabhvant kriysiddhau $ karttvena samrita & kriyym tmasdhyy % sdhann prayojaka // BVaky_3,7.122 // prayogamtre nyagbhva $ svtantryd eva nirita & aviio bhavaty anyai % svatantrair muktasaayai // BVaky_3,7.123 // nimittebhya pravartante $ sarva eva svabhtaye & abhiprynurodho 'pi % svrthasyaiva prasiddhaye // BVaky_3,7.124 // [iti kartradhikra][atha hetvadhikra] preadhyeae kurvas $ tatsamarthni ccaran & kartaiva vihit stre % hetusaj prapadyate // BVaky_3,7.125 // dravyamtrasya tu praie $ pcchyder lo vidhyate & sakriyasya prayogas tu % yad sa viayo ica // BVaky_3,7.126 // guakriyy svtantryt $ preae karmat gata & niyamt karmasajy % svadharmebhidhyate // BVaky_3,7.127 // kriyy preraka karma $ hetu kartu prayojaka & karmrth ca kriyotpatti- % saskrapratipattibhi // BVaky_3,7.128 // [iti hetvadhikra] [atha sapradndhikra]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 52/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
anirkarat kartus $ tyg"nga karmaepsitam & preranumatibhy ca % labhate sapradnatm // BVaky_3,7.129 // hetutve karmasajy $ eatve vpi krakam & rucyarthdiu strea % sapradnkhyam ucyate // BVaky_3,7.130 // bhedasya ca vivaky $ prv prv kriy prati & parasy"ngasya karmatvn % na kriygrahaa ktam // BVaky_3,7.131 // kriy samudye tu $ yadaikatva vivakitam & tad karma kriyyogt % svkhyayaivopacaryate // BVaky_3,7.132 // bhedbhedavivak ca $ svabhvena vyavasthit & tasmd gatyarthakarmatve % vyabhicro na dyate // BVaky_3,7.133 // vikalpenaiva sarvatra $ saje sytm ubhe yadi & rambhea na yogasya % pratykhyna sama bhavet // BVaky_3,7.134 // tygarpa prahtavye $ prpye sasargadaranam & sthita karma yat tatra % dvairpya bhajate kriy // BVaky_3,7.135 // [iti sapradndhikra] [athpdndhikra] nirdiaviaya ki cid $ upttaviaya tath & apekitakriya ceti % tridhpdnam ucyate // BVaky_3,7.136 // sayogabhedd bhinntm $ gamir eva bhramir yath & dhruvvadhir apyo 'pi % samavetas tathdhruve // BVaky_3,7.137 // dravyasvabhvo na dhrauvyam $ iti stre pratyate & apyaviaya dhrauvya % yat tu tvad vivakitam // BVaky_3,7.138 // sarae devadattasya $ dhrauvya pte tu vjina & via yad apyena % tasydhrauvya pracakate // BVaky_3,7.139 // ubhv apy adhruvau meau $ yady apy ubhayakarmaje & vibhge pravibhakte tu % kriye tatra vivakite // BVaky_3,7.140 // mentarakriypekam $ avadhitva pthak pthak & meayo svakriypeka % karttva ca pthak pthak // BVaky_3,7.141 // abhedena kriyaik tu $ dvisdhy ced vivakit & mev apye kartrau % yady anyo vidyate 'vadhi // BVaky_3,7.142 // gatir vin tv avadhin $ npya iti gamyate & vkasya para patatty % eva bhye nidaritam // BVaky_3,7.143 // bhedbhedau pthagbhva $ sthiti ceti virodhina & yugapan na vivakyante % sarve dharm balhake // BVaky_3,7.144 // dhanu vidhyatty atra $ vinpyavivakay & karaatva yato nsti % tasmt tad ubhaya saha // BVaky_3,7.145 // ekaiva v sat aktir $ dvirp vyavatihate & nimitta sajayos tatra % paray bdhyate 'par // BVaky_3,7.146 // nirdhrae vibhakte yo $ bhtrdn ca yo vidhi & upttpekitpya % so 'budhapratipattaye // BVaky_3,7.147 // [ity apdndhikra] [athdhikaradhikra]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 53/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
kartkarmavyavahitm $ askd dhrayat kriym & upakurvat kriysiddhau % stre 'dhikaraa smtam // BVaky_3,7.148 // upaleasya cbhedas $ tilkakadiu & upakrs tu bhidyante % sayogisamavyinm // BVaky_3,7.149 // avino gurutvasya $ pratibandhe svatantrat & digvied avaccheda % itydy bhedahetava // BVaky_3,7.150 // kam eva ke cid $ deabhedaprakalpant & dhraakti pratham % sarvasayogin mat // BVaky_3,7.151 // idam atreti bhvnm $ abhvn na prakalpate & vyapadeas tam ka- % nimitta sapracakate // BVaky_3,7.152 // klt kriy vibhajyanta $ kt sarvamrtaya & etv caiva bhedo 'yam % abhedopanibandhana // BVaky_3,7.153 // yady apy upavasir dea- $ vieam anurudhyate & abdapravttidharmt tu % klam evvalambate // BVaky_3,7.154 // vasatv aprayukte 'pi $ deo 'dhikaraa tata & aprayukta trirtrdi % karma copavasau smtam // BVaky_3,7.155 // [ity adhikaradhikra] [atha edhikra] sabandha krakebhyo 'nya $ kriykrakaprvaka & rutym aruty v % kriyy so 'bhidhyate // BVaky_3,7.156 // dviho 'py asau parrthatvd $ gueu vyatiricyate & tatrbhidhyamna san % pradhne 'py upayujyate // BVaky_3,7.157 // nimittaniyama abdt $ sabandhasya na ghyate & karmapravacanyais tu % sa vieo 'varudhyate // BVaky_3,7.158 // sdhanair vyapadie ca $ ryamakriye puna & prokt pratipada ah % samsasya nivttaye // BVaky_3,7.159 // nihy karmaviay $ ath ca pratiidhyate & ealakaay ahy % samsastatra neyate // BVaky_3,7.160 // anyena vyapadiasya $ yasynyatropajyate & vyatireka sa dharmau dvau % labhate viayntare // BVaky_3,7.161 // prdhnya svague labdhv $ pradhne yti eatm & sahayoge svayoge 'ta % pradhnatva na hyate // BVaky_3,7.162 // [iti edhikra] siddhasybhimukhbhva- $ mtra sabodhana vidu & prptbhimukhyo hy arthtm % kriysu viniyujyate // BVaky_3,7.163 // sabodhana na vkyrtha $ iti prvebhya gama & uddeena vibhaktyarth % vkyrtht samapoddht // BVaky_3,7.164 // vibhaktyarthe 'vyaybhva- $ vacand avasyatm & anyo dravyd vibhaktyartha % so 'vyayenbhidhyate // BVaky_3,7.165 // dravya tu yad yathbhta $ tad atyanta tath bhavet & kriyyoge 'pi tasysau % dravytm npahyate // BVaky_3,7.166 // tasmd yat karaa dravya $ tat karma na punar bhavet & sarvasya vnyathbhvas % tasya dravytmano bhavet // BVaky_3,7.167 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 54/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
3,8: Kriysamuddea yvat siddham asiddha v $ sdhyatvenbhidhyate & ritakramarpatvt % tat kriyeti pratiyate // BVaky_3,8.1 // kryakraabhvena $ dhvanatty ritakrama & dhvani kramanivttau tu % dhvanir ity eva kathyate // BVaky_3,8.2 // vete vetata ity etac $ chvetatvena prakate & ritakramarpatvd % abhidhna pravartate // BVaky_3,8.3 // guabhtair avayavai $ samha kramajanmanm & buddhy prakalpitbheda % kriyeti vyapadiyate // BVaky_3,8.4 // samha sa tatbbhta $ pratibhedam samhisu & sampyate tato bhede % klabhedasya sabhava // BVaky_3,8.5 // kramt sadasat tem $ tmno na samhinm & sadvastuviayair ynti % sabandha cakurdibhi // BVaky_3,8.6 // yath gaur iti samghta $ sarvo nendriyagocara & bhgaas tpalabdhasya % buddhau rpa nirpyate // BVaky_3,8.7 // indriyair anyathprptau $ bhedmopaniptibhi & altacakravad rpa % kriy parikalpyate // BVaky_3,8.8 // yath ca bhg pacater $ udaksecandaya & udaksecandin % jey bhgs tathpare // BVaky_3,8.9 // ya cpakaraparyantam $ anuprpta pratyate & tatraikasmin kriyabda % kevale na prayujyate // BVaky_3,8.10 // prvottarais tath bhgai $ samavasthpitakrama & eka so 'py asadadhysd % khytair abhidhyate // BVaky_3,8.11 // klnupti yad rpa $ tad astty anugamyate & paritas tu paricchinna % bhva ity eva kathyate // BVaky_3,8.12 // vyavahrasya siddhatvn $ na ceya guakalpan & upacro hi mukhyasya % sabhavd avatihate // BVaky_3,8.13 // hitottaraaktitvt $ pratyeka v samhina & anekarp lakyante % kramavanta ivkram // BVaky_3,8.14 // anantara phala yasy $ kalpate tm kriym vidu & pradhnabht tdarthyd % anys tu tadkhyat // BVaky_3,8.15 // *kriypravttau yo hetus $ tadartha yad viceitam & anapekya prayujta % gacchatty avadhrayan // BVaky_3,8.16 *// satsu pratyayarpo 'sau $ bhvo yvan na jyate & tvat pare rpea % sdhya sann abhidhyate // BVaky_3,8.17 // siddhe tu sdhankk $ ktrthatvn nivartate & na kriyvcin tasmt % prayogas tatra vidyate // BVaky_3,8.18 // sa cprvparibhta $ ekatvd akramtmaka & prvpar dharmea % tadarthennugamyate // BVaky_3,8.19 // asan nivartate tasmd $ yat sat tad upalabhyate & tayo sadasato csv % tmaika iva ghyate // BVaky_3,8.20 // jtim anye kriym hur $ anekavyaktivartinm &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 55/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
asdhy vyaktirpea % s sdhyevopalabhyate // BVaky_3,8.21 // ante y v kriybhge $ jti saiva kriy smt & s vyakter anunipde % jyamneva gamyate // BVaky_3,8.22 // svavypraviinm $ satt v, kartkarmanm & kriy vyprabhedeu % satt v samavyin // BVaky_3,8.23 // antye vtmani y satt $ s kriy kai cid iyate & bhva eva hi dhtvartha % ity avicchinna gama // BVaky_3,8.24 // buddhi tajjtim anye tu $ buddhisattm athpare & pratyastarp bhveu % kriyeti pratijnate // BVaky_3,8.25 // virbhvatirobhvau $ janmanau tathparai & asu bhvavikreu % kalpitau vyvahrikau // BVaky_3,8.26 // tbhy sarvapravttnm $ abhedenopasamgraha & janmaivritasrpya % sthitir ity abhidhyate // BVaky_3,8.27 // *jyamnn na janrnnyad $ vine 'py apadrthat & ato bhvavikreu % sattaik vyavatihate // BVaky_3,8.28 *// *prvabhgas tu yaj jtt $ taj janmety apadiyate & ritakramarpea % nimittatve vivakite // BVaky_3,8.29 // khytaabdair artho 'sv $ evabhto 'bhidhyate & nmaabd pravartante % saharanta iva kramam // BVaky_3,8.30 // phala phalpadeo v $ vastu v tadvirodhi yat & tad anyad eva prve % nga ity apadiyate // BVaky_3,8.31 // naivsti naiva nstti $ vastuno grahand vin & kalpate pararpea % vastv anyad anugamyate // BVaky_3,8.32 // bhvbhvau ghadinm $ aspann api pin & ka cid vedprake 'pi % prake tata eva v // BVaky_3,8.33 // vypi saukmya kva cid yti $ kva cit sahanyate puna & akurvo 'tha v ki cit % svaaktyaiva prakate // BVaky_3,8.34 // sarvarpasya tattvasya $ yat krameeva daranam & bhgair iva prakpti ca % t kriym apare vidu // BVaky_3,8.35 // satt svaaktiyogena $ sarvarp vyavasthit & sdhy ca sdhana caiva % phala bhokt phalasya ca // BVaky_3,8.36 // kriym anye tu manyante $ kva cid apy anapritm & sdhanaikrthakritve % pravttim anapyinm // BVaky_3,8.37 // smnyabht s prva $ bhgaa pravibhajyate & tato vyprarpea % sdhyeva vyavatihate // BVaky_3,8.38 // prakti sdhann s $ prathama tac ca krakam & vypr tato 'nyatvam % aparair upavaryate // BVaky_3,8.39 // bahn sabhave 'rthn $ ke cid evopakrina & sasarge ka cid es tu % prdhnyena pratyate // BVaky_3,8.40 // sdhyatvt tatra ckhytair $ vypr siddhasdhan & prdhnyenbhidhyante % phalenpi pravartit // BVaky_3,8.41 // ekatvvttibhvbhy $ bhedbhedasamanvaye & sakhys tatropalabhyante % sakhyeyvayavakriy // BVaky_3,8.42 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 56/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
siddhasyrthasya pkde $ katha sdhanayogit & sdhyatve v tiantena % kt bhedo na ka cana // BVaky_3,8.43 // tatra krakayogy $ yady khyta nibandhanam & ahv s lena sabandhe % vyudast kartkarmano // BVaky_3,8.44 // ekbhidhna eko 'rtho $ yugapac ca dvidharmabhk & na sabhavati siddhatve % sa sdhya syt katha puna // BVaky_3,8.45 // etvat sdhana sdhyam $ etvad iti kalpan & stra eva na vkye 'sti % vibhga paramrthata // BVaky_3,8.46 // khytaabde bhgbhy $ sdhyasdhanavartit & prakalpit yath stre % sa ghadisv api krama // BVaky_3,8.47 // sdhyatvena kriy tatra $ dhturpanibandhan & sattvabhvas tu yas tasy % sa ghadinibandhana // BVaky_3,8.48 // bandhutbhedarpea $ bandhuabde vyavasthit & samho bandhvavasth tu % pratyayenbhidhyate // BVaky_3,8.49 // tatra yam prati sdhyatvam $ asiddh ta prati kriy & siddh tu yasmin sdhyatva % na tam eva puna prati // BVaky_3,8.50 // rja putrasya napteti $ na rji vyatiricyate & putrasyrtha pradhnatva % na csya vinivartate // BVaky_3,8.51 // mgo dhvati payeti $ sdhyasdhanarpat & tath viayabhedena % saraasyopapadyate // BVaky_3,8.52 // laktyaktakhalarthn $ tathvyayaktm api & rhinihghadinm % dhtu sdhyasya vcaka // BVaky_3,8.53 // sdhyasyparinipatte $ so 'yam ity anupagraha & tiantair antareevam % upamna tato na tai // BVaky_3,8.54 // sdhanatva prasiddha ca $ tiku sabandhin yata & tendhyropa eva syd % upam tu na vidyate // BVaky_3,8.55 // nyneu ca samptrtham $ upamna vidhyate & kriy caivraye sarv % tatra tatra sampyate // BVaky_3,8.56 // yenaiva hetun hasa $ patatty abhidhyate & tau tasya samptatvd % upamrtho na vidyate // BVaky_3,8.57 // kriy jtibhinnn $ sdya nvadhryate & siddhe ca prakrame sdhyam % upamtum na akyate // BVaky_3,8.58 // vanam vk iti yath $ bhedbhedavyaprayt & arthtm bhidyate bhve % sa bhybhyantare krama // BVaky_3,8.59 // smnye bhva ity atra $ yal ligam upalabhyate & bhedn anumeyatvn % na tat teu vivakyate // BVaky_3,8.60 // nirdee caritrthatvl $ liga bhve 'vivaksitam & upamnavidhitvc ca % bhvd anyat pacdisu // BVaky_3,8.61 // bhavatau yat pacdin $ tvad atropadiyate & na ca ligam pacdin % bhavatau samavasthitam // BVaky_3,8.62 // eka ca so 'rtha sattkhya $ katham cit kai cid ucyate & ligni csya bhidyante % pacirpdibhedavat // BVaky_3,8.63 // cryo mtula ceti $ yathaiko vyapadiyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 57/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sambandhibhedd arthtm % sa vidhi paktibhvayo // BVaky_3,8.64 // 3,9: Klasamuddea vypravyatirekea $ klam eke pracakate & nityam eka vibhu dravya % parima kriyvatm // BVaky_3,9.1 // diiprasthasuvardi $ mrtibhedya kalpate & kriybhedya klas tu % sakhy sarvasya bhedik // BVaky_3,9.2 // utpattau ca sthitau caiva $ vine cpi tadvatm & nimitta klam evhur % vibhaktentman sthitam // BVaky_3,9.3 // tam asya lokayantrasya $ stradhra pracakate & pratibandhbhyanujbhy % tena viva vibhajyate // BVaky_3,9.4 // yadi na pratibadhnyt $ pratibandha ca notsjet & avasth vyatikryeran % paurvparyavinkt // BVaky_3,9.5 // tasytm bahudh bhinno $ bhedair dharmntarrayai & na hi bhinnam abhinna v % vastu ki cana vidyate // BVaky_3,9.6 // naiko na cpy aneko 'sti $ na uklo npi csita & dravytm sa tu sasargd % evarpa prakate // BVaky_3,9.7 // sasargin tu ye bhed $ vies tasya te mat & sa bhinnas tair vyavasthn % klo bhedya kalpate // BVaky_3,9.8 // viiaklasabandhd $ vttilbha prakalpate & aktn saprayogasya % hetutvenvatihate // BVaky_3,9.9 // janmbhivyaktiniyam $ prayogopanibandhan & nitydhnasthititvc ca % sthitir niyamaprvik // BVaky_3,9.10 // sthitasynugrahas tais tair $ dharmai sasargibhis tata & pratibandhas tirobhva % praham iti ctmana // BVaky_3,9.11 // pratyavastha tu klasya $ vypro 'tra vyavasthita & kla eva hi vivtm % vypra iti kathyate // BVaky_3,9.12 // mrtn tena bhinnnm $ caypacay pthak & lakyante parimena % sarvs bhedayogin // BVaky_3,9.13 // jalayantrabhramvea- $ sadbhi pravttibhi & sa kal kalayan sarv % klkhy labhate vibhu // BVaky_3,9.14 // pratibhaddh ca ys tena $ citr vivasya vttaya & t sa evnujnti % yath tantu akuntik // BVaky_3,9.15 // viiaklasabandhl $ labdhapksu aktiu & kriybhivyajyate nity % prayogkhyena karma // BVaky_3,9.16 // jtiprayukt tasy tu $ phalavyakti prajyate & kuto 'py adbhutay vtty % aktibhi s niyamyate // BVaky_3,9.17 // tatas tu samavykhy $ aktir bhedasya bdhik & ekatvam iva t vyaktr % pdayati kraai // BVaky_3,9.18 // athsmn niyamd rdhva $ jtayo y prayojik & t sarv vyaktim ynti % svacche chy ivmbhasi // BVaky_3,9.19 // kranuvidhyitvd $ atha kraa prvak & gus tatropajyante % svajtivyaktihetava // BVaky_3,9.20 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 58/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
ray ca nityatvam $ ritn ca nityat & t vyaktr anughti % sthitis tena prakalpate // BVaky_3,9.21 // anityasya yathotpde $ pratantrya tath sthitau & vinyaiva tat am % asvdhnasthiti vidu // BVaky_3,9.22 // sthita sasargibhir bhvai $ svakriysv anughyate & nai sattm anudghya % vttir janmavat smt // BVaky_3,9.23 // jarkhy klaaktir y $ aktyantaravirodhin & s akt pratibadhnti % jyante ca virodhina // BVaky_3,9.24 // prayojaks tu ye bhv $ sthitibhgasya hetava & tirobhavanti te sarve % yata tm prahyate // BVaky_3,9.25 // yathaivdbutay vtty $ nikrama nirnibandhanam & apada jyate sarva % tathsytm prahyate // BVaky_3,9.26 // kriyayor apavargiyor $ nnrthasamavetayo & sabandhin vinaikena % pariccheda katha bhavet // BVaky_3,9.27 // yath tuly haste v $ nndravyavyavasthitam & gurutva parimyeta % kld eva kriygati // BVaky_3,9.28 // jahti sahavtt ca $ kriy sa samavasthit & vrhir yathodaka tena % hyankhy prapadyate // BVaky_3,9.29 // pratibandhbhyanujbhy $ vttir y tasya svat & tay vibhajyamno 'sau % bhajate kramarpat // BVaky_3,9.30 // kartbhedt tadartheu $ pracaypacayau gata & samatva viamatva v % sa eka pratipadyate // BVaky_3,9.31 // kriybhedd yathaikasmis $ takdykhy pravartate & kriybhedt tathaikasminn % tvdykhyopajyate // BVaky_3,9.32 // rambha ca kriy caiva $ nih cety abhidhyate & dharmntarm adhysa- % bhedt sadasadtmana // BVaky_3,9.33 // yv ca dvyaukdn $ tvn himavato 'py asau & na hy tm kasya cid bhettu % pracetu vpi akyate // BVaky_3,9.34 // anyais tu bhvair anye $ pracaya parikalpyate & anair idam ida kipram % iti tena pratyate // BVaky_3,9.35 // asata ca kramo nsti $ sa hi bhettu na akyate & sato 'pi ctmatattva yat % tat tathaivvatihate // BVaky_3,9.36 // kriyopdhi ca san bhta- $ bhaviyadvartamnat & ekdabhir krair % vibhakt pratipadyate // BVaky_3,9.37 // bhta pacavidhas tatra $ bhaviya ca caturvidha & vartamno dvidhkhyta % ity ekdaa kalpan // BVaky_3,9.38 // kle nidhya sva rpa $ prajay yan nighyate & bhvs tato nivartante % tatra sakrntaaktaya // BVaky_3,9.39 // bhvin caiva yad rpa $ tasya ca pratibimbakam & sunirma ivdare % kla evopapadyate // BVaky_3,9.40 // taparalatdni $ yath sroto 'nukarati & pravartayati klo 'pi % mtr mtrvat tath // BVaky_3,9.41 // viyevnusadhatte $ yath gatimat gat &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 59/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
vyus tatraiva kltm % vidhatte kramarpatm // BVaky_3,9.42 // ayanapravibhga ca $ gat ca jyoti dhruv & nivttiprabhav caiva % bhtn tannibandhan // BVaky_3,9.43 // mtr parim ye $ klavttyanuptina & nakatrkhy pthak teu % cihnamtra tu trak // BVaky_3,9.44 // rutair mgaakuntn $ sthvar ca vttibhi & chydiparimai ca % tudhm nirpyate // BVaky_3,9.45 // nirbhsopagamo yo 'ya $ kramavn iva dyate & akramasypi vivasya % tat klasya viceitam // BVaky_3,9.46 // drntikavyavasthnam $ adhvdhikaraa yath & cirakipravyavasthna % kldhikaraa tath // BVaky_3,9.47 // tasybhinnasya klasya $ vyavahre kriykt & bhed iva traya siddh % yl loko ntivartate // BVaky_3,9.48 // ekasya aktayas tisra $ klasya samavasthit & yatsabandhena bhvn % darandarane satm // BVaky_3,9.49 // dvbhy sa kila aktibhy $ bhvn varatmaka & aktis tu vartamnkhy % bhvarpaprakin // BVaky_3,9.50 // angat janmaakte $ aktir apratibandhik & attkhy tu y aktis % tay janma virudhyate // BVaky_3,9.51 // tamaprakavat tv ete $ trayo 'dhvno vyavasthit & akrams teu bhvn % krama samupalabhyate // BVaky_3,9.52 // dvau tu tatra tamorpv $ ekasylokavat sthiti & attam api ke cit % punar viparivartate // BVaky_3,9.53 // yugapad vartamnatva $ taddharm pratipadyate & ke cid vartamnatvc % caiti tadvad attatm // BVaky_3,9.54 // hetupakrd kipto $ vartamnatvam gata & ntahetpakra san % punar nopaiti daranam // BVaky_3,9.55 // dve eva klasya vibho $ ke cic chaktivartman & karoti ybhy bhvnm % unmlananimlane // BVaky_3,9.56 // kalbhi pthagarthbhi $ pravibhakta svabhvata & ke cid buddhyanusahra- % lakaa ta pracakate // BVaky_3,9.57 // jnnugataakti v $ bhya v satyata sthitam & kltmnam anritya % vyavahartu na akyate // BVaky_3,9.58 // tisro bhvasya bhvasya $ ke cid bhvaaktaya & tbhi svaaktibhi sarva % sadaivsti ca nsti ca // BVaky_3,9.59 // sattvd avyatirekea $ ts tisro 'pi vyavasthit & kramas ts tadabhedc ca % sadasattva na bhidyate // BVaky_3,9.60 // darandaranenaika $ dda tad eva tu & adhvanm ekat nsti % na ca ki cin nivartate // BVaky_3,9.61 // aktytmadevatpakair $ bhinna klasya daranam & prathama tad avidyy % yad vidyy na vidyate // BVaky_3,9.62 // abhede yadi klasya $ hrasvadrghaplutdiu & dyate bhedanirbhsa % sa cirakiprabuddhivat // BVaky_3,9.63 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 60/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
hrasvadrghaplutvtty $ nliksalildiu & katha pracayayoga syt % kalpanmtrahetuka // BVaky_3,9.64 // abhivyaktinimittasya $ pracayena pracyate & abhinnam api abdasya % tattvam apracaytmakam // BVaky_3,9.65 // eva mtrturyasya $ bhedo datayasya v & parimavikalpena % abdtmani na vidyate // BVaky_3,9.66 // anunipdikalpena $ ye 'ntarla iva sthit & abds te pratipattm % upy pratipattaye // BVaky_3,9.67 // viiam avadhi ta tam $ updya prakalpate & kla klavatm eka % kaamsartubhedabhk // BVaky_3,9.68 // buddhyavagrahabhedc ca $ vyavahrtmani sthita & tvn eva kaa klo % yugamanvantari v // BVaky_3,9.69 // pratibandhbhyanujbhy $ nlikvivarrite & yad ambhasi prakaraa % tat klasyaiva ceitam // BVaky_3,9.70 // alpe mahati v chidre $ tatsabandhe na bhidyate & klasya vttir tmpi % tam evsynuvartate // BVaky_3,9.71 // kra iva klasya $ dyate ya svaaktibhi & bahurpasya bhveu % bahudh tena bhidyate // BVaky_3,9.72 // tvacisrasya v vddhi $ tarjasya v dadhat & tvat tadvddhiyogena % klatattva vikalpate // BVaky_3,9.73 // vyatikrame 'pi mtr $ tasya nsti vyatikrama & na gantgatibhedena % mrgabhedo 'sti ka cana // BVaky_3,9.74 // udaystamayvtty $ jyoti lokasiddhay & klasyvyatipte 'pi % tddharmyam iva lakyate // BVaky_3,9.75 // dityagrahanakatra- $ parispandam athpare & bhinnam vttibhedena % kla klavido vidu // BVaky_3,9.76 // kriyntarapariccheda- $ pravtt y kriy prati & nirjtaparim s % kla ity abhidhyate // BVaky_3,9.77 // jne rpasya sakrntir $ jnenaivnusahti & ata kriyntarbhve % s kriy kla iyate // BVaky_3,9.78 // bhto ghaa itya ca $ satty eva bhtat & bht satteti satty % satt bhtbhidhyate // BVaky_3,9.79 // parato bhidyate sarvam $ tm tu na vikalpyate & parvatdisthitis tasmt % pararpea bhidyate // BVaky_3,9.80 // prasiddhabhed vypr $ virpvayavakriy & shacaryea bhidyante % sarpvayavakriy // BVaky_3,9.81 // *vyavadhnam ivopaiti $ nivtta iva dyate & kriysamho bhujydir % antarlapravttibhi // BVaky_3,9.82 *// *na ca vicchinnarpo 'pi $ so 'virmn nivartate & sarvaiva hi kriynyena % samkrevopalabhyate // BVaky_3,9.83 *// *tadantarlad v $ sarvaivvayavakriy *& sdyt sati bhede tu % tadagatvena ghyate // BVaky_3,9.84 // sad asad vpi vastu syt $ ttya nsti ki cana &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 61/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
tena bhtabhaviyantau % muktv madhya na vidyate // BVaky_3,9.85 // nirvttirpam ekasya $ bhedbhvn na kalpate & sad asad vpi tenaika % kramarpa katha bhavet // BVaky_3,9.86 // bahn cnavasthnd $ ekam evopalabhyate & yathopalabdhi smaraa % tatra cpy upapadyate // BVaky_3,9.87 // sadasadrpam eka syd $ sarvasyaikatvakalpane & nirvttirpa nirvtte % smnyam atha v bhavet // BVaky_3,9.88 // kryotpattau samartha v $ svena dharmea tat tath & tmatattvena ghyeta % s csmin vartamnat // BVaky_3,9.89 // kriyprabandharpa yad $ adhytma vinighyate & sakrntarpam ekatra % tm hur vartamnatm // BVaky_3,9.90 // kriytipattir atyanta $ kriynutpattilaka & na ca bhtam anutpanna % na bhaviyat tathvidham // BVaky_3,9.91 // prg viruddhakriyotpdn $ nirvtte v virodhini & vypre 'vadhibhedena % viayas tatra bhidyate // BVaky_3,9.92 // vyabhicre nimittasya $ sdhutva na prakalpate & bhvy sd iti strea % tat kle 'nyatra iyate // BVaky_3,9.93 // svakla eva sdhutve $ klabhede gati katham & vkyrthd atadartheu % viiatva na sidhyati // BVaky_3,9.94 // tadartha ced avayavo $ bhvino bhtatgati & na syd atyantabhtatvam % evaika tatra sabhavet // BVaky_3,9.95 // viiaklat prva $ tathpi tu vieae & rayt so 'ntaragatvt % tatra sdhur bhaviyati // BVaky_3,9.96 // mira eva prakrnta $ sa padrthas tathvidha & kevalasya vimiratva % nitye 'rthe nopapadyate // BVaky_3,9.97 // uddhe ca kle vykhytam $ mire na prasidhyati & sdhutvam ayathkla % tat streopadiyate // BVaky_3,9.98 // khytapadavcye 'rthe $ nirvartyatvt pradhnat & vieaa tadkept % tatkle vyavatihate // BVaky_3,9.99 // sapratyaynukro v $ abdavypra eva v & adhyasyate viruddhe 'rthe % na ca tena virudhyate // BVaky_3,9.100 // bhta bhaviyad ity etau $ pratyayau vartamnatm & atyajantau prapadyete % viruddhrayarpatm // BVaky_3,9.101 // adhvano vartamnasya $ viayea bhaviyat & bhye bhaviyatkleti % kryrtha vyapadiyate // BVaky_3,9.103 // icch cikratty atra $ svaklam anurudhyate & bhaviyati praktyarthe % tatkla nnurudhyate // BVaky_3,9.104 // syamnatantratvd $ asy viparyaya & prayoktdharma abdrthe % abdair evnuajyate // BVaky_3,9.105 // apchlibjasayoge $ vartate nipadir yad & tatrvayavavttitvd % bhaviyatpratiedhanam // BVaky_3,9.106 // phalaprasavarpe tu $ nipadau bhtaklat & dharmntareu tad rpam % adhyasya parikalpyate // BVaky_3,9.107 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 62/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
upayukte nimittn $ vypre phalasiddhaye & tatra rpa yad adhyasta % tatkla tat pratyate // BVaky_3,9.108 // nipattv avadhi ka cit $ ka cit prativivakita & hetujanmavyapekta % phalajanmeti cocyate // BVaky_3,9.109 // abahisdhandhn $ siddhir yatra vivakit & tat sdhanntarbhvt % siddham ity apadiyate // BVaky_3,9.110 // tasmd avadhibhedena $ siddh mukhyaiva bhtat & angatatvam astitva % hetudharmavyapekae // BVaky_3,9.111 // satm indriyasabandht $ saiva satt viiyate & bhedena vyavahro hi % vastvantaranibandhana // BVaky_3,9.112 // astitva vastumtrasya $ buddhy tu parighyate & ya samsdand bheda % sa tatra na vivakita // BVaky_3,9.113 // yogd v strtvapustvbhy $ na ki cid avatihate & svasminn tmani tatrnyad % bhta bhvi ca kathyate // BVaky_3,9.114 // 3,10: Puruasamuddea pratyakt parabhva cpy $ updh kartkarmano & tayo rutivieea % vcakau madhyamottamau // BVaky_3,10.1 // sad asad vpi caitanyam $ etbhym avagamyate & caitanyabhge prathama % puruo na tu vartate // BVaky_3,10.2 // budhijnticitibhi $ prathame purue sati & samjnrthair na caitanya- % syopayoga prakyate // BVaky_3,10.3 // sabodhanrtha sarvatra $ madhyame kai cid iyate & tath sabodhane sarv % pratham yumado vidu // BVaky_3,10.4 // sabodhana na loke 'sti $ vidhtavyena vastun & svhendraatrur vardhasva % yath rj bhaveti ca // BVaky_3,10.5 // yumadarthasya siddhatvn $ niyat cdyudttat & yumada prathamntasya % para cen na padd asau // BVaky_3,10.6 // guapradhnatbheda $ purudiviparyaya & nirdea cnyath stre % nityatvn na virudhyate // BVaky_3,10.7 // yathnirdeam arth syur $ yes stra vidhyakam & kim cit smnyam ritya % sthite tu pratipdanam // BVaky_3,10.8 // yo 've ya pha ity atra $ bhtayor avaphayo & yathopalakarthatva % tathrthev anusanam // BVaky_3,10.9 // 3,11: Sakhysamuddea sakhyvn sattvabhto 'rtha $ sarva evbhidhyate & bhedbhedavibhgo hi % loke sakhynibandhana // BVaky_3,11.1 // sa dharmo vyatirikto v $ te tmaiva v tath & bhedahetutvam ritya % sakhyeti vyapadiyate // BVaky_3,11.2 // samavet paricchedye $ kva cid anyatra s sthit & prakalpayati bhvn % sakhy bheda tathtmana // BVaky_3,11.3 // paratve cparatve ca $ bhede tuly rutir yath &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 63/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sakhyabdbhidheyatva % bhedahetos tath gue // BVaky_3,11.4 // asvatantre svatantratva $ paradharmo yath gue & abhedye bhedyabhvo 'pi % dravyadharmas tath gue // BVaky_3,11.5 // svabuddhy tam apoddhtya $ loko 'py gamam rita & svadharmd anyadharmea % vycae pratipattaye // BVaky_3,11.6 // paropakratattvn $ svtantryenbhidhyaka & abda sarvapadrthn % svadharmad viprakyate // BVaky_3,11.7 // yathaivviaya jna $ na ki cid avabhsate & tath bhvo 'py asaso % na ka cid upalabhyate // BVaky_3,11.8 // bhedena tu samkhyta $ yal loko 'py anuvartate & gamc chstrasado % vyavahra sa varyate // BVaky_3,11.9 // buddhau sthiteu tev evam $ adhyropo na durlabha & paradharmasya na hy atra % sadasattva prayojakam // BVaky_3,11.10 // smnyev api smnya $ vieeu viiat & sakhysu sakhy ligeu % ligam eva prakalpate // BVaky_3,11.11 // ato dravyrit sakhym $ hu sasargavdina & bhedbhedavyatteu % bhedbhedavidhyinm // BVaky_3,11.12 // tmntarn yentm $ tadrpa iva lakyate & atadrpea sasargt % s nimittasarpat // BVaky_3,11.13 // sasev api nirbhge $ bhtev arthakriy yath & sattvdiu ca mtrsu % sarvsv eva pratyate // BVaky_3,11.14 // dvitvdiyonir ekatva $ bheds tatprvak yata & vin tena na sakhynm % anysm asti sabhava // BVaky_3,11.15 // ekatve buddhisahite $ nimitta dvitvajanmani & ekatvbhy samutpannam % eva v tat pratyate // BVaky_3,11.16 // ekatvasamudyo v $ speke v pthak pthak & ekatve dvitvam ity eva % tayor dvivacana bhavet // BVaky_3,11.17 // eko 'pi guabhedena $ sagho bheda prakalpayet & rayrayibhedo hi % tadrayanibandhana // BVaky_3,11.18 // sakhyeyasaghasakhyna- $ sagha sakhyeti kathyate & vimatydisu snyasva % dravyasaghasya bhedik // BVaky_3,11.19 // ekaviatisakhvv $ sakhyntarasarpayo & ekasy buddhyanvtty, % bhgayor iva kalpan // BVaky_3,11.20 // asakhysamudyatvt $ sakhykrya vidhyate & samhatve tu tan na syt % svgdisamudyavat // BVaky_3,11.21 // sakhyeyntaratantrsu $ y sakhysu pravartate & vttivargasakhyey % t sakhy td vidu // BVaky_3,11.22 // na sakhyy na sakhyeye $ dvau daety asti sabhava & bhedbhvn na sakhyy % virodhn na tadraye // BVaky_3,11.23 // sakhyyete daadvargau $ dvida iti sakhyay & tadrpe vpi sakhyeya % vtti parigayate // BVaky_3,11.24 // sakhy nma na sakhysti $ sajaieti yathocyate & rpa na rpam apy eva % samj s hi sitdiu // BVaky_3,11.25 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 64/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sakhynajtiyogt tu $ sakhy sakhyeti kathyate & rpatvajtiyogc ca % rpe rpam iti smtam // BVaky_3,11.26 // nimittam ekam ity atra $ vibhakty nbhidhyate & tadvatas tu yad ekatva % vibhaktis tatra vartate // BVaky_3,11.27 // ekasya pracayo da $ samha ca dvayos tath & nimittavyatirekea % sakhyny bhedik tata // BVaky_3,11.28 // tad ekam api caikatva $ vibhaktiravad te & nocyate tena abdena % vibhakty tu sahocyate // BVaky_3,11.29 // anvayavyatirekau ca $ yadi syd vacanntaram & sytm asati tasmim ca % praktyartho na kalpyate // BVaky_3,11.30 // ekatvam eka ity atra $ uddhadravyavieaam & saguas tu praktyartho % vibhaktyarthena bhidyate // BVaky_3,11.31 // dvyekayor iti nirdet $ sakhymtre 'pi sabhava & ekdn prasiddhy tu % sakhyeyrthatvam ucyate // BVaky_3,11.32 // 3,12: Upagrahasamuddea ya tmanepadd bheda $ kva cid arthasya gamyate & anyata cpi lden % manyante tam upagraham // BVaky_3,12.1 // kva cit sdhanam evsau $ kva cit tasya vieaam & sdhana tatra karmdi % vyaktavco vieaam // BVaky_3,12.2 // kriy viayabhedena $ jvikdiu bhidyate & ldeai sa kriybhedo % vkyev api niyamyate // BVaky_3,12.3 // dhtvarthas tadviea cpy $ ukta kva cid upagraha & dhtvartho gandhandi syd % vyatihro vieaam // BVaky_3,12.4 // kriypravttv khyt $ kai cit svrthaparrthat & asati v sati vpi % vivakitanibandhan // BVaky_3,12.5 // kes cit kartrabhiprye $ ic saha vikalpate & tmanepadam anyes % tadarth praktir yath // BVaky_3,12.6 // krva vapate dhatte $ cinoti cinute 'pi ca & ptaprayog dyante % yeu yartho 'bhidhyate // BVaky_3,12.7 // savidhna pacdin $ kva cid artha pratyate & tannimitt yathnypi % kriydhirayadik // BVaky_3,12.8 // kartrabhipryat stre $ kriybhedopalakaam & tathbht kriy y hi % tatkart phalabhg yata // BVaky_3,12.9 // yathopalakyate klas $ trakdarandibhi & tath phalavieea % kriybhedo nidaryate // BVaky_3,12.10 // kriyvieavacane $ smarthyam uparudhyate & kes cid anye tu kt % svariteto itas tath // BVaky_3,12.11 // anubandha ca siddhe 'rthe $ smtyartham anuajyate & tulyrthev api cvaya % na sarvev ekadharmat // BVaky_3,12.12 // dkyo sade 'py arthe $ nbheda pratiprvayo & yarthopdyinas tasmn % na tulyrth pacdibhi // BVaky_3,12.13 // umbhyarthe vartamnasya $ karoter bhinnadharmaa &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 65/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yarthopdyit tasmn % niyat abdaaktaya // BVaky_3,12.14 // tath hy anuprayogasya $ karoter tmanepade & prvavadgrahaa prpte % svarita samupasthitam // BVaky_3,12.15 // ekatve 'pi kriykhyte $ sdhanrayasakhyay & bhidyate na tu ligkhyo % bhedas tatra tadrita // BVaky_3,12.16 // tasmd avasthite 'py arthe $ kasya cit pratibadhyate & abdasya akti sa tv ea % stre 'nvkhyyate vidhi // BVaky_3,12.17 // yasyrthasya prasiddhyartham $ rabhyante pacdaya & tat pradhna phala te % na lbhdi prayojanam // BVaky_3,12.18 // yatrobhau svmidsau tu $ prrabhete saha kriym & yugapad dharmabhedena % dhtus tatra na vartate // BVaky_3,12.19 // yatra pratividhnrtha $ pacis tatrtmanepadam & parasmaipadam anyatra % saskrdyabhidhyini // BVaky_3,12.20 // savidhtu ca snidhyd $ dse dharmo 'nusajyate & plakaabdasya snidhyn % nyagrodhe plakat yath // BVaky_3,12.21 // purobhidhna ca $ dhndiu yath sthitam & chattri cbhisabandhc % chattriabdbhidheyat // BVaky_3,12.22 // artht prattam anyonya $ prrthyam avivakitam & ity aya eaviaya % kai cid atrnuvaryate // BVaky_3,12.23 // atha pratividht yo $ halai kati pacabhi & bhye nodhta kasmt % prpta tatrtmanepadam // BVaky_3,12.24 // prattatvt tadarthasya $ eatva yadi kalpyate & na syt prptavibhsau % svaritet nivartik // BVaky_3,12.25 // uddhe tu savidhnrthe $ kai cid atreyate ki & taddharm yajir ity eva % na syt tatrtmanepadam // BVaky_3,12.26 // atra tpapadenyam $ arthabheda pratyate & prpte vibh kriyate % tasmn ntrtmanepadam // BVaky_3,12.27 // 3,13: Ligasamuddea stanakedisabandho $ vii v standaya & tadupavyajan jtir % guvasth gus tath // BVaky_3,13.1 // abdopajanito 'rthtm $ abdasaskra ity api & lign ligatattvajair % vikalp sapta darit // BVaky_3,13.2 // updnavikalp ca $ lign sapta varit & vikalpasaniyogbhy % ye abdeu vyavasthit // BVaky_3,13.3 // tisro jtaya evait $ kes cit samavasthit & aviruddh, viruddhbhir % gomahiydijtibhi // BVaky_3,13.4 // hastiny vaavy ca $ strti buddhe samanvaya & atas t jtim icchanti % dravydisamavyinm // BVaky_3,13.5 // paratantrasya yal ligam $ apoddhre vivakite & tatrsau abdasaskra % abdair eva vyaprita // BVaky_3,13.6 // buddhy kalpitarpeu $ ligev api ca sabhava & strtvdn vyavasth hi % s ligair vyapadiyate // BVaky_3,13.7 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 66/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yath salilanirbhs $ mgatsu jyate & jalopalabdhyanugud % bjd buddhir jale 'sati // BVaky_3,13.8 // tathaivvyapadeyebhyo $ hetubhyas trakdiu & mukhyebhya iva ligebhyo % bhed loke vyavasthit // BVaky_3,13.9 // vyakteu vyaktarp $ standn tu darant & avyaktavyajanvyakter % jtir na parikalpyate // BVaky_3,13.10 // astitva ca pratijya $ saddaranam icchata & atyantdarane na syd % asattva prati nicaya // BVaky_3,13.11 // na clam anumnya $ abdo 'daranaprvaka & siddhe hi darane ki syd % anumnaprayojanam // BVaky_3,13.12 // virbhvas tirobhva $ sthiti cety anapyina & dharm mrtiu sarvsu % ligatvennudarit // BVaky_3,13.13 // sarvamrtytmabhtn $ abddin gue gue & traya sattvdidharms te % sarvatra samavasthit // BVaky_3,13.14 // rpasya ctmamtrn $ ukldin pratikaam & k cit pralyate k cit % katha cid abhivardhate // BVaky_3,13.15 // kvathitodakavac caim $ anavasthitavttit & ajasra sarvabhvn % bhya evopavarit // BVaky_3,13.16 // pravtter ekarpatva $ smya v sthitir ucyate & avirbhvatirobhva- % pravtty vvatihate // BVaky_3,13.17 // gu ity eva buddher v $ nimittatva sthitir mat & sthite ca sarvalign % sarvanmatvam ucyate // BVaky_3,13.18 // sthiteu sarvaligeu $ vivakniyamraya & kasya cic chabdasaskre % vypra kva cid iyate // BVaky_3,13.19 // sanidhne nimittn $ ki cid eva pravartakam & yath takdiabdn % lingeu niyamas tath // BVaky_3,13.20 // bhvatattvada i $ abdrtheu vyavasthit & yad yad dharme 'gatm eti % liga tat tat pracakate // BVaky_3,13.21 // svarabhedd yath abd $ sdhavo viayntare & ligabhedt tath siddht % sdhutvam anugamyate // BVaky_3,13.22 // prayogo viprayoga ca $ loke yatropalabhyate & stram rabhyate tatra % na prayogviparyaye // BVaky_3,13.23 // updhibhedd artheu $ guadharmasya kasya cit & nimittabhva sdhutve % vivak ca vyavasthit // BVaky_3,13.24 // himraye mahattvena $ yukte strtvam avasthitam & hrasvopdhiviiy % kuy prasavayogit // BVaky_3,13.25 // abdntarn bhinne 'rtha $ upy pratipattaye & ekatm iva nicitya % laghvartham upadarit // BVaky_3,13.26 // utpatti prasavo 'nye $ na sastynam ity api & tmarpa tu bhvn % sthitir ity apadiyate // BVaky_3,13.27 // da nimitta kes cij $ jtydivad avasthitam & davac chabdasaskra- % mtra tu parikalpitam // BVaky_3,13.28 // yath prasiddhe 'py ekatve $ nntvbhiniveina &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 67/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
nntva janayantva % abd lige 'pi sa krama // BVaky_3,13.29 // ida veyam aya veti $ abdasaskramtrakam & nimittadarand arthe % kai cit sarvatra varyate // BVaky_3,13.30 // nvaya viayatvena $ nimitta vyavatihate & indriydi yathda % bhedahetus tad iyate // BVaky_3,13.31 // 3,14: Vttisamuddea kutspraastiayai $ samptrtha tu yujyate & pada svrthdaya sarve % yasmt kutsdihetava // BVaky_3,14.1 // devadattdikutsy $ vartate kutsitaruti & kutsitasth tu y kuts % tadartha ko vidhyate // BVaky_3,14.2 // praka iti ukldi- $ prakarasybhidhyaka & prakasya prakare tu % tarabdir vidhyate // BVaky_3,14.3 // kutsitatvena kutsyo v $ na samyag vpi kutsita & svaabdbhihite kena % viio 'rtha pratyate // BVaky_3,14.4 // na ca spratik kuts $ bhedbhvt pratyate & pjyate kutsitatvena % praastatvena kutsyate // BVaky_3,14.5 // vieaavieyatva $ padayor upajyate & na prtipadikrtha ca % tatraiva vyatiricyate // BVaky_3,14.6 // vieya syd anirjta $ nirjto 'rtho vieaam & parrthatvena eatva % sarvem upakrim // BVaky_3,14.7 // vibhaktibhedo niyamd $ guaguyabhidhyino & smndhikarayasya % prasiddhir dravyaabdayo // BVaky_3,14.8 // dravye 'nirjtajtye $ kaabda prayujyate & anirjtague caiva % tilaabda pravartate // BVaky_3,14.9 // smnynm asabandht $ tau viee vyavasthitau & rpbhedd viea tam % abhivyaktu na aknuta // BVaky_3,14.10 // tv eva sanipatitau $ bhedena pratipdane & avacchedam ivdhya % saaya vyapakarata // BVaky_3,14.11 // dravytm guasasarga- $ bhedd ryate pthak & jtisabandhabhedc ca % dvitya iva ghyate // BVaky_3,14.12 // nimittair abhisabandhd $ y nimittasarpat & tayaikasypi nntva % rpabhedt prakalpate // BVaky_3,14.13 // dravyvasth tty tu $ yasy sasjyate dvayam & tayor avasthayor bhedd % rayatve niyujyate // BVaky_3,14.14 // buddhyaika bhidyate bhinnam $ ekatva copagacchati & buddhyvasth vibhajyante % s hy arthasya vidhyik // BVaky_3,14.15 // vyapadeivad ekasmin $ buddhy nntvakalpan & tay kalpitabheda sann % arthtm vyapadiyate // BVaky_3,14.16 // kriybhedena dnm $ amdn puna puna & ki cid daranam anyena % daranenpadiyate // BVaky_3,14.17 // prayogabhedd dhtn $ prakalpya bahurpatm & bhedbhedv updya % kva cid ekctvam ucyate // BVaky_3,14.18 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 68/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
anvayavyatirekbhym $ arthavn parikalpita & eko dhtvarthavigamd % varatvenopacaryate // BVaky_3,14.19 // dravytmnas trayas tasmd $ buddhau nn vyavasthit & rayrayidharmeety % aya prvebhya gama // BVaky_3,14.20 // smndhikaraya ca $ abdayo kai cid iyate & vieaavieyatva % sajsajitvam eva ca // BVaky_3,14.21 // ke cij jtiguayor $ ekrthasamavetayo & vtti katilev i % abde dravybhidhyini // BVaky_3,14.22 // sas tu rparasdinm $ rayo nbhidhyate & dravybhidhnena vin % tatas te dvandvabhvina // BVaky_3,14.23 // dravybhidhy kdir $ kkvn pravartate & nimittnuvidhyitvt % tat tildau na vidyate // BVaky_3,14.24 // eva jtimati dravye $ pratysanne kriy prati & guadharma guvia % dravya bhedya kalpate // BVaky_3,14.25 // guamtrbhidhyitva $ ke cid icchanti vttiu & ajvdiu sabandhd % rhnm iva rhibhi // BVaky_3,14.26 // tile prvam uptte v $ tatraiva matub iyate & sa ca dharma samseu % guas tasmd vieaam // BVaky_3,14.27 // [pavmdvyo samse tu $ yady apy ekrthavttit & bhinnam atrdhikaraa % prg vttes tac ca ghyate // BVaky_3,14.28 *// anusyteva bhedbhym $ ek prakhyopajyate & yad sahavivak tm % hur dvandvaikaeayo // BVaky_3,14.29 // itaretarayogas tu $ bhinnasaghbhidhyinm & pratyeka ca samho 'sau % samhiu sampyate // BVaky_3,14.30 // vyprasamudyasya $ yathdhirayadiu & pratyeka jtivad vttis % tath dvandvapadev api // BVaky_3,14.31 // aurdharcapuroa- $ cchattrio 'tra nidaranam & te viumitr iti ca % bhinneu sahacriu // BVaky_3,14.32 // arthntarbhidhyitva $ tathrthntaravartinm & ybhy caikam anekrtha % tbhym evpara padam // BVaky_3,14.33 // samudyntaratvc ca $ tdo 'rtho na laukika & anvayavyatirekbhy % strrtho 'pi na dyate // BVaky_3,14.34 // dukh durupapd ca $ tasmd bhye 'py udht & yugapadvcit s tu % vyavahrrtham rit // BVaky_3,14.35 // samudyam upakramya $ pada tasy prayujyate & vibhgena samkhyne % tatas tad dvyartham ucyate // BVaky_3,14.36 // vkye 'pi niyat dharm $ ke cid vttau dvayos tath & te tv abhedena smarthya- % mtra evopavarit // BVaky_3,14.37 // vttau vieavttitvd $ bhede smnyavcit & upamnasamsdau % ymdnm udht // BVaky_3,14.38 // vttir anyapadrthe y $ tasy vkyev asabhava & crthe dvandvapadn ca % bhede vttir na vidyate // BVaky_3,14.39 // bhede sati nirdn $ krntdyarthev asabhava &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 69/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
prg vtter jtivcitva % na ca gaurakhardiu // BVaky_3,14.40 // kry, jviky ca $ vkyenvacant tath & na nityagrahaa yukta % kauilye yavidhau yath // BVaky_3,14.41 // nirdhradiviaye $ vyapekaiva yata sthit & samsapratiedhn % tato nsti prayojanam // BVaky_3,14.42 // vidhibhi pratiedhai ca $ bhedbhedanidaranam & kta dvandvaikavadbhve % saghavttyupadeavat // BVaky_3,14.43 // smarthyam avieoktam $ api lokavyavasthay & vttyavttyo prayogajair % vibhakta pratipattbhi // BVaky_3,14.44 // arthasya vinivttatvl $ lugdi na virudhyate & ekrthbhva evta % samskhy vidhyate // BVaky_3,14.45 // vyavasthitavibh ca $ smnye kai cid iyate & tath vkya vyapeky % samso 'nyatra iyate // BVaky_3,14.46 // tulyarutitvt tattve 'pi $ rjdnm uprite & vttau vieakk- % gamakatvn nivartate // BVaky_3,14.47 // sabandhiabda speko $ nitya sarva prayujyate & svrthavat s vyapeksya % vttv api na hyate // BVaky_3,14.48 // samudyena sabandho $ yes gurukuldin & saspyvayavs te 'pi % yujyante tadvat saha // BVaky_3,14.49 // abudhn praty upy ca $ vicitr pratipattaye & abdntaratvd atyanta- % bhedo vkyasamsayo // BVaky_3,14.50 // asamse samse ca $ gorathdiv adarant & yuktdin na strea % nivttyanugama kta // BVaky_3,14.51 // abdntaratvd yuktdi $ kva cid vkye prayujyate & praparaprapaldau % gataabda ca vttiu // BVaky_3,14.52 // vieaaviesyatva $ kai cid ekas tathraya & upye tattvadaritvd % iyate vttivkyayo // BVaky_3,14.53 // pada yathaiva vkdi $ viie 'rthe vyavasthitam & nlotpaldy api tath % bhgbhy vartate vin // BVaky_3,14.54 // rotriyaketriydin $ na ca vsihagrgyavat & bhedena pratyayo loke % tulyarpsamanvayt // BVaky_3,14.55 // saptapardivad bhedo $ na vttau vidyate kva cit & rhyarhivibhgo 'pi % kriyate pratipattaye // BVaky_3,14.56 // y smnyray saj $ vieaviay ca y & bahulagrahan nsti % pravttir ubhayos tayo // BVaky_3,14.57 // suskmajaakedau $ samso 'vayave yadi & syt syt tatrntaragatvd % bdhako 'vayavasvara // BVaky_3,14.58 // samudyasya vttau ca $ naikadeo vibhyate & bheda eva vibhy % niyato viayo yata // BVaky_3,14.59 // yata cviaya so 'sys $ tasmn nsty aktrthat & abhedaprakrame 'tyanta % bhednm apasrat // BVaky_3,14.60 // mahkaaritety eva $ na syd bheda padatraye & vttv avayavasyttva % yasmn na pratiidhyate // BVaky_3,14.61 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 70/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
mahrayam atte tu $ tripadd bhidyate svara & yasmt tatrntaragatvd % bdhako 'vayavasvara // BVaky_3,14.62 // satiiabaliyastvt $ ththdisvara eva tu & dvipade tena yagapat % tritaya na samasyate // BVaky_3,14.63 // yem apjyamnatva $ parrthnugamtmake & vieaavieyatvam % api te na kalpate // BVaky_3,14.64 // viea ryamo 'pi $ pradhneu gueu v & abdntaratvd vkye tu % vttau nitya na vidyate // BVaky_3,14.65 // vieakarmasabandhe $ nirbhukte 'pi ktdibhi & vieanirapeko 'nya % ktaabda pravartate // BVaky_3,14.66 // akarmakatve saty eva $ ktnta bhvbhidhyi tat & tata kriyvat kartr % yogo bhavati karmam // BVaky_3,14.67 // avigrah gatdisth $ yath grmdikarmabhi & sabadhyate kriy tadvat % ktaprvydiu sthit // BVaky_3,14.68 // muistrvdayo 'sadbhir $ bhgair anugat iva & vibhakt kalpittmno % dhtava kuicarcivat // BVaky_3,14.69 // putryatau na putro 'sti $ vieecch tu td & vinaiva putrnugamd % y putre vyavatihate // BVaky_3,14.70 // prair vin yath dhrir $ jvatau prakarmaka & na ctra dhrir na pr % jvatis tu kriyntaram // BVaky_3,14.71 // tath vineiputrbhy $ putryy kriyntaram & anvkhynya bheds tu % sad pratipdak // BVaky_3,14.72 // kepc ca prayoge.na $ viayntaravartin & sad apcchkyaca karma % vkya eva prayujyate // BVaky_3,14.73 // prasiddhena hta abdo $ bhvagarhbhidhyin & abhyse tulyarpatvn % na yaanta prayujyate // BVaky_3,14.74 // abd yath vibhajyante $ bhgair iva vikalpitai & anvkhyeys tath stram % atidre vyavasthitam // BVaky_3,14.75 // arthasynugama ka cid $ dvaiva parikalpitam & pada vkye pade dhtur % dhtau bhga ca muivat // BVaky_3,14.76 // aviprayoga sdhutve $ vyutpattir anavasthit & upyn pratipattn % nbhimanyeta satyata // BVaky_3,14.77 // yathaiva itthe davati $ pcake pacatis tath & ayati ca paci caiva % dvv apy etv alaukikau // BVaky_3,14.78 // praktipratyayv hyau $ padt tbhy pada tath & anubandhasvardibhya % iai stra na tn prati // BVaky_3,14.79 // stradis tu strasya $ prptimtre 'py anicite & yujyate pratyavyena % stra cakur apayatm // BVaky_3,14.80 // arthntarbhidhnc ca $ paurvparya na bhidyate & rjadanthitgnydi- % rjvdiu sarvath // BVaky_3,14.81 // vinaiva pratyayair vttau $ ye bhinnrthbhidhyina & gargdayo luk te % sdhutvam anugamyate // BVaky_3,14.82 // [so 'yam ity abhisabandht $ pratyayena vin yadi &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 71/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
bhgvdaya prayujyeran % npatye niyamo bhavet // BVaky_3,14.83 *// so 'yam ity abhisabandhe $ ligopavyajand te & prahdiu na jyaiva % niyamena pratyate // BVaky_3,14.84 // mnameybhisabandha- $ viee 'gkte tath & prasthdnm asdhutva % taddhitena vin bhavet // BVaky_3,14.85 // taddhito yogabhedena $ vkya v syd vibhitam & parimdhike tatra % pratham iyate puna // BVaky_3,14.86 // vyatiriktasya sdhutve $ tad eva ca nidaranam & yujyate 'gktdhikya % tat sarvbhir vibhaktibhi // BVaky_3,14.87 // ukldiu matublopo $ vyatirekasya darant & asdhutvanivttyartha % sdhavas te biddivat // BVaky_3,14.88 // viead vieye 'rthe $ tadbhvbhyuccaye sati & puna ca pratisahre % vttim eke pracakate // BVaky_3,14.89 // nimitte pratyaya prvo $ nnuprpto nimittin & nimittavati buddhe ca % na nimittasarpat // BVaky_3,14.90 // saskrasahitj jnn $ nopalesa smter api & vypre tannimittn % na grhya syt tath sthitam // BVaky_3,14.91 // antakaraavttau ca $ vyarth bhyrthakalpan & tasmd anupakre v % grhya v na tath sthitam // BVaky_3,14.92 // anusyteva sasair $ arthe buddhi pravartate & vykhytro vibhajyrths % tn bhedena pracakate // BVaky_3,14.93 // tadtmany avibhakte ca $ buddhyantaram uprit & vibhgam iva manyante % vieaavieyayo // BVaky_3,14.94 // abudhn prati vtti ca $ vartayanta prakalpitm & hu parrthavacane % tygbhyuccayadharmatm // BVaky_3,14.95 // anvayd gamyate so 'rtho $ virodh v nivartate & dvyartham arthntare vpi % tatrhur upasarjanam // BVaky_3,14.96 // upyamtra nntva $ samhas tv eka eva sa & vikalpbhyuccaybhy v % bhedasasargakalpan // BVaky_3,14.97 // vtti vartayatm evam $ abudhapratipattaye & bhinn sabodhanopy % puruev anavasthit // BVaky_3,14.98 // vcik dyotik vpi $ sakhyn v vibhaktaya & tadrpe 'vayave vttau % sakhybhedo nivartate // BVaky_3,14.99 // abhedaikatvasakhy v $ tatrnyaivopajyate & sasargarupa saikhynm % avibhakta tad ucyate // BVaky_3,14.100 // yathauadhiras sarve $ madhuny hitaaktaya & avibhgena vartante % t sakhy td vidu // BVaky_3,14.101 // bhedn v paritygt $ sakhytm sa tathvidha & vyprj jtibhgasya % bhedpohena vartate // BVaky_3,14.102 // aghtavieea $ yath rpea rpavn & prakhyyate na ukldi- % bhedarpas tu ghyate // BVaky_3,14.103 // bhedarpasamvee $ tath saty avivakite & bhga prakita ka cic % chstre 'gatvena ghyate // BVaky_3,14.104 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 72/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sakysmnyarpea $ tad so 'ma pratyate & arthasynekaaktitve % abdair niyataaktibhi // BVaky_3,14.105 // avyayn ca yo dharmo $ ya ca bhedavat krama & abhinnavyapaderham % antarla tad etayo // BVaky_3,14.106 // aluka caikavadbhvas $ tasmin sati na iyate & sa ca goucardn % dharmo 'sti vacanntare // BVaky_3,14.107 // jtau dvivacanbhvt $ tad vttiu na vidyate & pratykhyne tu yogasya % dravye goucardaya // BVaky_3,14.108 // rayd bhedavatty $ sarvabhedasamanvaya & dravybhidhnapako 'pi % jtykhyy na vidyate // BVaky_3,14.109 // sarvadravyagati caivam $ ekaea ca nocyate & pratykhyte 'nyath stre % bhinnadravyagatir bhavet // BVaky_3,14.110 // vttau yo yuktavadbhvo $ varadiu iyate & abhedaikatvasakhyy % godau tatra na sidhyati // BVaky_3,14.111 // prg vtter yuktavadbhve $ ah bhedray bhavet & vttau sakhyvie % tygd bhedo nivartate // BVaky_3,14.112 // vidyamnsu sakhysu $ ke cit sakhyntara vidu & abhedkhyam upagrhi % vttau tac copajyate // BVaky_3,14.113 // vypra yti bhedkhyais $ tat svair avayavai kva cit & tm bhednapeko 'sya % kva cid eti nimittatm // BVaky_3,14.114 // dsy patir iti vyakto $ godv iti ca dyate & vyprabheda sakhyys % tasmd eva vyavasthita // BVaky_3,14.115 // dvydin ca dviputrdau $ bhyo bhedo nivartate & vibhaktivcya svrthatvn % nimitta tv avatihate // BVaky_3,14.116 // dvitvopasarjane saghe $ dviabdas tatra vartate & so 'yam ity abhisabandhd % ubhaabde na tat tath // BVaky_3,14.117 // ubhayas tatra tulyrtho $ vttau nitya prayujyate & stre 'pi nityagrahaa % tadartham abhidhyate // BVaky_3,14.118 // pi ke cparrthatvn $ nbheda upajyate & ubhe iti tata svrthe % bhede vtti prayujyate // BVaky_3,14.119 // strtvbhidhnapake 'pi $ guabhvaviparyaya & svabhvd aparrthatvt % tatra bhedo na hyate // BVaky_3,14.120 // tasmd dvivacan pa $ cobhayo 'nyatra dyate & pratyaya tayapa hitv % nsty uttarapade puna // BVaky_3,14.121 // prpti praghyasajy $ na syt pratyayalakat & kumryagre na hy asti % samso vacanntare // BVaky_3,14.122 // ekadvayor yadin $ vibh lu na kalpate & yaumkas tvaka ceti % bhedbhvn na sidhyati // BVaky_3,14.123 // do grgyatare bhedas $ tath gargatar iti & yumatpit tvatpiteti % tathdeau vyavasthitau // BVaky_3,14.124 // updhibht y sakhy $ praktau samavasthit & deai samjnay vpi % vibhakty vyajyate vin // BVaky_3,14.125 // aurpike msajte ca $ parima svabhvata &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 73/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
updhibhtm ritya % sakhy bhedena vartate // BVaky_3,14.1.26 // vayasvini pariccheda $ krte cpi na gamyate & io 'bhedd te tatra % patimam anarthakam // BVaky_3,14.127 // bhinnasybhedavacant $ prasthdibhya aso vidhi & taddharmatvd abhedt tu % ghadibhyo na dyate // BVaky_3,14.128 // ryate vacana yatra $ bhvas tatra viiyate & nivartate yad vacana % tasya bhvo na vidyate // BVaky_3,14.129 // krya sattraya strd $ apravttir adaranam & vkye da yad atyantam % abhvas tasya vttiu // BVaky_3,14.130 // samjviayabhedrtha $ prasaktdarana smtam & ryamna tu vacana % viiam upalabhyate // BVaky_3,14.131 // abhvo v luko yatra $ rpavn v vidhyate & vyabhicrn nimittasya % tatrsdhu prasajyate // BVaky_3,14.132 // bheda sakhyvieo v $ vykhyto vttivkyayo & sarvatraiva vieas tu % nvaya tdo bhavet // BVaky_3,14.133 // te ca bhedahetutvn $ na ligena vieyate & pradhna mgadugdhdau % grgputre na sa krama // BVaky_3,14.134 // abhede ligasakhybhy $ yogc chukla pa iti & prasakte stram rabdha % siddhaye ligasakhyayo // BVaky_3,14.135 // parrtha eabhva yo $ vttiu pratipadyate & guo vieaatvena % sa stre vyapadiyate // BVaky_3,14.136 // abdntaratvd vkyeu $ vie yady api rut & vtter abhinnarpatvt % teu vttir na vidyate // BVaky_3,14.137 // rpc ca abdasaskra $ smnyaviayo yata & tasmt tadraya liga % vacana ca prasajyate // BVaky_3,14.138 // saliga ca sasakhya ca $ tato dravybhidhyin & sabadhyate pada tatra % tayor bhinn rutir bhavet // BVaky_3,14.139 // bhvino bahiragasya $ vacand rayasya ye & ligasakhye gun te % strea pratipdite // BVaky_3,14.140 // vieavtter api ca $ rpbhedd alakita & yasmd vieas tentra % bhedakrya na kalpate // BVaky_3,14.141 // viea eva smnya $ viesd bhidyate yata & abhedo hi viem % rito vinivartaka // BVaky_3,14.142 // yad yad ryate tat tad $ anyasya vinivartakam & bhedbhedavibhgas tu % smnye na nirpyate // BVaky_3,14.143 // apoddhra ca smnyam $ iti tasyopakrina & nimittvastham evtas % tat svadharmea ghyate // BVaky_3,14.144 // anirdhritadharmatvd $ bhed eva vikalpit & nimittair vyapadiyante % smnykhyviesit // BVaky_3,14.145 // yad tu vyapadiyete $ ligasakhye svabhvata & prayogev eva sdhutva % vkye prakramyate tad // BVaky_3,14.146 // tatra prayogo 'niyato $ gunm rayai saha & smnya yat tad atyanta % tatraiva samavasthitam // BVaky_3,14.147 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 74/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
na gotva baleyasya $ gaur iti vyapadiyate & uklatva bhuleyasya % ukla ity apadiyate // BVaky_3,14.148 // vyatireke ca saty eva $ matupa ravana bhavet & lug anvkhyyate tasmd % rasdibhya ca nsti sa // BVaky_3,14.149 // yat so 'yam iti sabandhd $ rpbhedena vartate & ukldivat tato lopas % tad rasdau na vidyate // BVaky_3,14.150 // veo ligasakhybhy $ kva cin macdivat sthitah & so 'yam ity abhisabandhe % sa prasthdau na vidyate // BVaky_3,14.151 // ligam ligaparityge $ stra pratyayasanam & so 'yam ity abhisabandht % puabde stryabhidhyini // BVaky_3,14.152 // raye ligasakhybhym $ rita vyapadiyate & viean cjter % iti stravyavasthay // BVaky_3,14.153 // nimittnuvidhyitvd $ ye dharm bhedahetuu & ta raye 'pi vidyanta % iti buddhir nivartyate // BVaky_3,14.154 // khyyate ca strea $ lokarh svabhvata & nimittatuly goddau % pravttir ligasakhyayo // BVaky_3,14.155 // haritakydiu vyakti $ sakhy khalatikdiu & manuyalubviem % abhidheyraya dvayam // BVaky_3,14.156 // jtiprayoge jty cet $ sabandham upagacchati & vieaa tato dharm % jtes tat pratipadyate // BVaky_3,14.157 // lubante sanipatita $ jter anyad vieaam & lubantasya pradhnatvt % taddharmair vyapadiyate // BVaky_3,14.158 // nasamsabahuvrhi- $ dvandvastryatiayeu ye & bhed bhynusrea % vcys te ligasakhyayo // BVaky_3,14.159 // yadi ahdvityntn $ nikt tamabdaya & nyakkrii syur utke % prakte syd viligat // BVaky_3,14.160 // kly kld dvityntt $ kle klys tarab bhavet & nyakkrii tath grgye % gargebhya pratyayo bhavet // BVaky_3,14.161 // nyakkartu ca gargeu $ grgyt syt tac ca neyate & kumry svrthike p syt % praktyartho hi ndhika // BVaky_3,14.162 // ahyantd adhike tasmd $ gue svrayavartini & utkasamavety % kriyy v vidhyate // BVaky_3,14.163 // uptta ca praktyartho $ dravyam evrayas tayo & so 'yam ity abhisabandhd % abhedena pratyate // BVaky_3,14.164 // rpbhedc ca tad dravyam $ kkvat pratyate & vieair bhinnarpais tad % rayair iva yujyate // BVaky_3,14.165 // bhinnarpesu yal liga $ vieesu vyavasthitam & sakhy ca tbhym dravytm % so 'bhinno vyapadiyate // BVaky_3,14.166 // raya samavyi ca $ nimitta ligasakhyayo & kartsthabhvaka etir % ato bhya udhta // BVaky_3,14.167 // nimittam rayatvena $ ghyeta yadi sdhanam & karmpadiayo prptis % tatra syl ligasakhyayo // BVaky_3,14.168 // stre nimittabhvena $ samudyd apoddhta &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 75/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
stryarthas tasyecchay yoga % prakty pratyayena v // BVaky_3,14.169 // strabdo guaabdatvt $ tulyadharm sitdibhi & guamtre prayujyeta % sastynavati vraye // BVaky_3,14.170 // stryartha sastynavad dravya $ praktyartha ca yady asau & dravyopalakarthatva % sastynasya tath sati // BVaky_3,14.171 // sastynena kva cid dravya $ da yady upalakitam & anagktasastynt % tadvtte pratyayo bhavet // BVaky_3,14.172 // bhtdaya akhy ca $ sastynenopalakite & brhmaydau yad vtts % tebhya syu pratyays tad // BVaky_3,14.173 // tadvanto hi pradhnatvt $ pratyaym prayojak & smndhikaraiye 'pi % tasm bdisabhava // BVaky_3,14.174 // guamtrbhidhyitva $ strabde varyate yad & praktyartha ca sastyna % svrthik pratyays tad // BVaky_3,14.175 // sastyne kevale vtti $ praktnm na vidyate & tadvie tato dravye % ghyante samavasthit // BVaky_3,14.176 // upakri ca sastyna $ yeu abdev apekitam & tebhya bdayas tac ca % bhtdiv avivakitam // BVaky_3,14.177 // sastyna pratyayasyrtha $ uddham ryate yad & tad dvivacanneka- % pratyayatva na sidhyati // BVaky_3,14.178 // jti cet strtvam evsau $ bhedo 'nyatrvivakita & yasmd bhinnair api dravyais % tad eka sad viiyate // BVaky_3,14.179 // mtrm hi tirobhve $ parimam na vidyate & kumrya iti tena syt % kumry bhedasabhavt // BVaky_3,14.180 // jtisakhysamhrair $ yathaiva sahacrii & dravye kriy pravartanta % ektmatve vyapekite // BVaky_3,14.181 // mrtibhyo mrtidharmm $ tathbhedasya darant & smndhikaraya ca % kriyyoga ca kalpate // BVaky_3,14.182 // smndhikaraye tu $ matublopd apekite & luk taddhitalukti syl % luk tatrpy upalakaam // BVaky_3,14.183 // kes cit tyaktabhedeu $ dravyev eva vidhyate & sastynavatsu bdir % abhedena samanvayt // BVaky_3,14.184 // smnyabhto dravytm $ paricchinnaparigraha & kriybhir yujyate bhedair % bhgaa cvatihate // BVaky_3,14.185 // ukldiv rayadravya $ prdhnyenbhidhyate & strtva tu pratyayrthatvd % abhidhviayo yata // BVaky_3,14.186 // so 'yam ity abhisabandhd $ raya pratipadyate & strtva svabhvasiddho v % guabhvaviparyaya // BVaky_3,14.187 // skkatvd guatvena $ smnya vopadiyate & vyaktnm tmadharmo 'sv % ekaprakhynibandhana // BVaky_3,14.188 // evambht ca svasth $ bhgabhedaparigrahe & kte buddhyaiva bhednm % rayatve ca kalpite // BVaky_3,14.189 // niskev api bhedeu $ vyaktirpraye tata & ligapratyavamarena % ligasakhye prapadyate // BVaky_3,14.190 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 76/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
antarena caabdasya $ prayoga dvandvabhvinm & aviirthavttitva % rpbhedt pratyate // BVaky_3,14.191 // vikalpavati v vttir $ nivartye 'tha samuccite & tem ajtaaktn % dyotakena niyamyate // BVaky_3,14.192 // vttau viiarpatvc $ caabdo vinivartate & arthabhede 'pi srpyt % tac crthenpadiyate // BVaky_3,14.193 // casya csattvabhto 'rtha $ sa evriyate yadi & taddharmatva tato dvandve % cdiv arthakta hi tat // BVaky_3,14.194 // crtha abde kva cid bhedt $ katha cit samavasthita & dyotak cdayas tasya % vakt dvandvas tu tadvatm // BVaky_3,14.195 // vikalpdyabhidheyasya $ crthasynyapadrthat & dyotakatvn na kalpeta % tasmt sad upalakyate // BVaky_3,14.196 // tatra svbhvika liga $ abdadharme vyapekite & abda ka cit tam evrtha % katha cit pratipadyate // BVaky_3,14.197 // abdd arth pratyante $ sa bhedn vidhyaka & anumna vivaky % abdd anyan na vidyate // BVaky_3,14.198 // samuccita syd dvandvrtho $ guabhtasamuccaya & samuccayo vpi bhaved % guabhtasamuccita // BVaky_3,14.199 // samuccitasya prdhnye $ ligasakhye svabhvata & samuccayasya prdhnye % stra syt pratipdakam // BVaky_3,14.200 // samuccayavato 'rthasya $ prdhnye 'py apare vidu & nimittnuvidhyitvd % asiddhim ligasakhyayo // BVaky_3,14.201 // samuccayo nimitta cet $ syn nimittnuvartanam & anvayavyatirekbhy % crtho dvandvanibandhana // BVaky_3,14.202 // samuccitanimittatve $ crthasypagame 'pi v & svabhvasiddhe dvandvasya % ligasakhye vyavasthite // BVaky_3,14.203 // padntarasthasyrthasya $ dyotakatvn na yujyate & nipto ligasakhybhy % dvandvas tv arthasya vcaka // BVaky_3,14.204 // nimittnuvidhne ca $ dravyadharmnapekat & guapradhnabhvena % kriyyogo na kalpate // BVaky_3,14.205 // yasya nsti kriyyoga $ svatantro 'sau na vidyate & artho dvandvasya tatra syd % updnam anarthakam // BVaky_3,14.206 // samuccayavato 'rthasya $ vcako nnuvartate & nimittam api csyrtha % svadharmair yujyate tata // BVaky_3,14.207 // bhyo nsty rayo dvandve $ vieau tatra hi rutau & samuccayas taddhras % taddharmair vyapadiyate // BVaky_3,14.208 // yo vvayavabhedbhy $ bhedavadbhym ivnvita & eka samho dharmn sa % bhgayo pratipadyate // BVaky_3,14.209 // eka ca dvytmako 'rtho 'sau $ bhedbhedasamanvita & yau bhedv ritas tatsthe % ligasakhye prapadyate // BVaky_3,14.210 // yath svaabdbhihite $ caitrrthe na prayujyate & caitraabdo bahuvrihv % aprayogas tath bhavet // BVaky_3,14.211 // yath gaur iti uklder $ abhidhna na vidyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 77/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
eva yasybhisabandho % gobhis tvat pratyate // BVaky_3,14.212 // sabandh niyato rha $ citr na ca vidyate & gav yath vajrapis % tryake v 'pi vyavasthita // BVaky_3,14.213 // abdntaratvd vkyeu $ vie yady api rut & vttiabdo 'nya evya % smnyasybhidhyaka // BVaky_3,14.214 // agor acitrago caiva $ rpabhedn nivartaka & na citragur vie % rpbhedt tu vcaka // BVaky_3,14.215 // yath citragur ity etat $ prayukte na prayujyate & eva yadi syt smnya % tasya na syt pratiruti // BVaky_3,14.216 // sarvdayo vies tu $ praden nivartak & yath prade smnya- % pradentarabdhak // BVaky_3,14.217 // vibhaktyarthbhidhnd v $ ah nnuprayujyate & dravyasynabhidhnt tu % tacchabdo 'nuprayujyate // BVaky_3,14.218 // smndhikaraya cen $ matublopt prakalpate & matupo 'pi tadarthatvd % anavasth prasajyate // BVaky_3,14.219 // sabandhasya ca saband $ sabandho 'nya prasajyate & vibhaktyarthapradhne ca % kriyyogo na kalpate // BVaky_3,14.220 // vibhaktyarthapradhnatvt $ tatas tatreti na kriy & dydi karmakartrdi- % nimittatvya kalpate // BVaky_3,14.221 // antarbhavec ca sabandha $ prdhnybhihita katham & sa prtipadikrtha ca % tathbhta katha bhatvet // BVaky_3,14.222 // asabhavt tu sabandhe $ sabandhasahacrii & jtisakhysamhra- % krym iva sabhava // BVaky_3,14.223 // so 'yam ity abhisabandhd $ viirayavcinm & ukldival ligasakhye % strrambhd bhaviyata // BVaky_3,14.224 // bhedena tu vivaky $ smnye v vivakite & saligasya sasakhyasya % padrthasygatir bhavet // BVaky_3,14.225 // sdhutva na vibhaktyartha- $ mtre vttasya dyate & ktsnrthavtte sdhutvam % ity arthagrahaa ktam // BVaky_3,14.226 // so 'yam ity abhisabandhd $ dravyavttir aya yad & saligasya sasakhyasya % tad sdhutvam ucyate // BVaky_3,14.227 // antarbhtavibhaktyarthe $ ah na ryate yath & tathruti prasajyeta % ligasakhybhidhyinm // BVaky_3,14.228 // sdharmyam avyayena syd $ bahuvrhes tath sati & ligasakhynimittasya % saskrasypavartant // BVaky_3,14.229 // prayuktena ca sabandhc $ caitrdiravana bhavet & vin vibhakty sabandho % vibhakty vidyate vin // BVaky_3,14.230 // abhidhne 'pi sakhyy $ sakhytva na nivartate & ahyarthasybhidhne tu % syt prtipadikrthat // BVaky_3,14.231 // anuprayogasiddhyartha $ na vibhaktyarthakalpan & vastvantaram upakiptam % iti ke cit pracakate // BVaky_3,14.232 // sabandibhir viinm $ sabandhn nimittat & sabandhair v viin % tadvat syn nimittat // BVaky_3,14.233 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 78/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
ke cit sayogino dad $ vit samavyina & tadvati pratyayn hur % bahuvrhi tathaiva ca // BVaky_3,14.234 // bhinna sabandhibhedena $ sabandham apare vidu & nimitta sa vibhaktyartha % samsenbhidhyate // BVaky_3,14.235 // pradhnam anyrthatay $ bhinna svair upasarjanai & nimittam abbidheya v % sarvapacd apekyate // BVaky_3,14.236 // svmini vyatireka ca $ vkye yady api dyate & prdhnya eva tasyeo % bahuvrhir vivakite // BVaky_3,14.237 // gav vieaatvena $ yad tadvn pravartate & asyait iti tatrrthe % bahuvrhir na vidyate // BVaky_3,14.238 // yad pratyavamaras tu $ ts svm gavm iti & gobhis tadbhisabandho % nimittatvya kalpate // BVaky_3,14.239 // apekamna sabandha $ rhitvasya nivttaye & nimittnuvidhyitvt % taddharmrtha prasajyate // BVaky_3,14.240 // nn citr iti yath $ nimittam anurudhyate & nnbhte 'pi vtta san % bahuvrhis tath bhavet // BVaky_3,14.241 // sabandhini nimitte tu $ dravyadharmo na hyate & ligbhvo hi ligasya % virodhitvena vartate // BVaky_3,14.242 // sakhvvl ligavm crtho $ 'bhinnadharm, nimittata & sanna eva dravyatvt % taddharmair na virudhyate // BVaky_3,14.243 // vibhaktyarthena cvia $ uddha ceti dvidh sthitam & dravya uddhasya yo dharma % sa na syd anyadharmaa // BVaky_3,14.244 // dravyamtrasya nirdee $ bhedo 'yam avivakita & granthe prvatra bhedas tu % dvitye 'nupradarita // BVaky_3,14.245 // dravyasya grahaa ctra $ ligasakhyvieaam & dravyritatva hi tayos % tato 'nyasya na sidhyata // BVaky_3,14.246 // sabandhibhinnasabandha- $ parichinne pravartate & samso dravyasmnye % viirthnuptini // BVaky_3,14.247 // dravyadharmnatikrnto $ bhedadharmev avasthita & bhaviyadraypeke % ligasakhye prapadyate // BVaky_3,14.248 // strapravttibhede 'pi $ laukiko 'rtho na bhidyate & nasamase yatas tatra % traya pak vicrit // BVaky_3,14.249 // abdntare 'pi caikatvam $ rityaiva vicra & abrahmadiu naa % prayogo na hi vidyate // BVaky_3,14.250 // prk samst padrthn $ nivttir dyotyate na & svabhvato nivttn % rpbhedd alakit // BVaky_3,14.251 // brhmadisthay vkyev $ khytapadavcyay & kriyay yasya sabandho % vttis tasya na vidyate // BVaky_3,14.252 // pcakdipadasth cen $ na sabadhyate kriy & tatra sattnupdnt % tripak nopapadyate // BVaky_3,14.253 // sattayaivbhisabandho $ yadi sarvatra kalpyate & asann iti samse 'smin % sattny parikalpyatm // BVaky_3,14.254 // ktvnte ca tumunante ca $ nasamse na dyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 79/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
vieaavieyatva % nasattbhidhyin // BVaky_3,14.255 // kriyy sdhandhra- $ smnye na vyavasthita & tato viiair dhrair % yujyate brhmadibhi // BVaky_3,14.256 // vttau yath gatdyartham $ updya nirdaya & yujyante sdhandhrair % nasamse 'pi sa krama // BVaky_3,14.257 // tatrsati nao vtter $ brhmaakatriydibhi & vieaavieyatva % kalpyate kubjakhajavat // BVaky_3,14.258 // kmacre ca saty evam $ asata syt pradhnat, & guatvam itare ca % te v syt pradhnat // BVaky_3,14.259 // prdhnyenrit prva $ rute smnyavttaya & viea eva prakrnt % brhmaakatrivdava // BVaky_3,14.260 // yath gaurdibhis tem $ avacchedo vidhyate & asatpy anabhivyakta % tdtmya vyajyate tath // BVaky_3,14.261 // yath sattbhidhnya $ sann artha parikalpyate & tathsattbhidhnya % nirupkhyo 'pi kalpate // BVaky_3,14.262 // katriydau pada ktv $ buddhi sattntarray & jty bhinn tata satt % prasaktm apakarati // BVaky_3,14.263 // abhva iti bhvasya $ pratiedhe vivakite & sopkhyatvam anritya % pratiedho na kalpate // BVaky_3,14.264 // anekadharmavacan $ abd saghbhidhyina & ekadeeu vartante % tulyarp svabhvata // BVaky_3,14.265 // yathaikadeakarat $ kta itv abhidhyate & akta ceti saghta % sa evbrhmae krama // BVaky_3,14.266 // brhmao 'brhmaas tasmd $ upanyst prasajyate & akte v ktsagd % aviia ktktt // BVaky_3,14.267 // amukhyasabhave tatra $ mukhyasya vinivttaye & strnvkhynasamaye % na prayukto vieaka // BVaky_3,14.268 // padrthnupaghtena $ dyate 'nyavieaam & atha jtimato 'rthasya % ka cid dharmo nivartita // BVaky_3,14.269 // avaya brhmae ka cit $ kva cid dharmo na vidyate & vievacant tatra % naa rutir anarthik // BVaky_3,14.270 // aviiasya paryyo $ naviia prasajyate & anvkhynd dhi sdhutvam % evabhte pratyate // BVaky_3,14.271 // padrthnupaghtena $ yady apy atra vieaam & upacrasato 'rthasya % svasth dyotyate na // BVaky_3,14.272 // vieyeu yathbhta $ padrtha samavasthita & tathbhte tathbhvo % gamyate bhedahetubhi // BVaky_3,14.273 // nivtte 'vayavas tasmin $ padrthe vartate katham & nnimitt hi abdasya % pravttir upapadyate // BVaky_3,14.274 // rc chabdavad ekasya $ viruddhe 'rthe svabhvata & abdasya vttir yady asti % naa rutir anarthik // BVaky_3,14.275 // atha svabhvo vacand $ anvkhyeyatvam arhati & tad vcyam aprasiddhatvn % nartho vinivartyate // BVaky_3,14.276 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 80/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yady apy ubhayavttitva $ pradhna tu pratyate & prasthna gamyate uddhe % tadarthe 'pi na tihatau // BVaky_3,14.277 // kimartham atathbhte $ 'sati mukhyrthasabhave & bhede brhmaaabdasya % vttir abhyupagamyate // BVaky_3,14.278 // aya padrtha etasmin $ katriydau na vidyate & iti tadvacana abda % pratyayya prayujyate // BVaky_3,14.279 // buddher viayat prpte $ abdd arthe pratyate & pravttir v nivttir v % gruty hy artho 'nusajyate // BVaky_3,14.280 // asamyagupaded v $ nimittt saayasya v & abdapravttir na tv asti % lodiu viparyayt // BVaky_3,14.281 // anekasmd asa iti $ prdhnye sati sidhyati & spekatva pradhnnm % eva yukta tvatalvidhau // BVaky_3,14.282 // ekasya ca pradhnatvt $ tadvieaasanidhau & pradhnadharmvyvttir % ato na vacanntaram // BVaky_3,14.283 // pradhnam atra bhedyatvd $ ekrtho vikto na & hitv svadharmn vartante % dvydayo 'py ekat gat // BVaky_3,14.284 // brhmaatva yathpann $ nayukt katriydaya & dvitvdiu tathaikatva % nayogd upacaryate // BVaky_3,14.285 // ekatvayogam sdya $ sa dharma pratiidhyate & dvydibhyas teu tacchabdo % vartate brhmadivat // BVaky_3,14.286 // viasakhyo vkye 'sau $ yath dvydau prayujyate & vttau tasya pradhnatvt % s sakhy na nivartate // BVaky_3,14.287 // pratiedhyo yathbhtas $ tathbhto 'nuajyate & vacanntarayoge hi % na so 'rtha pratiidhyate // BVaky_3,14.288 // aukla iti kdir $ yathrtha sapratyate & sakhyntara tathneka % ity atrpy abhidhyate // BVaky_3,14.289 // kriyprasagt sarveu $ karmasv agkteu ca & ekasmin pratiiddhe 'pi % prptam anyat pratyate // BVaky_3,14.290 // kriyruti ca prakrnte $ prasajyapratiedhane & paryudse tu niyata % sakhyeyntaram ucyate // BVaky_3,14.291 // dhtvartha karmaviayo $ vyapadia svasdhanai & artht sarvi karmi % prg kipyvatihate // BVaky_3,14.292 // nirjtasdhandhre $ yatrkhyte prayujyate & aneka iti pacc ca % tihatty anuajyate // BVaky_3,14.293 // sdhyatvt tatra siddhena $ kriy dravyea lakyate & prg evgkta dravyam % ata prvea bhidyate // BVaky_3,14.294 // sakhyaiva pratiedhena $ sakhyntaram apekate & vkye 'pi tena naikatva- % mtram eva nivartyate // BVaky_3,14.295 // snehntard avacchedas $ tathsatte pratyate & tailena bhojane 'prpte % na tv anyad upasecanam // BVaky_3,14.296 // ekrthe vartamnbhym $ asat brhmaena ca & yad jtyantara bhya % katriydy apadiyate // BVaky_3,14.297 // ymeva astr kanyeti $ yathnyad vyapadiyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 81/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
asan brhmaa ity bhy % tathnye katriydaya // BVaky_3,14.298 // assno gaur iti yath, $ gavayo vyapadiyate & jtyantara na gor eva % sasnbhva pratyate // BVaky_3,14.299 // tulyarpa yathkhyta $ kaakair bhedahetubhi & khadira jtibhedena % kharjrt pratipadyate // BVaky_3,14.300 // avidyamnabrhmayo $ ydo brhmao bhavet & agktopamnena % tathnyo 'rtho 'bhidhyate // BVaky_3,14.301 // avayo yath vars $ nhrbhrasamvt & tadrpatvt sa hemanta % ity abhinna pratyate // BVaky_3,14.302 // apare brhmadn $ sarve jtivcinm & dravyasynyapadrthatve % na yoga pracakate // BVaky_3,14.303 // na caivaviaya ka cid $ bahuvrhi prakalpate & agur ava iti vyptir % nasamsena yasya na // BVaky_3,14.304 // dvandvaikadeinor ukt $ paravalligat yata & avarsu tato 'siddhir % iayor ligasakhyayo // BVaky_3,14.305 // vieaa brhmadi $ kriysabandhino 'sata & yad viayabhinna tat % tadsattvam pratyate // BVaky_3,14.306 // brhmaatvena csattvd $ ucyate sat tad anyath & asad ity api sattvena % sata satt nivartyate // BVaky_3,14.307 // samanyadravyavttitvn $ nimittnuvidhyina & ayogo ligasakhybhy % syd v smnyadharmat // BVaky_3,14.308 // prg asattvbhidhyitva $ samse dravyavcit & nimittnuvidhna ca % na sarvatra svabhvata // BVaky_3,14.309 // nimittnuvidhne ca $ kriyyogo na kalpate & tath cvyapadeyatvd % updnam anarthakam // BVaky_3,14.310 // asatsmnyavttir v $ vieai katriydibhi & prayuktair rayair bhinno % yti talligasakhyatm // BVaky_3,14.311 // prg rayo hi bhedya $ pradhne 'bhyantarkta & puna pratyavamarena % vibhakta iva dyate // BVaky_3,14.312 // samse ryate svrtho $ yena tadvs tadraya & dravya tu ligasakhyvad % asatbhyantarktam // BVaky_3,14.313 // ekrthaviayau abdau $ tasminn anyrthavartinau & asataiva tu bhedn % sarvem upasagraha // BVaky_3,14.314 // te katriydibhir vcy $ vcy v sarvanmabhi & yntvnyapadrthatva % nao rpvikalpant // BVaky_3,14.315 // vieasyprayoge tu $ ligasakhye na sidhyata & avardiu dosa ca % hemanto 'nyrayo yata // BVaky_3,14.316 // kti sarvaabdn $ yad vcy pratyate & ekatvd ekaabdatva % nyyya tasy ca varyate // BVaky_3,14.317 // vialigat tasy $ syd grmyapagusaghavat & dravyabhede 'pi caikatvt % tatraikavacana bhavet // BVaky_3,14.318 // ray hi ligai s $ niyatair eva yujyate & tath ca yuktavadbhve % pratiedho nirarthaka // BVaky_3,14.319 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 82/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sarvatrvialigatva $ lokaligaparigrahe & virodhitvt prasajyeta % nrita tac ca laukikam // BVaky_3,14.320 // smnyam ktir bhvo $ jtir ity atra laukikam & liga na sabhavaty eva % tennyat parighyate // BVaky_3,14.321 // pravttir iti smnya $ lakaa tasya kathyate & virbhvas tirobhva % sthiti cety atha bhidyate // BVaky_3,14.322 // pravttimanta sarve 'rths $ tisbhi ca pravttibhi & satata na viyujyante % vca caivtra sabhava // BVaky_3,14.323 // ya cpravttidharmrtha $ citirpea ghyate & anuytva so 'nye % pravttr vivagray // BVaky_3,14.324 // tensya citirpa ca $ citikla ca bhidyate & tasya svarpabhedas tu % na ka cid api vidyate // BVaky_3,14.325 // acetaneu caitanya $ sakrntam iva dyate & pratibimbakadharmea % yat tac chabdanibandhanam // BVaky_3,14.326 // avasth td nsti $ y ligena na yujyate & kva cit tu abdasaskro % ligasynraye sati // BVaky_3,14.327 // kttaddhitbhidheyn $ bhvn na virudhyate & stre liga guvasth % tath cktir iyate // BVaky_3,14.328 // liga prati na bhedo 'sti $ dravyapake 'pi ka cana & tasmt sapta vikalp ye % saivtrvialigat // BVaky_3,14.329 // vacane niyama strd $ dravyasybhyupagamyate & yatas tad ktau stram % anyathaiva samarthyate // BVaky_3,14.330 // vartate yo bahuv artho $ 'bhede tasya vivakite & svrayair vyapadiasya % stre vacanam ucyate // BVaky_3,14.331 // yad tv rayabhedena $ bheda eva pratyate & kter dravyapakena % tad bhedo na vidyate // BVaky_3,14.332 // abhede tv ekaabdatvc $ chstrc ca vacane sati & ekaeo na vaktavyo % vacann ca sabhava // BVaky_3,14.333 // nanu cnabhidheyatve $ dravyasya tadapraya & kter upakro 'ya % dravybhvn na kalpate // BVaky_3,14.334 // vyapadeo 'bhidheyena $ na stre ka cid rita & dravya nma padrtho yo % na ca sa pratiidhyate // BVaky_3,14.335 // guabhvo 'bhidheyatva $ prati dravyasya nrita & upakri gua ea % parrtha iti kalpan // BVaky_3,14.336 // dravye na guabhvo 'sti $ vindravybhidhyitm & ktau v pradhnatvam % ata eva samarthyate // BVaky_3,14.337 // kai cid guapradhnatva $ nmkhytavad iyate & na vttivat parrthasya % guabhvas tu varyate // BVaky_3,14.338 // guabhtasya nntvd $ kter ekaabdat & siddho vacanabheda ca % dravyabhedasamanvayt // BVaky_3,14.339 // sdhana guabhvena $ kriyy bhedaka yath & khytev ekaabdy % jter dravya tathocyate // BVaky_3,14.340 // ekatve tulyarpatvc $ chabdn pratipdane &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 83/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
nimittt tadvato 'rthasya % viiagrahae sati // BVaky_3,14.341 // so 'yam ity abhisabandhd $ rayair kte saha & pravttau bhinnaabdy % ligasakhye prasidhyata // BVaky_3,14.342 // prk ca jtyabhisabandht $ sarvanmbhidheyat & vastpalakaa sattve % prayujyante tyaddaya // BVaky_3,14.343 // pkau pk iti yath $ bhedaka kai cid raya & iyate cnupdno % dharmo 'sau guavcinm // BVaky_3,14.344 // rayasynupdne $ kevala labhate yadi & dhradharmn smnya % purastt tad vicritam // BVaky_3,14.345 // jtau prva pravttn $ abdn jtivcinm & aabdavcyt sabandhd % vyaktir apy upajyate // BVaky_3,14.346 // so 'yam ity abhisabandhj $ jtidharmopacaryate & dravya tadrayo bhedo % jte cbhyupagamyate // BVaky_3,14.347 // macaabdo yathdheya $ macev eva vyavasthita & tattvenha tath jti- % abdo dravyeu vartate // BVaky_3,14.348 // tatra jtipadrthatva $ tathaivbhyupagamyate & jtir utsasakhy tu % dravytmany anuajyate // BVaky_3,14.349 // asyedam iti v yatra $ so 'yam ity api v ruti & vartate paradharmea % tad anyad abhidhyate // BVaky_3,14.350 // yat pradhna na tasysti $ svarpam anirpant & guasya ctman dravya % tadbhvenopalakyate // BVaky_3,14.351 // guasya bhedakle tu $ prdhnyam upajyate & sasargarutir artheu % skd eva na vartate // BVaky_3,14.352 // jtau vtto yad dravye $ sa abdo vartate puna & jter eva padrthatva % na tadbhyupagamyate // BVaky_3,14.353 // pravttn punar vttir $ ekatvenopavaryate & pratipatter upyeu % na tattvam anugamyate // BVaky_3,14.354 // apthakabdavcyasya $ jtir ryate yad & dravyasya sati saspare % tad jtipadrthat // BVaky_3,14.355 // dravyasya sati saspare $ dravyam ryate yad & vcya tenaiva abdena % tad dravyapadrthat // BVaky_3,14.356 // apthakabdavcypi $ bhedamtre pravartate & yad sabandhavaj jti % spi dravyapadrthat // BVaky_3,14.357 // atyantabhinnayor eva $ jtidravybhidhyino & avcyasyopakritva % rite tbhayrthat // BVaky_3,14.358 // rite tv rayakta $ bhedam abhyupagacchat & puna cpy ekaabdatva % jtiabde 'nuvaritam // BVaky_3,14.359 // anirjtasya nirjna $ yena tan mnam ucyate & prasthdi tena meytm % skalyenvadhryate // BVaky_3,14.360 // anirjta prasiddhena $ yena taddharma gamyate & skalyenparijnd % upamna tad ucyate // BVaky_3,14.361 // dvayo samnayor dharma $ upamnopameyayo & samsa upamnn % abdais tadabhidhyibhi // BVaky_3,14.362 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 84/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
dhrabhedd bhedo ya $ ymatve so 'vivakita & guo 'sv ritaikatvo % bhinndhra pratyate // BVaky_3,14.363 // guayor niyato bhedo $ guajtes tathaikat & ekatve 'tyantabhede v, % nopamnasya sabhava // BVaky_3,14.364 // jtimtravyapekym $ upamrtho na ka cana & ymatvam eka guayor % ubhayor api vartate // BVaky_3,14.365 // yenaiva hetun ym $ astr tatra pratyate & sa hetur devadatty % pratyaye na viiyate // BVaky_3,14.366 // rayd yo gue bhedo $ jter y cviiat & tbhym ubhbhy dravytm % savypra pratyate // BVaky_3,14.367 // so 'yam ekatvanntve $ vyavahra samrita & bhedbhedavimarena % vyatikrena vartate // BVaky_3,14.368 // ymety evbhidhiyeta $ jtimtre vivakite & astrydinm updne % tatra nsti prayojanam // BVaky_3,14.369 // aabdavcyo yo bheda $ ymamtre na vartate & ymeu keu cid vttir % yasya so 'tra vyapekyate // BVaky_3,14.370 // ymeu keu cit ki cit $ ki cit sarvatra vartate & smnya ka cid ekasmi % chyme bhedo vyavasthita // BVaky_3,14.371 // tath hi sati saurabhye $ bhedo jtyutpaldiu & gandhn sati bhede tu % sdyam upalabhyate // BVaky_3,14.372 // gunm rayd bheda $ svato vpy anugamyate & anirdeyd vied v % sakard v guntarai // BVaky_3,14.373 // upamna prasiddhatvt $ sarvatra vyatiricyate & upameyatvam dhikye % smye v na nivartate // BVaky_3,14.374 // anyais tu mna jtydi $ bhedyasyrthasya varyate & anirjtasvarpo hi % jeyo 'rthas tena myate // BVaky_3,14.375 // mitas tu svena mnena $ prasiddho yo guraya & rayntaramnya % svadharmea pravartate // BVaky_3,14.376 // rpntarea sasparo $ rpntaravat satm & bhinnena yasya bhedynm % upamna tad ucyate // BVaky_3,14.377 // dharma samna ymdir $ upamnopameyayo & riyamnaprdhnyo % dharmenyena bhidyate // BVaky_3,14.378 // astrkumryo sada $ yma ity evam rite & vyapadeyam aneneti % nimitta guayo sthitam // BVaky_3,14.379 // yad nimittais tadvanto $ gacchantva tadtmatm & bhedraya tadkhynam % upamnopameyayo // BVaky_3,14.380 // tattvsagavivaky $ yeu bhedo nivartate & luptopamni tny hus % taddharmea samrayt // BVaky_3,14.381 // astry prasiddha ymatva $ mna s tena myate & any ym tu tadrp % tentyanta na myate // BVaky_3,14.382 // astri svena guento $ mimnm rayntaram & asamptagua siddher % upamna pracakate // BVaky_3,14.383 // upameye sthito dharma $ ruto 'nyatrnumyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 85/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
ruto 'tha vopamnastha % upameye 'numiyate // BVaky_3,14.384 // adhyate brhmaavat $ katriy iti dyate & upameyasya bhinnatvd % vacana katriyrayam // BVaky_3,14.385 // sdhraa bruvan dharma $ kva cid eva vyavasthitam & smnyavacana abda % iti stre 'padiyate // BVaky_3,14.386 // nbhedena na bhedena $ guo dviho 'bhidhyate & bhinnayor dharmayor eka % ryate 'nya pratyate // BVaky_3,14.387 // ntyantya mimte yat $ smnye samavasthitam & sdyd upameyrtha- % sampe parikalpyate // BVaky_3,14.388 // mna prati sampa v $ sdyena pratyate & paricchedd dhi sdyam % iha mnopamnayo // BVaky_3,14.389 // ekajtivyapeky $ tad evety avasyate & bhedasyaiva vyapekym % anyad eveti gamyate // BVaky_3,14.390 // karmatva karaatva ca $ bhedenaivrita yata & atyantaikatvaviayo % na syt tentra samaya // BVaky_3,14.391 // bhede 'pi tulyarpatvc $ chlm tn iti dyate & jtyabhedt sa evyam % iti bhinno 'bhidhyate // BVaky_3,14.392 // katha hy avayavo 'nyasya $ syd anya iti cocyate & atyantabhede nntva % yatra tattva na vidyate // BVaky_3,14.393 // abhedasya vivakym $ ekatva saghasaghino & saghinor na tv abhedo 'sti % tathnyatvam udhtam // BVaky_3,14.394 // tatrbhinnavyapekym $ upamrtho na vidyate & yo hi gaur iti vijne % hetu so 'sti gavntare // BVaky_3,14.395 // vyvttn vie $ vypre tu vivakite & na ka cid upakro 'sti % buddher buddhyantara prati // BVaky_3,14.396 // ki cid yatrsti smnya $ yadi bhed ca ke cana & gotva gov asti smnya % bhed ca abaldaya // BVaky_3,14.397 // smnya ymatnyaiva $ tad dhi sdhraa dvayo & tad eva siddhyasiddhibhy % bheda ity apadiyate // BVaky_3,14.398 // ymatvam eva smnyam $ anyem ubhayo sthitam & saprnatvt tad anyasmd % viea iti gamyate // BVaky_3,14.399 // ktau vpi smnye $ kva cid eva vyavasthit & ymdau ye 'vasyante % vies ta ihrit // BVaky_3,14.400 // jter abhede bhede v $ sdya tat pracakate & ka cit kad cit arthtm % tathbhto 'padiyate // BVaky_3,14.401 // yatrrthe pratyaybhedo $ na kad cid vikalpate & avidyamnabhedatvt % sa eka iti gamyate // BVaky_3,14.402 // yo 'rtha ritanntva $ sa evety apadiyate & vypra jtibhgasya % tatrpi pratijnate // BVaky_3,14.403 // jtibhgray prakhy $ tatrbhinn pravartate & vyaktibhgray buddhis % tatra bhedena jyate // BVaky_3,14.404 // anyatra vartamna sad $ bhedbhedasamanvitam & nimitta punar anyatra % nntveneva ghyate // BVaky_3,14.405 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 86/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
dhreu padanysa $ ktvopaiti tadrayam & sa sdyasya viaya % ity anyair apadiyate // BVaky_3,14.406 // parpeke yath bhve $ krakhy pravartate & tathnydhigampekam % upamna pracakate // BVaky_3,14.407 // gurugiyapitputra- $ kriykldayo yath & vyavahrs tathaupamyam % apy apeknibandhanam // BVaky_3,14.408 // ymatvam upamne ced $ vtta vttau prayujyate & upameya samsena % bhya tatrbhidhyate // BVaky_3,14.409 // banta eva caitrdau $ ymabdas tath bhavet & stre ca prathambhvn % na ymdyupasarjanam // BVaky_3,14.410 // atha tv ekavibhaktitvd $ guatvd vopasarjanam & naiva tittirikalmym % ia strpratyayo bhavet // BVaky_3,14.411 // satiiabalyastvd $ bhye ii ca saty api & upamnasvaro na syt % tasmt stryanta samasyate // BVaky_3,14.412 // gue na copamnasthe $ spekatva prakalpate & pradhnasya tath na syd % vyghrdau ligadaranam // BVaky_3,14.413 // tasmt sati guatve 'pi $ prdhnya vigrahntare & naivajtyaka stre % sabhavaty upasarjanam // BVaky_3,14.414 // upameytmani ymo $ vartamno 'bhidhyate & upamnev anirdia % smarthyt sa pratyate // BVaky_3,14.415 // dravyamtre 'pi nirdie $ candravaktre 'nugamyate & viia eva candrastho % guo nopaplavdaya // BVaky_3,14.416 // bhedabhvanayaitac ca $ samse 'py upavaryate & viiaguabhinne 'rthe % padam anyat prayujyate // BVaky_3,14.417 // yadi bhinndhikarao $ vacand anugamyate & mgva capalety atra % puvadbhvo na sidhyati // BVaky_3,14.418 // astrprvapadatvt tu $ puvadbhvo bhaviyati & yathaiva mgadugdhdau % na cet stryartho vivakyate // BVaky_3,14.419 // astrva astrymeti $ devadattaiva kathyate & tasym evobhaya tasmd % ucyate stravigrahe // BVaky_3,14.420 // puvadbhvasya siddhyartha $ pake strpratyayasya ca & bahv apekyam atas tasym % ubhayapratipdanam // BVaky_3,14.421 // ym astr yath ym $ astrkalpeti cocyate & tatropamnetarayo % ymety etad apekyate // BVaky_3,14.422 // atha ymeva astrya $ ymety eva prayujyate & astr yatheyam ymeti % tvad eva pratyate // BVaky_3,14.423 // upalakaamtrrth $ guasysya yadi ruti & pthag dvayo ruto 'py ea % neasvrthasya vcaka // BVaky_3,14.424 // upameya tu yad vcya $ tasya cet pratipdane & savypr gus tatra % sarvasyokti sakcchrutau // BVaky_3,14.425 // prakrdhrabhedena $ viee samavasthita & abdntarbhisabandhe % smnyavacana katham // BVaky_3,14.426 // sdyamtra smnya $ dviha kai cit pratyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 87/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
guo bhede 'py abhedena % dvivttir v vivakita // BVaky_3,14.427 // vypro jtibhgasya $ dravyayor vbhidhitsita & rpt smnyavcitva % prg v vtter udhtam // BVaky_3,14.428 // vyghraabdo yad auryt $ pururthe 'vatihate & taddhikarabhedt % samsasysti sabhava // BVaky_3,14.429 // raabdaprayoge tu $ vyghraabdo mge sthita & bhinne 'dhikarae vttes % tatra naivsti sabhava // BVaky_3,14.430 // smndhikaraye 'pi $ guabhedasya sabhavt & prayoga raabdasya % samse 'py anuajyate // BVaky_3,14.431 // pjopdhi ca yo da $ kutsanopdhaya ca ye & te bhinnanimittatvn % niyamrth puna ruti // BVaky_3,14.432 // asabhave 'pi v vtte $ syd etal ligadaranam & acver iti yath ligam % abhve 'pi bhdiu // BVaky_3,14.433 // vatyantvayave vkye $ yad aupamya pratyate & tatpratyayavidhau stre % nirdeo 'ya vicryate // BVaky_3,14.434 // kriyety updhi prthamyt $ praktyarthasya yady api & na prtipadika tatra % kriyvcy upapadyate // BVaky_3,14.435 // sattvavttasya ee v $ tty sdhane 'pi v & tim asattvavcitvd % ubhaya tan na vidyate // BVaky_3,14.436 // pkdayas ttynt $ sattvadharmasamanvayt & na kriyety apadiyante % ktvo 'rthapratyaye yath // BVaky_3,14.437 // ye cvyayakta ke cit $ kriydharmasamanvit & tem asattvavcitva % tiantair na viiyate // BVaky_3,14.438 // ktvasujviay ypi $ ayitavydiu kriy & upamnopameyatva % tatrtyantam asabhavi // BVaky_3,14.439 // na kevalau dravyaguau $ tadvn vpy upamyate & ayitavydibhis teu % nopamrtho 'sti ka cana // BVaky_3,14.440 // upamnopameyatve $ dravye cnuktadharmii & nimittatvena gamyante % rhayog kriygu // BVaky_3,14.441 // hotavyasado hotety $ atrpy artho na vidyate & virodht kriyay tasmt % kriyvn nopamyate // BVaky_3,14.442 // kriy samnajtiy $ tadbhvn nopamyate & jtibhede 'pi pkena % bhinn pkdaya kriy // BVaky_3,14.443 // dhrabhedd bhinnym $ upamnasya sabhava & adhyetavyena vipr % tulyam adhyayana vim // BVaky_3,14.444 // artht prakarad vpi $ yatrpekya pratyate & smarthyd anapekasya % tasya vtti prasajyate // BVaky_3,14.445 // tailapkena tulye ca $ ghtapke vivakite & kriyvad api kry % darant pratyayo bhavet // BVaky_3,14.446 // atigrahaam eva tu $ samsasya nivartakam & gamana krakasyeti % vuly anyasmin na sabhavet // BVaky_3,14.447 // sarvasya parihrrtha $ samudyatvam ritam & uddhy sabhavn na syt % kriyy brhmadiu // BVaky_3,14.448 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 88/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
upamnavivaky $ svadharma ca nivartate & kriyy na rutd yasmd % upamna sampyate // BVaky_3,14.449 // ttyo 'py rito bhedo $ dharma sdhrao dvayo & vypravn na ktsnasya % smya ktsnena vidyate // BVaky_3,14.450 // dravye vpi kriyy v $ nimittt tat prakalpate & kriy vidyamnatvd % vttir na syd gavdiu // BVaky_3,14.451 // abhvt kevalys tu $ tadvn artha pratyate & pradhnsabhave yukt % lakarth kriyruti // BVaky_3,14.452 // kriyntareu spek $ kriyabd kriyntare & upakrya ghyante % yathaiva brhmadaya // BVaky_3,14.453 // yath prakara sarvatra $ nimittntarahetuka & dravyavad guaabde 'pi % sa nimittam apekate // BVaky_3,14.454 // yo ya uccryate abda $ sa svarpanibandhana & yath tathopamneu % vyapeka na nivartate // BVaky_3,14.455 // kriyvttes ttyntasy- $ aiva csabhave sati & prasiddhanyyakarao % bhye yujir udhta // BVaky_3,14.456 // antarbhte tu karae $ prayogo na punar bhavet & nyyenyuktam ity atra % jvatau prakarmavat // BVaky_3,14.457 // strbhysc ca bhedo 'yam $ ayuktam iti varyate & aobhanam asabaddham % iti rhir vyavasthit // BVaky_3,14.458 // vivibhakti praktyartha $ praty updhi katha bhavet & vibhaktiparime ca % prakalpya viayntaram // BVaky_3,14.459 // vibhaktyantarayogo hi $ yasya tad viayntare & vibhaktyantarasabandha % smarthyd anumyate // BVaky_3,14.460 // srpyt tu tad evedam $ iti tatropacaryate & abdntara vibhakty tu % yukta stre tad arutam // BVaky_3,14.461 // prakti cet ttynt $ tenety asmt pratyate & kriyeti prathamnt s % katha bhavitum arhati // BVaky_3,14.462 // kriyayeti tty ca $ prayoge kasya kalpyatm & tenety asya hi sabandha % strasthena na vidyate // BVaky_3,14.463 // sopaskreu streu $ vkyaea samarthyate & tena yat tat ttynta % kriy cet seti gamyate // BVaky_3,14.464 // updhe kasya cid vkye $ prayoga upalabhyate & pratyamnadharmnyo % na kad cit prayujyate // BVaky_3,14.465 // nlam utpalam ity atra $ na vieye na bhedake & ka cit taddharmavacano % vkye abda prayujyate // BVaky_3,14.466 // atyantnugamt tatra $ na stre na ca vigrahe & vibhaktiparimena % ki cid asti prayojanam // BVaky_3,14.467 // ttynta kriyety etad $ vigrahe na prayujyate & yath daa praharaa % krym iti dyate // BVaky_3,14.468 // ghavidhau yac ca sajym $ iti stra udhtam & updna prayogeu % tasytyanta na vidyate // BVaky_3,14.469 // yair aprayuktai saskra $ pradhneu pratyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 89/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
te bhede 'pi vibhaktn % nirdiyanta updhaya // BVaky_3,14.470 // samudyeu vartante $ bhvn sahacrim & abds tat tv avivaky % samuccayavikalpayo // BVaky_3,14.471 // samuccayas tu kriyate $ yeu pratyarthavttiu & bheddhihnay yogas % tes bhavati sakhyay // BVaky_3,14.472 // sarvair viis tair arthair $ janyante sahacribhi & buddhaya pratipatt % abdrths tn ato vidu // BVaky_3,14.473 // sas pratyayev arth $ sarva evopakrina & te pratyayarpea % sarve abdavcyat // BVaky_3,14.474 // kevaln tu bhvn $ na rpam avadhryate & anirpitarpeu % teu abdo na vartate // BVaky_3,14.475 // prvaabdaprayogc ca $ samhn na nivartate & vartate 'vayave npi % noptta tyajate kva cit // BVaky_3,14.476 // samudybhidhyi ca $ yadi bheda vieayet & tatrtulyavibhaktitva % prvakydivad bhavet // BVaky_3,14.477 // samhe ca pradee ca $ pacl iti dyate & tath vieaa sarva % ity etad upapadyate // BVaky_3,14.478 // tathrdhapippalty atra $ jtyantaranivttaye & ardha ca pippal ceti % khande abda pratyate // BVaky_3,14.479 // pacln pradeo 'pi $ bhinno janapadntart & tatrnyasya nivttyarthe % abde bhedo na gamyate // BVaky_3,14.480 // prasiddhs tu vieea $ samudye vyavasthit & pradee darana tem % arthaprakaradibhi // BVaky_3,14.481 // yad upavyajana jte $ sahacri ca karmasu & tatra v rhasabandha % yat pryeopalakitam // BVaky_3,14.482 // samudya pradeo vety $ eva tasminn anrite & arthtmany avieea % vartante brhmadaya // BVaky_3,14.483 // ya ca tulyarutir da $ samudye vyavasthita & tenopacaritaikatva % pradee 'py upalabhyate // BVaky_3,14.484 // saskrd upaghtd v $ vtto 'ktaparimake & taildau jtiabdo 'tra % smarthyd avasyate // BVaky_3,14.485 // na jtiguaabdeu $ mrtibhedo vivakita & te jtiguasabandha- % bhedamtranibandhan // BVaky_3,14.486 // kdivyapadea ca $ sarvvayavavttibhi & guais te 'py ekadeasth % padn vieak // BVaky_3,14.487 // pavayavavtts tu $ yad tatra padaya & tad taildivat te % jtiabdatvam ucyate // BVaky_3,14.488 // nivttyarth rutir ye $ bhedas tev anapekita & pradee samudye v % guo 'nye nivartaka // BVaky_3,14.489 // brhmadhyayane tatra $ vartate brhmaaruti & sdya tatra da hi % katriydhyayandibhi // BVaky_3,14.490 // brhmadhyayane vttir $ yadi syd brhmaarute & vaktavya kena dharmea % tulyatva kriyayor iti // BVaky_3,14.491 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 90/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
adhyetari yad vttir $ ucyate brhmaarute & nimittatva tadopaiti % kriyaivdhyetari sthit // BVaky_3,14.492 // simhaabdena sabandhe $ gauryamtrbhidhyin & caitrt ah prasajyeta % yoge attrydibhir yath // BVaky_3,14.493 // brhmayeva dtavya $ vaiyyety evamdiu & sapradndiyoga ca % kriymtre na kalpate // BVaky_3,14.494 // kriymtrbhidhyitvd $ avyayeu vater na ca & pha kad cit kartavyas % tulyau pakv ubhau yata // BVaky_3,14.495 // jahti jti dravya v $ tasmn nvayave sthita & kriyys tu rutir yasmt % tadvaty arthe 'vatihate // BVaky_3,14.496 // akriy nivttyarth, $ yata ctra kriyruti & kriyopalakite tasmt % kriyabda pratyate // BVaky_3,14.497 // hotavydiu yasmc ca $ kriyny brhmadivat & apekay uddhe 'rthe % tasmd vttir na kasya cit // BVaky_3,14.498 // sarva vpy ekadeo v $ yasminn riyate kva cit & vieavtti ta sarvam % hur bhede vyavasthitam // BVaky_3,14.499 // samuccayo vikalpo v $ prakr sarva eva v & vie iti varyante % smnya vvikalpitam // BVaky_3,14.500 // na hi brhmaa ity atra $ bheda ka cid aprita & apkto v tenya % samudye vyavasthita // BVaky_3,14.501 // kriy tv ryate yasmin $ sa bhedo 'dhyavasyate & tathnyath sarvath cety % aprayoge na vidyate // BVaky_3,14.502 // upamne kriyvttim $ upameye kriyruti & pratyyayant bhedasya % karotva padrthatm // BVaky_3,14.503 // vypreaiva sdye $ vyprasya vivakite & kriyvadvacanc chabdt % pratyaya pratipdyate // BVaky_3,14.504 // kriyvato 'pi sdye $ vaktum ie kriyvat & adhyet brhmaa iva % pratyayo na nivartate // BVaky_3,14.505 // adhte tulya ity eva $ pulligena vieaam & kriyvati kriyy tu % tulyaabde napusakam // BVaky_3,14.506 // praktyarthe viie 'pi $ pratyayrthvieat & putrea tulya kapila % iti vtti prasajyate // BVaky_3,14.507 // y putre rhasabandh $ kriy loke vivakit & tbhi kriyvata putrd % guatulye vatir bhavet // BVaky_3,14.508 // antarbhta nimitta ca $ rhiabdeu yady api & kriys tu sahacriyo % rh santi padrthavat // BVaky_3,14.509 // krama tu yadi bdhitv $ pratyayrthavieaam & pradhnnugraht smyd % vibhakte cvatihate // BVaky_3,14.510 // prakter aviiatvt $ kriytulye prasajyate & putrdau guaabdebhya % prvoktasya viparyaye // BVaky_3,14.511 // sthlena tulyo ytti $ bahirag kriyruti & animitta vates tulya % ytty atreyate vati // BVaky_3,14.512 // dvaya vieyate tena $ yad ekatra vieaa &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 91/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
tulyaabdo hi ta dharmam % ubhayastham apekate // BVaky_3,14.513 // eka samno dharma ced $ upamnopameyayo & tulay samita tulyam % iti tatropapadyate // BVaky_3,14.514 // stre ruta ca dviho 'sv $ abhedena pratyate & na ca smnyaabdatvd % arut gamyate kriy // BVaky_3,14.515 // arut ca pratyante $ nideasthyitdaya & ye dharm niyats te % putrdiu na vidyate // BVaky_3,14.516 // anritakriyas tasmn $ na tulyo 'sti kriyvat & kriyy ravae spi % kriyvatt pratyate // BVaky_3,14.517 // dvayo pratividhnc ca $ jyyastvam abhidhyate & nitysattvbhidhyitvt % pratyayrthavieae // BVaky_3,14.518 // asattvabhto vypra $ kevala pratyaye yata & vidyate lakarthatva % nsti tena kriyrute // BVaky_3,14.519 // kriyvatas tu grahat $ praktyarthavieae & kriymtrena tulyatve % siddhsattvbhidhyit // BVaky_3,14.520 // yad kriynimitta tu $ sdya syt kriyvato & kriyvato 'bhidheyatvt % tad dravybhidhyit // BVaky_3,14.521 // avyayeu vate pha $ kryas tatra svardivat & brhmaena samo 'dhyetety % atra ca pratyayo bhavet // BVaky_3,14.522 // smndhikaraya ca $ vatyarthenpadiyate & tulyam ity anyath kalpyo % vkyaeo 'ruto bhavet // BVaky_3,14.523 // kriyvato ca sdye $ pratyayrthavieae & adhyetr sado 'dhyetety % atra nsti vater vidhi // BVaky_3,14.524 // tulyrthair iti y tasys $ ttyy na bhidyate & artho bhede 'pi sarvbhir % itarbhir vibhaktibhi // BVaky_3,14.525 // bhojyate brhmaa iva $ tulya bhukta dvijtin & payati brhmaam iva % tulya viprea payati // BVaky_3,14.526 // brhmaeneva vijta $ tulya jta dvijtin & dyat brhmayeva % tulya viprea dyatm // BVaky_3,14.527 // brhmad iva vaiyt tvam $ adhvdhyayana bahu & ity evamdibhir bhedas % ttyy na ka cana // BVaky_3,14.528 // tulya madhuraydhye $ mtr tulya smarmi tm & madhury ca mtu ca % katha sdyakalpan // BVaky_3,14.529 // madhurviaya pha $ smaraa mtkarmakam & madhurmtabdbhym % abhedenbhidhyate // BVaky_3,14.530 // urvayavatulyeu $ mukherarutir yath & vartate ghatulye ca % prsde madhurruti // BVaky_3,14.531 // yathdhyayanayo smyam $ adhyetror apadiyate & tath kriygatair dharmair % ucyante sdhanray // BVaky_3,14.532 // ivrthe yac ca vacana $ prvastre ca yo vidhi & kriyabdarutau bhedo % na ka cid vidyate tayo // BVaky_3,14.533 // yady apy updhir anyatra $ niyato na prayujyate & rpbhedt tv anirjt % kriytra ryate puna // BVaky_3,14.534 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 92/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yath vyutparaya pucchau $ kyaante sudurdaya & saty api pratyayrthatve % bhedbhvd udht // BVaky_3,14.535 // eva ca sati prvea $ siddho 'trpi vater vidhi & niyame vbhidhne v % bhidyate na kriyruti // BVaky_3,14.536 // ive dravydiviaya $ pratyaya punar ucyate & kriym eva sadve % prvastre vidhyate // BVaky_3,14.537 // madhurym iva gh $ brhmaasyeva pur & ity atra dravyaguayo % prvea na vatir bhavet // BVaky_3,14.538 // rambhasykriyrthatve $ nrtho yogena vidyate & te kriyy grahat % prvayogena sidhyati // BVaky_3,14.539 // madhurvayave vttir $ vvkhyt madhurrute & brhmavayavn dantn % vakyati brhmaaruti // BVaky_3,14.540 // na k cid ivayoge $ tu bhyt sabandhino & ah vidhyate tatra % prvea pratyayo bhavet // BVaky_3,14.541 // dhikya tulyaabdena $ sabandha upajyate & ahttye tatra stas % tulyaabdo hi vcaka // BVaky_3,14.542 // ivaabdaprayoge tu $ bhyt sabandhino vin & ndhikyam upamne 'sti % dyotaka sa prayujyate // BVaky_3,14.543 // ive yo vyatireko 'tra $ sa prsddihetuka & tulye tadviaypekam % dhikyam upajyate // BVaky_3,14.544 // gavayena samo 'nadvn $ iti vttis tath bhavet & na tv asti gaur ivety atra % vyatireka ivraya // BVaky_3,14.545 // upameyena sabandht $ prk prsddihetuke & vyatireke vater bhvo % na tulyrthatvahetuke // BVaky_3,14.546 // ivaabdena sabandhe $ na tty vidhyate & prakt tm atas tyaktv % vibhaktyantara ritam // BVaky_3,14.547 // saptamy api na tatrsti $ jpakrth tu s kt & i s eaviaye % niyatsu vibhaktiu // BVaky_3,14.548 // yadi tu vyatirekea $ viaye 'smin vibhaktaya & pravarteras ttyaiva % vyabhicra pradarayet // BVaky_3,14.549 // vyabhicre tath siddhe $ saptamgrahad vin & saptamy evocyate sarv % na santy any vibhaktaya // BVaky_3,14.550 // atyantam atra viaye $ saptamy jpakrthay & bdhit vinivarteta % ah s ghyate puna // BVaky_3,14.551 // prvbhym eva yogbhy $ vigrahntarakalpant & arhrthe 'pi vati siddha % sa tv ekena nidaryate // BVaky_3,14.552 // tena tulyam iti prpte $ kriyopdhi prasidhyati & rjavad vartate rjety % atra bhede vivakite // BVaky_3,14.553 // rjatvena prasiddh ye $ pthuprabhtayo np & yudhihirnts te 'nyem % upamna mahkitm // BVaky_3,14.554 // siddhyasiddhikto bheda $ upamnopameyayo & sarvatraiva yato 'siddha % prasiddhenopamyate // BVaky_3,14.555 // rjavad rpam asyeti $ rjany eva vivakite &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 93/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
akriyrthena yogena % dvityena bhaviyati // BVaky_3,14.556 // upamnvivaky $ niyamrtho 'yam ucyate & dharmo 'rhatikriykart % tadartha vacana puna // BVaky_3,14.557 // ktahastavad ity etat $ prasiddhev eva dyate & rjatvena prasiddhe ca % rji rjavad ity api // BVaky_3,14.558 // arji ye dharm $ do 'tyantam asabhava & te rjani niyamyante % tyajyante vyabhicria // BVaky_3,14.559 // arhate ca kriy kartr $ y tasy vatir iyate & rjnam arhati cchattram % iti na tv evamdiu // BVaky_3,14.560 // prayuktn hi abdn $ strenugama satm & chattrdyarthe tu vacane % pratykhyna na sabhavet // BVaky_3,14.561 // tadarham iti nrabdha $ stra vykarantare & sabhavaty upamtrpi % bhedasya parikalpant // BVaky_3,14.562 // ekasya kryanirjnt $ siddhasya viayntare & taddharmatvavivaky % buddhy bheda prakalpyate // BVaky_3,14.563 // strrambhn na caitasmd $ ivaabdasya vidyate & prayoga so 'pi caitasya % viaye vidyate vate // BVaky_3,14.564 // dasyuhendra ivety etad $ aindramantre prayujyate & anyatra dakarmendro % yathety asmin vivakite // BVaky_3,14.565 // prvm avasthm ritya $ yvasth vyapadiyate & sadas tva tavaiveti % tatraivam abhidhyate // BVaky_3,14.566 // prasiddhabheda yatrnyad $ upamna na vidyate & upameyasya tatrtm % svabuddhy pravibhajyate // BVaky_3,14.567 // yo 'pi svbhviko bheda $ so 'pi buddhinibandhana & tensmin viaye bhinnam % abhinna v na vidyate // BVaky_3,14.568 // agad kual ceti $ darayan bhedahetubhi & caitram dam ity ha % buddhyavasthparigraht // BVaky_3,14.569 // etai abdair yathbhta $ pratyaytmopajyate & tatpratyaynukrea % viayo 'py upapadyate // BVaky_3,14.570 // buddhyavasthvibhgena $ bhedakrya pratyate & janyanta iva abdnm % arth sarve vivakay // BVaky_3,14.571 // tathvidhe 'pi bhye 'rthe $ bhidyante yatra buddhaya & na tatra ka cit sdya % sad api pratipadyate // BVaky_3,14.572 // atyanta viaye bhinne $ yvat prakhy na bhidyate & na tvat pratyabhijna % kasya cid vinivartate // BVaky_3,14.573 // ayam eva tu strea $ bhedo bhedena darita & prasiddham api durjnam % abudha pratipadyate // BVaky_3,14.574 // vaiykaraavad brte $ na vaiykaraa sad & vaiykaraavad brvety % ata so 'py abhidhyate // BVaky_3,14.575 // ke cit pumso bhante $ strvat puvac ca yoita & vyabhicre svadharmo 'pi % punas tenopadiyate // BVaky_3,14.576 // sadas tva tavaiveti $ loke yad abhidhyate & upamnntara tatra % prasakta vinivartate // BVaky_3,14.577 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 94/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
yuktam aupayika rja $ ity arthasya nidarane & upamnvivaky % tadarham iti pahyate // BVaky_3,14.578 // prasaktnuprasaktas tu $ vatieo 'bhidhyate & upamnbhisabandhd % asmin vatir udhta // BVaky_3,14.579 // pradhnakalpanbhve $ guaabdasya darant & upasargd vatau siddh % dhtau dhtvarthakalpan // BVaky_3,14.580 // sva rpam iti caitasminn $ arthasypi parigraha & rpavaj jpitas tasmd % sanno 'rtho grahyate // BVaky_3,14.581 // dhtvarthenopajanita $ sdhanatvena sdhanam & dhtun ktam ity evam % asmin stre pratyate // BVaky_3,14.582 // ya abda caritrthatvd $ atyanta na prayujyate & viaye 'darant tatra % lopas tasybhidhyate // BVaky_3,14.583 // kriyy sdhane dravye $ prdayo ye vyavasthit & tebhya sattvbhidhyibhyo % vati svrthe vidhyate // BVaky_3,14.584 // pratyayena vin prdis $ tatrrthe na prayujyate & bhedena tu samkhyne % vibhga parikalpita // BVaky_3,14.585 // anagktasattva tu $ yadi ghyeta sdhanam & vibhaktibhir niyoga syd % yathaiva tasildiu // BVaky_3,14.586 // phd yair avibhaktitva $ vatyantev anugamyate & tem udvata ity atra % vaktavy savibhaktit // BVaky_3,14.587 // vatyartha nvaghete $ puvad ity asya darant & nasnav apavdasya % bdhaka tan niptanam // BVaky_3,14.588 // etam utkrmato nna $ vatyartha nasnav iti & tayo pravttv utsargo % bdhann nopapadyate // BVaky_3,14.589 // nasnaau vihitau yena $ sa yogo nvaghate & vatiprakaraa tad dhi % ligam eva samarthyate // BVaky_3,14.590 // abhedenopamnasya $ bhinnrthopaniptit & has tathopamnnm % agavan nopalabhyate // BVaky_3,14.591 // gvedhuke carau d $ govikartkavpayo & pa rudra iva hy etv % ity ekavacanaruti // BVaky_3,14.592 // upamnasya bhedc ca $ bahuu syd ao vidhi & kyap iti lopa syt % tath pratiktiv api // BVaky_3,14.593 // eva tu yuktavadbhvd $ atraikavacana bhavet & lum manuye tathokta syl % ligasyaikasya siddhaye // BVaky_3,14.594 // upameyeu bhinneu $ ki cid eka pravartate & pratyayasya vidhau tatra % nitya yuktavad iyate // BVaky_3,14.595 // yad pratyupameya tu $ tad ekaikam avasthitam & tad bhyrthabhedena % taddhitnta pracyate // BVaky_3,14.596 // yath samhapracaye $ dvign bhinnasakhyat & pacaplydiu tath % lubantapracayo bhavet // BVaky_3,14.597 // pracaye bhidyamne tu $ sakhy pleu bhidyate & arthabhedo lubanteu % naiva ka cana dyate // BVaky_3,14.598 // yepameyavacana $ abdo 'nyo na prayujyate &
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 95/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
upamnasya tatrnyai % sakhyy bheda iyate // BVaky_3,14.599 // yath guatildn $ prayogd ekasakhyat & pkder aprayoge tu % bhinn sakhybhidhyate // BVaky_3,14.600 // ya sabandhigato bheda $ sa prayoge pratyate & sabandhinm ato bheda % upameye na gamyate // BVaky_3,14.601 // tasmt smnyaabdatva- $ prasagavinivttaye & upameyagato bheda % upamneu dyate // BVaky_3,14.602 // upamna samastnm $ abhinnam ryate kva cit & bhinnnm upameyanm % ekaikam vopamyate // BVaky_3,14.603 // yath garua ity etad $ vyhpeka prayujyate & ekena yatra sdya % vainateyena hastinm // BVaky_3,14.604 // ekasypi pratyeta $ bhinn pratikti saha & kyapasyeti tenya % pratyekam avatihate // BVaky_3,14.605 // megh aila ivety ukte $ samastn pratyate & sdyam giriaikena % pratyeka tena bhidyate // BVaky_3,14.606 // chpek tadviayat $ vidheyatvn na gamyate & kkatlyam ity atra % prasiddham hy upalakaam // BVaky_3,14.607 // rjvdi ca viaya $ syd anyo vety anicitam & tena cchasya vidhnt prg % vyapadeo na vidyate // BVaky_3,14.608 // dvayor ivrthayor atra $ nimittatva pratyate & ekenvayavo yukta % pratyayo 'nyena yujyate // BVaky_3,14.609 // caitrasya tatrgamana $ kkasygamana yath & dasyor abhiniptas tu % tlasya patana yath // BVaky_3,14.610 // sanipte tayor yny $ kriy tatropajyate & vadhdir upameye 'rthe % tay chavidhir iyate // BVaky_3,14.611 // kriyy samavety $ dravyaabdo 'vatihate & ptgamanayo kka- % tlaabdau tath sthitau // BVaky_3,14.612 // yad anvkhyyaka vkya $ tad eva parikalpyate & prayogavkva yal loke % tad eva na prayujyate // BVaky_3,14.613 // yayor atarkit prptir $ dyate kkatlavat & tayo samsaprakter % vttir abhyupagamyate // BVaky_3,14.614 // kkasya tlena yath $ vadho yasya tu dasyun & tatra citrkte 'nyasminn % upameye cha iyate // BVaky_3,14.615 // cacatprakra cacatko $ bhatka iti cpare & maimakakhadyotn % sdvena pracakate // BVaky_3,14.616 // tatronmeanimebhy $ khadyota upamyate & vsaprabandhair maka % spandamnaprabho mai // BVaky_3,14.617 // praviksiprabho 'lpo 'pi $ mahn ya upalabhyate & bhatka iti tatraia % maau abda prayujyate // BVaky_3,14.618 // sdyam eva sarvatra $ prakra kai cid iyate & bhede 'pi tu prakrkhy % kai cid abhyupagamyate // BVaky_3,14.619 // prakravacana ka cit $ prakravati sasthita & prakramtre vartitv % ka cit tadvati vartate // BVaky_3,14.620 //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm 96/97
2/12/13
Bhartrhari: Vakyapadiya
sdyagrahaa stre $ sadasyopalakaam & tulyayor avyaybhve % sahaabdo 'bhidhyaka // BVaky_3,14.621 // vipssdyayor vttir $ y yathrthbhidhyina & sa cyam avyaybhve % bhedo bhedena darita // BVaky_3,14.622 // sdya yogyat kai cid $ anv abhyupagamyate & yat tu mrtigata smya % tat sahenbhidhyate // BVaky_3,14.623 // itthabhve 'pi sdya $ buddhyavasthnibandhanam & grahae bhedamtrasya % tatrnyaivbhidhyate // BVaky_3,14.624 // gaur vhka iti dvitve $ sdya pratyudhtam & ukldau sati nipanne % vhko na dvir ucyate // BVaky_3,14.625 // iti bhartharikta vkyapadyam samptam
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/vakyp1au.htm
97/97