Naziv vjebe: ISPITIVANJE ZATEZANJEM Kljune rijei: Mehanika ispitivanja, ispitivanje zatezanjem, zatezna vrstoa, granica razvlaenja, tehnika

granica razvlaenja, kontrakcija presjeka, procentualno izduenje, modul elastinosti. Cilj vjebe: Upoznavanje sa osnovnim pojmovima vezano za mehanika (statika) ispitivanja zatezanjem materijala. Praktino-laboratorijsko ispitivanje na zatezanje za konkretan materijal. Teoretska podloga vjebe Da bi se pravilno izvrilo dimenzionisanje dijelova izraenih od datih materijala, neophodno je poznavanje mehanikih svojstava-osobina, kako pri dejstvu spoljnih sila ne bi dolo neeljenih deformacija, a u nekim sluajevima i do lomova dijelova. Prema tome, mehanika svojstvaosobine materijala objanjavaju povezanost izmeu spoljnih sila i njima izazvanih deformacija. Faktori koji se moraju uzeti u obzir pri mehanikim ispitivanjima materijala, a koji direktno i odreuju mehanike osobine materijala pri razliitim uslovima eksploatacije su: Vrsta naprezanja (zatezanje,pritisak,savijanje,uvijenje,kombinacija datih optereenja) Nain dejstva sile (statiko ili dinamiko) Temperatura ispitivanja (niske,sobne,poviene).

Obzirom na date faktore mehanika optereenja moemo podijeliti: Prema vrsti: -

Zatezanje Pritisak Savijanje Uvijanje Smicanje Izvijanje

Prema nainu dejstva sile: Statika Dinamika

Udarna Vibraciona

Prema duini trajanja: Kratkotrajna Dugotrajna.

Pri statikom ispitivanju materijala zatezanjem epruvete se optereuju silama iji se pravci poklapaju sa njihovim osama (aksijalne sile) pri emu se promjena njihovog intenziteta odvija odreenom brzinom sve do prekida epruvete. Ispitivanjem zatezanjem se odreuju: Svojstva otpornosti-vrstoe (naponi) Granica razvlaenja, R (MPa) Modul elastinosti, E (MPa) Zatezna vrstoa, Rm (MPa)

Svojstva deformacije-plastinosti Procentualno izduenje, A (%) Procentualno suenje poprenog presjeka, Z (%).

Epruvete za ispitivanje materijala zatezanjem ozrauju se rezanjem iz uzorka pri emu njihov oblik i mjere zavise od oblika i dimenzija proizvoda ija se mehanika svojstva ispituju. Mogu biti krunog, kvadratnog, pravougaonog, prstenastog ili nekog drugog poprenog presjeka.

Slika 1. Oblik i mjere epruvete za ispitivanje zatezanjem

S obzirom na dimenzije epruvete mogu biti: -proporcionalne - Odnos poetne mjerne duine Lo i poetne povrine poprenog presjeka So dat je izrazom Lo=kSo gdje je k koeficijent proporcionalnosti 5,65 ili 11,3.

-neproporcionalne (definisano odreenim standardima). Maine za ispitivanje zatezanjem mogu biti sa mehanikim pogonom i hidraulikim pogonom

Postupak ispitivanja Priprema epruvete obuhvata: Provjeru prenika d0 i poetne mjerne duine L0 epruvete, Poetnu mjernu duinu L0 podijeliti na niz jednakih dijelova.

Uvrivanje epruvete u eljusti maine (mora se voditi rauna da ne doe do proklizavanja i gubitka prenoenja aksijalne sile). Ispitivanje na zatezanje i registrovanje dijagrama napon-izduenje Brzina promjene optereenja u elastinom podruju ne smije biti vea od brzine date u tabeli:

Modul elastinosti materijala (Mpa) <150000 >150000

Brzina optereivanja (MPa/s) Najmanja najvea 1 10 3 30

Tabela 1. Brzina promjene optereenja

Sila sa kojom se optereuje epruveta mjeri se sa tanou 1% u odnosu na utvreno optereenje. Svojstva otpornosti -Zatezna vrstoa-Rm To je maksimalni napon koji moe da podnese jedan materijal prije nego to doe do loma. Rm= -Granica razvlaenja-Rv

To je napon pri kome dolazi do naglog prelaza iz elastinog u plastino podruje,kod materijala koji pokazuju tu pojavu: Rv=

Gornja granica razvlaenja-Rvg predstavlja najvei napon prije prvog opadanja sile uz istovremeni porast izduenja. Donja granica razvlaenja-Rvd predstavlja najmanji napon u podruju teenja,pri emu se zanemaruje poetni prelazni efekat. Tehnika granica razvlaenja-R0,2 napon pri kojem trajno-plastino izduenje iznosi 0,2% prvobitne mjerne duine R0,2= .

Kod materijala kod kojih je vidno istaknuta gornja i donja granica razvlaenja nije neophodno izraunavanje tehnike granice razvlaenja. S druge strane kod materijala kod kojih nije vidno istaknuta

gornja i donja granica razvlaenja neophodno je izraunati tehniku granicu razvlaenja kao veliinu granice razvlaenja. Granica elastinosti-R to je granini napon nekog materijala do kojeg ne nastaju trajne deformacije. Granica proporcionalnosti-Rp najvei napon pri kome jo postoji proporcionalnost izmeu napona i jedininog izduenja Modul elastinosti-E predstavlja odnos napona prema jedininom izduenju u podruju elastinosti:

E=

odnosno E =

Svojstva deformacije Izduenje- A(%) Trenutno izduenje, svedeno na prvobitnu mjernu duinu, predstavlja jedinino izduenje i moe biti elastino i plastino =

. Trajno izduenje definie se kao procentualno izduenje poslije

prekida: A=

100%.

Mjerenje procentualnog izduenja Pri mjerenju krajnje duine vodi se rauna o mjestu prekida epruvete,koje moe biti: U oblasti srednje treine mjerne duine mjerenje se vri tako to se krajevi vrsto sastave i izmjeri se rastojanje izmeu mjernih oznaka. Pri tome je potrebno obezbijediti da osa epruvete lei na pravoj liniji. U jednoj od krajnjih treina; poslije ispitivanja uoi se krajnja mjerna oznaka na kraem dijelu prekinute epruvete i oznai sa X. Na duem dijelu prekinute epruvete odredimo taku Y tako da mjesto prekida bude u okolini sredine rastojanja XY. Izmjerimo rastojanje izmeu taaka X iY i izbrojimo broj dijelova n na tom rastojanju. Ako je (N-n) paran broj dijelova onda se definisanom broju dijelova n duine p, pridoda (N-n)/2 dijelovaodreenih takama Y i Z. Nakon izmjerene duine q korigovano procentualno izduenje se odreuje pomou izraza: A= 100%.

Ako je (N-n9 neparan broj na duem dijelu epruvete se oznae take Z i Z' koje su od take Y udaljene za broj dijelova: dijelova za taku Z i dijelova za taku Z'.

Nakon izmjerenog rastojanja q i q' procentualno izduenje nakon prekida se rauna pomou izraza: A= 100%

Veliina deformacije epruvete ne moe se uzeti kao mjerodavna za odreivanje karakteristika otpornosti i deformacije. Suenje poprenog presjeka Z (%) Trenutno suenje: Na mjestu prekida: = Z= 100% 100%.

PRIMJER

Konstruisati dijagram napon-procentualno izduenje elika ako su nakon kidanja epruvete ustanovljene sljedee karakteristine vrijednosti sile i izduenja: F k =117 (kN) F m=158 (kN) F vg=99 (kN) F vd=95 (kN) F p=70,2 (kN) l k=33,3 (mm) l m=27,2 (mm) l vd=6 (mm) l vg=5,22 (mm) l p=4 (mm) d0=20 (mm) l0=100 (mm)

Vrijednosti vrstoe raunamo po sljedeim formulama:

A0=(d0d0)/4= (20203,14)/4=314mm Rk=Fk/A0=117000/314=372,6 MPa Rm=Fm/A0=158000/314=508,2 MPa Rvg=Fvg/A0=99000/314=315,3 MPa Rvd=Fvd/A0=95000/314=302,5 MPa Rp=Fp/A0=70200/314=223,5 Mpa.

Karakteristine vrijednosti plastinosti raunamo po formulama:

k=( lk/l0) 100%=(33,3/100) 100%=33,3%

m= (lm/l0) 100%=(27,2/100) 100%=27,2% vg= (lvg/l0) 100%=(5,22/100) 100%=5,2% vd= (lvd/l0) 100%=(6/100) 100%=6% p= (lp/l0) 100%=(4/100) 100%=4%.

Radi lakeg pregleda vrijednosti emo prikazati u tabeli: taka p vg vd m k Procentualno izduenje p vg vd m k
4 5,2 6 27,2 33,3

napon 223,5 315,3 302,5 508,2 372,6