K T A B L A S I L

Yazan: mam Muhammed b. el-Hasen e-eybani

Tahkik: Ebul Vefa el-Afgani eviren: Prof. Dr. Osman Eskiciolu

Rahman ve Rahim Olan Allahn Adyla

Yayna Hazrlayann nsz

nsan yaratan ve ona beyan 1reten Allaha hamdolsun. Allahn salt 2 ve selam 3 Onun kulu ve resul, peygamberlerin ve elilerin, ins ve cinden olan fkh bilginlerinin efendisi (Hz. Muhammed)e ve Onun Adnan soyunun efendileri olan ailesi; ak ve kesin delillerle hak (ve hukuku) gerekletiren ashab ve arkadalar zerine olsun. mdi bundan sonra (bil ki): istinbat (Kuran ve snnetten hkm karma) ve fkh ilmi, ilimlerin en hayrl ve en ereflilerinden birisidir. Hayrl ve erefli limler, bu fkh ilmini (alp bize kadar) tamlardr. Allah Tel Allah hikmeti dilediine verir; hikmet verilen kimseye de ok hayr verilmitir 4 buyurmaktadr. Buradaki hikmet kelimesini bn Abbas (r.a.) fkh ilmi ile yorumlamtr. Hz. Peygamber de Allah kime hayr dilerse, onu dinde ince anlayl (fakih) klar 5 buyurmutur. Yine Allah Resul, Sizin cahiliye devrinde en hayrl olanlarnz, dini ince anlayla (fkhla) anladklar zaman slam devrinde de en hayrl olanlarnzdr 6 buyurdu. Fkh ilmini ilk tedvin eden, onu kitaplara yazdran ve arkadalarna syleyip yazdran, Kfeli byk mam Ebu Hanife Numan b. Sabittir. Onun arkadalar Ebu Yusuf, Zfer, Hasan b. Ziyad ve Muhammed b. Hasan e-eybani onun metodu zere yrmler ve pek ok kitap yazmlardr. Onlar bu kitaplarda ilave ve noksan, takdim ve tehir yaptlar, onlar dzenlediler, gelitirerek gzel bir ekilde tertip ve tasnif ettiler. Onlar, byk statlar ve imamlar Ebu Hanifenin usul zere meseleleri ayrntl bir ekilde ele aldlar. Bylece onlar, bu mmetin hayrl insanlar iin rnek alnan kiiler oldular. Bunlar arasnda zellikle mam Muhammed b. Hasan e-eybani (r.a.) ok mesele aklam, pek ok kitap yazm; hatta onun dini konularda 999 kitap yazd bile sylenmitir. Sonra bu limler bu eserlere bal kalmlardr. zellikle bunlardan biri, mam Muhammedin Kitab-l-Asl ad ile mehur olan Mebsutudur. Bu kitap, kitaplarn en deerlisi, en by ve en geniidir. Belki o, sahili olmayan bir denizdir. Sen, onun bir meseleyi anlatp o meseleden de pek ok meseleler karp akladn grrsn. O kadar ki, renci bu meseleleri kavrayp korumaktan yorgun der ve onlar ezberleyip aklnda tutmaktan aciz kalr. mam Mzeniye Irak bilginleri sorulduu zaman o, mam Muhammede iaret etmi ve onun hakknda Hatibin Badat Tarihinde senedi ile rivayet ettii zere yle demitir: mam Muhammed meseleyi etrafl bir ekilde aklama bakmndan onlardan daha stnd. Bunu sadece Hatib deil, ondan bakalar da dile getirmitir: Bu yle bir kitaptr ki, onu inceleyen bir lim, yazarnn bir okyanus gibi olduuna, fkhi meselelere nfuz ediine ve bir tek meseleden birok meseleler
Beyan yani konumay ve ifadeyi meram etmeyi (ev.) Salt: Allahtan rahmet, meleklerden istifar ve mminlerden dua demektir. (ev.) 3 Selam: dnya ve ahiret meakkatinden emin olmak demektir. (ev.) 4 Bakara 2 / 269 5 Buhari, lim: 14 6 Buhari, Enbiya: 16
1 2

kardna, bir meselenin dallara ve kollara ayrlp onlardan da yzlerce hkm karna hayran kalr. Kef-z-Znunun (II, 1581) ikinci basksnda mam Ebu Yusufun Mebsut adl eseri ile ilgili bilgi verildikten sonra 189 H. Tarihinde vefat eden mam Muhammed e-eybaninin Mebsut u hakknda da aklama yaplmaktadr: mam Muhammed bu kitabn bal bana mstakil bir eser olarak yazmtr. O, bu kitabnda nce namazla ilgili konular kaleme ald ve buna Kitabs-Salt (Namaz Bahsi) adn verdi. Alm-satmla ilgili meseleleri telif etti, buna da Kitabl-Byu (Al-veri Bahsi) ismini verdi. Yemin, ikrah ve benzeri konular da yazd ve daha sonra bunlar bir araya getirdi; bylece Mebsut adl eser ortaya kt. Kitaplarda u, u ilh kitapta Muhammed yle dedi cmlesine rastland zaman bundan maksad onun bu Mebsut adl eseridir. Muhammed b. shak en-Nedim, Fihrist adl eserinde (s.287) yle diyor: Asllarda Muhammedin u kitaplar vardr: Kitabs-Salt, Kitabz-Zekt, Kitabl-Menasik, Kitab-u Nevadiris Salah, Kitabn-Nikh, Kitabt-Talak, Kitabl-tak ve mmehatil-Evlad, KitabsSelem vel-Byu, Kitabl-Mudarabetil-Kebir, Kitabl-Mudarabetis-Sair, Kitabl-caratilKebir, Kitabl-caratis-Sair, Kitabs-Sarf, Kitabr-Rehn, Kitab-ufa, Kitabl-Hayz, Kitabl-Muzaraatil-Kebir, Kitabl-Muzaraatis-Sair, Kitabl-Mufavada ve Hiye e-eriket, Kitabl-Veklet, Kitabl-Ariyet, Kitabl-Vedia, Kitabl-Havale, Kitabl-Kefalet, Kitablkrar, Kitabd-Dava vel-Beyyinat, Kitabl-Hyel, (Kitabl-Mezunil-Kebir) KitablMezunis-Sair, Kitabl-Ksmet, Kitabd-Diyat, Kitab- Cinayatil-Mdebberi vel-Mkateb, Kitabl-Velai, Kitab-urbi, Kitabs-Sirkati ve Kuttait-Tarik, Kitabs-Saydi vez Zebaih, Kitabl-Itk Fil-Marad, Kitabl-Ayn ve-Deyni, Kitabr-Rucui Ani-ehadeti, Kitabl-Vukufi ves-Sadakati, Kitabl-asbi, Kitabd-Devri, Kitabl-Hibeti ves-Sadakati, Kitabl-Eyman ven-Nzur vel-Keffarat, Kitabl-Vesaya, Kitab- Hsabil-Vesaya, Kitabs-Sulh (Kitab) lHunsa, (Kitab) l-Mefkud, Kitab- ctihadir-Rayi, Kitabl-krah, Kitabl-stihsan, KitablLakit, Kitabl-Lukata, Kitabl-Abk, Kitabt-Teharri, Kitabl-Meaakil, Kitabl-Hsal. Ben derim ki, adlarn zikrettiimiz bu kitaplardan bazlarn mstensih, nshasna almamtr. Bu kitaplar unlardr: Kitabs-Savm, Kitab- Nevadiris-Savm, Kitab- EdebilKaadi, Kitabl-Feraiz, Kitab- Feraizil-Hunsa, Kitabl-Mezunil-Kebir, Kitabl-Eribe, Kitabl-Hacr, Kitabl-Hudud, Kitabs-Siyeris-Sair. Bunun byle olduunu Hkimin Muhtasar adl eserinde bunlarn hepsini zikretmesi, aka ortaya koymaktadr. Ayn zamanda bugn elimizde mevcut olan Asln nshalar da bunlarn ounun var olduunu bize gstermektedir: Ben derim ki: Belki bn Nedimin zikrettii bu Kitab- ctihadir-Ray adl eser, mam Muhammedin mstakil bir kitab olabilir. nk bu eser, ne Aslda ve ne de Muhtasarda yer almamaktadr. Allah daha iyi bilir. Bluul-Emanide mam Muhammed b. Hasan e-eybaninin biyografisi ile ilgili olarak 61. sayfada yle denilmektedir: Muhammedin bize ulam kitaplarnn en by, Mebsut diye mehur olan Kitabl-Asl adl eseridir. Bu kitap hakknda yle denildi: afii bu eseri ezberledi ve mm adl kitabn da Asla benzeterek yazd. Ehli kitap olan Hkim, bu Mebsutu incelemesi neticesinde slam dinini kabul etti. O diyor ki: Bu, sizin kk Muhammedinizin kitab byle, kim bilir, acaba byk Muhammedinizin kitab nasldr? Bu kitap alt cilt halinde olup her bir cildi yaklak be yz varaktr. Bu kitab onun ekolnden olan Ebu Sleyman el-Czcani, Muhammed b. Semaa et-Temimi ve Ebu Hafs el-Kebir elBuhari gibi ahsiyetler rivayet etmilerdir. Allah bu kitap iin yle byk ve geni bir alan bahetmitir ki, bylece bu kitap helal ve haramlarla ilgili insanlarn bilmezlikten

gelemeyecekleri on binlerce meseleyi ihtiva etmektedir. Bu yle bir eserdir ki, Ebul-Hasan b. Davud, Basra limlerine kar onunla vnyordu. mam Muhammed bu kitab yazarken yle bir yntem uygulamtr. O, meseleler hakknda bir taraftan kendi grn aklarken, dier tarftan da bunlar hakknda Ebu Hanife ile Ebu Yusufun kendi metodlarna gre ortaya koyduklar hkmleri nakletmitir. O delilleri, meselelere delalet eden hadisleri, kendi ekolne mensup hukukularn ounluunun elde ettikleri (anlamlar) ynleriyle deil, bilakis o bunlar meselelerde delil olarak kendi bilgilerinden muhtemelen uzak-gizli ve kapal kalm ynleriyle ortaya koyar. Eer bylesi hacimli bir kitaptan yaplm olan nakiller karlp bir araya getirilmi olsayd, o, kk hacimli bir kitap olurdu. stanbulun hazine deerindeki ktphanelerinde bu kitabn birka tane tam nshas bulunmaktadr. Bunlardan biri alt cilt halinde Feyzullah Ktphanesinde, biri drt cilt halinde olup bunun nshalar Carullah, Veliyyddin, Kara Mustafa Paa ve Murat Molla ktphanelerinde bulunmaktadr. Ben bunlar Murat Molla nshasnn nne alyorum. Zaten bunlarn hepsi el-Czcani nshasna dayanmaktadr. Ancak yaz ekli deiik olduu iin bu ciltlerin saylar da deimektedir. Ezher ktphanesinde bu kitabn evvelinden (istinsah edilmi) olan bir cilt vardr. Darul-Ktbil-Msryyede el-Asl ve Kitabn Fil-Fru isimleri altnda 62. sayfada son bulup hibirisi tamamlanmam birka cilt bulunmaktadr. Bluul-Emaninin 14. sayfasnda da u bilgiler vardr: Esed b. El-Furat 172 senesinde Kayravandan douya doru yola kmt. O, Medinede mam Malikten el-Muvatta dinleyip okudu. Onu Malik bnil-Kasmn arkadalar ve dierleri meseleler hakknda soru sormaya tevik ediyorlard. nk Esed, kendisine uzak yerden geldii iin Malik ona ince ve nazik davranyor, meseleler hakknda sorduu sorulara bakalarna vermese bile ona hemen cevap veriyordu. Fakat sorular oaldka Malik bundan tr daralp sklmaya balad. Hatta bir gn yle dedi: Eer sen yle olduu zaman yle, byle olduu zaman byle olur gibi, meselelerin zincir halkalarna benzer bir ilikisini istiyorsan Iraka gitmen lazm. Baka bir rivayette o, bir gn Malike bir soru sorup cevabn ald. Bu defa tekrar tekrar sorular sorup cevabn ald. Sonunda bir soru daha sorunca Malik ona Ey Maripli artk yeter!, dedi. Eer sen reyi (gr ve dnmeyi) seviyorsan Iraka gitmen gerekir. Bylece Esed, Malikin yannda iin uzadn dnyor ve onlarn ravi ve rivayetlerine dalmann zaman kayb demek olduunu gryordu. Bunun zerine o, Iraka gitti. (ve Ravi unlar nakletti:) Esed b. El-Furat, Irakta Ebu Hanifenin arkadalarn dinledi ve onlardan fkh rendi. Bunlar arasnda Irak fukahasndan Kad Ebu Yusuf, Esed b. Amr el-Beceli, Muhammed b. Hasan ve daha baka ahsiyetler de vardr. Onun hocalar arasnda kendisine en ok gidip geldii zat Muhammed b. el-Hasen idi. Bir gn onun yani Muhammedin yannda iken kendisine yle dedi: Ben, vatanmdan uzak, nafakas kt, talebelerinizin ok olmasyla senden az ders alan bir kimseyim, benim arem nedir? mam Muhammed, gndzleri Irakl rencilerle birlikte dinlersin, akam olunca beraber yalnz oluruz ve ben seni dinlerim diye cevap verdi. Esed, ben onun yannda gecelerdim, bana gelir, nne iinde su olan bir bardak koyar, sonra okumaya balard, dedi. Gece uzar gider; benim uyuduumu grnce avcna su alr ve onu benim yzme serper ve ben uyanrdm. Benim onu dinleyip renmek iin geldiimden beri onun metodu ve benim durumum byleydi. Muhammed b. Hasan onun nafakasnn bittiini rendikten sonra onun nafakasn kendi zerine almt. Hatta bir keresinde onu sebil suyundan itiini grdnde kendisine seksen dinar vermiti. Esed Iraktan ayrlmak isteyince o hemen onun nafakas iin faaliyete koard. Bu ho hikyeyi burada anlatmak zaman alr. Bu hikye Maaliml-man Fi TarihilKayravan adl eserin ikinci cildinde bulunmaktadr. (II, 15)

Eserin 16. sayfasnda da u bilgiler vardr: Esed, ku yavrusunun anasnn azndan yiyecek ald gibi Muhammedden ilmi alp Iraktan ayrldktan sonra memleketine giderken Muhammed b. Hasandan rendii meseleleri Malikin arkadalaryla tartmak iin yolunun zerinde olan Medineyi Mnevvereye urad. Fakat onlarn arasnda arad kiiyi bulamad. Bilakis onlar ona Msrda olan Malikin arkadalarna gitmeyi tlediler; o da Msra gitti. Oraya varnca Abdullah b. Vehbe urad ve ona Bunlar Ebu Hanifenin kitaplardr!, deyip ondan Maliki mezhebine gre onlara cevap vermesini istedi. bn Vehb bir ey sylemekten saknp ekindi. Sonra bnl-Kasma gitti. Ondan sorularna cevap vermesini istedi. bn-l Kasm da mam Malikten renip ezberledii meseleleri Malikin kendi sz ile cevap verdi. phe ettii konularda ise sanyorum, tahmin ediyorum ve yle zannediyorum gibi kelimeler kullanarak anlatt. te bu kitaplara el-Esediyye ad verildi. Sonra bnl-Kasm, bu kitaplar Kayravana gtrd. Bu kitaplar sebebiyle ona ilim bakanl verildi. Bunlar Ebu shak e-irazinin Tabakatl-Fukahadaki ifadeleridir. Neyll-btihac bi Tatrizid Dibac adl eserdeki szler ise yledir: Esed, bn Vehbe geldi ve ondan Ebu Hanifenin ortaya koyduu meseleleri Maliki mezhebine gre cevaplandrmasn istedi. bn Vehb, bunu yapmaktan ekindi. Bunun zerine o, bnl-Kasma gitti. bn Kasm Malikten renip ezberledii bilgiler yardmyla bunlara cevap verdi. Baka konularda ise ben onu yle yle meselelerde byle sylerken dinledim; senin meselen de ayn buna benzer, dedi. Bunlardan bazlar da bn-l Kasmn Esede Malikin usul zere verdii cevaplardr. Bu Esediyye eserleri Sehnunun kitab olan Mdevvenenin temelini tekil eder. Zaten bnl-Kasm Mdevveneden baz eyleri Sehnun eliyle dzeltmitir. bn Ebi Hatimin, Cerh ve Tadil adl eserinin drdnc cildinde 7 Abdurrahman b. Kasmn biyografisini aklarken unlar dile getirmitir: Esed, Muhammed b. Hasandan birok meseleyi sorup renmitir. Sonra Msra gelmi 8 orada bn Vehbden, onun Malikten rendii kendi yannda olan meselelerin bir ksmn kendisine aklamasn istemi, onun yannda olmayp Malikten kimin yannda bir ey varsa onlar da almak istemi, fakat bn Vehb bunu yapmamtr. Sonra Esed, Abdurrahman b. Kasma geldi. bn Kasm ise ona frsat tand ve bu sorularna cevaplar verdi. Bylece halktan baz insanlar bile bu meseleler hakknda konuur hale geldiler. bn Abdlberr, ntika adl eserinde bu ifadenin metnini yle nakletmektedir: bn Vehb, kendisinde rivayetin ar bast bir kimsedir. O nedenle byle kimselerin zaten reyden mutlaka ekinmesi ve kamas gerekir. bn Kasma gelince o, yaklak yirmi sene sreyle dikkatli ve uyank bir ekilde Malikin derslerine devam etti, onu dinler ve daha sonra rendiklerini hocasna tekrar ederdi. Zaten bn Kasm gibi kimseler, byle meselelerde ne geer ve atlgan olurlar. Esasen maliki mezhebi mensuplar, fkhta mam Malikin dier geri kalan arkadalarndan onu daha stn tutarlard. bn Kasmn bu meseleleri hakkndaki insanlarn szlerine gelince, onun yannda yazl bir kitab olmadan Malikten bu kadar ok saydaki meseleleri ortaya koymas, onlar tarafndan imknsz olarak grlmektedir. Fakat hafza ve aklda tutma iinin de Allah Telnn insana ihsan ettii hibelerden birisi olduu bilinmelidir. Maaliml-manda deniliyor ki, Esed b. Furat, bn Vehbe gittikten sonra Ehebe urad ve ona bir mesele sordu ve cevabn ald. Esed, Ehebe bunu kim sylyor, Malik mi, yoksa Ebu Hanife mi diye sordu. Eheb, Allah senin iyiliini versin, bu benim grm, dedi. Esed, ben sana ancak Malik ve Ebu Hanifenin grn soruyorum, sen ise bana bu benim grmdr diyorsun, dedi. Eheb ile Esed arasnda bu sz dellosu byle biraz gidip geldi.
7 8

Bilakis bu matbu nshada ikinci mcelledin ikinci ksmnn 279. sayfasndadr. el-Cerh-u vet Talilin matbu nshasnda sonra o Msra geldi ifadesi yoktur.

Sonunda Abdullah b. Abdulhakem Esede sana ne oluyor ve bu adama ne oluyor ki? Adam sana kendi cevabn veriyor, istersen kabul edersin istersen eker gidersin dedi ve bylece o, bunlarn aralarn bulmu oldu. Bundan sonra Esed Abdurrahman b. Kasma geldi ve daha nceki gibi ona soru sordu. Deniliyor ki, bir defasnda Eheb Ezderinin meclisinde sz, dnp dolap Malik ile Ebu Hanifeye ve Ehebin onlar kmseyip hakir grmesine geldi. Esed ona dedi ki: Ya Eheb! Ya Eheb! Ya Eheb! Bunun zerine talebeler kulak kesildi. Birisi ona Ehebe ne demek istiyorsun dedi. Ona unu demek istiyorum: Senin ve o iki zatn durumu aynen una benzer: Bir adam gelip iki denizin arasna bevleder ve onun idrar kpk olup gider ve o, der ki bu nc bir denizdir, diye cevap verdi. Deniliyor ki, Maaliml-manda ifade edildii gibi belki o, bunu Ehebe kar karya konuurken syledi. Dorusunu Allah bilir. Eer Esedin, Ebu Hanifenin fkh hakknda Muhammedle grp elde ettii kitaplar mevcud olmasayd ve bu kitaplardaki meselelere Malikin mezhebi zere, kendisine ezbere olarak (yazmadan) cevap vermesi iin o bunlar bn Kasma takdim etmeseydi, Esedin, ona bu mkemmel sorular sorma imknn bulamayaca aktr. . bn Kasm da onun fkh baplar hakknda sorduu her soruyu Irak Ehlinin tertibi zere cevap veremezdi. te Sehnunun eseri Mdevvene adl kitabn asl temelini tekil eden bu meseleleri Esed, ancak Muhammedin kitaplarnn nda kaleme alp yazmn tamamlad. Esed, bu meselelerle ilgili olarak altm kitap yazp ve onlara el-Esediyye adn verdikten sonra onu Maribe gtrmek istedii zaman Msr halkndan baz kimseler gelip ona Esediyye kitabn istinsah etmek istediklerini sylediler. Fakat o, onlarn bu isteini kabul etmedi. Bunun zerine adamlar gidip meseleyi Msrda kadya anlattlar. Kad onlara onun aleyhine ikyet edecek elinizde ne var, dedi. Bir adam bir adama bir soru soruyor. O da sizin aranzda olduu halde cevap veriyor. Siz de onun sorduu gibi sorun, dedi. Bunun zerine onlar kaddan kendi ihtiyalarnn yerine gelmesi iin vasta olmasn istediler. Kad meseleyi Esede iletti; o da buna olumlu cevap verdi. Bylece onlar, Esediyye yi tamamlayp bitirinceye kadar istinsah ettiler. bn Kasmn yannda bulunmas iin bu Esediyyenin yaklak 300 varaklk baka bir nshasn da istinsah ettiler ki, bn Ebi Hatimin syleminde cilt diye murad edilen budur. Bluul-Emaniden setiklerimiz burada son bulmaktadr. Orada geri kalan bilgileri buraya aktarmak uygun dmez. (sh. 18) Fkh ilk tedvin eden ve bu konuda ilk kitaplar yazan kimse, hi phesiz en byk imammz Ebu Hanifedir. Onun ilk yazd kitap namaz kitabdr. Buna o Kitabl-Arus adn vermitir. Sonra o, kitap kitap (blm blm) eserler yazmtr. Daha sonra arkadalar da bundan istinsah ettiler. Onlar bu kitaplarda ziyade ve noksan yaptlar, onlar dzenlediler, gzel bir ekilde tertip ve tasnif ettiler. te bylece o arkadalarn telifleri meydana gelmi oldu. mam Azamn arkadalar (talebeleri) arasnda en gzel telif yapan mam Muhammed oldu. bn Nedimin Fihristinde nakledildii gibi o ok kitap yazd. Kitaplarn bir araya getirilmesiyle Mebsut meydana geldi. mam Muhammed, Camius-Sair, Camiul-Kebir, Siyerus-Sair, Siyerul-Kebir, Ziyadat ve Ziyadatz-Ziyadat gibi eserler vermitir ki, bunlara Zahirur-Rivaye ad verilir. te mam Ebu Hanifenin Hanefi mezhebi, bu eserler zerine bina edilmitir. Bu alt kitabn en gzeli Kitabl-Asldr. lim ehli iin o, onlarn en nemlisi, en uzunu, en mufassal, en faydal ve yaygn, kaynak olarak da en kolay ve en faydalsdr. nk o (Kitabl-Asl), fkhn btn konularn en detayl bir ekilde iermektedir. Onun, kitabna Mebsut adn vermesi de bunun ak bir delilidir. Yine bu kitap, kendisinin dnda Zahirur-Rivaye kitaplarnn drt tanesinin temeli ve esasdr. nk meselelerin dayand esaslar anlatan Kitabl-Aslda aklad zere dier geri kalan drt kitap, mteferri meseleleri (esas kk deil, dallar) anlatan eserlerdir. te bunun iin fkhlar, kendisinden sonra gelen Hanefi fkhlar Kitabl-Asln deerini ok iyi takdir etmilerdir. Hatta onun,

yazardan kendilerine ulaan meselelerin erhleriyle birlikte metnini ve bu meselelere aklk getirirken dayand delilleri bile ezberlemilerdir. Bundan baka 334 senesinde vefat eden Belhli Hkim-i ehit Ebul-Fadl Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Mervezi gelmi, insann sabah akam ihtiya duyduu en nemli meseleleri zetleyerek ksaltm ve ona elMuhtasarul-Kfi adn vermitir. Onun mam Muhammedin kitaplarnn zetini yapmas ve ryasnda Muhammedin kendisine kzmas hikyesi vardr ki, bunu Allame Ebul-Hasenat elLeknevi, Hidaye kitabnn ikinci yarsnn mukaddimesinde Hkimin hayat hikyesini anlatrken aklar. Ebul-Hasenat dedi: Muhammed, Trkler tarafndan katledilme korkusu ile imtihan edildii zaman yle dedi: Bu, ahirete kar dnyay tercih eden kimsenin cezasdr. Hangi lim, ilminden uzaklar ve onun hakkn vermeyi brakrsa onun kt bir akbete uramasndan korkulur. Denildi ki, bunun sebebi, Hkim, mam Muhammedin kitaplarnda tekrarlar ve uzatmalar grnce mkerrerleri hazfetti ve onu tezhip edip zetledi. Ryasnda Muhammedi grd. Muhammed kendisine benim kitaplarma bunu niin yaptn dedi. nk fukaha tembeldir, onun iin tekrarlar kaldrdm ve kalmas gerekenleri braktm. Bunun zerine Muhammed fkelendi ve sen nasl benim kitaplarm kestiysen Allah da seni kessin, dedi. te bunun iin o, Trkler eliyle belaya urad. Hatta onu iki aacn bana oturttular ve ikiye bldler. (sh.9) Sonra Hkimin Muhtasar Hanefi mezhebinin byk fkh limleri tarafndan erh edilmitir. Bunlar arasnda 362 senesinde Buharada vefat eden Ebu Cafer Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Hindani, 448 de vefat eden emsl-Eimme Abdlaziz b. Ahmed el-Buhari, onun talebeleri olan, 483 ylnda Buharada vefat eden Haher Zade Ebu Bekir Muhammed b.el-Huseyn, 482 de vefat eden Ebul-Usr Ali b. Muhammed Fahrul-slam el-Pezdevi, 490 ylnda vefat eden emsl-Eimme Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebu Sehl es-Serahsi vardr. Yine onu bir tatar tarafndan katledilen Sadru-ehid Husamddin mer b. Abdlaziz b. mer b. Maze el-Buhari erh etmitir. O bunu NafakatlHassaf erhinde zikreder. Her sene ona birka defa urard. Bu kitabn erhlerinin en ok bulunduu yer stanbul ktphaneleridir. Bunun en gzel ve en faydal erhi, Serahsinin eseridir. Biz bu Asln aklamalarnda ondan ok faydalandk. stanbul hazinelerinde ve baka yerlerde Muhtasarn nshas bulunmaktadr. Bu nshalarn en dorusu, en eskisi ve kadimi, Hind-Haydarabatndaki Asafiyye Ktphanesinde bulunan nshadr. Bu Damianinin kalemi ile istinsah edilmitir. Biti tarihi ise 417 dir. Mteahhir fkh limlerinin ou fkhtaki teliflerini oaltp imamlarn eserlerini ihtisar, fazlalklar ayklayp zet metinler ortaya koyunca mteahhirin imamlarn eserlerine olan rabetleri azald; oturup onlarn ezber ve erhine ilgisiz kaldlar. Dnya ktphanelerinde bu kitaplarn nshalar nadir bulunur oldu. Kurtlar-bcekler onlar mahvetti, sava, yamur ve asrlarn gemesi, onlar yakt, ykt ve rtt. Bu nshalar bylece azalp yok olunca sekin limler, dnyann drt bir kesini aratrdlar, bazlarnn bir veya iki nshasn bulabildiler. Duyduklar ve bulduklar bu nshalar ise ok uzak memleketlerde, ellerinin uzanamayaca, kendilerinin ise oralara gitmekte zorlanaca yerlerde olduundan, aratryorlar ama bunlar nasl elde edeceklerini bilmiyorlard. te bu sebeple Hind-Haydarabat Dekkan limlerinden sekin birka lim bir araya gelerek ilim rencileri faydalansnlar diye zahirur-rivaye kitaplarn neretmek iin Dairetl-Maarif cemiyetini kurdular. Onlar Hindistanda bunlar aratrdlar ama bu eserleri bulamadlar, ancak ulalmas zor olan uzak memleketlerde buldular. Artk Daire baka kitaplar yaynlamaya balad; hatta bir zaman sonra Serahsinin Siyer-i Kebir erhini bulup onu yaynladlar. Daha sonra Dairenin eski mdr Mevlana Seyyid Haim en-Nedvi KitablAsln birinci cildini, Hind-Janpurda bir limin ktphanesinde bulmu ve hemen istinsah edip onu yannda saklamtr. Bu cilt H.1136 tarihinde istinsah edilmitir. Dier nshasn bulup neretmek iin Mevlana alt. Fakat o Daireden azledildii iin zaman, ona imkn

tanmad. Sonra faziletli ve deerli insan Dr. Abdlmuid Han, Allah onun iyiliini devaml klsn, dnemi geldi. O bu kitab grnce hemen onu neretmek istedi ve kitabn nshalarn benim yanmda grnce, benden bu nshay yanmdakilerle karlatrmam ve tashih etmemi rica etti. Ben de kendilerine kitabn tashihi iin bu nshalarn yeterli olmayacan ifade ettim. Belki stanbul nshalarndan birinin mikrofilmine ihtiya vard. Bylece Atf Efendi ktphanesinden bir nsha mikrofilm istedi. O gelince ben, nshalar karlatrmaya baladm. Karlatrma bittikten sonra Allah- Teldan yardm talep ederek kitabn tashihine koyuldum. Hatta onun Kitabs-Salt ve Hayz blmlerinin tashihi veciz taliklerle tamamlannca kitabn birka yerinde derinliklerinde gizli hazineler kefettim. Onun belaatndaki stn gcne ulatm. Bu kitab sadece tashih etmekle onun btn haklarn yerine getirmeye kim kadir olabilir! Fakat Tamamna ulalmayan bir eyin az da terk edilemez!

Kitabn Nshalarn Tantm

Tashihte kullandmz nshalardan: Birinci nsha, Hind nshas olup onun rumuz iareti H dir. Bu nshada ok yanllklar ve metinden skatlar-dmeler vardr. kincisi hyal-Maarifin-Numaniyye komitesinin nshas; bu Ezher nshasndan nakledildi. Bunun iareti Z dir. Bu, Ezherden bir komisyonun istinsah ettii vasat bir eserdir. Bunda da baz yerlerde dmeler ve yine yanllar da vardr. ncs Asafiyye Ktphanesindeki nsha; bu Kitabs-Salata kadardr. Belki bir iki mesele mstesna olmak zere Salatil-Havfn sonuna kadardr. Bunun iareti de S dir. Drdncs am-Halep beldesinde Ahmediyye Medresesi ktphanesinde olan nshadr. Bu da Kitabs-Salta kadardr. Bunun iareti de HAdr. Ezher nshasnn Kitabs-Salt blmn Allame stad Muhammed Rab et-Tabbah hazretlerine, Allah rahmet eylesin, gnderdik. O bunu Ahmediyye nshas ile karlatrp sonra bize gnderdi. Allah onun kabrini rahmet saanaklaryla doldursun, mafiret yamurlarn indirsin, Allah ondan raz olsun ve Allah ona ilmi ve ilim ehli olmasna karlk cenneti versin! Asafiyye ve Ahmediyye ktphanelerinin nshalar bu be 9 nshann en gzelidirler. Nshalarn ibarelerinden ve ifadelerinden anlyoruz ki, ilk nsha bir tek nshadan nakledilmitir. nshann en gzeli de Atf Efendi ktphanesinde olan nshadr. Ancak ondan yanl olan yerleri hari tutarak kitabn basmnda bu nshay esas aldk. Bununla beraber biz, kitabn tashihi iin gelecekte yine baka bir nshaya ihtiya duyacaz. Bunun iin Daire, kitab onunla karlatrmak iin stanbuldaki Murat Molla Ktphanesinde korunmakta olan nshann mikrofilmini istedi. Bunun iareti de M dir. Ben yine DarulKtbil-Msriyyede mevcut olan deiik blmlerin mikro filmini istedim. Ama zlerek sylemek gerekirse Asln tm nshalarndan olan Kitabl-Menasik ve Kitab- Edebil-Kazi nshalar gibi blmleri bulamadk. Artk biz, bu blmleri, kitab bunlarla tam tekmil hale getirmek iin az nce adn andmz Hkim ehidin el-Muhtasarul-Kfi adl eserinden naklettik. Zira bu iki blm Asldan ihtisar ederek yazlmtr. nk bir eyin tamamn elde edemeseniz bile onun bir ksmn da brakamazsnz.
Burada muhakkik, be nshadan bahsediyor; hlbuki o drt nshann adn sayd. Metinde birinci nsha demi ondan sonra ikinci nc ve drdnc demeden beinci nsha diye sylemi, her halde burada bir nshann anld satr dm olabilir. (ev.)

Hindiyye, Ezheriyye ve Atf Efendi nshalar, bu nsha Kitabl-Eymannki gibi, sonuna kadar ayn tertibe sahiptirler. Ezher nshas bu blmle son bulmakta; Hindiyye nshasnda ise bundan sonra sras ile Kitabl-Mkatep, Kitabl-Vela, Kitabl-Cinayat ve Kitabl-krar blmleri gelmektedir. Fakat Daire cemiyeti bunlarda Kitabl-krar blmn istinsah etmedi. Atf Efendi nshas ise H. 950 senesinde istinsah edildi.

mam-Rabbani 10
Burada mam Muhammedin ksa bir zgemiini Hatibin Badat Tarihi adl eserinden nakletmem gerekiyor. Ben derim ki, o, Muhammed b. El-Hasen b. Ferkad Ebu Abdullah eeybani, eyban Kabilesinin azadl bir klesi olup 11 Ebu Hanifenin arkada ve ehl-i reyin imamdr. O, aslen Dmakldr; Harasta adl bir kydendir. Babas Iraka gelmi ve Muhammed Vastta dnyaya gelmitir. O, Kfede byd, Ebu Hanife, Misar b. Kidam, Sfyan Sevri, mer b. Zerr ve Malik b. Mooldan ilim dinleyip ald. Malik b. Enes, Ebu Amr el-Evzai, Zema b. Salih, Bkeyr b. Amir ve Kad Ebu Yusuftan da ilim yazp rendi. Badatta yaad ve orada hadis rivayet etti. Muhammed b. dris e-afii, Ebu Sleyman el-Czcani, Hiam b. Ubeydullah er-Razi, Ebu Ubeyd Kasm Sellam ve smail b. Tevbe el-Kazvini, Ali b. Mslim et-Tusi ve dierleri ondan hadis rivayet etmilerdir. Harun Reid onu kad tayin etmitir. Onunla beraber Horasan seferine kt ve o, Reyde ld ve oraya defnedildi. Ebul-Kasm el-Ezheri, Muhammed b. El-Abbas el-Hazzaz, Ahmed b. Maruf el-Haab ve Huseyn b. El-Fehm yoluyla Muhammed b. Sadin yle dediini haber verdi: Muhammed b. El-Hasen aslen Cezire halkndandr. Babas am dolaylarnda bir kasabada idi; sonra Vasta geldi, Muhammed orada 132 ylnda dnyaya geldi. Kfede byd. lim ve hadis tahsil etti; ok hadis dinledi. Ebu Hanifenin ilim halkasnda bulundu ve onu dinledi. Rey metodunu inceledi, onun etkisinde kald ve onu benimsedi. Artk o, bu meslein (derinliklerine) indi (ve en ince noktalarna vakf oldu.) O, Badata gelip yerleti. nsanlar kendisine gidip gelmeye baladlar ve ondan hadis ve rey dinleyip rendiler. Emirulmminin Harun Reid orada iken Rakkaya gitti. Halife onu Rakka kads tayin etti ve sonra da azletti. Bundan sonra o, Badata geldi. Harun Reid, Rey gezisine giderken onu da beraberinde gtrd. mam Muhammed elli sekiz (elli yedi olacak ev.) yanda ikan reyde 189 ylnda vefat etti. Ali b. Ebi Ali el-Mudil bize; Talha b. Muhammed b. Caferden, Ebu Arubenin kendisine yazd bir mektupta, Amr b. Ebi Amrn Muhammed b. El-Hasendan, onun yle sylediini haber verdi: Babam bana otuz bin dirhem miras brakt. Ben onun on be binini nahiv ve iir iin, on be binini de hadis ve fkh iin infak ettim. Hseyn b. Ali Tanaciri, bize mer b. Ahmed el-Vaiz, Abdullah b. Muhammed b. Ziyad en-Nisaburi, Muhammed b. Abdullah b. Abdulhakem, Kad Ebut-Tayyib Tahir b. Abdullah etTaberi sz onundur- Muhammed b. Osman b. Hasan el-Kad, Muhammed b. Yusuf el-Herevi (Dmakta) Muhammed. Abdulhakem ve afii yoluyla Muhammed b. El-Hasenin yle dediini haber verdi: Ben ksur sene Malikin ders halkasna devam ettim. Ondan yedi yzden daha fazla hadis metni dinledim. Ben onlara Malikten hadis naklettiim zaman evim dolar-taar, insanlar oalr, hatta onlar evde oturacak yer bulamazlard. Ama ben onlara Malikten bakasndan bir hadis naklettiim zaman sadece birka kii gelip dinlerdi. Bu sebeple Muhammed yle dedi: Ben, sizden baka kendi arkadalarna kt ve gevek
Afkani, burada bu ifade ile mam Muhammedin kendini Allaha vermi ve adam bir ahsiyet olduunu kasdetmi olmal. 11 eyban bir kabiledir; adn eyban b. Zhl slalesinden alr. Bak. Asm Efendi Kamusu (ev.)
10

davranan bir kimse grmedim. Ben Malikten hadis naklettiim zaman gelip benim etrafm dolduruyorsunuz; ama ben sizin arkadalarnzdan bir hadis naklettiim zaman ise bana istemeye istemeye zorla geliyorsunuz. Ali b. Ebi Ali bize Talha b. Muhammed b. Cafer ve Mkrim el-Kadi Ahmed b. Atyyenin Ben Ebu Ubeydi dinledim o yle diyordu dediini haber verdi: Biz Muhammed b. El-Hasen ile beraberdik; Harun er-Reit kageldi. Btn insanlar ayaa kalkp ikbal ettiler, fakat Muhammed b. El-Hasen ayaa kalkmad. Muhammed b. El-Hasene gre Hasan b. Ziyad, daha iman ve kilolu idi. O ve halifenin arkadalarndan bir grup insan ayaa kalkt ve huzura girdiler. Harun Reid, ziyaretilerini biraz beklettikten sonra kapc dar kp Muhammed b. El-Hasen! diye seslendi. Bylece Muhammedin arkadalar onun iin biraz telalandlar. Muhammed ieri girdi ve orada biraz kaldktan sonra yz glerek, sevinli bir ekilde dar kt ve dedi ki: Halife bana Sen insanlarla beraber niin ayaa kalkmadn, sana ne oluyor? dedi. Ben de beni aralarna koyduun gruptan ayrlmak istemedim. Sen beni ilim adam kabul ettin. Bundan dolay ben de ilim snfndan ayrlp ilimden uzak olan hizmetiler grubuna girmeyi uygun bulmadm. Senin amcaolun Hz. Peygamber, Kim kendi huzurunda insanlarn ayakta durmasndan holanrsa o cehennemdeki yerine hazrlansn buyurmutur. Hz. Muhammed, bu szyle ancak limleri kastetmitir. Bu sebeple kim, hizmet edenlerin hakkn korur ve emirliin de hakkn verirse ite o, dman iin bir korku demektir. Kim oturursa o, sizden (amcaolundan) gelen snnete uymu olur. Bu ise sizin iin bir ereftir. Harun Reid, doru syledin ey Muhammed, dedi ve sonra ekledi: Gerekten Hz. mer, Beni Talib ile ocuklarn Hristiyan yapmamalar zerine anlat, ama onlar ocuklarn Hristiyan yaptlar ve bylece onlarn kanlarn aktmak helal oldu. Ne dersin? Muhammed, gerekten Hz. mer onlara bunu emretti, ama onlar merden sonra ocuklarn Hristiyan yaptlar. Fakat buna cevaz veren Hz. Osman ve amcanzn oludur. Sana bu konuda gizli kalan hibir bilgi yoktur. Bylece bundan sonra seneler geti. Hz. merin bu anlamas, ondan sonra halife olan kiilerin hep uyageldikleri bir anlamadr. Ancak buna yaplm herhangi bir ilave de yoktur. Bylece ben sana bilgileri aklam bulunuyorum; bu durumda artk senin grn daha ycedir. Harun Reid mam Muhammedin bu szlerine yle cevap verdi: Bize gelince biz de bunu inallah, aynen onlarn uyguladklar gibi uygulayacaz. Allah, peygamberine meveretle emretmitir. O ilerinde hep istiare ediyordu. Sonra Cebrail ona Allahn tevfikn getiriyordu. Fakat imdi senin, ilerini Allahn kendisine ykledii kimse iin dua etmen lazm. Bunu arkadalarndan da rica et. Ben senin iin bir eyler emrettim onlar arkadalarna pay edip datrsn. Halife, Muhammede pek ok mal karp verdi, o da bunlar arkadalarna datt. Ebul-Velid ed-Derbendi bize Buharal Muhammed b. Ebu Bekr el-Varrak, Muhammed b. Ahmed b. Harb, Ahmed b. Abdlvahid b. Rafid, Ebu smet Sad b. Muaz yoluyla smail b. Hammad b. Ebu Hanifenin yle dediini haber verdi: Muhammed b. El-Hasann yirmi yanda iken Kfe Camisinde ders halkas vard. Ali b. El-Muhsin et-Tenuhi bize dedemin kitabnda u yazy buldum diye haber verdi: Harami b. Ebul-Ula el-Mekki bize shak b. Muhammed b. Eban en-Nahai, Hani b. Sayfi yoluyla Mcai b. Yusufun, Biz Medinede Malikin yannda idik. O insanlara fetva veriyordu. Ebu Hanifenin arkada Muhammed b. El-Hasen onun huzuruna girdi ve suyu ancak mescitte bulabilen bir cnp hakknda ne dersin diye ona sordu. Malik, cnp mescide giremez dedi. Muhammed, peki dedi namaz balamak zere adam da suyu gryor, bu durumda ne yapmas lazm? Malik, cnp mescide giremez diye hep tekrar etmeye balad. Muhammed ona byle oka sorunca Malik ona peki bu konuda sen ne diyorsun dedi?

10

Muhammed, cnp adam teyemmm eder, mescide girer, suyu alr ve gider gusleder dedi. Malik: Sen kimsin? Neredensin? dedi. Muhammed, yere iaret ederek buradanm, buralym dedi. Malik bu ehir halkndan benim tanmadm bir kimse yoktur, dedi. Tanmadn adam ne kadar da okmu! diye syleyip ayaa kalkt. Oradakiler Malike bu Ebu Hanifenin arkada Muhammed b. El-Hasendir diye tanttlar. Malik, Muhammed b. El-Hasen nasl yalan syler? dedi. O kendisinin Medine halkndan olduunu sylyor. Malike, o yere iaret ederek ben bura halkndanm, dedi, diye ikaz ettiler. Bu bana ncekinden daha ar geldi dedi, diye haber verdi. Muhammed Ebu Abdurrahman b. Osman ed-Dmk bize yazd: Hayseme b. Sleyman el-Kurei, Sleyman b. Abdlhamid el-Behrani ve Yahya b. Salih yoluyla bize bn- Eksemin yle dediini haber verdi: Sen Maliki grdn ve ondan ilim aldn. Muhammed b. El-Hasen ile de arkadalk yaptn, sence bunlarn hangisi fkhta daha stndr? Bunun zerine ben dedim ki, benim kendi ahsi kanaatime gre Muhammed b. El-Hasen, fkh Malikten daha ok bilirdi. Ali b. Ebu Ali bize Talha b. Muhammed, Mkrim b. Ahmed Ahmed b. Atyye yoluyla Ebu Ubeydin yle dediini haber verdi: Ben Allahn kitabn Muhammed b. El-Hasenden daha ok bilen birini grmedim. Ebu Talib Yahya b. Ali b. Tayyib el-cli el-Halvani bize Asbahanl Ebu Bekir el-Mukri, Ebu Ammara Hamza b. Ali el-Msri ve Rabi b. Sleyman yoluyla afiinin yle dediini nakletti: Gerekten Kuran Muhammedin lugat ile indi demek isteseydim, bunu, onun fesahati iin sylerdim. Rdvan b. Muhammed ed-Dineveri, Reyden Huseyn b. Cafer el-Anzi, Ebu Bekir b. ElMnzir ve el-Mzeni yoluyla afiinin yle dediini haber verdi: Ben, iman olup da Muhammed b. el-Hasenden daha hafif-ince ruhlu bir adam grmedim. Ben, ondan daha fasih konuan bir adam grmedim. Ben, onu okurken grdm zaman sanki Kuran, onun lugat ile inmi gibi oluyordu. Hasan b. Muhammed b. Hasen el-Hallal bana Ali b. Amr el-Ceriri, Ebul-Kasm Ali b. Muhammed b. Kes en-Nahai, Ahmed b. Hammad b. Sfyan Rabi b. Sleyman yoluyla afiinin yle sylediini bildirdi: Ben, Muhammed b. el-Hasenden daha akl bir adam grmedim. Nahai dedi: Abdullah b. Abbas et-Tayalisi bize Abbas ed-Duri yoluyla Yahya b. Mainin yle dediini haber verdi: Ben, el-Camius-Sairi Muhammed b. el-Hasenden yazdm. Muhammed b. Ahmed b. Razak bize Osman b. Ahmed ed-Dakkak, Muhammed b. smail et-Temmar er-Rakki ve er-Rabi yoluyla afiinin yle dediini haber verdi: Ben, Muhammed b. el-Hasenden rivayet ettim ve benim payma da kitaplar dt. Ebu Bir Muhammed b. mer el-Vekil bize mer b. Ahmed el-Vaiz, Ebu Tahir Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Yusuf el-Vaiz, Ubeydullah b. Osman ed-Dakkak, brahim b. Muhammed b. Ahmed el-Buhari, Abbas b. Aziz Ebul-Fadl O, Ubeydullaha el-Kattan kelimesini ekledi ve sonra bunlar birleti- Harmele b. Yahya yoluyla Muhammed b. dris eafiinin yle dediini haber verdi: Muhammed b. el-Hasen e-eybani, bir meseleyi aklamaya balad zaman sanki Kuran onun zerine iniyor gibi olurdu; o, ne bir harf ileri gider ve ne de bir harf geri kalrd. Ali b. Ebi Ali bize Talha b. Muhammed b. Cafer, Ebul-Hasen Muhammed b. brahim b. Habi el-Baavi, Cafer b. Yasin yoluyla Rabi b. Sleymann yle dediini haber verdi: Bir adam afiinin huzurunda durup ona bir mesele sordu, o da soruyu cevaplad. Adam ona Ey Ebu Abdullah! dedi. Fkhlar sana muhalefet ediyorlar. afii ona Sen hi fkh grdn m? dedi. Ey Allahm, ancak Muhammed b. el-Haseni grm olmalsn. O, hem gz hem de

11

kalbi doldururdu. Ben, Muhammed b. el-Hasenden daha zeki iri-iman bir adam asla grmedim. bn Habi, Cafer b. Yasinin u szn nakleder: Ben, Mzeninin yannda idim. Bir adam onun nnde durmu ona Irak limlerini soruyordu. Ebu Hanife hakknda ne syleyebilirsiniz? Mzeni: Ebu Hanife, ehl-i Irakn (Irak ulemasnn) bakandr. Ebu Yusuf hakknda ne dersin? O, onlar iinde hadise en ok tabi olandr. Ya Muhammed b. el-Hasen? O da onlarn en ok tefri (meseleleri temel kaide ve kurallara dayanarak aklayan) yapan kimsedir. Zfer hakknda ne dersin? Zfer de onlarn iinde kyas bakmndan en cesur olandr. Hasan b. Hallal, bana Ali b. Amr el-Ceriri, Ali b. Muhammed en-Nahai Ahmed b. Hammad b. Sfyan yoluyla Mzeninin yle dediini anlatt: afii, fkhta benim kendisine en ok gvendiim kimse Muhammed b. el-Hasendir, dedi. Nahai dedi: bize Buhturi b. Muhammed, Muhammed b. Semaa yoluyla Muhammed b. el-Hasenin kendi ev halkna yle dediini bildirdi: Benden dnya ihtiyalarndan hibir ey istemeyin; yoksa kalbimi megul etmi olursunuz. htiya duyduunuz eyleri benim vekilimden alnz; nk o benim kederlerimi azaltr ve kalbimi meguliyetten uzak tutar. Kad Ebul-Ula Muhammed b. Ali el-Vasti bize Muhammed b. Cafer el-Kufi et-Temimi yoluyla Ebu Ali Hasan b. Davudun yle dediini nakletti: Basra halk u drt kitapla nyorlar: Cahzn Kitabl-Beyan vet-Tebyini ve Kitabl-Hayevan, Sibeveyhin el-Kitab ve el-Halilin Kitabl-Ayn. Biz ise Kufeliler olarak, helal ve haram hakknda Kufeli bir adamn ortaya koyduu yetmi iki bin mesele ile kvan duyuyoruz. Ona Muhammed b. el-Hasen derler. O, insanlarn yanln bulamad akli kyas kulland. Burada saymadklarmz mstesna, Maani hakkndaki Kitabl-Ferra, Kuran hakkndaki Kitabl-Mesadr, KitablVakf vel-btidai ve Kitabl-Vahid vel-Cemii gibi kitaplar (da Kfelilerin iftihar ettii eserlerdir.) Hallal, bana Ali b. Amr, Ali b. Muhammed en-Nahai ve Ebu Bekir el-Karatysi yoluyla brahim el-Harbinin ben Ahmed b. Hanbele bu kadar ince meseleleri sen nereden aldn diye sordum; o da Muhammed b. el-Hasenin kitaplarndan aldm, diye cevap verdiini nakletti. Hatp yle dedi. (s. 181) Maliki olan Ali b. Muhammed b. el-Hasen bize Abdullah b. Osman es-Saffar, Muhammed b. Imran b. Musa es-Sayrafi, Abdullah b. Ali b. el-Medini yoluyla babasnn ben ona Esed b. Amr, Hasan b. Ziyad el-Lliyi ve Muhammed b. elHaseni sordum. O, bana Esedi ve Hasan b. Ziyad zayf bulduunu syledi. Muhammed b. el-Hasen ise saduktur (salam, doru ve titizdir) dediini bildirdi. Ebu Said Hasan b. Muhammed Abdullah b. Hasneveyh el-sbahani bize Abdullah b. Muhammed b. Cafer b. Hbban, mer b. Ahmed el-Ehvazi, Halife b. Hayat dedi ki, Ebu Abdullah knyeli eyban Oullarnn mevlas-efendisi Kad Muhammed b. el-Hasen 189 ylnda Reyde vefat etti. (s. 181) Ahmed b. Ali b. el-Hasen et-Tz bize Kad Ebu mer Ahmed b. Muhammed b. Musa b. Muhammed bn Allaf adyla mehur, Ebu mer ez-Zahid yoluyla Ahmed b. Yahyann yle dediini haber verdi: Kisai ile Muhammed b. el-Hasen ayn gnde vefat ettiler. Bunun zerine Harun er-Reid dedi ki, Ben bugn lugat ve fkh-hukuku defnettim. Ebu Nuam el-Isbahani el-Hafz bize haber veriyor ki, Basral Ebu Talha Temmam b. Muhammed bn Ali el-Ezdi, Kad Muhammed b. Ahmed b. Ebi Hazm ve er-Riyai yoluyla elYezidinin kendisi iin mersiye sylediini Muhammed b. el-Hasen ve Kisai Harun Reid ile beraber Rey kentine gitmilerdi ayn gn orada vefat ettiler:

12

zldm Kadlar Kads Muhammede zldm de dondu gzyalarm solan gzlerimde. Bundan daha zor bir i olamaz dedim kendime nk seni kaybettik eer bir gn birisi sorarsa bu, etin bir mesele zd beni yine Muhammedden sonra Kisainin lm de Bu yer ile gk, az kalsn gtreceklerdi beni de O ikisi bizim limlerimizdi, fakat lm gtrd onlar, ayrd bizden de Artk yok imdi onlarn ei-benzeri lemlerde.
Ali b. Ebi Ali bize Talha b. Muhammed Mkrim b. Ahmed el-Kad, Ahmed b. Muhammed b. el-Mualles, Sleyman b. Ebu eyh, bn Ebi Reca el-Kad yoluyla Mahmuyenin biz onu ulu kiilerden sayyoruz- yle dediini haber verdi: Bir gn ryamda Muhammed b. el-Haseni grdm. Ey Ebu Abdullah!, dedim sen nereye kayboldun? O bana dedi ki, ben bunu sana sylemeyeceim. Ben sana biraz ikence ektirmek istiyorum. Ben peki Ebu Yusuf ne yaptn, dedim. O benim st katmda dedi. yleyse Ebu Hanife ne yapt dedim. O da Ebu Yusufun st katnda diye cevap verdi. Hatibin tarihinde (II, 172) kendi ifadesiyle sylediklerinden buraya uygun decek olanlarn setiklerimiz ve lim yazarlarmzn sahih bulduu eyler burada bitti. Bu imamn ok menkbeleri vardr. Eer daha fazla bilgi almak istersen Bluul-Emani Fi Siretil-mam Muhammed b. el-Hasen e-eybani adl esere bakmak gerekir. Allah ondan raz olsun ve kabrini nurla doldursun. mam Ebu Yusufun hal tercmesiyle mam Azam Ebu Hanifenin hal tercmesine gelince, ben onlar, ksaltma arzusuyla (uzatmamak iin) yazmadm. Onun ravisi Ebu Sleymann hal tercmesini kitabn ilk sayfasnda dipnotlarda yazdm. Ben dedim: Bu mukaddimeyi Hind-Dekkan Haydarabad Celal Kcada Cemiyetin binasnda, 1386 ylnn Allahn aylarndan bir olan Muharrem aynn 13. gn olan Perembe gn tamamladm. Seyyidlmrselin ve onun hadi ve mhtedi olan line salt ve selam olsun. Dualarmzn sonu lemlerin Rabbi olan Allaha hamdolsun! Ebul-Vefa el-Efani hya-l-Maarifin-Numaniyye Heyeti Bakan

13

Rumuz-(iaretlerin) Cetveli
Ayn (A) stanbul Atf Efendi Ktphanesi nshas, bu nsha basm iin asl kabul edilmitir. Sad (S) Musahhahul-Kttab ktphanesi nshas- Salatl-Havf blmnn sonuna kadar. Ze (Z) Kahire Ezher-i erif Ktphanesi nshas He (H) Cunbur nshasndan istinsah edilmi Dairatl-Mearif ktphanesinde mahfuz Hindiyye nshas. Ha (Ha) Halebi-ehbaede el-Medresetl-Ahmediyye Ktphanesi nshas, KitablHayza kadar. Mim (M) Murad Molla el yazmas (639 H) No: 1038/2 Fe (F) Feyzullah el yazmas (753 H.) No: 655 De (D) Darul-Ktbil-Msriyye el yazmas Hanefi Fkh No: 23/ 2

14

Rahman ve Rahim olan Allahn adyla 12

Temizlik ve Namaz
Ebu Sleyman el-Czcani 13 Muhammed b. el-Hasenin yle dediini haber verdi: Ben size Ebu Hanifenin ve Ebu Yusufun grn ve kendi grm akladm. htilafl olmayan meseleler ise 14 hepimizin ortak grdr.

Abdest
Ebu Sleyman, Muhammed yoluyla Ebu Hanifenin yle dediini haber verdi: Kii, namaz klmak istedii zaman abdest alsn.15 O, abdest almaya balar, ellerini defa ykar,
Aslda Ey Kerim ve ey Rabbim, hayrla kolaylatr ifadesi vardr. Besmeleden sonra Hind nshasnda Ey Allahm, Efendimiz Muhammede ve onun line ve ashabna salt ve selam eyle!, denilmi, Ezher nshasnda benim baarm Ondandr, denilmitir. Bunlarn hepsi, mstensihlerin tasarrufudur, kitabn aslndan deildir. Onun iin biz, onlarn hepsini Asldan kardk. 13 Bu ravi. Musa b. Sleyman el-Czcanidir. El-Cerhu vet-Tadil adl eserde (IV, g. I,s.145): Ebu Sleyman sahibr-reyi (gr sahibidir) denilmektedir. bnl-Mbarek ve Muhammed b. el-Hasenden rivayette bulunmutur. O, Kurann mahlk olduunu syleyenleri tekfir ederdi. Babam ondan bilgi alp yazd. Abdurrahman bize naklediyor ki, babama Ebu Sleyman sordular. Babam, gr sahibi biri idi ve saduk (son derece doru ve drst) bir kiiydi diye cevap verdi. El-Cevahiril-Mudyyede (II, 186) yle deniliyor: Mualla b. Mensurun hal tercmesinde getii zere, Musa b. Sleyman Ebu Sleyman el-Czcani, fkh renmede ve kitaplar rivayet etmekte Muallann arkadayd. O, Mualladan daha yal ve daha mehur idi. Sekseninden sonra (yani yz yandan sonra) ld. O, dedi ki: onun tasnifleri arasnda es-Siyerus-Sair, Kitabs-Salt ve Kitabr-Rehn gibi eserleri vardr. Ben dedim: Bu mam Muhammedin kitaplarnn rivayetidir. Yoksa o (yani Ebu Sleyman) kitap yazmamtr. O, ancak mam Muhammedin kitaplarn rivayet etmitir. mam Muhammedin kitaplarndan ona nispet edilenler, tasnif iin deil, rivayet bakmndan ona izafe edilmitir. bn Nedim Fihristinde (s.290) Ebu Sleymann hayat hikyesini anlatr ve der ki, Muhammed b. el-Hasenden ilim almtr. O, takva ve vera sahibi, dindar bir kiiydi. Fakihti, muhaddisti. Esed Yurduna indi (deyinceye kadar) Ebu Sleyman vefat edinceye kadar bu yerde kald. Onun tasnif ettii bir kitap yoktur. O, ancak mam Muhammedin kitaplarn rivayet etmitir. Bu kitab ondan talebeleri rivayet etmitir. Ebu Hafs el-Kebir elBuhari ve bu Ebu Sleyman rivayeti dnda hibir talebenin rivayeti kalmamtr. Bugn elde mevcut olan Asl nshalarnn ou Ebu Sleyman rivayetidir. 14 Metindeki vav (ve) harfi Z ve HA nshalarndan dmtr. 15 Namaza kalktnz zaman ayetinin (Maide 5/ 6) manas, uykunuzdan kalktnz zaman veya abdestsiz iken demektir. Bu, cumhur-u fukahann (r.a.) grdr. Ehl-i Zahirin grne gre ise, ayette bir kapallk-gizlilik yoktur. Abdest farzdr, sebebi ise namaza kalkmaktr. Bu sebeple her namaza kalkan kiinin, abdest almas gerekir. Bu gr, fasiddir; nk rivayet edildiine gre Hz. Peygamber, her bir namaz iin abdest almtr; fakat Hz. Peygamber Mekkenin fethi veya Hendek savalarnda be vakit namaz bir tek abdestle klmtr. Bunun zerine Hz. mer, ona daha nce hi yapmadnz bir eyi bugn sizi yapm gryorum, dedi. Hz. Peygamber, bilerek yaptm ya mer, sizler zorluk ekmeyesiniz diye, buyurdular. Onlarn mezhebinin kyas, oturup abdest alan bir kimsenin sonra namaza kalkt zaman baka bir abdest almasn gerektirir. Bylece o namaza koyulmaz ve devaml abdest ile megul olmu olur. Bunun ise fasit bir olay olduunu herkes bilir. Serahsi, bunlar Mebsutta syledi. (Oraya bak).
12

15

sonra azna defa su verir, 16 sonra burnuna defa 17 su verir, sonra yzn defa ykar, sonra kollarn er er 18 ykar, sonra ban ve kulaklarn mesh eder, sonra ayaklarn er er ykar. Ben dedim: Eer ikier defa ykarsa, ne dersin? Bu onun iin yeterlidir, 19 dedi. Ben dedim: Bir defa ykarsa, ama tam ykarsa? Bu, onun iin yeterlidir, dedi.

Namaza Giri20
Ebu Sleyman Muhammedden yle rivayet ediyor: Muhammed dedi ki: Kii namaza balamak istedii zaman tekbir alr, ellerini kulak hizasna 21 kadar kaldrr, sonra Sbhaneke Allahmme ve bihamdike ve tebarakesmke ve Tel ceddke ve la ilahe ayruke duasn okur ve iinden Euzbillahi mine-eytanir-racim, der. Sonra kraate balar ve Bismillahirrahmanirrahimi gizli olarak okur. Eer kii, imam ise ve cehren okunan namazda ise Kurandan 22 okuduklarn, dndan okur. Eer Kurann cehren okunmad bir namazda ise, gizli olarak, iinden okur. 23 Eer imam deil, namaz kendi bana klyorsa ve Kurann, cehren okunduu namazda ise dilerse gizli-iinden okur, dilerse, cehren-dndan okur ve bunu iki kulana iittirir 24 le, ikindi, akam ve yats namazlarnda ilk iki rektta kraat vardr. Her rektta 25 fatiha suresi okunur. 26 Her bir rektta Fatiha ve Kurandan bir sure okunur. 27 Dier geri kalan iki rektta ise sadece fatiha suresi okunur. Ben dedim. Bu son iki rektta kraat yapmasa veya ncde yapp drdncde yapmasa? 28 (Muhammed), yeterli olur, dedi. Sabah namaznn her rektnda Fatiha ile beraber bir sure 29 okur. Bu konuda imam ve yalnz bana klan30 kimse eittir. Rk yapmak istedii zaman tekbir alr ve rka gider. Ellerini diz kapaklarnn zerine koyar ve parmaklarnn arasn aar. 31 Belini yayar, ban hem indirmez ve hem de
Sonra azna defa su verir cmlesi H nshasndan dmtr. defa ifadesi H nshasndan dmtr. 18 Sonra kollarn er er ykar cmlesi S nshasndan dmtr. 19 Bu ifade, HA ve S nshalarnda yledir: Eer ikier defa ykarsa, yeterli midir? Evet, dedi. 20 ou nshalarda konu bal byledir; fakat bu balk S nshasnda yoktur. 21 Serahsi dedi: Ebu Yusuf (r.a.) dan tekbir almay ellerini kaldrmaya yaklatrr diye rivayet vardr. Hlbuki ou statlarmzn gr, o nce ellerini kaldrr, tam hiza yerine gelip durunca tekbir alr. nk onun hem fiilinde ve hem sznde nefi ve ispat anlam vardr. Burada ahadet kelimesinde olduu gibi, nefi, ispattan nce gelir. O, ellerini kaldrrken parmaklarnn arasn amaya mecbur deildir. Hz. Peygamberden (s.a.v.) rivayet olunan, Onun tekbir alrken parmaklarn ap-yayddr. Bunun anlam parmaklarn eline yummamak kapamamak suretiyle onu iki kat yapmadan ve drmeden amak ve yaymak demektir. Bize gre snnet olan, o, ellerini kulak yumuaklarnn hizasna varncaya kadar kaldrr ve parmaklarnn ucunu kulaklarna dedirir. Bu Ebu Musa el-Eari (r.a.) n szdr. 22 ou nshalarda metin byledir. HA nshasnda bil-Kurani yerine bil-kraati eklinde gelmitir. kinci Kuran kelimesi de HA ve S nshalarndan dmtr. 23 ou nshalarda metin byledir. S nshasnda Eer o, imam olmayp namaz yalnz bana klyorsa ve kraatin cehren okunduu bir namazda ise dilerse iinden okur, dilerse dndan okur ve kendisine iittirir. HA nshas ile S nshas kendisine iittirir ifadesinde ittifak etmilerdir. 24 Nshalarda ifade byledir. Muhtasarda ise Her rektta kraat eder denilmektedir. 25 Metindeki Her rektta S nshasnda Fatihatl-Kitap okunur denilmektedir. 26 Metindeki Fatihatl-Kuran okunur ifadesi S ve HA nshalarnda ve bir sure okunur eklinde gelmitir. 27 Nshalarn ounda ibare byledir. H nshasnda ise ikinci (sure) denilmitir. 28 HA ve S nshalarnda ve bir sure ifadesi gelmitir. 29 Metinde ve sureten ifadesi, HA ve S nshalarnda ve bi suratin eklinde gelmitir. 30 Metindeki ysalli kelimesi yerine H nshasnda salla kelimesi gelmitir. 31 Metindeki ferraka (aar) kelimesi Muhtasarda ferace eklinde gelmitir.
16 17

16

kaldrmaz. Bylece tam mutmain bir ekilde rk yaptktan sonra, ban kaldrr ve semiallah limen hamidehu der. Sonra Ebu Yusuf ve Muhammede gre 32 kendi iinden Rabbena lekel-hamd der. Ebu Hanifeye gre Rabbena lekel-hamd cmlesini imama uyanlar syler, imamn kendisi sylemez. Ebu Yusuf ve Muhammede gre hem imam ve hem de uyanlar syler. Eer kii yalnz bana klyorsa hepsinin grne gre Rabbena lekel-hamd der.33 Sonra bir nefes alr, sonra tekbir alp secdeye gider. Secdeyi tam olarak yapar, ban kaldrr ve Allah ekber, der. Tam oturduktan sonra tekrar secdeye gider ve tekbir alr. Secdeyi tam yaptktan sonra ban kaldrr ve tekbir alr; bylece namaz bitirir. Rkda defa sbhane rabbiyelazim, der. Secdede ise yine defa sbhane rabbiyelala, der. Bunlar her rk ve secdede 34 en az er defa syler. 35 (Muhammed) dedi: Raslllah (s.a.v.)in rkda defa sbhane rabbiyelazim, secdede ise defa sbhane rabbiyelala, dedii bize ulamtr.36 Ben dedim: Kii secde ettii zaman ellerini secdede kulak hizasna (denk bir yere) koyar, parmaklarn kble tarafna evirir, avular zerine dayanr, dirseklerini aar, secdede tadil (tam hakkn vererek secde) yapar, kollarn (yayg gibi) yere sermez deil mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Tekbir alarak, secdede iin iin inler 37 ve kafasn secdeden kaldrr,

Metin, nshalarda byledir. Sonra kendisi iinden ifadeleri zait olup buna ihtiya yoktur. nk eer bununla yalnz bana klan kimseyi kastediyorsa onun hkm daha sonra zaten gelecek; eer bununla imam kastediyorsa, onun hkm de zaten eer o imam ise cmlesine bitiiktir. Muhtasarda rkda tam mutmain olup onu yaptktan sonra ban kaldrr ve semiallah limen hamideh, der. Onun arkasnda olan cemaat da Rabbena lekelhamd, der. Ebu Hanifeye gre imam, kendisi, bunu sylemez. Ebu Yusuf ve Muhammede gre ise bunu imam da syler, denilmektedir. 33 Serahsi der ki: Yalnz bana klan kimse, Ebu Yusuf ve Muhammedin kavline gre, bu iki zikri de syler. Bu konuda Ebu Hanifeden iki rivayet vardr: Birisi, el-Hasen rivayetidir ki, byledir. Dieri ise Ebu Yusuf rivayetidir ki, o Rabbena lekelhamd, der, ama semiallah limen hamideh, demez. En dorusu da budur. nk o arkasnda hibir kimse olmad halde olanlar hamd etmeye tevik etmektedir. Ben dedim: eer o yalnz bana ise sz S nshasndan dmtr. 34 Serahsi der ki: bn Mesud (r.a.), Raslllahdan rivayet ediyor. O, buyurdu ki. Kim rkda defa sbhane rabbiyelala derse, onun rukuu tamam olmutur. Bu ( defa sylemek, onun) en azdr. Kim de secdede defa sbhane rabbiyelala derse, onun secdesi tamam olmutur. Bu, onun en azdr. O, bu en az ifadesi ile caizlii kastetmiyor, o bununla kemalliin-tamln en azn kastetmektedir. nk rk ve secde, bu zikirler sylenmeden de geerli olmaktadr. (O, sonra yle dedi:) eer o ten fazla sylerse, bu, daha iyi olur. Ancak eer o imam ise, nefrete sebebiyet verecei iin, onun cemaati usandracak kadar uzatmas, uygun dmez. Aslnda bu (uzatma ii) mekruhtur. Muaz, kraati uzatt zaman Allah Resul ona Yoksa sen fettan (zorlatrc) msn ey Muaz? diye ekimiti. Sevri diyor ki: mama uyan kimselerin, bunu defa sylemeye imkn bulmalar iin imamn, bunu be defa sylemesi gerekir. 35 S nshasnda Bunlar en az er defa sylenir. Muhtasarda ise Rkda defa sbhane rabbiyelazim, secdede ise defa sbhane rabbiyelala der, en az budur, denilmektedir. 36 Metindeki Enne rasulellah kane (Gerekten Resulllah idi) ifadesi, Aslda ve H nshasnda byledir. S, Z ve HA nshalarnda ise An resulillahi ennehu kane (Hz. Peygamberden onun yle olduu rivayet edildi) eklinde gelmitir. Ben derim ki, bu hadisi Ebu Davud, Sneninde (I, 134), Nesai, Sneninde (I, 160) Tirmizi, bn Ebi eybe ve Beyhaki, Huzeyfeden; el-Bezzar, Msnedinde ve Tabarani, Kebirinde senediyle birlikte Ebu Bekreden naklettiler. Onlar, Hz. Peygamberin rkda defa sbhane rabbiyelazim diyerek, secdede ise sbhane rabbiyelala diyerek, (Allah) tesbih ettiini rivayet ettiler. Bezzar der ki: Bu hadisin, bu isnaddan baka Ebu Bekreden bir rivayetini bilmiyoruz. Abdurrahman b. Ebi Berke, hadis iin salih (dorudrst) tir. Mecmauz-Zevaidde byle denilmektedir. Bu hadis, mellifin szne yakndr. MecmauzZevaidde bn Mesuddan rk ve secdelerdeki tesbihler hakknda eitli isnadlarla gelmi, muhtelif rivayetler vardr. Mesela Cbeyr b. Mutimden gelen rivayet gibi. bn Ebi eybe, Veki, Sfyan ve Asm yoluyla EbudDuhanin yle dediini rivayet ediyor: Hz. Ali, rkda defa sbhane rabbiyelazim, secdede ise defa sbhane rabbiyelala, derdi. 37 Metindeki fis-scudi (secdede) ifadesi HA nshasnda lis-scudi (secde iin) eklinde gelmitir.
32

17

kaldrrken de tekbir alr, deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Daha nceki gibi tam dik durarak tamamlar,38 deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: tekbiri (n sonunu) tam sakin yapar, onu uzatmaz (ve harekeli okumaz, deil mi)? Evet, dedi.39 Ben dedim: O ayaa kalkt zaman ayaklarnn (ayas), gs ve (parmaklar) 40 zerine kalkmas mstehap mdr, o, ban secdeden kaldrd zaman tam olarak dik durur 41 ve oturmaz deil mi? Evet, dedi, bunu yapmak, onun iin mstehaptr.42 Ben dedim: Adam namazda ikinci ve drdnc rektlarda oturduu zaman nasl oturur? (Muhammed) dedi: Sol ayan yayar, onu iki kabasnn arasna koyar ve zerine oturur. Sa ayan da, sa ayan parmaklar kbleye kar gelecek ekilde diker. Ben dedim: Secde ettii zaman yine byle iki ayann parmaklarn kbleye kar yneltir, deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Namazda ayakta dururken sa elini sol elinin zerine koymas onun iin mstehap 43 mdr? Evet, dedi. Ben dedim. Onun gznn odakland noktann secde mahalli olmas 44 saa sola bakmamas ve bir eyle oynamamas mstehaptr,45 deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Onun namazda (kpek oturuu gibi) otura zerine oturup bacaklarn kvrp dikmesi mekruh 46 mudur? Evet, dedi. Ben dedim. Onun namazda mazereti olmadan
Metindeki yestetimm kelimesi Z nshasnda yestekym eklinde gelmitir ki, bu yanltr. Dorusu dier nshalarda olduu gibi yestetimm eklinde olandr. 39 Tekbirin sonunu sakin yapar; onu uzatmaz sz brahimin mevkuf ve merfu olarak rivayet ettii u hadise dayanr: Ezan cezimdir (harekeli deil, sakindir ekber gibi) tekbir de cezimdir. nk onu evvelinde meddetmek (ve uzatmak) din asndan hata etmek demektir. Zira bu (byle okunu) istifhama dnr. Sonunda ise dil bakmndan bir hata ve yanllk yaplm olur. nk efale kalbnn mbalaaya ihtimali yoktur. Serahsi, erhul-Muhtasar, I, 23 40 Serahsi der ki: (Ayaklarnn (ayas) gs-parmaklar zerine kalkar) ifadesinde yerden kalkarken nnde oturan kimseye dayanmad gibi, elleri ile yere dayanmaza iaret vardr. Bylece bundan ihtiyac olmad halde (yere, oraya buraya) dayanmann mekruh olduu anlam kar. bn Abbastan rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber byle namaz klan bir kimseyi, koca karnn namaz klna benzetmitir. Bu, ancak zrl iken ve yallk sebebiyle yaplabilir, demektir. 41 Metindeki yestetimmu kelimesi Z nshasnda yestekym eklinde gelmitir ki, bu yanltr. Doru olan, dier nshalarda da olduu gibi, yestetimmdr. 42 ve thabb kelimesi, nshalarn ounda byledir; fakat o H nshasnda ystehabb olarak gelmitir. (Mstehap: Hakknda kesin bir emir bulunmad halde, dinin temel prensiplerine uygun olduu iin, sevilen beenilen ve tavsiye edilen eylerdir. Baka bir ifade ile Hz. Peygamberin bazen yapp bazen terk etmi olduu eyler. Mesela kiinin kuluk namaz klmasn buna rnek olarak verebiliriz. (ev.) 43 Serahsi der ki: Evzainin kavli mstesna, sa eli sol elin zerine koymak, snnettir. Evzai, namaz klan kimse, elini elinin zerine koymakla salmak arasnda serbesttir diyordu. (O, unu da syledi:) Bizim limlerimizin indinde benimsenen yol ise bunun snnet olduudur. nk Hz. Peygamber byle yapmaya devam etti ve o yle buyurdu: Biz peygamberler topluluu, namazda sol ellerimizi sa ellerimiz ile beraber tutmay emredildik. Hz. Ali de namaz klan kimsenin elini namazda sa elini sol elinin zerine koyarak gbeinin altna sarktmas snnettir dedi. Koyma ekline gelince bu, merfu hadiste tutma eklinde ifade edilmitir. Hz. Alinin rivayet ettii hadiste ise koyma kelimesi vardr. Bizim statlarmzdan pek ou, sa elinin iini sol elinin d zerine koymak ve kk parma ile baparman bileine halka yapmak suretiyle, her iki hadisle de amel etmi olmak iin bunlarn her ikisini de birletirmeyi gzel grm ve istihsan yapmlardr. Tabii ki, eli koyma yerinde asl olan bize gre gbein altdr. 44 Serahsi der ki: Namazlarnda huulu olan mminler felah buldu (Mminun 23/ 1-2) ayeti indii zaman Ebu Talha Huu nedir ya Raslllah! diye sordu. Hz. Peygamber, Namaz klan kimsenin ayakta iken gzlerinin secde mahalline bakmasdr dedi. Sonra Tahavi, Muhtasar adl eserinde yorum yaparak yle dedi: Kyam halinde gzleri secde mahalline bakmal, rkda ayaklarnn zerine, secdede burnunun ucuna ve otururken ise nne bakmaldr. Bazlar da unu ekledi: Saa selam verirken sa omzuna, sola selam verirken ise sol omzuna bakmal. Netice olarak bakmada tekellf ve zorluu brakmal ve baklar akladmz ekle sokmaldr. 45 Metinde geen vacip kelimesi ou nshalarda byledir; fakat H nshasnda ise mstehap denilmitir. 46 Metindeki tkrah kelimesi Z ve HA nshalarnda byledir; dorusu da budur. Bu dier nshalarda ise ykrah eklinde gelmitir.
38

18

bada kurmas da mekruh olur mu?47 Evet, dedi. Onun saa-sola bakmas 48 secde yerindeki akl talarn temizlemesi, parmaklarn tlatmas, vcudunun veya elbisesinin bir paras ile ya da kk talarla veya bundan baka eylerle oynamas, namazda olduu halde elini49 brne koymas mekruh mudur? 50 Ben bunlarn hepsini mekruh sayarm, dedi. Ben dedim: Eer akl talar secdeyi engelliyorsa ne dersin? Eer o bunlar eli ile bir defa dzeltse bunda bir saknca yoktur; ama bunu bile terk etmesi bana gre daha iyidir, dedi. Ben dedim: Alnndaki toz-topra namazdan ktktan sonra eliyle silmesi mekruh mudur? 51 Hayr dedi, ben bunu mekruh grmem. 52 Ben dedim: Adam ikinci ve drdnc rektlarda namazda 53 oturduu zaman nasl teehht yapar, ne dersiniz? Ettehyyat lillahi vas salavat vet tayyibat es-selam aleyke eyyhan Nebiyy ve rahmetllahi ve berakath es-selam aleyna ve ala ibadillahis salihin ehed en la ilahe illallah 54 ve ehed enne muhammeden abdhu ve rasulhu y okur, dedi. kinci rektta oturduu zaman buna bir ey ilave etmez. Drdnc rektta ise bunu bitirdikten sonra Allah- Telya dua eder ve hacette bulunur 55 Ben dedim: Onun 56 teehhtte buna bir ey ilave etmesi veya bundan nce bir ey okumas mekruh mudur? Evet, dedi.57 Ben dedim: Namaz bittii zaman kii, nasl selam verir? Sana ve soluna es-Selam aleykm ve rahmetullahi diyerek 58 selam verir. Birinci selam verite selam verirken sanda bulunan hafaza (meleklerine) kadn ve erkeklere niyet eder. Soluna selam verirken de ayn eyi yapar. Eer kii, imamn arkasnda ise selam verir ve yine byle niyet eder. Eer imam,
Metindeki tkrah kelimesi esas nshada, Z ve HA nshalarnda byledir. H ve S nshalarnda ise ykrah eklinde gelmitir. 48 Serahsi der ki: Saa-sola bakmann mekruh snr, kiinin boynunu ve yzn Kbe cihetinden ayrlacak ekilde evirmesidir. Eer kii, saa-sola boynunu evirmeden, gznn ucuyla bakarsa, mekruh olmaz. nk Hz. Peygamber namazda iken gznn ucuyla ashabna bakard. 49 Metindeki yedehu kelimesi H nshasnda byledir. S nshasnda ve Muhtasarda ise yedeyhi eklinde gelmitir. Bunun dorusu yedehudur. 50 Metindeki tkrah kelimesi S ve H nshalarnda ykrah olarak gelmitir. 51 Metindeki tkrah kelimesi H nshasnda ykrahu olarak gelmitir. Dorusu bunun muhatap tesi ile gelmesidir. Cevap veren muhatap adama soru soran hitap eder. 52 Bu son cmle H nshasndan dmtr. 53 Metindeki fis salati kelimesi rnek nshadan ve H nshasndan dmtr. Ancak biz onu Z ,HA ve S nshalarndan ilave ettik. 54 Bu metindeki illallah ifadesinden sonra temel nshada vahdehu la erike lehu ifadesi ilave olarak gelmitir. S nshasnda da byledir. Ancak Bu ifade H, Z ve HA nshalarnda ve Muhtasarda yoktur. Bunun dorusu da budur. 55 Burada Hz. Peygambere salvat okumay anmad. Tahavi Muhtasarnda unlar sylyor: Kii, teehhd okuduktan sonra Hz. Peygambere salvat getirir. Sonra hacetini ister, kendisi ve mmin erkek ve kadnlar iin de istifar eder. Dorusu da budur. nk teehht Allaha sena demektir. ahadet hamdelesinde olduu gibi senay Peygambere salt takip eder. Bu Abdullah bn Mesuddan rivayet edilmitir. brahim namazda Peygambere salvat olarak es-selam aleyke eyyhan nebiyy! szn sylemek yeterli gelir, demitir. 56 Metindeki lehu kelimesi S nshasnda byle gelmi, fakat dier nshalardan dmtr. Tkrahu kelimesi ise Z ve HA nshalarnda muhatap olarak tkrahu eklinde, dier nshalarda ise gaip olarak ykrahu eklinde gelmitir. 57 Serahsi der ki: Bundan maksat, az olarak rivayet edilen teehhdn evvelinde bismillah ve billh veya bismillahi hayrul-esmai denilmesi, teehhdn sonunda da erselehu bil-hda ve dinil-hakk li yuzhirahu alad dini kllihi ve lev kerihel-mrikun (Saf 61/ 9) denilmesidir. Bu cmlelerin rivayeti, mehur deildir. bn Mesud der ki: O, bizi vav ve elif harflerinden bile men ederdi. te bu, onun ilave yapmasnn caiz olmadn gsteren bir delildir. Ama nafile namazlar mstesna, onlarda bir delil ile snrlama yoktur, biz ilave ve ziyadeleri onlarda caiz grdk, ancak bize gre farzlarda birinci oturuta teehht zerine bir ey ilave edemez. afi ise Hz. Peygambere salvat dualarn ilave edip okuyabilir, dedi. 58 ou nshalarda byledir. HA ve S nshalarnda ve soluna es-selam aleykm ve rahmetllah, der denilmektedir. Serahsi de daha fasih olmas iin selam, lam-i tarif ile sylenmeli, yoksa lam-i tarifsiz deil, dedi.
47

19

kiinin sa tarafnda ise onu onlarn arasnda olarak niyet eder. Eer sol tarafnda ise yine imam onlarn arasnda olarak niyet eder. Ben dedim: Adamn namaz klarken azn rtp kapatmas mekruh mudur, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Adamn bana mendil (ve tlbent gibi bir ey) balamas veya salarn rp bu rgleri banda top etmesi, mekruh mudur? Evet, ben bunlarn hepsini mekruh grrm, dedi. Ben dedim: Adamn secde ederken yere ellerinden nce dizlerini koymas ve ban kaldrd zaman kalkp dizlerinden nce ellerini kaldrmas mstehap mdr? Evet, dedi. Ben dedim: mam teehhd ile euzy 59 iinden mi okur? Evet, dedi. Ben dedim: mam besmeleyi, mini ve Allahmme Rabbena lekel-hamdi iinden okur, deil mi? 60 Evet, dedi. Ben dedim: Fatihay okuyup bitirdikten sonra imamn min demesi uygun mudur? Evet, dedi. Ben dedim: mamn arkasndakilerin de min demesi ve bunu iinden sylemesi61 uygundur, deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam namaz klarken secde yerindeki 62 toz-topra iitilecek bir sesle frse, ne dersin? Bu ayn konumak gibidir, dedi, yani namaz bozar. Bu, Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise namaz bozulmaz, yalnz bununla f ! ekmeyi dilemise o zaman bozulur, demitir. Bu Ebu Yusufun ilk gr olup sonra bu grn terk ederek, hayr onun da namaz bozulmaz, onun namaz tamdr, demitir.63 Ben dedim: Eer64 bu iitilmeyen bir fleme ise? Namaz tamdr, ama dedi, mekruh-yadrganacak bir eydir. Ben dedim: Adamn rtnp brnerek 65 bir tek elbise (kuma) iinde namaz klmas veya kaln-sk olan bir gmlek iinde klmas, onun iin mekruh olur mu, ne dersin? Ben, bunu mekruh grmem ve bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Eer bu kii, cemaatin imam olsa bile byle midir? Evet, dedi.

Metindeki teehhd ve teavvz kelimeleri, ou nshalarda bu srayladr. H nshasnda ise teavvz ve teehhd srasyla gelmitir. Muhtasarda ise, imam teehhd, euzy, besmeleyi, mini ve allhmme Rabbena lekel-hamdi iinden okur, denilmektedir. Eh. Ben derim ki, drdnc bir husus da bu ikisini bir arada zikretmenin imama ait olduunu syleyen vardr. Ya da bundan ona gre ikisinin bir arada zikredilmesinin gerektii karlabilir. 60 Bu ifade ou nshalarda byledir, Muhtasarda da byledir. Yalnz Z ve HA nshasnda vav harfinin ziyadesiyle ve lekel-hamd denilmitir. 61 Metindeki ve yuhavvifuha (onu iinden okur) kelimesi H nshasndan dmtr. Muhtasarda ise mam Fatihay okuyup bitirdikten sonra min der, bunu cemaat da syler ve bunu ilerinden (gizli) sylerler. 62 Metindeki an kelimesi S nshasnda min olarak gelmitir. 63 Metindeki fe kale kelimesi H ve S nshalarnda ve kale olarak gelmitir. 64 Metindeki fe in kelimesi H nshasnda ve in olarak gelmitir. 65 rtnp brnmenin nitelii, amarclarn amarhanelerde elbisenin kendisini drdkleri zaman elbiseye ne yapyorlarsa onu yapmaktr. (yani kat kar drmektir). Hadiste deniliyor ki: Eer elbisen (giysin, rtnecek eyin) bol ise onu brnerek rtnrsn, eer dar ise onu izar (belden aay rten elbise) yaparak rtnrsn. Bu elbise sk ve kaln olduu zaman byledir; onunla setr-i avret gereklemi olur. Eer ince olup altndakini (vcudu) gsteriyorsa, bununla setr-i avret olmam demektir; bu sebeple onun namaz geerli olmaz. Bir gmlek iinde namaz klmak da byledir. bn ca (r.a.) der ki. Eer kii avret yerini tam rtememise rk ve secde yaparken gzleri avret yerine iliir ve bylece namaz geerli olmaz. Eer onun avret yerleri rtl ise gzleri oraya ilimez ve namaz da geerli olur. Netice olarak bir tek izar (don) ile namaz klmak Hz. Peygamberin hadisinden dolay mekruhtur. nk Hz. Peygamber, adam omuzlarnda bir ey olmadan (sadece don gibi) tek elbise iinde namaz klmay yasaklamtr. Bir adam merin oluna bir tek elbise iinde namaz klmay sordu. O yle cevap verdi: Ben seni bir ihtiya iin gndersem, sen bir elbise ile mi (sadece don ile mi) gidersin? Adam hayr, dedi. yleyse Allah, (namazda) kendisi iin elbiseler giyip ziynetlenmeye daha ok hak sahibidir. Hasan, Ebu Hanifeden naklen diyor ki, o dedi: bir izar (don) iinde namaz klmak kaba-saba insanlarn iidir. Kii, bir elbise iinde ama onunla (her taraf)rtl ise bu, kabalktan uzaktr. Hem izar ve hem de rida (al, hrka, setre, cbbe gibi eyler) ile namaz klmak da kiram (soylu, erefli ve ulu) kiilerin iidir. (erhul-Muhtasar)
59

20

Ben dedim: Adamn secde ederken elbisesini toparlayp tutmas ve onu kaldrmas 66 veya salarn (top edip) kaldrmas mekruh mudur? Evet, dedi. Ben btn bunlar mekruh grrm.67 Ben dedim: Kii secde ettii zaman aln ve burnu zerine secde eder, grndesiniz, deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o, alnn koyup burnunu koymasa veya burnunu koyup alnn koymasa ne olur, ne dersiniz? O dedi isaet (kt etmi, tahrimen mekruh ile tenzihen mekruh arasnda bir ktlk) ilemi olur. Ebu Hanifeye gre onun namaz, tamdr. Ebu Yusuf ile Muhammede gelince, eer o, aln zerine secde etmeye kadir olduu halde, aln zere secde etmez ise (secdesi) yeterli olmaz.68 Ama burnu zerine secde etmezse ve sadece aln zerine secde ederse bu, yeterli olabilir. NAMAZA BALAMA ve MAMIN YAPACAI EYLER 69 Ben dedim: Adam namaz kld zaman o rka varrken ald namaz tekbirlerinde iki elini kaldracak m, secdede, rkdan ban kaldrd zaman veya secdeden ban kaldrdnda ellerini kaldrr m, ne dersiniz? Hayr, dedi, kaldrmaz. O namaza balang tekbiri mstesna bunlarn hibirinde ellerini kaldrmaz. 70 Ben dedim: Bir adam, namazn iki rektini klm ve oturmu olan imama uyduu zaman 71 bu kii ne yapacaktr, ne dersin? O, nce namaza balar gibi iftitah tekbiri alr, dedi. Sonra tekrar tekbir alr ve oturur, imam kalkt zaman o da kalkar ve tekbir alr. mam namaz bitirip selam verince adam ayaa kalkar 72 bylece o, imamla klamad rektlar tamamlar. Ben dedim: Namazna la ilahe illallah , elhamdlillah veya sbhanellah ifadeleriyle balayan bir adam hakknda ne dersin, (bu adam bu kelimelerle) namaza girmi olur mu? Evet, dedi. Niin dedim? Eer o, namaza Allah- Ecel 73 veya Allah- Azam74 diye balasayd, bylece o, namaza girmi saylr myd? Ne dersin, dedi. Ben de evet, dedim. O da bu da birbirine denktir, dedi. Bu, Ebu Hanife, Muhammed 75 brahim ve Hakem b.
Metindeki ve yarfauha kelimesi HA ve S nshalarnda ev yarfauha eklinde gelmitir. Bu gr bn Abbasn rivayet ettii u hadise dayanr: Hz. Peygamber buyurdu: Ben yedi aza zerine secde etmekle ve elbiselerimi ve salarm toparlayp kaldrmamakla emir olundum. Ve buyurdu: Sizden biriniz salarn uzatt zaman braksn onlar onlar da secde etsin (veya onlarla beraber) secde etsin. bn Mesud dedi ki: Sann her bir teli iin ona sevap vardr. Sonra yere yaylp dalmasn diye elbise ve salarn toparlamas bir eit byklenmedir. Namaz klan kiinin, byklenenlerin ahlakndan olan bir eyi yapmas mekruhtur. Serahsinin sz burada sona erdi. 68 Bu Esed b. Amrn Ebu Hanifeden naklettii bir rivayettir. Muhtasar sahibi eserinde bunu sylemektedir. 69 Bu blmn bal S nshasndan dmtr. 70 Serahsi, erhul-Muhtasarda der ki: O, dedi: Eller ancak yedi yerde kaldrlr. Namaza balarken, iki bayram (yani ramazan ve Kurban) bayram namazlarnda, vitir namaznda kunut duasna balarken, drt tanesini de Menasik Kitabnda anlatt. Hz. Peygamber, namazda baz hallerde kimi sahabelerin ellerini kaldrdklarn grnce bunu mekruh grp yadrgad ve Bana ne oluyor ki sizi sanki durmadan kuyruksallayan bir atn kuyruklar gibi ellerinizi kaldrp durduunuzu gryorum. Namazda sakin durunuz baka bir rivayette dekmldamaynz, buyurmulardr. 71 Metindeki haza kelimesi H nshasndan dmtr. 72 Metindeki kame fiilinden sonra HA nshasnda fazladan olarak bir tekbir ile ifadesi gelmitir. 73 Metindeki Allah- Ecell ifadesi H nshasnda Allah- Ekber olarak gelmitir. Doru olan ise Allah- Ecell eklinde olmasdr. Nitekim asl nsha ve dier nshalarda yledir. 74 Metindeki veya Allah- Azam yerine S nshasnda veya isim ve sfat anarak Allah- Azam dese cmlesi gelmitir. 75 Ebu Hanife ile Muhammed Mcahid hadisini delil getirmektedirler. O dedi ki: Peygamberler namazlarna La ilahe illallah ifadesiyle balarlard. nk burada nasla-delil ile sabit olan rkn, tazim yollu Allah zikretmektir. Allah Tel buyurdu: Rabbinin adn zikredip namaz klan (kurtulua erdi (Ala 87/ 15). Adam Allah- Azam veya Allah- Ecel dedii zaman gerekten rkn olan eyi sylemi olur. Fakat tekbir kelimesi haberlerde gemektedir; bylece onu kullanmak gerekli olmaktadr. Hatta onu gzel syleyebilen kimse
66 67

21

Uteybelerin 76 grdr. Ebu Yusuf ise yle der: Eer 77 o namaza tekbirle 78 girildiini biliyorsa ve bunu gzel syleyebiliyorsa yle yapmak yeterli olmaz. Ama tekbir getirmeyi eer 79 bilmiyorsa o zaman yeterli olur. Ebu Hanife dedi ki: Eer kii Arapay gzel syledii halde namaza Farsa ile balarsa ve onunla okursa bu, onun iin yeterli olur. Ebu Yusuf ile Muhammed ise hayr, yeterli gelmez, sadece o, Arapay gzel yapamyorsa-okuyamyorsa o takdirde yeterli olur, demilerdir. 80 Ben dedim: mamdan nce namaza balayan, hatta imamn ondan sonra tekbir ald ve bylece imamn namaz ile namaz klan adam hakknda ne dersin? Onun namaz yeterli olmaz dedi. Ben niin dedim? nk dedi o, imamn namazna deil, baka bir namaza girmitir. Grmyor musun, imam kendisine namaz gerekli klmadan nce o, namaz kendisine gerekli klmtr. Ben dedim: Eer o imamn tekbirinden sonra tekbir alsa, onunla beraber namaza girmi olsa ve o bununla imamn namazna girmeyi niyet etmi olsa ne dersin? Namazn kesilmesi, bozulmas, hem imamdan nce tekbir alp hem de imamla beraber namaz klmasdr, deil mi? Bu yeterlidir, dedi. Ben dedim: mamdan nce alnan tekbir81 konumad ve selam vermedii halde nasl olup da namaz bozma oluyor? nk dedi; o birinci namaza deil, baka bir namaza girmitir 82 u rnekle daha iyi anlarsn. Bir adam

iin baka bir kelimeyi kullanarak namaza balamak mekruh olur. Fakat rkn denilen ey, delil ile sabit olan eydir. O nedenle eer adam sadece Allah dese Muhammede gre bu szle o namaza balam olmaz. nk tazim ancak hem ismi ve hem de sfat anmakla tamamlanm olur. Ebu Hanifeye gre ise balam olur. nk bu isimde zaten tazim anlam vardr. Zira o et-teellehe kelimesinden tremitir ki, hayret etmek anlamnadr. Eer o Allahmmefir li dese namaza balam olmaz. nk bu bir istemektir; istemek ise zikir-anmak deildir. Hz. Peygamber, Rabbinden haber verdii yerde (kutsi hadiste) yle buyurdu: Benden istemeyi brakp da zikrimle megul olan kiiye isteyenlere verdiimden daha fazlasn veririm. Bu, Serahsinin Mebsutundan ksaltarak alnmtr. 76 bin Uteybe kelimesi S ve HA nshasndan dmtr. Geri kalan nshalarda ise bn Uyeyne eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. Dorusu ise T,Y ve B harfleri ile uteybe eklindedir. 77 Metindeki iza kelimesi H nshasnda iz S nshasnda ise in eklinde gelmitir. 78 Metindeki bit-tekbirati kelimesi H ve S nshalarnda bit-tekbiri olarak gelmitir. 79 Metindeki ve in kelimesi H nshasnda fe in olarak geer. 80 Onun Ebu Yusuf dedi.. sz H nshasnda Ebu Hanife dedi.. sznden daha nce gelmitir. Hlbuki dorusu bunun dier nshalarda ve Muhtasarda da olduu gibi sonra gelmesidir. Ben dedim: Serahsi der k: Bu meselenin asl udur: Farsa okuduu zaman Ebu Hanifeye gre caizdir, ama mekruh olur. Ebu Yusuf ve Muhammede gre ise eer Arapay gzel ifa ediyorsa, o zaman caiz deildir. Gzel okuyamyorsa o takdirde caizdir. afiye gre her hal- karda Farsa kraat-okumak caiz deildir. Ancak o, eer Arapay gzel okuyamyorsa, o mmi olup namazn kraatsiz klar. Teehhd Farsa ile icra etmesinde veya imamn Cuma gn hutbeyi Farsa okumasnda yine byle ihtilaf edilmitir. () Ebu Hanife meseleye yle delil getiriyor: Farsllar-ranllar, Selman- Farisiye kendilerine Fatiha suresini Farsa ile yazp gndermesi iin mektup yazdlar. Onlar dilleri, Arapaya yatkn olup kolaylancaya kadar namazda bunu okuyorlard. Eer o Farsa ile iman etmi olsa mmin olmu olur. (Mebsuttan ksaltarak Tafsilat orada). Eer hayvan keserken Allahn adn Farsa ile ansa veya Farsa telbiye getirse yine byledir. Farsa tekbir alp kraat ettii zaman da byledir. Hasan Ebu Hanifeden rivayet ediyor ki: Kii Farsa ezan okuduu zaman halk bunun ezan olduunu anlarlarsa, bu caizdir. Eer bunu bilmezlerse caiz deildir. nk ezandan maksat bildirmektir, oysa bu hsl olmamtr. (.) Sonra Ebu Hanifeye gre efdal olan, uyan kiinin imamla beraber tekbir almasdr. nk uyan namazda imamn ortadr. Ortakln hakikati ise yaknlk ve yakn olmaktr. Ebu Yusuf ile Muhammede gre ise efdal olan, onun imamn tekbirinden sonra tekbir almasdr; nk o imama tabidir. Hz. Peygamberin mam tekbir alnca siz de tekbir aln sznn zahiri anlam, buna ahitlik yapmaktadr. Dier fiil ve hareketler de byledir. Selamda Ebu Hanifeden iki rivayet vardr: Birisi uyan kii, imamdan sonra selam verir, nk onun namazdan k imamn kndan sonradr. Dieri ise o, dier hareket ve fiillerde olduu gibi imamla birlikte selam verir. erhul-Muhtasar, I, 38 Ben dedim: Bugn tercih edilmi olan gr, o imamla birlikte tekbir alr ve selam verir. Fkh metinleri de bunun zerinedir. 81 Metindeki et-tekbir kelimesi H nshasnda et-tekbirat eklinde gelmitir. 82 Metindeki kad kelimesi H ve S nshalarndan dmtr.

22

nafile namaz klsa 83 teehhtten sonra selam vermeyi unutsa, kalksa, farz namaza balamaya niyet ederek tekbir alsa, ite bu nafile namaz bozma ve farz namaza girme demektir. yle deil mi? Evvelki olay da aynen buna benzer. Ben dedim: Namaz bittikten sonra imam namaz kld 84 yerinde oturur mu, yoksa kalkar m, ne dersin? Eer namaz, le, akam ve yats namaz ise ben imamn selam verdikten sonra makamnda oturmasn mekruh grrm, kalkp (gitmesini) isterim. Sabah namaz ve ikindi namazna gelince, o, bunlarda isterse oturur, isterse kalkp gider. Ben dedim: mam yzn cemaate evirir mi veya yerinden biraz dner mi? Eer onun hizasnda namaz klan, namazna devam eden birisi varsa yzn onun tarafna evirmez. Eer onun hizasnda namaz klan bir insan yoksa dilerse ynn cemaate evirir, 85 dilerse biraz (saa veya sola) dner. Ben dedim: Eer imam le, akam ve yatsda nafile namaz klmak isterse, cemaate namaz kldrd yerde 86 mi, yoksa geride mi klar? Tabi ki geride, cemaatin arkasnda klar veya cemaate namaz kldrd yer mstesna, mescidin neresinde isterse orada klar, dedi. Ben dedim: mamn arkasnda 87 olan kimseler (cemaat) namaz kldklar yerde mi klarlar veya oradan biraz ekilirler mi? 88 Eer orada klarlarsa bir sakncas yok; ama bir iki adm ekilirlerse 89 benim iin daha iyi olur. Ben dedim: Cemaatin saf dzenine kalkmas ne zaman gerekli olur? mam mescitte cemaatle beraber hazr olursa, mezzin hayye alel-felah dedii zaman ben onlarn safa kalkmalarn isterim. Mezzin kad kametis-salat deyince imam tekbir alr, cemaat de onunla beraber tekbir alr. Ama imam mescitte onlarla beraber deilse, ben cemaatin saf dzeni iin, imam ortada yok iken ayaa kalkmalarn mekruh grrm. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusufun grne gelince, ona gre mezzin ikameti bitirmedike tekbir almaz. Ben dedim: mam tekbiri, mezzin ikameti bitirinceye kadar
Metindeki tera enne raclen lev salla cmlesi S nshasnda ela ter alev enne raclen salla eklinde gelmitir. 84 Metindeki ysalli kelimesi, H ve HA nshalarnda salla eklinde gelmitir. 85 Serahsi der ki: mam sabah ve ikindi namazlarnda dua ile megul olmak iin, selam verdikten sonra yerinde oturur. nk bu iki namazdan sonra nafile klnmaz. Fakat ynn cemaate evirmesi uygun olur ve her ne kadar meclislerin en hayrls kbleye istikbal etmi biri olsa da kbleye kar ynelmi bir adam gibi oturmaz. nk hadiste rivayet edilmitir ki, imamn namaz bittikten sonra namaz kldrd yerde kbleye ynelik bir ekilde oturmas bidattir. Hatta Hz. Peygamber, sabah namazn kldrd zaman yzn-ynn cemaate (ashabna) evirdi ve onlara: sizden biriniz Mekkenin fethi ile ilgili mjdeli bir rya grd m? dedi. nk yeni mescide gelen birisi Hz. Peygamberi kbleye ynelmi olarak grrse yanlp belki onu namazda sanarak uyabilir. Hz. Peygamber, kendi hizasnda namaz klan bir mesbuk (yani imama namazn banda yetiememi, ortasnda veya sonunda yetimi bir kii olup o, imam namaz bitirdikten sonra kendisi devam eder. ev.) Eer kendi hizasnda namaz klan birisi varsa ya sa tarafa ya da sol tarafa doru ynelsin. nk namaz klan bir kimse ynn onun yzne evirmesi Hz. merden rivayet edilen bir hadise gre mekruhtur. Hz. mer bir adam bir adamn yzne doru namaz klarken grd. Bylece onlar krbala yerinden kaldrd ve namaz klana sen bir surete (ekil ve heykele) mi istikbal ediyorsun dedi. Dierine de namaz klan bu adam senin yzne mi yneldi? le, akam ve yats namazlarna gelince bu namazlarda imamn oturup yerinde beklemesi mekruhtur. nk bu namazlardan sonra kiinin eksik kld farz namazlarn yerine getirmek iin, nafile ve snnet klmas mendub olup bunlarla megul olur. mamn yerine oturmasnn mekruh oluu ise mer, Ali, bn Mesud ve Abdullah bn merden rivayet edilmitir. Rivayet edilen hadise gre farz meknnda, farz namaz yerinde tatavvu ve nafile ile megul olunmaz. Sizden biriniz tespih-nafile namaz kld zaman ne veya arkaya gitmekten aciz midir? nk dardan gelen birisi onu farz namaz klyor zanneder ve uymaya kalkar. Fakat o nafile namaz iin ahitlerim oalsn diye baka bir yere intikal eder. nk namaz mahalli, kyamet gnnde namaz klan kii iin ahitlik yapacaktr. Evla olan, uyan kimsenin n tarafa intikal etmesi, imamn ise arkaya gemesidir. Nafile namaz klarkenki halleri, farz namaz klarkenki hallerine zt olsun diye (byle yaparlar). 86 Metindeki fi harfi Z nshasndan dmtr. 87 Metindeki halfehu kelimesi H nshasnda halfehum eklinde gelmitir ki, bu doru deildir. 88 Metindeki yetenahhavne kelimesi H nshasnda yentehune eklinde gelmitir ki bu bir yanltr. 89 Dip not 84e bak.
83

23

geciktirse ondan sonra tekbir alp namaza balasa, ne dersin? Bunda bir saknca yoktur, dedi 90 Ben dedim: Namazda esneyen adamn azn rtmesini ister misin, (bu hususta) ne dersin? Evet dedi, onun bunu yapmasn isterim 91 Ben dedim: Bir adam, bir toplulua namaz kldrsa 92 cemaat yerde iken 93 imam yksek bir yerde olsa, ne dersin? Ben bunu mekruh grrm 94 Ama onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Eer imam yerde, bu defa cemaat yksek bir yerde olsa yine byle midir? Evet, dedi 95 Ben dedim: Cemaate kle, bedevi, ama 96 veya veled-i zina birisi imamlk yapsa ne dersin? Onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Bu adn andmz kimselerden bakas, onlara namaz kldrsa daha iyi deil mi? Evet, dedi. Ben, eer onlara fask-gnahkr 97bir insan namaz kldrrsa ne dersin dedim. Onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim ki, toplumdan hangisinin onlara namaz kldrmasn istersin? Kuran- Kerimi en iyi okuyan ve Snneti en iyi bilen 98 birisi, dedi. Ben dedim: Cemaatte sadece iki veya kii varsa? Ya bakmndan en bykleri onlara imamlk yapar, dedi. Ben dedim; iki kii, kraat ve fkhta eit iken, eer birinin salih bir kii olduu belli, takva ve vera sahibi olduu ak ise?

Serahsi der ki: Bu durum, mezzinlii yapan kiinin imamdan baka birisi olduu zamandr. Eer mezzinlik yapan kii, imam ise mezzin (yani imam), ikameti tamamlamadan cemaat, ayaa kalkmaz. nk cemaat, imama tabidir; imam ise u anda ikamet iin ayaktadr, yoksa namaz iin deil. O ikameti bitirip mescide girmeden cemaat yine ayaa kalkmaz. mam, saflar arasna kart zaman onun getii her bir saf ayaa kalkar ve o mihraba kadar gider. Eer imam, cemaatle beraber mescitte deilse, Peygamberin u hadisine gre cemaatin saf yapmaya kalkmas mekruhtur. Benim ktm grnceye kadar saf yapmaya kalkmaynz. Hz. Ali mescide girdi, bir bakt ki, insanlar, ayakta kendisini bekliyorlar. Bana ne oluyor ki, sizi byle hayrete dm, akn akn ayakta duruyor gryorum, dedi. 91 Serahsi der ki: Bu, Hz. Peygamberin u hadisi iindir. Sizden biriniz, namazda esnerse azn kapasn nk eytan oradan girer. nk insanlarla konuup sohbet ederken esneme annda az kapamamak edebe aykrdr. Bu, Allaha dua ve niyazda olursa tabii ki, edebe daha ok aykr olur. 92 Metindeki ysalli kelimesi H nshasnda da byle gelmitir. 93 Metindeki ve kane kelimesi Z ve HA nshalarnda fe kane olarak gelmitir. 94 Metindeki ekrah kelimesi H nshasndan dmtr, hlbuki bunun bulunmas gereklidir. 95 Eer imam yerde, cemaat ise yksek bir yerde ise Asln rivayetine gre bu mekruhtur. nk burada cemaatin, sanki imam hafife alma gibi bir durumu vardr. Tahavinin rivayetine gre bu mekruh olmaz. nk bu, ayn zamanda ehl-i kitaba muhalif bir davrantr. Eer cemaatin bir ksm imamla beraber olursa yine mekruh olmaz. Muhammed Aslda yksek yerin, yksekliinin ne kadar olduunu aklamad. Tahavi, insan boyunu amad mddete mekruh olmaz, der. nk az bir ykseklik gze grlmez. Zaten arazide aaklyksekli yerler olabilir. Fakat bu ok olursa pek ho grlmez. Biz, burada insan boyunu amamay snr olarak kabul ediyoruz. nk yle olursa cemaat, imama bakmada zorlanr. Belki de imamn bu hali, cemaat zerinde bir phe uyandrabilir. Serahsinin sz burada son buldu. (I, 40) 96 Metindeki el-ama kelimesi Z nshasndan dmtr. Mebsutta ama, Arabi, kle, zina mahsl adam ve fask kimsenin namaz kldrmas caizdir. Ben, bunlardan bakasnn kldrmasn isterim. Serahsi der ki, faskn ne geirilmesi, bize gre caizdir, ancak mekruh olur. 97 Fask: byk gnah ileyen ya da kk gnahlar ilemeye devam eden kimse, demektir.(ev.) 98 Serahsi, Mebsutunda der ki: Bunun en dorusu, snneti en iyi bilen kimse, eer Kurandan namazn caiz olaca kadar bir miktar bilirse, onun kldrmas daha evladr. nk kraate sadece bir rknde ihtiya vardr; ilme ise namazn tmnde ihtiya bulunmaktadr. Kraatte bile namaz bozan bir hata ve yanl, ancak ilim ile bilinebilir. Hadiste gzel okuyan kimseyi daha nce getirmesinin sebebi udur: O vakit sahabeler, Kuran hkmleri ile birlikte reniyorlard. Hatta Hz. merden gelen bir rivayete gre Hz. mer Bakara suresini on iki senede ezber yapabilmitir. O zamanlar onlarn en iyi okuyan, en iyi bileni idi. Ama zamanmza gelince adam Kuran okumakta son derece mahir, fakat onun ilimden behresi yoktur. te bylece snneti en iyi bilen kiinin kldrmas, daha evladr, ama eer o, dininde kusurlu bulunup da tan edilmise o zaman o, ne geirilmez. nk insanlar, ona uyup (arkasnda namaz klmaya) pek rabet etmezler. (I, 42)
90

24

Takva ve vera bakmndan onlarn hangisi daha faziletli ve salih kii olma bakmndan hangisi daha ok belli ise o, cemaate imamlk yapar, dedi 99 Ben dedim: Bir adamn, evindeki bir adama namaz kldrmas mekruh 100 olur mu? Evet, dedi, ondan izinsiz kldrrsa mekruh olur. Ben, eer ona bu konuda izin vermi ise dedim? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Cemaat kii olduklar zaman birisi imam olur, nasl klarlar, ne dersin? mam ne geer, arkasndaki iki kiiye namaz kldrr, dedi. Ben dedim: Eer ne gemez; aralarnda durursa ne olur? Namazlar tamam olur, dedi. Ben dedim: Eer cemaat ok ise imam da onlarn ortasna durursa 101 veya safn sana ya da soluna durup da onlara namaz kldrrsa ne dersin? Onlarn namazlar tamdr 102 ama mekruh ilemitir, dedi. Ben dedim: Eer imamla beraber bir tek kii varsa bu kii nereye duracak, ne dersin? mamn sa tarafna durur, dedi 103 Ben dedim: O tek bana imamn arkasnda klarsa ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi 104 Ben dedim: Eer o imamn sol tarafnda durup klarsa ne dersin? Namaz tamdr ama o, iyi etmemi olur, dedi. Ona uygun olan, ancak imamn sana durmasdr 105
Nshalarda byle anlatlmaktadr. Muhtasarda ise u ifadeler vardr: Cemaate onlarn Kitab en gzel okuyan, snneti en iyi bileni ve takva ve vera bakmndan en stn olan namaz kldrr. Eer bunlarda eit iseler en yal olan kldrr. Serahsi, erhinde der ki: Eer onlar snneti bilmede eit iseler, bu defa hadise gre takva ve verada stn olan kldrr: Kim muttaki bir limin arkasnda namaz klarsa, o sanki bir peygamberin arkasnda klm gibi olur. Yine buyurdu: Sizin dininizin z ve esas takva ve veradr. Hadiste daha nce hicret eden ne geer ifadesi vard. nk hicret, o zamanlar farz idi. Sonra bu, Peygamberin Fetihten sonra hicret yoktur hadisiyle neshedildi. Zira onlarn hicret bakmndan nde olan, snneti bilme bakmndan da nde olurdu. nk onlar, hkmleri renmek iin hicret ediyorlard. Bunda da eit olurlarsa o zaman u hadiste ifade edildii gibi ya bakmnda en bykleri kldrr: Bye bye!, Zira onlarn ya bakmndan en bykleri, gelenek olarak onlarn en ok hrmet edilenidir. Hem insanlar, byle birisine uymay daha ok isterler. Hz. Aienin rivayet ettii hadiste de yle denilmektedir: Eer (bunda da) eit iseler (o zaman) yz en gzel olan (kldrsn). Denildi ki: Bunun anlam ileri bilmede onlarn en iyi bilenidir. Nitekim yle denilir: Bu iin vechi (yneti) budur, denildii gibi. Eer bu ifadenin zahiri anlamn ele alacak olursak, bundan maksat en ok gece namaz klan demek olur. Zira hadiste gelmiti ki: Gece ok namaz klan kiinin gndz yz gzel olur. 100 Metindeki efetkrah kelimesi H nshasnda efeykrah olarak gelmitir. 101 Bu metin H nshasnda eraeyte er-racle in kanel-kavm kesiran ve salla eklinde gelmitir. Doru olan dier nshalardakidir. 102 Namazlarnn tam ve caiz olmasna gelince, zira burada cemaatin, imamn nne gemesi gibi namaz bozacak bir olay olmamtr. Mekruh olmas ise nk Hz. Peygamber, imamlk yapmak iin sahabenin nne geerdi ve buna byle devam etti. Onun snnetinden yz evirmek de mekruhtur. nk imamn safn ortasnda durmas kadnlar cemaatine benzer. Erkeklerin kadnlara benzemesi ise mekruhtur. Bu, Serahsinin szdr. 103 Zahir rivayete gre imama uyan bu kii, imamdan geride durmaz. Muhammedden rivayet ediliyor ki, o, yle dedi: Uyan kiinin ayak parmaklar, imamn topuu hizasnda olmas uygundur. Zaten halkn uygulamas da byledir. Eer uyan kiinin boyu daha uzun olup onun secdesi imamn nne geerse bu, ona bir zarar vermez. nk burada itibar secde yerine deil, (ayaklarn) duru yerinedir. Nitekim kii safta durur, fakat boyu uzun olmas dolaysyla secde yeri, imamn secde yerinden daha nde olabilir. (Serahsi, Mebsut). 104 Eer imamn arkasnda bir kadn, namaz klarsa Enes hadisi ile onun namaz geerlidir. Hz. Enesin ninesi Melike Hz. Peygamberi yemee davet etti. Peygamber, kalkn ben size namaz kldraym, dedi. Beni Hz. Peygamber dikeltti, sabi ocuu da kendi arkasna dikeltti, annem mm Sleymi de bizim arkamza dikeltti. Sabi ocuk, namaz brakt. Artk Enes Onun (peygamberin) arkasnda yalnz bana, mm Sleym de yalnz bana sabinin arkasnda durdu. Bu hadiste imamn yannda iki kii daha varsa imamn bunlarn nnde duracana ve iki kiinin de onun arkasnda saf tutacaklarna delalet vardr. Serahsi, erhul-Muhtasar, I, 43 105 nk bn Abbas balangta Onun soluna durdu ve yle uydu Ona. Sonra ona uymann caiz oluu ve dndrlmesi ile Hz. Peygamberin arkasna gelii, bu gibi eylerin namaz bozmadn gsterir. Ama o isaet (kt-mekruh) yapmtr, dedi. Bizim arkadalarmzdan buradaki mekruh, imamn soluna durduu iindir, yoksa arkasna durduu iin deildir, diyenler vardr. Zira imamn arkasna duran kii, imamn iki tarafndan birinde, sa zere olmaktadr. Bu sebeple onun snnete aykr hareket ettii tam olumamtr. Ancak imamn sol tarafna duran kii byle deildir. Bunlarn en dorusu, mekruh olma cevabnn her iki faslda da yattdr. nk bunlardan birisi dieri zerine yine byledir ifadesiyle atf yaplmtr. Allah en iyi bilendir. Serahsi, I, 44
99

25

ABDEST ALMA ve CNPLK SEBEBYLE GUSLETME 106 Ebu Sleyman Muhammedden rivayet ediyor. Dedi ki, ben dedim: Kii cnplk sebebiyle ykanmak istedii zaman nasl ykanacak? nce suyu ellerinin zerine dkerek onlar temiz oluncaya kadar ykar. Sonra suyu sa eliyle sol eli zerine dker ve ap arasn temiz oluncaya kadar ykar. Sonra ayaklar mstesna, namaz iin abdest ald gibi, -benim sana anlattm namaz abdestine benzer- abdest alr. Sonra suyu bandan ve sakalndan aa ve vcudunun dier yerlerine dker. Temizleninceye kadar her tarafn ykar. Sonra bunun nihayetinde 107 iki ayan ykar 108 Ben dedim: Eer suyu bandan ve vcudunun dier yerlerinden er defa dkmesine ne dersin? Yeterlidir, dedi. Ben dedim: cnplkten ykanmak iin en az yeterli olan su 109 ne kadardr? Bir sa 110 su, dedi. Ben dedim: Peki abdest almak iin en az ne kadar su yeterlidir? Bir mdd 111 su, dedi 112 Ben dedim: Kadn ay halinden kt zaman gusletmesi ve cnplkten gusletmesi ayn erkein gusletmesi gibi midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer kadn bandaki salarn zmeden guslederse, ancak su salara ulam 113 olursa? Ona yeterli olur, dedi 114 Ben dedim: Ykanan cnp adamn kulland su, ykand leenin iine biraz szm olsa bu su, bozulmu (fesad) olur mu, ne dersin? Hayr, dedi 115 Ben niin dedim? nk dedi, bu, kendisinden kanlmas mmkn olmayan bir eydir 116 Ben dedim: Eer bana veya
Bu balk S nshasndan dmtr. Metindeki yentehi kelimesi, nshalarda byledir. H nshasnda ise yetenahha eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 108 Serahsi der ki: Hz. Aie, Enes ve Meymune Resulllahn gusl yapn byle rivayet ettiler. Meymune hadisi (yle diyerek) bunu tamamlad: Zahir rivayette abdestte ban mesh eder, denilmektedir. Hasen Ebu Hanifeden onun mesh etmediini, nk onun ban ykamas gerektiini, gusl gerektii zaman meshin farz oluu yeterli olmaz. nce vcudundaki necasetleri temizler. nk o, bunu yapmazsa, suyun da akmasyla necaset dalp oalr. Suyu vcuduna dkmeden nce abdest almaya balamas, bize gre gerekli deildir. Ayaklarn ykamasn abdestten sonraya brakr. nk onun iki aya kullanlm suyun biriktii yerdedir. Eer adam, bir levha veya ta zerinde ise iki ayan ykamay geri brakmaz. 109 Metindeki el-ma kelimesi H nshasndan dmtr. 110 Sa, bir lektir. eri dirheme gre 2,917 kg. rfi dirheme gre ise 3,333 kg. eder. Bu aslnda bir hacim ls olup daha ok tahl lerler. Su kabna da ayn kkten suvaa derler. (ev.) 111 Mdd: Irakllara gre iki rtllk bir lek. (832 gr.) 112 Bu l gerekli bir l deildir. Kii mdden daha az bir su ile abdestini eksiksiz ve tam yapabiliyorsa (mesele yok) yeterli olur. Eer ona abdestte bir mdd su yetmiyorsa biraz artrr, ama suyu dkmede israf yapmamaldr. erhul-Muhtasar. 113 Metindeki yeblu kelimesi H nshasnda belaa olarak gelmitir. 114 mm Seleme hadisine gre byledir. O dedi ki: Ya Raslllah! Ben sa rglerimi ok sert-sk balayan biriyim. Gusl ettiim zaman rglerimi zeyim mi? Hayr, dedi. Senin suyu bandan ve vcudunun dier yerlerinden aaya defa aktman yeterlidir. Mezhep limlerimiz zlflerin, sa llelerinin islatlmas konusunda ihtilaf etmilerdir. Kimileri zlfler defa slatlr ve her slatmada sklr, dediler. En doru olan udur ki, bu vacip-gerekli bir ey deildir; nk bunda zorluk vardr. Ancak Hz. Peygamberin Dikkat ediniz! Salar slatnz, derileri de temizleyiniz eklindeki hadisin zahiri birinci gr iin bir delil tekil eder. (Bu ksaltarak Mebsuttan alnmtr. s. 46) 115 bn Abbas yle der: Su seline kim sahip olur, Hasana bu sorulduu zaman yle dedi: Biz Allahtan bundan daha ounu isteriz. O bylece kanlmas mmkn olmayan eylerin affedileceine iaret etmitir. Bak. Serahsi. Ben dedim: bn Ebi eybe Musannefinde Veki ve Hammad b. Zeyd yoluyla Yahya b. Atikn yle dediini rivayet ediyor: Ben Hasana ve bn Sirine ykanan ve ykama sularnn leen iinde temiz suya ilpiyen ve szan adamn durumunu sordum. Hasan dedi ki: Suyun salp dalmasn kim nleyebilir. bn Sirin de Biz Rabbimizin rahmetinden bundan daha fazlasn isteriz, dedi. (Cnp kii ykanyor, o ykanrken leenin iine su szyor ve ilpiyor) s. 50 116 Metindeki minma kelimesi S nshasnda byle gelmi, A ve Z nshalarnda ma olarak gelmi ve H nshasndan dmtr. Dorusu ise S nshasnda olandr.
106 107

26

vcudunun baka yerlerine dkt su, ap arasn ykama suyu btn bu sulardan leen iine damlamalar oluyorsa? Bu, suyu bozar, artk byle bir su ile abdest almak yeterli olmaz ve gusletmek geerli olmaz 117 Ben dedim: Bir adam, temiz bir kapta abdest alsa, bu su ile bir baka adam abdest alabilir mi, ne dersin? Yeterli olmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi; bu su ile bir defa abdest alnmtr; o daha sonra baka bir kimsenin abdest almasna yeterli deildir 118 Ben dedim: Adamn abdesti abdest olmad, o bununla bir gn veya daha fazla namaz kld? O kimse dedi; yeniden abdest alacak ve bu namazlarn hepsini yeniden klacaktr. Ben dedim: Ayba olan bir kadn, bir sudan ise veya abdest alsa bu su kapta fazla olup artsa bylece bundan birisi abdest alsa ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu su temizdir. Ben dedim 119 en veya abdest alan kimse cnp olsa bile byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: hayzl kadn elini iinde su olan bir kpecin 120 veya kabn iine 121 soksa bu sudan abdest alnr ve o sudan iilir mi, ne dersin? Eer onun elinde pislik yoksa bunda bir saknca 122 yoktur, dedi. Eer hayzl kadnn elinde pislik varsa o sudan iilmez ve abdest alnmaz. Ben, cnp olan adam da byle midir dedim? Evet, dedi. Ben dedim. Ykanmak isteyen cnp bir adam, ellerini ykamadan onlar su kabnn iine soksa sonra bu su ile ykansa olur mu, ne dersin? Eer elinde bir pislik yoksa olur, dedi. Eer elinde pislik varsa caiz olmaz. Ben dedim: Abdest almak iin abdest suyu ve ykanmak iin gusl suyu isteyip hazrlayan adamn bunlara balarken 123 besmele ekmesini ister misiniz 124 ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O, bunu bilerek veya unutarak terk ederse? Ona bunun bir zarar olmaz, dedi. Ben dedim: Adam abdest almak iin suyu getiriyor, sonra tkryor ve smkryor, bu tkrk ve smkler de su kabnn iine dyor, o sonra bu su ile abdest alp namaz klyor, ne dersin? Bunda bir saknca yoktur, onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Su kabndan 125 kedi ise onunla abdest alnp namaz klnr m? Ben baka bir su ile abdest almak isterim, dedi. Ben dedim: Peki o abdest ald 126 ve namazn kld? Dedi yeterli olur. Ben dedim: Eer onun su kabndan tavuk su ierse 127 ondan abdest alnr m ne dersin? Eer dedi, bu tavuk babo, sada solda dolaan bir tavuk ise, ben onun o sudan abdest
Burada kendisinden kanlmas mmkn olan okluk bir eyin, affedilemeyecei kastedilmektedir. Burada azla ok arasndaki snr, eer damlalarn leende dtkleri yerler belli ise ite o ok demektir. Bak. Serahsi. 118 Sonra kullanlm suyun nitelii hakknda limler ihtilaf etmilerdir. Ebu Yusuf, bu su necistir, dedi. Ancak burada l, fazla-okluk ile gerekleir. Bu onun Ebu Hanifeden rivayetidir. Hasan da Ebu Hanifeden bunun necis olduunu, dirhem miktarndan daha fazla olann affedilmeyeceini rivayet ediyor. Muhammed ise yle der: Kullanlm su temizdir, ama temizleyici deildir. Bu, Ebu Hanifeden Zferin ve Kadnn rivayetidir. Serahsi bunlar Mebsutta (I, 46) anlatr. Grlerin delilleri ve birbiri zerine tercihleri iin baknz. 119 Metindeki kult (ben dedim) kelimesi H nshasndan dmtr. 120 Metindeki el-hubb kelimesi nshalarda byledir. Ancak H nshasnda el-cbb olarak gelmitir ki, bu yanltr. Doru olan ise o kelimenin noktasz, ha harfi ile gelmi olmasdr. El-hubb, byk kocaman kp demektir. oulu, hbab, hbebetn ve ahbab eklinde gelir. Szlkte byledir. 121 Metindeki fi harfi H nshasndan dmtr. 122 Metindeki fe la bese kelimesi H nshasndan dmtr. 123 Metindeki hyne kelimesi ou nshlarda byle H nshasnda ise bunun yerine hatta kelimesi gelmitir. 124 Metindeki e thbbu kelimesi nshalarda byle, H nshasnda ise e yuhbbu eklinde gelmitir. 125 Metindeki min inaihi kelimesi nshalarn genelinde byle gelmitir, dorusu da budur. H nshasnda ise min maihi eklinde gelmitir. 126 Metindeki faale kelimesi nshalarda byle, H nshasnda ise faalehu eklinde gelmitir. 127 Metindeki eribet kelimesi H nshasnda eribe olarak gelmitir ki bu yanltr. Dorusu ise dier nshalarda olduu gibi eribet eklinde gelmesidir.
117

27

almasn mekruh grrm 128 Eer o tavuk, bal ve zel bakml 129 ise o sudan abdest almakta bir saknca yoktur. Ben dedim: eer tavuk babo olup 130 sudan ise, adam bunun fazlas ile abdest alp namaz klsa ne dersin? Yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, tavuun gagasnda bir necis grmemitir 131 O sebeple bu ona yeterli olur. Ama ben baka bir su ile abdest almak isterim. Ben dedim: Eer onun gagasnda bir necis grlmse ve bylece tavuk su kabndan imise bundan abdest alnr m, ne dersin 132? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer byle iken abdest alr ve namaz klarsa? Adamn abdesti de namaz da iade etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer su kabndan ku, koyun, sr, deve, at, kadana veya eti yenen herhangi bir hayvan imi 133 olsa arta kalan fazla sudan abdest almak uygun olur mu ne dersin? Evet dedi, bunda bir saknca yoktur. Ben dedim: Eer sudan eek ve katr gibi eti yenmeyen hayvanlar ve onlarn benzerleri imise, ne dersin? O sudan abdest alnmaz, dedi. Ben dedim 134 Eer o sudan abdest ald ve bir gn veya daha fazla bu abdest 135 ile namaz kldysa ne dersin? O dedi, yeniden abdest alp kld btn namazlar 136 iade etmesi gerekir. Ben dedim: Su kabna sinek, ar, akrep, domuzlan bcei, ekirge, karnca veya austos bcei 137 dp orada lse ya da bunlar kuyuda 138 l olarak bulunsa, bu su fasid-bozuk olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bunlarn kan olmaz, o sebeple ondan abdest almakta bir saknca yoktur. Ben dedim: Kan olmayan her ey 139 bylemidir? Evet, dedi.
Fakat bununla beraber eer bu sudan abdest alrsa caiz olur. nk o kesinlikle biliyor ki onun gagas temizdir. Eer necaset phesi varsa, phe yakin ile yaramaz. Bak. Serahsi. 129 Tavuun hapsedilmesi demek, onun gagasnn ayaklarnn altna ulaamamas demektir. Eer gagas ayaklarnn altna ularsa tavuk oralarda ne diye hep bakar durur. Byle bir hapis tavuk ile babo tavuklarn bir fark yoktur, bunlar ayndr. Serahsiye bak. 130 Metindeki kanet kelimesi H nshasnda kane olarak gemektedir. 131 Bu fiil, malum bir fiildir. Yani Mkellef veya namaz klan adam, (pislii) grmemitir, demek olur. 132 Metindeki e raeyte kelimesi H nshasndan dmtr. 133 Metindeki eribe kelimesi A nshasnda eribet olarak, dier nshalarda ise eribe olarak gelmitir ki, bu daha uygundur. 134 Metindeki kult kelimesi nshalarda byledir. H nshasnda ise kult yerine kale diye gelmitir ki bu doru deildir. 135 Metindeki vudu kelimesi ou nshalardan dmtr. Biz onu HA ve S nshlaarn dan alp ilave ettik; onun bulunmas daha uygundur. 136 Metindeki ves-salavate kelimesi nshalarda byledir. H nshasnda ise es-salat eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 137 Metindeki sarasr (austos bcei) kelimesi nshalarda byledir. S nshasnda sarasr yerine kurad (kene) kelimesi gelmitir. HA nshasnda sarasr olarak gelmitir. Muribte (I, 160) der ki: Onun crcr ve ar gibi kan olmayan (bceklere) gelince sz ise Sarar, crcr bceidir. Bu ekirgeden byktr. Ona gece crcr derler. Bazlar ona es-sada-yank derler. Ben dedim: sursur oulu sarasr gelir. sursurun kelimesinin oulu ise sarasyr gelir. Bu srayan bceklerden bir trdr. nce sesli olarak ter. ounlukla geceleri tt iin ona sararul-leyl (gece crcr) ad verilmitir. 138 el-cbb, kuyu demektir. stad Rab el-Isfahaninin aribil-Kurannda (I, 82) Allah Teala buyurdu: Onu kuyunun dibine atn (Yusuf 12/ 10) Yani tala kapatlmam kuyu. Onun bu ismi almasnn sebebi ya yerin derinliklerinde kazlm byk bir kuyu olmas ya da (iine giren her eyi) silip yok ettii iindir. nk cbb kelimesi, bir eyi kknden kesmek anlamna gelir. Mesela hurma aacn kesmek gibi. MuhtasarulKfide yle denilmektedir: Kuyuya eti yenen hayvanlarn bevli dse, Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grne gre bu kuyunun suyu fasit olur. Muhammedin grne gre ise fasit olmaz; galip gelmedii mddete onunla abdest alnabilir. 139 Serahsi, Mebsutta diyor ki: Selman Farisi hadisinde Hz. Peygamber buyuruyor ki, akan kan bulunmayan bir canl, bir kabn iinde ld zaman (o kabn iindekinden) yemek, imek ve ondan abdest almak helaldir. nk bu hayvan, kabn iinde ld zaman akan kan varsa onu necis hale getirir. Zira bu hayvan, kesilir ve kan akarsa, bylece o, temizlenmi olur. Zira burada haram olan ey, akm olan kandr. nk ayette akan kan (Enam 6/ 145) buyrulmaktadr. Buna gre haram hkmn ieren bu ayet, akan kana sahip olmayan
128

28

Ben dedim ki, eer su kabna arap, kan, idrar veya insan dks dse veya kuyuya bunlar az veya ok olarak dse, bu sudan abdest alnr m veya bu su iilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer bu sudan abdest alm ve gnlerce namaz klmsa? Yeniden abdest alp btn namazlarn yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim. Eer abdest suyunun iine eti yenen bir hayvann salyas aksa veya kuyuya dse, ne dersin? Salyaya gelince dedi, salya, suyu bozmaz ve bundan imekte ve abdest almakta bir saknca yoktur. Ben dedim: Eti yenen bir hayvann bevli su kabnn iin veya 140 kuyuya dse ne dersin? Bu (bevil) fasiddir, (ifsat eder) suyu da fasit yapar. Ben dedim: Eer kii, bununla abdest alr ve namaz klarsa? Abdestini ve namazn yeniden alp klmas onun zerine gereklidir, dedi. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise yle dedi: Eti yenen 141 hayvann bevlinde bir saknca yoktur. Eer bevil, su iine karsa, ona galebe almadka su, fasit olmaz, eer galebe alarsa o zaman bu sudan abdest alnmaz. Ebu Yusuf dedi: Deve ve deve gibi eti yenen hayvanlarn bevlini imekte bir saknca yoktur. Bu hayvanlarn bevli az olsa bile suyu ifsat eder. Muhammed dedi: Bunu (bevli az olan suyu) imede bir saknca yoktur 142 bu, suyu da ifsat etmez 143 Ben dedim: Adam abdest ald; kollarndan nce iki ayan 144 ykamaya balasa veya yznden nce kollarn yahut yzn ykamadan nce ban mesh etse ya da ykadklar kuruduu iin baz uzuvlarn braksa veya bunu ykarken yapsa da sonra geri kalan taraflar ykasa ne dersin? Onun ykamas yeterlidir 145 dedi ve abdesti de tamdr. Fakat bunun efdal olan, ellerinden balamak, sonra yz, sonra kollar, sonra ba mesh etmek ve sonra da ayaklar ykamaktr 146 Ben dedim: Su kabnn iine sere kuu pislii veya gvercin dks dse? Bunlar kaptan alp atar ve sonra abdest alr, dedi 147 Ben dedim: ona tavuk pislii derse? 148 Ondan abdest alnmaz, dedi. Ben dedim: Eer ondan abdest alp bir gn veya daha fazla namaz klarsa, ne dersin? Yeniden abdest alr ve kld zamanlar iade eder, dedi.

canllar kapsamaz. Bu yzden de byle bir canl lmekle necis olmad gibi, bu canlnn iinde ld ey de o eyden yaratlanlara kyasla pis kabul edilmez. Eh. 140 Metindeki ev kelimesi H nshasnda v harfi olarak gelmitir. Bunun dorusu ise dier nshalarda geldii gibi ev eklinde olmasdr. 141 Metindeki ekelte kelimesi btn nshalarda byle muhatap gelmitir Hlbuki mehul olarak kile eklinde gelmi olsayd daha uygun olurdu. 142 Ebu Hanifeye gre Hz. Peygamberin u hadisinden tr ne tedavi ve ne de baka bir ey iin bevli imek caiz deildir. Hi phesiz Allah size haram kld eylerde sizin iin tedavi klmad Muhammede gre, onun yannda bevl temiz olduu iin tedavi veya baka bir ey iin iilmesi caizdir. Ebu Yusuf ise Uraniyyin hadisi ile amel ederek, bevlin sadece tedavi iin iilmesi caiz, baka bir ey iin deil, baka bir ey iin imek caiz deildir, dedi. Bak Serahsi. 143 Metindeki fe leyse yfsidu kelimesi S nshasnda fe la yfsidu eklinde, HA nshasnda da ve la yfsidu eklinde gelmitir. 144 Metindeki bi ricleyhi kelimesi nshalarda byle, H nshasnda ise riclehu eklinde gelmitir. 145 Metindeki aslhu kelimesi S nshasnda ve aselehu eklinde gelmitir. 146 Btn nshalarda byledir. Yalnz S nshasnda ellerinden balar, sonra yz, sonra kollar, sonra ban mesh eder, sonra ayaklarn ykar denilmektedir. (Buradaki fark, S nshasnda vech ziraayhi ve rasehu kelimelerinin harf-i cersiz olarak gelmeleridir. Kademeyhi kelimesinin yerine ricleyhi denilmitir.) 147 Bu caizlik, bn Mesud hadisine dayanr. Onun zerine bir gvercin pislemiti de o pislii parmaklar ile silmiti. Bir ku Abdullah bn merin zerine pisledi; o, bunu bir ta ile sildi. Onu ykamadan ylece namaz kld. Bunun asl Ebu mame el-Bahili hadisidir. Hz. Peygamber, gvercine teekkr ederek yle dedi: O maarann kapsna yuva yapmt. Bu sebeple Allah ona mkfat olarak mescitleri snak yapt. te bu, ondan olan eylerin temiz olduuna delalet eder. Serahsi. 148 Metindeki fe in kelimesi S nshasnda ve in olarak gelmitir.

29

Ben dedim: Eer su kabndan fare, ylan ve zehirli keler su ise 149 o kaptan abdest alnr m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer abdest alr ve klarsa ne olur? Namaz tamdr, dedi. Fakat o kt-uygunsuz bir ey yapm olur 150 Ben dedim: Yrtc hayvanlardan birisinin veya kpein su kabndan imesine ne dersin? O sudan abdest alnmaz, dedi. Ben dedim: Eer onunla abdest alr 151 ve bir gn ya da daha fazla namaz klarsa ne dersin? Yeniden abdest alr dedi ve btn namazlarn yeniden klar. Ben dedim: Eer su kabna yarasa bevli, sivrisinek veya pire gibi eyler dse ne dersin? Bu sudan abdest almada bir saknca yoktur, dedi. Niin byle, halbuki bunun kan vardr, dedim? Bunun kan bir ey ifade etmez, dedi. Ben dedim: Eer su kabndan eti yenmeyen kulardan birisi su ierse ne dersin? Ben bu sudan abdest almay mekruh grrm. Ben dedim: Eer abdest alr ve namaz klarsa? Namaz yeterli olur, dedi. Ben dedim Eti yenmeyen hayvanlarla bunun fark 152 nereden kaynaklanyor? Aslnda bunda kyas yapacak olursak bunlarda hibir fark yoktur, dedi; fakat ben burada kyas brakp istihsan yapyorum. nk ben tavuk artn mekruh gryorum ve bundan dolay abdest ve namazn yeniden klnmasn emretmiyorum. Ben dedim: Eer doan ve ahin gibi kular su ierse, ne dersin? Ondan abdest almay mekruh grrm ama dedi, abdest alrsa yeterli olur. Ben dedim: Kuyuda 153 balk, kurbaa veya yenge lrse ondan su ime ve abdest almada 154 bir saknca grr msn? Ondan abdest alma ve su imede bir saknca yoktur dedi. Ben niin dedim: nk dedi, bunlar suda yaar ve onu mesken edinmilerdir. Hatta kuyuda lm bir bal yemekte bir saknca yoktur; zira o temizdir. (Boazlanm hayvan gibidir). Ben dedim: Eer eti yenen hayvanlarn salyalar, su kabnn ierisine aksa ondan abdest alnr m? Hayr, dedi. Ben dedim. Eer bununla abdest alp namaz klarsa? Abdesti ve namaz yeniden alr ve klar, dedi. Ben dedim: Yrtc hayvanlarn (salyalar) da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: fare veya sere kuu, rlm155 veya rlmemi kuyuda lse ve bir saat sonra bunlar, l olarak sudan 156 karlsa, bu kuyulardan abdest alnr ve bu sudan iilir mi, ne dersin? Hayr dedi, bunlardan yirmi veya otuz kova su ekilip temizlenmedike 157 iilmez ve abdest alnmaz. Byk kpteki suya gelince bunun hepsi dklr. nk bu su, iilmez ve
Metindeki terabu kelimesi btn nshalarda byle, yalnz H nshasnda mzekker fiil olarak yerabu eklinde gelmitir. 150 Metindeki Namaz tamdr, fakat uygunsuz bir ey yapm olur ifadesi S nshasnda uygunsuz bir ey yapm olur, ama namaz tamdr, eklinde gelmitir. 151 Metindeki tevaddaa bihi ifadesi H nshasndan dmtr. 152 Metindeki haza kelimesi H nshasnda zalike olarak gelmitir. Dorusu dier btn nshalarda olduu gibi, haza eklinde olmasdr. 153 Metindeki el-cbb kelimesi nshalarda byle, S nshasnda ise el-hubb eklinde cim deil, ha harfi ile gelmitir ki, bundan maksat susuz olan bir eydir. Cbb ise daha nce getii gibi kuyu anlamndadr. Tabi bunlardan her biri, bir ihtimaldir. 154 Metindeki su ime ve abdest alma ifadesi H nshasnda abdest alma ve su ime eklinde gelmitir. 155 Cbb, rlmemi kuyuya denir, eer rlm ise o da birdir. Katrul-Muhytta byle denilmektedir.(I, 228). Burada rlmemi kuyudan maksat, onun byk bir kp olmasdr. nk Mebsutun ibaresi yledir: Fare kuyuda lrse, kuyudan karlr ve o kuyudan yirmi kova su atlr. Eer cbbde (kp) te lrse, o su dklr ve kap temizlenir. mit edilir ki, bu kelimenin dorusu el-hubb eklinde olmasdr. Bundan maksat da onun byk bir kp olmasdr. Bu takdirde ortada bir mkl kalmaz. Allah en iyi bilir. Fakat nshalarda c harfi ile cbb eklinde gelmitir. Sadece S nshasnda hubb eklinde gelmitir. 156 Metindeki minhuma kelimesi Z nshasnda minhu olarak gelmitir. 157 Metindeki yenzifu kelimesi H nshasnda yenzihu olarak gelmitir. Muhtasar ve Mebsutta da byledir. Doru olan ise dier nshalarda olan yenzifu eklinde gelmesidir. En-Nezfu kelimesi ayn en-Nezhu gibi akmak ve ekilmek demektir.
149

30

ondan abdest alnmaz. Ben dedim: Eer bundan (temizlenmeden) nce kuyudan veya kpten abdest alp ve bu abdest ile birka gn namaz kldysa, ne dersin? Bu abdesti ve namazlarn hepsini yeniden almas ve klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer oraya tavuk veya kedi der ve lrse ve hemen ld anda karlrsa? Ondan krk veya elli kova su ekilir. Ben dedim: Kuyuya koyun veya inek derse? Kuyunun btn sular ekilir, dedi. Ancak insanlarn stesinden gelemedii su mstesnadr. 158 Ben dedim: Eer bu benim sana sylediim (hayvanlar) kuyuda imi, dalm veya paralanm ise? nsanlara zor gelse bile kuyu suyunun hepsi karlr dedi. Ben dedim: Kk bir ocuk kuyuya bevl yapsa veya bir pislik dse ya da cnp bir adam dse de orada ykansa ne dersin? nsanlarn bu kuyu suyunun hepsini karmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer adam bu kuyudan 159 abdest alp bu abdestle bir gn namaz klm ise sonra kuyuda geceden dm, ama henz dalmam 160 l bir tavuk bulursa veya sabi bir ocuun daha nce oraya bevl yaptn bilirse ya da cnp bir adamn oraya 161 dp ykandn renirse? Adam ald abdesti ve kld btn namazlar iade eder, dedi. Ben dedim: Eer bu bir tavuk veya baka bir ey olup iip dalmsa, bu adam da tavuk kuyuya ne zaman dtn bilmeden, oradan abdest alp duruyor idiyse, sadece insanlar onu imi ve dalm buldularsa? Bu sudan kim abdest alp namaz kldysa dedi, onlarn yeniden abdest alp gn gece namazlarn yeniden klmalar gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, bunlar, tavuun kuyuya ne zaman dtn bilmiyorlar. Ben bunu istihsan yapyorum ve bu bir namaz olduu iin de salam ve gvenilir olan alyorum. Bence kiinin farz bir eyi terk etmektense onun klp eda ettii bir miktar namaz yenilemesi daha iyidir. 162 Ben dedim: Bu su ile yorulmu hamur hakknda ne dersin? Bunun yenmesi mekruhtur, dedi. Ben dedim, eer 163 bu su ile bir elbise 164 ykanm ise? Ben dedim, onlara, bunu temiz su ile tekrar ykamalarn emrederim. 165

Serahsi yle dedi: Eer su (bu hayvanlarn dt) yerde onlarn her tarafn kapsayp rterse, bu btn suyun karlmas gerekir. Ebu Hanifeden gelen bir rivayete gre kuyudan yz kova ekilirse yeterli olur. Bu Kfeye gre olan bir durumdur. nk orada su az bulunmaktadr. Muhammedin Nevadirdeki rivayetine gre ise yz veya iki yz kova ekilir. O, byle bir cevap verdi; zira Badat kuyularnda su daha fazla bulunmaktadr. Ebu Yusuf da kuyuda ne kadar su bulunuyorsa o miktarda su karlr, dedi. Denildi ki, bunun anlam udur: kuyunun derinlii ve geniliine baklr, onun gibi bir kuyu kazlr. Temizlenen sular buraya dklr, dolduu zaman kuyuda ne kadar (pis) su varsa ekilmi demektir. Denildi ki, (lmek iin) suyakuyuya bir kam-denek sokulur, suyun ne kadar olduu iaretle belirlenir, sonra on kova su ekilir. Sonra kam ubuk tekrar suya sokulur ve suyun ne kadar eksildiine baklr. Eer su, onda bir eksilmi ise bylece kuyuda yz kova su bulunduu ortaya kar. Aslnda doru olan, buna su hakknda bilirkii olan iki adamn bakmas ve onlar kuyuda ne kadar su olduunu sylerlerse o kadar suyun kuyudan karlmasdr. Bu yol, fkhn metoduna daha yakndr. Eh. 159 Metindeki tilke kelimesi ou nshalarda byle iken, H nshasnda zalike olarak gelmitir. 160 Metindeki tetefessaha kelimesi H ve S nshalarnda tefessaha eklinde gelmitir. 161 Metindeki fiha kelimesi nshalarda byle, yalnz H nshasnda ise fihima eklinde gelmitir ki bu bir yanltr. 162 HA nshasnda fazla olarak u bilgiler vardr: Ebu Yusuf ve Muhammed dedi: Kii, tavuun kuyuya abdest alma iinden daha nce dm olduunu kesin bilgi ile bilmedike ona (abdest ve namaz) yeterli olur; (bylece) namaz iade etmesine gerek grlmez. Bu Ebu Yusuf ile Muhammedin gr kyasa dayanr; Ebu Hanifenin gr ise istihsandr. Eer onun (ne zaman dt hakknda) bir bilgisi yoksa ve tavuk henz iip dalmamsa o, bir gn ve bir gecelik namazn yeniler. 163 Metindeki kad kelimesi H nshasndan dmtr. 164 Metindeki sevbn kelimesi esas nshada ve H nshasnda byledir. Z, HA ve S nshalarnda ise sevbhu eklinde gelmitir. 165 Bundan sonra HA nshasnda u fazla bilgi vardr: Ben dedim: Bu su, bir elbiseye isabet ederse? Suyun isabet ettii bu yer ykanr, dedi. Ben dedim: Abdesti ve namaz iade et diye emrettiin her su, elbise veya baka bir yere isabet etse yine byle ykamasn emreder misin? Evet, dedi.
158

31

Ben dedim: Elbiseye isabet eden pislik, byk dirhem arl miktarndan daha fazla ise ve adam bununla bir gn veya daha ok namaz klm 167 ise? Kld namazlar iade etmesi onun zerine bir bortur, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ise yle dedi: Bana gelince, ben, abdest ve namazn yeterli olduu, bu hamuru-ekmei yemede bir saknca olmad ve elbiseyi tekrar ykamaya ihtiya olmad kanaatindeyim. Ancak btn bunlar tavuun kuyuya dp lmesinden 168 sonra 169 oldu diye (kesin) bilirse (o zaman yeniden alr, klar). Ben dedim: Eer elbisedeki pislik dirhem miktarndan daha az ise ve onunla namaz klm ise ne dersin? Namaz iade etmez, dedi. Ben dedim ki, eti yenen hayvanlarn pislii ve bevli de byle midir? Evet, dedi. Ebu Hanife yle dedi 170 Hayvan dklarnn-pisliklerinin hepsi birdir. Eek ve at pislii, elbise ve ayakkabya (meste) 171, dirhem miktarndan daha fazla isabet etse, onun namaz bu pislikle caiz olmaz. Ebu Yusuf ile Muhammed ise bununla namaz yeterli olur; ancak pislik ok fahi bir ekilde fazla olursa, o zaman namaz caiz olmaz, dediler. Ebu Hanife yle dedi: Eein bevli, dirhem miktarndan daha fazla olursa, namaz bozar. Atnki ise bozmaz; ancak o, fahi bir ekilde fazla olursa o takdirde bozar. Bu ayn zamanda Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise eein bevlinde Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grndedir. Atn bevline gelince bu konuda Muhammed, bu namaz bozmaz172 fahi bir ekilde fazla 173 olsa bile bozmaz, demitir. Ebu Hanife, sr dks 174 ve tavuk pislii, gbrede 175 olduu gibi, bundan 176 dirhem miktarndan fazla olan, (namaz) bozar, dedi. Ebu Yusuf ile Muhammed de zellikle tavuk
166

Burada esas olan udur: Elbisedeki az bir necaset, bize gre namazn geerli olmasna engel deildir. nk Hz. mere elbisedeki az bir necaset hakknda soru sorulduu zaman o, yle dedi: Eer pislik u benim trnam kadar olursa o, namazn geerli olmasna bir engel deildir. nk byle az-uz pisliklerden uzak kalmak mmkn deildir. Zira sinekler, pisliklere konarlar, sonra da namaz klan adamn elbisesine konurlar. Onlarn kanatlarnda ve ayaklarnda mutlaka bir pislik vardr. te bunun iin az bir necaset balanr. Sahabiler bile istincada ounlukla talarla temizleniyordu, su ile temizlenmeleri pek azd. Ta ile temizlenme necaseti tam gidermedii gibi, ondan sonra az bir suyun zerine otursa bile necaset tam temizlenmi olmaz. Sahabenin bunu yeterli bulmalar, az bir necasetin affolunacan gsterir. te bunun iin biz hadesin kt yerden kinaye yollu (namaza mani necaseti) dirhem kadar diye takdir ettik. brahim en-Nahai byle dedi. Onlar meclislerinde makatlardan sz etmeyi kaba bulduklarndan ondan kinaye olarak dirhem szn sylerlerdi. Nahai, necaset, dirhem miktarna varnca namazn geerli olmasn engeller, diyordu. abi de dirhem miktarndan daha ok olmadka mani olmaz, diyordu. Biz de bu gr aldk. nk o daha genitir. Zira sahabeden karn arsna tutulanlar olurdu; bu hastala tutulann kir ve pislii daha ok olur. Bununla beraber sahabe temizlenmede tala yetiniyorlard. Dirhem, piyasada bilinen nakit-paradan daha byk olandr. Sehlili paras ve dierleri gibi piyasada gemez hale gelmi paralara gelince bunlarn da muteber olduu sylenmitir. Ama bu zayf bir grtr. arap, bevil ve tavuk pislii gibi necaset olduu hususunda ittifak edilmi olan pisliklerde lmleme dirhemle yaplr. Tavuk pislii, bir miskalden daha ar olduu zaman hacmi byk olmasa bile yine namazn geerliliine engel olur. Bunlar Mebsuttan ksaltarak alnmtr. (I, 60) Orada u da vardr: Muhammede denildi ki, sen eti yenen hayvanlarn bevillerinin temiz olduunu sylyorsun ama onlarn pisliinin de temiz olduunu sylemiyorsun niin? Ben dedi, bevlin taharetini sylediim zaman onun iilmesine cevaz verdim. Onun pisliinin temiz olduunu syleseydim pisliin yenilmesine de cevaz vermi olurdum ki, bunu hibir kimse sylemez. (I, 61) 167 Metindeki ve kad salla ifadesi H nshasnda ve salla olarak gelmitir. 168 Metindeki maatet kelimesi Z HA ve S nshalarnda maate olarak gelmitir. 169 Metindeki bade ma derken ma harfi esas nshadan dm fakat dier nshalarda mevcut bulunmaktadr. 170 Metindeki Ebu Hanife dedi ifadesi HA nshasndan dmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr. 171 Metindeki en-nal kelimesi esas nshada byledir. H nshasnda ise el-bal eklinde gelmitir k, bu bir anlam ifade etmez. 172 Metindeki fela yfsidu ifadesi H nshasndan dmtr. 173 Metindeki kesiran kelimesi Z nshasndan dmtr. 174 Metindeki ahsan hsyn (veya el-hasa kelimesinin) ouludur. Hayvan iin revs (ters) ne ise sr iin de ahsan-dk odur. Bak. Marib I, 151 175 Metindeki es-serkyn kelimesi Farsadan serkiyn kelimesinden Arapaya gemi Arapalam bir kelimedir. Serciyn de denir, gbre demektir.
166

32

pisliinde ayn byle sylediler. Ayrca Muhammed, ok, fahi fazlann (azann) drtte biri ve daha fazla olandr, dedi. Ben dedim: ok fahi bir miktarda olsa bile, eti yenen hayvanlarn salyalarnda bir saknca grmez misin? Evet, ok fazla olsa bile bunda bir saknca yoktur, dedi. Ebu Yusuf mlada 177 dedi ki: ok fazla demek, bir kara bir kar olan, demektir. Ben dedim: Onun (eti yenen hayvann) bevli elbiseye isabet ederse, o, da byle midir? Evet, dedi, Ebu Hanife ile Ebu Yusufun kavline gre, ok fazla olmad srece yledir. Muhammed ise ok fazla olsa bile eti yenen hayvann bevli, elbiseye isabet etse (namaz) bozmaz, dedi. Ben dedim: Odada (alda) iki tane kuyu var. Birisi lam ukuru olup oraya abdest suyu ve kk abdest suyu akar. Dieri de oradan (imek ve kullanmak iin) su ekilir. Bunlarn ikisi arasnda ne kadar yaknlk olmal, ne dersin? Be zira 178 kadar bir ara olmaldr, 179 dedi. Ben dedim: Bunlar arasnda bundan daha az bir mesafe varsa ve suyun tad ve kokusunda bir bozulma bulunmayp rengi 180 tad ve kokusunda bir ey yoksa? Buradan abdest almakta bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Eer aralarnda yedi zira veya daha fazla bir mesafe olup da suda bevil tad ve kokusu bulunursa? Buradan abdest almakta hayr yoktur, dedi 181 Ben dedim: Eer bir insan oradan abdest alr ve namaz klarsa, ne dersin? O, abdestini ve namazn yenilemek zorundadr, dedi. Ben dedim ki, eer kadn ve erkek, bir leen iinde cnplkten ykanrlarsa ne dersin? Bunda bir saknca yoktur, dedi 182 Ben dedim: Hayzl bir kadnn deti bitti ve boy abdesti ald. Dirhem kadar ykanmam bir yeri kalsa nasl yapar, ne dersin? Bu yeri ykar, dedi. Eer bundan nce namaz klm ise o, namazn yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Cnp olan adam da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim ki, cnp bir adam boy abdesti ald; fakat azna ve burnuna su vermeyi unuttu. Sonra namaza balad ve bir ya da iki rekt namaz kld. Sonra da gld, nasl yapar, ne dersin? O, azna su verir ve burnuna su verir, sonra namazn yeniden klar, fakat abdestini yenilemez, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o yle bir namazda idi ki, onun zerine tamamlamaya devam etseydi 183 onun iin yeterli olmazd. O namazda iken gld
Metindeki minhu kelimesi H nshasndan dmtr. mla ile Emali kelimesi, ilim dilinde ayndr. Bu, Ebu Yusufun Emali adl eseridir. (Bkz. Kef-z Znun ev.) 178 Zira dirsekten orta parmak ucuna kadar olan bir uzunluk lsdr. (ev.) 179 Metindeki be zira ifadesi Ebu Sleyman, Nevadir ve Emalideki rivayetlerdir. Ebu Hafs rivayetinde ise bu yedi zira olarak geer. Bak. Serahsi. 180 Metindeki ve la levne eyin ifadesi Z, HA ve S nshalarnda byledir. levn kelimesi esas nshadan ve H nshasndan dmtr. HA nshasnda tamu eyin ve la riyhuhu olarak gelmi, el-Muhtasar elKfide ise eer suda bevil kokusu ve tadn bulursa denilmektedir. 181 Serahsi der ki: Netice olarak, burada gerekli bir ey takdir etmek, mmkn deildir. Burada nemli olan art, lam ukuruna ve kuyuya bir eyin akp dmemesidir. Ancak bu yerin sertliine ve yumuaklna gre deiir. Baksana o diyor ki: Eer ikisi arasnda be zira olursa ve onda bevil kokusu ve tad bulursa o suda hayr yoktur. Fakat onda byle herhangi bir ey bulunmazsa, aralarndaki mesafe be ziradan daha az olsa bile, bunda bir saknca yoktur. te biz, bundan anlyoruz ki, burada nemli ve geerli olan ey, (suyun, akntdan, szntdan ve karmdan) kurtulmu olmasdr. 182 Hadiste belirtildiine gre Hz. Peygamberin baz hanmlar bir leende boy abdesti ald. Hz. Peygamber de o kaptan abdest almak istedii zaman ei ben cnptm, dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber olsun, su cnp olmaz, buyurdular. Hz. Peygamberin kadnn abdest suyu fazlasndan adamn abdest almasn yasaklad ve adamn abdest suyu fazlasndan da kadnn abdest almasn yasaklad hakknda rivayet edilen hadis az olup umumi belvada kanlmas zor ve imknsz durumlarda delil olamaz. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 62. Ben dedim: Su cnp olmaz hadisini Tirmizi tahri etmitir. O, dedi ki: Bu hadis sahih ve hasendir. Bu ayn zamanda Sfyan- Servi, Malik ve afinin szdr. Bak. S. 35. Bu hadis ile daha nceki yasak hadisinin arasn yle telif edebiliriz. Yasak hadisi temiz olmak (ve pislikten uzak tutmak) iindir. Bu hadis ise caizlii aklamak iindir. Bunu Camiut-Tirmizi arihi syledi. 183 Metindeki lev kelimesi H nshasndan dmtr.
176 177

33

zaman abdestini yenilemeye gerek yoktur. Ben dedim Adam abdestte azna ve burnuna su vermeyi unuttu ve bylece bir veya iki rekt namaz kld sonra gld, ne dersin? 184 Onun abdesti yenilemesi ve namaza da yeniden balamas gerekir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, namazn tamamlasayd bu, ona yeterli olurdu 185 Ben dedim: Bir adam cnplkten 186 gusletmi, fakat vcudunda dirhem miktar kadar su dememi bir yer kalm, sonra bu bir veya iki rekt namaz klm ve sonra da namazda glm, ne dersin? Bu adam dedi, o su dememi olan yeri ykamas ve namaza yeniden balamas gerekir. Fakat yeniden abdest almaz. Ben dedim: Bir adam abdest ald, fakat ban mesh etmeyi unuttu, sonra bir ya da iki rekt namaz kld sonra da gld, ne dersin? O dedi, ban mesh etmesi ve namaza yeniden balamas gerekir, fakat abdesti yeniden almaz. Ben dedim: Bir adam abdest ald, fakat azna ve burnuna su vermeyi unuttu; ya da cnp 187 idi de bylece azna ve burnuna su vermeyi unuttu sonra da namaz kld, ne dersin? Abdestle ilgili olana gelince, dedi, onun namaz tamdr. Fakat cnplkten gusleden veya hayzdan temizlenen kimse ise o, azna su verir, burnuna su verir ve namazn yeniden klar. Ben dedim: Bu iki meselenin farkl olmasnn sebebi nedir? Bunlar kyas bakmndan birdir ve ayndr, dedi. Ancak ben burada bn Abbastan gelen hadis 188 sebebiyle kyas terk 189 ediyorum 190 Ben dedim: Eer adam,
Metindeki e reyte in nesiye cmlesi esas nshada, H ve Z nshalarnda byledir. S nshasnda ise e raeyte raclen nesiye eklinde gelmitir. 185 Ben derim ki: Abdestle gusl arasnda fark vardr. Bize gre aza ve buruna su vermek guslde farz, abdestte ise snnettir. Bu meselede bizim imammz bn Abbastr. O, bunlar cnplkte farz, abdestte ise snnettir, dedi. Hz. Peygamber buyurdular ki, her san (ty ve kln) altnda cnplk vardr. Dikkat edin! O sebeple salarnz slatn, derinizi de temizleyin. Azda da deri vardr. bn Arab der ki, d deri (insann) etini ezadan korur. Burunda da kllar bulunur. Bak. Serahsi Mebsut, I, 62 186 Metindeki e raeyte raclen cnben ifadesi HA ve S nshalarnda e raeyte cnben eklinde gelmitir. 187 Metindeki ev kane cnben ifadesi Z, HA ve S nshalarnda ev cnben eklinde gelmitir. 188 Metindeki lil-eseri kelimesi H nshasndan dmtr. 189 Metindeki nedeu kelimesi H nshasnda nedfeu eklinde gelmitir ki bu bir yanltr. 190 bn Abbastan gelen hadis udur: Bizim mam Azammz, Osman b. Rait, Aie bint Acrad yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Cnp bir insan ykand zaman azna ve burnuna su vermeyi unutursa, o, bu aza ve buruna su vermeyi yeniden yapsn. Hafz Talha b. Muhammed bu hadisi Msnedinde Yezid b. Harun yoluyla ondan tahri etmitir. Yine Hafz Muhammed b. Muzaffer ve bn Husrev onun vastasyla Hasan b. Ziyad yoluyla bn Abbastan tahri etmitir. Ve yine bn Husrev Ebyaz b. el-Eazz yoluyla ondan tahri etmitir. Hasan b. Ziyad da yine bu hadisi Msnedinde ondan tahri etmitir. Bak. Camiul-Mesanid, I, 229 mam Ebu Yusuf da bu hadisi Asarnda (s. 13) ondan tahri etmitir. Osman b. Raid, Aie bint Acrad yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Kii cnplkten ykand zaman azna ve burnuna su vermemi ise o, boy abdestini yenilesin. Eer bunlar abdest alrken yaptysa yeniden abdest almaz. Bu hadisi Darakutni birka kanal yoluyla tahri etmitir: Ebu Hanife bize Osman b. Rait, Aie bint-i Acrad yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: O, ancak cnp olduu zaman iade eder. Bunu Abdullah b. Yezid (el-mukri) yoluyla tahri etti. Ebu Hanife bize Osman b. Rait yoluyla Aie bint-i Acradn azna ve burnuna su vermeyi unutan cnp kii hakknda yle dediini haber verdi: Aie dedi ki, bn Abbas yle dedi: Azna su verir ve burnuna su verir ve namazn yeniden klar. Bunu yine bn Mbarek, Sfyan, Osman es-Slemi ve Aie bint-i Acrad yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Cnplkte yeniden klar ama abdestte yeniden klmaz. Heim Haccac b. Ertat ve Aie bint Acrad yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Eer bu cnplkten ise aza ve burnuna su vermeyi yeniler, namaza da yeniden balar. bn Arafe dedi ki, eer o, azna ve burnuna su vermeyi unuttuysa, eer bu cnplkte idiyse ekilir, azna su verir ve burnuna su verir ve namazn yeniden klar. Hedebe b. Halit, Hammad b. Seleme, Ammar b. Ebu Ammar yoluyla Ebu Hreyrenin yle dediini haber verdi: Raslllah bize azmza ve burnumuza su vermemizi emretti. (Dedi ki) Davud b. Muhabir ona uyarak bu hadisi merfu olarak nakletti, bu ikisinden bakas da onu mrsel hadis olarak nakletti. Ben derim ki, onlar bunu merfu olarak rivayet etseydi, yine yeterli olurdu. nk daha ok gvenilir olmak tabii ki, daha makbuldr. Bu mrsel hadis, eer gvenilir bir raviden geliyorsa sana gre de bize gre de sahih saylr. Mctehid bir imam olan bn Sirin diyor ki, Hz. Peygamber cnplkte buruna defa su vermeyi bir kural olarak koymutur. Darekutni bunu sahih bir senetle ondan rivayet etmitir. Ben dedim: el-Hafz Tacilde gusl yapan bir kiinin, azna su vermeyi terk etmesi konusunda Osman b. Rait, Aie bint-i Acrad ve bn Abbasn (rivayeti) vardr. Ebu Hanife ve Sevri yine ondan (bn Abbastan) rivayet etti. bn Hbban bunu
184

34

abdestte ban mesh etmeyi unutur ve bylece namaz klarsa? Onun ban mesh ederek namazn yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Sen buna mesh etmedi diye namaz yeniden klmasn syledim ama azna ve burnuna su vermediin zaman bunu yeniden kl demedin, niin? nk dedi, ba mesh etmek, Allahn kitabnda farz klnmtr; hlbuki aza ve buruna su vermek byle (farz) deildir. Ben dedim. Eer ban mesh etmeyi unutsa, sakalnda da su olsa ve bu suyu alp onunla ban mesh etse? Bu ona yeterli olmaz, dedi, nk o suyu alp bununla ban mesh etmesi gerekir, zira bu ona farzdr. Sfyan ise bu ona yeterlidir, dedi 191 Ben dedim: Eer elinde bir ya ve slaklk varsa onu bana mesh edebilir mi? Evet dedi, bu ona yeterli olur. Bu, ayn kaptan eline su alp onunla bana mesh vermesi mesabesindedir 192 nk elindeki bu slaklk, onun bana da ular. 193 Benim iin elindeki su (slaklk) ile veya kaptaki su ile mesh etmi, arada bir fark yoktur. Fakat sakalndaki suya gelince, onu bir defa abdest alrken kullanmtr, artk o suyu ikinci defa tekrar abdestte kullanmak, onun iin yeterli olmaz. Ben dedim. Adam, abdest alrken bir veya iki parma ile ban mesh etse ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Zfer ise yeterli olur grndedir 194 Ben dedim: Eer parma ile mesh ederse? Bu, onun iin yeterlidir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, bylece parmaklarnn ou ile mesh etmi olmaktadr. Eer o bir parma veya bir-iki parma mstesna btn eli ile mesh etse 195 onun iin yeterli olur. Fakat onun iin efdal196 olan, ban eli ve parmaklar ile birlikte 197 mesh etmesidir. O, parma ile mesh ederse de byledir.198 Ben dedim: Eer onun salar omuzlarna decek kadar uzun olup kulaklarndan aa ve omuzlarndan yukarda 199 olan salarna mesh verse, ne dersin? Bu ona yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Omuzlarndan ve kulaklarndan yukarda olan salarna mesh verirse? Bu ona yeterli olur, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, kulaklardan aada olanlar ba saylmaz, ancak kulaktan yukarda olanlar batan saylr 200
ska-gvenilir kimseler arasnda saymtr s. 282. Buhari bunu Tarih-i Kebirinde bn Ebi Hatim de Cer ve Tadilde bunun hakknda bir eletiride (cerhte) bulunmadlar. Usdl-Gabede (V, 505) Aienin terceme-i hali hakknda deniliyor ki: Yahya b. Maiyn rivayet ediyor ki, gerekten rey sahibi fakih Ebu Hanife, Aienin yle dediini iitti: Ben Raslllahtan duydum ki, o, yle dedi: Allahn yeryznde bulunan en ok askeri ekirgelerdir. Ben onlar ne yerim ve ne de haram ederim. Ebu Hanifeden rivayet ediliyor ki, Osman b. Rait, Aie bint-i Acrad, bn Abbas (zincirindeki) Aie, tabiindendir. Birok lim onu tabiler arasnda anar. Ebu Musa da onu tahri etmitir. Zehebi, Tecridde (II, 302) Acradn kz hakknda der ki, bn Maiyn dedi: Onun sahabe olduu hakknda haber vardr, fakat bu az-zayf bir haberdir. Ben dedim. Ebu Hreyre hadisinde de kendisinden sz ve cevaplar vardr; ama buras onun yeri deildir. 191 Metindeki Ebu Sfyan ise bu ona yeterlidir, dedi sz HA ve S nshasndan dmtr. 192 Metindeki ma harfi ou nshalarda byle gelmitir. S nshasnda ma harfi yerine men kelimesi gelmi, H nshasnda da man (su) kelimesi gelmitir ki, bu bir yanltr. 193 Metindeki lea tera ennehu eydan ifadesi, H nshasnda ela tera eydan ennehu eklinde, S nshasnda da ela tera ennehu innema olarak gelmitir. 194 Metindeki ve kale Zferun yecziyhi ifadesi H, HA ve S nshalarndan dmtr. 195 Metindeki mesehahu kelimesi Z nshasnda meseha olarak gelmitir. 196 Metindeki efdal kelimesi S nshasnda el-efdal eklinde gelmitir. 197 Metindeki kileyhima ifadesi, HA ve S nshalarnda kiltahuma eklinde gelmitir ki, bu mstensihlerin bir yanlgsdr. Doru olan, bunun kileyhima veya kilteyhima eklinde olmasdr. 198 bn Rstemin Nevadirinde denilir ki, o ban veya metine mesh ederken parman koyup ileri geri ekmese bile Muhammede gre caizdir, fakat Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grne gre ban drtte bir blm slanacak ekilde parmaklarn ekmedike (mesh) caiz olmaz. Muhammed b. Seleme byle dedi. Bak Serahsi, Mebsut, I, 64 199 Metindeki ala menkbeyhi (omuzlarnn zerinde) ifadesi HA ve S nshalarnda bi ala menkbeyhi eklinde gelmitir. 200 Serahsi der ki: nk salara mesh vermek, ayn san altndaki deriyi mesh etmek gibidir. ki kulan alt ksm boyun, st ksm ise ba saylr.

35

Ben dedim: ki kulan n taraflar yz ile beraber ykanr, arka taraflar da ba ile beraber mesh edilir mi, yoksa hem n, hem de arkas mesh edilir mi, ne dersin? Bunun hangisini yaparsanz yapn, gzeldir, dedi. Ama bana gre en gzeli ise bunlar ba ile beraber mesh etmesidir. nk bize gre iki kulan hem n taraf ve hem de arka taraf batan saylr 201 Hz. Peygamberin yle buyurduklar bize ulat 202 ki kulak batandr. Ben dedim: Eer ban mesh etse, fakat iki kulan mesh etmese, ne dersin? Bu ona yeterli olur dedi. Ben dedim: Eer o, iki kulan mesh edip de ban mesh etmese? 203 Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. 204 Ben dedim: Gerekten 205 sen, kendi grn braktn! Ben kulaklar hakknda istihsan alyorum. Ba hakknda ise salam bir hadise dayanyorum, dedi.206 Ben dedim: Adam, namaz iin abdest ald gibi abdest alp sonra salarn kesse (tra olsa) 207 veya koltuk alt kllarn yolsa, trnaklarn 208 kesse ya da byklarn dzeltse bunlardan dolay mesh (ve ykama) gerekir mi? Hayr dedi. nk bunlar temizlik ve paklktr. Eer bunlar, abdestin bir ksmn bozmu olsayd, onun tamamn bozmu 209 olurlard. Sen, abdestin birazn bozup da bir ksmn bozmayan bir ey grdn m? Bu byklar ksaltmak, trnaklar 210 kesmek ve koltukalt kllarn yolmak, snnete uygun bir ey olup bunlar temizlii daha da artrrlar. 211 Bu yzden bunlar yapan 212 kiinin, yeniden abdest almas gerekmez. 213
nk ykamada mesh ve ondan fazlas da vardr. Fakat birincisini yapmak daha iyidir. nk iki kulak batan saylr. Bata nas-delil ile farz olan ey onu mesh etmektir. Biz iki kulak batan saylr derken, bunu kulaklar bata olduu iin syledik. Kpeklerin, kedilerin ve fillerin kulaklar ve azn ap da ene kemii ba kemiinden ayrlp uzaklaan (varlklarn) kulaklar da bata kalr. Buna dayanarak biz diyoruz ki, kii kulaklar iin yeni bir su almaz. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 64 202 Metindeki belaana S nshasnda kale belaana eklinde gelmitir. Kale (dedi) fiilinin faili mam Azam Ebu Hanifedir. Yazar Kitabl-Asarda bunu yle der: Ebu Hanife bize Hz. Peygamberin yle buyurduklar ulat dedi: ki kulak batandr. Ebu Yusuf bu hadisi ondan (mam Azamdan) Asarnda (s. 7) Abdlkerim bn Ebil-Maharik ve bir adam kanalyla bn merin yle dediini rivayet etti: ki kulak batandr Nasburrayede (I, 18) Hz. Peygamberin yle dedii (rivayet edilir): ki kulak batandr. Ben dedim: Ebu mame hadisi Abdullah b. Zeyd, bn Abbas, Ebu Hreyre Ebu Musa Enes bn mer ve Aie yoluyla rivayet edilmitir. Bu hadisi Ebu Davud, Tirmizi ve bn Mace Hammad b. Zeyd Sinan b. Rabia, ehr b. Huab ve Ebu mame yoluyla yle rivayet eder: Hz. Peygamber abdest ald yzn ve ellerini defa ykad ve ban mesh etti ve ki kulak batandr buyurdular. bn Macenin metni yle: Hz. Peygamber buyurdu dedi: ki kulak batandr Bir defa ban mesh ediyordu ve gz pnarlarn da mesh ediyordu. Daha geni bir aklama istersen Nasburrayeye bak. 203 Metindeki rasehu kelimesi S nshasnda bi rasihi olarak gelmitir. 204 Bu ona yeterli olur cmlesinden balamak zere ban mesh etmese ye kadar olan ksm H nshasndan dmtr. Bu, mstensihin yanlgs ile olmutur. 205 Metindeki kad kelimesi S nshasndan dmtr. 206 Serahsi der ki: Fkhta baa mesh etmenin hkm nas ile sabittir. Kulaklarn batan olduu ise vahit haberle gelmitir. Onun iin nasla sabit olan bir hkm, vahit haberle yerine getirilmez. Nitekim namazda Hatime (Kabenin altnoluk tarafnda bir duvar) ynelen kiinin istikbali, her ne kadar Hatim Beytullahtan olsa bile, onun iin yeterli olmaz. nk Kabeye ynelmenin farz oluu nas (ayet) ile sabit olmutur. Hatimin Beytullahn bir paras olduu ise vahit haberle sabit olmutur. O nedenle nasla sabit olan bir hkm, vahit haberle ifa edilmez. Bak. Serahsi, Mebsut I, 65 207 Metindeki cezze arahu ifadesi S nshasnda cezze rasehu eklinde gelmitir. 208 Metindeki azfarahu kelimesi, S nshasnda ezafirahu olarak gelmitir. 209 Metindeki nakazahu kelimesi S nshasnda li nakzhi olarak gelmitir. 210 Metindeki azfarahu kelimesi S nshasnda ezafirahu eklinde gelmitir. 211 Metindeki izdade kelimesi HA nshasnda zade eklinde gelmitir. 212 Metindeki fe la yecibu kelimesi H ve S nshalarnda ve la yecibu olarak gelmitir. 213 bn Cerir, onun abdest almas gerekir, der. brahim de sadece bu yer zerinden suyu aktmas gerekir der. Bu fasit bir ifadedir. nk Hz. Peygamber Abdest ancak hades yapan (abdestini buzmu olan) kimse iin vardr buyurmulardr. Hlbuki bunlar yapan kimse sadece bir temizlik yapmtr, bu nasl bir hades, abdest bozmak gibi olur? Hz. Aliye bu konuda soru sorulduu zaman yle dedi: Bu (sakal, byk kesmek gibi olaylar) temizlii ve pakl artrmaktan baka bir ey yapm olmazlar. Bak. Mebsut, I, 65
201

36

Ben dedim: Adam, abdest alp sonra namazda veya namazn dnda kamna dokunsa, bu onun abdestini bozar m ve o elini ykamas gerekir mi, ne dersin? Hayr dedi. Ben dedim: Bir adam, abdest ald, sonra hanmna 214 ehvetle bakt, ama kamndan mezi 215 gelmedi. 216 Bu adamn abdest almas gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi 217 Ben dedim: diilik organna baksa 218 ne dersin? Eer diilik organna baksa dedi. Ben dedim ki, eer diilik organna bakarsa 219 baknca meni, mezi veya vedi 220 gelirse ne dersin?221 Eer meni gelirse ona gusl gerekir, dedi. Mezi veya vedi gelirse ona sadece abdest gerekir, gusl gerekmez. Ben dedim: Meni, mezi ve vedi nedir? Meni, koyu yani biraz kat, beyaz renkli (bir sv) olup o geldii zaman erkeklik organ, sertliini kaybedip buruur. Mezi ise ince beyaza alan renkte bir sv. Vedi de ince bir sv olup bevilden sonra gelir. 222 Ben dedim: Adam abdest ald sonra eini ehvetle 223 pt veya dokundu ya da ehvetle 224 hanmn reme organn tuttu, bu onun abdestini bozar m, ne dersin? Hayr, dedi.225 Ben dedim: Eer zerlerinde elbiseleri olmadan vcutlar birbirine dokunur ve adamn penisi hanm iin uyanp sertleirse?226 Bu duruma gelince bu hal onun abdestini bozar ve onun abdestini yenilemesi gerekir. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise yle der: Onun abdest almasna gerek yoktur, mezi ve vedi gibi svlar gelirse ancak o zaman abdest alr. Ben dedim: reme organnn dnda bir yerle cima eden, fakat menisi gelmemi, sadece mezi ve vedisi gelmi olan adam hakknda ne dersin? Onun abdest almas gerekir, gusl almasna lzum yoktur. Ben dedim: organlar karlap penisin kertii (snnet yeri) vajinann iinde kaybolursa ne dersin? Bu durum, onun boy abdesti almasn gerekli klar 227 Ben dedim: htilam 228 olan adam, kendisinden hibir ey inzal olmad ve hibir ey de grmedi 229 ne dersin? Bu adamn gusletmesi gerekmez dedi. Ben dedim: Eer o kendisinin ihtilam olmadn biliyorsa, fakat o ister bir rya grsn ister grmesin, uyandnda dekte veya uyluunda bir mezi bulursa? Bu konuda daha gvenilir hareket etmek iin ne yapar,
Metindeki imraetehu kelimesi S nshasnda imraeten eklinde gelmitir. Bu, ehvetlenen erkekten gelen meniden baka, yapkan bir svdr. (ev.) 216 Metinde mezi gelmedi ifadesi S ve HA nshalarnda mezi ve vedi gelmedi eklindedir. 217 Ben dedim: Bir adam abdest ald ifadesinden itibaren olan cmle H nshasndan dmtr. 218 Metindeki in nazara kelimesi HA ve S nshalarnda fe in nazara olarak gelmitir. 219 nk bu konuda bn Abbasn u sz vardr: Abdest (insandan) darya kan (kat, sv ve gaz gibi) eylerden dolay (bozulduu iin) alnr. Sadece bakmakla insandan (kamtan) bir ey kmaz. Bakmak ve tefekkr etmek ayn eydir. Bak Mebsut, I, 65 220 Bu, bevilden sonra erkeklik organndan gelen yapkan bir svdr. (ev.) 221 Bu cmle Z nshasndan dmtr. 222 Bu svlarn bu zellikleri ile yorumlar Hz. Aie (r.a.) dan gelmitir. Bak. Mebsut, I, 67 223 Metindeki li ehvetin ifadesi S nshasnda bi ehvetin olarak gelmitir. 224 Bir nce dip nota bak. 225 Bu Hz. Ali ile bn Abbasn grdr. afii ise onun abdest almas gerekir dedi ki, bu da Hz. mer ile bn Mesudun grdr. Sahabe ve tabiun dneminde bu mesele nemli bir ihtilaf konusu olduu iin nsanlara imam olan kimsenin bu konuda tedbirli davranmas gerekir, denilmitir. mam Malik, eer ehvetle perse gerekir, yoksa gerekmez demitir. Bu hususta onlardan her birinin delili ve birinin dieri zerine tercihi ve geni bir aklama istersen bak. Serahsi Mebsut, I, 67 226 Hasen Ebu Hanifeden naklederek yle bir yorum getirmitir: Ar mbaeret (vcutlarn birbirine sarlmas): plak olduklar halde hanmn kucaklamak, sarlmak ve kar kocann reme organlarnn birbirine dokunup demesidir. Bak. Mebsut, I, 68 227 Bu Muhacirinin mer, Ali ve bn Mesudun grdr. Ensara gelince onlardan Ebu Said, Huzeyfe ve Zeyd b. Sabit inzal olmadka, menisi gelmedike cinsel ilikiden gusl icap etmez dediler. Sleyman el-Ame de u hadisin zahirine dayanarak bu gr almtr: Su ancak sudan gerekir. Ben bu hadis mensuhtur dedim. Ensar da bunun nesh edildiini duyunca bu grlerini terk etmilerdir. 228 D azmas, ryada cenabet olma (ev.) 229 Hibir ey grmedi ifadesi H ve Z nshalarndan dmtr.
214 215

37

dedim? Bu durum ona boy abdesti almay gerektirir, dedi. Ben dedim: Eer o mezi grmemi, fakat ryasnda vedi geldiini 230 grmse? Bu bir bevldir, dedi. Bundan tr ona gusl gerekmez. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise ihtilam 231 olduuna dair kesin bir kanaat olumadka ona gusl gerekmez dedi. Ben dedim: htilam konusunda kadn da ayn erkek gibi midir, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Kadn cnp oldu, sonra gusletmeden nce ayba oldu, onun cnplkten boy abdesti almas gerekir mi, ne dersin? Kadn dilerse gusleder, dilerse temizleninceye kadar gusletmez, dedi 232 Ben dedim: Cnp kii ve hayzl kadn elbisenin iinde terlerlerse bu elbise ykanr m ve ona su serpilir mi 233 ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim ki, su havuzunun iine bir le-l dse bundan abdest alnr m ve oradan iilir mi, ne dersin? Eer havuz kk olup bir taraf dier tarafna ulayorsa dedi, buradan abdest alnmaz ve su iilmez. Ancak kii susuzluktan 234 dolay kendi canndan olma korkusu tarsa ondan iebilir, ama abdest alamaz. Eer havuz byk olup bir taraf dier tarafna ulap karmyorsa onun dier tarafndan imesinde ve abdest almasnda bir saknca yoktur. 235 Ben dedim: Bir insan, bu havuza bevletse, bir cnp kii orada ykansa ve oraya insan dks dse yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim ki, iine insan dks gibi bir pislik dtnden endie edilen ve bu konuda kesin bir bilgi de olmayan havuzdan sorup aratrmadan oradan su iilir ve abdest alnr m? Evet, dedi. Ondan iilir ve abdest de alnr. Onun aratrp sormas da gerekmez. Orada pislik

Metindeki evedda fi ruyahu ifadesi HA ve S nshalarnda raea vediyyen eklinde gelmitir. Sonra Ebu Hanife bu meselede, kar kocann vcutlarnn birbirine ar bir ekilde dokunmas meselesi ve imi fare konusunda ihtiyatl davranmay tercih etmitir. Bak. Mebsut, I, 69 232 nk ykanmak temizlik iindir. Hem abdest temizliine namaz eda etmek iin ihtiya vardr. Halbuki namaz klma olay hayz kan durmadan gerekleemez. O dilerse ykanr; nk suyu kullanma kan dolamn kolaylatrr. mam Malik ise yle diyordu: bu kadnn ykanmas gerekir. nk cnp olan kimsenin Kuran okumas yasak iken hayzl olan kadn ise Kuran okumaktan yasaklanmaz. Bak. Mebsut, I, 70 233 Metindeki yendahu kelimesi Z nshasnda yentedhu eklinde gelmitir. Bu cmle H ve S nshalarndan dmtr. 234 Metindeki fil-atai kelimesi HA ve S nshalarnda el-atae olarak gelmitir ki, dorusu da budur. 235 Byk havuz ile kk havuzu birbirinden ayrmak, onlarn bir tarafnn dier tarafna karmasyla anlalr. Bir ara havuza boya atlsa ve bu boyann etkisi havuzun dier tarafnda grlse bu kk havuz saylr. nk biz boyann renk olarak dier tarafa gittii gibi necasetin de oraya ulaacan biliriz. Byk mam Ebu Hafstan byle nakledildi. Bir tarafnn dier tarafna ulamasnn yorumunda zahir mezhep udur: Havuz normal halinde dururken bir taraf hareket ettirildii zaman dier taraf da hareket ediyorsa bu kk havuz saylr. Yok, eer dier taraf hareket etmiyorsa bu da byk havuz saylr. Suyu hareket ettirmenin ekli ise Ebu Hanifeden nakledilen ey onun abdest alan kiinin hareket ettirmesini l almasdr. Ebu Yusuf ise suya dalan kiin hareket ettirmesini itibar etmektedir. Bylece Ebu Hanifeden gelen rivayetin daha geni olduu grlmektedir. Sonra byk havuz hakknda baz statlarmz, byk havuzu akan suya benzeterek oraya necaset dmekle su necis olmaz demileridir. Necasetin dt ve bulunduu yer necis olmutur, demek herhalde daha dorudur. Kitapta buna iaret ederek yle dedi: Dier taraftan abdest almakta bir saknca yoktur. Bunun anlam udur: Necasetin bulunduu yerden kk havuz miktar kadar bir alan terk etmek gerekir. Sonra ( o yerin dndaki bir alandan) abdest alr. nk necaset bu (kk havuz alannn) dna ulamamtr. Bu Ebu Yusuf ile Ebu Hanifeden yaplan nakillerde aklanmtr. Buna gre onlar yle dediler: Havuzun bir kenarnda istinca (abdest bozma sonras su ile temizlenen) yapan kimsenin suyu hareket ettirip gidermeden buradan abdest almas ona yeterli deildir. l ile belirleme meselesine gelince Ebu smet bu konuda yle dedi: Muhammed bu konuda ona on diyordu. Sonra Ebu Hanifenin grne gelerek yle dedi: Ben bu konuda hibir ey takdir etmiyorum. Mehur olan ise Muhammede bu mesele iin sorulduunda onun eer havuz bu mescit kadar var ise o byk havuz saylr, dediidir. Kalkp onun mescidini ltklerinde sekize sekiz olduunu grdler. Bunun on ikiye on iki olduu rivayeti de vardr. Buna sekize sekiz diyen kimse mescidi iinden lmtr. On ikiye on iki rivayetini yapan da bunu dndan lmtr. Suyun derinliine ise pek bakmadklar iin avucumuzu soktuumuz zaman gmlecek kadar olsa yeter demilerdir. Serahsi, Mebsut, I, 71
230 231

38

olduu kesin bilinmedike oradan su imeyi ve abdest almay terk etmez.236 Ben dedim: Yol kenarnda bir havuzda bir pislik bulunmadan rengi ve tad bozulmu su olsa buradan abdest alnp su iilebilir mi? Evet, dedi.237 Ben dedim: Cnp bir adam bir rmaa dt ve bir defa dalp kt, azna ve burnuna su verdi, ap arasn temizledi ve her tarafn bir defa 238 ykad, buna ne dersin? Bu, onun iin yeterlidir, dedi.239 Ben dedim: Adam abdest ald ve ban mesh etmeyi unuttu, bana yamur suyu isabet etti. Bundan parmak kadar bir yere isabet etti ve bunu mesh etti, ne dersin? Bu, onun ban mesh iin yeterlidir, dedi. Ben dedim: Cnp bir adam, ok iddetli bir yamurda soyunmu olarak dar km olsa, bylece kendisine isabet eden yamur suyu ile ykanr, azna ve burnuna su verir ve ap arasn ykarsa ne dersin? Onun bu gusl kendisine yeterli olur, dedi. Ben dedim: Cnp bir adam, bir kuyuya dse ve orada ykansa, ne dersin? Bu kuyunun suyu fasit olmutur, onun gusl de yeterli deildir, dedi 240 Ben niin dedim? nk dedi, o kuyuya dt zaman btn suyu ifsat etmitir; bylece o necis bir su ile ykanmtr, netice olarak bu onun iin yeterli deildir. 241 Ben dedim: Birisi gelip adama abdest nasl alnr diye soruyor, o da soran 242 kiiye 243 gsterip retmek iin kalkp namaz iin abdest ald gibi abdest alyor. O, abdest ald zaman bununla abdest almaya niyet etmedii halde onun bu abdesti namaz iin kendisine yeterli olur mu 244 ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim, hlbuki o bununla namaz klmay murat etmedi 245 onun maksad 246 kendisine soru soran kiiye abdest almasn retmekti?

nk suda asl olan onun temiz olmasdr. Onun iin baka bir ey ortaya kmadka suyun bu zelliine yapmas gerekir. Onun korkusu zan zerine kurulmutur. Hlbuki zan ise gerei ortadan kaldrmaz. yleyse onun sorup aratrmasna gerek yoktur. nk sorup aratrmak delil bulunmad zaman bir ihtiyatr. Temizliin esas (veya temizlikte as olan yani suyun temiz olmas) mutlak bir delildir; onun iin adamn sorup aratrmaya ihtiya duymadan onu kullanma hakk vardr. Nitekim sen zaten bn merin Amr bn-il As Ey havuz sahibi bize haber verme sz ile soru sormasn ho grmediini biliyorsun. Suyun iine pislik dmeden (rengi, tad ve kokusunda) bir bozulma olsa bile yine byledir. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 71. Ben dedim Metindeki bn mer sznn dorusu mer olmal. Bu mstensihin yanllarndan birisi olsa gerektir. 237 nk yle bir rivayet vardr: Hz. Peygamber Rume Kuyusuna geldi ve onun suyunu bozulmu buldu; azna bu sudan ald ve sonra onu kuyuya pskrtt. Bylece su tekrar temiz hale geldi. nk suyun renginin deimesi aa yapraklar ve ona benzer eylerde olduu gibi bazen temiz bir eyin dmesiyle de olur. Kokusunun deimesi de denildii gibi ok durmak suretiyle de olabilir. Nitekim yle denildi: Bozulmu ve kokmu su durduu zaman kokusu dalp yaylr. ok uzun zaman duracak olursa bu defa a pislii ortaya kar. Bylece suyun temiz oluu bu ihtimallerle yok olmaz; onun iin de biz oradan abdest almay brakmayz. Serahsi, Mebsut, I, 72 238 Metindeki minhu merraten ifadesi H nshasndan dmtr. 239 nk gusl demek, suyun cnp beden zerinden aktlmasdr. Gusln sahih olmas iin suyu dkmek ve ovmak art deildir. Kii, suyun iine batp kt zaman sanki o, suyu bedeni zerine aktm gibi olur. Zira o, suyun iinden kt zaman su, gerekten onun zerinden akar. 240 Ancak bu, kuyu ona on (10 X 10 zira) ebadnda olmad zaman byledir. Fakat ona on (zira) ebadnda olursa suyu ifsat etmez ve bu ykanmas da kendisi iin yeterli olur. 241 Metindeki fela kelimesi H nshasnda ve la olarak gelmitir, bu bir yanltr. 242 Metindeki seelehu kelimesi HA nshasnda yesel anhu eklinde gelmitir. 243 Metindeki er-racl kleimesi S ve HA nshalarndan dmtr. 244 Burada bir cmle Z nshasndan dmtr. H ve S nshalarnda ise Hel yczihi zalike min vuduissalati (Bu ona namaz abdesti gibi yeterli olur mu) denilmektedir. Bence bu ibare A nshasndakinden daha gzeldir. 245 Metindeki lime ve lem yrid ifadesi S ve HA nshalarnda lime ve huve lem yrid eklinde gelmitir. 246 Metindeki ve innema erade ifadesi S ve H nshalarnda innema erade eklinde gelmitir. Esas nshada vav harfi eklenmitir Z nshasnda da yledir. Fakat dorusu bu vav harfinin hazfedilmesidir.
236

39

Kii dedi, abdest ald, bununla namaz klmay ister murat etsin 247 ister etmesin, onun abdesti kendisi iin yeterlidir. Nitekim cnp bir adam gusletse, ama cnp olduunu unutsa, cnplkten ykanmay murat etmeden gusletmi olsa, onun bu ykanmas cnplkten dolay gusletmesine yeterli olur. te bu abdest de byledir. Ben, o, bununla gusletmeye niyet etmi veya etmemi buna pek nem vermem. Ben dedim: Adam, abdest alp sonra yzn mendili ile mesh etse ne dersin? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben niin dedim.248 Eer o, souk bir gecede gusletse, kuruyuncaya kadar yle plak durur mu 249 ne dersin? Ben hayr, dedim. Abdest ald zaman mendil ile cnplkten (guslettiinde) elbisesi iinde silinip 250 kurulanmasnda bir saknca yoktur. Ben dedim: Cnp bir adamn abdest almadan evvel uyumas veya hanm ile tekrar ilikide bulunmas mekruh olur mu, ne dersin? Bunda bir saknca yoktur; isterse abdest alr, isterse almaz, dedi. Hz. Aienin yle dedii bize ulat: Hz. Peygamber hanmyla bir olurdu. Su kullanmadan uyurdu. Sonra kalkar, dilerse ya tekrar hanmyla birleir veya dilerse guslederdi 251 Ben dedim: Eer o, yemek yemek istese nasl yapacak? Ellerini ykayacak dedi. Sonra azn ykayacak ve sonra da yiyecektir. Ben dedim ki, eer onun iki eli temiz ise onlar ykamadan yerse? Bu ona zarar vermez. Fakat benim iin ho olan 252 onun ellerini ykamas ve azna su verip ykamasdr. Ben dedim: O, namaz abdesti gibi, niin abdest almyor? Bu, bir ey ifade etmez, dedi. 253 Ben dedim: Hayzl kadn, yemek yemek istedii zaman namaz abdesti gibi, hep abdest alacak m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim 254 Kadn erkek gibi mi, yoksa daha ar bir durumda m? Onlardan hibirisi zerine abdest almas gerekli deildir. Fakat o 255 sadece dilerse iki elini ykar ve azna su verip ykar. 256 Ben dedim: Eli krlan 257 adam, onu sardryor, namaz iin abdest alrken o, bu sarg zerine mesh verebilir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onda yara, bere ve ban gibi eyler olsa, o yarann zerine koyduu bez zerine adamn mesh vermesi de byle midir? Evet, dedi, bu ona yeterli olur. bann yeri, abdest azalarnda ise byle yaplr. Eer o, abdest alannn dnda ise ona zerine mesh vermesine lzum yoktur. Ben dedim: Eer adamda bir yara varsa, bunun zerine mesh verdii takdirde kendisine bir ey olmasndan korkuyorsa ne

Metindeki ve erade kelimesi ou nshalarda byledir. S nshasnda vav harfinib hazfyla erade eklinde gelmitir. E dorusu da budur. 248 Bu cmle, batan sona brahim en-Nahainindir. Kitab-l Asarda olduu gibi o bununla soranlara delil getirmitir. 249 Bundan nceki (243) nolu paragrafa bak. 250 Metindeki yetemessahu kelimesi H nshasnda yemsehu eklinde gelmitir. 251 Bu hadisi mam Muhammed Asar adl eserinde senedleri ile beraber, Ebu Hanife, Ebu shak, Esved ve Aie yoluyla rivayet etmitir. 252 Metindeki el-ehabbu ileyye ifadesi esas nshada byledir. H, HA ve Z nshalarnda ise ehabbu ileyye eklindedir. S nshasnda ehabbu fi zalike eklindedir. Ben dedim: Her halde bu Ehabbu zalike ila idi. Mstensih bunu tahrif etti. Bylece ileyye oldu fi de zalike zerine takdim edildi veya ehabbu ileyye fi zalike oldu ve bundan ileyye dt. Allah, en iyi bilir. 253 Bu cmle HA ve S nshalarndan dmtr. 254 H ve HA nshalarnda ben dedim eklinde, Z, S ve A nshalarnda ise o dedi eklinde gelmitir. 255 Metindeki ve lakinnehu kelimesi esas nshada ve S nshasnda byledir. H, Z ve HA nshasnda ise ve lakin eklinde gelmitir. 256 HA ve S nshalarnda u ifadeler vardr: Ben dedim: O niin namaz iin abdest ald gibi abdest almaz? Hayzl kadn her yemek yemek istedii zaman namaz iin abdest ald gibi abdest mi alyor, dedi? Ben hayr, dedim. Kadn dedi ayn erkek gibidir veya durum bakmndan daha ardr. Bunlardan hibirisinin zerine abdest almak dmez. Fakat o dilerse ellerini ykayabilir ve azna su verebilir. Ben dedim: Bence bu meseledeki bu ifade A ve Z nshalarndaki ifadelerden daha gzeldir. Nakil burada bitti. 257 Metindeki tenkesiru kelimesi H nshasnda tkseru olarak gelmitir.
247

40

dersin? Yara zerine mesh verdii takdirde kendisi zerine korktuu zaman mesh vermez; bu ona yeterlidir. Ben dedim: Eer yara bann bir tarafnda ise o, kendisine zarar vermeden bann dier tarafn mesh etmeye alr, ne dersin? yleyse o bann dier geri kalan tarafn mesh etsin dedi 258. Ben dedim: Eer o, bunu yapmaz ve bann dier geri kalan tarafn mesh etmeden bylece gnlerce namaz klarsa? Onun zerine bann geri kalan ksmn mesh etmesi gerekir ve namazlarn hepsini yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Kii, cnp olur ve gusleder, elindeki yara zerindeki sargy mesh eder ya da mesh ettii takdirde, kendisine bir ey olacandan korkup da etmezse, ne dersin? Ona yeterli olur, dedi. Ebu Yusuf ile Muhammed dedi ki: Zarar vermedii halde o sarg zerine mesh vermeyi terk ederse onun iin yeterli olmaz, dedi 259 Eer o byle gnlerce namaz kldysa sarg zerine mesh verinceye kadar kld namazlar iade eder. Eer sargy mesh edip namaza balarsa sonra yara iyi olmadan 260 sarg derse, namazna devam eder 261 bu mestlere mesh etmeye benzemez.262 Ben dedim: Adamn trna krlsa, onun zerine bir ila veya sakz koysa, sonra abdest alsa, ona bu konulan eyin karlmas sylendiyse? Bu, ona yeterlidir, dedi. Ben dedim: Su ayana ulamasa bile mi? Evet, dedi. Su ayana ulamasa bile yeterlidir. Ben dedim: Bir adam abdest ald ve sonra kastl veya kastsz olarak kustu ya da az dolusu kustu 263 ne dersin? Eer bu kusma ii az dolusu veya bundan daha fazla olursa dedi, abdesti yeniden alr. Eer kusma ii, az dolusundan daha az ise yeniden abdest almaz 264 Ben dedim: Adam az dolusu balgam kusarsa, ne dersin? Abdestini yenilemez, dedi. Ben tkrk de byle midir, dedim? Evet dedi. Bu, Ebu Hanife ve Muhammedin grdr. Ebu Yusuf yle dedi: Balgam, dier yiyecek ve iecekler gibidir, az dolusu olduu zaman o, abdestini yeniler. Ben dedim: Az dolusu safra 265 kusarsa? Abdestini yenilemek onun zerine gerekli olur, dedi. Ben dedim: Adamn zerinde ban veya yara var. Bundan kan, irin ya da sar su akarsa ve bunlar, yarann dna taarsa ne dersin? Onun yeniden abdest almas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer az akar ve yarann dna tamazsa? Onun yeniden abdest almas gerekmez, dedi.

Serahsi dedi: Irakllar buna benzer unu sylyorlar: Eein birisi gittiyse bile sra ahrda bal olana gelir. (Yani giden gider, biz kalanla yetiniriz demek olur. ev.). 259 Burada Ebu Hanifenin grn aklamad. Nshalarn rivayeti dnda Ebu Hanifenin, buna yeterlidir, dedii, haber verilmitir. Bundan sonra yine bu, onun ilk grdr, o daha sonra Ebu Yusuf ve Muhammedin grne dnd, denilmitir. Mebsut, I, 74 260 yara iyi olmadan ifadesi HA ve S nshalarndan alnp ilave edilmitir. 261 Metindeki medaa kelimesi H nshasnda yemdy olarak gelmitir. 262 Serahsi yle dedi: Sargnn yara iyi olmadan dmesine gelince, burada sarglar zerine mesh etmek, hastalk devam ettii mddete ayn onun altndakini ykamaya benzer. te bunun iin sarg meshi, mest meshinde olduunun aksine, bir vakitle kaytlanamaz. Ben dedim: Mesela adamn mesti ayandan ksa namaz bozulur. nk mestin kmasndan sonra onun iinde olann ykanmas lazmdr. Ona mesh vermek caiz olmaz. te bylece mest ve sargnn farkl eyler olduu ortaya kmaktadr. 263 Metindeki kalsen kelimesi kalese fiilinin mastar olup az dolusu kusmak demektir. Hades manasna olan kals de buradandr. Kales ise kan eyin addr. Bak. Marib, I, 132 264 Az dolusu kusmann snr, az doldurmas ve kiiyi konuamaz hale getirmesidir. Azn yarsndan fazla olmas da denilmitir. Hatta bu konuda Belh ehrinden Ali b. Yunus adnda Abid-zahid bir zatn hikyesi anlatlr. Ona kz, boazmdan bir ey gelirse diye bir soru sordu. Adam kzna sen ondan bir tat duyarsan abdestini yeniden al dedi. Sonra ben ryamda Hz. Peygamberi grdm Ey Ali! Az dolusu kadar olunca dedi. Bundan sonra artk bundan byle asla fetva vermeyeceim diye kendi kendime sz verdim, dedi. Serahsi, Mebsut, I, 75 265 Bedenin bileimlerinden bir bileimdir. Bu sar veya siyah renktedir.
258

41

Ben dedim: Adam, tkrd ve tkrnde sarlk grd, bu onun abdestini bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Eer kan, tkrkten daha ok ise? 266 Bu onun abdestini bozar, dedi. Ben dedim. Eer kan ile tkrk eit ise biri dierinden daha ok deilse? Ben onun yeniden abdest almasn isterim; o, bylece salam olan tutmu olur, dedi. Ben dedim: Burun kanamak 267 yellenmek ve namazda glmek abdesti bozar m, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Uyumak abdesti bozar m ne dersin? Kii dedi, ayakta-kyamda, rkda, secdede veya kuudda-oturuyorsa bunun abdesti bozulmaz. 268 Ancak kii, yan yatarak veya yaslanarak uyursa bu durum, abdestini bozar. Ebu Yusuf dedi 269 Kii, secdede kasten bilerek uyursa, namaz bozulur. Ama secdede uyku ona galip gelirse bu ona bir zarar vermez.270 Ben dedim: Bir budunun zerine oturarak veya sol ayan yatrp sa ayann parmaklarn kbleye dnk olarak dikerek bir kabasnn zerine oturarak uyursa? Bu durum, onun abdestini bozar, dedi. Ben dedim: Adam, zerindeki yaraya dokundu 271 bu sebeple ondan az bir kan geldi. Kan sildi, sonra ondan yine kan geldi; onu da sildi. Bunlarn hepsi kan akmadan nce yapld, ne dersin? Eer silmeyip kan braktnz zaman kan akyorsa 272 yeniden abdest alr. Eer kan brakt zaman kan akmyorsa bu hal onun abdestini bozmaz. Ben dedim: irkin ve yz kzartc sz sylemek abdesti bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Deve, sr veya koyun eti ya da st 273 gibi ve buna benzer atete pimi eyler ve bu gibi yiyecekler abdesti bozar m ne dersin? Bu yiyeceklerden hibir ey abdesti bozmaz, dedi. Abdest giren eylerden deil, kan eylerden dolay bozulur. Ate onun274 ancak temiz ve gzelliini artrr. Eer bu olay abdesti bozmu olsayd, stlm su ile abdest alann abdesti bozulmu olurdu. Fakat atete snm 275 bir ya srnp yalanan kiinin abdestini yeniden alr. Yoksa bundan hibir ey onun abdestini bozar deildir. Ben dedim Adam namazda sadece tebessm ediyor ve kahkaha ile glmyor. Bu onun abdestini bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Eer duyulacak ekilde glerse? Bu abdesti bozar dedi. Onun yeniden abdest almas ve namaz yeniden klmas gerekir. Ben niin dedim? nk dedi Hz. Peygamberden bu konuda hadis gelmitir. 276
Kann daha ok veya eit olmas, tkrn krmz olmasyla anlalr. Onun sar olmas kann az olduunu gsterir. Bahrun Anil-Muhyt. Bak Reddl-Muhtar, I, 144. Nurul-zah Abdesti Bozan eyler: Bu renk ile bilinir. Tkrk sar ise kan az demektir. Krmzlk ise denk olduklarn gsterir, eer krmzlk daha fazla olursa bu kann galip olduunu gsterir. 267 Metindeki e raeyter ruafe ifadesi HA nshasnda e raeyte raclen bihir ruaf olarak gelmitir. 268 Metindeki vduehu kelimesi S nshasnda fe la yenkudu zalikel vduu olarak gelmitir. 269 Metindeki ve kale ifadesindeki vav harfi A ve H nshalarndan dm, Biz onu Z nshasndan alp ilave ettik. 270 Ebu Yusuf dedi cmlesinde buraya kadar olan ksm S ve HA nshalarndan dmtr. 271 Metinde vekeze kelimesi vardr. Bu vurdu, eliyle vurdu defetti demektir. Z nshasnda mstensihin kalemi yznden (Z harfinin noktas dmtr. Bu kelime S ve H nshasndan dmtr. Bundan maksat yaray ve ban skmaktr. 272 Metindeki sale kelimesi HA ve S nshalarnda lesale olarak gelmitir. 273 Metindeki leben (st) yerine, et-tayr (ku) kelimesi gelmitir. 274 Buradaki zamir H nshasndan dmtr. Doru olan bunun dier nshalarda da bulunmasdr. 275 Metindeki kad kelimesi H nshasndan dmtr. 276 Bu hadisi mellif, Asar adl kitabnda rivayet etti: O, Ebu Hanife, Mensur b. Zazan ve Hasan Basri yoluyla Hz. Peygamberin yle buyurduunu haber verdi: Hasan Basri, Hz. Peygamber cemaatle birlikte sabah namaz klyorken ama bir adam kble tarafndan namaz klmak amacyla kageldi. Fakat orada bir ukura taklarak dt. Onun iin de namaz klan cemaat gld ve kahkaha sesi duyuldu. Hz. Peygamber namaz bitirince Kim sizden kahkaha ile gldyse abdestini ve namazn yeniden alp klsn buyurdu, dedi. Ebu Yusuf, bu hadisi Asarnda Ebu Hanife, Mansur, Hasan ve Muabbid yoluyla Hz. Peygamberden mevsul olarak rivayet ediyor. Ebu Hanifeden Hammad yoluyla brahimin namazda kahkaha ile (sesi duyulacak ekilde) glen adam
266

42

Ben dedim: Adam abdest ald ve bann yarsn, te birini veya bundan daha az bir ksmn mesh etti, ne dersin? Yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam 277 abdest ald; fakat sakaln su ile svazlamad-hilallemedi ne dersin? Yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald zaman onun el ve ayak parmaklarnn aralarn hilallemesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi bu yerler abdest alandr. Bu sebeple oralara suyun ulamas gerekir. Ben sakal, dedim? Sakal 278 dedi, sakaln d yz abdest mahallidir 279 elini oralara srnce yeterli olur.280 Ben dedim: Bir adam abdest ald ve sonra da bir koyun kesti. Bu onun abdestini bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim ki, onun eline kan, idrar, pislik veya arap bulasa bu onun abdestini bozar m? Hayr, dedi. Fakat bu bulaan yeri su ile ykamas gerekir. Ben dedim: Bunu ykamadan onunla namaz klarsa? Eer bu bulaan yer dirhem miktarndan daha ok ise dedi, onu ykar ve namazn yeniden klar. Eer bu alan, dirhem kadar veya 281 dirhemden daha az ise o, namazn iade etmez. Fakat efdal olan, onu ykamasdr. Ben dedim: Eer adamn eline kusmuk bulamsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Hayvan tersi ve tavuk pislii de byle midir? Evet, dedi. Eer ona gvercin ve sere kuu gibi eti yenen kularn pislii bulamsa? Bunda onun namaz iade etme grevi yoktur, dedi. Ben dedim: Elbisede meni olsa adam onu kurutup srtse 282 ne dersin? Bu, ona yeterli olur, dedi. Hz. Aieden bize, onun Hz. Peygamberin elbisesinden onu (meniyi) itileyip ovduu ulamtr. 283
hakknda, abdestini ve namazn yeniden alr ve klar ve Rabbinden mafiret diler. nk bu, abdestsizliin en ktsdr, dedii rivayet edilmektedir. 277 Metindeki raclen kelimesi H nshasndan dmtr. 278 Metindeki el-lihyet kelimesi H nshasndan dmtr. 279 Burada onun suyu sakalnn d yznden aktmas lazm geldiine iaret vardr. Bunu Serahsi dedi. 280 Serahsi, Mebsutta der ki: Sakal svazlamaya gelince, Muhammed erh-ul Asarda (yle) der: Kii, bu hususta muhayyerdir, dilerse hilaller, dilerse yapmaz. Ebu Hanifenin de iaret ettii gibi bu, abdestin snnetlerinden saylmaz. nk bu, i-batndr, bakan kimseye grnmez. Ebu Yusuf ise yle der: bn mer hadisine gre hilalleme snnettir. O, abdest ald zaman sakaln hilalliyordu. Enes dedi ki: Ben, Hz. Peygamberin parmaklarn sakalnda grdm, sanki onlar taran dileri gibi idi ve Hz. Peygamber buyurdu: Cibril bana geldi ve abdest aldm zaman sakalm hilallememi emretti. (I, 80) Ben dedim: Douda ve batda Hanefilerin uygulamas byledir. Onlar, bu hilallemeyi metinlerinde abdestin snnetlerinden diye bahsederler. -yi dn. 281 Dirhem kadar veya ifadesi esas nshadan dmtr. H nshasnda da byledir. Fakat bu Z ve HA nshalarnda ilave edilmitir. Hlbuki bu dirhem kadar ifadesinin bulunmas gereklidir; nk bu kadar bir bulama da affedilir. 282 Metindeki fe yehukkh kelimesi HA ve S nshalarnda fe yehutth olarak gelmitir. Bu iki kelime ayn manayadr. El-hatt doruya en yakn olandr. nk bu hadiste geen kelimedir. Marib (I, 106) de Hadiste (Ey Aie) onu (meniyi) ovala ve imdikle diye hadiste geer. El-hatt demek, el ile kabuu soymak veya dnmek demektir. El-kars (imdiklemek) ise parmaklarn ularyla almak demektir. Muribde (I, 133): elhakk, kabuunu soymak demektir. 283 Bu haberi bize Ebu Muhammed el-Harisi ve Kad Ebu Bekir Muhammed b. Abdulbaki ulatrd. Onlar bu hadisi Abdullah b. Beziy, Ebu Hanife, Hammad, brahim ve Hemmam b. el-Haris yoluyla Hz. Aienin yle dediini rivayet ettiler: Ben onu Hz. Peygamber^in elbisesinden ovup itilerdim Harisi, bu hadisi Ebu Sad es-Saani yoluyla yine mamdan ad geen senediyle daha mufassal olarak tahri etmitir. Hasan b. Ziyad da bunu Msnedinde ve bn Husrev onun yoluyla ve ondan Abdullah b. Beziy nin rivayeti gibi tahri etmitir. Bak: Camiul-Mesanid, C. 277. Umulur ki, mam Muhammed de bu hadisi Abdullah, Ebu Sad ve Hasann rivayet ettii gibi, yine ondan rivayet etmitir. Yalnz bu Allah daha iyi bilir ama Kitabl-Asardan dmtr. Bu hadis mehur bir hadis olup Mslim onu Sahihinde Ebu Maer, brahim, Alkame ve Esved yoluyla rivayet eder: Bir adam, Hz. Aienin yanna indi. Elbisesini ykamaya balad. Bu zata Hz. Aie yle dedi: Eer onu (meniyi) grd isen, onun sadece yerini ykaman senin iin yeterli olur. Eer grmediysen onun etrafn slatrsn. Ben kendim, Resulllahn elbisesinden onu ovalayp srttm ve sonra da Hz. Peygamberin

43

Ben dedim: Eer elbiseye kan veya bir pislik bulam olup adam onu srtp 284 kazsa? Bu, onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim, bunlarn aralarndaki fark nedir? Aslnda kyas asndan bunlarn arasnda bir fark yoktur, ayndr. Ancak meni hakknda hadis vardr ki, biz onu alyoruz. Ben dedim: Eek veya katr gibi hayvan tersleri de byle pislik gibi midir? Evet, dedi. Ben dedim: Kan, pislik veya hayvan tersi gibi eyler, ayakkab ya da meste bulat zaman kurusa 285 adam da onu topraa silip srtse bu, onun iin yeterli olur mu, bu ayakkab ve mest ile o, namaz klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Ayakkab ile elbisenin farkl olmas nedendir? nk dedi. Ayakkab deridir, onu topraa srtnce pislik ondan gider. Elbise ise byle deildir. nk elbise pislii kurutunca o, elbisenin iinde kalr. Kan ve pislik hakknda Muhammed dedi: Ayakkab ve meste kan ve pislik bulat zaman onu silmek yeterli olmaz; kuru olsa bile ayakkab ve mestteki pisliin yerini ykamadka olmaz. Ebu Yusuf ile Muhammed yle dediler: Ayakkab, mest veya elbiseye bir pislik bulat zaman adam, bu pislikle hem de ya ve dirhem miktarndan daha fazla olarak namaz klarsa, bu adamn namaz tamdr. Ancak pislik dirhem miktarndan ok ok fazla ise ve kii bununla namaz klm ise o, bu namaz yeniden klar. Ben dedim: Adam namaz 286 iin abdest ald gibi abdest ald. Sonra lnn gzlerini kapad 287 veya onu ykad. Onun gusletmesi gerekir mi, ya da onun abdesti bozulmu288 mudur, ne dersin? Hayr, dedi. Sadece onun eline ya da vcudunun herhangi bir yerine bir ey bulam ise onu ykayp temizler. Ben dedim: O, bir lye dokunmu olduu halde, niin ona yeniden abdest almas gerekmez? nk lye dokunmak demek, abdesti bozulmak demek deildir ki, ona yeniden abdest almas gerekli olsun. Bir adam, abdest alsa sonra kpee, domuza veya bir lee dokunsa bunlar necis olduu halde, onun abdestinin bozulmadn grmyor musun? Oysa Mslman bir adamn cesedi, bunlardan daha pak ve daha temizdir. Ben dedim: Adam abdest ald, sonra da kan aldrd, ne dersin? Bu durum, onun abdestini bozmutur, dedi. Ben dedim. Onun zerine gusl gerekir mi? Hayr, dedi. Fakat onun, kan alnan yerini ykamas gerekir. Ben dedim: Eer kan alnan yeri ykamadan abdest alp birka gn yle namaz klarsa? Kan alnan bu yer, dedi, eer dirhem miktar kadar veya 289 dirhem miktarndan daha az ise onun namaz tamdr. Fakat o, isaet-kt yapm olur. Eer kan aldrd yer, dirhem miktarndan daha fazla ise oray ykayp kld namazlar yeniden klar. Ben dedim: Adam abdest ald; sonra reme organndan bevl geldi. Bunun yeniden abdest almas gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer adam az dolusundan daha az kusarsa? Onun bundan dolay abdest almas gerekmez, dedi. Ben dedim: Kusmuk ile bevil arasndaki bu fark nereden geliyor? Az, erkeklik uzvu ve makat (ans) bunlar ayn eyler
onunla namaz kldn biliyorum. Mslim dedi: mer b. Hafs b. ayyas bize, babas, Ame, brahim, Esved ve Hemmam yoluyla Hz. Aienin meni hakknda yle dediini haber verdi: Ben onu Resulllahn elbisesinden ovalardm I, 140 284 Metindeki fe hakkeha kelimesi S nshasnda fe hatteha HA nshasnda ise fe nehaahee eklinde gelmitir. 285 Metindeki fe yecff kelimesi HA nshasnda fe ceffe eklinde gelmitir. 286 Metindeki vuduehu kelimesi H nshasnda vdun eklinde gelmitir. Dorusu dier nshalarda olduu gibi vduehu eklinde olmasdr. 287 Metindeki amada kelimesi ou nshalarda byledir; S ve HA nshalarnda ise amese eklinde gelmitir. 288 Metindeki yentekdu kelimesi H nshasnda byle dorusu da budur. Geri kalan nshalarda ise yenkudu eklinde gelmitir. 289 Eer dirhem miktar kadar veya cmlesi H ve S nshalarndan dmtr. Bunun dorusu dier nshalarda olduu gibi metinde bulunmasdr.

44

deildir, dedi. Sen grmyor musun: o, makatndan bir gaz kt zaman abdestini yeniden alyor. Fakat geirip azndan bir gaz kt zaman yeniden abdest almyor. Ben dedim: Eer onun bir yarasndan kan ksa, fakat bu, akmasa? Bu, onun abdestini bozmaz, dedi. Ben dedim: Onun, dedi, erkeklik uzvundan bevil geldii zaman abdesti bozuluyor 290 yaradan (bandan) kan geldii zaman abdesti bozulmuyor, bu niin byledir? nk dedi, erkeklik uzvundan kan bir bevil abdestsizlik meydana getirir. 291 Hlbuki yara ve bandan kan ey, akmadka abdestsizlik meydana getirmez-(abdesti bozmaz) . Ben dedim: Bir adam, abdest ald ve sonra onun makatndan bir kurtuk kt, ne dersin? Bu, onun abdestini bozar, dedi. Artk bu kimsenin, abdestini yenilemesi ve kld namazlarn yenilemesi gerekir. Ben dedim: Adam, abdest ald, sonra yarasndan bir et paras 292 dt veya bir kurtuk kt. Bu, onun abdestini bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Adam, abdest ald, sonra yarasnn 293 derisini 294 soydu. Bu, onun abdestini bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer yarada su olup bu su, akarsa? Bu, abdesti bozar, dedi 295 Ben dedim: Kurtuun makattan kmasyla yaradan kmas arasnda ne fark 296 vardr? nk dedi, kurtuk makattan kt ise bu, abdestsizlik olur, yaradan kt zaman ise bu, abdestsizlik olmaz. Ben dedim: Adam, abdest ald, sonra burnu kanad. Fakat biraz kanadktan sonra durdu, ne dersin? Bu, onun abdestini bozmaz, dedi. Ben dedim: Kan, burundan kt zaman bozulmuyor, kurtuk makattan kt zaman abdest bozuluyor, bunlarn arasnda fark, nereden kaynaklanyor? nk dedi, kurtuk, makattan kt zaman bu abdestsizlik olur. Kan ise burundan kp da akmad zaman bu abdestsizlik olmaz. Eer bu abdestsizlik olsayd, burundan smk ve (azdan) tkrk kt zaman da abdestini yenilemesi gerekirdi. Hlbuki bu bir ey olmayp onun zerine yeniden abdest gerekmez. Muhammed297 Nevadirde der ki: Kan, burun kemiine inince abdesti bozulur. Bevl, kamn iinde bulunduu mddete abdesti bozulmaz. Muhammed, kan kusan adam hakknda dedi ki, az doldurmadka abdesti bozulmaz. nk yara, karnda olduu zaman o yara deildir; ite bu da bir kan deil, bir kusmuktan ibarettir. Ben dedim: Adam, abdest ald, sonra kustu ve azndan ona baka bir eyin karmad kan kt, ne dersin? Bu, onun abdestini bozar, dedi. Ben dedim: O safra kussa ve ona hibir ey karmam olsa, yine byle midir? Evet, byledir dedi 298 eer o iine hibir eyin karmad safra kussa (yine byledir). Ben dedim: Eer o, iine baka bir eyin

Metindeki nakada fiili H nshasnda yenkudu olarak gelmi, Bu kelime, S nshasndan dmtr. Hades: Abdestsizlik hali demektir. Yani adamn erkeklik organndan bevil geldii zaman o abdestsiz olmutur yani abdesti var idiyse bozulmutur. Artk yeniden abdest almay gerektiren bir hal vardr.(ev.) 292 Metindeki lahmn kelimesi S nshasnda el-lahm olarak gelmitir. 293 Metindeki min crhhi kelimesi H nshasnda cidihi olarak gelmitir. 294 Metindeki el-cilde kelimesi S nshasnda el-cildet olarak gelmitir. 295 Metindeki kale fiili esas nshadan dmtr. Hlbuki kale kelimesinin dier nshalarda olduu gibi burada bulunmas gereklidir. Bu mstensihin hatas olsa gerektir. 296 Metindeki farkun kelimesi ou nshalarda byle gelmi, HA ve S nshalarnda ise el-farku olarak gelmitir. 297 Muhammed dedi ifadesi S ve HA nshalarndan dmtr. Bu dier nshalarda ise vardr ve dorusu da budur. Ancak kitabn baz ravileri byle meselelerde bunu uygun buluyorlar. Hlbuki bunu zikretmek faydadan hali olmad iin ou nshalarda olduu gibi, biz de onu yerine koyup kaydettik. 298 kale (dedi) kelimesi H nshasndan dmtr.
290 291

45

karmad 299 bir balgam kusarsa? te dedi bana gre safra, balgam 300 ve kusmuk, hep ayn eydir ve bunlar, abdesti bozarlar. Ben dedim: Adamn yarasndan durmadan cerahat akyor, bu kimse, nasl abdest alacak ve nasl namaz klacak, ne dersin? O, her bir namaz vakti iin abdest alr ve klar, dedi. Ben dedim: leyi klsa, le ile ikindi arasnda nafile namaz veya unuttuu bir farz namaz, ya da Allahn kendisi iin 301 yazd bir namaz klabilir mi? Evet, dedi. le ile ikindi arasnda abdesti bozulmad mddete diledii kadar namaz klar. Ben dedim Sen ona yaray sarp balamasn emrediyorsun, yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Yaray sarp balad, ama sonra kan akt ve hatta sargdan dahi kt? Dier namazn vakti gelinceye kadar bu, onun abdestini bozmaz, dedi. Ben dedim: Eer bu kan, elbisesine bularsa? 302 Bu bulaan yeri ykar ve namazn bu elbise ile klar dedi. Ben dedim: Eer bu kan ykamadan onunla namaz klm ise? Eer bu kann yeri dirhem miktarndan daha ok ise onu ykar ve namazn yeniden klar. Eer dirhem miktarndan daha az ise namazn yeniden klmaz. Fakat bunun efdal onun bu kan elbisesinden ykamasdr. Ben dedim: Abdesti ald, yaray sarp balad ve sonra da baka bir yerden kan kt, ne dersin? Bu, onun abdestini bozar, dedi. Fakat abdesti yara bozmu olmaz. Ben dedim: Sen buna abdest ald zaman bu abdestle dier namazn vakti girinceye kadar istediin namaz klabilirsin, dedin? Bu kanayan yara bana gre 303 istihaza kan304 mesabesindedir. Zaten istihazeli kadnn her bir namaz vakti iin abdest almas konusunda hadis vardr.305 Ben dedim: Adam abdest ald, sonra kurumu insan dks veya kurumu kan zerinde namaz kld, ya da zerinde kan olan bir yerde yrd. 306 Bu, onun abdestini 307 bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o, bu haline devam ederse, iki ayan ykamas veya abdestini yenilemesi ve namazn yeniden klmas gerekir mi? Hayr, dedi. Ben dedim: O, abdest alsa, sonra mescide kadar yamur altnda gitse veya mescide kadar 308 amurlar zerinde yrse, bu, onun abdestini bozar m, ya da iki ayan veya pabularn ykamas gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o, onun ayaklarnda veya ayakkablarnda bir ey varsa onu topraa srp siler ve ylece namazn klar. Bu amurun pislik (veya insan dks) olduuna kesin kanaat getirinceye kadar onu ykamasna gerek yoktur. Ebu Hanife mlada dedi ki 309 Ben, bunu, mescidin iinde bir duvara veya direklerinden birisine silmeyi mekruh grrm.
la yhalituhu eyn (ine baka bir eyin karmad) ifadesi HA ve S nshalarnda byledir. Ama bu cmle dier nshalardan dmtr. 300 Metinde safra ve balgam ifadesi, Z ve HA nshalarnda balgam ve safra eklinde gelmitir 301 Metindeki Allah kelimesi yerine H nshasnda lehu kelimesi gelmitir. 302 Metindeki kane kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 303 Bana gre kelimesi H nshasnda yoktur. 304 Kadnlardan bir hastalk sebebiyle zuhur eden ve rahminden baka bir yerden gelip cinsel organ yoluyla dar akan kana istihaza ad verilir (ev.) 305 bn Hmam Fethul-Kadirde der ki, ve Muhtasar-ut Tahavi erhinde: Ebu Hanife, Hiam b. Urve, onun babas ve Hz. Aie yoluyla Hz. Peygamberin Ebu Hubey kz Fatmaya yle dedii rivayet ediyor: Sen her bir namaz vakti iin abdest al. I, 125 306 Metindeki ev mea fi mevdin bihi demn yerine S ve HA nshalarnda ev meakkatn fiha demn ifadesi gelmitir. H nshasnda bihi kelimesinin yerine fihi kelimesi gelmitir. 307 Metindeki vduehu kelimesi H nshasnda el-vduue eklinde gelmitir. 308 Metindeki ila harfi H nshasndan dmtr. 309 Ebu Hanife mlada dedi ki cmlesi S ve HA nshalarndan dmtr. Geri kalan nshalarda ise vardr. Yine Muhtasarda da bulunmaktadr. Serahsi der ki: rivayet edilir ki, Ebu Hanife mestlerini mescidin direklerine silen bir adam grd. Hemen ona sen bunu kendi sakalnla silseydin senin iin daha hayrl olurdu. Ancak mescidde bunun iin zel ayrlm bir yer varsa o bakadr; o takdirde bunda bir saknca yoktur. nk burada namaz klma deti yoktur. (I, 85). Ben dedim: mit edilir ki, buradaki mladan maksat mam Ebu
299

46

Ben dedim: Adam bir helya girdi, orada ne olduunu bilmeden ve farkna varmadan zerine dirhem miktarndan daha geni bir aknt geldi, ne dersin? Onu ykarsa gzel olur, dedi. Ama onun ne olduunu bilinceye kadar ykamazsa bu onun iin yeterli olur. Ben dedim: Eer onun arlkl kanaati bunun pis olduu ynnde ise? Onu ykar 310 dedi. Ben dedim: Aknt gelmedi, ama bir koku esip de zerine ine ucu kadar ve ondan daha kk311 zerrecikler serpilse ne dersin? Bu bir ey ifade etmez, dedi 312 Ben dedim: O bunun bevil olduuna veya bir pislik olduuna kesin kanaat getirirse? Kesin kanaat getirse bile, dedi, bunu ykamas gerekli deildir 313 Sen grmyor musun ki, kii, helya girdii zaman pislie ve idrara konan sinekler, sonra kalkp onun zerine ve elbiselerinin zerine konuyorlar da onun bunlar ykamas gerekli olmuyor.314 Ben dedim: Eer bu, onun zerine serpilmi olan ey ok ise ve o, bunun bevl olduuna da kesin kanaat getirirse? Onu ykar, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald ve sonra abdestinin bir ksmndan pheye dt ve bu phe etme ii, onun bana ilk defa gelmektedir, ne dersin? Onun phe ettii yeri ykamas gerekir, dedi. Ben dedim: nsan, bu phe meselesi ile ok karlayor, eytan namazda bile onun nne kyor veya namaz bittikten sonra dahi phe veriyor ve bu hal onun bana her zaman geliyor? O, bunlardan hibirine iltifat etmez, namazna devam eder ve bunlarn hibirini de yeniden yapmaz, dedi. Ben dedim: Adam, abdest ald ve abdestini alp bitirdikten sonra kesin kanaati olumamakla beraber, abdestinin bozulduunu sand, ne dersin? Onun abdesti vardr ve o tekrar abdest almaz, dedi. Ben dedim: O, namazda iken abdestini bozduunu zan ederse? O, namazna devam eder, dedi. Ben dedim: O, namazdan km olsa da yine byle midir? Evet, dedi. O, bir ses iitmedike veya bir koku duymadka ya da abdestinin bozulduuna kesin kanaat getirmedike onun abdestini 315 yenilemesi gerekmez. Ben dedim: Adam 316 abdest ald ve sonra erkeklik organnn ucunda bir yalk bulup bunun akmakta olduunu grd, ne dersin? Onun yeniden abdest almas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer eytan, bunu ok 317 gsteriyorsa ve o, bunun bevil mi, ya da su mu olduunu kesin bir ekilde bilmiyorsa? O, namazna devam eder; bunun bevil olduu hususunda kesin bir kanata varncaya kadar bu gibi eylere bakmaz ve aldrmaz. 318 Ben dedim: O abdest ald

Yusufun Emalisi veya mam Muhammedin Emalisidir ki, o da el-Keysaniyyattr yleyse buradaki mla kelimesi kitabn ravileri tarafndan ilave edilmi bir fazlalktr. En iyi Allah bilir. 310 nk Hz. Peygamber, seni pheye gtren eyi brak, ek ve phesiz olan eyi tut., buyurmulardr. 311 Metindeki eyn kelimesi H nshasndan dmtr. 312 nk burada umumi belva vardr. Zira rzgrl bir gnde bevleden kimse, zellikle llerde bundan kendisine isabet etmesinden kurtulamaz. Kendisinden kanlmas mmkn olmayan bir eyin affedilir olduunu biz daha nce akladk. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 86 313 Metindeki fe la ifadesi H nshasnda ve la olarak gelmitir. 314 Bu ksmn s. 36 ve 1 nolu dip notuna bak. (Muhakkikin verdii bu sayfa ve numara ile bu maddenin bir ilikisini biz bulamadk. ev.) 315 Metindeki el-vuduu kelimesi esas nshadan ve H nshasndan dmtr. O, Z , HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. Esas nshada yyd kelimesinden sonra ve hatta yesmea kelimesinden nce hatta yesteykane ifadesi bulunmaktadr. Hlbuki bu HA ve S nshalarnda bulunmamaktadr. Bu kelime daha sonra geldii iin bu dorudur. 316 Metindeki er-racl kelimesi ou nshalarda byledir, H nshasnda ise raclen eklinde gelmitir. 317 Metindeki kesiran kelimesi esas nshadan Z ve H nshalarndan dmtr. Fakat HA ve S nshalarndan alnp ilave edilmitir. nshada bu ifade zalike ev la yalemu eklinde gelmitir. 318 nk Hz. Peygamber yle buyurmutur: Gerekten eytan sizden birinize gelir ve onun sarsna-gsne fleyerek abdestin bozuldu, abdestin bozuldu der. Artk bir ses iitmedike veya bir koku duymadka oradan ayrlmaz. Yine hadiste Gerekten kendisine el-velahan (yaygarac) denen bir eytan vardr ki, onun abdeste vesvese vermekten baka bir ii yoktur. O sebeple kii buna iltifat etmesin. (Mebsut ta byle yazyor).

47

zaman eer bir ey akarsa 319 ap arasn su ile ykamasn ister misin? Bu aknt serpip ykad sudur dedi? Evet, dedi. Ben onun bunu yapmasn isterim. Ben dedim: Bir adam, abdestini bozdu, sonra phe etti, abdest alp almadna karar veremedi, ne dersin? O, dedi, abdestsizlik hali zerinedir. O, abdest aldna kesin kanaat getirmedike abdestsiz saylr. Abdest ald zaman 320 ise, abdesti bozulduuna kesin kanaat getirmedike abdestli saylr. Adetsini bozduu zaman abdest aldna kesin kanaat getirmedike abdestli saylmaz. Ben dedim: Elbisede bit, pire ve kene gibi haaratn kanlar bulunursa ne dersin? Bit ve pirenin kanlarnda bir saknca yoktur, dedi. Kene kanna gelince 321 eer bu, dirhem miktarndan daha fazla ise ve bununla namaz klmsa 322 o, bu namazn yeniden klmas gerekir. Eer dirhem miktarndan az ise namaz iade etmez.323 Fakat tabi bunu ykarsa daha efdal olur. Ben dedim: Bit ile kenenin kanlar niin farkl? Bitin akan bir kan yoktur; ama kenenin akan kan vardr, dedi.324 Ben dedim: Akan kan olmayan 325 her ey, su kabna dse byle midir, oradan abdest almakta bir saknca yok mudur? Evet, dedi. Mesela domuzlan bcei, akrep, ekirge, karnca, eek ars, sinek veya kene gibi haarattan bir suya dse o suyu bozmaz. Bunlarn kanlar da yledir; elbiseye srldkleri zaman onun ykanmas gerekli deildir. Ben dedim: Baln kan hakkndaki grn nedir, ne dersin? Baln kan, hibir ey deildir ve o hibir eyi de bozmaz, dedi.326 Ben dedim: Siz, kan hakknda dirhem miktarndan daha ok olduu zaman namaz iade eder szn niin sylediniz, ne dersin? nk dedi, bana brahim en-Nehainin 327 dirhem miktar kadar, dedii ulat. Hlbuki bazen bir dirhem, dier dirhemden daha byk olabiliyor. te bunun iin biz, onu dirhemlerin en by diye ifade ettik ve ben burada istihsan yaptm. Ben dedim: Eer o miskal 328 miktar kadar olursa? Dirhem miktarndan daha ok olmadka namazn iade etmez, dedi. Ben dedim: Adam, abdest almak iin suyunu hazrlayp koydu, ama ev halkndan birisi, ona, bu suyun pis olduunu syledi; ne dersin? Bununla abdest alnmaz, dedi 329 Ben dedim: Adam, abdest almak iin su kabn ortaya koydu; ocuk elini veya ayan bu 330 suya soktuysa
Metindeki seale kelimesi HA nshasnda seyl- eyin olarak gelmitir. Metindeki ve iza kelimesi H nshasnda fe iza olarak gelmitir. 321 Esas nshada kult ve emma kelimeleri vardr ve bunlar fazlalktr. kult kelimesi mstensihin yanlgsdr. in dorusu ise dier nshalarda olduu gibi, bu kelimenin hazfedilmesidir. nk bundan sonra zaten kale (dedi) diyerek ona cevap vermektedir. 322 Bununla namaz klmsa ifadesi H nshasndan dm, fakat der nshalarda vardr. 323 Metindeki lem yyd kelimesi S nshasnda la yyd eklinde gelmitir. 324 Serahsi der ki: Hz. Peygamber namazda iken ayakkabsn kard zaman onun ayakkabsndaki pisliin kene kan olduu rivayet edilmektedir. . 325 Metindeki leyse kelimesi H nshasndan dmtr. 326 Serahsi der ki: Biz, balk kannn hakikaten kan olmadn akladk. Hasan b. Ziyad, Ebu Hanifeden kendisinden ok kan akan byk balklarn kannn necis olduu hakknda bir rivayet aktarmaktadr. Ancak bu rivayete pek itimat edilmemitir. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 87 327 Muhammed, bu hadisi Kitab-l Asarda isal ederek yle dedi: Ebu Hanife bize, Hammad yoluyla brahimin yle dediini haber verdi: Kan, bevil ve bu gibi eyler, eer dirhem miktarnda olursa sen namazn iade et. Eer dirhem miktarndan daha az ise namazna devam et. Muhammed dedi: Onun namaz yeterlidir; ta ki, pislik, kessikal paras gibi byk dirhemden daha ok ise o zaman yine byle namaz caiz deildir. Bu, Ebu Hanifenin grdr. (Mekruh olan ve iade edilen namazlar blm) s. 32 328 Miskal, 13/7 dirhem miktar bir l birimi. (ev.) 329 nk haber veren gvenilir olduu mddete haber-i vahit dini ilerde delil saylr. Hatta onun bir hadisi rivayet etmesi, bununla amel etmeyi gerektirir. te onun suyun necis olduunu haber vermesi dinin bir ii olup bununla amel etmek gerekli olur. Mebsut, I, 87 330 Metindeki zalike kelimesi H nshasndan dmtr.
319 320

48

ve ocuun elinde ve ayanda da bir pislik yoktur, ne dersin? Bana gre dedi, burada331 baka bir su ile abdest almak daha ho olur. Ben dedim. Eer bunu yapmaz ve o su ile abdest alrsa? Ona yeterli olur,332 dedi. Ben dedim: Barda olan byk kplere-musluklara 333 ne dersin, onlar yerleim yerlerinin evrelerine konur, insan, onlardan 334 abdest alp su iebilir mi? Evet, dedi. Orada bir pisliin mevcut olmad bilindii zaman (abdest alnr ve iilir). nsanlarn ileri (yaptklar ve gelenekleri) byledir. 335 Ben dedim: Koyun 336 su kuyusuna bevlederse, ne dersin? Kuyunun btn suyu, su (artk temiz oldu diye) hkmedilinceye kadar karlr. Ben dedim ki, eti yenen ve eti yenmeyen hayvanlardan herhangi birisi, su kuyusuna bevlettii zaman, onlara artk su temiz oldu kanaati gelinceye kadar btn kuyunun suyunu karmakla m, emrediyorsun? Evet, dedi. Ben dedim, bu hayvanlarn tersleri de byle midir? Evet, dedi. Bu, Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise yle der: Eti yenen hayvanlarn bevlinde bir saknca yoktur. Onlardan birisi, su kuyusuna bevil yapsa, bu su deimedike (su zelliini kaybetmedike) bozulmu saylmaz ve kuyudan ekilmesi 337 de gerekmez. Bunlarn idrarndan elbiseye ok fahi bir ekilde bulasa bile byledir, onun ykanmas gerekli deildir. Sen biliyorsun ki, Hz. Peygamber, deve idrarn ve stn imeyi emretti, 338 eer o necis olsayd Hz. Peygamber imeyi emretmezdi.339 Ben dedim: Koyun ve deve gibi hayvanlarn tersi, su kuyusuna dse ne dersin? Bu ok ve fahi bir ekilde olmadka bir zarar vermez, dedi. Ama eer ok 340 ve fahi bir ekilde olursa onlarn kuyunun tm suyunu karmalar gerekir. Ebu Hanife mlada der ki: Eer k ya ise onun az da ou da suyu bozup ifsat eder. Ben dedim: Niin byle? Sen eti yenen hayvanlarn bevilleri elbiseye bulat zaman bu 341 dirhemden ok olsa bile bozmaz, onun

Metindeki zalike kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise lizalike eklinde gelmitir. nk ocuk, deti zere necasetlerden saknmaz. Onun elleri de bir pislikten uzak kalmayaca aktr. te onun iin baka su ile abdest alp ihtiyatl davranmak daha iyidir. Ancak o, bu su ile abdest alrsa o da olur. nk onun temiz olduu hususunda yakn bilgi var, pis olduunda ise phe vardr. Bunun durumu babo gezen )mahalle) tavuk artklarna benzer. Biz, onun artn daha nce akladk.(Mebsut) 333 Metindeki el-hubb kelimesi ou nshalarda byledir. H ve Z nshalarnda ise bu el-cbb eklinde c (harfi ile) gelmitir ki, bu doru deildir. Hubb ve cbb kelimelerinin aklamas daha nce bu blmde 134, 149 ve 151 nolu dip notlarda gemitir. 334 Metindeki minhu kelimesi H ve S nshalarnda bihi eklinde gelmi. Dier nshalarda ise minhu eklinde gelmitir. 335 Serahsi der ki: nk insanlarn uygulamas byledir. Onlara bu gibi adetleri braktrmak ok zordur. Burada esas olan, temizliktir. Orada pislik bulunmad bilindii mddete o su, temiz saylr. Hadiste Veda Haccnda Hz. Peygamberin Abbastan su istedii, onun ise yle dedii rivayet edilir: nsanlarn su kaplarna ellerini soktuklar evlerin birinden size su mu getirelim (ya Resulllah!) Bunun zerine Hz. Peygamber, biz de onlardanz, diye cevap verdi. Bak. Mebsut, I, 87 336 kult eraeyte e-ate ifadesi nshalarn oundan dmtr. Bu HA ve S nshalarndan alnp ilave edilmitir. nk bu kelimenin, burada bulunmas gerekir. 337 Metindeki en yenzifuha kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise en yenzifuu maen eklinde gelmitir ki, kitabn rivayeti byledir. 338 Metindeki bi en kelimesi H nshasnda en olarak gelmitir. 339 Burada Buhari ve dier shah ve snen sahiplerinin tahri etmi olduklar uraniyyin hadisine iaret edilmektedir. 340 Burada pisliin ok olmasndan maksat, bakan kimsenin ok grmesidir. Bu miktar, pisliin su yzeyinin drtte birini rtmesidir, denildi. Bir kova (su ekildii zaman) biraz bir pislik bulunmasdr, denildi ki, dorusu budur. Ebu Yusuf mlada Ebu Hanifenin yle dediini rivayet ediyor: Bu hkm, pislik kuru olduu zaman byledir. Eer o ya olursa onun az da ou da kuyuyu pisletir. nk ya olan dk, ardr, rzgr onu srkleyemez. Dier yandan kurudaki katlk ve dalmama hali, ya olanda yoktur. (Bunlar Serahsi sylemitir.) 341 Metindeki innehu kelimesi H nshasndan dmtr.
331 332

49

namaz tamdr, demedin mi? Evet, ben bunu syledim, dedi. Fakat sudaki bevil 342 elbiseye bulam olan bevile benzemez; nk hayvan kuyuya bevil yapt zaman sanki kuyudaki btn su, bevil olmu gibi olur. Hlbuki o elbiseye bulat zaman onun belli bir yerine bulamtr. Elbisene ok fahi bir ekilde bevl bulat zaman sen, onunla namaz klmann caiz olmadn bilmiyor musun? Muhammed dedi ki: Bir koyun, su kuyusuna bevletse onu necis-pis yapmaz. Ebu Yusuf 343 ile Muhammed, ayakkab, mest ve elbiseye bulam olan pislik hakknda eer o, ya olup dirhem miktar kadar olursa, bundan ok fazla ve ar bir ekilde olmazsa, onun kld namaz yeterli olur, dediler. ayet bu pislik, ok fazla olursa namazn iade eder. Bu Muhammedin grdr. Ben dedim: Adam, seferi-yolcu olup namaz vakti geldiinde yannda hurmadan yaplm nebiz ikisinden baka abdest alacak bir ey yoksa 344 bununla abdest alabilir mi, ne dersin? Evet, alabilir, dedi. Ancak bana gre bunun zerine bir de teyemmm alsa daha iyi olur. Eer teyemmm almaz sadece ve yalnz hurma nebizi 345 ile abdest alrsa? Ebu Hanifenin grne gre ona yeterli olur, dedi.346 Ben niin yeterli olur, dedim? nk dedi, Hz. Peygamberin nebiz ile abdest ald bize kadar ulamtr. 347 Ebu Yusuf ise teyemmm eder, nebiz ile abdest almaz, dedi 348 Muhammed ise nebiz ile 349 abdest alr ve bununla beraber teyemmm eder, dedi. Ben dedim: Nebizin dndaki ikilerden-ieceklerden herhangi biriyle abdest almak yeterli olur mu? Onun yannda bir su bulunmad zaman (yeterli olur), dedi. Ancak nebizden, hurma nebizinden baka ieceklerden herhangi biriyle abdest almak onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Eer o, nebizin dndaki ieceklerden biriyle abdest alp bununla bir gn veya daha fazla zaman namaz klsa? Abdesti yenilemesi ve kld btn namazlar yeniden klmas onun zerine bir bortur, dedi. Ebu Hanife, Camius Sairde der ki: Nebiz ile abdest alr, teyemmm etmez. Nuhul-Cami mam Ebu Hanifenin bu grnden dnp yle dediini rivayet eder: Teyemmm eder ve nebiz ile abdest almaz. nk Hz. Peygamber nebiz ile Mekkede abdest ald; teyemmm ayeti ise Medinede geldi.350 Ben dedim: Adam, suyu bulmu iken nebiz ile abdest ald, ne dersin? Bu ona yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Yeniden abdest almayp o abdesti ile namaz klsa? Onun yeniden abdest almas ve namazn iade etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Bir adam, namaz iin abdest ald gibi abdest ald. Onun bu abdesti bir gn, iki gn ve gn hi bozulmadan olduu gibi kald. Bu adam ne abdestini bozdu 351 ve ne de uyudu. Bu abdesti ile namaz klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi.
Metindeki el-bevl kelimesi S ve HA nshalarnda byle gelmitir. Dier nshalarda ise misle elbevli eklinde gelmitir. 343 Ebu Yusuf dedi ifadesi HA ve S nshalarndan dmtr. 344 Metindeki leyse maahu ayruhu cmlesi HA ve S nshalarndan dmtr. 345 Hurma nebizi (ikisi) tatl olup su gibi abdest azalarnn zerinden akt iin onun vasflar abdest almaya elverili ve caizdir. Eer o kaynatlm hurma ras gibi kat olsa onunla abdest alnmaz. Eer o sert ve keskin ise onu imek haram olur. Byle iken onunla abdest almak nasl caiz olur. Eer o, kaynatlm ise ister tatl olsun, ister eki-sert olsun sahih olan, onunla abdest almamaktr. nk ate, onun zelliini deitirmi ve artk o bakla suyu gibi olmutur. (Serahsi) 346 Bu cmle Z nshasndan dmtr. 347 Bu hadisi Tirmizi ve dierleri tahri etmitir. Ancak bunun hakknda tartmalar vardr. 348 Ebu Yusuf sznden dedi szne kadar olan ksm H. HA ve S nshalarndan dmtr. 349 Metindeki maa zalike kelimesi S ve Ha nshalarnda bade zalike olarak gelmitir. Bu Hasann Ebu Hanifeden rivayetidir. (Bunu Serahsi dedi). 350 Ebu Hanife dedi cmlesi esas nshadan dm, S ve HA nshalarndan da dmtr. Bu metin H ve Z nshalarnda vardr. Bylece bu ifade kitabn baz ravilerinden alnp ilave edilmi olup bunun bir sakncas yoktur. Bu sz Hkim de Muhtasarnda zikretmektedir. 351 Ne abdestini bozdu ve ne de uyudu ifadesi ou nshalarda byledir. H ve S nshalarnda ise Ne uyudu ve ne de abdestini bozdu eklinde gelmitir.
342

50

Ben dedim: Adam abdest ald, sonra zerine baygnlk geldi ve ona bir delilik isabet etti, o, uurunu kaybetti veya bir eyden tr akln kaybetti. Sonra onun zerindeki bu hal 352 kayboldu. Bu durum, onun abdestini bozar m, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, aklnn gitmesi gibi, onun bana gelen bu hal uyumaktan daha beterdir. Hlbuki o, yan gelerek yatp uyuduu zaman bu durum onun abdestini bozar. Ben dedim: Onun aklnn gitmesi veya sana sylediim onun bana gelen eyler, o ister ayakta, oturmakta veya ister yatmakta olsun bunlarn hepsi bir midir? Evet, dedi. Bunlarn 353 hepsinde o, abdest almas gerekir. Ben dedim: O ayakta veya oturarak, rkda ya da secde ederek uyuduu zaman sen bunda niin istihsan yapyorsun? Bu hususta hadis vardr, 354 ben onu alp kabul ediyorum 355 ve akln gitmesinde kyas kabul ediyorum. nk akln gitmesi hadesten daha beterdir, dedi. Ben dedim: Eer o, yeniden abdest almaz ve ylece namaz klarsa? Onun hem abdesti ve hem de namaz iade etmesi gerekir, dedi. Ben niin, dedim, eer o uyusa oturarak bile uyusa onun zerine abdest gerekmiyor! nk dedi, burada akln gitmesi, uyumaya benzemez. Ben dedim: Bir adam, bir cemaate bir veya iki rekt namaz kldrd ve sonra bayld ya da uurunu kaybetti, ne dersin? Hem imam ve hem de cemaat namaz yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Eer 356 onun akl gitmediyse, fakat dp ldyse? Ondan baka bir imamla namaz yeniden klmalar cemaat zerine gereklidir, dedi. Ben dedim: Adam, azna ve burnuna su 357 verdii zaman parman azna ve burnuna sokacak m, ne dersin? Dilerse sokar, dilerse sokmaz, dedi. Ben dedim: Cuma gn, arife ve iki bayram gnlerinde ykanmay vacip mi gryorsun, ne dersin? Bunlardan hibiri vacip deildir; ama ykanrsa gzel olur, ykanmazsa bu ona bir zarar vermez, dedi. Ben dedim: Bir adam hayzl bir kadnn artndan, bir cnbn, mrikin veya bir sabinin artndan abdest alsa ne dersin? Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammedin grlerine gre bunlarda hibir saknca yoktur, dedi. 358
Metindeki smme zale anh zalike ifadesi esas nshada ve H nshasnda byledir. Z, HA ve S nshalarnda ise zalike anh eklinde gelmitir. Ancak S nshasnda zale zalike anh yerine smma zehebe zalike anh eklinde gelmitir. 353 Metindeki haza kelimesi Z ve H nshalarnda zalike olarak gelmitir. 354 Ben (muhakkik) derim ki: Bu hadisi mam Muhammed Kitab-l Asar adl eserinin Namazdan nce uyuma ve abdestin bozulmas blmnde (I, 436) tahri etmitir. Muhammed dedi: Ebu Hanife bize Hammad yoluyla brahimin yle dediini haber verdi: Oturarak uyuduun zaman, kyam, rk veya secdede ya da hayvana binerken uyuduunda senin zerine abdest gerekmez. bn Ebi eybe Musannefinde shak b. Mensur, Mensur b. Ebil-Esved, Ame, brahim, Alkame yoluyla Abdullahn yle dediini rivayet etti: Hz. Peygamber secdede olduu halde, onun uykusu ancak bir nefes an kadar (ksa) olduu bilinir, uyurdu. Sonra kalkar ve namazna devam ederdi. (s. 181) Beyhaki bn Abbastan Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivayet eder: Oturarak, kyamda iken veya secde ederken uyuyan kimse zerine yan tarafna yatmadka abdest almas gerekli olmaz. O, yan tarafn yere koyunca ise onun mafsallar gever. 355 Metindeki fe ehazt kelimesi H nshasnda ve ehazt olarak gelmitir. 356 Metindeki kult ve in ifadesi esas nshada ve Z nshasnda byledir. H nshasnda kult in eklinde S ve HA nshalarnda ise kult eraeyte in eklinde gelmitir. 357 Metindeki ve istenaka kelimesi H ve S nshalarnda ev istenaka eklinde gelmitir. 358 Serahsi Mebsutta der ki, gusletmek ve ykanmak, toplam olarak on bir eittir. Bunlardan be tanesi farzdr; mesela iki snnet mahallinin karlamas, meninin inzal olmas, ihtilam olmak, hayz ve nifasl olmak gibi. Bunlardan drt tanesi de snnettir. Cuma gn, arife gn, ihram giyerken ve iki bayram gnnde ykanmaktr. Bir tanesi de vaciptir ki o da ly ykamaktr. Sonuncusu da mstehaptr; kfir bir adam Mslman olunca ykanr, bu mstehaptr. nk Hz. Peygamber Mslman olmak isteyen kimseye bunu tavsiye etmitir. Bu, onun, cnp olmad zaman byledir. Eer o, cnp ise ve Mslman olmadan nce ykanmam ise, kimi statlarmz, ona gusl gerekmez; nk kfirler eriat uygulamakla grevli deildirler, dediler. Dorusu ise onun ykanmasdr. nk onun Mslman olduktan sonra cenabet sfatnn baki kalmas, ona abdest almak vacip olduunda abdestsizlik halinin baki kalmas gibi. Allah Teala en iyi bilir. (I, 90) Ben dedim: Esas nshada bu son cmleden sonra fazla ilave bir metin vardr. Bu H ve Z nshalarnda da vardr. Fakat bu S ve HA nshalarnda yoktur. Bu ilave Muhtasarda gusl meselesinden nce bulunmaktadr. Bu ilave cmle udur: Baylmak, her hali karda abdesti bozar, namaz keser ve cemaati de
352

51

KUYULAR ve KUYULARI PSLEYEN EYLER 359 Ebu Sleyman, Muhammed b. el-Hasenden rivayet ederek dedi ki, ben, su kuyusuna den ve orada len, ama henz daha dalmam 360 olan fare hakknda ne dersiniz, dedim? Kuyudan yirmi veya otuz kova su karlr, dedi. Ben dedim: Eer kuyudan otuz kova veya yirmi kova su ekildi, ama fare hala kuyuda duruyorsa? Onlar fareyi kardktan sonra 361 kuyudan yirmi 362 veya otuz 363 kova su ekmeleri gerekir, dedi. Ben dedim: Onlar kuyudan yirmi kova su ekse ve ondan sonra fareyi karsalar, bundan sonra da on kova daha ekseler? Kuyu temizlenmi olmaz 364 dedi. Onlarn fareyi kardktan sonra 365 yirmi kovann veya otuz kovann tamamn ekmeleri gerekir. Ben dedim: Kuyudan su ekerken kovalardan kuyuya su damlarsa? Bu kuyuyu pis hale getirmez, dedi.366 nk bundan kanmak mmkn deildir. Ben dedim: Eer kuyunun bandan uzaklatktan sonra veya bundan nce ya da kovay baka bir kaba boalttktan sonra baka bir kova su, kuyuya dklrse ne dersin? Aslnda bunlarn hepsi ayndr. Onlarn zerine den ey, kuyuya ka kova su dkldyse o kadar suyu kuyudan ekerler, dedi. Ben dedim: Eer bu kova temiz bir kuyuya dklmse, ne dersin?367 Dklen kova kadar kuyudan ekerler, dedi. Byle yaplr, nk suyun hepsi, bu kovann suyu gibi olur 368 Bu kuyuyu daha nce ne temizlemise imdi de o temizler. Sen biliyorsun ki, daha nceki kuyuyu bir kova su, temizledi. Oraya imdi baka bir kova su dklse bu kuyu da yle temizlenir. Ben dedim: Evvelki kova, bu temiz kuyuya dklse, ne dersin? Kuyudan yirmi kova su karlr, dedi. Ben dedim: Eer kuyuya ikinci bir kova dklrse? Onlarn, kuyudan on dokuz kova su ekmeleri gerekir, dedi. Eer kuyuya onuncu kova dklse, yine byle onlarn oradan on kova su ekmeleri gerekir. 369 Birinci kuyuyu ne temizlemise bunu da o temizler. Zaten kuyudan her bir su karld zaman onun

namazlarna devam etmelerine engel ve bu, namazda bir baka imama uymaya da manidir. mamn (namaz kldrrken) lmesi de byledir. Bu mesele daha nce zikredilmitir. Hkim, Muhtasarnda bunu zetlemitir. Ama buras onun yeri deildir. Belki bu, ehl-i ilimden birisinin kaydetmi olduu bir notun aklamas olabilir ve mstensih de onu kitabn aslndan sanarak onu buraya koymu olabilir. En iyisini Allah bilir. 359 Metindeki Kuyular ve Kuyular Pisleyen eyler ifadesinden sonra S ve HA nshalarnda Zimm halkn elbiseleriyle namaz cmlesi eklenmitir. Bu ilaveye ihtiya yoktur. nk bu balk bu blm bittikten sonra zaten mstakil olarak ayr bir blm halinde gelmektedir. 360 Metindeki tetefessah kelimesi H ve S nshalarnda tenfesihu eklinde gelmitir. 361 Metindeki bade hurucil-fareti ifadesi H, S ve HA nshalarnda bade ihracil-fareti olarak gelmitir. 362 Metindeki rine kelimesi H nshasnda rune olarak gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 363 Metindeki selasiyne kelimesi H nshasnda selasune olarak gelmitir. 364 Metindeki la ttahharu kelimesi esas nshada ve Z nshasnda byledir. H ve S nshalarnda ise fe inneha la ttahharu eklinde gelmitir. 365 Metindeki min hurucil-fareti ifadesi S ve H nshalarnda bade hurucil-fareti eklinde gelmitir. 366 Bu soru ve cevap cmleleri esas nshadan ve Z nshasndan dmtr. 367 Metindeki kult ereyte kelimeleri esas nshadan ve Z nshasndan dmtr. 368 Metindeki kad sara kllhu ifadesi ou nshalarda byledir, H nshasnda ise kllhu kad sra olarak gelmitir. 369 HA nshasnda bundan sonra u ilave vardr: Ebu Hafs rivayetinde der ki: kuyudan on bir kova su ekilir. Doru olan da budur. Ben dedim: Bu mstensihin esas nshann terk ettiklerinden birisi zannyla esas nshaya katm olduu bir aklamadr. Bunu Serahsi, Mebsutunda sylyor. Bak I, 91. Ebu Hafs nshalarnda ise on bir kova dedi ifadesi vardr ki, bu dorudur. Onuncu kova oraya dkldkten sonra bu kova oraya ilave edildii halde bile ikinci kuyunun durumu ayn birinci kuyunun durumu gibi ise Ebu Sleyman nshalarnda zikredilen oraya dklenin dnda on kova su karlr sznn tevili oraya dklen suyun karlmas daha bir nemle karlmas gerekir eklindedir.

52

temizlendiini bilirsin. 370 Ben dedim: Pis kuyudan karlan fare, temiz kuyuya derse ve oraya yirmi kova su dklrse ne dersin? Onlarn nce fareyi sonra da yirmi kova suyu kuyudan ekmeleri gerekir, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, kuyuya dklen sular, kuyunun suyu mesabesindedir. Onun hepsi pistir. Onu ancak yirmi kova su ekmek temizleyebilir. Bundan baka yle syleyenler de vardr: Fare ile beraber kuyuya dklen371 yirmi kova 372 suyu 373 onun karmas gerekir. Bundan baka ayrca yirmi kova su daha ekmesi gerekir. Ben dedim: Onlarn kovas ile yirmi kova suyu alacak kadar byk bir kap getirip onunla bir defa su ekerlerse, ne dersin? Bu, onlar iin yeterli olur ve kuyu temizlenmi olur, dedi. Ben dedim: Eer bu su, dner de kuyuya dklrse 374 ne dersin? Onlarn bunun misli kadar bir suyu kuyudan karmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Bu kova ile su karldktan sonra adam kuyudan abdest alrsa, ne dersin? Onun abdesti onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Bundan sonra bu kova ile kuyuya su dklrse? 375 Kova kuyudan uzaklatktan 376 sonra tekrar kuyuya girmedike bu adamn abdesti fasit olmaz dedi. Kova kuyunun iinde durduu mddete oradan abdest alanlarn abdesti yeterli olmaz. nk kovadan henz kuyuya 377 su damlamaktadr. Kova kuyudan uzaklatrld 378 zaman kuyu temizlenmi olur. Muhammed, abdesti ona yeterli olur, dedi. Ben dedim: Pis bir elbise amar leeninde 379 temiz bir su ile ykanp sonra sklyor ve bu pis su dklmyor. Sonra baka bir amar leeninde tekrar temiz su ile ykanyor, sklyor ve bu (pis) su dklmyor 380 Sonra yine baka bir amar leeninde temiz bir su ile tekrar ykanyor ve sklyor, bu elbisenin hkm nedir 381 ne dersin? Kesin olarak temizlenmitir 382 dedi. Ben dedim Bu birinci, ikinci veya nc sularla abdest alnsa bu yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer adam bu su ile abdest alp namaz klm olsa? Hem abdestini ve hem de namazn iade eder, dedi. Ben dedim: Eer o bu elbiseyi temiz bir su ile baka bir leende ykasa, birisi de gelip bu drdnc sudan abdest alsa bu onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. Ben niin dedim. nk dedi, adam elbiseyi nc leende ykad zaman o temiz hale gelmiti. Sonra onu temiz olduu halde drdnc leende de ykad. Bu sebeple bu drdnc sudan temiz olduu iin onun abdest almasnda hibir saknca yoktur. Ben dedim: Adam temiz bir kaptan namaz iin abdest ald gibi abdest ald, sonra o abdestli iken temiz bir kaptan yine abdest ald. Sonra baka temiz bir kaptan abdestli iken
S ve HA nshalarnda metin byledir. H, A ve Z nshalarnda ise Onun temizlendiini ifadesinden sonra Hakim el-Celil Ebul-fadl bu cevap pek isabetli deildir, bunun dorusu kuyudan on bir kova su karlr eklinde olmasdr. Ebu Hafs rivayetinde cevap byledir. Ben dedim: Bu bir aklama olup mstensih onu yanlarak esas nshaya koymutur. Bu aslnda Muhtasarn ibaresidir. Onu Hkim zikretmitir. 371 Metindeki sabbet kelimesi Z ve HA nshalarnda byledir. H, A ve S nshalarnda ise sabbe eklinde gelmitir. 372 Metindeki el-irine ed-delve ifadesi HA ve S nshalarnda irine delven olarak gelmitir. 373 Metindeki min harfi H nshasndan dmtr. 374 Metindeki fe ehraka kelimesi H nshasnda tahiran eklinde gelmitir ki bu bir yanltr. 375 Metindeki insabbe kelimesi H nshasnda e sabbe olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. S ve HA nshalarnda ise sabbe olarak gelmitir. 376 Metindeki lem yetenehha kelimesi S ve HA nshalarnda lem yenhu olarak gelmitir. 377 Metindeki fiha kelimesi H nshasnda fihi olarak gelmitir. 378 Metindeki tenahha kelimesi HA ve S nshalarnda nehaa olarak gelmitir. 379 Metindeki iccanet amar teknesi, kvet demektir ki, leene benzer onda amar ykanr. oulu ecacin gelir. el-incanet halk dilinde kullanlr. Bak. Marib, I, 10 380 Metindeki ve lem yhrak kelimesi nc mkerrer H nshasndan dmtr. 381 Bu elbisenin hkm nedir yerine S nshasnda Bu elbisenin hali nedir eklinde gelmitir. 382 Metindeki kad tahura kelimesi S nshasnda es-sevbu kad tahura eklinde gelmitir. A ve Z nshalarnda tahura yerine tahurat eklinde gelmitir, dorusu hahura (temiz oldu) yani elbise demektir.
370

53

yine abdest ald. Birisi bu birinci 383 ikin ve nc 384 sulardan abdest alsa onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o abdestli olduu halde yine 385 temiz bir kaptan abdest alsa, bu drdnc sudan abdest alan kimse iin bu yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: beinci veya altnc defa abdest alsa bile yine byle midir? Evet dedi, bu su ile abdest alan kimse iin bu yeterli olmaz. Ben niin dedim? Eer o su ile on defa istinca yapsa bu onuncu su ile kiinin abdest almas yeterli olur mu ne dersin? Ben hayr, dedim. O ite bu da yledir dedi. Ben dedim: Cnp bir adam bir kuyuda guslediyor. Sonra baka bir kuyunun sonra baka bir kuyunun sonra da yine baka bir kuyunun iine dyor, ne dersin? O btn kuyular ifsat etmitir, onlar bu kuyu temizlendi kanaatine varncaya kadar, bu kuyularn sularnn hepsi karlmas gerekir, dedi. Ben dedim: O adam bylece gusletmi saylr m? Hayr, dedi. Bu Ebu Yusufun gr, Muhammed ise yle dedi: O nc kuyuda guslettii zaman temizlenmi olur. Fakat su fasiddir. Ben dedim: Temiz bir adam bir kuyuya dt ve orada ykand, ne dersin? Kuyunun btn suyu fasit oldu, dedi. Ben dedim: Eer orada abdest alm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Orada istinca yapm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben kuyunun durumu nedir dedim? Kuyudaki suyun ou temizleninceye kadar kuyudaki btn suyu temizlemeleri gerekir dedi. Ben dedim: Bu adamn bu abdesti ona yeterli olu mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Cnp 386 bir adam, kendisine bir kova su almak iin kuyuya girdi. Temiz olmad halde oraya dald. Fakat ellerinde ayaklarnda ve vcudunda grnen ve delil olabilecek bir pislik de yoktur, su fasit olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ebu Yusuf dedi: Eer cnp bir kimse, bir kova su almak iin kuyuya inerse, bylece kendisi suya batarsa o, suyu ifsat etmedii gibi, gusletmi de saylmaz. Muhammed dedi: o ne suyu ifsat eder ve ne de gusletmi olur. Ebu Yusuf mlada dedi ki, o gusletsin etmesin veya kovay karmak iin suya dalsn, cnp kii, kuyuyu ifsat eder.387 Ben dedim: Bir fare bir kuyuya dp orada lm, sonra baka bir fare de baka bir kuyuya dp lm; bylece bu iki kuyunun birinden fareyi kardktan sonra kuyudan yirmi kova su ekip 388 bu suyu dier kuyuya boaltsa ne dersin? Onlarn fareyi kardktan sonra kuyudan yirmi kova su ekmeleri gerekir, dedi. nk oraya dklen su, orada var olan su kadardr. 389 Ben dedim: nc olarak baka bir kuyuya bir fare dm ve orada lm390 ise oradan yirmi kova su ekilir 391 ve oraya dp len fare ile beraber yine ilk yirmi kova ile birlikte buraya dklr m? Bu kuyudan krk kova su ekilir, dedi. Ben burada ancak kuyuya
Metindeki bil-mail evveli ifadesi S nshasnda bil-evveli olarak gelmitir. kinci ve nc ifadesi A nshasnda nc ve ikinci eklinde gelmitir ki doru olan dier nshalardaki gibi olandr. 385 Yine kelimesi S nshasndan dmtr. 386 Metindeki cnben kelimesi Z ne HA nshalarnda byle H ve S nshalarnda ise tahiran eklinde gelitir. Bu doru deildir. Dorusu cnben eklinde olmasdr. Zaten daha sonra gelen temiz olmad halde ifadesi bunun byle olduunu teyit etmektedir. 387 Ebu Yusufun bu sz Ahmediyye ve Asafiyye nshalarnda bulunmaktadr. 388 Metindeki festeka kelimesi esas nshada festeska olarak gelmitir. (Burada kitapta kaynak verilmmeitir. ev.) 389 Bundan sonra Ahmediyye ve Asafiyye nshalarnda u ilave vardr: Ben dedim: Eer onlar kuyuya bir veya iki kova su dkm olsalar? Oradan ancak yirmi kova su ekilir, dedi. Ben dedim: kuyuya yirmi kova su dkseler yine byle midir? Evet dedi, oradan sadece yirmi kova su ekilir. 390 Metindeki fe matet kelimesi A nshasndan dm, ama dier nshalarda mevcuttur ve dorusu da budur. 391 Metindeki fenzife kelimesi Z ve HA nshalarnda fenzifet eklinde gelmitir.
383 384

54

gereken eye ve oraya dklm olan suya bakarm ve bundan en ok olan eker karrm. Ben dedim: Eer oraya bir veya iki kova su dklm ise?392 Oradan ancak yirmi 393 kova su ekilir, dedi. Ben dedim: Oraya yirmi kova su dklse yine byle midir? Evet, dedi. Oradan sadece yirmi kova su ekilir. Ben dedim: Eer nc bir kuyudan bir veya iki kova su fazla olarak ziyade edilse bu yirmi kova su ile beraber bu fazlalar da karlr m? Evet, dedi 394 Ben dedim: Fare donmu tereyann iinde lm ve orada bozulup kokmu, ne dersin? Fare ve etrafndaki yalar alnp atlr, dedi. Dier geri kalanlar yemek ve onlardan faydalanmakta bir saknca yoktur. Ben dedim: Eer ya erimi ise? 395 O artk necis olduundan onu yemek onlar iin mekruh olur, dedi. Ben dedim: Eer bu ya lambada yakarlarsa veya deriyi tabaklarlarsa? 396 Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Eer bu pis yan durumunu aklamadan satarlar, sonra mteri bunu fark ederse? Artk o muhayyer olur; dilerse geri verir ve dilerse alr, dedi. Ben dedim: Eer bunu aklayarak satarlarsa? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Bunu bir adam satn alr sonra onunla bir deri tabaklarsa? Bununla deri tabaklamakta bir saknca yoktur, dedi. Yalnz deri tabaklandktan sonra onu su ile ykar. Ben dedim: Fare, iinde sirke bulunan bir kabn iersine dp orada ld. Adam elini kabn iine soktu sonra onu kard; ardndan da bu elini baka bir su kabnn 397 iine batrd 398 ne dersin? Ben, bunlarn hepsini onlar iin mekruh grrm 399 dedi. Ben dedim: Birinci kapta su olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: O elini sirkeye veya suya batrsa sonra elini karsa ve onu on veya daha fazla kabn iersine arka arkaya sokup karsa onlarn hepsini ifsat etmi olur mu? Evet, dedi.400 Ben dedim: Bu kaplardan birisini iinde su bulunan
Metindeki fe in sabbuu kelimesi S nshasnda fe in kan innema sabb (eer onlar ancak dkmlerse) eklinde ve HA nshasnda ise kane sabbu (onlar dkmlerdi) eklinde gelmitir. 393 Metindeki irune kelimesi S nshasnda byledir, dorusu da budur. Dier nshalarda ise irine eklinde gelmitir ki, bu yanltr. 394 HA nshasnda yle denilmektedir: Eer onlar iki kuyudan birinden dierine yirmi kova, nc kuyudan bir veya iki kova su dkm olsalar, onlar zerine gereken bu nc kuyudan yirmi kova su ve bir de bu ikinci dier ikinci kuyudan dklen ziyade bir veya iki kova suyun ekip karlmas gerekir, bu ziyade de yirmi kova su ile ekip karlr m? Evet, dedi. Bu metin esas nshadaki u metnin yerine gelmitir: Eer oraya dkerlerse ilh. 395 Yan donmu ve erimi olma halinin tantm udur: Eer o yer oyulduu zaman bir saat iersinde ya o ukuru dzeltmezse bu donmu haldedir. Eer belli bir zamanda onu dzletirirse o ya eriyik haldedir. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 95 396 Metindeki ev debeu kelimesi Z nshasnda ve debeu eklinde, Muhtasarda da byle gelmi; dier geri kalan nshalarda ise ev debeu eklinde gelmitir ki, bu daha aktr. 397 el-habiet ve el-habiyet kelimesi byk kap demektir. oulu havabi gelir. El-habiye ve el-hubb kelimelerinin manas ayndr. 398 fe ameseha kelimesi HA nshasnda da byle ge0lmitir. Dier geri kalan nshalarda ise el-yed kelimesi mennes olduu halde fe amesehu eklinde gelmitir. Anacak bazen byle binde bir kelimenin lafzna itibar edilmi olabilir. 399 Ben bunlarn hepsini onlar iin mekruh grrm ifadesi S ve HA nshalarnda ben bunlarn yemesini hepsinde mekruh grrm eklinde gelmitir. 400 Serahsi, Mebsutta (I, 95) der ki: Kaplarda su olduu zamanki hkm-cevap Ebu Yusufun grdr. Ebu Hanife ve Muhammedin gr ise onun eli nc kaptan sonra temizlenmi olarak kmtr. Daha nce de akladmz gibi, bu pislik bulam bir uzvun, amar teknesinde ykanmasna dayanr. Ancak onun murad udur: O elini birinci kaba koltuunun altna kadar soktu; bylece btn kap pislenmi oldu. Sonra elini ikinci kaba bileklerine kadar soktu. Bylece her bir kapta az bir ziyade yapm oldu. Bu suretle dedikleri gibi kaplarn hepsi necis olmutur. Eer kaplarda sirke varsa burada cevap Ebu Yusuf ile Muhammedin grdr. Ebu Hanifenin gr is onun eli nc kaptan temiz olarak kar. Bu da suyun dndaki temiz svlarla necaseti temizlemenin Muhammed ve Zferin grne gre caiz olmad esasna dayanmaktadr. afii de ayn grtedir. Bu konuda insann elbisesi ve bedeni birdir. Ebu Hanifeye gre ise elbise ve beden hepsi svlarla temizlenmesi caizdir. Bu, Ebu Yusuftan gelen iki rivayetten biridir. Dier gr ise udur: O burada elbise ile bedeni ayrr ve bedendeki pislik ancak su ile temizlenir, der. Elbisedeki pislik ise skld zaman suyu
392

55

kuyuya dkse? Onlarn yirmi kovadan daha fazla bir suyu ve kap miktarnca bir suyu kuyudan ekmeleri gerekir, dedi. Ben dedim: O elini iinde su bulunan bir kaba batrsa ve orada bir fare ls olsa sonra elini karp on tane kabn 401 iine soksa yine byle midir? Evet, dedi, o, btn sular ifsat etmitir. Birisi, bunlardan abdest alsa onun abdesti yeterli olmaz. nk o, elini ilk nce pis bir suya batrmtr. Bylece oun bu elini soktuu yer de ayn onun mesabesindedir.(Yani pistir.) Ben dedim: Eer o, elini kardktan sonra ykarsa ve sonra tekrar baka bir kaba 402 koyarsa? Bu suyu ifsat etmez, dedi. ZMM HALKIN ELBSELER ve BUNLARLA NAMAZ KILMAK Ebu Hanife dedi: Zimm halkn (retip satt) tm elbiseleri giymede ve onlarla namaz klmada onlara bir pislik demedii mddete, bir saknca yoktur. Ancak izar-etek ve seravilpantolon gibi eyleri ykamadan bunlarla namaz klmak, mekruhtur 403 Bu ayn zamanda Ebu Yusuf 404 ile Muhammedin grdr. Ancak Ebu Yusuf yle der: Eer o, izar ve pantolon iinde bunlara bir pislik ve onlar pis hale getirecek bir ey dedii bilgisi olmadan namaz klarsa onun iin yeterli olur, dedi. Zaten bu elbiseleri dokuyan, bkp ve renlerin 405 hepsinin zimm halk olduu gz nndedir. Muhammed bize Ebu Yusuf ve yal bir zat yoluyla haber verdi ki, Hasan Basriye Mecusilerin dokuduklar elbiselerle, onlar ykamadan nce namaz klmak caiz midir diye sordular. O da evet dedi, bunda bir saknca yoktur. 406 MEST ZERNE MESH ETME 407 Ben dedim: Bir adam, abdest ald ve mestlerini giydi ve sabah namazn kld. Sonra abdestini bozdu. Gne zeval vaktine gelinceye kadar bu abdestsiz hali ile bekledi. Sonra abdest ald ve 408 mestlerine mesh verdi. Bu mesh ona ne zamana kadar yeterli olur, ne dersin? (Bugn) abdesti ne zaman bozduysa ertesi gn o vakte kadar, dedi. Ben dedim: Bu,
damlayan her tr sv ile temizlenebilir. Ancak ya ve tereya gibi sklmayan svlarla necaseti izale edip temizlemek caiz deildir. 401 Metindeki arin kelimesi Z, S ve HA nshalarnda arati havabiyin olarak gelmitir. 402 Metindeki hubbin aahar ifadesi S nshasnda byledir; dier nshalarda ise hubbin uhraa eklinde gelmitir. 403 Metindeki krhe kelimesi HA ve S nshalarnda ykrah olarak gelmitir. 404 Metindeki Ebu Yusuf ismi ou nshalarda byledir. H nshasnda ise Ebu Yusuf yerine Ebu Hanife gelmitir ki bu doru deildir. 405 Metindeki yazilha kelimesi H nshasnda yasilha olarak gelmitir ki, bu yanltr; dousu dier nshalarda olduu gibi yazilha eklinde olmasdr. 406 Ben dedim: bn Ebi eybe Musannefinde Ebu Davut et-Tayalisiden rivayet ediyor ki, Hakem b. Atiye dedi: Ben Hasandan duydum ona dokuyuculardan km bir elbise ile namaz klnr m diye sordular; o da evet dedi. Fakat bn Sirini dinledim, o da buna mekruhtur, dedi. Veki ve Rabi Hasandan rivayet ediyorlar ki, o, Yahudi ve Hristiyanlarn palto ve aba gibi eylerinde bir saknca yoktur, dedi. Veki, Ali b. Salih yoluyla Ata, Ebu Muhammedin yle dediini rivayet etti: Ben, Muhammedin zerinde bu ykanmam ham bezlerden grdm. Hafs, Cafer (yani Cafer-i Sadk) ve onun babas yoluyla Cabir b. Abdillahn dokunmu bir elbise iinde namaz kldn rivayet etmektedir. Amr b. Haim, Ebu Malik el-Cenbi, Abdullah b. Atann yle dediini rivayet etti: Ben Ebu Cafere Yahudi ve Hristiyanlarn dokumu olduklar elbise ile namaz klmay sordum. O, bunda bir saknca yoktur, dedi. (Dokumaclardan kan Elbise ile Namaz Klmak) Varak: 162, s. 768. Ben dedim: bence yal zat Ebu Yusufun senedinde olan el-Hakem b. Atiye veya Rabi olsa gerektir. Allah en iyi bilir. 407 Bu konudaki hadislerin okluundan dolay Ebu Hanife, ben, mesh hakknda bana gndz aydnl gibi (haber) gelinceye kadar bir ey sylemedim, dedi. Ebu Yusuf, mesh haberi, o kadar mehur ki, nerdeyse bununla kitabn neshi caiz olacak, dedi. Kerhi de mest zerine mesh etmeyi caiz grmeyenin kfre dmesinden korkarm. nk mesh hakknda gelen hadisler mtevatir derecesindedir, dedi. Bak Serahsi Mebsut, I, 98. 408 Metindeki ve (vav) harfi HA nshasnda byle geldi; dorusu da budur. Dier nshalarda ise ev (veya) eklinde gelmitir.

56

ona mestlerine mesh verdii zamana kadar olsa yeterli olmaz m? Hayr, dedi. Ben niin, dedim? O, baygn veya hasta halde bir gn veya iki gn yatsa ve namaz klmasa sonra aylp kendine gelse, abdestini bozduktan sonra bir veya iki gn gemi olduu halde o, mestlerin zerine mesh verebilir mi? Ben hayr dedim. te ilk mesele de byledir 409 dedi. O, abdestini bozduu saati ertesi gnden geiremez, dedi. Seferi olan kii de byledir. O, abdestini bozduu saatten itibaren gn gece geip drdnc gnden bu 410 saatin vakti gelinceye kadar mesh yapabilir. Ben dedim: Adam, ayaklarn ykad ve abdestsiz olarak mestlerini giydi, sonra abdestini bozdu; o, abdest alp mestlerine mesh verebilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, mestlerini tam tekmil bir abdestle giymedike onlara mesh veremez. Eer o, mestlerini tam abdestli iken giyerse, sonra bunun arkasndan abdestini bozsa, o, abdest alr ve onlara mesh verebilir. Ben dedim: Mestler zerine mesh ka defa verilir, ne dersin? Sadece bir defa, dedi. Ben dedim: Mesh ayak bilekleri cihetinden mi, yoksa ayak parmaklar tarafndan m balar? Gerekten parmaklar tarafndan balar, ayak bileklerine kadar devam eder, dedi. Ben dedim ki, eer ayak bileklerinden balayp ayak parmak ularn doru yaparsa? Bu, ona yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald ve mestlerine bir veya iki parma ile bir defa mesh verdi, ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer buna 411 veya daha ok parma ile mesh ederse ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Bu ikisinin farkl olmas nereden kaynaklanyor? O parmaklarnn ou ile mesh ettii zaman bu, onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald ve mestlerine mesh verdi. Hlbuki onun mestlerinde bir veya iki parmak kacak kadar yrtk var; onun bu mestine mesh vermesi yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer ondan parmak 412 kyorsa? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Bu ikisinin farkl hkm nereden kaynaklanyor? Onun parmaklarnn yardan fazlas km ise ayaklarn ykamas gerekir, dedi. Ben dedim: Mestleri zerinde olduu halde adam abdest ald. Ancak onun mestleri yrtk, bu yrtk da ayann 413 yarsndan daha fazla olup topuk tarafndandr, bunlara mesh vermesi onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Bunlara mesh etmek, niin yeterli olmaz, hlbuki onun parmaklar rtldr? Onun iin ancak ykamak yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer onun kesinden veya ayann altndan ya da stnden az bir ey ksa? Bunlara mesh vermek onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim. Adam abdest ald ve sakalndan ald slaklk ve yalk ile mestleri zerine mesh etse ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: elinde 414 olan yalk ile mesh etse? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? nk o dedi, mesh iin su alp mesh ettii zaman elindeki olan slaklk ona ular. te ben, bu suyun elindeki olan m, yoksa 415 ald sudan m olduuna pek aldrmam. Ancak o, eer bandan veya sakalndan alm olduu slaklk ile mestlerine mesh verirse, bu bir defa abdest ald su olup bununla tekrar ikinci defa abdest almak, onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Eer onun ellerindeki su, o ban mesh ettikten sonra elinde kalan fazla su ise? Bununla mesh etmesi, onun iin yeterli
Metindeki kezalike kelimesi HA ve S nshalarnda fe kezalike olarak gelmitir. Metindeki tikle kelimesi H nshasnda zalike olarak gelmitir ki bir ey fark etmez. 411 Metindeki bi selasetin kelimesi H nshasnda bi selasin olarak gelmitir. 412 Metindeki selas esabiya ifadesi HA ve S nshalarnda selaset esabiya olarak gelmitir. 413 Metindeki kademihi kelimesi H nshasnda kademeyhi olarak gelmitir. 414 Metindeki yedihi kelimesi H ve S nshalarnda yedeyhi olarak gelmitir. 415 Metindeki ev (yoksa) kelimesi HA ve S nshalarnda ev huve (yoksa o) eklinde gelmitir.
409 410

57

olmaz, dedi. Bu, o ban mesh ettikten sonra kalan fazla su ise? Bununla mesh etmesi, onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald ve mestlerinin altna mesh verdi, onlarn stne 416 mesh etmedi, ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer o mestin gncne 417 mesh etse? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer mestin n tarafn mesh ederse? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam, abdest ald ve sarna veya bana giydii eye, apkasna 418 mesh verdi ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer kadn bartsne mesh verirse? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Adam abdest ald, oraplarna ve pabularna ya da pabusuz oraplarna (bu herhalde alt deri ile kaplanm oraplar) mesh verdi, ne dersin? Bunlara mesh etmek, caiz deildir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: O, oraplarna mesh verdii zaman mestlerine 419 mesh vermesi onun iin yeterli olduu gibi, oraplarna mesh vermesi de yeterli olur. Ancak bu oraplarn sert ve sk olmas, fakat effaf olmamas artyla (yeterli olur). 420 Ben dedim: Adam, abdest ald ve altlar deriden olan izmelerine mesh verdi, ne dersin? Evet, onun iin yeterli olur dedi. Ben dedim: Bu oraplarn durumu nedir byle, onlara mesh vermiyor, izmeye olunca veriyor? nk dedi, onlarn altlar deri olunca o, mest mesabesindedir. Ben dedim: Adam, abdest ald, pabularna ve ayaklarna mesh verdi? Bu, onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Adam, abdest ald zaman onun, mestin iine mesh vermesi gerekir mi 421 ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o, mesh etse ve mestin dna su ile mesh etmeden namaz klsa? Bu, onun iin yeterli olmaz dedi. Artk onun, onlarn dna mesh verip namaz iade etmesi gerekir. Ben dedim: O mestine 422 te bir, drtte bir ve bete bir kadar olmayan az bir mesh verse ne dersin? Ellerinin parmaklar ile en az parmak miktar kadar mesh etmedike bu, onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Adam, mestlerine mesh verdi, daha sonra bir vakit veya iki vakit namaz kld. Sonra abdesti bozuldu. O, tekrar 423 mestlerine mesh verebilir mi? Evet dedi, vakti devam ettii mddete o, mestlerine mesh verebilir. Ben dedim: Mukim bir kimse, bir gn ve bir gecelik vaktini tamamlad. O, abdestli424 olup abdestini bozmad. O, bu meshi ile namaz klabilir mi? Hayr, dedi. Fakat o, mestlerini
Metindeki ala zahirihima kelimesi H ve S nshalarnda byledir; A ve Z nshalarnda ise ala zahiri huffeyhi olarak gelmitir. 417 Metindeki sakl-huffi ifadesi H nshasndan dmtr. 418 Sonra mesh, ancak ykamaktan bedeldir, yoksa silmek ve sprmekten deil. Baa da mesh verilir. yleyse sara mesh vermek, nasl olur da ayan zddna baa bedel olur. Bir de u var ki, elini sarn altndan sokup ban mesh etmesinde yle ok bir zorluk da yoktur. Bak. Serahsi, Mebsut, I, 101 419 Metindeki el-huffi kelimesi HA ve S nshalarnda el-huffeyni olarak gelmitir. 420 Serahsi der ki: Bu oraplar, her ne kadar sk ve sert (dokunmu) olsalar bile altlar deri ile kaplanm olmazlarsa Ebu Hanifeye gre bunlara mesh vermek caiz deildir. nk bunlarla devaml olarak yolda yrmek mmkn deildir. Bylece bunlar ince orap mesabesindedirler. Ebu Yusuf ile Muhammedin grne gre ise bunlara mesh vermek caizdir. Hikye ediliyor ki, Ebu Hanife, hastal annda oraplarna mesh verdi. Sonra dnp ziyaretilerine dedi ki: nsanlara yasakladm eyi (imdi) kendim yaptm.Onun bu sz ile o, grnden dnp bir eye dayanmadan konlar zerine durabilen kaln bir oraba (mesh caizdir) szne geldiini delil getiriyorlar. Mezhebin sahih gr ise udur: Trk keelerinden(ynlerinden) yaplm mestlere (oraplara) mesh vermek caizdir. nk bunlarla sefer olarak yrmeye devam etmek mmkndr. Eh. I, 102 421 Metindeki e yecibu kelimesi H HA ve S nshalarnda byledir. A nshasnda ise istifham hemzesi dm ve sadece yecibu olarak gelmitir. 422 Metindeki el-huffi kelimesi ou nshalarda byledir; HA ve S nshalarnda ise ikil kalbnda elhuffeyni olarak gelmitir. 423 Metindeki eydan kelimesinden sonra H nshasnda evet, dedi. Yine iki mestinin zerine mesh verir ifadesi gelmitir ki bu mstensihin hatas olsa gerektir. 424 Metindeki vuduihi kelimesi esas nshada ve S nshasnda byledir. Z , H ve HA nshalarnda ise zamirsiz olarak vduin ekkinde gelmitir.
416

58

karr ve ayaklarn ykar. Ben dedim: Eer o, yolcu 425 ise gn ve geceyi tam ikmal etti, abdestini bozmad ve uyumad da? O, mestlerini karr ve ayaklarn ykar dedi. Bunlardan hibiri, abdestin tamamn yeniden almasna gerek yoktur. Ben niin, dedim? nk dedi, abdest onun sadece ayaklarna gerekir, ondan baka yerlere gelince bunlar zaten temizdir. Ben dedim: Meshinin bu mddeti bittikten sonra namaz klarsa? Ona gereken ey, mestlerini karmak, ayaklarn ykamak ve meshin vakti ktktan sonra klm olduu namazlar yeniden klmaktr, dedi. Ben dedim: Adam, abdest ald ve mestlerine mesh verdi, bir veya iki namaz kld, sonra abdesti bozuldu ve mestlerine mesh verdi. Onun iin tam bir gn zaman, son abdest bozmadan sonra m, yoksa ilk abdest bozmadan sonra m balar, ne dersin? Bilakis birinci hadesten sonra balar dedi. Ben dedim: Bu son meshi ile o, tam bir gn ve bir gece namaz klarsa? Onun mestlerini karmas, ayaklarn ykamas ve birinci hadesten 426 vaktin kt zamandan sonra kld namazlar yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Vakit devam ettii mddete adam, byk abdest olsun, kk abdest olsun, burnu kanasn, uyusun, kussun veya baylsn ya da akl bandan gitsin btn bunlardan o, mestlerine mesh verebilir mi? Evet, dedi. O, vakit kmad mddete mestlerine mesh verebilir. Ancak o, gusletmesi gerektii zaman mesh edemez; gusl etmesi vacip olduu zaman mestlerini karmas gerekir. Ben dedim: Eer o, ihtilam olsa, ehvetle dokunsa da inzal vaki olsa veya vajinann dnda cima etse ya da kadnn vajinasna baksa da menisi gelse, yine byle midir? Evet dedi, bunlarn hepsi ayn kapya kar. Onun zerine her hangi bir ekilde gusl icap ederse onun mestlerini karp ayaklarn ykamas lazm gelir. Ben dedim: Kadn ile erkek, guslde, abdest ve mest zerine meshte birbirine benzer ve eit midirler? Evet dedi, bunlar abdest, gusl, mest zerine mesh etme ve baa mesh etme gibi, her bir meselede eittirler. Ben dedim: Da banda olan bir yolcu, ayaklarnda mestleri var, mestlerinin zerinde de izmeleri var. Mestlerini abdestli iken giymi olan bu adam, izmeleri zerime mesh verebilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o, izmelerini karmsa? Mestlerine mesh verir, dedi. Ben dedim: Mestlerin birisini karmsa? Onun dedi, dierini de karp her iki ayan ykamas gerekir. Ben dedim: Mestlerini abdest ile giymi olduu halde izmelerini mesh ederse, sonra izmelerin birisini karrsa? Onun 427 ikinci izmeyi de karp mestleri zerini mesh etmesi gerekir, dedi. Meshin bir ksm bozulursa, onun hepsi bozulmu olur. Ben niin, dedim? nk dedi 428 iki ayandan birini ykamak, ona vacip olduu zaman dierini ykamak da vacip olur. Ben dedim: Eer o, mestlerini karmayp onun zerine mest verirse, sonra onun stne izmelerini giyerse, onun, abdest bozmadan izmelerini mesh etmesi gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Bu, niin birinci meseledeki gibi olmuyor, orada izmeleri zerine mesh verip de sonra onlar kard zaman mestleri zerini mesh etmek, onun zerine vacip oluyordu. O, mestleri zerine mesh verdii zaman 429 sonra
Bu cmle Z ve HA nshalarndan dmtr. Bu mstensihin bir ihmali olup dorusu ise ounluk olan nshalarda bulunandr. 426 Metindeki zalikel-ahir ifadesi HA ve S nshalarnda min el-hadesil ahir olarak gelmitir. 427 Metindeki aleyhi kelimesinden sonra S nshasnda u ifadeler vardr: Onun dier izmeye mesh vermesi gerekir. nk meshin bir ksm bozulduu zaman hepsi bozulmu olur. Serahsi dedi: izmelerini mesh etse sonra onun bir tekini karsa, grnen meste ve dier kalan izmeye mesh verir, dedi. O, Asln baz rivayetlerinde de yle denilmektedir, dedi. izmenin ikinci tekini de karr ve mestlerine mesh verir. Zfer dedi ki: izmeyi karm olduu meste mesh verir, dierine ise onun bir ey yapmas gerekmez. Bkz. Mebsut, I, 102. Burada nshalarda olan bu ifadeler, Asl istinsah edenlerin rivayetidir. Burada dayandmz (mutemed) S nshasnda olan ifadelerdir. 428 Metindeki kale kelimesi H nshasndan dmtr. 429 Metindeki feiza kelimesi H nshasnda fein olarak gelmitir.
425

59

onun stne izmelerini giydiinde ben, onun abdestini bozuncaya kadar izmeleri zerine mesh etmesi gerekmez sanyordum? 430 Bu iki mesele, birbirinden farkldr, dedi. nk o, mestleri zerine mesh ettii zaman ve sonra onlarn stne izmelerini giydiinde zerine mesh verdii ey, onlar giydikten sonra olandr. O, izmelerini mesh ediyor ve sonra onlar karyor. Bylece onun ayaklarnda zerine mesh etmemi olduu mestleri kalyor. te onun, bunlarn zerine mesh etmesi gerekir. 431 Ben dedim: Bir adam, bir adama bana abdest almay ve mestler zerine mesh etmeyi ret dese, bylece o, abdest ald ve mestlerini mesh etti, fakat buna namaz abdesti gibi niyet etmedi. Onun bu abdesti, kendisi iin yeterli olur mu? Hlbuki o, mestlerini abdestli iken giymi, sonra da bunun arkasndan abdesti bozulmutu, ne dersin? Evet, dedi, o, niyet etmemi olsa da onun bu abdesti, yeterli olur. Ben dedim: Adam, abdest ald, fakat mestlerine mesh vermeyi unuttu. Hlbuki o, mesh etmesinin dnda tam bir abdest almt. Sonra mestleri zerinde olduu halde suya dald. Bylece mestin alt da st de su ile sland, ne dersin? Bu, ona mesh iin yeterli olur dedi.432 Ben dedim: Adam, mukim olduu halde, abdest ald ve mestlerini mesh etti. Bu abdesti 433 ile bir gn bir gece namaz kld. Sonra o, bunun arkasndan sefere kt veya bir gn ve gece tamamlanmadan sefere kt, ne dersin? Eer o, tam bir gn ve bir gece geirdikten sonra yola km ise onun meshi bozulmutur. O, abdest zere ise ayaklarn ykamadka bu, onun iin yeterli olmaz dedi. Eer abdestini bozmu ise onun zaten yeniden abdest almas gerekir. Ancak o, tam bir gn ve bir gece geirmeden nce yola km ise mukim olduu halde abdesti bozduu vakitten itibaren tam gn ve gece geirinceye kadar o, bu mesh ile namaz klabilir. Ben dedim: O abdestini nc gnde bozarsa? Onun abdest alp mestlerine mesh vermesi gerekir, dedi. Ben dedim: Mukim olarak, mesh ile kld namazlar onun bununla 434 beraber 435 gnn iinde mi hesap etmesi lazm? Evet, dedi 436 Ben dedim: O mukim iken hades vaki olduu halde sen burada misafir iin olan eyi niin ona (mukime) tanyorsun? nk dedi o, mesh mddeti 437 tamamlanmadan nce yola kmtr; bylece yolcu iin olan ( gn) onun iin de vardr. Ben dedim: Seferi kii, mestlerine mesh verdi, sonra ehrine gelip mukim oldu, ne dersin? Mukim iin olan onun iin olur, dedi. Eer o yolculuk esnasnda tam bir gn ve bir gece geirmi ise meshi bozulmutur, artk onun eer abdestli ise mestlerini karp ayaklarn ykamas gerekir. Eer abdesti yoksa yenide abdest alr. Eer yolculuk esnasnda tam bir gn ve bir gece gememi ise onu tam bir gece ve bir gn olarak tamamlar. Ben dedim: Eer o misafir iken mesh edip sonra mukim olduysa, onun zerine mukimlik artlar m geerli olur 438 ve nceki seferilik hali bozulur mu? Evet, dedi. Ben dedim: 439 Bu, evvelki meseleye kyastr. O mukim iken mesh verdiinde sonra o bir gn ve bir geceyi geirmeden yolculua
Metindeki zeamt kelimesi A, H ve Z nshalarnda fein zeamt olarak gelmitir ki, bu fein kelimesini mstensih sehven ilave etmitir. Dorusu HA ve S nshalarnda olduu gibi bunu yok etmektir. 431 Metindeki ve la bdde ifadesi S nshasnda fe la bdde olarak gelmitir. 432 Bu paragraf, HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. 433 Metindeki bi zalikel-vudu ifadesi H nshasnda byledir. vudu kelimesi der nshalardan dmtr. 434 Metindeki bihi kelimesi H, Z ve A nshalarndan dmtr. Buraya S ve HA nshalarndan ilave edilmitir. 435 Metindeki fis selaseti kelimesi nshalarda byledir. Yalnz S nshasnda min es-selaseti eklinde gelmitir. 436 Evet dedi cmlesi ve ondan sonra gelen iki cmle A, Z ve HA nshalarndan dmtr. H ve S nshalarnda vardr ve dorusu da budur. 437 Metindeki mddet kelimesi ou nshalardan dm; buraya S nshasndan ilave edilmitir. 438 Metindeki vecebe (gerekir) kelimesi H nshasnda kale vecebe eklinde gelmitir. 439 H nshasnda Dedi: ben dedim eklinde, A ve Z nshalarnda ben dedim eklinde, S nshasnda ise dedi: evet, ben dedim eklinde gelmitir ki, doru olan budur.
430

60

karsa misafir iin olan (hkm) onun iin de olur. O misafir olarak mesh verdi, sonra mukim oldu, mukim iin olan (hkm) onun iin de var mdr? Evet, dedi. Ben dedim: O seferde bir gn veya iki gn mesh etse sonra aklna mukim olmak gelse, ne dersin? Onun yolculuk hali 440 bozulmu-bitmi, o artk mukim haline dnmtr, dedi. Ben dedim: Adam ehrin dnda koruluktaki bahesine gidiyor, bu gn ve gece mi, mesh edecek, ne dersin? Eer onun bu yolculuu gn ve gece(den daha fazla) 441 ise, misafir iin olan onun iin de olur ve o gn ve gece mesh eder. Eer onun bu yolculuu gn ve geceden daha az srm ise bu adam ile mukim arasnda bir fark yoktur; mukim iin olan bu adam iin de vardr, dedi. Ben dedim: Yolcu (misafir) bir adam, mestlerini mesh edip bir veya iki vakit namaz kld. Sonra grn deitirip mukim oldu, ne dersin? Onun seferilik hali sona ermitir dedi. Artk onun, mukim iin olan (hak) vardr: bir gn ve bir gece (mesheder). Ben dedim: O, yolculuk ettii yere gelse, oras 442 bir aylk uzaklkta bir yerdir. Oraya geldi, fakat oradan ne zaman kaca belli deil, bugn yarn kacam diyor. Bu adam mestlerine gn ve gece mesh verebilir mi? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu adam daha henz misafirdir. Ben dedim: Eer o, oraya girdii gn on be gn veya daha fazla bir zaman orada kalmaya karar vermi olsa ve bunda azimli ve kararl olsa ne dersin? Bu adam mukimdir, dedi. Mukim iin ne varsa, onun iin de o vardr. Ben dedim: Bir topluluk sava diyar ve topraklarnda gaza yapyor. Bu suretle bir ay ve daha fazla bir zaman iin klada kalyor veya ehirlerden birinde kuatma altnda kalyorlar. Bunlar nasl namaz klacaklar, mukim namaz m, yoksa misafir namaz m, mesh etmede bunlarn durumlar nedir, ne dersin? Bunlar misafirdirler. Onlar mestlerine gn ve gece mesh ederler. Namazlarn da ksaltmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Bu niin byle, hlbuki onlar, bir ay kalmaya karar vermiler ve bunu kendileri istemitir. Hem ben misafir kendisini on be gn kalmaya benimsetirse, o, namazlarn tam klar ve mukim kimsenin mesh edii gibi mesh eder. demitim? nk dedi, kla ehirlere ve kentlere benzemez. Bir toplum klada olduu zaman onlar, bir sene orada kalmaya kendilerini hazrlam olsalar bile, yine misafirdirler. Ben dedim: Bir adam, Kufeden, ehirlerden iki ehre 443 veya kentlerden iki kente gitmek zere yola ksa, bunlar arasnda bir veya iki gnlk bir mesafe olsa, o, bu iki yerin her ikisinde on be gn kalmak istese ve bunlardan birisine geldiinde, nasl mesh edecek, ne dersin? Misafir nasl mesh ederse bu da yle mesh edecek, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, bir tek ehirde on be gn 444 kalmaya kendisi benimsememitir. Ben dedim ki, sen burada iki ehri, bir ehir gibi grmyor musun? Hayr, dedi. nk o adam, daha henz teki ehre ulamamtr. Ben dedim: Bu iki ehir 445 eer Hire ve Kufe gibi olsa, ne dersin? Bu ve evvelki meselenin, birbirinden fark yoktur. Ben niin byle oldu, dedim? Hire halkndan bir adam, dedi. Horasandan Kfeye gelinceye kadar, yoluna devam etti ve Kfede gn veya drt gn kald. Bu adam, misafir deil mi?446 Ta Hireden geliyor; onun misafir gibi mesh etme hakk, misafirin namaz grevi gibi de namaz grevi vardr. Ben dedim: evet, yledir, dedim. te bu mesele ile o mesele arasnda bir fark yoktur, bunlar ayndr, dedi.
Metindeki el-sefer kelimesi H nshasnda el-Msafir olarak gelmitir. Bu trnak iindeki ifade S nshasndan ilave edilmitir. 442 Metindeki ve hiye kelimesi S nshasnda ve huve olarak gelmitir. 443 Metindeki msrayni kelimesi HA nshasnda ila msra olarak gelmi, dorusu, dier nshalarda olduu gibi ikil olarak msrayni eklinde olmasdr. 444 Metindeki yevmen kelimesi esas nshadan dm, fakat dier nshalarda vardr. Onun bulunmas daha dorudur. 445 Metindeki el-medinetani kelimesi H ve S nshalarnda medinetani eklinde gelmi, Z ve HA nshalarnda ise kanet-il medinetani eklinde gelmitir. 446 Metindeki msafiran kelimesi Z ve HA nshalarnda byle gelmi, dier nshalarda ise msafirun eklinde gelmitir ki, bu doru deildir.
440 441

61

Ben dedim: Adam, abdest alp mestlerine mesh verdi. Namaz klp drdnc rektta teehht miktar oturdu, sonra mestinde bir ey buldu ve onu kard, ne dersin? Ebu Yusuf ve Muhammede gre onun namaz tamdr, dedi. Ebu Hanifenin grne gelince, bu kimse, namazn yeniden klar. Ben dedim: Seferi bir adam, su bulamayp teyemmm etti. Sonra bu teyemmm zerine mestlerini giydi. Sonra namaz kld. Namazdan knca baka bir namazn vakti geldi ve suyu buldu. O abdest alp mestlerine mesh verebilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim?447 nk dedi, o mestlerini abdest zerine deil, teyemmm zerine giydi. nk eer o, suyu bulsa, onun bu teyemmm onun iin yeterli olmaz ve onun artk abdest almas gerekir. Eer o, mestlerini abdest zere 448 giyse, sonra abdesti bozulsa ve abdest alp mestlerine mesh verse, tekrar abdesti bozuluncaya kadar onun abdest almas gerekmez. Bu mesele ile nceki mesele birbirine zttr. Ben dedim: Adam, abdest ald ve ellerindeki sarg zerine mesh etti. Sonra mestlerini giydi. Sonra bunun arkasndan abdesti bozuldu. O, abdest alp elindeki sargy ve mestlerini mesh edecek mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bu niin byle hlbuki o, mestlerini tam bir abdest zerine giymemitir? Bu hale 449 gre bu, tam bir temizliktir, dedi, bu teyemmme benzemez. nk bu adam, gerekten abdestini bozmad mddete abdesti zerinedir (abdestlidir.) teyemmml kii ise abdestini bozmu olmasa bile, suyu grnce onun abdest almas gerekir. Ben dedim: Bir adam, cnpt ykand, sonra mestlerini giydi, sonra bunun arkasndan abdestini bozdu. Bu kii, abdest alp metlerini mesh edebilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Mukim bir adam, abdest ald ve mestlerini mesh etti, sonra sefere kt, sonra abdestini bozdu. Fakat su bulamad. Bu kii, mestlerini karmadan teyemmm m alacak, ne dersin? Ben dedim: Mestlerine mesh eden bir adamn, abdestli olanlara 450 imam olmasna ne dersin, bu olabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Adam abdestli duruyor. Kk veya byk abdest bozmak istedi. O hemen mestlerini giyiyor, sonra kk abdestini veya byk abdestini bozuyor ve bunu yaparken de mestlerini mesh etmek amacn gdyor. Bu kiinin, abdest alp mestlerine mesh vermesi, onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam, abdest ald ve mestlerini mesh etti. Sonra mestlerini kard ve ayaklarnda oraplar var. Sonra abdestini bozdu. oraplarna mesh verip namaz klmas onun iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, oraplar zerine mesh yeterli olmaz. Fakat o, oraplarn karr ve ayaklarn ykar. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed oraplar zerine mesh onun iin yeterli olur, dediler. Ben dedim: Adam, abdest alp mestlerini giydi. Sonra birisini kard. Sonra abdesti bozuldu. karmad mesti mesh etmesi ve dier ayan ykamas onun iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Fakat o, dier mestini de karp ayaklarn ykar. Ayaklarn birisini ykamak gerektii zaman dierini de ykamak gerekir. Ben dedim: Adam, abdest ald ve mestlerini mesh etti. Sonra onlarn hepsini karmak istedi. Bylece ayan mestten kard; fakat aya henz daha konun iindedir. Sonra onun aklna onlar giymek geldi ve giydi. Ayaklarnn hepsini ykamak onun zerine gerekli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o ayan mestten karmtr. Adam ayaklarn mestten kard zaman ayaklarnn her ikisini de ykamak onun zerine gerekli
Bu soru cmlesi metinde iki defa tekrar edilmitir. Metindeki ala vduun ifadesi, H nshasnda ala vuduuihi olarak gelmitir. 449 Metindeki el-hali kelimesi H nshasnda el-haleti olarak gelmitir. 450 Metindeki el-mtevaddine kelimesi el-mtevadde olarak gelmitir.
447 448

62

olur. Ebu Hanifeye gre ayann kesinin ou 451 bulunduu yerden knca abdesti bozulur. Ebu Yusufa gre ayann ou 452 kt zaman bozulur. Muhammede gre ise ayann hepsi kt zaman bozulur. Ben dedim: Kadn, abdest alp eldivenlerine mesh verdi, ne dersin? O iki kollarn ykamadka onun iin yeterli olmaz 453 dedi. Ben dedim: Eer o, bu mesh ile namaz kldysa? Onun bu eldivenleri karmas ve kollarn ykamas ve namaz iade etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Adam, mestlerine mesh vermek istedii zaman onun ayaklarn ykad gibi, mestlerini ykamasn ister misin? Ben, bunu onun iin istemem; fakat o mestlerini tam olarak mesh etmelidir. Ben dedim: Adam, abdest ald ve elinin st veya ii ile mestlerini mesh etti. Onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet dedi, fakat bunun efdal olan onlar elinin ii ile mesh etmesidir. Ben dedim: Adam, abdest alp mestlerini mesh etti ve namaz kld. Sonra teehht miktar oturdu ve teehhd tamamlad. O, selam vermeden nce teehhd bitirdii zaman meshin mddeti bitti, ne dersin? Ebu Hanifenin grne gelince onun mestlerini karp ayaklarn ykamas ve namazn yeniden klmas gerekir. Ebu Yusufun grne gre ise onun namaz tamdr; fakat o, mestlerini karp baka bir namaz iin ayaklarn ykamas gerekir. Ben dedim: Suyu bulamam bir adam, merubatla (nebiz ile) 454 abdest alp mestlerini giymi, sonra abdestini bozmu ve abdest alp bu nebiz ile mestlerini mesh etmi, sonra suyu bulmu, ne dersin? Mestlerini karr, su ile yeniden abdest alr, dedi. nsan suyu bulamad mddete nebiz ile abdest alr, suyu bulunca onun, nebiz ile abdest almas caiz olmaz. Eer o, nebiz ile abdest ald, sonra suyu buldu ise onun bu abdesti bozulur ve onun su ile yeniden abdest almas gerekir. Ben dedim: Adamda mevcut yarann zerinde bir sarg var ve bu yaraya su demesi de sakncaldr. Bu adam abdest ald, yaraya mesh verdi ve mestlerini giydi. Sonra abdesti bozuldu ve abdest ald ve mestlerine mesh verdi. Sonra bu yaras iyi oldu, adam ne yapacak, ne dersin? O, mestlerini karr ve ayaklarn ykar ve o abdesti zerine olur, dedi. nk bu mesh, 455 yara iyi olmad mddete onun iin yeterli olur. Ben dedim: stihazeli kadndan kan kesilmiyor. O, abdest ald ve abdest aldktan sonra yine kan geldi. Sonra mestlerini giyip namaz kld. Sonra namazn tamamladktan sonra abdesti bozuldu. Bylece abdest alp mestlerini mesh etti. Sonra bu namazn vakti geti. O abdest alp mestlerine mesh verebilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. O sadece mestlerini karr ve ayaklarn ykar. Ancak o, namaz vaktinin iinde bulunduu mddete mestlerini mesh edebilir. Baka namaz vakti girdii zaman onun mestlerini karp 456 ayaklarn ykayp namazn iade etmesi gerekir. Ben dedim: Adam, abdest ald ve mestlerini giydi. Sonra abdesti bozuldu. Bylece abdest ald ve metlerini mesh etti. Sonra izmelerini mestlerinin stne giydi, sonra abdesti bozuldu, ne dersin? izmelerini karr, abdest alr ve mestlerine mesh verir, dedi.

Metindeki ekseru akbihi ifadesi H nshasnda el-ekseru min akbihi olarak gelmitir. Metindeki ekseru kademihi ifadesi H nshasnda el-ekseru min kademihi olarak gelmitir. 453 Metindeki la yecziyha ifadesi H nshasnda la yecziyhima eklinde gelmitir. 454 Metinde nebiz olarak geen kelimeyi biz merubat diye tercme ettik. Nebize szlklere baktmz zaman onun zm, hurma v.b. suyunun kpk atmasyla meydana gelen bir nevi iki olduunu grrz. Bak. Yeni Kamus H. Karaman B. Topalolu ev.) 455 Metindeki el-meshu keklimesi, HA ve S nshalarnda el-meshu alal-huffeyni olarak gelmitir. 456 Metindeki min cer harfi Z ve HA nshalarndan dmtr.
451 452

63

Ebu Hanife dedi ki: Yolcu iken adamn yannda sadece abdest alacak kadar su varsa, fakat onun elbisesinde kan varsa 457 o, bu su ile kan lekesini ykar ve temiz toprakla teyemmm eder. Bu, ayn zamanda Ebu Yusuf ile Muhammedin grdr. Ebu Hanife dedi: Hammad, bu su ile abdest alr, kan ykamaz dedi. Allah en iyi bilendir.458

Temiz Toprak le Teyemmm Etmek

Ben dedim: Suyu bulamayan bir yolcu ne zaman teyemmm eder ve nasl teyemmm eder? Hal-i hazrdaki namazn vaktinin sonunu bekler. Eer suyu bulursa abdest alr ve namazn klar; eer suyu bulamazsa temiz toprak ile teyemmm eder, dedi. Teyemmm (yle yaplr): ellerini topraa vurur 459 sonra kaldrp silker, sonra yzn srer. Sonra onlar tekrar topraa koyar, sonra kaldrr, sonra onlar (ellerini ve) 460 dirseklerine kadar kollarn mesh eder ve sonra namaz klar Ben dedim: O, ellerini ve yzn mesh etti, fakat kollarn mesh etmedi, ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: O, ellerini ve kollarn mesh etti, fakat yzn mesh etmedi? Bu da yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: O, yzn ve kollarn mesh etti, fakat elinin srt tarafn mesh etmedi? Onun iin bu da yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Toprak, amur, kire, al veya zrnk ya da toprak cinsinden olan herhangi bir eyle teyemmm edilir mi, ne dersin? Bunlarn hepsiyle teyemmm yapmak yeterli olur, dedi. Ben dedim: Ellerini duvara veya akllara 461 ya da zerinde toz olan talara vursa ve bunlarla teyemmm etse? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: O, topraktan olmayan ve yeryznden olmayan bir eyle teyemmm ederse? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi Allah temiz bir topraa teyemmm ediniz 462 buyurmutur. O sebeple yerden olan her ey topraktr. Yerden olmayan ey, toprak deildir ve onunla teyemmm etmek yeterli deildir. Ben dedim: Yolcu bir adam, vaktin evvelinde teyemmm alp namaz kld 463 Vaktin sonunu beklemedi. Sonra namaz tamamlayp selam verdikten sonra suyu bulursa, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Eer o, suyu teehht miktar oturduktan sonra ve selam vermeden nce bulsa veya suyu teehht miktar kadar oturmadan bulsa ne dersin? Ebu Hanifeye gre onun namaz fasiddir, abdest almas ve namazn yeniden klmas gerekir, dedi. Ebu Yusuf ile Muhammede gelince o, teehht miktar oturduu zaman onun namaz tamdr. Eer o, suyu teehht miktar oturmadan nce bulmu ise namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Teyemmml bir adam, abdestli olan insanlara namaz kldrabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ebu Hanife ve Ebu Yusufa gre (kldrabilir). Muhammed ise teyemmml
Metindeki ve fi sevbihi demn ennehu yasil ifadesi H nshasnda en , S nshasnda ise ve fi sevbihi demn yasil olarak gelmitir. 458 Allah en iyi bilendir ifadesi, esas nshada ve S nshasnda byledir, fakat dier nshalardan dmtr. 459 Serahsi der ki: Metinde el-vadu (koyar) kelimesi kullanlmtr. Hlbuki bu, hadislerde ed-darb (vurmak) olarak gelmitir. Hz. Peygamber Ammar b. Yasire sana iki vuru yetmiyor mu buyurmulardr. El-vadu kelimesini kullanmak caizdir. Fakat topran-tozun parmaklarnn arsna girmek bakmndan ed-darb kelimesi daha belidir. Eh. I, 106 460 Burada trnak iine alnan ifade S nshasndan ilave edilmitir. 461 Metindeki hasatin kelimesi HA ve S hasan olarak gelmitir. 462 Nisa 4/ 43 463 Metindeki ifade S nshasnda evvele vaktis-salati fe salla olarak geldi. Z ve HA nshalarnda ise evveles-salati ve salla olarak geldi.
457

64

olan kii, abdestli olanlara imam olamaz dedi. O, bu (gr) bize Ali b. Ebi Talibden ulat dedi 464 Ben dedim: Cnp olan ve olmayan, hayzl olan ve olmayan kimseler, senin teyemmmde eller, kollar ve yz diye akladn eylerde hep ayn mdrlar, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: ehirde oturan 465 hasta 466 bir adam var. Kendisinde bulunan hastalk sebebiyle abdest almaya gc yetmiyor. Teyemmm almak onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o, ihtilamla cnp olmu ise ve gusl yapamyorsa, akladmz ekilde onun toprakla teyemmm etmesi olur mu? Evet, dedi. 467 Ben dedim: Anlattm gibi 468 adam hasta ve abdest alamyor, abdesti bozulmad mddete bu teyemmmle namaz klabilir 469 mi? Evet, dedi. 470 Ben dedim: Bir gn veya iki gn o, bu hali zere kalsa 471 abdesti bozulmasa ve uyumasa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: O bir yolcu ise abdesti bozulmad mddete veya suyu buluncaya kadar yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Adam teyemmm alp namaz kld; sonra suyu buldu ama abdest almad. Sonra baka bir namaz vakti girdi. Bu teyemmm ile onun namaz klmas yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi o, suyu nerede bulursa orada abdesti bozulur. Onun hemen ikinci bir defa teyemmm almas gerekir. Ben dedim: Abdestinin bozulmas da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bir veya iki parma ile teyemmm etse ne dersin? 472 Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer parma ile teyemmm ederse? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, parmaklarnn ou ile teyemmm etmitir. Ben dedim: O, teyemmm ald zaman ayaklarna ve bana da bu teyemmmden bir ey isabet ettirmesi gerekir mi? Hayr dedi, teyemmm, benim sana anlattm gibi yaplr. Ben dedim: Yolcu adam, cnp olmu, namaz vakti de gelmi, gusl edecek bir suyu bulmaya kadir deil, yannda ancak abdest alacak kadar bir suyu var, bununla da gusl etmesi mmkn deil, bu adam ne yapacak, ne dersin? Toprakla teyemmm eder, bu su ile abdest almaz, dedi. Ben dedim: Toprakla teyemmm edip le namazn kld, sonra abdesti bozuldu. Sonra ikindi namaz vakti geldi. Ancak abdest alacak kadar olan suyu da yannda olsa, ne yapar? Bu su ile abdest alr, teyemmm etmez, dedi. Ben dedim: Eer teyemmm ederse ve bu su ile abdest almazsa? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, kendisi temizdir ve yannda abdest alacak kadar suyu vardr. Teyemmm etmesi ona yeterli olmaz. Onun iin ben abdest almasn onun zerine bir bor bilirim.

Bu grn ravi zincirini Beyhaki yle aklad. O, Msedded, Hafs b. yas, el-Haccac, Ebu shak ve Haris yoluyla Hz. Alinin teyemmml bir adamn abdestli insanlara imamlk yapmasn mekruh grdn rivayet etti. (Beyhaki dedi ki): Bu senet zinciri ile delil ikame edilmi olmaz. Ebu smail el-Kufi Esed b. Said, Salih b. Beyan, Muhammed b. el-Mnkedir ve Cabir yoluyla Resulllahn yle buyurduunu haber verdi: Teyemmml olan abdestli olanlara imam olmaz. Beyhaki bu zayf bir isnaddr, dedi. Bak Snenl-Beyhaki, I, 234 465 ehirde oturan ifadesi Z nshasndan dmtr. HA nshasnda fil-msri yerine bil-msri olarak gelmitir. 466 Metindeki maridan kelimesi H nshasndan dmtr. 467 Metindeki neam kelimesi S ve HA nshalarnda neam izen eklinde gelmitir. 468 Metindeki kema vasaft ifadesi H nshasnda vasahna eklinde gelmitir. 469 Metindeki eysalli kelimesi S nshasnda la yastatiu salla olarak gelmitir. 470 Metindeki kale neam ifadesi S nshasndan dmtr. 471 Metindeki mekese kelimesi Z ve HA nshalarnda yemks olarak gelmitir. S nshasnda ise in mekese yerine in kane ifadesi gelmitir. 472 Ne dersin ifadesi H nshasndan dmtr.
464

65

Ben dedim: Eer o, abdest alp mestlerini giyse, sonra abdesti bozulsa, sonra teyemmm etse, sonra abdesti bozulsa, sonra abdest alacak kadar su bulsa? Bu kii, abdest alr ve mestlerini mesh eder, dedi. Ben dedim: Bu kii, su ile abdest alsa ve ikindi namazn klsa, sonra ikindi namazn kldktan sonra suya rastlasa ve gusl etmese, sonra 473 onun abdesti olsun veya olmasn 474 akam namaz vakti gelse, yannda abdest alacak kadar suyu da vardr. Gusl yapmaya kadir deil. O, bu su ile abdest mi alacak, yoksa teyemmm m edecek, ne dersin? Bilakis o, teyemmm eder, abdest almaz, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, suyu grnce o, nceki haline, cnplk haline dnd. Ben dedim: Bundan sonra namaz vakti gelse, gusl yapacak kadar bir su bulamazsa? Onun teyemmm etmesi gerekir, abdest almaz, dedi. Ben dedim: O, teyemmm edip akam namazn klsa, sonra abdesti yok olduu halde yats namaz vakti gelse ve yannda abdeste 475 yetecek kadar bir suyu bulunsa, o, bu su ile abdest mi alr, yoksa teyemmm m eder? Bilakis abdest alr, teyemmm etmez, dedi. Ben dedim: Sen onun nceki haline, cnplk haline dndn sylemedin mi? Evet syledim. Fakat o, akam namaz vakti geldii zaman gusl edecek kadar bir suyu bulamamt. Bunun iin teyemmm ald ve akam namazn kld ve byle temiz oldu. Akam namaz vakti geldiinde artk o, bununla abdest alabilecek hale gelmitir; onun bu durumda teyemmm etmesi, onun iin yeterli olmaz; nk o temizdir. Ben dedim: Yolcu adam namaz iin namaz abdesti gibi abdest alp mestlerini giydi ve le namazn kld. Sonra cnp oldu ve ikindi namaz vakti geldi. Yannda gusl etmeye deil, ancak abdest almaya yetecek kadar bir suyu var. Bylece o toprakla teyemmm edip ikindi namazn kld. Sonra akam namaz vakti geldi Yannda abdeste yetecek kadar bir suyu olup onunla abdest ald. Bu mestlerini mesh mi edecek, yoksa ayaklarn karacak m ne dersin? Bilakis mestlerini karp ayaklarn ykar, dedi. Ben dedim: o bununla abdest alsa, mestlerini karp ayaklarn yksa, sonra mestlerini giyip akam namazn klsa ve sonra abdesti bozulsa, yats namaz vakti gelse, yannda ancak abdest alacak kadar bir suyu bulunsa, bu mestlerini mesh edecek mi yoksa onlar karacak m ne dersin? Bilakis o (mestlerine) 476 mesh verir, onlar karmaz, dedi. Ben dedim: O mestlerini mesh etse ve yats namazn klsa, sonra bir suya urasa fakat gusl etmese, sabah namaz vakti gelse, yannda ancak abdest alacak kadar bir suyu bulunsa o (bununla) 477 abdest alr ve mestlerini karr m veya mesh eder mi ya da teyemmm eder mi nasl yapar ne dersin?478 Ne mesh eder ve ne de mestlerini karr, fakat o toprakla teyemmm eder ve sabah namazn klar, dedi. Ben dedim: O teyemmm edip sabah namazn klsa sonra abdesti bozulsa, sonra le namaz vakti gelse ve yannda ancak abdest alacak kadar bir suyu olsa, ne dersin? Onunla abdest alr, fakat teyemmm etmez, dedi. Ben dedim: o mestlerine mesh verir mi? Hayr, dedi, o mestlerini karr ve ayaklarn ykar. Ben niin dedim? nk dedi o, su olan yere urad. Bylece btn abdesti bozuldu. O nedenle onun mestlerini karp ayaklarn ykamas gerekir. Ben dedim: Eer mestlerini karp ayaklarn ykasa, sonra mestlerini giyip le namazn klsa, sonra abdesti bozulsa ve ikindi namaz vakti gelse, yannda ancak abdest alacak kadar bir suyu olsa ne dersin? Abdest alr, mestlerini mesh eder, onlar karmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, ayaklar henz temizdir. Ben dedim: Abdest alp mestlerini
Esas nshada ve S nshasnda byledir. sonra kelimesi H nshasndan dmtr. Z ve HA nshalarnda smme kelimesinin yerine hatta kelimesi gelmitir. 474 veya abdesti olmasn ifadesi H nshasndan dmtr. 475 Metindeki yetevadda kelimesi H nshasndan dmtr. 476 Trnak iindeki (mestlerine) kelimesi HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. 477 Trnak iindeki (bununla) kelimesi Z ve HA nshalarndan ilave edilmitir. 478 Ne dersin ifadesi esas nshadan dm olup biz onu dier drt nshadan ilave ettik.
473

66

mesh etse ve ikindi namazn klsa, teehht miktar otursa, sonra suyu grse n dersin? O suyu grnce namaz bozulur, dedi. Onun gusl edip ikindi namazn yeniden klmas gerekir. Bu Ebu Hanifenin grrdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise onun namaz tamdr; iade etmez, dediler. Ben dedim: Teehht miktar oturup selam verse ve sonra suyu grse? Onun gusletmesi ve ikindi namazn iade etmemesi gerekir. nk onun namaz gerekten tamdr. Ben dedim: Yolcu adam cnp oldu ve le namaz vakti de geldi. O suyu bulmayp teyemmm edip namaz kld. Teehht miktar oturunca abdest alacak kadar, gusl edecek kadar deil, su buldu. Ne dersin? O namazna devam eder, dedi. Ben dedim: O namazna devam etti ve selam verdi 479 Sonra abdesti bozuldu. Sonra ikindi namaz vakti geldi. Su bulamayp toprakla teyemmm etti. Ve ikindi namazn kld. Teehht miktar oturunca abdest alacak kadar bir su buldu, ne dersin? O abdest alacak kadar suyu bulunca onun namaz bozulmutur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o leyin teyemmm edip namaz kld. Bylece temiz oldu. kindi vakti girince suyu buldu. Bylece onun teyemmm etmesi 480 onun iin yeterli olmaz; nk suyu buldu. Artk onun abdest almas v ikindi namazn klmas gerekir. Ben dedim: le namaz vakti girdi. O suyu bulamad, bylece teyemmm edip le namazndan bir rekt kld. Sonra gld ve namazdan ekildi. Sonra gusl edecek kadar suyu buldu ne dersin? Onun gusl etmesi ve le namazn yeniden klmas gerekir. Nazmna devam etmesi onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: konusa, burnu kanasa, abdesti bozulsa ya da bilerek kastl veya kastsz olarak kussa yine byle midir? Evet, dedi. Bunlarn hepsi ayndr; onun namaz yeniden klmas gerekir. nk o suyu bulunca onun teyemmm481 bozulur. nceki hali olan cnplk durumu geri gelir. O sebeple namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Yolcu yolda giderken iinde su olan bir kuyu buldu. Fakat oradan su almaya kadir olamyor ve baka bir suyu da yok. Ne dersin? O toprakla teyemmm eder ve namazn klar dedi. Bu adam, ayn suyu bulamayan kimse mesabesindedir. Yolcu adam su kendisine yakn olduu halde onu bilmedii iin toprakla teyemmm edip bununla namazn kld ve selam verdi. Sonra suyu rendi. Ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. O 482 suyun nerede olduunu bilmedii iin suyu bulmayan kimse mesabesindedir. Ben dedim: Namaz vakti girdii halde yolcu adam, abdestsiz 483 olup suyu da bulamyor. Yannda ancak taharetlenecek kadar veya yzn ykayacak kadar bir suyu olup abdest almann tamamna yetmez. 484 Bu adam teyemmm m alsn yoksa bu su ile abdest mi alsn, ne dersin? Bilakis dedi, o, namaz iin teyemmm eder, bu su ile abdest almaz. Yolcu adamn yannda abdest alacak kadar bir suyu var. Susuz kalmaktan korkuyor. O lde olup namaz vakti de girdi ne dersin? Toprakla teyemmm eder, abdest almaz, dedi. Ben dedim: Onun yannda abdest almasna yetecek sudan daha ok su bulunsa yine bylemidir? Eer o susuzluktan kendisine bir ey olur diye korkarsa evet, dedi.

Metindeki ve selemle kelimesi nshalarda byledir. Z ve HA nshalarnda smme selemle olarak gelmitir. 480 Metindeki en yeteyemmeme ifadesi S nshasnda et-teyemmm olarak gelmitir. 481 Metindeki fekad kelimesi H nshasndan dmtr. 482 Metindeki ve huve kelimesi S nshasnda ve haza olarak gelmitir. Z ve HA nshalarnda ise huve eklinde vav harfi dm olarak gelmitir. 483 Metindeki ala kelimesi H nshasndan dmtr. 484 Metindeki la yeblu ifadesi HA ve S nshalarnda la yekfihi eklinde gelmitir. Muhtasarda ise ma yekfi li vuduihi olarak gelmitir.
479

67

Ben dedim: Adamn yannda su yok. Fakat arkadann yannda var. Ancak o da suyu yksek bir cret almadan asla vermiyor, ne dersin? Teyemmm eder, dilerse suyu para ile satn almaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, su sahibi ona sana abdestine yetecek kadar suyu bin dirheme veya daha fazlaya satyorum demi olsa, ondan bu suyu satn almas onun zerine vacip olur mu?! Onun suyu satn almaya hakk vardr, fakat o, teyemmm eder ve namaz klar. 485 Ben dedim: Eer o, dier insanlarn bulduu 486 gibi, ucuz bir fiyatla suyu bulursa? Satn alr, onula abdest alr ve ier, fakat teyemmm etmez, dedi. Ben dedim: amur ve kokumu amurlar iinde kalm bir yolcu, ne abdest 487 alacak bir su ve ne de teyemmm edecek bir toprak bulabiliyor, bu nasl yapacak, ne dersin? Eer onun yannda kee ve semer gibi eyler varsa bunlar silkeler ve onun tozu ile teyemmm alr. Eer bu da yoksa elbisesini silkeler ve onun tozu ile teyemmm alr. Ben dedim: eer onun elbisesinde toz yoksa yamurun altnda slanmsa 488 hayvan zerinde de ne kee ve ne semer bir ey yoksa ve kendisi toprak cinsinden olan bir ey bulamyorsa 489 ne dersin? Bu amurdan bir para alp onu elbisesinin baz yerlerine srer ve kuruduktan sonra onunla teyemmm eder, dedi. Ben dedim O elbisense amur srd fakat o kurumad, su da yok ve bir toprak paras da yok? Kuruyuncaya kadar veya suyu buluncaya kadar ya da suyu buluncaya kadar bekler, dedi. Ben dedim: Eer vakit geerse? Vakit geerse de bekler. nk namaz ancak ya abdestle veya teyemmmle yeterli olur, dedi. Ebu Yusuf ise suyu bulamad ve bu amur da kurumad zaman o namaz klar, fakat suyu bulduu veya amur kuruduu ya da topra bulduu zaman (abdest veya) teyemmm alr ve namaz iade eder. Ben dedim: Eek veya katrn su art bulunsa, bununla abdest alr m yoksa teyemmm m eder, ne dersin? Bu artk su ile abdest alr, bundan sonra teyemmm eder ve sonra490 namazn klar, dedi. Ben niin dedim? Bu salam olan almaktr. 491 Eer ona eek art su yeterli olursa teyemmm bir ey 492 zarar vermez; fakat o eer yeterli 493 olmazsa, o teyemmm alm olur. Ben dedim: Yolcu bir adam teyemmm etti.494 Sonra vcudunun herhangi bir yerine (bevil veya) 495 pislik, kan, kusmuk ya da arap dokunmusa, onun suyu da yoksa bu onun teyemmmn bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Dirhem miktarndan da ok olan bu isabet eden eyi adam ne yapmas lazm? Adam onu bir hrkas veya bir toprak ile 496 srter sonra namazn klar, dedi. Ben dedim: Eer o bunu srtmeden-silmeden namaz

Esas nshada, H ve Z nshalarnda onun suyu satn almaya hakk var; fakat o teyemmm eder ve namaz klar eklinde gelmitir. Fakat S nshasnda ondan bu suyu satn almas onun zerine vacip olur mu?dan sonra Ben hayr, dedim. ondan suyu satn almas onun zerine vacip deildir; fakat o teyemmm eder ve namaz klar, dedi ifadesi gelmitir. HA nshasnda onun hakk vardr yerine ondan satn almas onun zerine vacip deildir; fakat o teyemmm eder ve namaz klar cmlesi gelmitir. 486 Metindeki yecid kelimesi HA ve S nshalarnda yebiu olarak gelmitir. 487 Metindeki yetevaddu kelimesi A, Z ve HA nshalarnda fe yetevadda eklinde gelmitir. 488 Metindeki ve kane kelimesinden nceki vav harfi HA ve S nshalarndan dmtr. 489 Metindeki ve la yecidu eyen fihi trabn ifadesi S ve HA nshalarnda byledir. Dier nshalarsa ise ve la yecidu fihi traben eklinde gelmitir. 490 Metindeki smme kelimesi yerine H nshasnda v harfi gelmitir. 491 Metindeki haza ahzn bis-skati ifadesi esas nshada ve H nshasnda byledir. Z ve HA nshasnda ise haza ahzn bihi bis-skati eklinde gelmi, S nshasnda ise ve ahizun fi haza bis-skati eklinde gelmitir. Bence bu daha evla ve daha fasihtir. Allah en iyi bilir. 492 Metindeki eyen kelimesi S ve HA nshalarnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 493 Metindeki yeczihi kelimesi H nshasnda byledir. Dier nshalarda ise yecziihi eklinde gelmitir. 494 Metindeki teyemmeme kelimesi S nshasnda yeteyemmem eklinde gelmitir. 495 Bu trnak iindeki ksm S nshasndan ilave edilmitir. 496 Metindeki bi trabin kelimesi S nshasnda trabin olarak gelmitir ki, bu daha evladr.
485

68

klarsa? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi o suyu bulamyor, bu yer de ancak su ile temizlenir. Bylece onu silmesi ile brakmas birdir. Ben dedim: Adam namaz iin teyemmm ald. Sonra slamdan irtidat etti. Sonra Mslman oldu ve tvbe etti. Bu su bulamad ve abdestini bozmad mddete teyemmm devam eder mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o abdest alsa sonra slamdan dnse sonra Mslman olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben onun ameli boa gitmi olduu halde niin byle dedim? Onun amelinin ecri boa gitmitir; Temizlii sorulsa, o, temizdir. Ben dedim: Bir Hristiyan abdest ald veya gusl etti; sonra Mslman oldu. Bunun abdesti ve gusl devam eder mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bir Hristiyan teyemmm etti ve sonra Mslman oldu. Onun bu teyemmm suyu bulmad ve abdestini bozmad mddete onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Yeterli olmaz, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi teyemmm ancak niyetle olur. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise yeterli olur, o teyemmmldr, dedi. Yolcu adamn yannda ei veya cariyesi var, suyunun bulunmadn bildii halde onunla cima yapmak istedi, sence o yapabilir mi ne dersin? Evet, dedi. nk Allah veya kadnlara yaklam iseniz su bulamazsanz temiz toprakla teyemmm ediniz. (Maide 5/ 6) buyuruyor. Ben dedim: Bir adam, bir adama bana teyemmm ret dese, bundan maksad da sadece retmek olsa ve bununla namaza falan niyet etmese, bu teyemmm onun iin yeterli olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, teyemmm ancak niyetle olur. Ben dedim: Ona rettii zaman bu abdestte 497 yeterli oluyor da teyemmmde niin yeterli olmasn? Abdestle teyemmm birbirinden farkldr, dedi. nk eer cnp bir adam gusletme niyeti ve istei olmadan bir rmaa dse ve orada ykansa, bu 498 gusl ve abdesti adna onun iin yeterli olur, dedi. Fakat onun kollarna ve yzne toz isabet etse bu teyemmm adna onun iin yeterli olmaz. Zira ona yamur isabet edip kollar, yz ve ayaklarn ykayp temizlese bu onun iin abdesti adna yeterli olur. Bylece abdest teyemmme benzemez. Ben dedim: Adam teyemmm ald. Sonra teyemmm hakknda phe etti. Bunun teyemmm ile abdesti hakknda phe etmesi sizce ayn mdr ne dersin? Evet dedi. Ben dedim: O abdesti bozulduu zaman teyemmm ald hakknda kesin bilgisi yoksa abdestsizlii zere; teyemmm ald zaman 499 da abdesti bozulduu 500 hakknda kesin bilgisi 501 yoksa abdesti zerine midir? Evet, dedi. Ben dedim: O abdestinin bozulduuna nasl kesin bir bilgi sahibi olur? Eer o bir ses iitir veya bir koku duyarsa, dedi. Ben dedim: Abdesti bozan her ey 502 teyemmm de bozar m? Evet, dedi. Ben dedim: Yolcu olan hayzl bir kadn hayz bitip temizlendi. Suyu bulmad iin teyemmm edip namaz kld. Kocas bununla cima edebilir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O farz olan namazlar 503 da klabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim Kocas onu bundan evvel boasa, nc hayzndan temizlenip ksa, teyemmm alp namaz klsa? Onun iddeti bitmitir; artk onun baka erkeklerle evlenmesi helaldir.
Metindeki fil-vudui kelimesi Z ve HA nshalarndan dmtr. Bu mstensihin unutkanlndandr. Metindeki zalike Z ve HA nshalarndan dmtr. 499 Metindeki ve iza kelimesi H nshasnda fe iza olarak gelmitir. 500 Metindeki bil-hadesi kelimesi S nshasnda el-hades olarak gelmitir. 501 hatta yesteyakkane kelimesi Z ve HA nshalarnda ma lem yesteyakkan olarak gelmitir. 502 Metindeki fe innehu kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 503 Metindeki bit-teyemmmi elmektubete ifadesi H nshasnda el-mektubete bit-teyemmmi olarak gelmitir.
497 498

69

Ben dedim: Kadn temizlendi ve teyemmm alp namaz kld. Sonra bunun arkasndan suyu buldu. Onun zerine gusl etmesi gerekli olur mu, ne dersin? Evet dedi. Ben dedim: Artk onun kocas geri dnme (ricat) hakkn sahip olur mu? On dnme 504 hakkna sahip deildir. Ben dedim: O suyu bulmadan nce ondan baka bir koca ile evlense ve sonra suyu bulsa? Bu kadnn nikh caizdir; yalnz onun gusl etmesi gerekir. Ben dedim O kadn suyu bulunca gusl etmesi gerektiini sanmyor; bu onun nikhna bir zarar verir mi? Zarar vereceini sanmam, dedi. Ben dedim: Yolcu bir adam cnp olup suyu ancak caminin iinde bulabiliyor, nasl yapmas gerekir, ne dersin? O dedi toprakla 505teyemmm edecek ve camiye girecek, oradan su alacak 506 ve onu 507 mescidden darya karacak ve onunla gusledecektir, dedi. Ben dedim: Eer onun yannda suyu alacak bir eyi 508 yok ve kuyudan 509 avula veya bir kapla almas da mmkn deilse, fakat bu su kk bir kuyu olmas dolaysyla oraya girip kabilir? Toprakla 510 teyemmm eder ve kuyuya girip kmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi; o kuyuya girdii zaman onun btn sularn ifsat eder, bylece onun bu ykanmas yeterli olmaz, artk onun bundan sonra teyemmm almas gerekli olur. te ben bunun iin ona kuyuya girmemesini ve teyemmm almasn syledim. Ben dedim: Adam, kpein itii bir su art buldu. O bununla abdest alabilir mi, yoksa teyemmm m alacak, ne dersin? Bilakis teyemmm eder, o kpek art su ile abdest almaz, dedi 511 Ben niin dedim? Bu sana gre eek ve katr art gibi deil midir?512 Hayr 513 dedi. Bana gre eek ve katr art kpek artndan daha temizdir. Ben dedim: Yolcu adam secde ayetini okudu, fakat o 514 suyu bulamyor ne dersin? O teyemmm alr ve secde eder, dedi. Ben dedim: Vaktin farz namaznn dnda nafile namaz klmak istedii zaman da byle midir? Evet, dedi. O, teyemmm eder ve arzu ettii namaz klar. Ben dedim: Eer o teyemmm eder ve namaz klar, sonra da farz namazn vakti gelirse, abdesti bozulmad ve suyu da bulmad mddete bu teyemmmle namaz klabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Cenaze namaz hazr, hemen klnacak, fakat adamn abdesti yok, nasl yapacak, ne dersin? Teyemmm eder ve cenaze namazn klar dedi. Ben niin byle dedim, o ehirde mukim halde deil midir? nk o abdest almaya gitse namaz karacak, yalnz bana kendisinin klmas da mmkn deildir. Ben dedim: ehirde mukim olan bir adam secde ayetini okudu, onun yannda abdesti de yok. O teyemmm alp secde edecek mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? Bununla evvelkinin fark nedir? nk dedi o bunu karmaz. O, ne 515 zaman isterse abdest alr ve secdeyi yerine getirir.

Metindeki ricateha kelimesi S nshasnda byledir ve dorusu da budur. Dier nshalarda ise ricateha yerine zevceha kelimesi gelmitir ki bu bir yanltr. 505 Metindeki bis-said kelimesi S nshasnda es-said olarak gelmitir. 506 Metindeki fe yesteki kelimesi Z ve HA nshalarnda ve yesteki olarak gelmitir. H nshasnda ise smme yesteski eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 507 Metindeki el-mae kelimesi S nshasndan alp ilave ettik. Bu kelime dier nshalardan dmtr. 508 Metindeki yestek kelimesi H nshasnda yestesky olarak gelmitir. 509 Metindeki el-bir kelimesi yerine Muhtasarda el-ayn kelimesi gelmitir. 510 Metindeki bis-sad kelimesi S nshasnda es-sayd olarak gelmitir. 511 Metindeki kale (dedi) kelimesi H nshasndan dmtr. 512 Metindeki kult lime eleyse ifadesi S nshasnda kult eleyse olarak gelmitir. 513 Metindeki la (hayr) kelimesi H nshasnda lienne olarak gelmitir. 514 Metindeki huve (o) kelimesi H nshasndan dmtr. 515 Metindeki ma harfini Z, HA ve S nshalarndan biz ilave ettik.
504

70

Ben dedim: Adam sahrada-musallada bayram namaz iin imamla ile beraber hazr bulunduu zaman abdestsiz ise teyemmm edip namaz klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi buras ehir ddr. O ehre dnp abdest alncaya kadar namaz karr. Bayram namaz ancak imamla-cemaatle klnan bir namazdr. Bu bakmdan bayram namaz ile cenaze namaz ayndr. Ben dedim: Eer bayram namaznda imamn namazda abdesti bozulsa yine byle teyemmm edip nazmn geri kalan ksmn onlara kldrr m? Evet, dedi. Ben dedim: mama tabi olan cemaatten birinin abdesti bozulsa yine bylemidir? Evet dedi. O, teyemmm eder ve namazda ona-imama katlr. Bu, Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed yle dedi: O namaza abdestli olarak balad zaman sonra abdesti bozulursa namazdan ekilir, abdest alr sonra kald yerden namaza devam eder. nk o burada namaz karmaz. Ben dedim: Benim sana anlattm kimselerin hepsi 516 namaz karmakszn suyu bulabiliyor (ve abdest alabiliyorsa) byle midir? Onlarn abdest almas gerekir; teyemmm etmek onlara yeterli olmaz. Ben dedim: Cumada hazr bulunan ve fakat abdesti bozulan kimse de byle midir? Hayr, dedi. Cuma namaz bayram namazna benzemez 517. nk adam ehirdedir; zira adam Cuma namazn kard zaman onun le namazn drt rekt klma mecburiyeti vardr. le namaz farz bir namazdr. Bylece cuma namaz ne bayram namazna ve ne de cenaze namazna benzer. Ben dedim: Adam iinde kurumu bevil ve insan tersi bulunan pis 518 bir toprakla teyemmm ederse ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim 519 O byle yapp namaz klarsa? Teyemmm ve namaz iade eder, dedi. Ben dedim: Bir adam toprakla teyemmm alp namaza durdu ve namazda abdesti bozuldu; o nasl yapacak ne dersin? Namazdan ekilir, yeniden teyemmm alr. Eer konuursa namaza yeniden balar. Eer konumazsa gemi kldklarn hesaba katar ve geri kalan rektlar klp tamamlar, dedi. Ben dedim: Bu konuda sana gre abdest ile teyemmm ayn mdr? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o teyemmm eder ve namaza balarsa sonra abdesti bozulur bylece su arar ve suyu bulur ne dersin? Abdest alr ve namazn yeniden klar, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o suyu bulunca geen-kld namaz ve kalan namaz bozuldu. Ben dedim: Onun kld namaz nafile olsayd yine byle mi olurdu? Evet, dedi. Ben dedim: Onun zerine nafile namazn kazas vacip olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Onun namaz bozulduu halde niin yle? nk dedi o namaza balad zaman teyemmml idi. Namaza balad, namaz fasit deildi. Suyu bulunca namaz bozuldu. Bylece onun abdest alp namazn kaza etmesi gerekli oldu. nk eer o suyu bulmasayd, namazn tamamlar ve onun iin yeterli olurdu. Zira onun namaza ilk balangc sahih bir balang idi. Bu, geri kalan rekt kaza ettiren klnan rektlar da saydran bir hadese-abdesti bozulmasna benzemez. nk bu gemii de kalan da ifsat eder. Zira o suyu bulunca abdestsiz hale gelmitir.520 Ancak ona den onu kaza etmektir. Ben dedim: Adam iinde bevil ve insan pislii olan bir toprakla teyemmm etti ve sonra nafile namaza balad. Sonra suyu buldu. Onun bu namaz kaza etmesi gerekir mi ne dersin? Onu kaz etmesi gerekmez, dedi. nk o namaza balamam bir kimse mesabesindedir.
Metindeki fe in kane klll lezi ifadesi S nshasnda kezalikel lezi olarak gelmitir. Metindeki leyset kelimesi H nshasndan dmtr. 518 Metindeki el-kazeru kelimesi H nshasndan dmtr. 519 Ben dedim cmlesi A nshasndan dmtr, fakat biz onu dier nshalardan ilave ettik. 520 Metindeki sara fiili S ve HA nshalarnda byledir. H nshasnda ise fek ad sara eklinde gelmitir.
516 517

71

nk o namazn eksik kalann tamamlasa bu onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Bu ve abdestsiz olarak namaza balayan kimse ayn mdr? Evet, dedi. Onlar ayndr ve onlardan hibirisi zerine kaza yoktur. Ben dedim: Teyemmml kimse abdestli olan cemaate imam oldu. Abdesti bozuldu, abdestli olan cemaatten bir adam ne geirdi. Sonra bundan sonra teyemmml adam suyu buldu ve abdest ald. O, (geri kalan rektn) geen namaz zerine bina edecek mi ne dersin? Hayr dedi, bilakis o namazn yeniden klar. Ben dedim. kinci imamn cemaate kldrd namaz fasit mi yoksa tam mdr, ne dersin? Onlarn namaz tamdr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onlar teyemmml olann namazndan ktlar 521 ve onlara abdestli olan birisi imam oldu. Bu sebeple cemaatin namaz fasit olmaz. Ben niin, dedim? nk dedi; ilk imam glse, konusa, idrar gelse veya kussa cemaatin namaz fasit olur mu? Ben hayr, dedim. te bu ve o ayndr, dedi. Ben dedim: Eer ilk imam abdestli, ikinci imam ise teyemmml 522 olsayd, evvelkinin abdesti bozulsa ikinciyi ne geirse, o cemaate bir rekt kldrsa sonra bu ikinci imam suyu bulsa ne dersin? kinci imamn, birinci imamn ve cemaatin hep birden namazlar fasit olmutur, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, onlarn imam ikinci imamdr ve o birinci imam oldu. Onun namaz fasit olunca evvelkinin ve cemaatin namaz da hep birlikte fasit olur. Bu sana aklar ki, birinci blmdeki namaz tamdr; nk ikinci olan imamdr. Birinci adamn bana gelen namaznn fasit olmas onlara bir zarar vermez. Onlara ancak ikinci imamn bana gelenler zarar verir. nk imam o 523 ikinci imamdr. Ben dedim: Teyemmml bir adam teyemmml bir cemaate imam olsa ve onlara bir rekt namaz kldrdktan sonra cemaatten baz kimseler suyu grse ve suyun yerini bilse imam ve cemaatin dier ksm bunu bilmese ve hatta namaz tamamlanp selam verseler ne dersin? Cemaatten suyu bilen kimsenin namaz fasittir. mama ve suyu bilmeyen cemaate gelince onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Eer cemaatin iinde abdestli olanlar ve teyemmml olanlar 524 varsa abdestli olanlar suyu bilse, imam ve teyemmml olanlar suyu bilmese byle selam verip namazdan ksalar ne dersin? Abdesti olanlara gelince onlarn namazlar fasit oldu. mam ve teyemmml olup da suyu bilmeyenlerin namazlar ise tamdr. Ben dedim: Bir adam teyemmm alp namaza balad. Bir rekt kld ve bylece o namazda iken 525 anszn bir serap grp onu su zannetti. Bylece namaz brakp oraya doru yrmeye balad. Oraya vard zaman onun bir serap olduunu grd, ne dersin? Namaz yeniden klar, dedi. Ben niin dedim? nk o dedi, namaz brakp sudan baka bir eye koyulmutur. Onun bu yrme olay kendi rettii bir eydir ve yapt bu ii kendisi karmtr: o sebeple namazn yeniden klmas gerekir. O teyemmm zerinedir. nk onun abdesti bozulmamtr ve o suyu da bulamamtr. Ben dedim: Adam teyemmm ald ve namazn kld. Sonra baka bir namazn vakti girdi. Bylece o bu teyemmm ile bu namaz klmak istedi. Fakat o bir suya urayp uramadn bilmeyerek pheye dt, ne dersin? O suya uradn kesin kanaat getirinceye veya abdesti bozulduuna kesin kanaat getirinceye kadar bu teyemmm ile namaz klar, dedi.

Metindeki kad kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki es-sani mteyemmimn ifadesi S nshasnda es- sani mteyemmimen eklinde gelmitir. 523 Metindeki huve kelimesi ou nshalarda dmtr; biz onu S nshasndan ilave ettik. 524 Metindeki mtevaddun ve muteyemmimun kelimeleri HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise mtevaddine ve muteyemmimine eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 525 Metindeki fe beyna kelimesi esas nshada ve Z ve HA nshalarnda byle gelmitir. H ve S nshalarnda ise fe beynema eklinde gelmitir.
521 522

72

Ben dedim: Adam cnp oldu, fakat suyu bulamad. 526 Bylece toprakta yuvarlanarak vcudunun her tarafn toprak srd. 527 Bu teyemmm yerine geer mi, ne dersin? Bu toz ve toprak yzne, kollarna ve ellerine gerekten 528 isabet ettiyse onun teyemmm tamamlanm demektir. Eer isabet etmediyse onun yeniden teyemmm almas gerekir. Ben dedim: Toprak yzne, kollarna ve ellerine 529 gerekten 530 isabet etti ve vcudunun dier yerlerine de isabet etti. Acaba bu hal onun 531 teyemmmn bozar m? Hayr, dedi. Ben dedim: Adam teyemmm ald; nce kollarndan balad. Onlar teyemmm etti sonra yzn teyemmm etti, sonra namaz kld, ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o teyemmmde nce yznden 532 balasa sonra 533 biraz dursa sonra kollarn teyemmm etse sonra yine bir mddet dursa sonra ellerini teyemmm etse? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Adam iki elini topran zerine koydu ve onunla teyemmm yapt sonra baka bir kimse gelip onun teyemmm 534 yapt yerden-topraktan teyemmm yapsa ne dersin? Onu iin yeterli olur, dedi. Ben niin, dedim? Bir adam abdest alsa ve abdest suyundan artsa baka bir adamn gelip bu artan su ile abdest almas onun iin yeterli olmaz m ne dersin, dedi. Ben de evet, yeterli olur, dedim. te bu ve o (bunlarn ikisi de) ayndr, dedi. Ben dedim: Hayzndan temizlenen bir kadn toprakla teyemmm ald. Sonra bir adam, kadnn ellerini 535 koyduu yere ellerini 536 koysa ve teyemmm etse ne dersin? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Evvelki cnp olsa da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Adam, tozu ksn diye elbisesini silkse veya vursa ve toprakla teyemmm almaya kadir olduu halde, onun tozu ile teyemmm etse, bu, onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Bu, onun iin yeterli olur, dedi. Ben, niin dedim? nk dedi, bu da topraktr. Bu, Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise toprakla teyemmm etmeye gc yeterken onun byle yapmas yeterli olmaz, dedi. 537 Ben dedim: Dirseklerinden kollar kesik adam teyemmm etmek isterse o yzn ve kesik yerini de mesh edecek mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Adam yzn mesh eder fakat kesik yerini brakrsa? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer o byle gnlerce namaz klmsa? Onun kesik yerini mesh etmesi ve namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onun kolu omuzlarndan kesilmi ise? Onun yzn mesh etmesi gerekir, fakat kolunun kesik yerini mesh etmesi gerekmez, dedi. Ben dedim: Onun kolu dirseklerinin stnden ve omuzlarnn altndan kesilmi olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o mafsaldan-eklem yerinden kesilmi ise? Onun yn ve kollarn mesh etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Dirsein altndan kesilmi olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben

Metindeki f elem kelimesi HA ve S nshalarnda ve lem olarak gelmitir. Metindeki fe tezelleke fiili HA ve S nshalarnda fe zeleke olarak gelmitir. 528 Metindeki kad kelimesi ou nshalardan dmtr. Ancak biz onu S nshasndan ilave ettik. 529 Onun teyemmm tamamlanm demektir den buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 530 Metindeki kad kelimesi S nshasndan ilave edilmitir. 531 Metindeki zalike aleyhi ifadesi H nshasnda aleyhi zalike olarak gelmitir. 532 Metindeki fe in bedee fihi vechehu ifadesi S nshasnda fe in bedee fe teyemmeme veghehu olarak gelmitir. 533 sonra namaz kld ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 534 Metindeki bima teyemmeme ifadesi H nshasnda bima kad teyemmeme eklinde gelmitir. 535 Metindeki yedeha kelimesi S nshasnda yedeyha olarak gelmitir. 536 Metindeki yedeyhi kelimesi H ve S nshalarnda yedehu eklinde gelmitir. 537 Metindeki iza kane yakdiru alas saydi ifadesi HA ve S nshalarnda lla en yeteyemmeme bis saydi et-tayyibi bit-trabi olarak gelmitir.
526 527

73

dedim: Eer mesh etmemi ve byle gnlerce namaz klm ise? Onun buray mesh etmesi ve tm namazlarn iade etmesi gerekir. Ben dedim: Adam teyemmm alp namaz kld. Teehht miktar oturdu sonra suyu buldu, ne dersin? Ebu Hanifeye gre abdest alr ve namazn iade eder. Ebu Yusuf ile Muhammed dedi: Onun namaz iade etmesine gerek yoktur. Ben dedim: Eer o sadece sana bir selam verse sonra suyu bulsa da m? Onun namaz tamdr; iade etmesi gerekmez, dedi. Ben dedim: Eer o namaznda sehiv yaparak sana ve soluna iki selam verir sonra sehiv secdesi yapar sonra tekrar secde yapmak iin ban kaldrd zaman suyu grse? Ebu Hanifeye gre onun namaz fasittir, abdest alp yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Niin, byle hlbuki o selam verip namazn bitirip kmad m? nk dedi o henz daha namaznn bir ksmn klmtr. Zira eer o imam olsayd, bu hal zere iken bir adam gelip ona uysayd onunla birlikte 538 namaza idrak edip 539 balam olurdu. Ben dedim: Yolcu adam yknde su olduu halde, o bunu bilmiyordu, teyemmm etti ve namaz kld. Namazn klp bitirdikten sonra suyun olduunu endi, ne dersin? Namaz tamdr, dedi. Bu adam suyu bulamam bir kimse gibi saylr. nk Allah Tel onu ancak bildii ile mkellef tutar. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf dedi ki: Bu onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Selam vermeden nce suyu renirse? Onun abdest almas ve namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Bir adamn vcudunun her tarafnda yara var. O geri kalan yerleri ykayabiliyor ama yaralar ykayamyor. Banda, gsnde 540 srtnda 541 ve vcudunun her tarafnda var. Ne dersin? O teyemmm eder, dedi. Ben dedim: Eer yaralar onun banda veya ellerinden birinde ise? Vcudunun dier yerlerini ykar, dedi. Ben dedim: yarann bulunduu yerleri ne yapacak? Onlarn zerine su ile mesh eder, dedi. Ben dedim: Eer bunu yapamazsa? Yarann zerindeki sarg (elbise) zerine su ile mesh eder, dedi. Ben dedim: Eer yara banda ise? Vcudunu ykar, ban brakr, yaralarn zerine su ile mesh eder, dedi. Ben dedim: Hasta bir adam 542 cnp oldu; o iek hastal olmas dolaysyla ykanamyor, ne dersin? O toprakla teyemmm eder, dedi. Ben dedim: Eer onun banda yara varsa, fakat o vcudunun dier yerlerini ykayabiliyorsa? Vcudunu 543 ykar, ban ise brakr, dedi. Ben dedim: ehirde olan salkl bir adam cnp oldu. Fakat o eer gusl etse souktan dolay lmekten korkuyor, ne dersin? Eer o souun kendisini ldrmesinden korkuyorsa teyemmm alr, dedi. Eer kendisinin lmesinden korkmuyorsa onun gusletmesi gerekir. Ben dedim: O yolculukta olsa 544 yine byle midir? Evet, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ise yle dedi: Bana gelince, benim grm bu onun iin ancak yolculukta yeterli olur, ehirde mukim ise yeterli olmaz dedi. Bu ayn zamanda Muhammedin grdr. Ebu Hanife dedi: ehirde mukim olan bir adam bir menfezde-hcrede hapis olsa, namaz vakti gelse, namaz klacak temiz bir yer bulamasa, abdest almaya imkn olmasa ve temiz bir toprakla teyemmm edemese, o bu menfezden kncaya kadar namaz klmaz. ktktan sonra abdest alr ve geirmi olduu namazlar kaza eder.545 Ebu Yusuf ile Muhammed ise
Metindeki maahu racln ifadesi H ve S nshalarnda racln maahu olarak gelmitir. Metindeki kad kelimesi esas nshadan dmtr. 540 Metindeki fi rasihi ve ve sadrihi ifadesi Z HA ve S nshalarnda sadrahu ve rasehu olarak gelmitir. 541 Metindeki zahrahu kelimesi S nshasndan dmtr. 542 Metindeki raclen kelimesi S nshasndan dmtr. 543 Metindeki cesedehu kelimesi H nshasndan dmtr. 544 Metindeki in kelimesi H ve S nshalarnda iza olarak gelmitir. 545 Serahsi dedi: Hapiste olan adama gelince, bu temiz bir yerde olsa fakat su bulamasa Ebu Hanifeye gre bu adam ehrin dnda ise teyemmm ile namazn klar. Yok, eer ehirde ise klmaz. Bu ayn zamanda Zferin
538 539

74

yle dediler 546 O bu meknda 547 namazn abdestsiz ve teyemmmsz olarak ima ile klar. Oradan kt zaman abdest alr ve geen namazlarn kaza eder. Ben dedim: Eer o menfezde deil de hapishanede hapis olup abdest alacak bir suya ulaamyorsa 548 ne dersin? Teyemmm eder ve namazn klar, dedi. Hapisten kt zaman abdest alr ve namazn iade eder, dedi. Ben niin, dedim. nk dedi, o ehirdedir. Ben dedim: Abdesti olmad halde adam namaz geciktirmi ve o vaktin gemesinden korkuyor. Onun teyemmm alp namazn klmas yeterli olur mu ne dersin? Yeterli olmaz, dedi. Fakat vakit gese bile o abdestini alr ve namazn klar. Ben dedim: Teyemmml bir adam abdestli olan bir cemaate namaz kldrd. Abdestli olanlar suyu grd. mam ise onu grmedi ve bilmedi ve bylece namazn bitirip 549 selam verdi, ne dersin? mamn namazna gelince, onun namaz tamdr. Cemaatin namazna gelince, onlarn tmnn namaz fasittir. Onlarn namazlarn yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Sen niin imamn namazna tam 550 cemaatin namazna ise fasit dedin? Bu ayn kbleyi arayan fakat onda hata eden, ancak arkasnda olanlarn onun kble zerinde olmadn bilen bir imamn namaz kldrmasna benzer. 551 te bunun iin imamn namaz tam, cemaatin namaz ise fasittir. Muhammed dedi: Ben hibir suretle 552 teyemmml olan birisinin abdestli olanlara namaz kldrabilir grnde deilim. Bu onlar iin yeterli olmaz. Bu Ali b. Ebi Talibin (k.v.) kavlidir. 553

Teyemmm Bozan ve Bozmayan eyler 554

Ben dedim: Bir yolcu 555 cnp olduu halde teyemmm etti ve bu teyemmm ile bir namaz kld. Sonra abdesti bozuldu ve abdest alacak kadar 556 su buldu, fakat bu su onun gusl almasna yetmedi, ne dersin? Onunla abdest alr, dedi. Ben niin dedim? Bu henz cnp deil mi! O gusl almaya yetecek miktarda bir suyu buluncaya kadar onun abdest almas gerekmez mi? O gusl etmeye yetecek miktarda bir suyu buluncaya kadar cnp deil temizdir. te bunun iin onun abdest almasn syledim. Ben dedim: Cnp bir yolcu edep yerini, yzn, kollarn ve ban ykad sonra suyu dkt. Onun yannda baka su da olmad iin toprakla teyemmm ald ve namaza balad. Sonra namazda gld ve kahkaha att. Sonra gusl almaya yetecek kadar suyu buldu, ne dersin? O yzn ve kollarn ykar, ban mesh eder, edep yeri ve ba mstesna vcudunun

de grdr. Ancak Zfer daha sonra bu grnden vazgeip namazn klar, sonra iade eder demitir. Bu ayn zamanda Ebu Yusuf ile Muhammedin grdr. Serahsi, Mebsut, I, 123 546 Muhammedden rivayetler deiik ve elikili gelmitir. Ziyadatta ve Asln Ebu Hafs nshasnda onun gr Ebu Hanifenin gr gibi anlmaktadr. Ebu Sleyman nshasnda ise onun gr Ebu Yusun gr gibi nakledilmektedir. Eh. Serahsi, erh-ul Muhtasar, I, 123. 547 Metindeki el-mekn kelimesi H nshasndan dmtr. 548 Metindeki la yakdiru ifadesi HA ve S nshalarnda kane la yakdiru olarak gelmitir. 549 Metindeki hatta feraa kelimesi, H nshasnda hatta harace olarak gelmitir. 550 Metindeki sara kelimesi HA ve S nshalarnda sarat olarak gelmitir. 551 Metindeki misle imamin ifadesi S nshasnda bimenziletil-imami olarak gelmitir. 552 Metindeki la era en yemme el-mteyemmim el-mtevaddine ala halin ifadesi S nshasnda la era elmtyemmime yemm el-mtevaddine ala halin olarak gelmitir. ala halin kelimesi H nshasndan dmtr. 553 Hz. Ali (k.v.) nin bu sznn tahrici bundan nce bu ksmda bak. Dip not s. 105 te geti. 554 Bu balk S nshasnda ve Muhtasarda yoktur. 555 Metindeki misafiran kelimesi H nshasnda raclen misafiran olarak gelmitir. 556 Metindeki bihi kelimesi H nshasndan dmtr.

75

geri kalan yerlerini ykar ve ayaklarn da ykar, dedi. Burada 557 kahkaha ile glmek hades mesabesinde olup abdesti ve teyemmm bozar, gemi gusl ise bozmaz. 558 Eer cnp bir adam su ile gusl alsa ancak vcudunda dirhem kadar bir yer su bulamad iin kalsa bylece teyemmm etse ve namazn klsa sonra bu yeri ykayacak kadar bir suyu bulsa ve baka bir namaz vakti gelmi olsa onun bu yeri ykamas gerekir ve namazn klar. Teyemmm etmez; nk o gusl ile temiz olmutur. Eer o bu yeri ykamadan nce abdesti bozulsa onun bu yeri ykamas gerekir ve teyemmm alr. Eer o bu yeri ykamadan nce teyemmmden balar sonra bu yeri ykarsa onun iin yeterli olur. nk onun zerine bu yeri ykamakla beraber teyemmm etmek vacip olmutur. Bunlarn ikisi de vacip olsa ona bir zarar vermez; nce hangisinden balarsa balasn onun iin yeterli olur. nk 559 o eer eek art bir su bulsa onun abdest almas ve teyemmm etmesi gerekir; bunlardan hangisinden nce balarsa balasn onun iin yeterli olur. Ben dedim: Eekten arta kalan suyu bulsa ve teyemmm aldktan sonra bununla gusl 560 etse, onun bu teyemmm ile balam olmas onun iin yeterli olmaz m ne dersin? Onun iin yeterli olur ve bu ayn bundan evvelki gibidir, dedi. Muhammed, teyemmm alp namaza balayan ve sonra eein art 561 suya veya hurmadan yaplm nebize bakp gren adam hakknda yle dedi: O, namazna devam eder ve onu kesmez dedi. Namaz bitirip tamamladktan sonra eein itii suyun art veya nebiz 562 ile abdest alr sonra bir defa daha namaz klar. Eer o, nebiz ile abdest ald 563 ve teyemmm ettiyse sonra namaza balayp da eein itii suyun artn grdyse yine byle yapar, namazna devam eder, onu kesmez. Namaz bitirince de eein art ile abdest alr ve namazn tekrar klar. 564

Ezan Bahsi
Ben dedim ki, adam ezan okumak istedii zaman nasl ezan okur ve nasl durur, ne dersin? O ezan okurken kbleye ynelir, dedi. Hayye alas salta ve hayye alel-felaha gelince yzn saa ve sola evirir, ayaklar ise olduu yerde kalr. Salat ve felah bitirince yzn kbleye evirir. Ben dedim: Ezan ile ikamet hep ikier ikier mi sylenir ve ezann sonu
Metindeki hahna kelimesi Z ve HA nshalarnda hna olarak gelmitir. nk onun namaza balamas teyemmm sayesinde geerli olmutur. Eer namazdaki kahkaha ile glmek, btn azalarn ykanm olmas halinde meydana gelmise bu uzuvlardaki tahareti bozar. Ayn ekilde baz organlarn ykanmasyla birlikte meydana gelmise dier abdesti bozan eyler hkmndedir. mlada Ebu Yusufun yle dedii rivayet ediliyor: Kiinin namazda kahkaha ile glmesi, onun namaza balam olduu temizlii bozar. Burada onun namaza balamas, yzn ve kollarn ykamas ile deil, teyemmm ile olmutur. Onun yz ve kollardaki temizlii kahkaha ile bozulmaz. Onun abdest azalar mstesna vcudundan ykad yerleri tekrar ykamas gerekmedii gibi, yz ve kollarn da tekrar ykamas gerekmez. Eh. Serahsi, erhulMuhtasar, I, 124 559 Metindeki fe la yedurruhu ve bieyyihima bedee eczeehu zalike ela tera ifadesi Z HA ve S nshalarnda fe la yedurruhu bi eyyihima bedee ela tera olarak gelmitir. 560 Metindeki ve itesele bihi ifadesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise fe yetesil bihi olarak gelmitir. 561 Metindeki el-hmar kelimesi Z HA ve S nshalarnda hmar olarak gelmitir. 562 ine hurma, kuru zm vb. atlp bekletilen ve henz sarholuk verici kerteye ulamam bulunan iecek. Sarholuk verici bir hal almas halinde hamr adn alr. Yani nebiz, henz hamr olmam bir ikidir. (ev.) 563 Metindeki kane kelimesi H nshasndan dmtr. tevaddae kelimesi de S nshasnda in tevaddae olarak gelmitir. 564 Metindeki merraten uhra ifadesi esas nshada ve H nshasnda byle gelmitir. Z nshasnda ise merraten uhra dan sonra ve la yecuz et-teyemmm min mekanin kad kane fihi bevln ev necasetn ve in zehebe el-eseru ibaresi gelmitir. Bu ibare HA ve S nshalarndan dmtr. Dorusu da onun dmesidir. nk bu mesele daha nce gemitir; burada ikinci defa tekrar gemesine ihtiya yoktur.
557 558

76

la ilahe illallah mdr? Evet dedi. Ben dedim: Mezzin ezan okurken iki parman kulaklarnda tutacak m, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: eer bunu yapmaz ve bylece ezan bitirirse? Bu ona bir zarar vermez, dedi. Ben dedim: Ezan okurken kbleye ynelse, o mahfilinde olduu halde salat ve felah kelimelerini bitirse, mahfilin etrafndan ban karmak istedikte buna gc yetmeyip sadece iki ayan bulunduu yerden evirse bylece o bulunduu mahfil iinde dnm olsa ne dersin? Bu ona hibir ekilde zarar vermez, dedi. Ben dedim: Namazlarda 565 namaza! namaza! diye arda bulunmak olur mu? arda bulunmak olmaz; ancak sabah namaznda olur, dedi. 566 Ben dedim: Sabah namaznda ar nasl yaplr? 567 Birinci ar ezan bittikten sonra namaz uykudan hayrldr eklinde yaplr. 568 Bylece bu ar ifadesini insanlar ihdas etti ve bu gzeldir. 569 Ben dedim: kamet hzl hzl sylenir, ezan ise yava yava okunur yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o ikisini de sratli 570 okursa veya her ikisini birden yava sylerse ya da ezan hzl 571 okur, ikameti ise yava yava sylerse bu ona bir zarar verir mi 572 ne dersin? Hayr, dedi. Fakat burada efdal olan benim sana anlattm gibi yapmaktr. Ben dedim: Abdestsiz ezan okuyan ve ikamet getiren kimse hakknda ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Oturarak ezan okuyan adam hakknda ne dersin? Bunu onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Bu onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Ezan bir adam okudu, ikameti ise baka bir adam getirdi, ne dersin? Bunda bir saknca yoktur dedi. Ben dedim: Adam ezan okurken kbleye ynelmedi, ne dersin? Bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Ben dedim: Bu onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi.
Metindeki es-salat kelimesi HA ve S nshalarnda es-salavat olarak gelmitir. Serahsi dedi: Mteahhirun limleri ise btn namazlarda namaza! namaza! diye arda bulunmay iyigzel grmlerdir. nk insanlarda gaflet artt ve ezan duyunca onlarn pek az kalkyor. Namaza ar duyurmay artrd iin gzel olur. Ancak bu insanlarn durumuna gre de deiir. Ebu Yusuftan onun yle dedii rivayet ediliyor: Emire-bakana zel arda bulunmakta bir saknca yoktur. arc onun kapsna gelir ve selam sana ey emir, Allahn rahmeti ve bereketi senin zerine olsun, haydin namaza! Haydin namaza haydin felaha haydin felaha namaza Allahn rahmeti sana olsun der. nk emirler-bakanlar Mslmanlarn ilerine youn ihtimam gsterirler ve cemaatle namaz klmay ihmal edebilirler. Bu sebeple onlara zel arda bulunmada bir saknca yoktur. Ancak bu zel ary Muhammed mekruh demitir. erh-ul Muhtasar, I, 131. 567 Ben dedim: Sabah namaznda ar nasl yaplr? ifadesi Z nshasndan dmtr. Bu mstensihin bir hatasdr. 568 Serahsi dedi ki, tesvib yani ar kelimesinin manasna gelince bu, dnmek demektir. Sevab da buradan gelir. nk kiinin amelinin faydas kendisine dnmektedir. Hatta hasta iyi olduu zaman hasta kendisine geldi-dnd denilir. Bylece bu Hz. Peygamberden rivayet edilen bir hadisin delaletiyle ilk duyurudan sonra tekrar duyuruya dnmektir. Hz. Peygamber, mezzin ezan okuduu zaman eytan, eein kap gittii gibi koup gider. Bitince geri dner. Kii namaza arda bulunduunda eytan yine geri gider. Bitirince geri gelir, ikamet getirdii zaman yine uzaklar. kamet bitince geri gelir ve namaz klan kiiye, ka rekat kld diye vesvese vermeye balar. Bu hadis, tesvibin-namaza arnn ezandan sonra olduuna bir delildir. lk ar namaz uykudan hayrldr eklinde olandr. nk rivayet ediliyor ki, Bilal sabah ezann okudu, sonra Hz. Aienin odasnn nne geldi, namaz ya Resulellah!, diye seslendi. Hz. Aie de Resulllah uyuyor, diye cevap verdi. Bu defa Bilal, namaz uykudan hayrldr, dedi. Hz. Peygamber uyannca Hz. Aie bunu Ona haber verdi. Resulllah da bu deyii gzel bulup beendi. Eh. Mebsut. 569 Bu ary insanlar ihdas etti sz Kufe halknn arsna iaret ediyor ki, ezana namaz uykudan hayrldr ifadesini onlar ilave etmilerdir. Onlar ezan ile ikamet arasnda iki defa haydin namaza ve iki defa da haydin felaha diye arda bulunmulardr. Eh. erh-ul Muhtasar, I, 130. 570 Metindeki hadarahuma H nshasnda ahdarahuma eklinde gelmitir. 571 Metindeki hadara kelimesi H nshasnda ahdara eklinde gelmitir. 572 Metindeki hel kelimesi H nshasnda kale hel olarak gelmitir. Burada kale (dedi) kelimesine yer yoktur. O yanllkla yazlmtr.
565 566

77

Ben dedim: Namaz vakti gelmeden nce ezan okuyan hakknda ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Vakit geldii zaman onun ezan tekrar okumas gerekir. Ben dedim: Eer o bunu yapmaz ve cemaate namaz kldrrsa? Onlarn namaz tamdr, dedi. Son olarak Ebu Yusuf 573 yle dedi: Sabah namaz iin zel olarak tan yeri aarmadan ezan okunmasnda bir saknca yoktur. Ben dedim: Yolcu olan kimse bineinde olduu halde ezan okur mu ne dersin? Evet, dedi, eer dilerse okur. Ben dedim: O ikamet getirecei zaman nasl yapacak? O ikamet getirecei zaman 574 ben onun yere inmesini ve o yer zerinde olduu halde ikamet getirmesini daha ok severim, dedi. Ben dedim: Eer o inmez ve binekte olduu halde ikamet getirirse? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Kadnlarn ezan okuma ve ikamet getirme gibi bir grevi var m ne dersin? Kadnlar zerinde ezan okuma ve ikamet getirme yoktur, dedi.575 Ben dedim: ehir halk namaz ezansz ve ikametsiz olarak cemaatle klyorlar 576 ne dersin? Onlar bu konuda 577 kt bir i yapmtr, dedi. Onlarn namazlar ise tamdr. Ben dedim: Adam namazn ehirde yalnz bana kld. 578 Ona ezan okumak ve ikamet getirmek gerekli olur mu ne dersin? Eer yaparsa gzel olur. Yoksa insanlarn ezan ve onlarn ikameti ile yetinirse bu da onun iin yeterli olur. Ben dedim: Adam mescide geldi; orada namaz klmak istedi. Hlbuki bu mescidde ezan okunmu, orada ikamet getirilmi ve insanlar namazlarn klmlar. Bu adamn kendisi iin ezan okumas ve ikamet getirmesi gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. O onlarn ezan ve ikametleri ile namazn klar. Ben dedim: Yolcu olan kimse, yolculukta iken ezan okur ve ikamet getirir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O ikamet getirir, fakat ezan okumazsa? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: O ezan okur, fakat ikamet getirmezse? Onun iin yeterli olur, fakat kt bir i yapm olur, dedi. Ben dedim: O ne ezan okudu ve ne de ikamet getirdi? O ktlk yapm olur, fakat namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Eer onlar yolculukta bir topluluk ise ne dersin? Bu konuda tek kii ile topluluk arasnda bir fark yoktur, hepsi ayndr, dedi. Onlarn ezan okuyup ikamet getirmeleri zerlerine bortur. Eer yapmazlarsa ktlk yapm olurlar, namazlar ise tamdr. Ben dedim: Eer onlar ikamet getirip ezan terk ederlerse? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Bu konuda yolculara ruhsat var, ama mukimlere ruhsat yok, yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Her hangi bir nafile namaznda da ezan ve ikamet gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ezan ve ikamet, sadece farz klnm olan be vakit namazdadr. Ben dedim: Vitir namaznda ezan ve ikamet var mdr? Hayr, dedi. Ben dedim: Bayram namazlarnda ezan ve ikamet var mdr? Bayramlarda ezan ve ikamet yoktur, dedi. Ben Cuma dedim? Cuma farzdr, cumada ezan ve ikamet vardr, dedi. Ben dedim: Cuma gn ezan ve ikametin vakti ne zamandr? mam minbere kt zaman mezzin ezan okur, imam minberden indii zaman mezzin ikamet getirir, dedi. Ben dedim: Mezzin ezan okurken 579 ve ikamet getirirken bir ey konuur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o ezan okurken veya ikamet getirirken 580 konuursa

Ebu Yusuf dedi sz S ve HA nshalarndan dmtr. Metindeki iza kelimesi H nshasnda in olarak gelmitir. 575 Metindeki ezann ve la ikametn ifadesi esas nshada 576 Metindeki ysallne kelimesi H nshasnda hel ysallne olarak gelmitir. 577 Metindeki fi zalike ifadesi esas nshadan ve H ve Z nshalarndan dmtr. Biz bunu S ile HA nshasndan ilave ettik. 578 Metindeki salla kelimesi H nshasndan dmtr.
573 574

78

cemaat bununla namaz klarlar m? Onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben mezzinin ezan okurken ve ikamet getirirken konumamasn sever ve tercih ederim. Ben dedim: Eer mezzin sabah ezann tan yeri aarmadan nce okursa tan yeri aarnca tekrar okumasn emreder misin ne dersin? Evet dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o vaktinden evvel okumutur. Zira o sabah ezann yats namaz vaktinde okumu olsa onun bu ezan yeniden okumas gerekir. te o ezan vakti gelmeden nce okuduu zaman da byledir. Ben dedim: Eer o ezan yeniden okumazsa ve vaktinde namaz klarlarsa? Ebu Hanife ve Muhammede gre onlarn namazlar tamdr, dedi. Bu ayn zamanda Ebu Yusufun ilk gr idi. Daha sonra o bu grnden vazgeerek yle dedi: Mezzinin tan yeri aarmadan nce ezan okumasnda 581 -sabah namazna mahsus olarak- bir saknca yoktur. Ben dedim: Bir topluluk cemaati kard. Onlar, iinde ikameti getirilmi ve namaz klnm bir mescide girdiler ve orada (yeniden) ezan okuyup ikamet getirip cemaatle namaz klmak istediler, ne dersin? Ben bunu mekruh grrm, dedi. Fakat onlarn ezan okumadan ve ikamet getirmeden yalnz balarna klmalar gerekir. nk mescit halknn- cemaatinin ezan ve ikametleri onlar iin de yeterlidir. Ben dedim: Eer onlar ezan okur, ikamet getirir ve cemaatle namaz klarlarsa? Onlarn namaz tamdr, dedi. Fakat ben onlarn bunu yapmamalarn isterim. Ben dedim: Eer bu mescit Mslmanlarn yollarndan birisi zerinde ise, bir yolcu kafilesi gelip orada ezan okuyup ikamet getirerek namaz klsalar, sonra baka bir yolcu kafilesi de gelip ezan okuyarak ve ikamet getirerek cemaatle namaz klsalar? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu mescidde orann halk namaz klmam, orada ancak 582 yolcular namaz klmtr. Ben bunu sadece orada mescidin kendi halk-cemaati namaz kld zaman mekruh grrm. Ben dedim: Bu mescidde bir yolcu kafilesi namaz klsa sonra mescidin halk-cemaati gelip mezzin ezan okuyup ikamet getirip orada namaz klsalar sonra bir yolcu kafilesi gelip orada ezan okuyup ikamet getirerek cemaatle namaz klsalar? Ben bunu onlar iin mekruh grrm; nk mescit halk-cemaati orada namaz klmtr. UNUTTUU NAMAZI ERTES GN HATIRLAYAN CEMAATN DURUMU583 Ben dedim: Bir topluluk le namazn 584 karsa, onu unutsalar 585 ve ertesi gn onu hatrlasalar ve ezan okuyup ikamet getirerek cemaatle kaza etmek isteseler, ne dersin? Ezan okumalar, ikamet getirmeleri ve ilerinden birinin imam olmasnda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Eer bu namaz bir tek kii unutmu ise ve o bunu ertesi gn kaza etmek istediinde ezan okuyup ikamet getirecek mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bunu yapmaz ve namazn klarsa? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Bir topluluk iki vakit namaz unutmu v ertesi gn olmu, onlarn bazlar leyi, bazlar da ikindiyi unutmu, ertesi gn bunu hatrladlar. Onlar cemaatle 586 namaz587
ikamet getirirken ..hayr dedi. Ben eer o ezan okurken konuursa dedim cmlesi H nshasndan dmtr. 580 Metindeki fi ezanihi ev ikametihi ifadesi Z ve HA nshasnda fi ezanihi ve ikametihi olarak gelmitir. 581 Metindeki bien yezzine ifadesi Z ve HA nshalarnda en ysalliye olarak gelmitir. 582 Metindeki innema kelimesi esas nshada ve innema olarak gelmitir. Dier nshalarda ise innema eklinde vesiz olarak gelmitir ki, dorusu da budur. 583 Bu balk S nshasnda ve Muhtasarda bulunmamaktadr. 584 Metindeki ez-zuhru kelimesi H nshasnda salat-z zuhri olarak gelmitir. 585 Metindeki nesuha kelimesi HA ve S nshalarnda fe nesuha olarak gelmitir. 586 Metindeki fi kelimesi H nshasndan dmtr. 587 Metindeki cemaatin kelimesi S nshasnda el-cemaati olarak gelmitir.
579

79

klabilirler mi ne dersin? leyi unutanlara gelince bunlarn cemaatle klmasnda bir saknca yoktur; yalnz ikindiyi unutanlar onlarla birlikte klamaz. Eer dilerlerse ikindiyi unutanlar da cemaatle klabilirler. Ben dedim. Bu iki namaz topluluun hepsi unutmu ise ve bunu ertesi gn hatrlamlarsa onlarn mezzinleri ezan okuyup ikamet getirir bylece nce le namazn klarlar. Sonra mezzinleri tekrar ezan okuyup ikamet getirir ve ikindiyi de cemaatle klarlar, bu ve buna benzer olan eyler caiz 588 midir? Evet, 589 dedi. Ben dedim: ki adam, iki namaz unutmular; birisi le namazn unutmu, dieri ise ikindi namazn unutmu; ertesi gn bunu hatrlamlar. Bylece birisi arkadana imam olmu ve ikindiyi unutan imam olup ona namaz kldrmtr, ne dersin? mama 590 gelince onun namaz tamdr. leyi unutan kimse ise o imamla beraber nafile klm olur ve onun namaz ancak nafile iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer onlar iki gnden iki namaz unuturlarsa, her ikisi de ikindiyi unutmusa, onlardan biri dierine imam olmusa, birinci gnn ikindisini unutan imam olmusa? Onun namaz tamdr, dedi. Bu ikinci gnn ikindisini unutan kimse 591 ise o imamla beraber nafile klm olur ve onun namaz ancak nafile iin yeterli olur.592 Bylece ikindiyi iade etmek onun zerine gerekli olur. Ben dedim: Eer ikinci gnn ikindisini unutan (imam) olmu ise 593 yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Kle, bedevi, zina ocuu veya kr olan kimse, bir toplum iin ezan okusa, ne dersin? Bu, onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mezzinin snneti bilen bir lim olmasn ister misin? Evet, dedi. Ben dedim: Henz daha ergen olmam, fakat ergen olmann eiinde olan birisinin bir toplum iin ezan okumasna ne dersin? Ben 594 onlar iin bir adamn ezan okumasn isterim, dedi. Ben dedim: Eer onlar bu ocuun ezan ve ikametiyle namaz klarlarsa? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Topluluk iin kadn ezan okur ve ikamet getirirse, onlar bylece namaz klarlarsa ne dersin? Ben bunu onlar iin 595 mekruh grrm dedi. Eer 596 bunu yaparlarsa onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: mya gre gren kimsenin ezan okumas senin iin daha iyi midir? Evet, dedi. Ben onun ezan okumasn isterim; nk gren kimse namaz vakitlerini daha iyi bilir. Ben dedim: Senin iin bunlarn 597 hangisi daha iyidir, ezan minarede okumak m, yoksa mescidin orta boluunda okumak m? Toplum ve komular ezan daha ok nasl iitiyorlarsa ben onu isterim dedi. Fakat bunlarn her ikisi de gzeldir. Ben dedim: Mezzinin ezan okurken ve ikamet getirirken sesini ykseltmesini ister misin? Evet, dedi. Sesini duyurur, fakat kendisini zorlamaz. Ben dedim: Mezzinin ezan mahfilinden okumaya almasn mekruh grr msn? Ben bunu mekruh grmem, dedi.

Metindeki e yecuz kelimesi H S ve HA nshalarndan dmtr. Metindeki neam kelimesi yerine HA ve S nshalarnda yeczihim kelimesi gelmitir. 590 Metindeki el-imam kelimesi HA ve S nshalarnda el-imam ellezi salla el-asra eklinde gelmitir. 591 Metindeki hiran kelimesi S nshasnda ahran eklinde gelmitir. 592 Ben dedim: Eer onlar iki gnden ifadesinden balamak zere buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 593 Lev kane ifadesi H nshasndan dmtr. S nshasnda ise ve kezalike el-imam lec kane ellezi nesiye ahiiran eklinde gelmitir. 594 Metindeki ileyye kelimesi H nshasndan dmtr. 595 Metindeki lehum kelimesini biz HA ve S nshalarndan ilave ettik. O dier nshalardan dmtr. 596 Metindeki fe in kelimesi Z ve HA nshalarnda ve in olarak gelmitir. 597 Metindeki fe eyyhma kelimesi Z HA ve S nshalarnda eyyhma olarak gelmitir.
588 589

80

Ben dedim: Mezzin Allah- ekber, Allah- ekber dedii zaman bunu (istifham gibi) uzatrsa ne dersin? Ben 598 onun bunu kesik kesik okumasn isterim, dedi. Ben dedim: Eer uzatrsa? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Ezan okuyan adam ikamet ettiini zannederse ve sonunda namazn baladn sylerse bylece cemaat bununla namaz klarsa ne dersin? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o ikamet getirirse sonra cemaat namaza balamadan nce bunu fark ederse? Ben onun ezan tamamlamasn sonra ikamet getirmesini isterim dedi. Eer yapmazsa, bu onun iin yeterli olur. Ben dedim: Mezzin ezan okuduktan sonra bir mddet bekledi bylece ikamet etmeye balad. Fakat onu ezan zannedip ikamette ezanda okuduklarn syledi. Cemaatten bazlar bu ezan deil ikamettir diye ona mdahale etti. O nasl yapar, ne dersin? O ikamete batan balar m yoksa kad kamet-is salah (namaz balad) der mi? Bilakis ikamete batan balar, dedi. Ben dedim: Eer o batan balamaz ve kad kamet-is salat derse? 599 Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: kamette o yaptn yapar sonra bunun yeterli olmayacan zannederek ezana bandan yeniden balar sonra ikamet getirir ve byle namaz klarsa ne dersin? Onun iin yeterli olur 600 dedi. Ben dedim: Mezzin sabah ezannda namaza arda bulunurken onun bu arsn cemaatten bazlar ikamet zannetti ve orada namaza kyama balad, sonra cemaat namaza balamadan nce aklna geldi ki, bu namaza ardr, ne dersin? Cemaat, mezzin batan alp yeniden ikamet edinceye kadar bekler, sonra namaza balarlar, dedi. Ben dedim: Mezzin ikamet ederken onu bitirmeden bayld ve sonra kendisine geldi. O ikamete batan m balayacak yoksa brakt yerden mi ne dersin? Ben onun 601 batan602 balamasn isterim. Ancak 603 yapmazsa bu, onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mezzin ikamete balad sonra ikameti bitirmeden nce burnu kanad veya abdesti bozuldu. Gitti, abdest alp geldi. O ikamete batan m, yoksa kald yerden mi balayacak ne dersin? Be onun batan balamasn isterim dedi. Eer o yapmaz ve kald yerden balarsa onun iin yeterli olur.604 Ben dedim: Mezzin ezan okudu; fakat takdim tehir yaparak okudu. Mesela Ehed enne Muhammeden Resulllah dedi. Ondan sonra da Ehed en la ilahe illallah dedi, ne dersin? O Ehed en la ilahe illallah dedii zaman onun Ehed enne Muhammeden Resulllallah demesi gerekir. Bylece bu ondan sonra olur 605 dedi. Ben dedim: O yle yapmaz ve bylece devam ederse? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Onun ezandan606 takdim veya tehir olarak yapt her ey, byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bunu ikamette yapsa, yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Mezzin ikamet etmeye balad; ancak onu bitirmeden abdesti bozuldu. O nasl yapacak, ne dersin? O ikameti tamamlar sonra gidip abdest alr m yoksa brakp abdest

Metindeki ileyye kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki kale kelimesi H nshasndan dmtr. 600 Onun iin yeterli olur cmlesi HA ve S nshalarnda onlar iin yeterli olur eklinde gelmitir. 601 Metindeki leha kelimesi S nshasnda biha olarak gelmitir. 602 nk eer o namazda baylsa namazna devam etmez. te bu namazn sebeplerinden olan eyde de byledir. Eh. erh-ul Muhtasar, I, 138. 603 Metindeki ve in kelimesi H ve S nshalarnda fe in olarak gelmitir. 604 Ezan okurken ve ikamet getirirken abdesti bozulduu zaman onun iin evla olan ezan ve ikameti bitirmesidir. Sonra gider abdest alr ve namaz klar. nk ezan ve ikamete abdestsiz balamak caizdir. Bitirmek ise daha ok caizdir. Eh. erh-ul Muhtasar, I, 139. 605 Metindeki yekun kelimesi H nshasnda tekun olarak gelmitir. 606 Metindeki min kelimesi H nshasnda fi olarak gelmitir.
598 599

81

alr ve sonra ikameti tamamlar 607 m? O ikameti tamamlar, sonra gidip abdest alr ve namaz klar. Bunun hangisini yaparsa onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mezzin ikamet getirirken dt ve ld. Bylece cemaatten onun yerine birisi kalkp ikamete balad. Bu ikamete batan m balayacak yoksa mezzinin brakt yerden mi balayacak, ne dersin? Ben onun ikamete batan balamasn isterim dedi. Fakat len kimsenin brakt yerden balamas da onun iin yeterli olur. Ben dedim: Evvelki adama cin arpsa, delirse veya baylsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Mezzin ezan okudu; sonra irtidat etti ve mescitten kt. Cemaat onun ezanyla yetinerek 608 ilerinden birisine syleyip 609 ikamet getirip onlara namaz kldrr m yoksa yeniden ezan okurlar m ne dersin? Bunun hangisini yaparlarsa yapsnlar 610 onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mezzin akam ezann okuyup bitirdi. Onun oturmasndan sonra kalkp cemaate namaz kldrmasn ister misin veya o ayakta olup ikamet getirilinceye kadar durmasn m ne dersin? Bunlarn hangisi sana daha ho gelir? Ben onun olduu gibi cemaate namaz klmaya balayncaya kadar ayakta durmasn isterim. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ise bana gre az bir ekilde oturmasn sorma sonra ikamet getirmesini ve bylece namaz kldrmasn isterim, dedi. Bu ayn zamanda Muhammedin de grdr. Ben dedim: Eer bu sabah, le, ikindi ve yats olursa? Bana gre onun ezan ile ikamet arasnda oturmasn isterim, dedi. Ben dedim: Eer yapmaz bir miktar oturmaz, ancak hemen ikamet getirirse? Onlar iin yeterli olur, 611 dedi. Ben dedim: Eer o ezan ile ikamet arasn birletirir, arasna bir ey koymaz veya ezanla ikamet arasnda beklemezse ne dersin? Ben bunu onun iin 612 mekruh grrm, dedi. Fakat onlar iin yeterli olur. Ben dedim: Mezzin sadece bir izar (petamal) iinde ezan okudu ve ylece ikamet getirdi ne dersin? Onlar iin yeterli olur, dedi.613 Ben dedim: Mezzinin bir cemaat iin ezan okuyup ikamet etmesi 614 ve onlarla beraber namaz klmas sonra baka bir cemaat gelip onlar iin ezan okusa ve ikamet getirse, fakat namaz klmasa bu mezzin iin mekruh olur mu, ne dersin? Evet dedi, ben bunu onun iin mekruh grrm. 615 Ben dedim: Eer o bunu yaparsa? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer ezan iin minare yoksa mescit de kk ise sence nerede ezan okunmal, ne dersin? O mescitten kp insanlarn iitecei bir yerde mi, yoksa mescidin

Metindeki yetmm kelimesi Z ve HA nshalarnda ytemmim olarak gelmitir. Metindeki en yateduu kelimesi H nshasnda en yakteduu olarak gelmitir. Bunun dorusu kitabn dier nshalarnda olduu gibi en yateduu eklinde olandr. 609 Metindeki ve yemruu kelimesi nshalarda ev yemruu olarak gelmitir. Dorusu ise ve yemruu eklinde olandr. Muhtasarda iza itedev bi ezanihi ve emeruu men ykym ve ysalli eczeehum eklinde gelmitir. 610 Metindeki eyy zalike ma fealuu ifadesi HA ve S nshalarnda eyy zalike fealuu eklinde gelmitir. 611 Onlar iin yeterli olur ifadesi HA ve S nshalarnda onun iin yeterli olur eklinde gelmitir. 612 onun iin ifdesi H nshasndan dm, fakat esas nshada Z ve HA nshalarnda vardr. S nshasnda ise onun iin yerine onlar iin ifadesi gelmitir. 613 Metindeki onlar iin ifadesi HA nshasnda onun iin olarak gelmitir. 614 Metindeki ve ykymu kelimesi HA nshasnda byle, S H ve esas nshada ise ve la ykym eklinde gelmitir. 615 Serahsi dedi: Birinin iki mescidde mezzinlik yapp birisinde namaz klmas mekruh olur. nk o namaz kldktan sonra ikinci mescidde ezan okumas nafile olur. Hlbuki nafile ezan okumak ise meru deildir. nk ezan farz olan namazlara mahsustur. Ezan ve ikametten sonra ancak hemen farz namaz klacak olan kimse ezan okur ve ikameti getirir. Hlbuki o ikinci mescidde ezan ve ikametten sonra nafile namaz klmaktadr. Eh. Serahsi, Mebsut, I, 140.
607 608

82

iinde mi ezan okur? Bana gre bunun 616 iyisi onun mescidin dna kp okumasdr. Fakat mescidin iinde okuduu zaman da onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mezzin ve imamn belli bir cretle ezan okuyup imamlk yapmalarn mekruh grr msn, ne dersin? Evet dedi, onlar iin bunu mekruh grrm. Cemaatin bunun iin onlara 617 bir cret vermesi gerekmez.618 Ben dedim: Eer o, bunun iin belli bir cret alr ve onlara ezan okur ve imamlk 619 yaparsa? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o cemaate belli bir ey zerine (mesela u kadar vereceksiniz) diye art koarsa, fakat cemaat onun ihtiyacn bilir ve bylece ylda bir eyler toplayp bunu ona verirlerse? Bu gzel olur, dedi. 620 Ben dedim: Mezzin kt bir adam ise cemaat ondan daha iyi birisini bulursa onlar iin kim ezan okur, ne dersin? Elbette bundan daha iyi olan kimse ezan okur, dedi. Ben dedim: Bunu yapmadlar ve bu (kt) mezzin onlar iin ezan okudu? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: ar halkndan olan bir adam, cemaat iin sabah, akam ve yats ezanlarn okuyor, fakat o le ve ikindi arda oluyor. Artk cemaat iin le ve ikindi ezann bir baka adam okuyor, bu onlar iin mekruh olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer bir adam bunlarn hepsine devam ederse (be vakit ezan okursa)? Ben bunu daha ok severim, dedi. Ben dedim: Eer kii, akln kullanamaz bir sarho veya yine akln kullanamaz srekli deli olan biri olarak ezan okur ve ikamet getirirse cemaat de bu ezanla namaz klarsa, ne dersin? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Dnemeyen bir sarho ve delinin cemaat iin ezan okuyup ikamet getirmesini mekruh grr msn? Evet, dedi, onlar iin bunu mekruh grrm.621 Ben dedim: Bunak da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o cemaat iin ezan okur ve ikamet getirirse cemaatin bu ezan ve ikameti iade etmesi gerekir mi, ne dersin? Evet dedi, bana gre cemaatin bunu yapmas iyi olur. Ben dedim: Halkn-cemaatin kendi aralarnda bir mescidi ve bir de mezzinleri var. Mescidin ortasndan duvar ekerek onu ikiye blm ve aralarnda paylamlardr. Her grubun da kendine mahsus bir imam vardr. Onlarn ortak bir mezzini bulunmas onlar iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Fakat onlarn mescidi taksim etmeleri gerekmez.
Metindeki zalike kelimesi ou nshalarda yoktur. Biz onu HA ve S nshalarndan alp ekledik. Metindeki en yutyehuma kelimesi H nshasnda en yutye lehuma eklinde gelmitir. 618 nk bu iki kii kendi hesabna alan kimselerdir. Byle olunca creti kendilerinden bakalar zerine nasl art koabilirler? Sonra bu iki kii dua (ar) ve imamlkta Hz. Peygamberin halifedirler. Oysa Allah Teala De ki: Ben buna 8tebliime) karlk, sizden yaknlk sevgisinden baka bir cret istemem. (ura 42/ 23) Buna gre Resulllaha halife olan kiinin onun gibi olmas gerekir. Osman b. Ebil-As es-Sekafi dedi ki: Hz. Peygamberin bana vasiyet edip yerine getirmemi istedii eylerin sonuncusu udur: nsanlara onlarn en zayfna gre namaz kldr. Bir mezzin olursan, bu ezan okumadan dolay bir cret alma Bir adam Hz. mere (yle) dedi: Ben seni Allah iin seviyorum. mer de Ben de sana Allah iin buz ediyorum dedi. Adam niin dedi? mer, bana senin ezandan tr bir cret aldn haberi geldi dedi. Eh. Serahsi Mebsut, I, 140. 619 Metindeki ve emme kelimesi S nshasnda ve ekame olarak gelmitir. 620 Metindeki hasenn kelimesi Z ve HA nshalarnda ahsen olarak gelmitir. Serahsi dedi: Eer cemaat onun ihtiyacn bilir ve bunu bir eyle giderirse, hibir art koulmadan byle yaplmas gzel olur. nk o vakitlerin korunmas ve onlara bildirilmesi iin kendi nefsinden feragat etmektedir. Bylece o belkide para kazanmak iin vakit bulamayabilir. Bu sebeple cemaatin ona bir hediye sunmas gerekir. nk peygamberler (s.a.v.) hediyeyi kabul ederlerdi. Buna dayanarak limler dediler ki: Bir beldede veya kyde fetva veren bir fakihin verdii fetvadan dolay art koarak bir ey almas ona helal olmaz. Eer halk onun ihtiyacn bilir ve ona hediye olarak takdim ederlerse bu gzel olur. nk o kendisini alp kazanmaktan uzak tutmak ve insanlara dinlerinin iini korumakla onlara ihsanda bulunmu demektir. Bylece halkn onun bu ihsanna karlk yine bir ihsanla mukabele etmeleri gerekir. Serahsi, Mebsut, I, 140. 621 nk bunlarn ezanlaryla tazimin-saygnn anlam meydana gelmez. Zira sarho ve delilerin btn szleri abuk sabuk konumalardr. Bylece bunlarla duyuru gereklemi olmaz. Bylece belki insanlar kartrr ve phelenir. Onun iin burada evla olan onlarn ezanlarn yeniden okumaktr. Eh. Mebsut, I, 140.
616 617

83

Mescidin blnmesi caiz deildir. Ben dedim 622 Eer onu taksim etmilerse? Bu taksim kabul edilemez, dedi. Ben dedim 623 Onlar eer bu taksimden vazgemez ve hepsi de bundan memnun ise? Bunun en gzeli, onlardan her bir grubun bir tane mezzini olmasdr; nk onlar iki mescitlidirler. NAMAZ VAKTLER Ben dedim: Sabah namaznn vakti ne zamandr, ne dersin? Fecrin douundan gnein douuna kadar olan zamandr, dedi. Ben dedim: Domu olan fecir henz ufukta saa ve sola yaylmam sen bunu vakitten sayar msn 624 ne dersin? Hayr, dedi, bu, vakit deildir. Ben dedim: Bu gkyznde ykselen 625 fecir doduu zaman orulunun yemesi ve imesi haram olur mu? Hayr dedi. Fakat oruluya yeme ve imenin haram olduu ve namaz klmann ise helal olduu fecir, ufukta (saa ve sola) dalp yaylan fecirdir. Ben dedim: lenin vakti ne zamandr, ne dersin? Gnein zevalinden 626 (baucu veya zenit noktasndan yaklak 30 dakika getikten sonra) glgenin bir boy olduu zamana kadardr, dedi. Bu Ebu Yusuf ile Muhammede gredir. Ebu Hanife ise glge, (cismin) iki kat oluncaya kadar ikindi vakti 627 girmez, dedi. Glge iki boy olunca ikindi vakti girer. Ben dedim: kindinin vakti ne zamandr, ne dersin? Ebu Yusuf ile Muhammede gre, glge bir boyu 628 olduu zamandan ve bir boyundan biraz daha fazla olduu andan gnein (renginin) deimesine kadar olan vakittir, dedi. Ebu Hanife ise glge boyu iki misli olmadka ikindi vakti girmez; ikindi vaktin sonu ise gnein batmasdr. Ben dedim: Kii gne kaybolmadan nce fakat o (gne) deitii zaman ikindiyi klarsa sen bunu onun iin yeterli grr 629 msn? Evet, onun iin yeterli olur, dedi. Fakat ben onun ikindiyi gnein deiim zamanna kadar tehir etmesini mekruh grrm. 630 Ben dedim: Akamn vakti ne zamandr, ne dersin? Gnein batmasndan afan kaybolmasna kadar olan zamandr, dedi. Ben dedim: Akam, afak kayboluncaya kadar tehir etmek mekruh 631 olur mu? Evet, dedi. afak: Ebu Hanifeye gre saa ve sola doru ufukta yaylm olan beyazlktr.632 Ebu Yusuf ile Muhammede gre ise kzllktr. Ebu Hanifeden de yine onun da afak, kzllktr, dedii rivayeti vardr. 633
Ben dedim ifadesi H ve S nshalarndan dmtr. Ben dedim ifadesi S nshasndan ilave edilmitir, dier nshalarda yoktur. 624 Metindeki eteuddhu kelimesi S nshasnda byledir. A Z ve HA nshalarnda ise etadettehu eklinde gelmi; H nshasnda ise eyeuddhu eklinde gelmitir. 625 Metindeki yastau kelimesi HA ve S nshalarnda yestetylu olarak gelmitir. 626 Metindeki tezul kelimesi H nshasnda nezul olarak gelmitir. 627 Metindeki vakt kelimesi Z ve HA nshalarndan dmtr. 628 Metindeki kameten kelimesi H nshasnda el-kameteyni olarak gelmitir. Bu ilave iki harf bir ey ifade etmez. 629 Metindeki e tera kelimesi H nshasnda ela tera eklinde gelmitir ki, bu yanltr. 630 Gnein deimesi meselesinde aydnla m yoksa gne yuvarlana m baklacak konusunda ihtilaf edilmitir. Nahai aydnln deimesine itibar etmitir. abi ise yle der: Asl gnein yuvarlana itibar edilir. Bylece biz, aydnln zevalden sonra deitiini ve gne yuvarlann da (ona bakldnda) gz yakmyorsa onun da o zaman deimi olduunu kabul ediyoruz. Eh. Serahsi, Mebsut, I, 144. 631 Metindeki ve tkrahu kelimesi S nshasnda e fe tkrahu olarak gelmitir. 632 S nshasnda ise Ebu Hanifenin mezhebinde afak, saa sola doru yaylm olan beyazlktr denilmektedir. Z ve HA nshalarnda da Ebu Hanifenin szne gre afak, ufuktaki beyazlktr, denilmektedir. 633 yine rivayet edildi ifadesi S nshasnda yoktur. Dorusu bunun esastan olmamasdr. Aslnda bu kitabn baz ravilerinin yapt ilavelerdendir. Muhtasarda Esed b. Amrn Ebu Hanifeden onun afak ufuktaki kzllktr, dedii rivayeti vardr. Eh.
622 623

84

Ben dedim: Yatsnn vakti ne zamandr, ne dersin? afan (kzllk veya beyazln) kaybolmasndan gecenin yarsna kadar olan zamandr, dedi.634 Ben dedim: Adam yatsy gece yars getikten sonra fakat fecir domadan nce klarsa ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Fakat yatsy bu vakte kadar tehir etmeyi ben onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Sabah namazn ve kn ve yazn aydnlatacak m 635 yoksa 636 alacakaranlkta m (klacak) ne dersin? Onu aydnlatmasn (aydnlkta klmasn) isterim, dedi. Ben dedim: leyi gne zevale-batya meyledince mi klar, yoksa onu tehir mi eder, ne dersin? Yazn bana gre 637 onu geciktirip soutmas iyi olur; kn ise leyi gnein zeval ettii 638 vakit klmasn isterim, dedi. Ben dedim: kindiyi vaktin evvelinde mi, yoksa sonunda m klar, ne dersin? Bence ikindiyi vaktin sonunda, gne parlak kalp deimedii halde iken klmas iyi olur, dedi. Ben dedim: K ile yaz sana gre birbirine benzer ve ayn mdr? Evet, dedi. Ben dedim: Akam namaz gne battktan sonra biraz geriye tehir edilebilir mi, ne dersin? Gne battktan sonra onun akam namazn geciktirmesini mekruh grrm. (Bu konuda) yaz ve k eittir. Ben dedim: Yats namazn vakti (ne zaman), afak kaybolunca klnr m, yoksa 639 tehir edilebilir mi, ne dersin? Bana gre onun 640 bunu afak ile gecenin te biri arasna kadar tehir etmesi iyi olur, dedi. Ben dedim: Hava bulutlu ise Mslman btn namaz vakitlerinde nasl yapacak, ne dersin? Sabah aydnlkta 641 klar; leyi 642 tehir eder, ikindiyi acele eder, akam geciktirir ve yatsy ise acele eder, dedi. Ben dedim: ki namaz sadece Arafat ile Mzdelifede mi birletirilir, ne dersin? Biz Arafat ile Mzdelife mstesna, ne hazarda ve ne de seferde bir vakitte iki namaz arasn birletirmeyiz, dedi. Ben dedim: Yolcu olan kimse le namazn vaktin sonunda ikindi namazn da vaktin evvelinde klsa bu onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Akam ile yats namaz da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Vitir namaznn vakti ne zamandr, ne dersin? Yats namaznn kln643 vaktinden fecrin douuna kadar olan zamandr, dedi. Ben dedim: Sana gre bunun hangisi efdaldr? Bana gre bunun 644 efdal fecir domadan evvel gecenin sonunda klmaktr, dedi. Ben dedim: Bir adam bunu bile bile yatsdan evvel vitir klarsa ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer o afak kaybolduktan sonra vitir klsa yine byle midir?

Serahsi dedi: Yatsnn vaktinin sonuna gelince, kitapta Muhammed gecenin yarsna kadar dedi. Bundan maksat namazn tehir edilebilecei mbah vakti bildirmektir. Namaza yetime vakti ise ikinci fecrin douuna kadar devam eder. Hatta fecir domadan nce kfir Mslman olsa, ocuk da bali olsa bunlarn yats namazn klmalar zerlerine bir bortur. Eh. Mebsut, I, 145. 635 Metindeki soru edat olan hemze H nshasndan dmtr. 636 Metindeki ev kelimesi H, Z ve HA nshalarnda em olarak gelmitir. 637 Metindeki ileyye kelimesini S nshasndan ilave ettik, o dier nshalardan dmtr. 638 Metindeki hyne tezul ifadesi H nshasndan dmtr. Biz onu dier nshalardan ilave ettik. Ancak S nshasnda ev yerine em kelimesi gelmitir. (Bu son cmle herhalde yanllkla buraya girdi; nk cmlede ev kelimesi yoktur Bundan sonraki dip not dizim srasnda buraya getirilmi olabilir. ev.) 639 Metindeki ev kelimesi S nshasnda em olarak gelmitir. 640 Metindeki zalike kelimesi S nshasndan ilave edilmitir, dier nshalarda yoktur. 641 Metindeki fe yenuru kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise fe yetenevveru eklinde gelmitir. 642 Metindeki ez-zuhr kelimesi H nshasndan dmtr. 643 Metindeki ysalla kelimesi esas nshada tsalla olarak gelmitir. 644 Metindeki zalike kelimesi H nshasndan dmtr.
634

85

Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onun vitir namazn yats namazn kldktan sonra 645 klmas gerekir. Ben dedim: Adam abdestsiz olarak yats namazn klp uyudu. Sonra seherde 646 uyand ve yatsy kld zaman kendisinin abdestsiz olduunu bilmeksizin vitir namazn kld. Bylece o kalkt ve vitiri eda 647etti. O vitir namazn tamamlad ve selam verince yats namazn kld zaman 648 abdestsiz olduunu hatrlad ve kalkt yats namazn kld. Onun vitir namaz yeterli midir, yoksa yeniden mi klacak ne dersin? Ebu Hanifeye gre yeterlidir, yeniden klmasna ihtiya yoktur. Ebu Yusuf ile Muhammed birka gn sonra olsa bile vitir namazn yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o birka gndzler ve geceler yats namazn abdestsiz olarak kldn bilmez ise ve bundan sonra hatrlarsa bylece kld vitir namazn her gece kaza edecek mi ne dersin? Hayr, dedi. Eer onun zerine her gece vitir namazn kaza etmek vacip olsayd, Ebu Hanifeye gre bunu kaza etmek onun zerine bundan daha fazla vacip olurdu. Ebu Yusuf ile Muhammed ise ilk vitri kaza eder, dediler. Ben dedim: Bir adam nafile namaz klmak istedii zaman diledii 649 vakitte, gece ve gndz klabilir mi ne dersin? Evet, dedi. Ancak vakit mstesna: Gnein domasndan ykselmesine kadar, gndzn yarsndan gnein zevaline kadar ve gnein kzarmasndan batmasna kadar (nafile namaz klnmaz.) Sabah namazn kldktan sonra gne douncaya kadar ve ikindiyi kldktan sonra gne batncaya kadar (nafile) namaz yoktur. Ben dedim: Bir adam farz bir namaz unutmu ve onu sabah namazn kldktan sonra ve gne domadan nce ya da ikindiyi kldktan sonra ve gnein rengi deimeden nce hatrlam olsa ne dersin? Onun hatrlad zamanda onu kaza etmesi gerekir, dedi. Ben niin, dedim? Sen bu iki vakitte 650 namaz klmak mekruhtur, dedin? Ben sadece nafileyi mekruh grdm; o zerine bor olan farz namaz bu iki vakitte kaza edebilir. Ben dedim: vitir namazn bu iki vakitte hatrlasa yine byle midir? Evet, dedi.651 Ben dedim. O bu iki vakitte secde ayetini iitse veya okusa yine byle midir, bunun secdesini yapar m? Evet, dedi. Ben dedim: Yine bu iki vakitte cenaze namaz klabilir mi? Evet, dedi. Ben niin, dedim; tilavet secdesi 652 ve cenaze namaz 653 nafile yerinde deil midir? Hayr dedi; nk o, ayeti iittii zaman namaz vakti iinde olduu halde ona secde vacip olmutur. 654 Ve zira o 655 namaz unutmu olsa, bu iki vakitte hatrlasa onu klar ve onu gerekten vaktinde 656 klm 657 olur. Ben bu iki vakitte nafile namaz klmay mekruh gryorum. nk o sabah ve ikindi 658 namazlarn kldktan sonra nafile namaz klmak 659 istiyor. Ancak ben 660 bu vakitte hatrlad bir namaz klmasn mekruh grmem.

Metindeki illa min badi ifadesi H ve S nshalarnda illa bade olarak gelmitir. Metindeki seharan kelimesi S nshasnda min seharin olarak gelmitir. 647 Metindeki fe kame ve evtera ifadesi S nshasnda ala ar-i vuduin fe evtera eklinde gelmitir. 648 Metindeki kane kad ifadesi S nshasndan ilave edilmitir. 649 Metindeki ae kelimesi H nshasndan dmtr. 650 Metindeki hazeynil-vakteyni ifadesi S nshasnda hateynis-saateyni olarak gelmitir. 651 Bu son cmle HA ve S nshalarndan ilave dilmitir. 652 Metindeki e leyse kelimesi H nshasnda kale e leyse eklinde gelmitir ki bu bir ey ifade etmez. 653 Metindeki alal-cenazeti ifadesi H nshasnda alal-cenaizi eklinde gelmitir. 654 Metindeki es-salat kelimesi S nshasnda her iki kelimede salat olarak gelmitir. 655 Metindeki ennehu kelimesi S nshasndan ilave edilmi, dier nshalardan dmtr. 656 Metindeki fi vaktin kelimesi HA ve S nshalarnda fi vaktihi olarak gelmitir. 657 Metindeki kad salla ifadesi H nshasnda ysalliy olarak gelmitir. 658 Metindeki el-fecra vel-asra ifadesi S nshasnda el-asra evil-fecra olarak gelmitir. 659 Metindeki bihi kelimesi S nshasndan dmtr. 660 Metindeki fe lest kelimesi H nshasnda kult olarak gelmitir. Ancak bu fe lest kelimesinin yanl yazlm bir eklidir.
645 646

86

Ben dedim: Bir adam farz bir namaz unutmu, gne doduu zaman veya gndzn tam yars olduunda ya da gne kaybolduu anda onu hatrlam661 ne dersin? O, bu vakitte o namaz klamaz. Ben dedim: Bu namaz vitir namaz veya farz bir namaz ya da baka biri olsa yine byle midir? Evet, dedi. kindi namaz mstesna bu vakitte namaz klamaz. Ancak o gne batmadan nce o gnk ikindi namazn hatrlarsa onu klabilir. nk bu hususta bize kadar gelen bir hadis vardr. 662 Eer ikindi namaz bir gn veya birka gn663 nce unutulmu bir namaz ise onu bu vakitte klamaz. Ben dedim: Eer ikindiyi gne doarken veya gndzn ortasnda hatrlarsa? Onu klamaz ve ikindi ile ikindiden bakas bu konuda farkl deildir, ayndr. Ben dedim: Bir adam gne doarken veya gndzn tam yarsnda ya da gne batarken secde ayetini iitse ne dersin? O bu vakitte 664 o secdeyi yapamaz, ancak daha sonra secdeyi 665 yapar. Ben dedim: o secde ayetini kendisi okumu olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bu vakitte 666 cenaze namaz klmak isterse? 667 Bu vakitte cenaze namaz klnmaz, dedi. Ben dedim: Gne ykselip aard zaman ve zeval vaktine girdiinde ve gne batt zaman, dilerse cenaze namaz veya hatrlad herhangi bir namaz 668 klabilir, zerinde borcu olan bir tilavet secdesini yapar ya da unutmu olduu bir vitir namazn klabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Adam sabah namazn unutmu, onu gnein zeval vaktinde hatrlam, o ilk nce sabah namazndan m, yoksa le namazndan m balayacak? 669 Tabii ki, sabahtan balar; o, nce sabah, ondan sonra da le namazn klar, dedi. Ben dedim: Eer o bunu bile bile nce leden balar ve le namazn klarsa? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun nce sabah namazn ve ondan sonra da le namazn klmas gerekir. 670 Ben dedim: Eer o sabah ve leyi 671 ikisini birden unutursa ve sonra bunlar le namaznn sonunda hatrlarsa ne dersin? nce leden balar onu klar, ondan sonra da sabah namazn klar, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, sabah namaz gemi bir namazdr. Hlbuki o da le namaznn son vaktindedir.672 Bu sebeple onun le namaznn kamasna imkn vermemek iin nce le namazn klmas gerekir. Yoksa o iki namaz birden karm olur. 673 Ben dedim: O le namaznn ilk vaktinde olsa ve sabah namazn unutmu olsa ve onu ancak le namazn kldktan sonra hatrlasa, leyi tamamlayp ekildikten sonra sabah hatrlasa ne dersin? O sabah namazn klar; le namaz ise tamdr, dedi. Ben dedim: Eer o bunu le namaznn bitmesine iki rekt kald bir vakitte hatrlarsa? Bu le namaz fasit olur. Onun sabah namazn klmas ve sonra le namazn iade etmesi gerekir, dedi. Ben

Gndzn tam yars ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. Ben dedim: O Hz. Peygamberin u hadisine iaret etmektedir: Kim gne batmadan nce ikindi namaznn bir rekatna yetiirse o ona (namazn hepsine) yetimi olur. Buhari ve Mslim bu hadisi Ebu Hreyreden rivayet etmitir. Buharnn metni yledir: Sizden biriniz gne batmadan nce ikindi namaznn bir secdesine yetiirse, o namazn tamamlasn Bu hadis sahihlerde ve dierlerinde mehurdur. 663 Metindeki ev bi eyyamin ifadesi H nshasnda ev eyyamin olarak gelmitir. 664 Metindeki fi hazihi es-saati es-selasi ifadesi H nshasnda tilke es-selasi es-saati olarak gelmitir. 665 Metindeki yescudha kelimesi yerine S nshasnda yakdyha kelimesi gelmitir. 666 Metinde iki yerde saatin eklinde gelen kelime S nshasnda es-saati olarak gelmitir. 667 Metindeki Fe in erade ifadesi, S nshasnda eraeyte iza erade eklinde gelmitir. 668 Metindeki salaten kelimesi yerine HA ve S nshalarnda faiteten kelimesi gelmitir. 669 Metindeki e yebdeu kelimesi H ve S nshalarnda ibtedee eklinde gelmitir. 670 Ben dedim: Eer o bunu cmlesinde buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 671 Metindeki fecr ve zuhr kelimeleri, H ve S nshasnda zuhur ve fecr olarak gelmitir. 672 nce leden balar cmlesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 673 Metindeki fe tekun kelimesi H nshasnda fe yekun olarak gelmitir.
661 662

87

dedim: Eer o bunu drdnc rektta teehhde oturduktan sonra 674 fakat henz daha selam vermeden hatrlarsa? Bu ve ondan nceki ayn birbirine benzer, le namaz fasit olur, dedi. Ebu Hanifenin grne gre onun nce sabah namazn klp sonra le namazn iade etmesi gerekir. Ebu Yusuf ile Muhammede gre ise eer o bunu teehhtten sonra hatrlarsa onun namaz tamdr. Ben dedim: Eer o zerinde iki sehiv secdesi borcu olduu halde selam verir ve secdeleri yapar 675 sonra o secdede iken sabah namazn hatrlarsa ne dersin? Ebu Hanifeye gre le namaz fasiddir; onun nce sabah klp ondan sonra le namazn yeniden klmas gerekir, dedi. Ben niin dedim: nk dedi, o henz bir namazda olup ondan ayrlmamtr. Zira o bu halde iken bir adam gelip ona uysa onun bu namazna yetimi olmaz m? Dolaysyla evvelki mukim daha sonra onun namazna katlan ise yolcu olsa, bu yolcunu namaz drt rekt klmas gerekir. nk o, onun namazna yetimi bulunmaktadr. Ben dedim: Adam sabah namaznda uyuyakalm, o vitir namazn da klmamt, gne hemen dodu doacak bir halde iken uyand. O vitir namazna m yoksa sabah namazna m balayacak, ne dersin? Eer o gnein domasyla sabah namazn karmaktan korkmazsa vitir namazna balar ve onu kldktan sonra sabah namazndan nce iki rekt namaz klar sonra sabah namazn klar. Eer 676 o sabah namazn karmaktan 677 korkarsa vitir namazn brakp sabah namazn klar, dedi. Ben dedim: O sabah namazn tamamlayp selam verdi 678 ve sonra da gne dodu ise vitir namazn ne zaman klacak? Gne aard zaman vitir namazn klar dedi. Ben dedim: Onun zerinde 679 henz bir rekt sabah namaz borcu var iken (yani birinci rekt kldktan sonra) gne dosa? Onun namaz fasittir, dedi. Onun gne ykselip aard zaman sabah namazna yeniden balamas gerekir. Ben dedim: Namazn tamamlad ve teehht miktar kadar oturdu ve o selam vermeden nce gne dodu, ne dersin? Ebu Hanifeye gre onun namaz fasittir, gne ykseldii zaman onu yeniden klmas gerekir 680 dedi. Ebu Yusuf ile Muhammed ise o teehht miktar otursa ve ondan sonra gne dosa, onun namaz tamdr, dediler. Ben dedim: Eer o namazda bir sehiv yapsa, namaz tamamlayp selam verse ve sonra bir sehiv secdesi yapsa ve gne dosa? Ebu Hanifeye gre onun namaz fasittir; gne ykseldii zaman onu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Adam ikindi namazn unutmu, gne kzllk haline geldiinde onu hatrlad, bylece bir veya iki rekt kldktan sonra gne batt, ne dersin? O namaz klmaya devam eder, geri kalan rektlar de klar, dedi. Ben dedim: Bu ve bundan nceki mesele 681 niin farkl? 682 nk dedi, adam sabah namazn klarken, o namazda iken gne dodu, bu sebeple namaz fasit oldu. Zira bu vakit namaz klnan bir vakit deildir. Gne batt vakit namaz klan kimse ise o bir veya iki rekt namaz klm iken batarsa o yeni bir namaz vaktine girmi olur ki, bu vakitte namaz klmak mekruh deildir. te bu sebeple onun geri kalan namazn tamamlamas gerekir. Ben dedim. Adam bir rekt nafile namaz kld ve sonra hatrlad ki, zerinde farz bir namaz borcu var. Bu nafile namaz fasit olup ondan ekilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o
Metindeki fe in zekere bade ma ifadesi HA ve S nshalarnda zekere zalike bade ma eklinde gelmitir. 675 Metindeki fe secedeha ifadesi HA nshasnda fe secedehma olarak gelmitir. 676 Metindeki ve in ifadesi H nshasnda fe in olarak gelmitir. 677 Metindeki yefutehu kelimesi H, Z ve HA nshalarnda tefutehu olarak gelmitir. 678 Metindeki selleme kelimesi Z ve HA nshalarndan dmtr. 679 Metindeki aleyhi kelimesi H nshasnda fi hi olarak gelmitir. 680 Metindeki ve aleyhi en yyde ifadesi S nshasnda ve aleyhi en yestakbile el-fecra eklinde gelmitir. 681 Metindeki ve el-evvel ifadesinden sonra H nshasnda sevan kelimesi gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 682 Metindeki ihtelefe kelimesi HA ve S nshalarnda ihtelefa eklinde (tesniye-ikil olarak) gelmitir.
674

88

namazna devam eder. O nafile namazn bitirdikten sonra farz olan namazn klar. Ben dedim: Ona ne oluyor da bunu farz namaz klarken hatrlad zaman onun namaz fasit oluyor? nk dedi 683 o farz namazlar klarken farz olduu ekilde nce hangisi zerine farz olmu ise onu klmas gerekir. Eer o nce farz olana deil de sonra farz olana balarsa onun namaz fasit olur. O ikindiyi leden nce kld zaman muhalif davranm olur. Nafile namaz farz gibi deildir. nk o zerinde farz bir namaz borcu olduunu hatrlasa sonra o kalkp ondan nce nafile bir namaz klsa bu ona hibir zarar vermez. Bize ulat ki, Hz. Peygamber kendisi ve arkadalar sabah namaznda uyuyakalp gne doduktan sonra uyandlar. Gne ykselince bu vadiden baka bir yere intikal etti. Sonra Hz. Peygamber vitir kld, insanlar da vitir kldlar. Sonra Bilale ezan okumas iin emretti. Arkasndan sabah namazndan nce iki rekt namaz kld. Sonra Hz. Peygamber Bilale ikamet getirmesi iin emretti. Bylece Hz. Peygamber insanlara sabah namazn kldrd. 684 Bu sebeple kim karm olduu zerindeki farz bir namaz borcunu hatrlarsa ve ondan nce nafile bir namaza balarsa, onun bu davran kendisine hibir zarar vermez. nk bu bize kadar gelmi bir hadisin gereidir. Zira bunda sonra geleni ne almak ve nde geleni sona atmak gibi bir ey yoktur. Ben dedim: le ncesi nafile namaz ka rekttr, ne dersin? Drt rekttr. Bunlarn aras ancak tahiyat ile ayrlr. Ben dedim: Ondan sonraki 685 nafile ka rekttr? ki rekttr, dedi. Ben dedim: kindiden nce nafile namaz var m? Klarsan iyi olur, dedi. Ben dedim: Ondan nceki nafile ka rekt? Drt, dedi. Ben dedim: Akam namazndan sonra olan nafile ka rekt? ki rekt, dedi. Ben dedim: Yatsdan sonra nafile var m? Eer klarsa iyi olur, dedi. Bize Abdullah b. merden yle ulat: O dedi ki: Kim yats namazndan sonra mescitten kmadan nce drt rekt klarsa, bu namaz kadir gecesinde klnm gibi olur. 686
Metindeki kale (dedi) kelimesi H nshasndan dmtr. mam Ebu Yusuf bu haberi Asarnda (s. 25) ravileri ile beraber haber verdi. Bylece o Ebu Hanife ve Hammad yoluyla brahimin yle dediini haber verdi: Gerekten Hz. Peygamber ve arkadalar, gece istirahate ekildiler. Sonra onlar ancak gnein scakl uyandrd. Bylece kalktlar; Hz. Peygamber Bilale ezan okumasn syledi ve o okudu. Sonra Hz. Peygamber vitir namazn kld; arkadalar da kldlar. Sonra uyandklar zaman dinlendikleri yerden biraz uzaklatlar, iki rekt namaz kldlar. Sonra Hz. Peygamber, Bilale kamet getirmesini syledi. O ikamet getirdi ve Hz. Peygamber de insanlara namaz kldrd. Hafz bunu Talha b. Muhammed, Muhammed b. Halit, Ebu Hanife, Hammad, brahim ve Alkame yoluyla bn Mesudun yle dediini haber verdi: Biz Hz. Peygamber ile beraberdik. O dinlendi ve Bilale sabah gzetip kollamasn syledi ve istirahata ekildi. Orada olan insanlar ve Bilal de yatp uyudu. Buna ramen ilk uyanan Hz. Peygamber oldu, Bilal de ondan sonra uyand. Bylece Hz. Peygamber insanlara develeri bu yerden ekmelerini istedi ve Bilale ezan okumasn emretti. Sonra Hz. Peygamber, vitir kld, ondan sonra da iki rekt namaz kld ve ona ikamet getirmesini syledi. Sonra onlara sabah namazn kldrd. ( Bak Camiul-Mesanid, I, 95.) mam Muhammed bu hadisi, Kitab-l Asarda Namazdan nce Uyuma ve Bundan Dolay Abdestin Bozulmas Babnda Ebu Hanife, Hammad ve brahim yoluyla tahri etti. brahim, Hz. Peygamber istirahate ekildi hadisini rivayet etti. Yalnz bu hadiste vitir namaznn kaza edildii meselesi yoktur. mam Muhammed, bu hadisi Muvattanda Malik, bn ihab ve Said b. el-Mseyyeb yoluyla da rivayet etmitir. 685 Metindeki badeha kelimesi H nshasnda kableha olarak gelmitir ki, bu yanltr. 686 Ben dedim: mam Muhammed bu haberi Kitab-l Asarda senetleri ile beraber aklayarak yle dedi: Ebu Hanife bize Haris b. Ziyad veya Muharib b. Disar Muhammed tereddt etti- yoluyla bn merin yle dediini haber verdi: Kim son yats namazndan sonra mescitten kmadan nce drt rekat klarsa, bu namaz kadir gecesinde klnm drt rekat namaza denktir. Eh s. 27 mam Ebu Yusuf bunu Asarnda tereddt etmeden Muharipten rivayet etti. Yine bunu Hasen b. Ziyad da Asarnda ve nani de imamnn (yani mam Azamn) Msnedinde Hasen yoluyla benzer bir hadisi rivayet etmitir. Ebu Naim de yine Ebu Hanifenin Msnedinde shak el-Ezrak, el-mam, Muharip ve bn mer yoluyla Hz. Peygamberin yle dediini haber verdi: Kim yatsy cemaatle klar ve mescitten kmadan nce de drt rekt (nafile namaz) klarsa bu kadir gecesinde klnan namaza denk olur. Ebu Naim, bunu bn merden sadece Muharip rivayet etti. Muharipten de yalnz Ebu Hanife rivayet etti. Bunda shak merfu olarak Cafer b. Avnden rivayet etmekte yalnz kald. Bu Hadisi Ebu Hanifenin arkadalarndan bir grup (mevkuf olarak) rivayet etmitir. Bunlar arsnda Hasen b. el-Furat, Ebu
683 684

89

Ben dedim: Tan yeri aardktan sonra nafile namaz var m? Evet, dedi. Sabah namazndan nce iki rekt namaz vardr. (Ben dedim: Tan yeri aardktan sonra, iki rekt sabah namaz mstesna, namaz klmak mekruh mudur? Evet, dedi.) 687 Ben dedim: Tan yerinin aarmasndan sabah namaznn klnmasna kadar olan zamanda hayrl konumay istisns edersek, konumak mekruh mudur? Evet dedi. Ben dedim: Cuma namaznda nafile ka rekttr, ne dersin? Cumadan nce drt rekt, ondan sonra da drt rekt olup bunlar arasn ancak teehht ile ayrr, dedi. Ben dedim: Bayram namazndan nce nafile bir namaz var m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Sonra var m? Eer klarsan iyi olur, dedi. Ben dedim: ondan sonra ka rekt klar? Drt rekt, dedi. Bunlarn arasn ancak teehht ile ayrr.688 Ben dedim: Geceleyin ka rekt nafile namaz vardr? Bize Hz. Peygamberden ulat ki, o gece sekiz rekt namaz klard, sonra rekt vitri klar, sonra da sabah namazndan nce iki rekt namaz klard. 689 Ben dedim: Eer gece nafile klarsa? ki rekt veya drt ya da altar altar veyahut sekizer sekizer klmasnda bir saknca yoktur, dedi. Bunlardan hangisini istersen onu klmanda bir saknca yoktur. Ben dedim: Sen bunlardan daha ok hangisini seversin? Drt, drt klmay dedi. Ben dedim: Nafile namaz gndz de byle midir? Evet, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr. Yakup (Ebu Yusuf) ile Muhammed ise gece namaz ikier ikier klnr, dediler.

Yusuf, Esed, Said b. Ebil-Cehm, Eyyb, Salt b. Haccac el-Kfi, Abdlhamid el-Himmani, Ubeydullah b. Zbeyr ve Muhammed b. el-Hasen gibi ahsiyetler vardr. Harisi, bunu Harice b. Musab yoluyla Ebu Hanifeden ondan daha uzun olarak rivayet etti ve dedi: Ebu Hanifeden yine Abdlaziz b. Halid, Ebu smet, brahim b. el-Cerrah rivayet etti. Eyyb b. Aid, Muharip b. Disar ve bn mer yoluyla Hz. Peygamberden Harice hadisi kadar uzunluunda rivayet etmitir. Sonra Harisi, Cafer b. Avn Ebu Hanife, Muharip b. Disar ve bn mer yoluyla Hz. Peygamberin yle dediini rivayet etti: Kim yats namazndan sonra mescitten kmadan nce drt rekt klarsa, bu rektlar kadir gecesindeki benzerlerine denk olurlar. Bu Harisinin el yazmas Msnedinden ksaltarak alnmtr. Varak/ 31. Bak. Cami-ul Mesanid, I, 393. Ben dedim: Bunu bn Ebi eybe, bn dris, Husayn ve Mcahid yoluyla Abdullah b. merden yle rivayet etti: Kim yatsdan sonra drt rekt namaz klarsa bunlar kadir gecesindeki eitleri gibi olur. O bunu Veki, Abdlcebbar bn Abbas, Kays b. Vehb ve Mrre yoluyla Abdullahn yle dediini rivayet etti: Kim yatsdan sonra drt rekt namaz klarsa ve bunlarn arasn bir selamla ayrmazsa, bunlar kadir gecesinde benzerlerine denk olurlar. Kab b. Mati ve Mcahidden de benzeri rivayet edilmitir. Ben dedim: Hafz sarda der ki: Taberani bunu Evsatnda shak elEzrak gvenilir bir ravidir- yoluyla Ebu Hanifeden tahri etmitir. Eh. Ben dedim: Bunu bn Ebi eybe de bn Fudayl, el-Alai b. el-Mseyyeb Abdurrahman b. el-Esved babas yoluyla Hz. Aienin yle dediini haber verdi: Yatsdan sonra (klnan) drt rekt kadir gecesindeki benzer namaza denktir. (Yatsdan Sonra Drt Rekt Klma) Bahsi, s. 882. Ebu Davud ve Nesai Aie hadisine u ilaveyi rivayet etti: Resulllah yats namazn klp benim yanma girdiinde hep ondan (yatsdan) sonra drt rekt namaz klard. Eh. Buhari, bn Abbastan Hz. Meymunenin evi hakknda benzer bir hadisi rivayet etmitir. Eh. 687 Bu iki trnak arasndaki metin nshadan dmtr; biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 688 Metindeki la yafsl ifadesi Z ve HA nshalarnda la tefsl olarak gelmitir. 689 Yazar Kitab-l Asarnda (I, 234) bu hadisin senedini eksiksiz olarak yle aklad. Ebu Hanife bize, Ebu Caferin yle dediini haber verdi: Hz. Peygamber son yats namazndan sabah namazna kadar olan arada on rekt namaz klard. Sekiz rekt nafile, rekt vitir ve iki rekt sabah namaz (snneti). O Muvattanda (s.145) ve Kitab-l Huccette (s. 55) de bunun benzerini rivayet etti. Bunu Ebu Yusuf Asarnda (s. 34) rivayet etti. mam Muhammed Huccetinde rivayet etti. Buhari, Ebu Davud ve Tirmizi Malik, Said el-Makburi yoluyla Ebu Selemenin Hz. Aieye Resulllahn ramazanda namaz nasld, diye sorduunu haber verdi: Aie dedi ki: Hz. Peygamber ne ramazanda ve ne de baka zamanda on bir rekat namazn zerine ziyade etmedi Drt rekat klar, -bunlarn gzelliinden ve uzunluundan bir ey sorma- sonra drt rekat klar bunlarn gzelliinden ve uzunluundan bir ey sorma- sonra rekat klard.-el-hadis. Kitab-l Asara bak orada daha ok aklama ve yeterli bilgi bulursun. I, 234

90

Ben dedim: Bir namazdan sonra onun misli klnmaz hadisi 690 hakknda ne dersin? Bana gre bu farz namazlarda son iki rektta kraati terk etmek hakkndadr. nk sen bunlarda istesen bile okumazsn.691 Ben dedim: Sana gre nafile namazlarda uzun dualar ve kyam m daha iyi yoksa 692 ok secde ekmek mi daha iyi? Uzun zaman kyamda olmak benim houma gider ama bunlarn hangisini yaparsa 693 gzeldir. Ben dedim: drt rekt namaz klmaya niyet eden bir adam namaza balad ve sonra konutu ne dersin? Onun iki rekt kaza etmesi gerekir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o iki rekt klp teehht yapp nc rekta kalkmadka drde girmi olmaz. Ben dedim ki, kii, kraatsiz olarak drt rekt namaz klarsa, ka rekt kaza eder? ki rekt kaza eder, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, ilk iki rekt, fasit olmutur. Bu sebeple onun ilk iki rekt kaza etmesi gerekir. Ben dedim: Eer o ilk rektta ve drdnc rektta kraati yapsa ya da ilk rekt ile nc rektta kraat etse, ne dersin? Onun drt rekt kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Daha nceki ile bunun fark ne? Bu kyasa gre ayndr. Fakat bu, Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ise bana gelince, ben, onun her iki halde de ister okusun, ister okumasn onun drt rekt kaza etmesi gerekir, grndeyim, dedi. Muhammed de yle dedi: Bence her iki halde de bu iki rekttr. nk iki rekt fasit olduktan sonra o, dier iki rekta balama imknna sahip deildir. Bu ayn zamanda Zferin de grdr. Ben dedim: Eer o kraatsiz olarak iki rekt klarsa, sonra selam vermeden kraatli olarak iki rekt daha klarsa ve son ikiyi ilk ikiye kaza diye niyet ederse ne dersin? Bu kaza olmaz; onun iki rekt daha kaza etmesi gerekir, dedi. nk bu bir tek namazdr; o sebeple onun bir ksm dier ksmna kaza olmaz. Ben dedim: Ona son iki rektta birisi uysa ve bu ikiyi beraber klsalar? Onun ilk iki rekt imamn kaza ettii gibi kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Ona ilk iki rektta birisi uysa, bu iki rekt tamamlandktan sonra bu adam konusa, imam da drt rekt klncaya kadar namazna devam etse? mamn arkasnda olan adamn iki rekt kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer namazn hepsi tam ve sahih ise konuan kimse zerine ka rekt kaza gerekir? O sadece iki rekt kaza eder dedi. nk o son iki rekta 694 girmeden nce bu imam onun imam olmaktan km bulunmakta ve o sadece ilk iki rektta imam olmutur. Ben dedim ki, adam gecenin sonunda iki rekt namaz klp buna sabah namaznn iki rekt diye niyet etse, onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o,
Bunu bn eybe Musannefinde rivayet etti. Cerir bize Muire ve brahim en-Nahai yoluyla Hz. merin yle dediini haber verdi: Bir namazdan sonra onun misli klnmaz. Ve dedi: Abdullah b. dris, Husayn, brahim ve abi yoluyla Abdullahn yle dediini haber verdi: Bir namazn izinden (hemen arkasndan) onun misli bir namaz klnmaz. Eh. bn-l Hmam Hidaye erhinde byle dedi. mam Muhammed Camius Sairde der ki: Hz. Peygamberin Bir namaz klndktan sonra onun misli klnmaz hadisinin yorumu udur: Yani iki rekt kraatli, iki rekt da kraatsiz olarak klnr demektir. Eh. Namazda Kraat Bab, s. 15. O bunu Hidayede byle nakletti. bn-l Hmam Hidayenin szn aklarken yle dedi: Hz. Peygamberden rivayet edilen hadis, Muhammedin zahir sz gibi mi, -bilmiyoruz-, bunu en iyi Allah bilir. Muhammed (r.a) de bunu bizden daha iyi bilir. I, 328. Ayni Hidaye erhinde dedi: Tahavi de bunu Hz. merden mevkuf (sahabenin sz ve fiili anlamnda hadis) olarak Maanil Asar erhinde rivayet etmi, fakat bunu Hz. Peygamberden tespit etmemitir. Ben dedim: Eer bu hadis sana gre Hz. Peygamberden sabit olmamsa Muhammede gre sabit olmutur. Senin iin bunu sabit olmamas, onun yannda da sabit olmamasn gerektirmez. Bizim limlerimiz, Muhammedden gelen haberlerin hepsi mevsuldr. (Yani rivayet zincirinde bir kopukluk bulunmadan Hz. Peygambere ulamtr). 691 Metindeki la takra kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshada ise lem nakra eklinde gelmitir. 692 Metindeki em kelimesi H ve S nshalarnda ev olarak gelmitir. 693 Metindeki faale kelimesi H ve S nshalarnda faalte olarak gelmitir. 694 Metindeki uhreyeyni kelimesi H nshasnda byledir. Z, HA ve S nshalarnda ve esas nshada ise ahirateyni olarak gelmitir.
690

91

tan yerinin aardna kesin kanaat getirmeden iki rekt sabah namazn klsa onun iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o, tan yeri aarmadan nce mi kldm diye namazn bir rektinde phe etse, fecr de domam olsa hkm yine byle midir? Evet, dedi. Ebu Hanife dedi: Adam vitir namazn klmadan sabah namazn klarsa sonra vitri hatrlarsa onun vitri kaza etmesi gerekir. Eer sabahn iki rekt (snnetini) klmadan sabah namazn klarsa sonra onu hatrlarsa onu kaza etmesi gerekmez. nk sabah namaznn iki rekt vitir mesabesinde deildir.695 Bu Ebu Hanifenin grdr. Muhammed ise696 gne697 doduu zaman onu kaza eder, demitir. FARZ NAMAZLARDAK KIYAM HAKKINDA GELEN RVAYETLER Bize Hz. Peygamberden ulat ki, o yle buyurdular: Kim bir cemaate imamlk yaparsa, namaz onlarn en zayfna gre kldrsn. nk onlarn arasnda hasta, kk, yal ve ihtiya sahibi olan kimseler vardr. 698 Ben dedim: Sabah namaznda imam ne kadar okur, ne dersin? Her iki rektta Fatiha ile beraber toplam olarak krk ayet okur, dedi. Ben dedim: le namaznn iki rektnda ne kadar okur? Hemen hemen bunun kadar veya ondan aa, dedi. Ben dedim: ikindi namaznn iki rektnda ne kadar okur? Fatiha ile beraber yirmi ayet, dedi. Ben dedim: Akam ne kadar okur? ki rektta ve her bir rektta, Fatiha ile beraber ksa bir sure veya be ayet ya da alt ayet okur, dedi. Ben dedim: Yatsda ne kadar okur? ki rektn hepsinde fatiha ile beraber yirmi ayet okur, dedi. Ben dedim: Senin bu anlattklarn her biri 699 Fatiha suresinden sonra700 deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: Sana sorduum bu namazlarda seferde nasl okuyacak?701 Fatiha suresini okur, ondan sonra da dilediini 702 okur, dedi. Mukim olan seferiye-yolcuya benzemez.

Metindeki leyse kelimesi ou nshalarda byledir. HA ve S nshalarnda ise u ifade vardr: Muhammed dedi: Bana gre sabah namaznn iki rekatn gne ykseldii zaman klmas daha iyi olur. Eer bunu yapmazsa onun zerine bir ey gerekmez, nk bu nafile bir namazdr. 697 Metindeki e-ems kelimesi H nshasndan dmtr. 698 Ben dedim: Ben bu metni ve ona benzer yakn birini bulamadm. irazi bunu Elkabda Osman b. Ebil As esSekafi yoluyla tahri etti ki, Hz. Peygamber yle buyurdu: Arkadalarna namaz onlarn en zayfna gre kldr. nk onlarn iinde zayf, hasta ve ihtiya sahibi olanlar vardr. Bir mezzin edin. O ezan okuduu iin bir cret almasn. Kenz-ul Ummal, IV, 128. Tabarani bunu Evsatta Osman b. Ebil As es-Sekafiden tahri etti. O dedi ki: Hz. Peygamber beni Sakife gnderdii zaman Ey Osman affedici ol! nsanlara en zayfna gre namaz kldr. nk onlarn iinde zayf, ihtiya sahibi hamile ve emzikli olan kimseler vardr. Mecmauz Zevadde byledir. II, 73. O, bunun ravileri gvenilirdir, dedi. Ve mam Ahmed bunu deiik szlerle ve senediyle rivayet etti. Bu hadisi Mslim, Ebu Davud, Nesai ve bn Mace ve Hkim Mstedrekinde rivayet ettiler. Sahiheyn (Buhari ile Mslim) de u szlerle rivayet edilmitir: Sizden biriniz insanlara namaz kldrd zaman hafif yapsn (ksa kldrsn). nk onlarn iinde zayf, hasta ve yal olanlar vardr. Mslimin metni ise yledir: ocuk, yal, zayf, hasta ve ihtiya sahibi Nasburrayede byledir. II, 29. 699 Metindeki fe huve kelimesi HA nshasndan ilave edilmi, dier nshalardan dmtr. 700 Metindeki fatihat-il Kitabi kelimesi H nshasnda Fatihat-il Kitabi el-Kurani eklinde gelmitir. Belki bu Kuran kelimesi esas nshann dip notu olup burada nshalar arasndaki farkllklar gsteriyor. Mstensih bunu esas nshann terk ettiini sanarak metne koymu, bylece iki nshann arasn birletirmi oldu. S nshasnda ise Fatihat-il Kitab yerine Fatihat-il Kuran eklinde gelmitir. 701 Ben dedim: Sana sorduum bu namazlarda seferde nasl okuyacak yerine S nshasnda Ben dedim: Sana sorduklarm seferde nasl olacak eklinde gelmitir. 702 Metindeki ve bima ae ifadesi H nshasnda ve ma ae eklinde gelmitir.
695 696

92

Ben dedim: Son iki 703 rektta farz namazlarda her bir rektta Fatihay okur mu? Evet, dedi. sterse her bir rektta Fatihay okur, dilerse bu iki rektta 704 tesbih syler ya da dilerse skt eder. Ben dedim: Vitirde nasl 705 okur ve ne okur? O ne okursa o gzeldir, dedi. Hz. Peygamberin vitir namaznn birinci rektnda Ala suresini, ikinci rektnda kafirun suresini, nc rektnda ise ihls suresini okuduu bize kadar ulamtr.706 Hz. Peygamberin vitirde nc rektta kraati tamamladktan sonra rk etmeden nce kunut-dua yapt da bize kadar ulat. 707 Ben dedim: Byle namazlardan birinde kunut var m? Hayr, dedi. Sadece vitir namaznda var. Ben dedim: Kunutta ne kadar ayakta durulur? nikak ve Bruc sureleri miktar kadar olduu sylenir, dedi. Ben dedim: Kunutta belli bir dua var m? Hayr, dedi. Ben dedim: Kunuta balad zaman ellerini kaldrr m? Evet dedi. Onlar sonra brakr. 708 Ben dedim: Eller ka yerde kaldrlr? Yedi yerde kaldrlr, dedi. 1-Namaza balarken, 2vitir namaznda kunutta, 3- bayram namazlarnda, 4-Hacer-ul Esvedi istilamda Safa ve Merve zerinde iken, 5-Arafat ve Mzdelifede, 6-Makam- (brahim)de 709 ve 7-iki cemrede. Ben dedim: Adam kadnlara imamlk yapyor, fakat kadnlar arasnda kendisinden baka bir erkek yok 710 ne dersin? Eer buras bir yerin mescidi olup orada namaz klnyorsa ve o adam da imam ise orada bir erkek olmad halde o ne geip namaza katlan kadnlara711 kldrd ise bunda bir saknca yoktur. Ancak 712 o adam mescidin dnda bir yerde veya bir evde kadnlarla birlikte yalnz kalrsa ben bunu mekruh grrm. Yalnz kadnlarn arasnda bir erkek mahremi olursa mekruh olmaz. Ben dedim: Adam mahalle mescidinde cemaatle namaz karrsa, namaza yetime midiyle onun 713 baka bir mescide gelmesi hususunda ne dersin? Eer yaparsa bu gzel olur. 714 Kendi mahalle mescidinde klarsa o da gzel olur. 715 Ben dedim: Eer o kendi mahalle mescidinde klarsa farz namazdan nce nafile (snnet) namaz klabilir mi? Eer buna msait

Metindeki uhreyeyni kelimesi H nshasnda ehyrateyni eklinde, A nshasnda da aahirateyni eklinde gelmitir. 704 Metindeki fihima kelimesi ou nshalardan dmtr, biz onu S nshasndan ilave ettik. 705 Metindeki ve keyfe kelimesi S nshasnda fe keyfe olarak gelmitir. 706 Yazar bu haberi Kitabl Asarnda ravi zinciri ile beraber zikreder: Ebu Hanife bize Zebid el-Yami, Zerr-il Hemedani ve Said yoluyla Abdurrahman b. Ebzinin yle dediini haber verdi. Resulllah vitir namaznda birinci rektta Ala suresini, ikincide kul lillezine keferu yu yani kul ya eyyuhal kafirun Kafirun suresini, bu bn Mesud kraatinde byledir, ncde ise ihls suresini okurdu. Muhammed dedi: Eer bunu okursan gzel olur. Vitirde Fatiha ile beraber Kurandan ne okursan oku o da gzeldir. stersen Fatiha ile beraber ayet veya daha fazla oku. Bu Ebu Hanifenin kavlidir. Eh. s. 28 707 Yazar bu haberi Huccet adl kitabnda senedi ile beraber rivayet etti: Bizim arkadalarmzdan gvenilir kimseler bize Ata b. Mslim el-Haffaf, A2la b. Mseyyeb ve Habib b. Ebi Sabit yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Ben Resulllahn yannda geceledim. O geceleyin kalkp iki rekt namaz kld. Sonra kalkp vitir namazn kld. Fatihay okudu ve Ala suresini okudu, sonra rk ve secde yapt. Sonra kalkt Fatiha ve Kafirun suresini okudu. Sonra rk ve secde yapt. Kalkt ve Fatihay ve ihls suresini okudu, sonra kunut yapt dua etti ve rka gitti. Eh. I, 201. 708 Metindeki yekffhma kelimesi S nshasnda byle, A, H ve Z nshalarnda ise yekffha olarak gelmitir ki bu bir yanltr. HA nshasnda ise yekffhu olarak gelmitir k, bu bir ey ifade etmez. 709 Metindeki el-makam kelimesi S nshasnda il-makameyni olarak gelmitir. 710 Metindeki leyse kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise ve leyse olarak gelmitir. 711 Metindeki fe dehalet kelimesi S nshasnda byle gelmi, dier nshalarda ise fe dehalne olarak gelmitir. 712 Metindeki en kelimesi S nshasnda bi en eklinde gelmitir. 713 Metindeki lehu kelimesi S nshasndan ilave edilmitir. 714 Metindeki fe hasenn kelimesi S nshasnda fehuve hasenn olarak gelmitir. 715 namaza yetime midiyle onun.. ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr.
703

93

bir vakti varsa 716 klmasnda saknca yoktur. Eer vaktin gemesinden korkarsa farz namaza balar. Ben dedim: Mezzin ikamete balad zaman adamn nafile namaza balayp klmas mekruh 717 olur mu ne dersin? Evet, dedi, bunu onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Eer bu nafile namaz sabah namaznn iki rekt (snneti) ise? Sabah namaznn snnetine gelince ben onu mekruh grmem, dedi. Ben dedim: Cemaat namazda iken adam mescide geldi. O nafile klabilir mi, yoksa cemaatin farz namazna m uyar? Hayr, o hemen cemaatle beraber olup farz namaza balar, dedi. O hibir nafile klmaz. Hemen imama yetiip uyar. Ancak o sabah namaznn snnetini 718 klar ondan sonra cemaate katlr. Ben dedim Eer o sabah namaznn farzndan bir rekt 719 karmaktan korkarsa? Korksa bile (snneti klar), dedi. Ben dedim: Eer o sabah cemaatini 720 (tamamen) karmaktan korkarsa? 721 Bana gre onun cemaatin namazna katlmas ve iki rekt (snneti) terk etmesi daha iyi olur. Ben dedim: Adam vitir namazn unutmu, bylece onu hatrlad ama vitiri klsa sabah namaznn vaktini 722 geireceinden 723 korkuyor, nasl yapacak, ne dersin? Sabah klar, dedi. Gne ykseldii zaman da vitri kaza eder. Ben dedim: Eer o sabah karmaktan 724 korkmazsa ne dersin? nce vitri, sonra da sabah namazn klar, dedi. Ben dedim: O snneti klmad, eer klarsa 725 farz karacandan korkarsa? Farz klar, snneti klmaz, dedi. Ben dedim: Eer o farz kld, snneti klmad ise 726 o daha sonra gndz ykseldii zaman onu klacak m? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk bu, gndz ykseldii zaman kaza ettii vitir namaz gibi deildir. 727 Ben dedim: Bir adam kendi bana namaz kld selam verip tamamlad. Sonra birisi gelip namazda ona uydu ve imam henz oturmaktadr. Bylece adam tekbir ald ve ona uydu. Sonra selam veren imam hatrlad ki zerinde tilavet secdesi vard veya drdnc rektta teehht yapmadn dnd. Teehht miktar kadar oturdu ve sonra imam konutu, ne dersin? mamn namaz tamdr. Ona uyan kiinin namaz da tam olup o namazna devam eder. nk imam tam bir namazda idi. Onun bu 728 selam namaz kesmez. 729 nk onun zerinde daha sehiv secdesi vardr, tahiyyat okuyacak ve ondan sonra selam verecektir. te selam vermeden nce imamn yapmas gereken her eyi ayn zamanda bu adam da yapmak zorundadr. Yalnz imamn namazna katlan bu adam zerine tilavet secdesi yapmak gerekmez; nk imam bunu yapmamtr. Ben dedim: Bu adam, imam selam verdikten
Metindeki fi vakti seatin ifadesi S nshasnda byledir. Bunun dorusu fil vakti seatn olsa gerektir. Seatn kelimesi dier nshalardan dmtr. Muhtasarda farz karmaktan korkmazsa farz namazdan nce mescidde nafile namaz klmasnda bir saknca yoktur denilmektedir. 717 Metindeki e tkrahu kelimesi H ve S nshalarnda e ykrahu olarak gelmitir. 718 Metindeki ysallihima kelimesi S ve HA nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise yesalliha eklinde gelmitir. 719 Metindeki rekatn min kelimesi nshadan dmtr. Ancak biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 720 Metindeki fi cemaatin kelimesi S nshasnda fil-cemaati olarak gelmitir. 721 Bu soru cmlesi ou nshalardan dmtr. Biz onu S nshasndan ilave ettik. 722 Metindeki vaktel-fecri ifadesi S nshasnda salatel-fecri olarak gelmitir. 723 Metindeki yefutuhu kelimesi Z ve HA nshasnda yefut olarak gelmitir. 724 Metindeki tefutehu kelimesi H, Z ve HA nshalarnda yefutehu olarak gelmitir. 725 Metindeki in sallahuma ifadesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise in sallaha olarak gelmitir. 726 Eer o farz kld, snneti klmad ise cmlesi S nshasndan dmtr. 727 Metindeki leyseta kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise leysa eklinde gelmi, fakat dorusu S nshasnda olandr. 728 Metindeki zalike kelimesi S ve HA metinlerinden ilave edilmitir. 729 Metindeki leyse yaktau ifadesi S nshasnda la yaktau olarak gelmitir.
716

94

sonra problem olduu gibi yerinde dururken gelip ona uymu ise ve ancak imam zerinde namazda yanlma secdesi olduunu hatrlayp fakat bu sehiv secdesini yapmasa, bilakis konusa ve kalkp gitse (ne dersin)? mamn namaz tamdr, dedi. Cemaate sonradan gelen bu adam ise namaz yeniden klmas gerekir. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Zfer ile Muhammed ise adam 730 kalkp imamn namazn klmaya devam eder, dediler. nk sehiv secdesi namazda terk edilebilen bir eydir. NAMAZDA ABDESTN BOZULMAS VE NAMAZI AKSATAN EYLER Ben dedim: Adam imama uydu.731 Sonra bevil, byk abdest, kusma veya burnunun kanamas ya da bana gelen baka bir ey sebebiyle, bunlardan hibirini kastl yapmayarak abdesti bozuldu. Bu imam olsun veya olmasn nasl yapacak, ne dersin? Eer bu imam ise geri ekilir ve arkasndan birini cemaate namaz kldrmas iin ne geirir. Kendisi gidip abdest alr gelir, hi konumadan gemi namazn hesap ederek kalkar ve geri kalan namazn klp tamamlar. Eer o konuursa gemi kldn hi hesaba katmadan namazn yeniden balayp klar, dedi. Ben dedim: Konumad, fakat o evine dnd zaman kk veya byk abdestini bozdu. O abdest alp namazna kald yerden devam edebilir mi? Hayr, dedi. nk o, bile bile (namazn dnda) bir ey yapt iin onun namaz bozulmutur. Bundan dolay o, abdest aldnda bu namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Bu adamn bile bile yapt bir iten dolay namazn yeniden klmas gerekiyor da iradesi dnda olan bir eyden tr (kld rekatleri) niin yeniden klmyor? nk dedi, kii namaz klarken abdesti irade d bir sebeple bozulursa o yeniden abdest alr ve daha nce kld rektlar hesap ederek geri kalan rektlar tamamlar diye haber ve snnette gelmitir. 732 Ben dedim: Adam 733 eer cima etse veya mahrece girse 734 ya da 735 kussa 736 o namazna devam edebilir mi? Bu ve bundan nceki (mesele) ayndr. Onun namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: O zorlanarak kusarsa da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o iine bir ey karmam ok su kusarsa veya iine hibir eyin karmad safra-sar suyu kusarsa veya yiyecek kusarsa veya bilerek-isteyerek kusarsa ya da istemedii halde kusmuk azna kadar gelirse ne dersin? Eer bu bilerek isteyerek olursa hem abdesti ve hem de namaz yeniden alr ve klar. Eer o kusmak istememise abdestini alr ve namazna devam edip tamamlar. Ben dedim: iine bir ey karmam balgam kusarsa bu onun abdestini boar
Metindeki er-racl kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki dehale maal imami smme ahdese ifadesi H, Z ve HA nshalarnda byle, esas nshada dehale el-cemaate fe ahdese eklinde ve S nshasnda ise dehale fis-salati smme ahdese olarak geldi. 732 mam Muhammed bu hadisin senedini Asarnda zikrederek yle dedi: Ebu Hanife bize Abdlmelik b. Umeyr ve Muabbid b. Sabih yoluyla haber verdi ki, Resulllahn ashabndan bir adam Osman b. Affann arkasnda durdu. Sonra abdesti bozuldu, geri ekilde ve abdest alncaya kadar konumad. Sonr ve onlar yaptklarnda bile bile srar etmezler (Ali Imran 3/ 135) ayetini okuyarak geldi. Namazn geen ksmn hesap edip geri kalan ksmn kld. Ebu Hanife, Hammad yoluyla brahimin bu onun iin yeterli olur, ancak bana gre yeniden klsa daha iyidir, dediini haber verdi. Ebu Hanife, Hammad yoluyla brahimin namazda burnu kanayan veya abdesti bozulan adam hakknda yle dediini rivayet eder: O kar, konumaz, ancak Allah zikreder, sonra abdest al ve yerine dner; kldn sayp hesp eder ve geri kalan namazn klar. Eer konuursa namazn batan, yeniden klar. Muhammed biz bunu alyoruz, dedi. Yeniden klmas ise daha efdaldir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Muhammed bu kald yerden namaza devam etme hkmn bn mer ve Said b. elMseyyebten Muvattanda rivayet etmektedir. Bak (Burun Kanamasyla Abdest Alma Bab) s. 62. O bunu Hz. Peygamberin bir fiili olarak da yine Muvattada rivayet etti. Bak. (Namazda Abdestin Bozulmas Bab) s. 120. 733 Metindeki er-racl kelimesi ou nshalardan dmtr. Ancak biz onu S nshasndan ilave ettik. 734 Eer cima etse veya mahrece girse ifadesi S nshasnda Eer mahrece girse veya cima etse eklinde gelmitir. 735 Metindeki ev kelimesi H nshasndan dmtr. . 736 Metindeki istekae kelimesi HA ve S nshalarnda istemna olarak gelmitir.
730 731

95

m? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, balgam tkrkten 737 ibarettir; bundan tr abdest lazm gelmez. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Yakub (Ebu Yusuf) ise yle dedi: Bana gelince ben balgam az dolusu veya daha fazla olduu zaman onun zerine abdestin lazm geldii grndeyim. Ben dedim: Adam namaza balad bylece bir veya iki rekat namaz kld. Sonra o namazda iken unutrak veya bilerek konutu. Ne dersin? Onun namaz fasiddir, dedi, onu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer o glerse? Eer onun glmesi kahkahann altnda ise namazna devam eder. Eer kahkaha 738 eklinde ise bunu ister unutarak, ister bilerek yapsn, abdest ve namazn yeniden alr ve klar. Ben dedim: Senin yannda glme niye byle, halbuki kyasta glme ile konuma ayn eydir? Evet, dedi, ancak ben glme konusunda Hz. Peygamberden gelmi olan bir hadise dayanyorum.739 Ben dedim adam imam olarak namaza balad. O bir veya iki rekt kld. Sonra bayld veya delirdi ya da bir ac-ar belirdi ve akl bandan gitti, ne dersin? mamn namaz ve onun arkasndakilerin namaz da fasittir. mamn abdest ve namazn yeniden alp klmas gerekir. 740 Cemaate gelince onlarn abdest almalarna gerek yoktur; onlar namaz yeniden klarlar. Ben dedim: Eer imam glse hatta kahkaha atsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam cemaate imam oldu ve bir veya iki rekt namaz kldrd. Sonra ayakta uyudu, ne dersin? O namazna devam eder, dedi. Onun yeniden abdest alp namaz iade etmesine gerek yoktur. Ben dedim: Eer o bir yere yaslanarak bile bile uyursa? Onun abdesti ve namaz iade etmesi gerekir, dedi. Cemaat ise namaz yeniden klar, fakat abdesti yenilemez. Ben dedim: Adam cemaate namaz kldrd ve drdnc rekatte teehht miktar oturdu sonra kahkaha ile gld, ne dersin? Onun namaz ve arkasndakilerin namaz tamdr. mamn baka bir namaz iin yeniden abdest almas gerekir, cemaatin ise gerekmez, dedi. Ben dedim: Cemaat imamla beraber hep birlikte glerlerse? Onlarn hepsi baka bir namaz iin abdestlerini yeniden alrlar dedi. Ben dedim: mam kahkaha attktan sonra cemaat de kahkaha ile glerse? Onlar zerine baka bir namaz iin abdest almak yoktur, dedi. Fakat ise almak zorundadr. Ben niin dedim? nk dedi, imam kahkaha att zaman namaz kesip bitirmi olur. Bylece onlar da namazda olmadklar halde glm olurlar. Ben dedim: mam teehht miktar oturduktan sonra bile bile abdestini bozsa yine byle midir? Evet, dedi, imam zerine baka bir namaz iin abdesti yenilemek gerekir, cemaate ise gerekmez. Ben
Metindeki el-bzaku kelimesi S nshasnda huve el-bzaku olarak gelmitir. Metindeki kahkahe kelimesi esas nshada ve H nshasnda byledir. Yani in kane ed-dhku kahkahaten (glmek kahkaha ise); Z ve HA nshalarnda ise kahkahe eklinde gelmitir. Bylece o mazi bir fiildir. Yani kahkahe el-musalli (Namaz klan kahkaha ile gld) demek olur. 739 Yazar (burada) Kitab-l Asarnda senedini zikrettii hadise iaret etti. O dedi ki: Ebu Hanife bize Mensur b. Zazan yoluyla Hasan el-Basrinin Hz. Peygamberden rivayet ederek yle dediini haber verdi: Resulllah namazda iken namaz klmak isteyen bir ama-kr adam kble tarafndan kageldi. Cemaat sabah namazn klyordu. Adam gelirken bir ukura dt. Bylece cemaatten bazlar gld; hatta kahkaha atanlar bile oldu. Hz. Peygamber namaz bitirince Sizden kim kahkaha attysa o abdestini ve namazn iade etsin, buyurdular. Eh. s. 35. Bunu mam Ebu Yusuf da Asarnda Ebu Hanife, Mensur b. Zazan, Hasan ve Muabbid yoluyla Resulllahtan rivayet etti. Hz. Peygamber namazda iken namaz klmak isteyen bir ama ka geldi. Bylece o bir ukura dt. Bunu gren cemaattan bazlar gld hatta kahkaha atanlar bile oldu. Hz. Peygamber namaz bitirip ekilince Sizden kim kahkaha attysa o abdestini ve namazn iade etsin, buyurdular. Eh. s. 28. Bu hadisin tahkiki Ayninin Hidaye erhi Binayede geer. Eer hadisin tahkikini ve yolunu renmek istersen oraya bak. 740 Metindeki en yestakbile kelimesi Z, HA S ve H nshalarnda byle, esas nshada ise en yestakbiluu eklinde, fakat S nshasnda fasidetn ve yestakbil olarak gelmitir. ve alal imami en ifadesi S nshasndan dmtr.
737 738

96

dedim: Eer imam baylsa veya biraz delirse 741 ya da tam delirse yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: mamn bilmeden ve kasd olmadan abdesti bozulsa ne dersin? Onun namaz tamdr; nk o teehht miktar oturmutur, dedi. Ben dedim: Eer imam yanlr ve sehiv secdesi yaparsa ve bu iki secdede kahkaha ile glerse ne dersin? O baka bir namaz iin abdestini yeniler, dedi. Onun ve cemaatin namaz ise tamdr, cemaatin yeniden abdest almasna gerek yoktur. Ben dedim: mamn arkasndaki cemaat niin abdest almaz? nk onlar ne gldler ve ne de abdestlerini bozdular. Ben dedim: mamn abdesti bozulup geri ekildi ve arkasndaki adamlardan birisini ne geirdi. O, bir rekt kard, nasl yapacak ne dersin? O cemaate namaz kldrr. Teehhde oturduu zaman geri ekilir selam vermeden bir adam ne geirir. Bylece bu adam onlara selam verdirir. Sonra o ayaa kalkar, kalan 742 namazn tamamlar ve selam verir. Ben dedim: O daha bir veya iki rekt namaz varken 743 namazndan ayrlmasa ve kahkaha ile glse ne dersin? Onun namaz ve arkasndakilerin namaz ve ilk imamn namaz fasiddir. Bu glen kimsenin de abdesti ve namaz yenilemesi gerekir; onlarn hepsi namaz yeniden klarlar, dedi. Ben dedim: ilk imamn namaz niin fasit oldu? nk dedi, ikinci imam birinci imamdr.744 Zira imam gidip abdest almas lazm, sonra gelip ikincinin namazna uymas gerekir. Ben dedim: lk imam abdest alp namaz evinde klsa gemi kld namaz saysa bu onun iin yeterli olur mu? Eer o namazn evinde ikinci imam selam verip namazdan ktktan sonra klarsa onun tamaz tamdr. Eer ikinci imam namazndan ayrlmamsa onun nama fasit olur ve namaz yeniden klmas gerekir, dedi. 745 Ben dedim: Eer ikinci imam, kendisi iin nc rekat olan drdnce rekatta oturur ve sonra teehht miktar oturduktan sonra kahkaha ile glerse ne dersin? Onun abdesti ve namaz yenilemesi gerekir, dedi. Fakat onun arkasndakilerin namaz tamdr. Ben dedim: Bu niin byle 746 imamn namaz fasit, ama onun arkasndakilerin namaz tam? nk imamn zerinde henz bir rekat namaz borcu vardr. Onun arkasndaki kimseler ise namazlarn tamamlamlardr. Ben dedim: ilk imamn durumu nedir? Eer o dedi, ikincinin arkasnda ise imamla beraber namaz bitirmi ise onun namaz tamdr. Yok eer o evinde 747 olup namazda ikinci imama uymamsa onun namaz fasittir. 748 Onun namaz 749 yeniden klmas gerekir. 750 nk ikinci imamn namaz, birinci
Metrindeki el-lemem kelimesi hafif delilik demektir. O iki rekat namaz kld. Sonra bayld veya ona delilik isabt etti ifadesi bundandr. Eh. bak. Marib, II, 172 742 Metindeki ma bakye kelimesi H nshasnda ma bakye aleyhi olarak gelmitir. 743 Metindeki aleyhi kelimesi H nshasndan dmtr. 744 Metindeki imam-l evveli ifadesi esas nshada, Z ve HA nshalarnda byle, S nshasnda ise imamn lil-evveli olarak, H nshasnda da el-imam-l evvel olarak gelmitir. 745 Metindeki kale kelimesi H nshasndan dmtr. 746 Metindeki yekun kelimesi esas nshada ve S nshasnda byle, H, Z ve HA nshalarnda ise tekun olarak gelmitir. 747 Metindeki fi beytihi kelimesi ou nshalarda byledir. H nshasnda ise niyethu olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 748 Metindeki fe inne salatehu fasidetn HA ve S nshalarnda byledir, dorusu da budur. Fakat nshada fe inne salatehu tammetn eydan eklinde gelmitir. El-Muhtasar- ul Kafide fe salathu fasidetn diye gelmitir. Baka bir rivayette de tammetn denilmi, evvelki ifade doru gibidir.eh. Bu szn aklamasnda Serahsi dedi ki, Ebu Hafs rivayetinde onun namaz tamdr deilmitir. Bu rivayetin anlam udur: O namazn ilk balangcna yetimitir. Bylece o imamn teehht miktar oturmasyla namazn tamamlam olan kimse gibi olur. Birinci rivayet daha doru ve doruya daha ok benzemektedir. nk onun zerinde (daha klaca namaz) vardr. Namaza devamdan alkoyma husunda imamn onun iin glmesi, onun kendi glmesi gibidir. Eer o bu durumda kendisi glm olsayd, onun namaz bozulurdu. mamn onun iin ve onun adna glmesi de byledir. Ebu Hafs rivayeti ise sanki o katip tarafndan yaplm bir yanltr. nk o taksim ile meguld. Sonra iki faslda onun namaz tamdr diye cevap verdi. Bu taksimin d-zahiri cevapta muhalefeti gerektirir.Eh. I, 173. 749 Metindeki es-salat kelimesi ou nshalardan dmtr. Biz onu S nshasndan ilavet ettik.
741

97

tamamlanmadan nce fasit olursa birincinin namaz da fasit olur. 751 Eer 752 cemaat iinde namaz tamam olmam kimse varsa onun da namazn yeniden klmas gerekir. Bu evvelki imama benzemez. nk evvelki imam (namazn) kraat yapmadan kaza eder. Bylece sanki o ikinci imamn arkasnda gibidir. Namaza yetiememi olan kimse ise o (namazn) kraatle kaza eder. 753 Ben dedim: Adam le namazndan iki rekat kld. Sonra unutarak 754 selam verdi. Sonra hatrlad ve bunu namazdan kma olarak kabul ettiinden le namazna ikinci defa yeniden balama niyetiyle tekbir ald. O cemaatin imam olduu iin cemaat de onun yaptna 755 niyet ederk onunla birlikte tekbir aldlar, ne dersin? O evvelki namaz zerinedir 756 dedi; namazdan geri kalan klar ve sehiv secdesi yapar. Onun Tekbir getirmesi 757 namazdan kma deildir; nk o 758 henz namazdadr. Zira onlarn abdestleri bozulmu olsa bile namazlar tamdr. Ben dedim: Eer onlarn burunlar kanasa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam yalnz bana veya imam olarak 759 bir rekt namaz kld. Sonra bir cemaat gelip namazda ona uydular. Bylece namaz tamamlanp imam teehht miktar oturduktan sonra gld ve hatta kahkaha att, ne dersin? mamn namaz tamdr dedi, yalnz onun baka bir namaz iin abdestini yenilemesi gerekir. Cemaatin namaz ise fasittir; onlarn namaz yeniden klmalar gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, imamn arkasndaki kimseler 760 konumu veya abdestleri bozulmu ya da glm olsalar, onlarn namazlar bozulurdu.761 Zira onlarn daha bir rekt namazlar vard, yle deil mi? mam da byledir; o arkasndakinin namazn ifsat eder, fakat kendisininkini etmez. nk o namaz 762 tamamlamtr. Ben dedim: mam bile bile abdestini bozsa yine byle midir? Evet, dedi.763 Ben dedim: Eer o bile bile konuursa? Konuma, glme ve abdesti bozulmaya benzemez, dedi. nk kelam-konuma selam verme mesabesindedir. Cemaat zerlerinde olan 764 o rekt kaza etmeleri gerekir ve onlarn namazlar tamdr. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise onun arkasndaki kimselerin namazlar tamdr, dediler. Her ne kadar imam kahkaha ile glse 765 de bu durumda onlar kalkar ve namazlarn kaza ederler.766 Biz bu son gr alyoruz. 767
Metindeki ve aleyhi kelimesi HA ve S nshalarnda byldir. nshada ise ve leyse aleyhi olarak gelmitir ki, bu Ebu Hafs rivayetinden dolay byle gelmitir. 751 evvelkinin namaz fasit olur ifadesi HA ve S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise Ebu Hafs rivayetinden dolay evvelkinin namaz fasit olmad eklinde gelmitir. 752 Metindeki ve lev kelimesi S nshasnda fe lev olarak gelmitir. 753 Bu evvelki imama benzemez ifadesinden beri olan ksm HA ve S nshalarndan dmtr. bi kraetin kelimesi H nshasnda kraethu olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 754 Metindeki nasiyen kelimesi S nshasndan dm ve fe selleme ve selemle olarak gelmitir. 755 Metindeki ma sanaa kelimesi yerine S nshasnda maahu zalike ifadesi gelmitir. 756 Metindeki huve ala kelimesi H nshasnda halai ala olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 757 Metindeki tekbiruhu kelimesi H nshasnda tekbiratn olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 758 Metindeki li ennehu kelimesi H nshasnda li enne olarak, S nshasnda da li enne et-tekbira olarak gelmitir. 759 Metindeki ev huva kelimesi H nshasnda ev ve huva olarak, S nshasnda ise ve huva olarak gelmitir ki, bunlarn her ikisi de tahriften ibarettir. 760 Metindeki ellezine kelimesi H nshasnda ellezi olarak gelmitir k, bu bir yanltr. 761 Metindeki efsedet kelimesi S nshasnda fesedet olarak gelmitir. 762 Metindeki es-salat kelimesi S nshasnda salathu olarak gelmitir. 763 HA ve S nshalarnda (u metin vardr) Ben dedim: Eer imam bile bile abdestini bozarsa veya bile bile kusarsa yine byle midir? Evet, dedi. Bu Ebu Hanifenin szdr. Ebu Yusuf ile Muhammed dedi ki: Btn bunlrda onun arkasndaki kimselerin namaz tamdr. Ebu Yusuf ve Muhammed, cemaatin namaz fasit olmaz. nk imamn namaz tamam olunca, onun arkasndaki kimsenin namaz da tamam olur, dediler. 764 Metindeki aleyhim kelimesi S ve HA nshalarndan ilave edilmitir. O dier nshalardan dmtr. 765 Metindeki kahkahahu kelimesi S nshasnda hatta kahkahaten eklinde gelmitir.
750

98

Ben dedim: Bir adam mescidde le namazna balayp bir veya iki rekt klsa sonra ikamet getirilse nasl yapar, ne dersiniz? Eer o bir rekt klm ise 768 ona bir rekat daha ilave eder. Sonra namaz bitirip selam verir 769 ve imama uyar. Bylece onun kld iki rekt nafile olur 770 dedi. Ben dedim: Eer o iki rekt klm ve nc rekate kalkm kraatleri okum ve rk etmi fakat secde etmemi771 fakat (bu anda) ikamet getirilmi ise? O iki rekt namaz keser ve hemen imamn namazna uyar, dedi. 772 Yalnz bana kldn 773 saymaz, imamla kldn farz, kendi kldn ise nafile yapar. Ben dedim: Eer o nc rekatte bir veya iki secde yapm ise ne dersin 774? Artk o dedi, namazn bitirinceye kadar devam eder; bu farz namaz olur. Sonra selam verir, selamdan sonra imamn namazna uyar bunu da nafile olarak klm olur. Ben dedim: Bu ikindi namaznda olsa 775 yine byle midir? Evet, dedi. Ancak onun ikindinin (farzn)dan sonra cemaatle beraber nafile klmas uygun olmaz. Fakat o namazn klp ayrldktan sonra artk imamn namazna uymaz. Ben dedim: Eer o sabah namaznda olup bir rekt kld ve secdeleri etti veya o ikinci rektn rksunu yapyor tam o srada ikamet oldu? O hemen namazn brakr ve imamn namazna uyar. nk imamn namaz farzdr. O yalnz bana ne kadar kldn hesap etmez. Ben dedim: Eer o 776 ikinci rekatin bir veya iki secdesini 777 yapm ise ve ondan sonra ikamet getirilmi ise de mi? O namazna devam eder ve selam verir dedi. Sonra mescidden kp gider, yoksa imamn namazna uymaz. Ben dedim: Eer o akam namaznda ise onun bir rekatini klm sonra ikinci rekate kalkm ve kraatleri okuyup rk 778 ettii bir srada o rk ederken ikamet getirilmi ise ne dersin? O dedi, namazn hemen brakp imamn namazna uyar ve onu farz namaz yapar. (Farz namaz niyetiyle klar). Ben dedim: Eer o ikinci rekatte bir veya iki secde yapm ve ondan sonra ikamet edilmi ise? O namazna devam eder ve bitirip selam verir. Cematin namazna katlmaz onlarla beraber klmaz. Ben niin, dedim? nk dedi, akam namaz rekattir. Ben onun oturarak 779 rekt nafile namaz 780 klmasn mekruh grrm. Ben dedim: Adan akam namazn klp ayrld. Sonra mescide girdi ve byece ikamet balad. O cemaatle namaz klacak m, yoksa kp gidecek mi, ne dersin? Bilakis dedi, mescidden kp gider ve onlarla beraber namaz klmaz. Ben niin dedim? nk dedi, akam namaz rekattir. Ben nafile bir namazn nc rekatinde oturmay mekruh grrm. Ben

Metindeki salat- men halfehu tammetn ifadesi HA ve S nshalarndan dmtr. fi zalike kllihi ifadesi de dmtr. Bunlarda sadece Ebu Yusuf ile Muhammed, onlar kalkar ve namazlarn kaza ederler ibaresi vardr. 767 Biz bu son gr alyoruz ifadesi HA ve S nshalarndan dmtr. 768 Metindeki salla kelimesi yerine S nshasnda esabe gelmitir. 769 Metindeki smme yaktau ve ysellimu ifadesi S nshasnda smme ysellim ve yaktau ve yefriu olarak gelmitir. 770 Metindeki yekun kelimesi S nshasnda tekun olarak gelmtir. 771 Metindeki hatta kelimesi HA ve S nshasnda byle, dier nshalarda ise hatta yerine hyne kelimesi gelmitir. 772 Metindeki fe yedhul maal imami fi salatihi ifadesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise fe yedhul fi salatil-imami olarak gelmitir. 773 Metindeki sallah kelimesi H nshasnda salla olarak gelmitir. Bu S nshasndan dmtr. 774 Metindeki eraeyte kelimesi H nshasndan dmtr. 775 Metindeki lev kane haza ifadesi S nshasnda byledir. Bu H nshasndan dm, ama A Z ve HA nshalarnda vardr. Ancak haza kelimesi S nshasndan ilave edilmitir. 776 Metindeki kad kelimesi S ve HA nshalarnda byle gelmi, fakat o dier nshalardan dmtr. 777 Metindeki secdeten kelimesi H nshasnda secede secdeten olarak gelmitir ki, bu bir tekrardr. Mstensih burada yanlmtr. 778 Metindeki ve rekaa kelimesi S nshasnda byledir, dier nshalarda ise fe rekaa olarak gelmitir. 779 Metindeki yakud fiha ifadesi H nshasnda fe lehu en yakude olarak gelmitir. 780 Metindeki en ysalliye kelimesi esas nshada en tsalliye olarak gelmitir.
766

99

dedim: Eer uyar 781 ve onlarla beraber namaz klarsa? mam namaz bitip selam verdii zaman bu adam kalkar ve bir rekt daha klarak namaz ift 782 rekatli hale getirir. Ben dedim: Adam le veya yatsy kld. Sonra mescide geldi ve namaz da balad. O kld namaz nafile sayarak cemaatle beraber namaz klacak m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Adam Cuma gn le nazmn kld. Sonra mescide geldi, namaz da balad. O kld namaz 783 nafile sayarak cemaatle beraber Cuma namaz klacak m, ne dersin? Evet, dedi. Ben bu mesele ile nceki meselenin arasndaki fark nedir, dedim? nk dedi, insanlarla berber bu Cuma namazn klmak onun zerine farzdr. Bir mazereti bulunmadan onun Cuma gn le namazn evinde klmas uygun olmaz. Birinci meselede adam leyi evinde kld zaman bu bir farz namazdr; onun bu farz nafile saymas uygun olmaz. kinci meselede ise farz olan cumann kendisidir. ABDEST BOZULDUU HALDE BAKASINI NE GERMEYEN MAMIN DURUMU Ben niin dedim? Ben dedi, burada istihsan yapyorum ve cemaat mescidde namazda imam ise kendi evinde ben bunu mekruh gryorum. Ben dedim: imam mescidden kp gittikten sonra cemaat birisini ne geirseler ne dersin? Onlar iin yeterli olmaz dedi. Onlarn namaz yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Eer cemaat imam mescidden kmadan nce birisini ne geirirlerse? Onun ve cemaatin namaz tamam olur, dedi. Ben dedim: Bu, imamn ne geirdii bir adam mesabesinde mi saylr? Evet, dedi. Ben dedim: Cemaat iki adam ne geirse, onlardan birisi bu gruba, dieri de u gruba imamlk yapsa ne dersin? Onlarn hepsinin namaz fasit olur. Ben niin dedim? nk dedi, her bir guruba namaz kldran iki tane imam olmaz; onlarn imam bir tanedir. nk onlardan her biri kendisi iin imam olmaya niyet etse 784 ve yalnz bana namaz klsa bu cemaat iin yeterli olmaz. te bu iki imam 785 da byledir; eer cemaat bir imam zerinde birlemezlerse onlarn namazlar fasit olur. Ben dedim: Abdesti bozulan imamn arkasnda (cemaat olarak) sadece bir tek kii var. mamn abdesti bozulup namazdan ekildi. Onun arkasndaki olan adam da imam mescidden kmadan nce kendisine imam olmaya niyet ettiinde ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Bu, cemaatin toplanp birisini ne geirip onunla namaz klmalarna benzer, o mesabededir. Ben dedim: mamn arkasndaki olan kii imam mescidden kp gidinceye kadar kendisine imam olmaya niyet etmemise? Onun namaz tamdr, onu yeni batan klmasna gerek yoktur, dedi. Ben dedim: Eer 786 abdesti bozulduu zaman imam onu ne geirip imam yaptysa, bylece birinci imam gidip abdest alp gelirse ne dersin? Artk o gelip ikinci imamn namazna uyar ve onu imam kabul eder. nk burada imam o ikinci olan imamdr. Ben dedim: Birinci imam ikinci imam ne geirip abdest almak iin mescidden kp gittikten sonra ikinci imamn abdesti bozulur ve abdest almak iin 787 giderse? Evvelkinin
Metindeki dehale kelimesi esas nshada, H ve S nshalarnda byledir. Z ve HA nshalarnda ise fe in kane dehale eklinde gelmitir. 782 Metindeki fe yefeu kelimesi H nshasnda fe tefeu olarak gelmitir. 783 Metindeki elleti kelimesi H ve S nshalarnda ellezi olarak gelmitir. 784 Metindeki nefsehu kelimesi Z ile HA nshasnda li nefsihi olarak gelmitir. Doru olan ise nefsehu eklidir. 785 Metindeki el-imamani kelimesi HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise el-imameyni olarak gelmitir. 786 Metindeki in kelimesi H nshasnda lev olarak gelmitir. 787 Metindeki yetevadda kelimesi HA ve S nshalarnda liyetevaddae olarak gelmitir.
781

100

namaz fasittir, dedi. Bunun (yani ikincinin) namaz ise tamdr. Ben dedim: Bu ikincinin abdesti bozulmam olup namazn klmaya devam ediyor. Bylece birinci imam gelip onun namazna uysa sonra ikincinin abdesti bozulsa ve mescidden kp gitse ve bunu ne geirmese, birinci de kendisine imam olmaya niyet etmese? Birnci ve ikincinin de namazlar tamdr. Onlarn namaz yeniden klmalarna gerek yoktur. Bu ikinci ise niyet etse de etmese de artk imamdr. Ben dedim: Bir imam cemaate bir veya iki rekt namaz kldrd. Sonra abdesti bozuldu. Ve geri ekildi, kimseyi ne geirmedi. Bylece cemaat imam mescidden kmadan nce kendilerine namaz kldracak birisini ne geirme hususunda ittifak ettiler 788 ve onu 789 ne geirdiler. Bir iki kii mstesna 790 cemaatin hepsi onun zerinde ittifak ettiler. Bu cemaattan ayrlan adam kendi bana yalnz olarak namaz klmaya niyet etse olur mu? Eer 791 cemaatin ounluu imam mescidden kmadan nce bir adam ne geirmilerse 792 bylece ona uyanlarn namaz tamdr, dedi. ster bir kii ister iki kii olsun (topluluktan ayrlp) yalnz kalanlarn namaz fasittir. Ben dedim: Adamn abdesti bozulup namazdan ekildi ve o anda gelmi793 bir adam ne geirdi. mam onu ne srnce adam tekbir ald, namaza girdi ve imamn namaznda794 cemaate imam olmak iin niyet etti bu cemaat iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, onlar iin yeterli olur, dedi.795 Ben dedim: Eer ne geirilen kimse onlara imamn namazn kldrmaya niyet etmese fakat onlara ayr bir namaz kldrmaya niyet etse ve byle namaz tamamlasa, cemaat de evvelki imamn namazna niyet etmi olsa ne olur? kinci imamn namaz tamdr, dedi. Fakat cemaate gelince onlarn namaz 796 fasiddir. Onlarn namazlarn yeniden klmalar gerekir. MSAFRN ABDEST BOZULMASI BYLECE ONUN MUKM BRSN NE GERMES Ben dedim: Arkasnda misafir ve mukim cemaati 797 olan misafir bir imamn abdesti bozuldu; bylece o mukim kiilerden birisini ne geirdi. Bu mukim adam nasl yapacak, ne dersin? O, onlara misafir namaznn tamamn kldrr, teehhtten sonra cemaate selam verdirmeden geri ekilir ve misafirlerden bir adam ne geirir; artk o cemaate selam ile misafir namazn tamamna erdirir. Mukim olanlar ise ayaa kalkp geri kalm olan namazlarn imamsz olarak yalnz balarna kaza ederler. Ben dedim: Eer birinci imam mukimlerden bir adam ne geirdi, bylece o cemaate namaz kldrd ve ikinci rektta oturdu, teehhd okudu, sonra ayaa kalkt cemaatle beraber namaz tamamlad 798 cemaat de onunla beraber kld, ne dersin? Misafirlerin hepsinin namaz tamamdr. Mukim olanlara gelince onlarn namazlar 799 fasittir; onlarn namazlarn yeniden klmalar gerekir. Ancak imamn namaz da tamdr. Ben dedim: Eer imam ikinci rektta teehht miktar oturmasayd? Onun namaz fasit olur, dedi. Arkasndaki
Metindeki fe ecmea kelimesi S nshasnda fectemea eklinde gelmitir. Metindeki fe kaddemuhu kelimesi S nshasnda byledir. Tekil zamiri dierleirnden dmtr. 790 Metindeki isneyni kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise insani eklinde gelmitir. 791 Metindeki iza kane kelimesi S nshasnda fe iza kane eklinde gelmitir. 792 ve onu ne geirdiler szlerinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 793 Metindeki cae kelimesi H nshasndan dmtr. 794 Metindeki bi salatil imami ifadesi S nshasnda fi salatil imami olarak gelmitir. 795 onlar iin yeterli olur. fadesi S nshasndan dmtr. 796 Metindeki fe inne salatehum S nshasnda fe salathum olarak gelmitir. 797 Metindeki kavmn kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 798 Metindeki fe etemme kelimesi Z ve HA nshalarnda ve etemme olarak gelmitir. 799 Metindeki fe inne salatehum ifadesi H ve S nshalarnda fe salathum olarak gelmitir.
788 789

101

misafir ve mukim kimselerin de namaz fasit olur. Ben dedim: Abdesti bozulan o ilk imamn durumu nedir? Onun namaz da fasittir; o da namazn yeniden klmas 800 gerekir. Ben misafirlerin namaz niin fasit olmutur, dedim? nk dedi, onlar drt rekt namaz kldlar. mam ikinci rektta teehht miktar oturmad. ki rekttan fazla olanlar nafile olur. nk bunlar farz namaz ile nafile namaz kartrdlar. Onlar farz ile nafileyi kartrnca namazlar bozulur. Mukim olanlara gelince, imam da yapmamas gereken yerde 801 onlara imamlk yapmtr. Onlarn namaz da bunun iin fasit olmutur. Ben dedim: Adam kraatsiz olarak bir rekt namaz kld henz ne secde ve ne de rk yapt; rkuya varnca ban kaldrd ve kraat yapt, rk ve secde etti. Bir adam gelip onun namazna uydu ve rekate yetiti onun iin yeterli olur mu ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onun byle yapmas uygundu. Ben dedim: Eer imam birinci rekatte kraati yapm ise ve kraati bitirince rkuya varm ise ne dersin? Onun ikinci defa rk etmesi batldr. O hesaba ktlmaz. nk o ilk okuduu sonra rk ettii zaman rekt zaten tamamlanmt. Ben dedim: Eer bir adam bu ikinci rektta onun namazna uyarsa onun rekati kendisi iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer imam arkasnda bir cemaat olduu halde nce 802 kraat yapp rk ettii zaman abdesti bozulunca baka bir adam 803 ne geirdi. Bu adam da kraate, rk ve scuda yeniden balayp yapt. Bir adam gelip bunun namazn uydu, ne dersin? Eer birinci imam dedi birinci rekatte okumu ise o tam rekattir.804 Bu ikinci rekt onun iin yeterli deildir. Secdelerden ikincisi de birinci iindir. 805 Buna ikincide gelip uyan kimse iin onun rk 806 ve secdeleri yeterli olmaz. Eer birinci imam 807 kraat yapmam ve rk etmi is sonra abdesti bozulmu ise, bylece bu kalkt, bu ikinci imam kraat etti ve rkuya vard. Sonra o rk ederken bir adam gelip ona uydu, bu onun iin yeterli olur. Cemaat ve ona uyan kii eittir. 808 nk nceki sanki namaz ap balatt sonra abdesti bozuldu. Bylece o bunu ne geirdi. Bu ikinci imam kraat yapt. Zaten onun byle yapmas 809 uygundu. 810 ABDEST BOZULAN MAMIN CNP BR KY veya OCUU NE GERMES

Metindeki ve aleyhi en yestakbile ifadesi HA ve S nshasnda ve aleyhim en yestakbilu eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 801 Metindeki lehu kelimesi H nshasndan dmtr. 802 Metindeki evvelen kelimesi H nshasndan dmtr. 803 Metindeki raclen kelimesi H nshasnda racln olarak gelmitir ki, bu yanltr. 804 Metindeki fe hiye er-rekat ifadesi H, Z, HA ve S nshalarnda byledir. A nshasnda ise fir rekati olarak gelmitir. 805 Metindeki min es-scudi lil-ula ifadesi HA ile S nshasnda hve scudl-ula olarak gelmitir. 806 Metindeki rkuuhu kelimesi HA ile S nshasnda byle, geri kalan nshalarda ise ve rkuuhu olarak gelmitir. 807 Bu biirnci imam szn biz S ve HA nshalarndan ilave ettik. O geri kalan nshalardan dmtr. 808 Metindeki sevan (eittir) kelimesini biz HA ve S nshalarandan ilave ettik; o geri kalan nshalarda yoktur. 809 Bu ibare S nshasnda yledir: O bu ikinci imam ne geirdi. O krat yapt ve rk etti. Bu uygun oldu. 810 Bu meseleyi Hkim Muhtasarnda gzel bir slupla ve ksa bir ekilde aklamktadr. O dedi: mam nmaza balad. Okumad, rk etti ve secde etmedi. Sonra ban kaldrd ve kraat yapt. Rk ve secdesini yapt. Ona bu ikinci rkda bir adam yetiip uydu. Hkim, bu onun iin yeterli olur, birinci rk saylmaz, dedi. Eer o ilk rkdan nce kraat yapm olsayd, evvelki rk ve secde onun iin saylrd. Onun namazna gelip uyan bu kimse ise rekate ytiememi olurdu ve yapt rk da saylmazd. Eer imamn ilk rkuyu bitirdii zaman abdesti bozulmu ise yine byledir. O bir adam vekil tayin etti. Eer imam rkdan nce krat yapm ise bu vekil bu rkuyu sayar. mam ondan nce okumamsa o bunu saymaz. Eh.
800

102

Ben dedim: mam olan bir adamn abdesti bozuldu. Bylece o geri ekildi ve adestsiz bir adam veya cnp bir kiiyi ya da henz ihtilam bile olmam ocuu 811 ne geirdi 812 ne dersin? mam ve cemaatin hepsinin namaz fasit olmutur. Ben niin dedim? nk dedi, ne geirilen adamn namaz fasittir, namaz deildir. mamn namaz fasit olunca onun arkasndaki kimselerin namaz da fasit olur. nk mesela imamn abdesti bozulduu zaman o bir kadn ne geirmi olsa onlarn namaz fasit olmaz m? te sylediklerinin hepsi de byledir. MM KNN NAMAZ KILDIRMASI Ben dedim: mmi bir adam aralarnda okumu ve okumam kimseler bulunan mmi bir cemaate namaz kldrd. Onlarn namaz fasiddir, dedi. Bu, Ebu Hanifenin grdr. Muhammed, okumu insann namaz fasit, okumayan insann namaz ise tamdr, dedi. Bu Ebu Yusufun grdr.813 Ben dedim: mam onlara mmi olarak namaz kldrmaya balad; bir veya iki rekt kldrd, sonra bir sure rendi.814 nc ve drdnce rektlarda onu okudu. Bu onu iin ve arkasndaki cemaat iin yeterli olur mu ne dersin? Onlar iin yeterli olmaz, dedi. Onlarn nmaz fasiddir. Ben dedim: O onlara rekt namaz kldrsa sonra bir sure rense yine byle midir? Evet, dedi.815 Ebu Yusuftan sylenip yazdrlmasnda Ebu Hanife ilk defa mmi kii namaz esnasnda bir sure renir ve onu okur namazna devam eder, diyordu. Sonra o bu grnden dnd. (r.a.) 816 Ben dedim: mmi olarak cemaatle beraber namaza balasa, onlara namazn tamamn kldrsa, teehht miktar oturunca, selam vermeden bir sure rense 817 ne dersin? Bu ile bundan nceki mesele eittir, dedi. Ben dedim: Onun arkasnda okuyamaz bir cemaat var, bylece o mmi olduu halde onlarla beraber namaza balad. Bir veya iki rekt namaz kldrnca bir sure rendi 818 ve onu geri kalan rekatlerde okudu? 819 Onlar iin yeterli olmaz dedi. Onlarn namaz yeniden klmalar gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, o namazn820 kraatsiz olarak klm sonra bir sure renmi, bylece onun yeniden klmas gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed 821 ise yle derler: Bize gelince, biz mmi bir adamn mmi ve okumu cemaate namaz kldrd zaman onlara namazn tamaman kldrd

Metindeki ev huve sabiyyn ifadesi H nshasnda ev sabiyyn Z nshasnda ev ve huve sabiyyn eklinde gelmitir. Bu vav harfini mstensih yanlg ile ilave etmitir. Allah en iyi bilir. 812 Metindeki fe teahhara ve kademde ifadesi S nshasnda byle, geri kalan nshalarda ise feteahhara ve huve imamn fekademde eklinde gelmitir. 813 Muhammed dedi cmlesi esas nshadan dmtr. H ve Z nshalarn da da yoktur. Biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. Ancak S nshasnda la yakra (okumaz) yerine lem yarka (okumam) eklinde gelmitir. 814 Metindeki alime kelimesi Muhtasarda talem olarak gelmitir. 815 Metindeki kale neam kelimesi H nshasnda kale kezalike neam eklinde geldi. Doru olan, dier nshlarda olduu gibi, kale neam eklinde olandr. 816 Ebu Yusuftan cmlesinden sonraki ksm HA ile S nshalarnda yoktur. 817 Metindeki alime kelimesi btn nshalarda byle gelmitir. 818 Metindeki alime kelimesi btn nshalarda byle gelmitir. 819 Metindeki fe kareeha kelimesi esas nshada ve H nshasnda byledir. Z, HA ve S nshalarnda ise fe kare eklinde gelmitir. 820 Metindeki salatehu kelimesi HA ve S nshalarnda byle, geri kalan nshalarda ise salaten eklinde gelmitir. 821 Metindeki ve Muhammedn kelimesi HA ile S nshasnda byledir. O esas nshadan, H ve Z nshalarndan dmtr.
811

103

ve teehht miktar oturdu sonra bir sure rendi. Onun iin ve arkasndaki okumam cemaat iin bu namaz tamdr. Cemaatten okumasn bilenlerin namaz ise fasid olmutur. Ben dedim: Okumayan bir adam imam olup namaza balad, sonra hibir ey klmadan abdesti bozuldu ve okuyan bir adam ne geirdi ise? Ebu Hanifeye gre imamn ve onun arkasnda duran kimselerin namaz fasittir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, ikinci imama birinci imamn zerine vacip 822 olan ey vacip olmutur. Zira birinci imam okuyamyordu. Ben dedim: Eer birinci imam bir rekt namaz klm, sonra abdesti bozulmu ve bylece bunu ne geirmi ise ne dersin? Bu ve bundan nceki mesele ayndr, dedi. Ben dedim: ilk823 imam cemaate namaza balad zaman 824 bir sure bilip bylece onunla iki rekt namaz klp namazda bu sureyi okumu, sonra abdesti bozulmu ve okumayan bir adam ne geirmi ise? Bu ve nceki mesele ayndr, dedi. Ben dedim: okuyan 825 bir adam ne geirmi ise? Bu ve bundan nceki mesele eittir (ayndr), dedi. Ben dedim 826 mmi bir adam mmi bir cemaatle namaza balad. Onlara bir, iki veya rekt namaz kldrd ve sonra bir sure rendi ise? Onlarn namazlar fasit oldu, dedi 827 Ben dedim 828 Onlarn iinde okuyan bir grup olsayd yine byle mi olurdu? Evet 829 dedi. Ben dedim: Adam imama uyarak namaza balad, fakat cemaat bir rekt klm, mmi olan bu adam imam 830 namaz tamamlaynca kalan rekt kaza etmek iin ayaa kalkt. Geri kalan rektta onun kraat yapmas gerekli 831 midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o gzel okuyamyorsa? Kyasa gre onun namaz fasittir. Fakat ben burada kyas terk ederek istihsan ile onun namaz yeterlidir, diyorum. Ben niin dedim? Eer dedi, o disiz olmu olsayd, imam ondan nce bir rekt namaz klm olsayd, o da kalkp bunu klsayd onun namaz yeterli olmaz myd? Ben evet, yeterli olurdu, dedim. te bu 832 ve o da ayndr, dedi. Ben dedim: Adam mescidde yalnz bana nafile namaz klarken abdesti bozuldu. Namzdan ekild ve abdest almaya 833 gitti. Bunu evinde klmas onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Bunun hangisini yaparsa o gzeldir. Sonra o eer konumam ise namazna devam eder; eer konumu ise namazna yeniden balar. NAFLE veya FARZ NAMAZ KILAN KMSENN KNC REKTTA OTURMAMASI Ben dedim: Adam nafile namaza balad ve ikinci rektta oturmadan drt rekat namaz kld, ne dersin? Eer dedi, o bunu unutarak 834 yapm ise sehiv secdesi yapar ve bu namaz onun iin yeterlidir. Ben niin dedim? O ikinci rektta oturmad iin onun ilk iki rekt namaz fasit 835 olmad m? 836 Kyasa gre onun iki rekt fasit 837 olmutur, dedi.
Metindeki vecebe kelimesi H nshasnda evcebe olarak gelmitir. Metindeki el-evvel kelimesi H nshasndan dmtr. 824 Metindeki hyne kelimesi S nshasndan dmtr. 825 Metindeki yakra kelimesi H nshasnda la yakra olarak gelmitir. 826 Metindeki kult kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 827 Metindeki kale kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise fe inne eklinde gelmitir. 828 Metindeki kult kelimesi S ve HA nshalarnda byle gelmi, dier nshalardan ise dmtr. 829 Metindeki neam kelimesi S ve HA nshalarnda byle gelmi, dier nshalardan ise dmtr. 830 Metindeki el-imam kelimesi Z, HA ve S nshalarndan dmtr. 831 Metindeki e tecibu lehu ifadesi S nshasnda e yecibu lehu olarak gelmitir. 832 Metindeki haza kelimesi S ve HA nshalarnda fe haza olarak gelmitir. 833 Metindeki yetevadda kelimesi S nshasnda fe tevaddae eklinde gelmitir. 834 Metindeki nasiyen kelimesi S nshasnda sahiyen olarak gelmitir. 835 Metindeki efsedet kelimesi S nshasnda efsede olarak gelmitir. 836 Metindeki e leyse kelimesi nshalarda byledir. H nshasnda ise iltebese eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 837 Metindeki efsedethma kelimesi HA ve S nshalarnda efsedehuma olarak gelmitir.
822 823

104

Fakat ben burada kyas brakarak istihsan yapyorum ve bylece bunlar farz yerine koyuyorum. nk adam mesela le namazn klsa, ikinci rektta oturmam ve drdnc rektta oturmu ve teehht yapm ise onun namaz tam olup sadece zerine sehiv secdesi gerekmez mi? te bu da yledir. Ben dedim: mmi bir adam le namazna balad 838 kld ve namazn tamamlayp selam verdikten sonra zerinde sehiv secdesi olduunu hatrlad ve bir defa sehiv secdesi yapp dier ikincisini yapmadan 839 bir sure rendi, ne dersin? Onun namaz fasit olmutur, dedi. Onu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: O namaznda yanlmad; fakat drt rekt kld, drdnc rektta teehht miktar oturdu. Sonra selam vermeden nce bir sure rendi? Bu ve bundan nceki ayndr, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise, bize gelince biz o teehht miktar oturduu zaman sonra bir sure renirse onun namaznn tam 840 olduu grndeyiz. 841 KADINLARIN ERKEKLER LE BERABER NAMAZ KILMASI Ben dedim: Bir kadn imama uyarak safta erkekler ile beraber cemaatle namaz kld. Bunun durumu ve onun yanlarnda olan erkeklerin durumu nedir, ne dersin? Bu kadnn namaz tamdr. Cemaatin hepsinin 842 namaz da tamdr. Ancak sanda 843 solunda ve arkasnda onun hizasnda olan kiinin namaz bozulmutur; onlar bu namazlarn yeniden klarlar. Ben niin dedim? nk dedi, bu kii arkalarnda olan adamlara streperde olmulardr. kisi ise onlardan her biri, 844 kadn ile yanndaki erkek arasnda 845 bir duvar konumundadr. Ben dedim: Adam, kadn ve erkeklerden oluan bir cemaatle namaz kld. mamn arkasnda tam bir saf kadn var.846 Bunun arkasnda da iki saf kadar erkek var, ne dersin? O iki erkek safnn namaz fasittir. Kadnlara imam olan kimse ile kadnlardan oluan cemaatin 847 hepsinin namaz tamdr. 848 Ben dedim: Kadn bir tek olduu zaman onun arkasndaki kimselerin namaz niin fasit oluyor; hlbuki bu kimselerin 849 arkasndaki kiinin namaz fasit olmuyor. Nitekim kadnlar bir saf tutmu850 olsa bunlarn arkasndaki kiinin 851 namaz bozulur ve bu kiinin arkasnda olan kimsenin de namaz bozulur mu? Bunlar kyasa gre ayndr. Ancak 852 ben burada istihsan yapyor ve kadnlar tam bir saf
Metindeki ifteteha kelimesi ou nshalarda byledir. H nshasnda kult raclen ifteteha eklinde gelmi ve eraeyte ve mmiyyen kelimeleri dmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr. 839 Metindeki el-uhra kelimesi H nshasnda el-istiva olarak gelmitir ki, bu bir tahriftir. 840 S ve Z nshalarnda byledir. Geri kalan nshalarda ise ve huve kavl muhammedin eklinde H nshasnda ebi muhammedin eklinde gelmitir ki, bu bir ifade etmez. 841 Metindeki emma nahn fe nera ifadesi S nshasndan dmtr. 842 Metindeki kllhum cemian ifadesi ou nshalarda byledir. H nshasnda ise kllhum cemian kllhum olarak gelmitir. 843 Metindeki an kelimesi S nshasnda kane an olarak gelmitir. 844 Metindeki ve huma li klli raclin ifadesi yerine HA ve S nshalarnda ve sara kll vahidin ifadesi gelmitir. 845 Metindeki beyne (arasnda) kelimesi S nshasnda byle geldi. Fakat o dier nshalardan dmtr. 846 Metindeki fe kane saffen tammen nisan ifadesi S nshasnda fe kane saffn tammn min nisain eklinde gelmitir. 847 Metindeki ve salat-l kavmi mimmen ifadesi H nshasnda fe salat-l kavmi fimen olarak gelmitir. 848 Metindeki halfeha kelimesi HA nshasnda min halfiha olarak gelmitir. 849 Metindeki laike kelimsi HA ve S nshalarnda men halfe olarak gelmitir. 850 Metindeki saffen kelimesi HA nshasnda saffn olarak gelmitir. 851 Metindeki ellezi kelimesi S nshasnda ellezine olarak gelmitir. 852 Metindeki ve lakinni kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise ve lakinne eklinde gelmitir.
838

105

olduu zaman, onlarn arkasndaki erkekler yirmi kii olsalar bile onlarn namaz fasit olur diyorum.853 Fakat kadn 854 bir kii veya iki kii olursa sadece onlarn sandaki, solundaki ve arkasndaki erkeklerin namaz fasit olur 855 Cemaatin geri kalan yelerinin ise namazlar tamdr. Ben dedim: Hem cemaate ve hem de bir kadna imam olan kimseye o kadn ayn hizada olarak uyarsa ne dersin? mamn, cemaatin ve o kadnn bunlarn hepsinin namaz fasit olur, dedi. Ben dedim: Kadn imama uyduu halde imamn nnde namaz klarsa 856 ne dersin? Kadnn namaz fasittir, imamn ve onun arkasndaki kiilerin namaz ise tamdr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, kim imamn nnde olursa o imamn namaznda olmaz. Ben dedim: Bir kadn bir adamn hizasnda namaz klsa, bunlar her ikisi de ayn namazda olsalar ve fakat herkes kendi kendine klm olsa ne dersin? Bunlarn her ikisinin namaz da tamdr, dedi. Bunlardan her biri kendi bana kld zaman adamn namaz fasit olmaz. Ben dedim: Bir kadn bir adamn yannda ona uymay murat ederek namaz kld. Adam ise yalnz bana kendisi klyor ve o kadnn imam olmaya niyet etmiyor, ne dersin? Adamn namaz tamdr, dedi. Kadnn namaz ise fasittir. Ben adamn namaz niin fasit olmuyor dedim? Adam kadn iin imam olmaya niyet etmedii zaman, o kendi bana kld iin, kadn onun namazn ifsat etmi olmaz. Eer kadn adam kendisinin imam yapm olsayd, adamn namaznn fasit olmasn isteseydi bunu yapard. Bylece kadn adamn hizasnda durur ve tekbir alp namaza balar; bu suretle de adamn namaz bozulur. Fakat bu ok irkin 857 bir ey olur. Adam kadnn imamlna niyet etmedike onun imam olmaz ve kendi namaz da bozulmaz. Ben dedim: Eer adam kadna ve ondan bakalarna da imam olursa, kadn da onun tam hizasnda durarak ona uyarsa, kadn hem kendi namaz, hem imamn ve hem de onun arkasnda duranlarn namazn ifsat etmi olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam ve bir kadn, imam bir rekat kldktan sonra ona uymular. mam namaz bitirince bunlar namazlarn tamamlamak iin ayaa kalktlar ve bunlardan her biri arkadann hizasnda durdu. Bu kadn adamn namazn bozmu olur mu? Hayr, dedi. Ben bunlar ayn namazda olduklar halde niin byle dedim? nk dedi, bunlardan her biri kendi bana klyordu. Zira bunlardan biri namaz tamamlarken yanlm olsa o sehiv secdesi yapar. Fakat onunla birlikte sehiv secdesi yapmak arkadana vacip olmaz. Ben dedim: Bahsettiimiz ekilde imam bunlara namazda sebkat etmedi. Fakat bunlar namazn evveline yetitiler. Bir veya iki rekat namaz kldktan sonra bunlarn abdesti bozuldu. Bunlar gittiler abdest aldlar 858 ve geldiler; imam ise namaz bitirmi. Kalktlar imamn sebkat ettii namaz 859 tamamlamaya baladlar. Bylece kadn adamn hizasnda durdu ve namaz kld? Kadnn namaz tamdr, dedi. Adamn namaz 860 ise bozulmutur.

ve kadnlar bir saf olduu zaman onlarn arkasndaki erkekler yirmi kii olsalar bile onlarn namaz fasit olur, diyorum cmlesi HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. 854 Metindeki imraetn kelimesi H nshasnda el-imraet olrak gelmitir. 855 Metindeki efsedet kelimesi S nshasnda byledir. Dier geri kalan nshalarda ise in efsede eklinde gelmitir. 856 Metindeki in sallet kelimesi yerine H nshasnda salaten kelimesi gelmitir ki, bu bir yanltr. 857 Metindeki kabihun kelimesi HA nshasnda akbahu olarak gelmitir. 858 Metindeki fe zeheba fe tevedaaa ifadesi H nshasnda fe zeheba ev teveddaaa olarak gelmitir. 859 Metindeki bihi kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 860 Metindeki fe inne salatehu ifadesi H nshasnda fe salathu S nshasnda ise ve emma salatr racli fe inneha eklinde gelmitir.
853

106

Onun namazn yeniden klmas gerekir. nk bunlar henz imamn namazndadrlar. nk bunlar namazlarn kraatsiz olarak tamamlamaktadr. Ben dedim: mam leyi kld, bir kadn ona uydu, onun namazna 861 niyet ederek fakat bununla nafile namaz kalmay murat ederek imamn tam hizasna durdu. mam da onun imamlna niyet etti, ne dersin? mamn, kadnn ve cemaatin hepsinin namaz fasittir, dedi. Ben dedim kadn imamn namazna 862 niyet etmedii halde imamn namaz niye bozulsun ki? nk dedi, imam kadnn da imamdr; kadn ona uymu ve gelip onun hizasna durmutur. Ben dedim: Kadn imama uyduu namazda onunla beraber olarak nafile klabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer imam leye niyet etmi, kadn da ikindiye niyet etmi ise ne dersin? mamn ve cemaatin namaz tamdr; kadnn namaz ise fasittir, dedi. Ben dedim: Kadnn bu ikindi namazn kaza etmesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bir kadn 863 namazda imama uydu, halbuki imam 864 abdestsiz idi, ne dersin? mamn ve cemaatin namaz fasittir, 865 kadnn namaz ise tamdr. 866 IPLAK OLARAK NAMAZ KILMAK 867 Ben dedim: plak adam 868 namaz klacak bir elbise bulamad zaman nasl yapacak ne dersin? Oturarak ima ile namazn klar, dedi. Eer bunlar be on kii ise yine byle yalnz balarna m klar? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bunlar cemaatle klarsa, ima ederler ve secdeyi de rkudan biraz daha aada yaparlar? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: eer onlar ayakta yalnz balarna klsalar yine byle ima ile mi klarlar? Evet dedi. Ancak en efdal bunlarn yalnz balarna ima ile oturarak klmalardr. Ben dedim: Eer biri ne geip onlara ima ile kldrm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Bu onlar iin yeterli olur. Ben dedim: Namaz klacak temiz bir elbise bulamayan plak adamn yannda zerinde dirhem miktarndan daha fazla kan bulunan bir elbise var. Bu adam nasl yapacak, ne dersin? Bu elbise ile klar dedi. Ben dedim: Eer elbisenin yarsnda kan varsa? 869 Onunla klar, dedi. Ben dedim: Eer elbisenin her tarafna kan bulam ise? Eer o oturup 870 plak olarak klarsa bu onun iin yeterli olur, dedi. Fakat o bu elbise ile klarsa bu da onun iin yeterli olur, dedi. 871 Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise eer o plak olarak klarsa olmaz, ancak bu her taraf kanl elbise ile klarsa yeterli olur, dedi. RK ve SECDE HALNDE KEN ADAMIN ABDESTNN BOZULMASI
Metindeki salatehu kelimesi H nshasnda salaten olarak gelmitir. Metindeki salatehu kelimsi H nshasnda salaten olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 863 Metindeki imraetn kelimesi yerine HA ve S nshalarnda in kanet ifadesi gelmitir. 864 Metindeki ve huve kelimesi HA ve S nshalarnda ve hiye olarak gelmitir. 865 Metindeki fasidetn kelimesi HA ve S nshalarnda tammetn eklinde gelmitir. 866 Metindeki tammetn kelimesi HA ve S nshalarnda fasidetn olarak gelmitir. 867 Metindeki bab-u salat-il uryani bal H nshasnda bab-ur racli ysalli uryanen olarak gelmi, S nshasnda ise blmn bal yazlmamtr. 868 Metindeki raclen kelimesi H nshasndan dmtr. 869 Metindeki fe in kane fi sevbihi kadra nsfhi demn cmlesi HA nshasnda fe in kane fis sevbi nsfihi demn ysalli fihi? Kale neam eklinde gelmitir. 870 Metindeki in salla uryanen kaiden cmlesi S nshasnda in salla kaiden ve huve uryann eklinde gelmitir. 871 Metindeki ve in salla fis sevbi eczeehu zalike cmlesi S ve HA nshalarnda byledir. Bu dier nshalardan dmtr. Halbuki bunun bulunmas gerekir.
861 862

107

Ben dedim: Adam rk veya secde halinde iken abdesti bozuldu; gidip abdest alp geldi. 872 Onun bu rku veya secdeyi yeniden yapmasn ister misin, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk hades (abdestsizlik-abdestin bozulmas) onu da bozar. Ben dedim: Cemaatin imam rk halinde iken abdesti bozulsa, o geri ekilip bir adam ne geirse adam rk ettii gibi rku edecek kadar bir zaman (rkuda) durur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Adam bir veya iki rekt namaz kld sonra rkuda iken birinci rekattan zerinde secde veya tilavet secdesi olduunu hatrlayp hemen secdeye gitse sonra ban kaldrp bu rekata dnse olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: gemi kld rekat onun iin yeterli olmaz m? Eer o bu rekat sayarsa olur. Fakat onu yeniden tekrar ederse benim iin bu 873 daha iyi olur, dedi. Ben dedim: Eer o bunu secdede iken hatrlarsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Adam akam namaznda bir rekt kala imama yetiti ve bu 874 bir rekt imamla beraber kld. mam selam verince adam namaz tamamlamak iin kalkt nasl yapacak, ne dersin? Fatiha ve bir sure okur, sonra rk ve secde yapar ve oturur. Sonra kalkar kraati yapar, sonra rk ve secde yapp oturur. Teehhd okur 875 ve ihtiyac iin dua eder, sonra selam verir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, imamn namaznn evvelini tamamlayp kaza eder. Ben dedim: Bu iki rektn sonunda niin oturur, evvelinde de, hlbuki bu bunlar senin namazn evvelidir? ki rekttan ilk oturua gelince bu onun kld namazn ikinci rektdr, bu sebeple onun orada oturmas gerekir. ncye 876 gelince onun zaten selam verinceye kadar bunda da oturmas gereklidir. Ben dedim: Adam ramazanda vitir namaznda imama bir rekat kala yetiti. Bu rekatta imam ile beraber kunut okudu ve sonra geirdii rekatlar tamamlamak iin ayaa kalkt. 877 O kaza edecei rekatta kunut okur mu? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o ancak imamn namaznn evvelini kaza eder. Zaten onun namaznn sonuna yetimi ve kunutu okumutur. Zira imam yanlm olsa ve onunla sehiv secdesi yapsa, artk bundan sonra 878 onun zerine bunu kaza etmesi gerekmez. Adam namaz klarken onun nnden bir adam, kadn, eek ve kpek geerse bu onun namazn kesmi olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi bu namaza engel deildir.879 Bu konuda hadis de gelmitir. 880 Ben dedim: Adam 881 namaz klarken nnden geen kimselere kar kendisini mdafaa etmek onun zerine vacip olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Onun nnden
Metindeki ve tevaddae ve cae cmlesi H, Z ve HA nshalarnda fe tevaddae eklinde gelmi ve cae kelimesi de nshadan dmtr. Biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 873 Metindeki fe huve kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 874 Metindeki tikle kelimesi H nshasndan dmtr. 875 Metindeki fe yeteehhed kelimesi S nshasnda ve yeteehhed olarak gelmitir. 876 Metindeki ve emma es-selalset ifadesi nshadan dmtr. Ancak biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 877 Metindeki kame yakdy ifadesi nshalarda byledir. H nshasnda ise Kame kale yakdy eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. Kale kelimesini mstensih yanllkla ilave etmitir. 878 Metindeki bad kelimesi H nshasndan dmtr. 879 Metindeki es-salat kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 880 Bu hadisi mam Muhammed b. Hasan kendisi Asarnda Ebu Hanife, Hammad, brahim ve Esved b. Yezid yoluyla tahri etti. Esved Mslmanlarn annesi Hz. Aieye namaz kesen-engel olan eyleri sordu. Hz. Aie: Sizler ey Irak halk! Eek, kpek, kadn ve kedinin namaz kesip engel olduunu iddia ediyorsunuz. Bylece siz bizi onlarla bir tutmu oluyorsunuz! Elinizden geldii kadar bunlar yok edin nk sizin namaznz hibir ey kesip engellemez. Muhammed, biz Hz. Aienin bu szn alyoruz dedi. Bu ayn zamanda Ebu Hanifenin grdr. Eh. s. 31 881 Metindeki er-racl kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise lir-racli olarak gelmitir.
872

108

geenler eer ok sayda ise 882 onlar kendisinden uzaklatrmak 883 istedii zaman ona doru biraz yrse olur mu? Ona doru yrmez, dedi. Fakat o olduu yerde namazn klar ve onlar brakr. nk onun yapaca bu yrme ii, nnden geenin gemesinden daha ktdr. Ben dedim: Onun nnden bir insan 884 gese, o da onu bundan men etse, o bununla urap mdafaa edebilir mi 885ve ona bunu yasaklayabilir mi, ne dersin?886 Hayr, dedi. Ben eer yaparsa dedim? O takdirde dedi, onun namaz kesilip inktaa 887 uramtr. Ben dedim: O ancak yrmeden ve karlkl urama olmadan 888 onu kendisinden savar yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam lde namaz kld; onun nnde hibir ey yok, ne dersin? Bana gre onun nnde bir ey olsa iyi olur, dedi. Eer olmazsa bile namaz onun iin yeterli olur. 889 Ben dedim: Bunun yeterli olan en k ne kadar olmal? Bir kol uzunluunda, dedi.890 Ben dedim: bir adam bir cemaate namaz kldryor, nnde de diktii bir mzrak veya kam 891 var. Arkasnda duran 892 arkadalarnn nnde ise bir ey yok, ne dersin? Onlar iin namazlar yeterli olur 893 dedi. Ben dedim: Adam, imam bir rekat klm olduu halde ona yetise ve bu adam safn arkasnda dursa ve imamla beraber yalnz bana namaz klsa ne dersin? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim? Eer bu adamla abdestsiz birsi olsa veya onun yannda sabi bir ocuk bulunsa ya da safta iki adam olup da birisi dierinden nce tekbir alm olsa bu (namaz) onun iin yeterli olmaz m, dedi? Ben de evet yeterli olur dedim. te bu ve tekisi ayn eydir, dedi. 894 Ben dedim: Adam imam ile namaz kld. Fakat imamla kendisi arasnda bir duvar 895 var, ne dersin? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: mam ile onun arasnda insanlarn gelip getii byk bir yol olursa? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. O imam ile birlikte olmad iin namazn yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer bu onunla imam arasndaki yolda bitiik saflar halinde imam ile beraber namazn klan insanlar 896 olsa ne dersin? Onun namaz ve cemaatin namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Bu ve daha nceki neden birbirinden farkl? Yolda namaz klan birisi bulunmazsa namaz caiz olmaz, dedi. nk dedi 897 bu konuda hadis gelmitir. 898 mam ile kendisi arasnda rmak ve yol bulun
Metindeki yemrru beyne yedeyhi eyn kesiyrun cmlesi S nshasnda yemrru beyne yedeyhi beynehu ve beynehu eyn kebiyrun eklinde Z nshasnda ise beyne yedeyhi eyn kebiyrun eklinde gelmitir. 883 Metindeki yedrahu kelimesi S nshasnda yedra olarak gelmitir. 884 Metindeki kult in mera beyne yedeyhi insann ifadesi, S nshasnda kult eraeyte in mera insann beyne yedeyhi eklinde gelmitir. 885 Metindeki ve yalicehu kelimesi S nshasnda ev en yalicehu olarak gelmitir. 886 Metindeki etera lehu ifadesi H nshasnda ela tera lehu olarak gelmitir. 887 Metindeki izen inkataat kelimesi S nshasnda izen yaktau olarak gelmitir. 888 Metindeki meyn ve la ilacn ifadesi S nshasnda ilacn ve la meyn olarak gelmitir. 889 Metindeki eczeethu kelimesi S nshasnda eczeehu olarak gelmitir. 890 Bu soru ve cevap cmlesi nshadan dmtr. Fakat biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 891 Metindeki ev kasabetn kelimesi S nshasnda ev nasabehu eklinde gelmitir. 892 Metindeki elleziyne kelimesi H ve HA nshalarnda byle, geri kalan nshalarda ise ellezi eklinde gelmitir. 893 Metindeki teczihim kelimesi H ve S nshalarnda yeczihim olarak gelmitir. 894 Metindeki kale kelimesi H nshasndan dmtr. 895 Metindeki haitun kelimesinden sonra H nshasnda ev tarikun kelimsi gelmitir. Halbuki bu doru deildir. nk bu kelime daha sonra gelmektedir. 896 Metindeki musallne kelimesi yerine H ve S nshalarnda kavmn kelimesi gelmitir. 897 Metindeki kale kelimesi S nshasndan dmtr. En dorusu da budur.
882

109

kimse imamla beraber deil, demektir. Ancak yolda namaz klanlar olursa imamla onlar arasnda yol yok demektir. Ben dedim: Eer onlar ile imam arasnda ve onlarn nnde899 imamla beraber namaz klan bir kadnlar saf bulunursa ne dersin? Onlarn namaz yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Arkasnda Kuran okumasn renen bir kii bulunan adam namaz klyor. Talebe namaz klandan yardm istedi; o da birka defa ona syleyip yardm etti, ne dersin? Bu onun namazn bozar dedi. Artk onun namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Adam imamla beraber namaz klyor. mam okuyor ve ona fatihlik (yardm) ediyor. Bu onun namazn bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben bunlarn arasndaki fark nedir dedim? nk dedi, bunun maksad tilavet etmektir. Evvelkinin maksad ise talim edip retmektir. Ben dedim eer evvelki de retmeyi amalamayp tilaveti kastetmi olsayd, ne dersin? Bu onun namazn bozmaz, dedi. Ben dedim: mamn arkasndaki kiinin imama yardm etmesi gerekir mi? Hayr, dedi. Fakat imam hata ettii zaman onun bu durumda hemen rka gitmesi veya baka bir ayete gemesi ya da bir sureye balamas gerekir. Ben dedim: Eer o bunu yapmazsa ve arkasndaki olan cemaatten birisi fatihlik (yardm) ederse? Onlar iin yeterli olur dedi. Fakat imam bu konuda onlara snd iin isaet-ktlk yapm olur. Ben dedim: Adam namaz klyorken ylan veya akrebi ldrse bu onun namazn bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: yzn evirmede (ban dndrp bakmada) namaz bozulur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: Adam namazda iken bir kua ta atsa ne dersin? Onun namaz tamdr dedi. Ancak ben bunu onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Eer o unutarak yerse ve unutarak ierse? Bu namaz bozar, dedi. Ben dedim: Adam namaz klyordu. Eline bir yay alp onunla att, ne dersin? 900 Bu onun namazn bozar, dedi. Ben dedim: Eer o birisiyle savasa veya kendisini mdafaa etse yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bir elbise dikse, ya srnse veya ban tarasa ya da bir elbise kesse yine byle midir? Evet, dedi.901 Ben dedim: Eer onun dileri arasnda bir ey olup o bunu yutarsa? Bu ona bir zarar vermez, dedi, onun namaz tamdr. Ben dedim: O az dolusundan daha az kusarsa, sonra bu, o kendi haline hareket edemedii halde 902 dner midesine giderse? Bu ona bir zarar vermez, dedi, onun namaz tamdr. Ben dedim: Bununla yeme ve imenin ne fark var? (Var) nk yeme ve ime 903 namaz engelleyen-bozan bir ameldir; bu ise bir amel deildir.

Bu hadisi mam Muhammed Asarnda rivayet etmitir. Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla kendisi ile imam arasnda bir duvar bulunan adamn namaz hakknda onun yle dediini haber verdi:Onunla imam arasnda bir yol veya kadnlar bulunmad mddete iyidir. Bir nshada bina dier nshada ise binalar olarak gelmitir. Muhammed dedi ki: Biz bunu alyoruz; Bu ayn zamanda Ebu Hanifenin grdr. Eh. s. 28 Ebu Yusuf, Asarnda (s.65) mamdan Hammad ve brahimden onun yle dediini haber verdi: Kendisi ile imam arasnda bir yol, kadn, rmak ve bina bulunan kimse imam ile beraber deildir. Eh. 899 Metindeki kuddamehum kelimesi HA ve S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise kuddamehu eklinde gelmitir. 900 Ne dersin kelimesi H nshasndan dmtr. 901 Bu soru ve cevap cmlesi H nshasndan dmtr. Ancak S ve HA nshalarnda sevben kelimesi yerine sevbehu kelimesi gelmitir. 902 Metindeki ve huve la yemlik ifadesi S nshasnda ve la yemlik olarak gelmitri. 903 Yeme ve ime yerine HA nshasnda bu ve evvelki olarak gelmitir.
898

110

ADAM NAMAZ KILARKEN ELBSESNE VEYA VCUDUNA FAZLA BR KAN VEYA BEVL SABET ETMES 905

904

DRHEM MKTARINDAN

Ben dedim: Adam 906 namaz klarken zerine bevil srasa ve dirhemden daha ok bir yere isabet etse ne dersin? O namazdan ayrlr, vcudundan bevil isabet eden yeri ykar ve namazn yeniden klar. Eer bu bevil onun elbisesinde 907 ise onu karp atar ve baka bir elbise ile klar. Ben dedim: Eer iinde ok kan veya irin bulunan ban aknt yapsa, veya ona sama ve ta gibi bir ey isabet edip de yz yaralanrsa o bunu ykar ve geen namaz zerine devam edebilir mi? Evet, dedi, eer o konumamsa. Bu Ebu Yusufun grdr. Ebu Hanife ile Muhammed ise vurmada, yz yaralanmada ve sama isabet etmede o namaz yeniden klar ve zerine devam etmez, dediler. Ben dedim: Bir adam namaz klarken uyudu ve ihtilam oldu, ne dersin? Kyasa gre o gusl edip kld namazn zerine devam etmesi gerekir. Ama ben burada kyas terk ediyor ve onun gusl etmesini ve namaz yeniden klmasn emrediyorum. Ben dedim: Adam bir rekat namaz kld ve sonra zerinden elbisesi dt. Halbuki o onun dtn bilmiyor. Bir sre sonra fark etti ve onu alp giydi, ne dersin? O namazna devam eder, onu bozmaz ve onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Adam bunu bilerek veya bilmeyerek n veya arkas (ferc veya dbr) ak olarak namaz kld ve namazn tamamlad, ne dersin? Onun namaz fasittir, dedi. Ben dedim: Adam izar (belden aa rten elbise), pantolon, ksa elbise veya dar 908 elbise ile namaz kld, o ister imam olsun ister olmasn, ne dersin? Elbise sk dokunmu ise onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Kadn bilerek veya bilmeyerek ba veya avreti ak olarak namaz kld, ne dersin? Onun namaz fasittir, dedi. Ben dedim: eer kadn karn veya uyluklar ak olarak ya da vcudunu gsteren ince bir elbise ile yahut zerinde izar olmadan yahut da ban gsteren ince bir barts ile ve bunlardan her bir eyle namaz klsa? Onun namaz fasittir, dedi. Ben dedim: Eer kadn bunda kastl 909 veya kastsz olarak 910 bann veya uyluklarnn ya da karnnn bir ksm alm olarak namaz klarsa? Bu ak yer az bir ey ise onun namaz tamdr; fakat o bunda isaet-ktlk etmitir. Eer ok 911 ise onun namaz yeniden klmas gerekir. Ebu Hanife eer o dedi, bann drtte biri veya te birisi ak olarak namaz klm ise namaz yeniden klar. Eer bundan az ise iade etmez. Bu ayn zamanda Muhammedin de grdr. Ebu Yusuf ise yars 912 ak olmadka iade etmez, dedi. Uyluk, karn ve sa da Ebu Yusufun ve Ebu Hanife ile Muhammedin grlerinde byledir. Ben dedim: Kadn namazda oturduu zaman nasl oturur, ne dersin? Onun iin tesettre en uygun bir ekilde, dedi.

Metindeki sevbehu ev bedenehu ifadesi H nshasnda bedenehu ev sevbehu olarak gelmitir. Bu balk S nshasndan dmtr. 906 Metindeki er-racl kelimesi S nshasnda raclen olarak gelmitir. 907 Metindeki sevbihi kelimesi H nshasnda yedihi olarak gelmitir. 908 Metindeki ev sevbin kelimesi HA ve S nshalarnda ev fi sevbin olarak gelmitir. 909 Metindeki teammedet kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise temmden olarak gelmitir. 910 Metindeki lem teteammed kelimesi ou nshalarda byledir. Esas nshada ise lem yeteammed olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 911 Metindeki kesiran kelimesi HA nshasnda kebiran olarak gelmitir. 912 Metindeki en-nsfu kelimesi nshada byle, HA ve S nshalarnda ise ekseru min en-nsfi olarak gelmitir. Doru olan ise nshadakidir.
904 905

111

Ben dedim: Kadn namazda iken ocuunu emzirirse ne dersin? Bu namaz inktaa uratr (bozar) dedi. NAMAZDA DUA ETMEK 913 Ben dedim: Adam namaz klarken Allaha dua ediyor, ondan rzk istiyor ve salkafiyet istiyor, bu durum onun namazn bozar m? Hayr, dedi. Ben dedim: Kurandan olan ve Kurana benzeyen her bir dua byle namaz bozmaz m? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o Allahm bana bir elbise ver! Allahm beni falan kadn ile evlendir! derse? Bu namaz bozar, dedi. Selam vermek gibi eylere benzeyen dualar da namaz bozar.914 Ben dedim: Eer kii Allahm bana ikram et, bana inam eyle, Allahm beni cennete koy ve cehennemden koru, Allahm ilerimi slah eyle, Allahm beni, anam ve babam affeyle, Allahm beni muvaffak eyle, doru yoldan ayrma, Allahm beni her ktlk sahibinin ktlnden koru, ben cin ve insanlarn errinden 915 Allaha snrm, kovulmu eytandan Allaha snrm, belalara uramaktan, skntlara dar olmaktan 916 ve dmanlarn sevinmesinden Allaha snrm, Allahm Beytini haccetmeyi ve senin yolunda cihat etmeyi nasip eyle, Allahm beni senin ve Resulnn itaatnda amil kl, Allahm bizleri sadklardan eyle, Allahm bizleri hamd eden, ibadet eden ve kreden kimselerden eyle, Allahm bize rzk ver, nk rzk verenlerin en hayrls sensin gibi dualar etse? Bunlarn hepsi gzel dedi. Bunlarda namaz fasit klacak bir ey yoktur. Bunlar Kurandan paralar ve Kurana benzeyen eylerdir. 917 Oysa insanlarn szne benzeyen dualar namaz bozar.918 Ben dedim: Adam iinde cehennem-atei geen 919 ayeti okuduunda burada durup Allaha snrsa 920 ve Allaha istifar ederse ve o bunu nafile namazda yalnz olduu halde yaparsa ne dersin? Bu gzeldir, dedi. Eer bunu yapan imam ise? Ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Ben dedim: Eer o bunu yaparsa? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Adam imamn arkasnda duruyor, imam da iinde cennet ve cehennemin anld veya lmn getii bir sure okuyor. mamn arkasnda duran adamn ateten Allaha snmas ve cenneti istemesi uygun olur mu ne dersin? Bence cemaatin dinlemesi ve susmas daha iyidir, dedi. Ben dedim: mamn arkasnda olan bu adamn imam sureyi okuyup bitirince Allah doru syledi ve Onun elisi de tebli etti dese onun iin mekruh olur mu ne dersin? Benim iin onun susmas ve dinlemesi daha iyidir, dedi. Ben dedim: Eer yaparsa bu onun namazn bozar m? Hayr, dedi. Onun namaz tamdr; fakat bunun en efdal onun susmasdr. Ben dedim: mam iinde kafirlerin szleri geen ayetleri okursa arkasndaki kimselerin La ilahe illallah (ilah yok ancak Allah var) demesi uygun olur mu? Bana gre onlarn susup dinlemeleri daha iyiyidir, dedi. Ben dedim: Eer yaparlarsa? Namazlar tamdr, dedi.

Bu balk S nshasndan dmtr. Muhtasarda da yledir. Bu cmle HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. 915 Metindeki e-cinn vel ins ifadesi esas nshada el-ins vel cinn olarak gelmitir. Dier nshalarda ise el-cinn vel ins olarak gelmitir. 916 Metindeki ve derk-i ekai ifadesi H nshasnda byledir. Dier nshalarda ise ve min derk-i ekai olarak gelmitir. Snnetin metni H nshasndaki metni desteklemektedir. 917 Metindeki ve ma yebh-ul Kurane cmlesi S nshasnda ve ibh-l Kurani olarak gelmitir. 918 Metindeki hadis-n nasi (insanlarn sz) kelimesinden sonra H nshasnda fil enin vet teavvzi minen nari fis salati ifadesi ilave edilmitir. 919 cehennem atei geen ifadesi S nshasnda lmden bahsedilen olarak gelmitir. 920 Metindeki ve yeteavvez billahi ifadesinden sonra S nshasnda indeha min-e eytan-ir racim ifadesi ialave edilmitir.
913 914

112

NAMAZDA ARET ETMEK 921 Ben dedim: Adam namaz kld. Bylece o namaz klarken hizmetisi-cariyesi 922 onun nnden veya ona yakn bir yerden geti. Bu sebeple o Sbhanellah! dedi veya onu kendisinden uzaklatrmak iin eliyle iaret etti 923 Bu onun namazn bozar m, ne dersin? Bozmaz, dedi. Ancak bana gre bunu yapmamas daha iyi olur. Ben dedim: Bir adam namaz klyor. Baka birisi ondan izin istedi. Bylece o tesbih getirerek namazda olduunu ona bildirmek istedi. Bu onun namazn bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Namaz klan bir adama onu zc bir haber verildi. O da buna cevap olarak inna lillah! dedi ve bylece ona cevap vermek istedi 924 ne dersin? Bu, namaz bozan bir szdr, dedi. Ben dedim: Eer onun bundan maksad Kurandan (bir ayeti) okumak ise? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Eer onu zecek veya sevindirecek bir haber verilirse bylece o da sbhanellah!, elhamdlillah!, Allahmme! lek-el hamd veya Allahmme! Lek-e kru dese ve bununla ona cevap vermeyi kastetmise? Bu sz onun namazn bozar, dedi. Ben dedim: Onun maksad bununla onlara cevap vermek deil, fakat Allaha hamd etmek, tekbir getirmek ve tesbih etmek ise? Bu sz olmaz dedi, onun namaz tamdr. Ben dedim: tesbih, tahmid, tekbir ve kr nasl sz olur? Bazen 925 iir, tesbih ve tahmid olmuyor mu, eer bir air 926 namazda bir iir sylemi olsa bu bir sz olmaz m 927 ve onun namazn bozmaz m? Ben evet, bozar dedim.928 te bu ile o ayndr, dedi. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise; bana gelince ben tesbih, tahmid ve tehlili bir sz olarak grmem ve o bununla her ne kadar cevap vermeyi kastetmi olsa bile bu onun nazmn bozmaz, dedi. MUSHAFTAN OKUYAN BR KMSENN CEMAATA MAM OLMASI 929 Ben dedim: Ramazanda veya ramazann dnda 930 cemaate imam olan kimse Mushaf yznden okuyor, ne dersin? Ben bunu mekruh grrm, dedi. Ben dedim: 931 O yalnz bana klm olsa da yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: 932 Bu onun namazn bozar 933 m? Evet, dedi. Bu 934 Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise bize

Bu balk S ve HA nshalarndan dmtr. Metindeki fe merrat hadimuhu ifadesi S nshasnda fe mera hadimuhu olarak gelmitir. Doru olan ise fe merrat hadimuhu olandr. Muhtasarda bu fe merrat-il hadimu olarak geer. 923 Metindeki evmee bi yedihi ifadesi esas nshada byledir. Dier nshalarda ise ve evmee olarak gelmitir. 924 Metindeki fe erade kelimesi S nshasnda ve erade olarak gelmitir. 925 Metindeki kad kelimesi S nshasnda byledir. Bu dier nshalardan dmtr. 926 Metindeki airan kelimesi S nshasnda e-airu olarak gelmitir. 927 Metindeki ema yekun kelimesi Z ve HA nshalarnda ema kane yekun olarak gelmitir. 928 Metindeki kult (ben dedim) kelimesi esas nshada ve H nshasnda kale (dedi) olarak gelmitir. Bunun dorusu, Z, HA ve S nshalarnda geldii gibi kult eklidir. 929 Bu balk Z, HA ve S nshalarndan dmtr. 930 Metindeki fi ayr-i kelimesi S nshasnda ev ayr-i olarak gelmitir. 931 Ben dedim ifadesi H ve A nshasnda dedi olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 932 Ben dedim ifadesi Z, HA ve S nshalarnda byledir. H ve A nshasnda ise bunun yerine O dedi ifadesi gelmitir ki, bu bir tahriftir. . 933 Metindeki tfsid (bozar) kelimesi H nshasnda nefshu olarak gelmitir ki, bubir yanltr. S nshasnda ise tfsidu zalike aleyhi salatehu eklinde gelmitir. 934 Bu kelimesi S nshasnda o olarak gelmitir.
921 922

113

gelince, biz onun namaznn tam olduu grndeyiz, fakat biz bunu ehl-i kitabn yaptna benzediinden dolay onun iin mekruh grrz 935 dediler. Ben dedim: Adam zerinde lm bir hayvann tabaklanm936 derisi olduu halde namaz klyor, ne dersin? Bunda bir saknca yoktur. Onun tabaklanm hali 937 temizdir, dedi. Ben dedim: Eer deri tabaklanm deilse? Onun namaz fasiddir, dedi ve onun bu namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer yannda lm hayvann etinden pek ok bulunan kimse bununla namaz klm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bu hayvann kemiklerinden veya ynlerinden zerinde olduu halde namaz klarsa ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, kemik et cinsinden deildir, yn de yledir. Kemik tabaklanmaz; ondan faydalanmakta bir saknca yoktur. NNDE NSAN PSL OLDUU HALDE NAMAZ KILMAK 938 Ben dedim: Adam nnde veya yan tarafnda insan pislii veya bevil olduu halde namaz klarsa bu onun namazn bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim. Eer pislik, secde ettii veya dikildii yerde ise? Onun namaz fasittir ve bu namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Pislik durduu yerin ve secde ettii yerin kysnda ve kenarnda ise? Bu ona bir zarar vermez, ancak ben onun bu yerden uzaklamasn isterim, dedi. Ben dedim: arap939 lm hayvan (lei), kan ve kusmuk da byle midir? Evet, dedi. NNDE BEVL OLDUU HALDE YERDE VEYA YAYGI ZERNDE NAMAZ KILMAK 940 Ben dedim: Bir adam zerinde bevil, insan dks, kan, kusmuk veya arap olan bir toprakta namaz kld. Fakat bunlar kurumu ve eseri gitmi durumdadr, ne dersin? Onun nazm tamdr, dedi. Ben dedim: Eer onun eseri gitmemise? 941 Onun namaz fasiddir, onun bu namaz yeniden klmas 942 gerekir. Ben dedim: Bir adam kendisine bevil, insan tersi, kan, arap veya kusmuk bulam943 fakat bunlar kurumu ve eseri gitmi- bir yayg zerinde namaz kld, ne dersin? Onun namaz fasiddir ve onun bu namaz yeniden klmas gerekir. 944 Bu konuda yayg topraa benzemez. Ben dedim: Adam yer ok scak veya ok souk diye bundan kanmak iin kee, ul, hasr, yn 945 elbise, 946 seccade veya elbisesi 947 zerinde namaz klyor, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi.
Metindeki fe nera kelimesi H, S ve HA nshalarnda byle, A ve Z nshalaranda ise nera eklinde gelmitir. 936 Metindeki medbun kelimesi S nshasna medbuan olarak, A nshasnda medbuatin olarak gelmitir ki, bu yanltr. 937 Metindeki dibauhu kelimesi S nshasnda dibaathu olarak gelmitir. 938 Bu balk H nshasnda byledir, fakat o dier nshalardan dmtr. 939 Metindeki el-hamru kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise el-lahm olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 940 Bu balk H nshasnda byledir. Fakat o A, Z , HA ve S nshalarndan dmtr. 941 Metindeki fe in kane lem yezheb eseruhu ifadesi Z ve HA nshalarnda fe in lem yezheb eklinde gelmitir. 942 Metindeki en yestakbile kelimesi H nshasnda en yide olarak gelmitir. 943 Metindeki kad kane HA nshasnda kane kad olarak gelmitir. 944 Bu paragraf batan buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 945 Metindeki ala kelimesi H nshasndan dmtr.
935

114

KAR ZERNE NAMAZ KILMAK 948 Ben dedim: Kar zerinde namaz klan adam hakknda ne dersin? Eer bu kar oturmu olup zerinde secde edilebiliyorsa bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Mescidin kblesinin hamama, bir helya veya bir kabire doru olmas mekruh olur mu ne dersin? Evet, ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Eer bir adam orada 949 namaz klarsa nazm 950 onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Yolcu olan kimselerin yol zerinde namaz klmalar mekruh olur mu ne dersin? Evet, ben bunu onlar iin mekruh grrm, dedi. Namaz kldklar zaman onlarn yoldan kenara ve kyya doru ekilmeleri gerekir. Ben dedim: Eer ekilmezler ve yolun tam ortasna namazlarn klarlarsa? Onlarn nazm tamdr, dedi. UZUVLARINDAN BRS ZERNE veya ADAMIN SIRTINA SECDE ETMEK 951 Ben dedim: insanlarla beraber namaz klan bir adam onlarn izdiham ve sktrmasndan dolay secde edecek yer bulamad iin (nndeki) adamn srtna secde etti, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Adam namaz kld zaman rk ve secdesini hafif ve yeni yaparsa ve srtn tam dz yapmazsa bu onun iin mekruh olur mu, ne dersin? 952 Evet dedi, ben bunu mekruhlarn en kts olarak grrm. Ben dedim. Adam namazda imama uymu fakat o bu le namaz m yoksa cuma namaz m bilmiyor. Bylece o imamla beraber iki rekt namaz kld. O grd ki bu Cuma veya le imi, ne dersin? Hangisi olursa olsun, o namaza niyet ettiinden dolay bu onun iin yeterli olur, dedi. nk o imamn namazna niyet etmitir. Bu Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammedin grdr. Ben dedim: Eer o namazda imama uyarsa fakat imamn namazna uymaya diye niyet etmezse yalnz cumaya diye niyet ederse ve onunla beraber namaz klarsa ve imamn Cuma namazna niyet etmeyip leye niyet ederse, byle onunla beraber namaz klp (bitirince) onun le namaz olduunu grrse? Bunun namaz fasiddir, dedi. Ben dedim: leye niyet ettii halde imama uydu fakat imamn namazna niyet etmedi. Bylece onunla beraber namaz kld ve grd ki o Cuma imi, ne dersin? Onun namaz fasiddir, dedi. nk o imamnn niyet ettii eye niyet etmemitir. Ancak o imamnn kendi zerine gerekli kld eyi o kendisi zerine gerekli klmamtr. 953 Ben dedim: Adam namaz kld ve secdede burnunu yere koydu; fakat alnn koymad veya alnn koydu da burnunu koymad, ne dersin? Onun namaz yeterlidir, dedi, fakat onlar her ikisini birden koymazsa kt yapm olur. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu
Metindeki el-buriyy kelimesi S nshasnda el-buriya olarak gelmitir. Metindeki ala sevbihi kelimsi HA ve S nshalarnda ve yescd aleyhi ev yedau sevbehu eklinde gelmitir. 948 Bu balk H nshasnda byledir. Dier nshalardan ise dmtr. 949 Metindeki fihi kelimesi yerine S nshasnda ileyhi kelimesi gelmitir. 950 Metindeki salathu kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 951 Bu balk H nshasnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 952 Bu ne dersin ifadesi H nshasndan dmtr. 953 Ebu Sleymandan gelen haberin rivayetinde yle denilmektedir: O dedi: Adam, imamn namazna ve cumaya niyet ettii zaman onun le olduunu grse bile onun namaz caizdir. Bu sahih bir grtr. Zira namazn yaps imamn namazna uyma niyeti ile kurulmutur. Bundan baka bir eyi ilave etmeye ihtiya yoktur. Zaten bu adam niyet ettim u imama uymaya diyen kimseye benzer. Ona gre (imam) zeyddir, fakat onun Amr olduunu grse bile bu uyma sahih olur. Ancak ahsa, Zeyde uymaya niyet etme ve onun Amr olduu grme ise byle deildir. Eh. Serahsi, Mesut, I, 208
946 947

115

Yusuf 954 ile Muhammed 955 ise adam bir hastalk sebebiyle burnu zerine secde eder ve aln zere secde etmezse 956 bu onun iin yeterli olur. Eer o bunu bir hastalk olmadan ve buna gc yettii halde yaparsa onun namazn yeniden klmas gerekir, dediler. Eer 957 o buna kadir olduu halde aln zere secde eder, fakat burnu zere secde etmezse bu onun iin yeterli olur. 958 NAFLE VEYA FARZ BR NAMAZA AYAKTA BALAYIP SONRA BR MAZERET BULUNMADAN BR EYE DAYANMAK VEYA OTURMAK 959 Ben dedim: mam olarak veya yalnz bana farz namaz klan adamn bir eye dayanmas mekruh olur mu ne dersin? Evet dedi, bir mazeret durumu mstesna ben bunu mekruh grrm. Ben dedim: Eer o bunu 960 yaparsa? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Bir adam namaza balad. Kraati yapt sonra rkua gitti. O rku halinde iken namaz iin iftitah tekbirini almadn hatrlad ve bylece o rkuda olduu halde iftitah tekbiri ald, ne dersin? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun ban rkudan kaldrmas ve tekbir almas sonra kraat etmesi sonra rku etmesi ve tekbir almas961 gerekir. Ben dedim: Eer o iftitah tekbirini almam, fakat bunu hatrlad zaman rku iin ve secde iin tekbir alm ise ne dersin? Bunlarn hibirisi onun iin yeterli olmaz. Namaz ister farz ister nafile olsun onu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Adam ayakta nafile bir namaza balad sonra o oturmak istedi ve bir mazereti bulunmadan oturarak namazn klsa, bu onun iin yeterli olur mu 962 ne dersin?963 Ebu Hanifenin grne gre evet, dedi. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yeterli olmaz, dediler. Ben dedim: Eer o oturarak (nafile) namaza balasa sonra ayaa kalkmak aklna gelse bylece ayakta namaz klsa veya namazn bir ksm ayakta, bir ksmn ise oturarak klsa? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o oturarak iftitah tekbirini alsa, kraati yerine getirse, ve rku etmek isteyince ayaa kalksa bylece rkua gitse ve bunu bylece namaznn tamamnda yapsa? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Hz. Peygamberden Onun byle yapm olduu bize kadar ulamtr 964 Ben dedim: Adam ayakta namaza balad zaman sen onun oturmasna niin izin verdin ve niin bu adam ayakta iki rekat namaz klmak Allah iin zerime bor olsun diyen bir kimse mesabesinde olmuyor, ne dersin? Bunlar kyasta ayn eyleridir. Fakat ben 965 burada istihsan yapyorum.

Metindeki ve kale Ebu Yusuf cmlesi HA ve S nshalarnda byle,dier nshalarda ise ve kavl Ebu Yusufa eklinde gelmitir ki, bu yanltr. 955 Muhammed kelimesi mstensihin yanlgsyla S nshasndan dmtr. 956 Aln zere ifadesinden sonra HA ve S nshalarnda o buna kadir olduu halde yaparsa namaz iade eder. Eer o buna kadir iken aln zere secde eder, fakat burnu zere secde etmezse bu onun iin yeterli olur. Eer o burnu zere secde eder, fakat aln zere secde etmezse (namaz iade eder.) cmleleri gelmitir. 957 Metindeki ve in ifadesi H nshasnda byledir. Buradaki vav harfi dier nshalardan dmtr. 958 o buna kadir olduu halde yaparsa onun iin yeterli olur. cmlesi S nshasndan ilave edilmitir. 959 Bu balk H nshasnda byledir. Fakat o A, Z, HA ve S nshalarnda yoktur. 960 Metindeki zalike kelimesi Z ve HA nshalarnda byledir. Bu dier nshalardan dmtr. 961 Metindeki fe ykebbiru kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Bu dier nshalardan dmtr. 962 Metindeki hel kelimesi Z nshasnda ve hel olarak gelmitir. Bu bir ey ifade etmez. 963 Ne dersin ifadesi H nshasndan dmtr. 964 Buhari bu haberin isnadn Sahihinde yle aklar: Muhammed b. el-Msenna, Yahya b. Said ve Hiam babas yoluyla Hz. Aienin yle dediini haber verdi: Ben Hz. Peygamberin yalanncaya kadar gece namaznda oturarak bir ey okuduunu grmedim. Yalannca oturarak okurdu. zerinde sureden otuz veya krk ayet kald zaman ayaa kalkar ve bu ayetleri okur, sonra rku ederdi. Eh. s. 52. 965 Metindeki eneni kelimesi H ve S nshalarnda enni olarak gelmitir.
954

116

Bu 966 Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise onun iin yeterli olmaz, dediler. ABDESTSZ NAMAZ KILAN KMSE 967 Ben dedim: Adam abdestsiz olarak nafile bir namaza balasa veya abdestli olup da zerinde dirhem miktarndan daha fazla kan, bevil veya pislik buluna ve o bunu bilmese sen bunu 968 namaza balam kabul eder misin, ne dersin? Bu namaza giri olmaz.969 Onun zerine bir kaza da yoktur. Ben niin dedim? nk bu kimse nazmn byle tamamlasa bu onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Adam gnn yarsnda, gne tam kzard zaman, sabah namazndan sonra veya gne domadan nce nafile bir namaza balad ve iki rekt namaz kld, ne dersin? O kt yapmtr, fakat zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: Eer o namaz brakp ifsad etmi olsa 970 ne dersin? Onun o namaz bundan sonra namaz klmann helal olduu bir vakitte kaza etmesi gerekir, dedi. nk dedi o, bir namaza girmi bylece balam ve onu kendi zerine vacip klmtr. Ben dedim: Kadn beraberinde tad ocuu ile birlikte namazn klyor, ne dersin? O dedi, ocuu tama konusunda kt yapm olur. Onun ocuu (srtndan yere) koyup ondan sonra namazn klmas gerekir. Ben dedim: Eer o ocuunu koymaz ve ylece namazn klarsa? Onun namaz tamdr, dedi. ELNDE DRHEM VE DNAR OLDUU HALDE NAMAZ KILAN KMSE 971 Ben dedim: Adamn elinde dirhem, dinar ve inci olduu halde namaz kld. Bu onun namazn bozar m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer onun elinde on dinar olsa 972 yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onun elinde bir meta (yiyecek veya giyecek eyas), elbiseler, dirhemler, mcevherat veya dinarlar bulunsa 973 yine byle midir? Evet dedi, bunlarn hepsinde onun namaz tamdr. Ancak ben bunu onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Eer onun elinde dirhemler, dinarlar veya bir eya olursa iki elini rkuda dizlerine koymam ve onlar secdede de yere koymam ise ne dersin? Ben bunu onun iin mekruh grrm, fakat onun namaz tamdr, dedi. NAMAZDA MAZERETSZ OLARAK OTURAI ZERNE OTURUP BACAKLARINI KIVIRARAK DKMEK974 Adam namazn kld. Fakat o mazeretsiz olarak namazda otura zerine oturup bacaklar kvrd veya bada kurdu, ne dersin? O kt yapmtr, fakat namaz tamdr,
Metindeki ve haza kelimesi A, Z ve HA nshalarnda ve huve olarak gelmitir. Bu balk H nshasnda byledir. Fakat dier nshalardan dmtr. 968 Metindeki haza kelimesi Z ve HA nshalarnda zalike olarak gelmitir. 969 Metindeki kale leyse haza dhulen ifadesi S nshasnda kale la leyse haza bi dhulin eklinde gelmitir. 970 Metindeki lev kelimesi S nshasnda in olarak gelmitir. 971 Bu balk H nshasnda byledir. Fakat dier nshalardan dmtr. 972 Metindeki aarat denanire ifadesi S nshasnda aarat derahime ev aarat denanire eklinde gelmitir. 973 Metindeki fi yedihi metaun ev siyabn ev derahime ev cevherun ev denanira ifadesi S nshasnda fi yedeyhi eyn ymsikhu min metain ev siyabin ev derahime ev cevahira ev denanira eklinde gelmitir. 974 Bu balk H nshasnda byle, fakat o dier nshalardan dmtr.
966 967

117

dedi. Ben dedim: Adam oturarak nafile bir namaz kld zaman bada kurabilir mi 975 ve diledii gibi oturabilir mi ve isterse kabalar zerine oturup bacaklarn dikerek ellerini nden balayarak namaz klabilir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim. Adam mescidin stnde imamn namazna uyarak klsa bu onun iin yeterli olur mu ne dersin? Eer o dedi imamn arkasnda olursa onun namaz tamdr. Eer o imamn nnde ise onun namaz fasid olur ve namazn yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer sath mescidin yan tarafnda ise ve mescidle onun arasnda bir yol yoksa adam bu sathta imam ile beraber namaz klyor, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Adam 976 kble duvarnda ba kesilmi izili resimler olan bir evde977 namaz kld, ne dersin? Bu ona bir ey978 zarar vermez, dedi. Zira bunlar resim saylmaz.979 Ben dedim: zerinde resimler olan strenin 980 mescidin kble tarafnda bulunmas mekruh 981 olur mu ne dersin? Evet, dedi.982 Ben dedim: Eer bu evin kaps zerinde kblenin gerisinde olursa? Bu kble tarafnda bulunmas mesabesinde deildir, dedi. Ben dedim: Adam zerinde resimler bulunan bir elbise ile namaza kld, ne dersin? Ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Ben dedim: Eer o bunla klarsa? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: eer o evinde secde yerinin (mescidin) kble tarafnda resimler bulunduu halde namaz klm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Onun namaz tamdr. Ben dedim: Adam zerinde resimler bulunan bir yayg zerinde namaz kld, ne dersin? Ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Ben dedim: Eer bununla klarsa? Onun namaz tamdr, dedi. 983 Resimler kble tarafnda olmaktansa yayg 984 zerinde olmas daha hafif ve nemsizdir. nk onun yayg zerinde bulunmasna cevaz verilmitir. Ben dedim: Okumasn bilen bir adam nafile bir namazda mmi 985 bir adama uydu ve sonra namazn bozdu, ne dersin? Onun bu namazn kaza etmesi gerekmez, dedi. Ben dedim: O adam bir kadna uysa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: O cnp veya abdestsiz 986 olan bir adama uysa yine byle midir? Evet, dedi, senin bu anlattklarndan dolay onun zerine bir kaza gerekmez. Ben niin dedim? nk dedi, o tam 987 bir namaza balam ve girmi deildir.
Metindeki e yeterabbeu kelimesi H ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise istifham hemzesi olmadan yeterabbeu eklinde gelmitir. 976 Metindeki raclen kelimesi yerine H nshasnda in kelimesi gelmitir. 977 Metindeki beytin kelimesi S nshasnda el-beyti olarak gelmitir. 978 Metindeki eyen kelimsi A nshasnda eyn olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 979 Metindeki hazihi leyset ifadesi S nshasnda haza leyset olarak gelmitir. Dier nshalarda ise haza leyse eklindedir. Halbuki bunun dorusu hazihi leyset eklinde olandr. 980 nlerinden insan veya hayvan gemesi muhtemel bir yerde namaz klanlarn secde edecekleri yerin biraz ilerisine koyduklar yahut diktikleri bir engele fkh tabiri olarak stre derler. (ev.) 981 Metindeki e tkrah kelimesi H nshasnda e ykrah olarak, S nshasnda ise hel ykrah olarak gelmitir. 982 nk bunda ekil ve heykellere ibadet eden kimseye benzeme vardr. Fakat bu byk bir ekilde olup uzaktan bakld zaman grnecek durumda olmaldr. Buna gre o kk bir eyse bunda bir saknca yoktur. nk heykele tapan insan, gerekten onlardan kk olanna tapnmyor. Ebu Musann yznde hakikaten iki tane sinek vard. Danyal aleyhisselamn yz bulununca onun yzk kanda aralarndaki bebee sarlm iki aslan (figr) olduu grlmtr. Sanki bununla onun ilk hali hikaye edilmektedir. Veya nk bizden nceki eriatlerde resim ve heykel helal idi. Allah Teala Ona diledii kale ve heykelleri yaparlard (Sebe 34/ 13) Eh. Serahsi, Mebsut, I, 210. 983 Bu soru ve cevap cmlesi H nshasndan dmtr. 984 Metindeki ve el-bisatu kelimesi S nshasnda byledir. Geri kalan nshalarda ise kult vel bisatu eklinde gelmitir. Bu mstensihin bir yanlgsdr. Bunun dorusu kult kelimsinin silinmesidir. 985 Metindeki mmi kelimesi HA ve S nshalarnda racln mmiyyn olarak gelmitir. 986 Metindeki ev ala gayri vduin ifadesi, HA, S nshasnda ve Muhtasarda byledir. Dier nshalarda ise ev gayra vduin olarak gelmitir. 987 Metindeki tammetin (tam) kelimesi H nshasndan dmtr.
975

118

Ben dedim. Bir adam namazda imama uymu onunla beraber namaz klyor. Onun yannda henz bali olmam bir cariye de imama uymu namaz klyor. Bu durum adamn namazn bozar m 988 ne dersin? Eer cariye temyiz ana ulam namazn gereini anlayabiliyorsa ben istihsanla onun namaznn fasit 989 olduunu kabul ediyorum ve ona namazn iade etmesini emrediyorum, dedi. Zira bu cariye eer abdestsiz veya plak klm olsayd, ona namazn 990 yeniden klmasn emrederdim.991 Ben dedim: Henz bali olmam 992 fakat bali olmaya balam 993 olan ocuk da abdestsiz veya plak namaz kld 994 zaman byle midir, sen ona namazn iade etmesini emreder misin? Evet, dedi. Ben dedim: Blu ana yaklam (mrahika) ve fakat henz hayz grmemi bir cariye bartsz namaz kld, ne dersin? Ben bu konuda istihsan yapyorum dedi. Bunun onun iin yeterli olduunu gryorum ve bu 995 onun plak ve abdestsiz olmasna benzemez, diyorum. Ben dedim: Bir cariye bartsz namaz kld ne dersin? Onun namaz tamamdr, dedi. Ben dedim: Mkatebe mdebbere ve mm veled cariyeler de byle midir? Eve, dedi. Ben dedim: Mkatebe cariye veya mm veled 996 ba rtsz bir rekat namaz kld ve sonra azat edildi, ne dersin? Onun bartsn rtmesi ve kld namaznn zerine devam etmesi gerekir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi o, namaz onun iin helal, caiz ve tam olduu halde namaz kld sonra o azat edildi ve o hr olduu halde ba rtl olarak namaz kld. Bylece onun namaz cariye ve hr olarak her iki halde de tamamdr. Ben dedim: Adam abdest ald, fakat uzuvlarndan birisine su isabet etmedi sonra namaza durdu bylece bir rekat namaz kld. Sonra abdesti bozuldu, onda yellenme meydana geldi veya burnu kanad veya kustu. Bylece o abdest ald. O abdesti zerine devam eder mi, yoksa yeniden mi alr, ne dersin? Bilakis 997 o dedi, abdestini ve namazn yeniden alr ve klar. Ben niin dedim? O namazna devam edip tamamlam olsayd, onu yeniden klmas gerekirdi! nk dedi, o, abdest alm ve namaz tamamlam olsa ve sonra abdesti bozulsa onun yeniden abdest almas gerekir. Bu ekilde onun abdesti tamam olmaynca bylece onun namazn yeniden klmas ncelikle gerekir. 998 FARZDA HASTANIN NAMAZI Ben dedim: Ayaa kalkamayan ve secde etmeye gc olmayan hasta nasl yapar, ne dersin? O deinde ima (ban aaya emek) suretiyle namazn klar. Secdeleri rkudan daha fazla aada yapar, dedi. Ben dedim: Eer o namaz klarken kyama gc yetip de secde etmeye yetmezse? O oturarak ima ile namaz klar, dedi. Ben dedim: Eer o
Metindeki yfsid kelimesi H nshasnda byledir. Dier nshalarda ise tfsid olarak gelmitir. Metindeki efsede kelimesi A nshasnda tfsid olarak S nshasnda ise efsedet eklinde gelmitir. 990 Metindeki es-salat kelimesi HA ve S nshalarnda salateha olarak gelmitir. Bu es-salat kelimesi Z nshasndan dmtr. 991 Metindeki emertha kelimesi S nshasnda amiruha olarak gelmitir. 992 Metindeki ve lem yebl kelimesi HA nshasnda ve emma iza lem yebl olarak, S nshasnda da ve emma lem yebl eklinde gelmitir. 993 Metindeki ellezi kad yekad ifadesi HA ve S nshalarnda ellezi yekad olarak geldi. 994 Metindeki ev salla kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise ve salla olarak gelmitir. 995 Metindeki haza kelimsi S nshasnda byledir, o dier nshalardan dmtr. 996 Metindeki ev mm veledin ifadesi H, HA ve S nshalarnda byle dier iki nshada ise ve mm veledin olarak gelmitir. 997 Metindeki bel kelimesi H nshasndan dmtr. 998 Metindeki es-salat kelimesi yerine HA ve S nshalarnda el-vdu kelimesi gelmitir.
988 989

119

ayakta ima ile klarsa? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: O ancak yan gelerek namaz klabiliyorsa nasl yapacak? O kbleye doru ynelir, sonra yan yatt ekliyle ima ile namazn klar, yalnz secdelerini rkudan daha aa yapar, dedi. Ben dedim: Hasta adam yatarak namaz kld. Baka bir hasta da ona uyup ima ile namazn kld, ne dersin? Her 999 ikisinin namaz da yeterlidir, dedi. Ben dedim: Eer bunlar bir cemaat olurlarsa 1000 yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Hasta bir adam1001 oturarak rku ve secde edip 1002 namazn kld. Onun arkasnda bir topluluk da ona uyup ayakta 1003 namazlarn kldlar. Onlar iin yeterli olur, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr.1004 Ben dedim: mam salkl olup ayakta namazn klyor. Onun arkasnda ise oturarak namaz klan bir hasta var, ne dersin? Onun iin yeterlidir, dedi. Ben dedim: Eer imamn arkasndaki hasta ima ile namazn klyorsa? Bu onun iin yeterlidir ve onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Eer imam hasta olup secde edemiyor ve oturarak ima ile namaz klyorsa, ayakta namaz klan bir grup insan da ona uymusa ne dersin?1005 mamn namaz yeterli 1006 grubun namaz ise yetersiz olur, dedi. Ben dedim: Gzlerinden 1007 su ekilmi bir adam oturmak ve secde etmekten yasaklanp srt st yatmakla 1008 emredilmitir. Bu adamn srt st byle yatarak ima ile namaz klmas onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi, onun iin yeterli olur. 1009 Ben dedim: Hasta bir adam bunu bilerek kbleden baka bir yere ima ile namaz kld, ne dersin? Onun iin yeterli olmaz dedi. Onun bunu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Salkl adam da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bunu kastl olarak deil, yanlarak yapmsa? Onun iin yeterli olur, dedi.1010 Ben dedim: Hasta bir adam hastalm beni namazdan alkoyacak diye korkarak bile bile vakti gelmeden veya vakit geldi zannederek namaz kld. Sonra bundan sonra o anlad ki, nazm vaktinden nce klm, ne dersin? Her iki halde de onun iin yeterli olmaz dedi. Onun bu namaz yeniden klmas gerekir.
Metindeki cemian kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki lev kanu esas nshada ve lev kan olarak gelmitir. 1001 Metindeki raclen kelimesi H nshasndan dmtr. 1002 Metindeki yerkeu ve yescd ifadesi esas nshada byledir. H, Z, HA ve S nshalarnda ise yescd ve yerkeu olarak gelmitir. 1003 Metindeki kyamen kelimesi S nshasnda byle, dier nshalardan ise dmtr. 1004 Bu Ebu Hanifenin grdr ifadesi nshalarda byledir. Halbuki bunun dorusu Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr., olmaldr. Serahsi Mebsutunda der ki: mam oturarak uyan kimse ise ayakta klarsa bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufa gre istihsanen caizdir. Muhammede gre ise ayakta klmak caiz deildir. lh. I, 213. 1005 Ne dersin cmlesi H nshasndan dmtr. 1006 Metindeki yeczihi kelimesi esas nshada la yeczihi eklinde gelmitir ki, bu yanltr. Mstensihin sehven koymu olduu la harfi hazfedilmelidir. 1007 Metindeki yenziu el-ma min ayneyhi ifadesi S nshasnda nezea el-ma min aynihi olarak gelmitir. 1008 Metindeki yestelka ala ifadesi S nshasnda yestelka naimen ala olarak gelmitir. 1009 Metindeki yeczihi kelimesi HA ve S nshasnda byledir, fakat o dier nshalarda yoktur. 1010 Bunun anlam udur: Kblenin ne tarafta olduunu bilmek ona zor geldii zaman aratrr, hangi yne kanaat getirirse oraya doru klar. Sonra onun yanl yapt ortaya ksa bile onun namaz geerlidir. Eer o (aratrma yapmayp) kasti hareket ederse Hz. Aliden gelen bir hadise gre onun namaz caiz deildir. Aratrma yapm olan kimsenin kblesi ynelmi olduu taraftr. Bylece sonu olarak hasta kimse aciz olduu konularda salkl kimseden ayrlr. Fakat gc yettii konularda ise salkl insanla aralarnda bir fark yoktur. Sonra salkl adama lde kbleyi bulmak zor olursa aratrma yapar ve bulduu cihete doru namazn klar. Sonra onun kblede yanld ortaya ksa bile onun namaz caizdir. Fakat (aratrmadan) karar verirse namaz caiz olmaz. Bu da ite byledir. Eh. Serahsi, Mebsut, I, 215..
999 1000

120

Ben dedim: Hasta bir topluluk bir evde bulunuyorlar. Bunlardan birisi imam olup dierleri de ona uyup oturarak namaz klyorlar, ne dersin? Onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Eer imam hasta ise arkasnda salkl olan cemaat ona uyup imam oturarak ima ile veya yatanda yan gelerek ima ile cemaat de ayakta olduu halde namazlarn klyorlar, ne dersin? 1011 mam iin yeterli, her iki halde de cemaat iin ise yeterli deildir, dedi. Ben dedim: Bir grup hasta insan bir evde bulunuyorlar. Aralarndan biri onlara geceleyin namaz kldryor. mam kbleye doru cemaat ise baka bir yere namaz klyor veya imam kbleden baka bir yere, arkasndaki cemaat ise kbleye ya da baka bire yere bilmeden klyorlar ve onlar kbleye isabet ettikleri kanaatindedirler, ne dersin? Onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Yolcu bir cemaat seferde namaz klyorlar. lerinden birisi kendilerine imamlk yapyor. Kbleye yneldiler 1012 fakat hata ettiler. Bir rekat kldktan sonra kbleyi rendiler, ne dersin? Onlar kalan namazlar iin yzlerini kbleye evirirler ve onlarn namazlar tamdr, dedi. Ben dedim: Sen niin namazlar tamdr, diyorsun. Halbuki onlar kbleden baka yere kldlar ve sonra namazlarndan kmadan nce kbleyi rendiler? nk onlar dedi, namazlarn oraya tamamlam olsalard tine onlar iin yeterli olurdu.1013 Ben dedim: Hasta bir adam oturarak veya yan gelerek ima ile namaz klyor. O namazda yanld, ne dersin? Onun im ile iki sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Konumaya gc olmayan hasta bir adamn okumakszn sadece ima etmesi onun iin yeterli olur mu ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bir gn bir gece baygn kalan hasta bir adam sonra aylyor, ne dersin? Onun geirmi olduu namazlar kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o birka gn baygn kalrsa? O terk etmi olduu namazlarn kaza etmez, dedi. Ben dedim: Bunlarn fark nerede? Bu Hz. merden gelen bir haber-hadis zerine byledir, dedi. 1014 Ben dedim: Hasta bir adam namaza balayp ima ile bir rekat namaz kld sonra abdesti bozuldu. O abdest alp namazna kald yerden devam eder mi ne dersin? Evet, dedi. Bu konuda hasta ve salkl adam birdir. Ben dedim: Hasta bir adamn vcudunda veya banda olan yara ve arlar sebebiyle ayakta duramyor, rku ve secde yapamyor. Bu adam oturup secdeleri rkudan daha aada olmak zere ima ile klar m? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adama korku ve endie sarp kendisinde olan bu halden dolay ayaa
Ne dersin ifadesi H nshasndan dmtr. Metindeki ve temmedu kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Dorusu da budur. Dier nshalarda ise teammede olarak gelmitir. 1013 Metindeki li ennehum lev temmu aleyha eczeehum cmlesi H nshasnda lev etemmu aleyha ecezthum eklinde gelmitir. 1014 Metindeki an ibn mer yerine HA ve S nshalarnda an Abdullah b. mer eklinde gelmitir. Ben dedim: bn merden gelen bu hadisi yazar Kitab-l Asarnda rivayet etmitir: Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla bn merin bir gn ve bir gece baygn olan kimse hakknda namazn kaza eder dediini haber verdi. Muhammed dedi ki: O bir gnden daha fazla baygn kalm olsa bile biz bu gr alyoruz. Bu ayn zamanda Ebu Hanifenin grdr. Eh. s. 36. O bunu ayn zamanda Kitab-l Hccet adl eserinde de rivayet etmitir. O yine Kitab-l Hccette Abdullah b. merden rivayet ediyor: Nafi, bn merin bir gn ve bir gece baygn kaldn ve namazlarndan hibirisini kaza etmediini haber verdi. O Muvattada rivayet ediyor ki, Malik bize Nafi yoluyla bn merin bayldn sonra ayldn ve namazn kaza etmediini haber verdi, Muhammed dedi ki: Bir gn ve bir geceden daha fazla baygn kalrsa biz bu gr alyoruz. Eer o bir gn ve bir gece ya da bundan daha az baygn kalrsa o namazlarn kaza eder. Ammar b. Yasirden bize ulat ki, o drt namaz vakti baygn kald ve bu namazlarn kaza etti. Bu hadisi bize Ebu Maer el-Medini baz arkadalarndan rivayet etti. Eh. s. 151. O bu hadisi Hccette Ebu Maer, Said el-Makberi ve Muhammed b. Kays yoluyla Amma b. Yasir le, ikindi, akam ve yats namazlarn baygn olarak geirdi. Sonra gece yarsna doru ayld. Bylece le, ikindi ve yatsy kld. Ebu Maer, Nafi ve bn mer yoluyla rivayet eder ki, o dedi: bn mer gn baygn kald ve kaza etmedi. (O dedi) ve biz bn meri ve Ammar alrz. Eh.
1011 1012

121

kalkamayan bu kimse oturarak namaz klsa onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Alnnda yara olan bir adam onun zerine 1015 secde edemiyor 1016 ima ile klsa onun iin yeterli olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o burnu zere secde edebilir. Ben dedim: Eer o ima ile klarsa? Onun iin yeterli olmaz; namazn yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer yara burnunda 1017 olup aln zere secde etmeye gc yeterse yine byle midir? Evet dedi. Ben dedim: Rku ve secde etmeye kadir olamayan bir hasta kendisine ykseltilmi odun, tahta, kam veya yastk zerine secde edebilir mi, ne dersin? Ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. Ben dedim: eer o kendisine doru kaldrlr ve ima etmeden onun zerine secde ederse? Onun namaz yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer o secdede1018 ban aaya eyer ve tahtaya yaklar, burnunu ve alnn 1019 ona yaptrr ve bylece namaz bitirtirse? Onun namaz tamdr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onun ban emesi imadr. Ben dedim: Eer hasta iin bir yastk veya koltuk yast konup onun zerine secde etse yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Hasta kimsenin kraate kadir olduu halde onun kraatsiz olarak namaz klmas 1020 mmkn mdr, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer klarsa? Bu onun iin yeterli olmaz; o bunu yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Yolcu namaz ksaltt gibi hasta da namaz ksaltabilir mi? Hayr, 1021 dedi. Ben dedim: O abdest almaya kadir olduu halde abdestsiz namaz klabilir mi? Hayr, dedi. O btn bular yapsa ve klsa? Onun iin yeterli olmaz ve onun namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Adam namazna salkl olarak balad, ayakta klyor. Sonra ona bir ar arz oldu; o sebeple ancak oturarak ima ile veya yan gelerek ima ile klabildi. Bu namaznn bir ksmn ayakta kld halde geri kalan namazn ima ile klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o oturarak rku ve secde yaparak 1022 iki rekat klar ondan sonra ars geip iyileirse? O geri kalan namazn Ebu Hanife ile Ebu Yusufa gre ayakta klar, dedi.1023 Muhammed ise o yeniden klar grndedir. Ben dedim: Adam hasta olup rku ve secde yapamyor ima ile namaz klyor. Sonra o iyileti ve ayaa kalkt. O geri kalan namazn ayakta klabilir mi? Bu meseleye gelince, bu kii namaza yeniden balar ve namazn hepsini ayakta klar. Bu evvelki meseleye benzemez; nk burada o hepsini 1024 ima ile kld; halbuki evvelkinde secde ediyordu. Ben dedim: Adam hasta olup rku ve secde yapamyor ve oturamyor. Bu yan st yatarak ima ile namaz klmak istiyor. Bu nasl ima edecek ne dersin? O kble tarafna

Metindeki aleyhi kelimesi HA nshasndan dmtr. Metindeki ve la yestetyu kelimesi S nshasnda ve huve la yestetyu eklinde gelmitir. 1017 Metindeki bi enfihi kelimesi S nshasnda fi enfihi olarak gelmitir. 1018 Metindeki yahfadu rasehu bis scudi ifadesi S ve HA nshalarnda rasehu bir rkui smme yahfadu rasehu lis scudi olarak gelmitir. 1019 Metindeki bi enfihi ve cebhetihi ifadesi H nshasnda bi cebhetihi ve enfihi olarak, S nshasnda enfehu ve cebhetehu lis scudi eklinde HA nshasnda da bi enfihi ve cebhetihi lis scudi eklinde gelmitir. 1020 Metindeki en ysalliye kelimsi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise hel yescd ev ysalli eklinde gelmitir. 1021 Bu cmle HA ve S nshalarnda Hasta olan kimse, yolcunun namazn kld gibi mi klar? Evet, dedi. eklinde gelmitir. 1022 Metindeki yescd ve yerkeu ifadesi S nshasnda yerkeu ve yescd olarak gelmitir. 1023 Metindeki ysalli bekyyete salatihi kaimen ifadesi HA ve S nshasnda fe kame e ysalli bekyyete salatihi kaimen kale neam eklinde gelmitir. 1024 Metindeki li enne haza kllehu ifadesi S nshasnda li enne haza kane olarak gelmitir.
1015 1016

122

ynelir ve kafas ile ima yapar, dedi. Secdesini rkdan daha aada yapar ve bylece namazn tamamlam olur. Ben dedim: Hasta adam iki namaz birletirmek istedii zaman ne dersin? le vaktinin sonu gelinceye kadar namaz tehir eder, ikindi namazn da hemen ilk vaktinde klar, dedi. Bunlar bir tek vakitte 1025 birletirip cem yapmaz. O bunlar her hal- karda ayr ayr klar ve Allaha samimiyetle dua eder. NAMAZDA YANILMAK ve NAMAZI BOZAN EYLER1026 Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namazda yanld; rekat m yoksa 1027 drt rekat m kld bilemedi ve bu byle ilk defa yanld ne dersin? Onun namazn yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o byle birok defa yanlyorsa nasl yapacak? Doru olan aratrr, eer onun arlkl gr 1028 namazn tamamlad ynnde ise o namazna devam eder, dedi. Eer onun arlkl gr kendisinin rekt kld eklinde ise o drdnc rekt klarak namazn tamamlar. Sonra tahiyyat okur, selam verir ve iki defa sehiv secdesi yapar, namazn sonunda sana soluna selam verir. Ben dedim: Adam namaz klarken oturacak1029 yerde kalkt veya kalkacak yerde oturdu ise ne dersin? O namazna devam eder yalnz onun iki defa sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Sehiv secdesi yapmas gereken herkes, selam verdikten sonra bu iki secdeyi yapar 1030 tahiyyat okur ve selam verir, yle mi? Evet, dedi. Eer o sehiv secdesinden phe ederse 1031 aratrarak amel eder, yoksa sehiv secdesi iin secde yapmaz. Ben dedim: Adam bayram tekbirlerinde yanld. Onun sehiv secdesi yapmas gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Adam rku ve secde tekbirlerinde yanlrsa ne dersin? Onun zerine sehiv secdesi gerekmez, dedi. Ben bunlarn fark nerde dedim? Rk ve secde tekbirleri rku ve secdelerde sylenen tesbihler mesabesindedir. Bu konuda burada onun zerine secde yapmas gerekmez. 1032 Bayram tekbirleri ise vitir namazndaki kunut ve tahiyyat mesabesindedir ki, bundan dolay onun zerine 1033 sehiv secdesi gerekir. Ben dedim: Adam namazdaki btn tekbirleri unuttu, sadece iftitah tekbirini unutmad. Bunun zerine sehiv secdesi gerekir m ne dersin? Hayr, dedi. (Ben niin, dedim? nk dedi, tekbir bizzat namazn kendisi deildir. Ben dedim: Eer o rku veya secdelerdeki tesbihi unutsa yine byle onun zerine sehiv secdesi yok mudur? Evet dedi.) 1034 Ben niin dedim? Eer o sehiv etse ve euz ekmeyi, besmeleyi veya sbhanekeyi ya da min demeyi terk etse, dedi, onun zerine sehiv secdesi gerekir 1035 mi ne dersin? Ben de hayr, dedim. te bunlar ve o ayndr, dedi.
Metindeki fi vaktin vahidin ifadesi H nshasnda fi vakti ehadihima eklinde gelmitir. Metindeki ve ma yaktauha (namaz kesen eyler) ifadesinden sonra HA nshasnda ve ma yfsidha (namaz bozan eyler) ifadesi ilave edilmitir. 1027 Metindeki ev kelimesi S nshasnda em olarak gelmitir. 1028 Metindeki ekseru rayihi ifadesi HA ve S nshalarnda ekberu rayihi olarak gelmitir. 1029 Metindeki yakud kelimesi H nshasnda kaade olarak gelmitir. 1030 Metindeki yescdhma kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise yescdha olarak gelmitir. 1031 Metindeki fe in ekke kelimesi esas nshada kult fe in ekke olarak gelmi, dorusu kult kelimesinin dier nshalarda olduu gibi hazfedilmesidir. 1032 Metinde geen haza kelimesi S nshasnda zalike olarak gelmitir. 1033 Metindeki ve aleyhi kelimesi S nshasnda fe aleyhi olarak gelmitir. Dorusu dier nshalarda olduu gibi ve aleyhi eklidir. 1034 Trnak iine alnan metin HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. 1035 Metindeki hel aleyhi ifadesi S nshasnda hel kane aleyhi olarak gelmitir.
1025 1026

123

Ben dedim: Eer o tahiyyat unutarak terk ederse? Ben dedi: onun zerine sehiv secdesi gerekli olduunu istihsan ediyorum. Ben dedim: 1036 Eer o birinci veya ikinci rektta 1037 fatihay unutsa ya da baka bir sureye baladktan sonra fatihay 1038 okumadn hatrlasa ne dersin? O fatihay 1039 okumaya balar ondan sonra sureyi okur ve onun zerine sehiv secdesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o ilk iki rektta fatiha okumay unutsa 1040 baka bir sure 1041 okumu olsa, o onlar dier iki rekatta okuyabilir mi ne dersin? Onu dilerse okur, dilerse okumaz, dedi. Ben dedim: Eer o onu okursa bu terk ettii iin bir kaza olur mu? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, eer bu onun iin kaza olmu olsayd, son iki rekatta onu okumak onun zerine vacip olurdu ve o son iki rekatta 1042 fatihay ister okusun ister okumasn, onun zerine sehiv secdesi gerekir. Ben dedim: Adam le namazn klp ilk iki rekatn her birinde fatihay 1043 okudu, fakat ondan baka bir ey okumad ve o bunu unutarak yapt. Onun zerine dier iki rekatta fatiha ile beraber bir sure okumas gerekir mi, ne dersin? Ben okumasn isterim, dedi. Ben dedim: Eer okumamsa? Onun iin yeterli olur, dedi. Fakat ister okusun ister okumasn, onun zerine sehiv secdesi gerekir. Ben dedim: Eer o unutarak ilk iki rekatta Kurandan hibir ey okumam olsa 1044 onun son iki rekatta fatihay ve bir sureyi okumas gerekir, der misin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer her iki rekatta okumam veya birinde okumu ise? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Adam imam olup yats namaz kldrrken son iki rekatta kraat etse 1045 ve kraatleri iinden okusa ya da le ve ikindi olsa bunlarda kraat edip de dndan okusa onun zerine sehiv secdesi gerekir mi 1046 ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: ilk evvelki iki rekatta bir ey okumasa son iki rekatta ise birer ayet okusa evvelkini unutarak sonrakini ise bile bile yapsa ne dersin? Eer (okuduu) ayet gerekten ok ksa deilse (bu) namaz onun iin yeterli olur 1047 dedi. Ebu Hanife ise ayet ksa olsa bile onun namaz caizdir, dedi. O daha sonra bu ilk grnden vazgemitir.1048 Ben dedim: Ne dersin, onun zerine sehiv secdesi gerekir mi? Evet, dedi.
Metindeki kult kelimesi H nshasnda kale olarak gelmitir. Dorusu kultdr. Metindeki fis saniyeti kelimesi H nshasnda es-saniyeti olarak gelmitir. 1038 Metindeki fatihat-el kitabi ifadesi Z, HA ve S nshalarnda fatihatel-Kurani olarak gelmitir. 1039 Metindeki fatihat-el kitabi ifadesi Z, HA ve S nshalarnda fatihat-el Kurani olarak gelmitir. 1040 Bundan nceki cmleden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 1041 Metindeki ayraha kelimesi H nshasnda ayrahuma olarak gelmitir ki, bu yanltr. Dorusu gayrahadr 1042 son iki rekatta ifadesi Z nshasndan dmtr. 1043 Metindeki fatihat-el Kitab ifadesi F ve A nshalarnda byle dier nshalarda ise fatihat-el Kuran olarak gelmitir. 1044 H nshasnda burada mkerrer metin vardr. 1045 Metindeki fe karae kelimesi H nshasnda karae olarak gelmitir. 1046 Metindeki ekane kelimesi H nshasnda kale olarak gelmitir. Dorusu dier nshalarda olduu gibi ekane eklidir. 1047 Bu cmle S nshasnda Eer o gerekten ok ksa bir ayet okursa bu onun iin yeterli olmaz eklinde gelmitir. 1048 (Hkim) Muhtasarda dedi ki: Eer o, her bir rektta birer ayet okursa onun iin yeterlidir. Ancak bu ayetin Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammede gre ksa olmamas arttr. Sonra Ebu Hanife grnden dnerek ayet ksa olsa bile onun iin yeterli olur, dedi. Ebu Yusuftan onun ayetten daha az onun iin yeterli olmaz dedii nakledilmitir. Eh. Serahsi bunun aklamasnda dedi ki: Namazda her bir rekatta bir ayet okuduu zaman bu ayet ister ksa veya ister uzun olsun, Ebu Hanifenin son grne gre onun iin yeterli olur. Ayn zamanda Ebu Yusuf ile Muhammedin gr olan onun ilk grne gre her bir rekatta ksa ayet veya uzun bir ayet okumadka onun iin yeterli olmaz. Baz rivayetlerde Ebu Yusuftan yle rivayet edilmektedir: ayetten daha az onun iin yeterli olmaz. nk onun zerine vacip olan mucizeyi (mucize olan Allah kelamndan) okumaktr. Bu ise suredir. Surenin en ksas da Kevser suresi olup o ayettir. nk adamn kendisine
1036 1037

124

Ben dedim: Bir imam cemaate gizli okunmas gereken namazda kraati aktan okursa 1049 veya aktan okunmas gereken namazda gizli okursa ne dersin? O kt yapm olur, fakat onun namaz tamdr. Ben dedim: Eer o bunu unutarak yapm ise? Onun zerine sehiv secdesi gerekir, dedi. Be dedim: Eer o imam olmayp yalnz bana klmsa aktan okunacak namazda gizli yapm veya gizli okunacak yerde aktan okumusa? Onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: Bunlarn fark nedir? Adam kendi bana kld zaman ve Kuran kulana iittirdiinde veya bunu kendisi iin yksek ya da dk sesle okuduunda bu onun iin yeterli olur. O yalnz bana olduu iin onun zerine (sehiv yoktur. nk o yalnz bandr. O imam olduu zaman onun her eyin hakkn vermesi gerekir. Bu sebeple eer o yapaca bir eyi unutmu olursa onun zerine) 1050 sehiv secdesi gerekli olur. Eer o bunu bile bile yapm olursa kt etmi olur, fakat namaz tamamdr. Ben dedim: mam cemaate namaz kldrd. Fakat o namaznda yanld; ancak cemaat yanlmad, ne dersin? mamn zerine sehiv secdesi vacip olduu zaman her ne kadar ondan bakas yanlmam olsa bile bu imamn arksndaki herkese vacip olur. Ben dedim: mam yanlmad halde arkasndaki kimseler yanlrsa ne dersin? Ne cemaat ve ne de imam zerine sehiv secdesi gerekir, dedi. Ben dedim: Drdnc rekatta teehhtten nce unutarak selam veren adam hakknda ne dersin? O, dedi, tahiyyat okur, sonra selam verir sonra iki defa sehiv secdesi yapar sonra tahiyyat sonra selam verir. Ben niin dedim? Onun zerinde unutulmu bir tilavet secdesi veya secdesini unuttuu bir rekat olmu olsayd ve onu hatrlasa 1051 bylece bu secdeleri yapmak 1052 onun zerine gerekli deil mi, o teehhd okur ve selam verir. Sonra sehiv secdesi yapar ve teehhd okur. Sonra selam verir. O unutarak selam verdii zaman 1053 byledir. Eer 1054 bu secde namazn secdesi ise ve o bunu bilerek selam verirse onun namaz fasit olur. (yle deil mi)? Ben evet, dedim. te bu ve o ayndr, dedi. Eer secde rekattan 1055 ise ve o bilerek selam vermise onun namaz fasit olur. Eer 1056 secde tilavet secdesi ise onun namaz tamdr. Artk onun zerine sehiv secdesi yapmas gerekmez. Ben dedim: Teehht miktar 1057 oturmu olduu ve zerinde tahiyyat bulunduu halde bilerek selam verirse bu onun iin yeterli olur, ayrca onun sehiv secdesi yapmas gerekmez, deil mi? Evet, dedi.
okuyucu ismini verdirecek kadar bir eyi okumas gerekir. Buna gre kim smme nazara (Mddessir 74/ 21) veya mdhemmetan (Rahman 55/ 64) derse buna okuyucu ismi verilemez. Ebu Hanife bu konuda Kurandan size kolay geleni okuyunuz (Mzzemmil 73/ 20) ayetini delil getiriyor. Bylece onun zerine kolay gelen bir tek ayettir. Bunu yapmakla o emri yerine getirmi olur. Zira kraatle ilgili iki hkm vardr: Kraatle namazn caiz olmas ve cnp ile hayzlnn kraatinin- Kuran okumasnn haram olmas. Sonra bu iki hkmden birisinde ayetin ksa olmasyla uzun olmas arasnda bir fark yoktur. te Ebu Hanifenin son gr byledir; anlattmz gibi o burada rkn ismin kapsad manann en aas ile yerine getirilir, temeline dayanmaktadr. Eh. I, 221. 1049 Metindeki yecheru fiha bil-Kurani ifadesi HA ve S nshalarnda byledir. Gizli okunmas gereken namazda kraati aktan okursa ifadesi dier nshalardan dmtr. Onlarda fe yecheru bil-Kurani yerine fe yecheru bil kraeti ifadesi gelmitir. 1050 Bu iki trnak arasndaki metin esas nshadan dmtr. H, Z ve HA nshalarnda da yoktur. Ancak biz onu S nshasndan ilave ettik. 1051 Metindeki fe zekera zalike ifadesi yerine S nshasnda fe feale zalike ifadesi gelmitir. 1052 Metindeki yescdhma kelimesi S nshasnda yescdha olarak gelmitir. Bu zamir secdeye gider. Tensiye zamiri ise iki secdeye yani namaz secdesi ve tilavet secdesine gider. 1053 Metindeki iza kane selleme ifadesi HA ve S nshalarnda iza selleme olarak gelmitir. 1054 Metindeki ve in kelimesi H nshasnda fe in olarak gelmitir. 1055 Metindeki er-rekati kelimesi H ve S nshalarnda rekaten olarak gelmitir. 1056 Metindeki ve in kelimesi S nshasnda fe in olarak gelmitir. 1057 Metindeki kadr-et teehhdi ifadesi S nshasnda mikdar-at teehhdi olarak gelmitir.

125

Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda yanld. 1058 O ne kadar kldn bilmiyor. Fakat sonra o rekat kld hususunda kesin kanaat getirdi. Onun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Eer o yanld anda 1059 ka rekat kldn bilmiyor idiyse, hatta 1060 dnp buna bir baknca, onun bu dnp meseleye bakmas onun namazn megul etmise 1061 onun sehiv secdesi yapmas gerekir. Fakat onun bu konudaki dnmesi bakmas uzamam ve onu namaznda bir eyle 1062 megul etmemi ise bylece namazn klar ve onun zerine sehiv secdesi yapmas gerekmez. mam ile yalnz bana namaz klan 1063 kimse bu konuda ayndr. Ben dedim: Bir adam le namaznn iki rekatn kld ve oturmad halde hemen nc rekata kalkt, ayakta tam dorulmadan hatrlad (geri dnp) oturdu. Bunun zerine sehiv secdesi gerekir mi 1064 ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi o halini-pozisyonunu deitirmitir. Bylece o durumunu deitirince sehiv secdesi yapmak onun zerine vacip olur. Ben dedim: O bunu drdnc rekatta yapm olsayd yine byle mi olurdu? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda iki, veya drt defa yanld. Onun bu yanlmalar iin ka defa sehiv secdesi yapmas gerekir, ne dersin? Onun zerine dedi, iki secde yapmas gerekir, bundan baka gerekmez. mam ile yalnz bana klan kimse bu konuda ayndr. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda bir sure okumak istedi fakat yanld. Bu defa baka bir sureyi okudu veya o sureyi 1065 okudu ama yine yanld. Bunun zerine sehiv secdesi yapmak gerekir 1066 mi? Hayr, dedi. Bu konuda imam ve bakas ayndr. Ben dedim: Bir adam imamn arkasnda namaz kld. O imamdan nce kalkt veya imam oturmadan nce oturdu ya da ondan nce secde etti. O unutarak bunlar yapt. Onun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? mamn arkasnda namaz klan adam zerine sehiv olmaz. Ancak imam sehiv ederse olur. (Ben dedim: Eer o imamdan nce rku eder ve ondan nce secde ederse? O imama imam rku ederken rekata yetimi olsa veya secde ederken secde etse bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o imam rku ederken yetimi olsa ve hemen tekbir alp uysa o rku etmeden imam rkudan ban kaldrsa bylece o imam ban rkudan kaldrmadan nce rku etmeye gc yetmemi olsa sonra rku etse? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun bu rekat kaza etmesi gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, o, imam ile beraber rku etmemitir ve bylece imama yetiememitir.) 1067 Ben dedim: Bir adam bir cemaate namaz kldrd ve namazda yanld. O drdnc rekatta oturunca teehhd okudu sonra selamdan nce iki secde yapt, bu onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: O bu secdeleri selam verdikten sonra yapmayacak

Metindeki raclen salla ve seha ifadesi H nshasnda raclen seha olarak gelmitir. Metindeki in kane hyne seha ifadesi H nshasnda in kane seha olarak gelmitir. 1060 Metindeki hatta kelimesi yerine Z ve HA nshalarnda smme kelimesi gelmitir. 1061 Metindeki zalike yeulhu an ifadesi H nshasnda yeulhu zalike an olarak gelmitir. 1062 Metindeki yeulhu an ifadesi H nshasnda yeulhu zalike an olarak gelmitir ki, bu bir ey deildir. 1063 Metindeki salla kelimesi S nshasnda ysalli olarak gelmitir. 1064 Metindeki hel kelimesi H nshasndan dmtr. 1065 Fakat yanld dan balamak zere buraya kadar olan ksm HA ve S nshalarnda byledir; fakat bu geri kalan nshalardan dmtr. 1066 Metindeki yecib kelimesi Ha ve S nshalarnda byledir. Fakat o geri kalan nshalardan dmtr. 1067 Trnak iine aldmz metin HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. O H, A ve Z nshalarndan dmtr.
1058 1059

126

m? Hayr, dedi. Ben dedim: Bu konuda imam ile yalnz bana klan kimse ayn mdr? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda yanld, namazn tamamlaynca yanlgs iin secde etti, fakat o sehiv secdesi iin bir defa m yoksa iki defa m secde etti bilemedi, ne dersin? O doruyu arar, onun arlkl gr kendisinin bir defa secde 1068 ettii ynnde ise bir secde daha yapar 1069 eer onun arlkl gr kendisinin yanlgs iin iki defa secde ettii dorultusunda ise teehhd okur ve selam verir. Ben dedim: Bir imam cemaate namaz kldrd ve namaznda yanld.1070 O namaz tamamlaynca selam verdi. Sehiv secdesi yapmak istemedi. Sonra yerinden kalkmadan, konumadan ve olduu 1071 yerde iken 1072 onun aklna sehiv secdesi yapmak geldi, ne dersin? Onun zerine dedi, sehiv secdesi yapmak gerekir, cemaati de onunla beraber yapar. Ben dedim: O secde etmeden ayaa kalkarsa? Onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: mam konumad ve ayaa kalkmad o sehiv secdesi yapmak istedi ama cemaat arasnda konuanlar 1073 ve ayaa kalkp gidenler 1074 var? Onlardan kim konuur veya mescidden kp giderse onun zerine sehiv secdesi yoktur, fakat imamla beraber bulunan konumam ve gitmemi olan kimse zerine imamla beraber secdesi gerekir. Ben dedim: Eer o selam verdii zaman sehiv secdesi yapma 1075 niyeti var, fakat o secde yapmay unutup konutu veya mescidden kp gittiyse ne dersin? O namazn szle bozmu olur, onun zerine bir ey lazm gelmez. Ben dedim: Eer o konumam ve mescidden kmam olup olduu yerde duruyorsa ve selam verdii zaman secde etmeye niyet etmi veya niyet etmemi olup sonra o oturduu yerde iken secdeyi hatrlasa?1076 Onun bu sehiv secdesini yapmas gerekir. 1077 O burada niyet etmi veya etmemi ayndr. Ben dedim: Eer o niyet etmise onun zerine sehiv secdesi niin vacip 1078 olmasn ne dersin? Eer o yanlm olsa ve grn bu konuda benim zerime secde gerekmez kanaatinde toplam1079 olsa, bylece bu niyette iken selam verse, sona o anda 1080 secde etmek aklna gelse onun zerine secde etmek vacip olmaz m ne dersin? Ben de evet, dedim. Sen burada niyetin bir ey ifade etmediini grmyor musun? Ben dedim: Bir imam cemaate namaz kldrd ve namaznda yanld. O namaz tamamlayp selam verince bir adam gelip imam bu halde iken yani o sehiv secdesini 1081 yapmadan nce ona uydu. Sonra imam sehiv secdesini yapt. Bu adam da onunla beraber sehiv secdesi yapacak m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Onun imamn namazna
Metindeki secdeten kelimesini biz S nshasndan ilave ettik. Metindeki secede kelimesi HA ve S nshalarnda yescd olarak gelmitir. 1070 O drdnc rekatta oturunca teehhd okudu cmlesinden balamak zere buraya kadar olan ksm H nshasnda dmtr. 1071 Metindeki zalike kelimesi HA ve S nshalarnda vardr, fakat o dier nshalardan dmtr. 1072 Metindeki ve huve kelimesi H nshasnda ve hiye olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 1073 Metindeki fi ashabihi men kad tekelleme ifadesi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise fi ashabihi ve minhum men kad tekelleme eklinde gelmitir. Dorusu ise HA ve S nshalarnda olandr. 1074 Metindeki ve minhum men kad kame fe zehebe ifadesi S nshasnda ev men kad kame ve zehebe eklinde gelmitir. 1075 Metindeki lis sehvi kelimesi S nshasnda li sehvihi olarak gelmitir. 1076 Metindeki zekerahma kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise zekeraha olarak gelmitir. 1077 Metindeki yescidehma kelimesi Z ve HA nshalarnda yescideha olarak gelmitir. 1078 Metindeki vacibeteyni kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise vacibetn eklinde gelmitir. 1079 Metindeki ve ecmaa kelimesi Z ve HA nshalarnda fe ecmaa olarak gelmitir. 1080 Metindeki saatihi kelimesi Z nshasnda saatin olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 1081 Metindeki lis sehvi kelimesi H nshasndan dmtr.
1068 1069

127

yetitii grnde misiniz? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o imamla beraber secde eder sonra kalkar namaz kaza eder (yani klar). O namaz bitirince tekrar sehiv secdesi yapmas gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi o zerine vacip olan secdeyi imamla birlikte yapt 1082 artk onu tekrar etmesine gerek yoktur. Ben dedim: Eer o kyama kalktktan sonra namaznda yanlsa ne yapar, ne dersin? Sehiv secdesi yapmak onun zerine vacip olur. Ben niin dedim? nk dedi, onun imamla beraber yapt sehiv secdesi bu son yanlmas iin ona yeterli olmaz. 1083 Onun yanlmadan nce ve zerine secde etmek vacip olmadan nce secde etmesi olmaz. O sebeple onun bu secdesi son yanlgs 1084 iindir. Ben dedim: Eer o imamla beraber yanlmazsa ve imam namazn1085 tamamladktan sonra kalkp namazn klarsa 1086 bylece nazmn klarken yanlsa onun ka secde yapmas gerekir? Onun zerine iki secde etmek gerekli olur, ondan baka yapmaz. Ben dedim: Eer o namazn tamlayncaya kadar yanlmam olsa imamn yanlmasndan dolay onun zerine sehiv secdesi yapmas gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O iki secdeyi kendi yerlerinde brakm olduu halde niin byle oluyor? Ben burada kyas brakp istihsan yapyorum, dedi. Ben dedim: mam cemaate bir rekat namaz kldrd ve onda yanld. Sonra ikinci rekata kalkt. Bylece bir adam gelip imama uydu. Bu adamn zerine imamla beraber sehiv secdesi yapmak vacip olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim, o imam yanldktan sonra ona uymutur. nk dedi, imamn zerine vacip olan ey onun zerine de vaciptir. Zira imam o arkasnda iken sehiv secdesi yapyor 1087 bylece onun da imamla beraber secde etmesi gerekir. Ben dedim: Eer o bunu onula beraber yapmazsa? Onun bu secdeyi namaz tamamladktan 1088 sonra yapmas gerekir. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda yanld Namaz tamamlayp selam verince elinde olmadan abdesti bozuldu. Bunun abdest almas sonra yerine dnp sehiv secdesi yapmas teehhd okuyup selam vermesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bunu yapmazsa? Onun zerine bir ey lazm gelmez., dedi. Ben dedim: mam cemaate namaz kldrd ve namaznda yanld. Sonra abdesti bozuldu. Geri kp bir adam ne geirdi. Bu ikinci imamn zerine birinci imamn zerine vacip olan 1089 sehiv secdesi vacip olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: kinci imam da 1090 yanlrsa o ka tane sehiv secdesi yapacak? Onun zerine ilk sehiv secdesi gerekir, sonraki yanlmas iin onun 1091 sehiv secdesi yapmas gerekmez. Ben dedim: lk imam yanlmasa ve abdesti bozulsa, bylece ikinci imam ne geirse, abdesti bozulan bu birinci imama sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi, eer o namazn klmaya devam ederse (sehiv secdesi gerekir), dedi. Ben niin dedim? nk dedi, ikinci birincinin imamdr, onun zerine vacip olan birincinin zerine de vacip olur. Sen biliyorsun ki, ikinci glm veya konumu olsa onun namaz, arkasnda olanlarn namaz ve ilk imamn namaz da bozulmu olur. Sen yine bilirsin ki, ikinci imama uyan ayn ekilde birinci imama da uymu demektir. Ben dedim: lk imam abdest bozsa veya konusa ya da glse ikincinin
Metindeki kad kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki la yeczihi kelimesi dier nshalarda ve la yeczihi olarak geldi. 1084 Metindeki lil ahir kelimesi S nshasnda scudn li haza el-ahir olarak gelmitir. 1085 imam namazn ifadesi S nshasndan ilave edilmitir. O dier nshalardan dmtr. 1086 Metindeki yakdy kelimesi H nshasnda fe kada olarak gelmitir. 1087 Metindeki yescdhma kelimesi S nshasnda secedehma olarak gelmitir. 1088 Metindeki yefruu kelimesi H nshasnda feraa olarak gelmitir. 1089 Metindeki el-letani kaneta ifadesi HA ve S nshalarnda byle, dierlerinde ise elleti kanet eklinde gelmitir. 1090 Metindeki eydan kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 1091 Metindeki ve leyse aleyhi ifadesi HA ve S nshalarnda byledir, bu dier nshalardan ise dmtr.
1082 1083

128

imamn veya onun arkasnda olan kimselerin namaz bozulur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu onlarn imam olmaktan kmtr; artk bakas imam olmutur. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve namaznda yanld. Selam verince secdeye gitti ve bir tek sehiv secdesi yapt ve sonra abdesti bozuldu. Bunun abdest almas sonra yerine gidip dier secdeyi de yapmas, sonra teehhd okumas ve selam vermesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O eer bunu yapmaz veya konuursa? Onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: mam cemaate namaz kldrd ve namaznda yanld. Namazn tamamlaynca selam verdi ve bir defa sehiv secdesi yaptktan sonra abdesti bozuldu. Onun geri ekilip cemaate ikinci secdeyi yaptrmak iin baka bir dam ne geirmesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer birinci imam sehiv secdesi yapmadan nce selam verdii zaman bir adam gelip namazda ona uysa bylece imam bir tek secde yapt sonra abdesti bozuldu. Bylece o birinci secdeye ulaan bu adam ne geirdi. O nasl yapacak? O cemaate dier secdeyi yaptrr 1092 sonra teehht okur, sonra geri ekilir ve namazda imama yetimi olan bir kimseyi ne geirir bylece o cemaate selam verdirir. Sonra o kendisi ayaa kalkar geri kalan namazn kaza edip klar. Ben dedim: Bir adam terik gnlerinde namazda imamn bir rekatine yetiti. mam daha nce rekat klm, halbuki imamn zerinde sehiv secdesi vardr. Bu adam kard rekatlar kaza etmeden imamla beraber sehiv secdesi yapacak m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: yleyse imam tekbir ald zaman nasl yapacak, tekbir alacak m yoksa kalkp geirdii rekatlar kaza edecek mi? Bilakis o kalkar ve imamn nceden kld rekatlar kaza eder. Namaz tamamlayp ayrlnca selam verir ve ondan sonra tekbir getirir. Ben dedim: Telbiye de byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Tekbir ile secdelerin fark nerededir? nk dedi, secdeler namazdandr. Nitekim bir adam (imama) sehiv secdesi yaparken uymu olsa veya iki secdeden birinde uysa imamn namazn yetimi olur. Eer o imam terik tekbirleri getirirken ulam olsa ve imamla beraber tekbir getirse onun namazna yetimi olmaz nk (terik) tekbiri namazdan deildir. Ben dedim: Bir adam imamn namazna o namazn tamamlayp zerinde sehiv secdesi olup birinci secdeyi yapm ve ikinci secdeyi yaparken yetimi olsa bu dier secdeyi kaza eder mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: O namaznn geri kalann kaza ediyor da bu tek secdeyi kaza etmiyor, bunun durumu nedir? nk dedi, bu sehiv secdesi namazn kaburgasndan deildir. Bu secde, ayn imam adam gelip uymadan nce secde ayetini okumu ve secdesini yapm mesabesindedir. O sebeple adam ancak namazndan geri kalan kaza eder, fakat bu secdeyi kaza etmez. Ben dedim: Bir imam cemaate bir rekat namaz kldrd ve secde ayeti okudu. Fakat 1093 bu secdeyi yapmay unuttu. O bunu oturuyorken, rku ederken veya secdede hatrlarsa nasl yapacak, ne dersin? O bunu rku ederken hatrlarsa hemen kraat secdesine kapanr sonra kalkar, bylece rekatna dner sonra da namazna devam eder ve onun zerine sehiv secdesi gerekir. Eer o bunu otururken hatrlarsa yere kapanp secde eder sonra ban kaldrr ve onun zerine sehiv secdesi gerekir. Eer o bunu secde ederken hatrlarsa secdesini yapar sonra selam verdikten sonra da sehiv secdesini yapar, dedi. Ben dedim: Eer o krat secdesini namaznn sonuna tehir ederse? Bu onun iin yeterli olur, dedi.

1092 1093

Metindeki bihim ifadesi H nshasnda lehum olarak gelmitir. Metindeki biha kelimesi HA ve S nshalarnda leha olarak gelmitir.

129

Ben dedim. Bir imam cemaate bir rekt namaz kldrd. Ama secdenin birisini brakt. Sonra ikinci rekata kalkt, kraati okudu, rku ve secde yapt. Sonra bu secdeyi hatrlad. Bu imam nasl yapacak, ne dersin? O ban secdeden kaldrr, unutmu olduu secdeyi yapar sonra iinde olduu secdeyi yapar sonra namazna devam eder ve onun zerine sehiv secdesi gerekir, dedi. Ben dedim: O bunu secdede iken hatrlarsa? Onun yere kapanp secde etmesi gerekir dedi. Sonra kalkp rkua dner ve namazna devam eder. Selam verdikten sonra onun zerine sehiv secdesi gerekir. Ben dedim: Eer o rka dnmemise? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Bir adam namaz kld ve ondan bir secdeyi unuttu. 1094 O bunu ikinci rekta kalktktan sonra hatrlad. O bunlarn hangisinden balayacak, ne dersin? lk secdeden dedi. Ben dedim: Eer o rektta secdeyi unutmu olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o birinci rektta tilavet secdesini unutursa, ikinci rektta da namazn aslndan olan bir secdeyi unutursa bunlar hatrlad, hangisinden balayacak? ster tilavet secdesi ister namazn asl secdesi olsun, ilk hangisi ise ondan balar. Ben dedim: Eer o bir rektta bir secde unutursa veya tilavet secdesini unutursa, o bunu hatrlamayp namazn tamamlayp selam verse ve mescidden kp gitse ve ancak bundan sonra hatrlasa ne dersin? Eer unuttuu secde namazn aslndan olan secde ise onun bu namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Eer bu tilavet secdesi ise onun namaz tamdr. Ben dedim: Bunlarn fark nereden? nk secde eer rektn secdesi ise o namazn aslndandr, eer 1095 o tilavet secdesi ise namazn aslndan deildir, dedi. Eer o bunu konumadan 1096 veya mescidden kmadan hatrlarsa 1097 onu secde eder 1098 ve namaz tamam olur, ancak sehiv secdesi yapmas gerekir. Eer o konumu veya mescidden km ise onun zerine bir ey lazm gelmez.1099 Ben dedim: O mescidden km 1100 olsa sen bunu niin namaz bozma 1101 kabul ediyorsun? Eer ben bunu 1102 yapmazsam o bir adm att 1103 zaman benim ne bunun namaz 1104 bozduunu sylemeye 1105 ve ne de bir fersah (5 km. kadar) yrse de bu namaz bozar demeye 1106 bir hakkm olur. Bylece ben namazn bozulma vaktini istihsan yoluyla mescidden kma olarak kabul ettim. Ben dedim: Adam sahrada, ln ortasnda ise sana gre bu adamn namaznn bozulma vakti ne zamandr? Bunun vakti dedi, o arkadalarn getii zamandr. Ben dedim: Eer o imamn geerse ne zaman bozulmu olur? Bunun vakti onun secde yerini gemesidir, dedi.1107

Metindeki fe nesiye kelimesi H nshasnda fe seha olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. Metindeki ve iza kelimesi H nshasnda ve in olarak gelmitir. 1096 Metindeki min ayri en ifadesi HA ve S nshalarnda min kalbi en olarak gelmitir. 1097 Metindeki zekera kelimesi H nshasnda tezekkera olarak gelmitir. 1098 Metindeki secedeha kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise secedehuma olarak gelmitir. 1099 Metindeki fela ybna aleyhi ifadesi HA ve S nshalarnda fela eye aleyhi eklinde, H nshasnda ise fela yenbei aleyhi olarak gelmitir ki, bu bir hatadr. 1100 Metindeki lev harace kelimesi S nshasnda eraeyte el-huruce olarak gelmitir. 1101 Metindeki katan kelimesi S nshasnda katan olarak gelmitir. 1102 Metindeki zalike kelimesi H nshasndan dmtr. 1103 Metindeki iza hata kelimesi S nshasnda iza ma hata olarak gelmitir. 1104 Metindeki lis salati kelimesi S nshasndan dmtr. Katan yerine de katan kelimesi gelmitir. 1105 Metindeki en ecalehu kelimesi S nshasnda byledir. A, Z ve H nshalarnda ise en ecaleha olarak, H nshasnda ise min en ecaleha eklinde gelmitir. 1106 Metindeki ve la kelimesi H ve S nshalarnda evela olarak gelmitir. Bunun dorusu ise esas nshada ve Z ile HA nshalarnda olduu gibi ve la eklidir. 1107 Ben dedim kelimesinden itibaren soru cevap cmlesi A, H ve Z nshalarndan dmtr.
1094 1095

130

Ben dedim. Adam le namazn unutarak be rekat kld. Onun zerine 1108 sehiv secdesi gerekir mi, ne dersin? Eer o dedi, drdnc rekatta oturmamsa 1109 onun namaz fasittir, o namaz yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Eer o beinci rekat tamam olduu zaman be rekat kldn 1110 hatrlarsa o bir rekat daha ilave edecek mi yoksa namaz brakacak m, sence bunlarn hangisi daha iyidir, ne dersin? Bence dei onun bir rekat daha ilave ederek namaz iftlemesi ve sonra selam vermesi daha iyidir ve tabi onun namaz yeniden klmas gerekir. Eer o bunu yapmazsa zerinde bor olarak sadece le namaz kalr. Ben dedim: Eer o rekatta teehht miktar kadar oturmu olsa? Onun le namaz tamdr, beinci rekat ise nafile olur. O namaza bir rekat daha ilave eder sonra teehht okur, selam verir; ve sehiv secdesi yapar ve namaz tamamlanm olur. Ben dedim: O bir rekt ilave etmemi olup konuursa? Onun iin yeterli olur, dedi. Onun zerine bir ey lazm gelmez. Ben dedim: Adam bir rekat namaz kld, fakat secdesini yapmad. Sonra ikinci rekata kalkt ve kraati okudu, rku yapmadan secde etti. Bylece o nc rekat klmadan nce bunu hatrlad, ne dersin? Bu adam ancak bir rekt klmtr, onun namazna devam etmesi gerekir. Selam verdikten sonra iki defa sehiv secdesi yapar. Bu iki secde birinci rekat iin olur ve bylece o tam bir rekat olmu olur. Onun zerine sehiv yapt yerde sehiv secdesi yapmas gerekir. Ben dedim: Eer o birinci rekatta rku eder, secde etmezse sonra ikinci rekatta rku eder ve secde eder sonra nc rekata kalkar rku etmez ve iki secde ederse? Bu sadece bir rekat klmtr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o nce rk etti, sonra ikinci rekata kalkt, rku etti ve secde yapt, bylece bu tam bir rekat olur. Birinci rekt batl olur. Sonra o nc rekata kalkt, rku etmedi ve rkusuz iki secde etti. Byle bu onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Eer o birincide iki secde eder ve rku etmezse, sonra ikinci rekata kalkar kraat eder, rku eder ve secde etmezse, sonra nc rekata kalkar kraat eder, rku eder ve secde ederse? Bu dedi sadece bir rekt namaz klmtr. nk o nce secde yapt zaman 1111 sonra ikincide rk ettiinde bu tam bir rekat olmamaktadr. Zira o rku etmeden nce secde etmitir. Hlbuki secdeler ancak rkudan sonra yaplr. Sonra o nc rekata kalkt ve kraat etti, rku yapt sonra secde etti, bylece bu tam bir rekat oldu. Bundan nceki yaptklar da batl oldu. Ben dedim: Eer o nce rku etse, fakat secde etmese, sonra ikinci rekata kalksa kraat ve rku yapsa fakat secde etmese sonra ncye kalksa kraat ve secde yapsa fakat rku yapmam ise? Bu dedi, sadece bir rekat namaz klm olur. Zira o nce rku ettii zaman secde etmeyip ikince rekata kalkt. Kraat etti, rku yapt fakat secde 1112 etmeden 1113 nc rekata kalkt. ki secde yapt. Bylece bu iki secde birinci rekat iindir ve orta (yani ikinci rekat) batl oldu. Ben dedim: Bu yaptklarnn hepsinden dolay onun zerine selam verdikten sonra sehiv secdesi yapmak 1114 gerekir mi? Evet 1115 dedi. Ben dedim: Adam drt rekt namaz kld zaman ve drdnc rekatta teehht miktar oturduunda 1116 ve sonra beinci rekat kldnda 1117 sen bunun namazna niin
Metindeki hel aleyhi ifadesi S nshasnda hel yecib aleyhi olarak gelmitir. Metindeki in kane lem yakud ifadesi H nshasnda in lem yekun kaade olarak gelmitir. 1110 Metindeki ennehu salla kelimesi H ve S nshalarnda ennehu kad salla olarak gelmitir. 1111 Metindeki hyne kelimsi HA ve S nshalarnda hays olarak gelmitir. 1112 nc rekata kalkt. Cmlesinden sonraki ksm dier nshalardan dmtr. 1113 Metindeki hatta kelimesi HA ve S nshalarnda smme olarak gelmitir. 1114 Metindeki secdeta es-sehvi kelimesi H ve S nshalarnda byledir. secdeta kelimesi dier nshalardan dmtr. 1115 Ben dedim cmlesinden sonraki ksm S nshasndan dmtr. 1116 Metindeki kaade kelimesi H ve S nshalarnda ve kaade olarak gelmitir.
1108 1109

131

tamdr, diyorsun ne dersin? nk dedi, o teehht miktar kadar oturmutur 1118 ve onun namaz tamdr. Artk bundan sonra konuma, glme veya namaz gibi eyler olmadka onun namaz fasit olmaz. Ben dedim: Eer onun zerinde sehiv secdesi varsa ve bu secdeyi yapmadan nce veya birisini yaptktan sonra ve teehhtten sonra bunlardan birisi meydana gelse ne dersin? Onun bu namaz tamdr, ancak o eer kahkaha ile gld veya abdesti bozuldu ise baka bir namaz iin abdest almas gerekir. Ben dedim: Sen onun abdest almas gerekir, dedin. Halbuki o namazn dndadr ve onun namaznn kabul olduunu da iddia ettin, niin? Evet dedi, onun namaz tamdr; ancak o kahkaha ile gld veya abdesti bozulduu zaman onun zerinde abdestle yapaca bir ey kalmtr ve onun namaz fasit olmaz. Nitekim bir adam o bu halde iken ona uyup namaza balasa onun namazna yetimi olur! Cuma gn imam bu halde iken bir adam gelip ona uysa 1119 imamn cumasna yetimi olur, yle deil mi? Ya da yolcu bir kimse gelip bu halde iken mukim bir kimseye uysa ona mukim namaz gerekir! yle deil mi? Ben dedim: Bir adam le namazn kld; ikinci rekatta oturdu ve unutarak iki rekatta selam verdi ne dersin? O namazna devam eder, dedi. Fakat sehiv secdesi yapmas gerekir. Ben dedim: Selam vermek konumakta olduu gibi namaz bozmaz m, yle deil 1120 mi? Eer bunu unutarak yaparsa bozulmaz, ama bunu bilerek yaparsa bylece onun namaz fasid olur, dedi. SECDELER FAZLA YAPMAK 1121 Ben dedim: Bir adam namaz kld ve bir rektta veya drt secde yapt. Bu onun namazn bozar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ancak onun sehiv secdesi yapmas gerekir. Ben dedim: Eer o rk etmi, sonra ban kaldrm ve sonra unutarak tekrar rk etmi olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir secde veya iki secde ya da secdeleri olmayan bir rekt ve secdelerle beraber rekt olmazsa namaz bozulmaz m, grn byle deil mi? Hayr, dedi. Namaz ancak bir rekt ve bir secde veya iki secde bozar. 1122 Ben dedim: le namaznda bir rekt ve bir secde ya da iki secde fazla yapsa ve drdnce rektta teehht miktar kadar oturmasa ne dersin? Bu namaz be rekat olmutur. O sebeple fasiddir. Bylece onun bunu yeniden klmas gerekir, dedi. ABDEST BOZULAN MAMIN NAMAZIN BR REKTINA YETEMEM KMSEY NE GERMES 1123 Ben dedim: Bir imam cemaate namaz kldrd ve namaznda yanld. Sonra abdesti bozuldu. Bylece o bir rekatna yetiememi birisini ne geirdi. O nasl yapacak, ne dersin? O cemaate namaz kldrr, imamn namazn tamamlad zaman teehhd okur ve selam vermeden geri ekilir ve namaza bandan yetimi olan birini ne geirir ve
ve sonra beinci rekat kldnda cmlesi S ve HA nshalarnda ve sonra kalkp beinci rekat kldnda eklinde gelmitir. 1118 Metindeki liennehu kad kaade ifadesi nshalarda byledir. Ancak kad kelimesi S nshasnda yoktur. Belki bunun dorusu liennehu iza kaade eklidir. Allah en iyi bilir. 1119 Metindeki edrake el-imame kelimesi H nshasnda edrake maal imami olarak gelmitir. 1120 Metindeki evela tera S ve A nshalarnda ve la tera olarak gelmitir. 1121 Bu balk S nshasndan dmtr. 1122 Metindeki yfsid kelimesi S nshasnda tfsid olarak gelmitir. 1123 Bu balk H nshas mstesna btn nshalardan dmtr. Sadece orada zikredilmitir.
1117

132

cemaate selam verdirir ve sehiv secdesi yaptrr. Sonra bu ikinci imam ayaa kalkarak karm olduu rekat kaza eder. Ben dedim: Yalnz bunun kaza etmeden nce 1124 ne geirdii kimse ile beraber sehiv secdesi yapmas gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer cemaat arasnda namaza 1125 ilk rekatinden itibaren yetimi bir kimse yoksa ikinci imam nasl yapar, ne dersin? lk 1126 imamn namaznn drdnc rekatine vardnda teehhd okur sonra selam vermeksizin geri ekilir. Hemen ayaa kalkar ve namazn geirdii 1127 ksmn kaza eder. Cemaat de ayaa kalkar ve kendi balarna kaza ederler. Ben dedim: Onlar yalnz balarna kaza ettikleri zaman ilk imamn zerine vacip olan sehiv secdesi onlarn zerine de gerekli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Bu iki secdeyi ne zaman yapacaklar? Onlardan her bir kimse namazn tamamlayp selam verdikte sehiv secdesini yapar, dedi. Ben dedim: mam secde etmedii halde sen niin onlardan her biri zerine sehiv secdesini 1128 vacip kldn? Oysa sen imam 1129 secde etmedii zaman cemaat zerine secde etmek gerekmez diye iddia ediyordun? Bu yle deildir. Bunda onlarn imam zerine secde etmek vacip olmutur. Ancak o namazn evveline 1130 yetiememi ve secde de edememi, imamlar da onlara secde ettirmemitir. Ben burada onlarn yalnz balarna kaza ettikleri gibi yine kendi balarna secde etmeleri 1131 hususunda istihsan yapyorum. Ben dedim: Misafir bir kii mukim olan cemaate imamlk yapyor ve namaznda yanld. ki rekat kldktan sonra sehiv secdesi yapt. Cemaat onunla beraber secde edecek mi, yoksa nce kalan kaza edip sonra m secde edecekler, ne dersin? Belki onunla beraber secde ederler, dedi.1132 Sonra kalkarlar ve namazlarn kaza ederler. Ben dedim: Eer onunla secde ederlerse sonra kalkp kaza ederler. Bir adam kaza ederken yanlrsa selam verdikten sonra onun zerine sehiv secdesi yapmas vacip olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam imamn arkasnda uyumu sonra imam namazn tamamlayp zerindeki sehiv secdesini yapmak istedii zaman 1133 uyanm bylece bu adam imamla beraber secde edecek mi yoksa kaza m edecek ne dersin? Fakat o yeniden balar ve ilk sehiv secdesini yapar ve namazn ilk rekatn klar, namaz tamamlayp selam verdikten sonra tekrar sehiv secdesi yapar. Ben dedim: o imamla beraber secde ederse sonra kalkp namaz kaza etse? mamla beraber secde etmesi onun iin yeterli olmaz, dedi. Namazn
Metindeki kable kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki es-salate kelimesi H nshasndan dmtr. 1126 Metindeki el-evveli kelimesi S nshasnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 1127 Metindeki bihi kelimesi H nshasndan dmtr. 1128 Metindeki lis-sehvi kelimesi S nshasnda li-sehvihi olarak gelmitir. 1129 Metindeki el-imam kelimesi H nshasndan dmtr. 1130 Metindeki evvel kelimesi H nshasndan dmtr. 1131 Metindeki en yescdu biha ifadesi H nshasnda en yescduneha olarak gelmitir ki, bu bir ey deildir. 1132 Serahsi dedi ki: Onun sehiv secdesinin hkmne gelince; kitapta onu mesbuk (imama namazn banda deil de arasnda veya sonunda uyan kimse, ev.) kard ksm yalnz klyormu gibi okuyarak tamamlar, sayarak yle dedi: Sehiv secdesinde imama uyar. Eer o tamamladnda yanlrsa onun zerine tekrar sehiv secdesi yapmas gerekir. nk o namaz tamamlama ksmnda imama uymu deildir. mamnn zerine gerekmeyen bir eyde nasl uymu olabilir? Eer imam namazn drt rekatta tamamlarsa son iki rekat nafile yerine geer. Eer biz bu iki rekatta onu imama uymu kabul edersek bu farz klan bir kimsenin nafile klan kimseye uymas gibi olur. Kerhi ise Muhtasarnda bunu lahik (Namaza imam ile beraber balad halde kendisine arz olan uyku, gaflet, izdiham veya abdest bozulmas gibi bir durum sebebiyle namazn tamamn veya bir ksmn imam ile klamayan kimse. ev.) gibi kabul ederek sehiv secdelerinde imama tabi olmaz demektedir. Ancak o tamamlad ksmda yanlrsa ona sehiv secdesi gerekmez. nk o namazn evveline yetimitir. Bylece o lahikte olduu gibi bu iftitah tekbiri ile eda ettii rekatlarda imama uymu olan kimse hkmnde olur. Eh. Serahsi, Mebsut, I, 229. 1133 Metindeki li sehvihi kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr.
1124 1125

133

tamamlad zaman onun tekrar secde etmesi gerekir. 1134 Ben dedim: bununla imama bir rekat yetiememi olan kimse arasnda ne fark var? Bu kimse namazn evveline yetimitir 1135 imama bir rekat yetiememi olan kimse ise namazn evveline1136 yetiememitir. 1137 Sen bilirsin ki, imamn arkasnda namazn evveline yetiememi olan kiinin kaza edecei rekatlarda okumas 1138 gerekir. Namazn evveline yetien kimse ise o namaz tamamlayncaya kadar okumadan ancak imama tabi olur. Ben dedim: namazn evveline yetimi olan bu kii her rekatta imamn okuduu kadar bir zamanda ayakta duracak m? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o daha az veya daha ok bir zaman durursa? Bir zarar vermez, dedi. Ben dedim: mamla beraber namazn evveline yetien fakat sonra abdesti bozulan ve gidip abdest alp geldiinde ise imamn namazn bitirmi olduunu gren kimse de byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Uyuyan kimse imamn bir rekat namaz kald zaman uyanrsa veya abdesti bozulmu olan kimse gelirse bunlar nasl yaparlar? Onun kalan namazn imamla beraber klarlar m yoksa batan balayp kardklarn kaza ederler ve sonra da bu rekat klarlar m? Onlar batan balar, namazn karm olduklar ksmn kaza ederler ve sonra bu rekat klarlar sonra sehiv secdesi yaparlar. Eer onlar karm olduklarn 1139 tamamladktan sonra imama yetiirlerse imam namazdan ekilinceye kadar onunla beraber otururlar. Ben dedim: Bir adam leyin veya ikindide imam iki rekat kldktan sonra cemaate yetiti. Bylece o imama uyup onunla beraber kalan iki rekat kld. mam selam verince o ayaa kalkt ve geri kalan kaza etmeye balad. O kratla m kaza edecek yoksa kraatsiz mi, ne dersin? Bilakis o dedi, her rekatta fatiha ve bir sure 1140 okumak suretiyle kraat yaparak kaza eder, dedi. Bu Muhammedin grdr.1141 Ben dedim: mam 1142 ondan nce bir rekat klm olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: mam ondan nce rekat klm ise? Kaza ettii iki rekatn her birinde fatiha ile bir sure okur. Son rekatta ise sadece fatihay okur ve dilerse tesbih eder ve dilerse susar. Ben dedim: Eer imam namaznda yanlmsa adam imama bir rekatta yetimi veya yetiemeyip ancak ona secdede iken uyarsa bu kii imam sehiv secdesi yapt zaman onula beraber secde yapacak 1143 m?
nk o sehiv secdesini kendisi asndan vaktinden evvel yapmtr. zerinde bulunan (namaz) kaza ettikten sonra onu yeniden yapmas gerekir. Ancak o namazna sadece iki secde ilave etmi olmakla onun namaz bozulmaz. Eh. Serahsi, Mebsut, I, 229. 1135 Metindeki kad kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise bunun yerine izen kelimesi gelmitir. 1136 Metindeki evveleha kelimesi S nshasnda byledir. Yani namazn evveli demektir. Dier nshalarda bu evvelehu eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 1137 Metindeki lem ydrik kelimesi H nshasnda lem ydrikhu eklinde gelmitir ki, bu bir hatadr. 1138 Metindeki yakra kelimesi S nshasnda byledir. H nshasnda ise halfehu en yakrae eklinde dier nshalarda da halfehu en yakrae olarak gelmitir. Dorusu S nshasnda olandr. 1139 Metindeki sebekaa bihi ifadesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise ma sebekaa bihi eklindedir ki, bu yanltr. 1140 Kafinin Muhtasarnda namaza arada veya sonunda yetien kimsenin kaza ettii rekatlarda kraat yapmas gerekir, denilmektedir. Her ne kadar onun yetiip beraber kld rekatlarda imam okumu ise de (yetiemediklerinde) imamn okumas ona fayda vermez. Eer bu namaza arada veya sonunda yetimi olan kimse (mesbuk) de imamla beraber onun arkasnda kldklarnda okumu olsa bile yine byledir. Bunun erhinde ise yle denilmektedir: Kaza ettikleri rektlarda kraat yapmak onun zerine bortur. nk onun uyduu rekatlarda okumas mekruhtur. Uymadklarnda ise orada hazr olmad iin okur. nk imam onun hakknda farz olan kraati yerine getirmemitir. Eh. I, 230 1141 Bu Muhammedin grdr. fadesi S nshasnda yoktur. Dorusu budur; nk bu meselede ihtilaf yok ittifak vardr. 1142 Metindeki imam kelimesi H nshasndan dmtr. 1143 Metindeki e yescd kelimesi H ve S nshalarnda byledir. Dorusu da budur. Dier nshalarda ise yescd eklinde gelmitir.
1134

134

Evet, dedi. Ben dedim: Eer o kaza ettii namazda kraat yapmamsa ne dersin?1144 Onun namaz fasiddir, dedi. Ben niin dedim? nk o dedi, namaznn evvelini kaza ediyor. O sebeple kraat yapmas gerekir. Ben dedim: Adam imamn le namazna o iki rekat kldktan sonra yetimi olsa, imam kraat yapmadan adam ona namazda uysa ve dier iki rekat beraber klsalar ve imam krat bu iki rekatta yapsa, imam selam verince bu ayaa kalkar ve kaza eder, o bu iki rekat klarken kraat yapacak m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer okumazsa? Onun iin yeterli olmaz; onun namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben niin dedim, sen imamn namazna caiz , adamn namazna ise fasid olur, dedin? 1145 Halbuki o imamn okuduu iki rekata yetimi bulunuyordu? nk dedi, imam kratlar yerinden tehir etti ve sonra namazn sonunda iki rekatta onlar okudu; bu onun iin yeterli olur. Bu adam 1146 ise ilk iki rekat kaza etti. Bylece onun bunlarda kraat yapmas lazmdr. Ben dedim: Eer o1147 imamn okumu olduu iki rekatta ona yetiip 1148 uyarsa ne dersin? O kaza ettikleri rekatlarda kraat yapmadka onun iin yeterli olmaz dedi. Ben dedim: Eer o kaza ettii rekatlarda sadece fatihay 1149 veya sadece sureyi okursa 1150 ne dersin? Eer o bunu unutarak yapmsa sehiv secdesi gerekir, eer bilerek yapmsa onun namaz tamdr, ona bir ey lazm gelmez. Fakat o kt yapm olur. 1151 Ben dedim 1152 Eer o imamla beraber teehht yapmadan nce ve teehht miktar oturmadan evvel kalkar ve kaza ederse ne dersin, zaten o kaza etti ve zerinde olan borcunu tamamlad, (ne dersin?) Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben niin dedim? O imamn zerinde bir rekat namaz kalm olduu halde kalkp kaza etmi olsa bu onun iin yeterli olur mu ne dersin, dedi? Ben de hayr, dedim. Bylece ite o ve bu bunlarn ikisi de birdir dedi. Ben dedim: Eer o, imam teehht miktar oturup namazn tamamladktan sonra kalkp kaza ederse?1153 Bu onun iin yeterli olur, dedi. 1154 Ben dedim: Eer imamn zerinde sehiv secdesi (borcu) olup o bunu yapsa adam da ayaa kalkp namaz klsa ve henz rku etmemi olsa ya da rku etmi ama daha
Metindeki e raeyte kelimesi mstensihin yanlgs olarak H nshasndan dmtr. Metindeki ve salat- haza fasidetn ifadesi S nshasnda byledir. Dier nshalrda ise ve kad saaret salat- haza fasidetn. eklinde gelmitir. 1146 Metindeki fe innehu kelimesi S nshasnda fe huve olarak gelmitir. 1147 Metindeki e raeyte in kane haza ifadesi S nshasnda e raeyte haza olarak, H nshasnda ise e raeyte haza in kane haza eklinde gelmitir. 1148 Metindeki hyne kelimesi H nshasndan dmtr. 1149 Metindeki bi fatihat-il kitabi kelimesi S nshasnda bi fatihat-il Kurani olarak gelmitir. 1150 Metindeki leyse kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise ve leyse olarak gelmitir. 1151 S nshasnda ise Eer o bunu bilerek yapmsa ona bir ey lazm gelmez. Her iki halde onun namaz tamdr, denilmektedir. 1152 Metindeki kult kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise burada u soru ve cevap cmlesi vardr: Ben dedim: Eer o unutarak veya bilerek bir ayet okusa ne dersin? Eer o bunu unutarak yapmsa ona sehiv secdesi gerekir. Ama onun namaz tamdr, dedi. Eer o bunu bilerek yapmsa onun namaz tamdr; ona bir ey lazm gelmez. Ancak o kt yapm olur. Bu az nce geen meseledir. Bu mkerrer olduu iin biz onu metinden kardk. 1153 Bu cmle mstensihin yanlgs olarak H nshasndan dmtr. 1154 nk onun imam namaz tamamlayp ayrldktan sonra ayaa kalkmas namazn erkanndandr. Fakat o imamn selam vermesini beklemedii iin kt yapm olur. Zira onun kaza edecei eyi kaza etme zaman imamn namazndan ktktan sonradr. Bylece o kalkar imam teehht miktar oturmadan nce kalkar ve kaza ederse bu onun iin yeterli olmaz. nk onun bu kalk vaktinden nce bir kalk olmutur. Zira imam henz namazn erkanndan ayrlmamtr. nk oturma namazn erkanndandr. Sonra bu mesele Sleymann Nevadirinde de yorumlanmtr. O dedi ki, eer adam bir veya iki rekat mesbuk olmu ise, bylece o imam teehhd tamamlayp ayrldktan sonra farz kraat yerine gelecek kadar okumu ise namaz caiz olur yoksa olmaz. nk imam teehhtten ayrlmad mddete adamn kyam ve kraati yerine gelmi ve saylm olmaz. Hatta o hkmen imamla beraber oturuyor kabul edilir. nk bu onun zerinde bir vecibedir. Zira onun kraati ancak imam teehhtten ayrldktan sonra muteber olur. Serahsi Mebsutta byle syledi. I, 230
1144 1145

135

secdeye varmam olsa bu adam nasl yapacak ne dersin? O namaz brakp hemen imamla beraber yere kapanp secde eder, imam selam verince de ayaa kalkp zerindeki (kalan namaz) kaza eder, dedi. Ben dedim: Eer imam sehiv secdesi yaparsa, adam da bir rekat klp ve bir ya da iki secde etmi ise o bunu brakp yine imama m uyacak? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o secde etmemi, fakat rku yapm olsa 1155 imam secde edince onunla beraber secde etse sonra ayaa kalkp imamla klmadn kaza etse 1156 imamla secde etmeden nceki kraatini hesaba katp sayar msn 1157 ne dersin? Hayr, dedi, onun secdesi ve kraati imam ile beraber bozulmutur; bylece onun kraati yeniden yapmas gerekir. Ben dedim: Bir imam cemaate namaz kldrd ve bylece namaz onlarla beraber tamamlayp selam verdi. Fakat orada namazn evveline yetiememi iki veya 1158 adam vardr. Onlar kalktlar ve kaza ediyorlarken ilerinden birisi kaza ettii ksmda yanld. Onun arkada zerine sehiv secdesi yapmak der mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? Onlar yetitikleri zaman onlarn namazlar 1159 birdi, kaza ederlerken bir deil mi? Onlardan birisi glm olsa, abdesti bozulsa, kussa ya da konumu olsa arkadann namaz bozulmaz, deil mi dedi. Ben dedim: Eer onlar ayaa kalkar kalan ksm kaza ederlerken bylece birisi dierine imam olursa ne dersin? mamn namaz tam, dierinin namaz ise fasid olur, dedi. Ben onun namaz niin fasid olu, dedim? nk o bir namaz iki imamla klmtr, dedi. Ben dedim: Yolcu bir adam mukim olan cemaate imam oldu ve onlara iki rekat namaz kldrp selam verdi. Bylece mukim olan kimseler ayaa kalktlar ve kendilerinden birisini imam edinip uydular. Bu namazlar 1160 onlar iin yeterli 1161 olur mu ne dersin? Hayr, dedi. mamdan baka onlarn hepsinin namaz bozulmutur. mamn namaz ise tamdr.1162 Ben dedim: Bir imam bir cemaate le namazn kldrd. Baka bir imam da baka bir cemaate le namazn kldrd. Bu iki imam ikisi birlikte selam verince bu cemaatten bir adam kaza etmek iin ayaa kalkt ve dier cemaatten de yine bir adam kaza iin ayaa kalkt. nk bunlardan her biri zerinde bir rekat namaz kalmt. Bylece bu iki adamdan birisi arkadana uysa ne dersin? Bu iki kiiden imam olann namaz tamdr. Ama uyan kimsenin 1163 namaz fasid olmutur. Ben dedim: Bu namaz, eer bir namaz, iki namaz veya namaz 1164 olsa 1165 (yine byle) ayn mdr? Evet, dedi. Ben dedim: Namazn yalnz bana 1166 kld zaman adama vacip olan sehiv secdesi kadna da gerekli midir ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Farz namazda gerekli olan sehiv secdesi, nafile namaz kld zamanda da adama gerekli olur mu ne dersin? Evet, dedi.

Metindeki rakaa biha ifadesi S nshasnda rakian biha olarak gelmitir. Metindeki el-imam kelimesi S nshasnda bade ma feraa el-imam olarak gelmitir. 1157 Metindeki e tahtesibu kelimesi H ve S nshalarnda e yahtesibu olarak gelmitir. 1158 Metindeki selasetn kelimesi A nshasnda selasn olarak gelmitir. 1159 Metindeki ve salathum kelimesi H , HA ve S nshalarnda byledir. A ve Z nshalarnda ise salathum eklinde vav harfi olmadan gelmitir. Fakat burada vav harfinin olmas gereklidir. 1160 Metindeki salathum kelimesi S nshasndan dmtr. 1161 Metindeki teczihim kelimesi esas nshada byledir, dier nshalarda ise yeczihim eklinde gelmitir. 1162 mamn namaz ise tamdr. cmlesi S nshasndan dmtr. 1163 Metindeki salat-l mtemmi kelimesi S nshasnda salat-llezi itemme eklinde gelmitir. 1164 Metindeki ev salateyni ev selese salavatin ifadesi S nshasnda ev isneteyni ev selalsetin olarak gelmitir. 1165 Metindeki in kanet kelimesi H nshasnda e kanet olarak gelmitir. 1166 Yalnz bana ifadesi S nshasnda byledir; fakat bu dier nshalardan dmtr.
1155 1156

136

Ben dedim: mam cemaate sabah namazn kldrd. O zerinde sehiv secdesi var iken selam vermeden nce 1167 ve teehhd okuduktan sonra gne dodu. Ne dersin? mamn namaz da cemaatin namaz da fasid olmutur. Gne ykseldii zaman onlarn bu namazlarn yeniden klmalar gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr. 1168 Ebu Yusuf ile Muhammed ise bize gelince biz imamn ve onun arkasndaki kimselerin namazlarnn tamam olduu kanaatindeyiz, dediler. Ben dedim: Bir imam cemaate Cuma namazn kldrd. Bylece ikinci rekatta teehht miktar 1169 oturduktan sonra ikindi vakti girdi; ne dersin? Onlar le namazlarn drt rekat olarak yeniden klmalar gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr.1170 Ebu Yusuf ile Muhammed ise bize gelince biz imamn ve onun arkasndaki kimselerin namazlarnn tamam olduu kanaatindeyiz, dediler. Ben dedim: Yolcu-seferi bir adam plak olup giyecek bir elbise bulamyor. Bu iki rekat klp teehht miktar oturdu ve teehhd okudu 1171 sonra elbiseyi buldu, ne dersin? Onun namaz fasid olup yeniden klmas gerekir, dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr.1172 Ebu Yusuf ile Muhammed ise bize gre 1173 onun namaz tamdr, dediler. Ben dedim: Adam Arapay gzel okuduu halde 1174 namazda 1175 Farsa ile okudu, ne dersin? Namaz onun iin yeterli olur 1176 dedi. Ben dedim: dua da byle midir? Evet, dedi. Bu 1177 Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise kii Kuran 1178 gzel okusun veya okuyamasn namazda Tevrat, ncil ve Zeburdan bir para okuduu zaman bu 1179 onun iin yeterli olmaz dediler. 1180 nk bu okunan ey Kuran veya tesbih deildir. Ben dedim: Eek veya katrn teri 1181 ya da salyas elbiseye dokunsa ne dersin? Bu onu pislemi olmaz, dedi. Bu fahi bir ekilde ok olsa da m yle? Evet, dedi. Ebu Yusuf ise eein salyas veya teri 1182 az veya ok olarak adamn 1183 abdest suyunun iine dse bu suyu ifsat eder, dedi. Adam bu su ile abdest alr ve namaz klarsa o, bu abdest ve namazn yeniden alr ve klar. Ebu Hanife dedi: Baka suyu olduu halde adam eek veya katr art bulam su ile abdest alrsa bu onun iin yeterli olmaz.
Metindeki kable en ysellime ifadesi S nshasnda byledir, dier nshalarda ise kable en yescde eklinde gelmitir. 1168 Metindeki ve haza kavl ifadesi S nshasnda fi kavli olarak gelmitir. 1169 Metindeki kadra-t teehhdi ifadesi S nshasnda ve teehhdin olarak gelmitir. 1170 Metindeki kavl- Ebi Hanife ifadesi S nshasnda fi kavl-i Ebi Hanife olarak gelmitir. 1171 Metindeki ve teehhede kelimesi S nshasnda fe teehhede olarak gelmitir. 1172 Metindeki kavl- Ebi Hanife ifadesi S nshasnda fi kavl-i Ebi Hanife olarak gelmitir. 1173 Metindeki nera kelimesi Z nshasnda nahn nera olarak, HA nshasnda ise emma nahn nera eklinde gelmitir. 1174 Adam Arapay gzel okuduu halde cmlesi HA ve S nshalarnda Adam Arapay gzel okuyamad veya Arapay gzel kraat ettii halde olarak gelmitir. 1175 Metindeki bil-farisiyyeti fis-salati ifadesi S nshasnda fis-salati bil-farisiyyeti olarak gelmitir. 1176 Metindeki tczihi kelimesi H ve S nshalarnda yczihi olarak gelmitir. 1177 Metindeki ve haza kelimesi S nshasnda ve huve olarak gelmitir. 1178 Metindeki el-Kuran kelimesi S nshasnda el-kraete olarak gelmitir. 1179 Metindeki in haza kelimesi S nshasnda innehu olarak gelmitir. 1180 Denildi ki, Bu Kurandaki olanlara uygun olmad zaman olur. Onun okuduu Kurandaki bulunanlara uygun olduu zaman ise Ebu Hanifeye gre bununla namaz caiz olur. nk Kuran Farsa okumak caiz olur ve baka dillerle de okumak caizdir. Bylece sanki o Kuran Sryanice ve branice ile okumu gibi olur ki, Ebu Hanifeye gre bunun iin namaza caiz olur. Serahsinin Mebsutunda dedii burada bitti. I, 234 1181 teri kelimesi H nshasndan dmtr. 1182 Metindeki min lab-il hmari ev-il bali ve araghi eyn ifadesi S nshasnda min arak-l hmari ev labihi olarak gelmitir. 1183 Metindeki er-racl kelimesi S nshasnda racln olarak gelmitir.
1167

137

Ebu Hanife dedi: Kpek ve btn yrtc hayvanlarn salyas dirhem miktarndan daha fazla olduu zaman namaz bozar. O yrtc hayvanlarn artk suyu ile abdest alnmaz, ancak kedi art mstesna onunla abdest alnr, dedi. Onun salyasnn bir sakncas yoktur. Ebu Hanife benim iin yrtc hayvanlarn art olmayan su ile abdest almak daha iyidir, dedi. Ebu Hanife dedi: Ellerinde pislik olduu bilinmedikten baka, ellerini suya batrm ve imi olsalar bile mrik ile hayzl kimselerin su artklarnda bir saknca yoktur. Ben dedim: Terik gnlerinde namazn sonunda tekbir getirmeyi unutan bir kimsenin sehiv secdesi yapmas gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk bu namazdan deildir, dedi. Ben dedim: Vitir namaznda kunut dualarn okumay unutan bir kimse ban rkudan kaldrdktan sonra bunu hatrlasa kunutlar okur mu ne dersin? Hayr, dedi. Onun rkudan sonra kunut yapmas gerekmez. Ben dedim: Onun zerine sehiv secdesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: O ban rkudan kaldrdktan sonra kunut yapsa, onun zerinden sehiv secdesi der mi? Hayr, dedi. Ben dedim: Sen terik gnlerinde tekbiri terk etmekten dolay sehiv secdesini gerekli grmediin halde 1184 kii kunutu terk ettii iin onun zerine sehiv secdesi gerekir diyorsun? nk dedi bana gre kunut okumak teehht gibidir. Ben dedim: Sen niin ona kunutu rkudan sonra yapar demiyorsun? nk dedi kunutun yeri rkudan ncedir. O bu kunutu yerinde yapmad zaman onun zerine bunu iade 1185 etmesi gerekmez. O bunu unutarak terk ettii zaman onun zerine sehiv secdesi gerekir. Ben dedim: Kasti olarak bile bile terk ederse? Kt yapm olur, ancak onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi.1186 Ben dedim: Adam nafile olarak iki rekat namaz kld ve bu namaznda 1187 sehiv yapt. Teehhde oturup selam verdi. Bunun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o selam vermeyip ayaa kalkp iki rekat 1188 daha klm olsa bylece namazn drt rekat yapm 1189 olsa ve sonra selam verse 1190 o ancak ilk iki 1191 rekatta sehiv yapmt, onun zerine yine sehiv secdesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben niin dedim. nk dedi, bu bir tek namazdr.
Metindeki ve la tecalhma kelimesi H nshasnda byledir. A ile Z nshasnda ise ve la tecalha olarak Ha ile S nshalarnda da ve lem tecalha diye gelmitir. 1185 Metindeki iadetn kelimesi S nshasnda el-iadet olarak gelmitir. 1186 Muhtasar ve Serahsi erh-inde (I, 234) yle denilmektedir: (Eer kii vitirde kunutu unutursa sonra ban rkudan kaldrdktan sonra onu hatrlasa artk o kunut yapmaz.) nk kunut okumak snnettir. Onlarn yeri gemitir. nk kunutun vakti rkudan ncedir. Yerinde snnet olan bir ey o yerinin dnda bidat olur. Zira o kunutu okumu olsayd bu bylece rkudan sonra olmu olurdu. Halbuki farz snnet ile deimez ve bozulmaz. Bununla surenin kraati yerinden uzaklam olur. nk kraat bir rkndr. O sureyi okuduu zaman bu yerinde bri farz olur. Yoksa bununla rku bozulur. Hakim dedi: (Eer o rku halinde iken kunutu hatrlarsa bu konuda iki rivayet vardr. Birisine gre o dnebilir). nk rku hali kyam hali gibidir. yleyse bu kunut iin de byledir. (Dier rivayete gre ise kunuta dnemez.) nk rku farzdr. Halbuki farza balandktan sonra artk snnete dnmek iin farz braklamaz. Nitekim kii oturmadan nce nc rekata kalm olmas da buna benzer. Fakat bayram tekbirleri bu gibi deildir; onlar dmezler. te rkuun rekatta nemli bir yeri vardr. O kadar ki, imama rkuda yetien kii o rekata yetimi olur. te o bunun iin dnebilir. Kunuta gelince, o gerekten rku ile beraber der. nk rku onun yeri deildir. Zira rku kraate benzer bir eydir. Rku hali de kraat hali deildir. te bunun iin kunut dtkten sonra adam onun iin tekrar dnmez. (O ister dnsn ister dnmesin, ister kunut yapsn ister yapmam olsun her hal- karda onun zerine sehiv secdesi gerekir.) nk o sehiv yapt iin namazdaki eksiklii tamamlanm olur. Eh. 1187 Metindeki fihima kelimesi S nshasnda byledir. A, Z ve HA nshalarnda ise fiha eklinde gelmitir. Yani nafile namaznda demek olur. 1188 Metindeki hrayeyni kelimesi H nshasnda aharateyni eklinde S nshasnda ise rekateyni aharaveyni olarak gelmitir. 1189 Metindeki fe ceale kelimesi S nshasnda fe yecal eklinde geldi. 1190 Metindeki ysellim kelimesi S nshasnda selleme olarak geldi. 1191 Metindeki el-uleyeyni kelimesi H nshasnda fil-uleteyni olarak geldi.
1184

138

O ben dedim, dedi: Adam iki rekat nafile namaza niyet ederek balad. Bir rekat namaz klnca onda yanld. Sonra o namazn drt rekat yapmak isteyip iki rekat 1192 daha ilave etti. Onun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o ilk iki 1193 rekatta sehiv yapmam, fakat ilavede yanlm ise ona sehiv secdesi gerekir mi? Evet dedi, nk bu bir tek namazdr. Ben dedim: Bir adam imam le namaz klarken gelip ona uydu. Fakat o imama uyduu zaman nafileye niyet etmi ve sonra imam konumu olsa, bu uyan adam nasl yapacak ne dersin? O yeniden drt rekat klacak, dedi. Ben dedim: Eer imam konumam olup namazn tamamlam olsa yalnz ona uyan adam ancak iki rekata ulam olsa ne dersin? O imam nazm tamamladktan sonra kalkar imamn namaz gibi drt rekat oluncaya kadar iki rekat 1194 daha kaza eder, dedi. Ben dedim: Adam drt rekat klma niyetiyle nafile namaza balad. ( Bir veya iki rekat klnca drt rekat tamamlamamak istedi ve bylece iki rekattan sonra selam verdi. Onun dier iki rekat da klmas gerekir mi? Hayr, dedi. Ben dedim: Bu ile imamn arkasnda klma arasndaki fark nereden kaynaklanyor? nk dedi, imamn arkasnda olan kimse onun namazna uymutur, bu sebeple onu tamamlamas gerekir. Zira o imama uymu ve onun namazna katlmtr. Fakat bu ise o nc rekata kalkmadka onun zerine drt rekat namaz klmak vacip olmaz. Bylece o nc rekata kalkt zaman artk onun zerine o namaz drde tamamlamak gerekli olur. Ben dedim: adam alt rekat klma niyeti ile le namazna balad, ne dersin?)1195 Onun namaz tamdr, dedi. Bu ve daha nceki ayn eydir. Klmaya niyet ettii iki rekat onun namazn bozmaz. 1196 nk 1197 o onlara balamamtr ve onun zerine bu iki rekat kaza etmesi de gerekmez. Ben dedim: Misafir bir kimse le namazn drt rekat klmaya niyet etse fakat sonra iki rekat klmak istese ne dersin? Onun namaz bozulmaz, dedi. Sen bilmez misin ki, eer o 1198 bir sz veya hades ile namazn kesmeye niyet ederek le namazn klmaya balam olsa, fakat bir rekat kldktan sonra kesmeden namaz tamamlamak istemi olsa onun namaz tamdr. Bylece o bir eye niyet ettii zaman 1199 onu yapmazsa 1200 veya bir ey ilave etmek istedii zaman 1201 sonra bunu yapmamak isterse onun namaz tamdr ve niyet ettii ey iin de zerine bir ey lazm gelmez. Ben dedim: Bir adam iki rekat klmaya niyet ederek nafile namaza balayp bir rekat kld ve onda kraati yapt sonra bir rekat daha 1202 kld fakat onda kraati yapmad. Ya da ikincide 1203 okuyup birincide okumad ve sonra selam verdi, ne dersin? Onun iki rekati yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o drt rekat klncaya kadar selam
Metindeki uhrayeyni kelimesi H nshasnda aharateyni, S nshasnda ise uhraveyeyni olarak gelmitir. 1193 Metindeki el-uleyeyni kelimesi H nshasnda el-uleteyni olarak gelmi, doru olan ise dier nshalardaki olandr. 1194 Metindeki uhrayeyni kelimesi H nshasnda aharateyni olarak, S nshasnda ise aharaveyni eklinde gelmitir. 1195 Trnak iine alnm olan ksm HA ve S nshalarndan ilave edilmitir. Bu metin dier nshann tamamndan dmtr. Halbuki bunun bulunmas gerekir. 1196 Metindeki tfsid kelimesi esas nshada byledir, dier nshalarda ise yfsid olarak geldi. 1197 nk kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalardan ise dmtr. 1198 Metindeki ennehu kelimesi S nshasnda byle, fakat o dier nshalardan dmtr. 1199 Metindeki fe iza kelimesi S nshasnda ve in olarak gelmitir. 1200 yapmazsa kelimesi HA ve S nshalarnda byledir, fakat o dier nshalardan dmtr. 1201 Metindeki ev erade kelimesi A ile S nshalarnda ve erade eklinde gelmitir. 1202 Metindeki hra kelimesi HA ve S nshalarnda byledir.O dier nshalardan ise dmtr. 1203 Metindeki fis saniyeti kelimesi S nshasnda fir rekat-is saniyeti eklinde gelmitir.
1192

139

vermese 1204 sana anlattm gibi son iki rekatta ilk iki rekatn kazas olarak son iki veya ilk iki rekatta 1205 kraat etmi olsa bu onun iin yeterli olur mu? Hayr dedi. Ben niin dedim? nk dedi o ilk iki rekat bozmutur, o sebeple bu iki rekat tamamlayp ondan ayrlmadka sahih bir namaza balang yapamaz. Ben dedim: Eer o bunu alt rekata tamamlam olsa yine ayn mdr? Evet, dedi. Niin ilk iki rekat fasid saydnz? nk dedi, o bunlarn ilkinde kraat yapmad. Halbuki kraatsiz namaz olmaz.1206 Ben dedim: Eer o, ifsat ettii rekat kaza etme niyetiyle ona kraat okuyarak bir rekat ilave etse? Onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben niin dedim? nk dedi 1207 o iki rekattan birisinde kraat yapmad zaman onlar fasit yapm olur. 1208 Bu sebeple o bunlara baka bir rekati ilave edemez. Bylece o rekat olur ve birisini bozmutur, o sebeple iki rekat kaza etmesi gerekir. Ben dedim: Adam sabah namazn iki rekat 1209 kld; fakat birinci rekatta kraat yapt ikinci rekatta ise yapmad. Ona bir rekat ilave etmesi onun iin yeterli olur mu, ne dersin? rekat olmaz; o sabah namazn 1210 yeniden klmas gerekir. 1211 Ben dedim: Adam drt rekate niyet ederek namaza balad. Bylece birinci ve drdnce rekatlarda kraati okudu, ikinci ve nc rekatlarda ise okumad, ne dersin? Onun drt rekat yeniden klmas gerekir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o birinci rekatta okuyup ikinci rekatta okumad zaman iki rekat fasit yapm olur. Sonra drdncde okuyup ncde okumamas yine bu iki rekat bozmu olur. Bu sebepten onun bu drt rekat yeniden klmas gerekir. Muhammed onun iki rekat kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o kldklarnda yanld ise ve zerine sehiv secdesi yapmak vacip olduysa sonra sen ona namaz yeniden klacaksn diye emrettin. Yeniden kld namazda o sehiv secdesi yapacak m ne dersin? O yeniden kld namazda ancak yanlrsa sehiv secdesi yapar, eer sehiv yaparsa secde eder, dedi. Ben dedim: Adam leyi veya ikindiyi kld; iki rekat klnca o namaz tamamladn zannetti ve selam verdi. Sonra o durumunu hatrlayp iki rekat kldn anlad, ne dersin? O namazn tamamlar, fakat sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o selam vermemi olsa, fakat iki rekat klnca o namazn tamamlad sand ve unutarak ondan kmaya ve nafile bir namaza balamaya niyet etti.1212 Artk nafile namaza baladktan sonra o 1213 ancak le namazndan iki rekat kldn hatrlad, ne dersin? O nafile namazna devam eder, onu bitirince leyi drt rekat olarak yeniden klar dedi. Bu yaptndan dolay onun sehiv secdesi yapmas gerekmez. nk onun namaz zaten bozulmu bulunmaktadr. 1214 Ben dedim: mam Cuma gn veya bayramlarda ya da korku namaznda yanld zaman zikrettiin namazlarda onun zerine vacip olan ey senin zerine de gerekli deil mi

Metindeki kult fe in lem ysellim ifadesi S nshasnda kult eraeyte in lem ysellim olarak gelmitir. Metindeki fil-uleyeyni kelimesi S nshasnda ve lem yakra fil-evveleyni eklinde gelmitir. 1206 Metindeki fela tekun kelimesi S nshasnda ve la yekun olarak gelmitir. 1207 Ben niin dedim? nk dedi ifadesi HA ve S nshalarnda byledir. Ancak bu dier nshalardan dmtr. 1208 Metindeki liennehu kad efsedehuma ifadesi S nshasnda liennehu efsedehuma olarak geldi. 1209 Metindeki rekateyni kelimesi S nshasnda byle gelmi, fakat o dier nshalardan dmtr. 1210 Metindeki salat kelimesi S nshasnda byle gelmi, fakat o dier nshalardan dmtr. 1211 Metindeki kale la yekun selalsen fe aleyhi ifadesi S nshasnda kale la ve aleyhi eklinde geldi. 1212 Metindeki ve neva kelimesi H ve S nshalarnda fe neva olarak geldi. 1213 Metindeki innehu kelimesi Z, HA ve S nshalarndan dmtr. 1214 Metindeki kad intekadat ifadesi HA ve S nshalarndan byledir ve dorusu da budur. Dier nshalarda ise liennehu kad intekadat eklinde geldi.
1204 1205

140

ne dersin? Evet dedi. 1215 Ben dedim: mam sehiv secdesi yaparken kim ona uyarsa onun namazna katlm-uymu olur, artk imama vacip olan bir ey onun zerine de gerekli olur 1216 deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: mam korku nazm klarken yanlp da sehiv secdesi yapt zaman onunla beraber klan insanlar 1217 da sehiv secdesi yapacak m, ne dersin? Evet dedi. Ben dedim: Dmana kar olan taife ise 1218 secde etmez deil mi? Evet 1219 dedi, secde etmezler. Ben dedim: Dmana kar olan gurup 1220 gelip namaz kaza ederlerse onlar sehiv secdelerini ne zaman yaparlar? Namazlarn bitirdikleri zaman dedi. Ben dedim: Eer onlar kaza ederken yanlsalar bu yanlanlar zerine sehiv secdesi vacip olur mu? Hayr 1221 dedi, onlar zerine ancak imamlarnn yanld yerde vacip olur. Ben dedim: Secde edemeyen ve namazn ima ile klan adam 1222 veya hayvan zerinde yolda giden 1223 ve korkudan inemeyen 1224 kimse bunlardan birisi namaznda yanlsa sehiv secdesi yapmak onun zerine 1225 vacip olur mu 1226 ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: onun zerine selam verdikten sonra ima ile sehiv secdesi yapmak vacip olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Adam namaza balad, bylece kraati yapt fakat sonra o pheye derek iftitah tekbirini alp almadn bilemedi. Bylece o tekbiri ve kraati yeniden alp yapt. Sonra da tekbir alm olduunun farkna vard, ne dersin? O namazna devam eder, fakat sehiv secdesini yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o bunu rku veya secde halinde iken ya da bir rekat kldktan sonra hatrlarsa 1227 ve sonra da ben tekbir almtm diye kesin kanaat getirirse? O namazna devam eder, fakat sehiv secdesini yapmas gerekir. Ben dedim: O pek fazla klmam olup ancak birinci rekatta rku yapt 1228 ve tekbir getirmemi olduunu hatrlad. Ban kaldrd ve tekbir ald ve kraat okudu. Sonra da tekbir getirmi olduunu hatrlad? O namazna devam eder, bunu 1229 bir rekat olarak sayar ve sehiv secdesi yapar, dedi. Ben dedim: Onun bu tekbiri olmasa namaz 1230 brakm m olur? Hayr, dedi. Sen biliyorsun ki, o ancak 1231 bu namaza niyet etti 1232 ondan baka bir eye niyet etmedi.1233 Ben dedim: Eer o tekbir almadn secdede iken hatrlar 1234 ban kaldrr ve kyam halini alr bylece iftitah tekbirini alr. Sonra o tekbir alm olduunu
Metindeki neam (evet) kelimesi nshalarda byle geldi. Burada doru cevabn bela (evet) olmas mit edilir. 1216 Metindeki fe kad dehale maahu ifadesi yerine HA ve S nshalarnda kale dehale maahu fi salatihi kult ve vecebe aleyhi ifadesi gelmitir. 1217 Metindeki ellezine kelimesi S ve HA nshalarnda byle, dierlerinde ise ellezi eklinde gelmitir. 1218 Metindeki et-taifet-l lezine ifadesi H nshasnda et-taifet-l hra ellezine eklinde gelmitir. 1219 Metindeki neam kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1220 Metindeki ellezine hum bi izail advvi ifadesi H nshasnda byle, dierlerinde ise ellezi bi izail advvi olarak gelmitir. 1221 Metindeki la kelimesi S nshasndan dmtr. 1222 Metindeki huve kelimesi HA ve S nshalarnda byle, fakat o dier nshalardan dmtr. 1223 Metindeki yesiru kelimesi HA ve S nshalarnda byle, fakat o dier nshalardan dmtr. 1224 Metindeki la yastetyu kelimesi S nshasnda la yakdiru olarak gelmitir. 1225 Metindeki aleyhi kelimesi H nshasnda aleyhim olarak gelmitir. 1226 Burada S nshasnda ima ile kelimesi ilave edilmitir. 1227 Metindeki in zekera kelimesi S nshasnda eraeyte in zekera eklinde gelmitir. 1228 Metindeki rakea kelimesi S nshasnda rakiun eklinde gelmitir. 1229 Metindeki tikle kelimesi S nshasnda bi tilker rekati olarak gelmitir. 1230 Metindeki lis salati kelimesi S nshasnda li salatihi olarak gelmitir. 1231 Metindeki innema kelimesini biz HA nshasndan ilave ettik. 1232 Metindeki yenviha kelimesi S nshasnda yenvi biha olarak gelmitir. 1233 Metindeki la yenvi HA ve S nshalarnda ve la yenvi olarak gelmitir. 1234 Metindeki fe in zekera kelimesi S ve HA nshalarnda fe in zanne olarak gelmitir.
1215

141

hatrlarsa ? O namazna devam eder, iki secdesiyle birlikte bu rekatn sayar ve kalan namazn da tamamlar, dedi, onun sehiv secdesi yapmas da gerekir. Ben dedim: Adam le namazna balad ve sonra unuttu bylece o ikindi namaznda olduunu sand ve bu suretle namazn kld. Onun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin?1235 Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o ne kldn bilmiyor. Ben dedim: Eer o leye balam olsa, bylece bir rekat klsa ve sonra bunun ikindi olduunu sansa bylece iki rekat klsa sonra onun le namaz olduuna kesin kanaat getirse ve sonra drdnc rekat klsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bu onun namazn bozmaz m? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o bekler ve dnrse ve bu onu rekattan, secdeden veya rku etmekten ya da secde etmekten biraz alkoyarsa 1236 bylece o dnrken rkuu veya secdeyi uzatm olursa sonra o bunun le olduunu zannederse 1237 onun zerine sehiv secdesi gerekir 1238 mi? O bir halden (baka bir hale) dnd zaman bylece dnrse 1239 onun zerine sehiv secdesi gerekir, grm istihsan ediyorum, dedi. Ben dedim: mamn arkasnda uyuyakalan adam namazn evvelinde imama yetimiti. Bylece o, imam namaz bitirip ayrlrken uyand. Bir adam da namazn evvelinde imama yetiti, fakat abdesti bozuldu. Gidip abdest alp geldi 1240 ancak imam namazn bitirmi oldu. Sana gre bu adamn ikisi ayn mdr, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bunlar namazlarna devam etmeleri gerekir yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bunlardan hibirisi kraat yapmaz m? Hayr, (yapmaz) dedi. Ben dedim: Bu adamlar namazlarnda yanlrlarsa 1241 veya birisi yanlrsa bu yanlan kimse zerine sehiv secdesi gerekir mi? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o imamn arkasndaki bir adam mesabesindedir. mam yanlmad mddete onun arkasndaki kimse zerine sehiv secdesi yoktur. Ben dedim: Cemaate namaz kldran bir imam drdnc rekatta oturunca teehhd okudu ve sonra namaznda pheye dt 1242 bylece bir zaman dnd. Onun bu dncesi onu selam vermekten alkoydu. Sonra namazn tamamladna kesin kanaat getirdi. Bunun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bir defa selam verinceye kadar phe etmemi, fakat sonra pheye derek m yoksa drt rekt m kldn bilmiyorsa sonra da namazn 1243 tamamladna kesin kanaat getirmise onun zerine sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu adam ancak namazdan ktktan sonra pheye dmtr. Ben dedim: Adam yalnz bana namaz klarken abdesti bozuldu. Bylece abdest almak iin ayrld ve abdest alrken namazndan phe etti. veya iki rekt m kld bilemedi. Onun bu hali kendisini abdest almaktan alkoydu. Sonra iki rekt kldna kesin kanaat getirdi. Abdestini bitirdikten sonra gelip nazmna devam etti ve bu suretle namazn tamamlad. O namazn tamamladktan sonra ona sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Evet,

Metindeki fe zanne ennehu fil asri fe salla hakeza hel aleyhi secdeta es-sehvi ifadesi S nshasnda fe zanne ennehu el-asru fe salla hakeza rekaten ev rekateyni smme zekera ennehu fiz zuhri e aleyhi fi zalike secdeta es-sehvi eklinde gelmitir. 1236 Metindeki ealehu kelimesi S nshasnda hatta yegalehu olarak gelmitir. 1237 Metindeki smme zanne S nshasnda smme zekera olarak gelmitir. 1238 Metindeki fi zalike aleyhi ifadesi S nshasnda hel aleyhi fi zalike olarak gelmitir. 1239 Metindeki fe tefekkera kelimsi esas nshada ve Z nshasnda byledir. HA ve S nshalarnda ise bitefekkrihi eklinde gelmitir. Bu kelime H nshasndan dmtr. 1240 Metindeki fe zehebe ve yetevadda ifadesi S nshasnda fe yezheb fe yetevadda eklinde gelmitir. 1241 Metindeki seheva kelimesi nshalarda seheya olarak gelmitir. 1242 Metindeki teehhede smme ekke ifadesi HA ve S nshalarnda ve teehhede ekke olarak gelmitir. 1243 Metindeki es-salat kelimesi H ve Z nshalarndan dmtr.
1235

142

dedi. Ben niin, dedim? nk o namazn iindedir dedi. Sen bilmez misin ki, o gemi namazn saym ve kalan namazn da klmtr. Ben dedim: Adam le namazn drt rekt kld. Sonra unutarak beinci rekta kalkt. Bylece kraat yapmadan nce veya okuduktan sonra ya da rk ettikten sonra fakat henz secde etmeden hatrlarsa bu adam drdnc rektta teehht miktar oturmu veya oturmam olduu halde nasl yapacak, ne dersin? O hatrlaynca hemen oturur, teehhd okur ve selam verir ve onun zerine sehiv secdesi gerekir. Senin andn eyler onun namazndan hibir ey bozmaz. nk bu tam bir rekat deildir. Ben dedim: Eer o beinci rektta secde yapm sonra teehht miktar oturmu olduu halde bunu hatrlarsa? O bu be rekata bir rekat daha ilave eder; sonra da sehiv secdesi yapar, dedi. Ben dedim: Adam nafile klmak iin namaza balad ve namazda yanld. Bylece iki rekat tamamlayp selam verdi. Sonra kalkp bundan baka 1244 bir farz namaza ya da nafile namaza 1245 balad. Onun zerine bunda sehiv secdesi gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o yanlm olduu 1246 namazdan ayrlm baka bir namaza balamtr. te o baka bir namaza balaynca onun zerindeki sehiv secdesi der. Ben dedim: Adam leyi yalnz bana klp namazn bitirdikten sonra selam verdi. Sonra baka bir namaz iin imama uydu. O imamla beraber namazda iken ilk namaz hakknda pheye dt. Bylece bu kendisini megul edecek kadar dnceye dald. Bu namazda onun zerine sehiv secdesi gerekir mi 1247 ne dersin? Hayr dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onun bu namazda phe ettii bir ey yoktur. Ben dedim: O kendi bana namaz klp birinci namaz tamamladktan sonra bylece onun hakknda dnm olsa bile yine byle midir? Eer bir ey onu namazdan alkoymamsa evet, dedi.1248 Ben dedim: Adam iki rekat namaz kld ve onda yanlp bylece teehht ve selamdan sonra sehiv secdesi yapt. 1249 Sonra o bu iki rekt namazna baka 1250 iki rekat daha ilave etmek istedi, ne dersin? O bunu yapamaz; ancak iftitah tekbiri ile yeniden balamas gerekir, dedi. Sen bilmez misin ki, eer o ilk tekbir zerine devam etmi olsa, onun zerine sehiv secdesi olur ve onun namaz derdi 1251 sehiv secdesi de 1252 ancak namazn sonunda olurdu. Eer o yeniden tekbir alr ve iki rekt namaza balarsa bu onun iin yeterli olur. SEFER KNN NAMAZI Ben dedim: Yolcu, gnden daha az bir zamanda namazn ksaltr m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o gn ve gnden daha fazla bir zaman yolculuk yaparsa? O kendi ehrinden kt andan 1253 itibaren namazn ksaltr (drt rekatl namazlar iki klar), dedi. Ben dedim: Sen buna niin gn diyerek bir mddet tayin ettin?
Metindeki tilke ifadesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise zalike olarak gelmitir. Metindeki fi salati tetavvuin ifadesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise tetavvuan eklinde gelmitir. 1246 Metindeki elleti kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise ellezi olarak gelmitir. 1247 Metindeki hel kelimesi Z, HA ve S nshalarnda byle gelmi, esas nshadan ve H nshasndan ise dmtr. 1248 Ben niin dedim den sonra gelen cmle esas nshadan ve H nshasndan dmtr. Ancak biz onu HA ve S nshalarndan alp ilave ettik. Fakat ben niin dedim, o dedi ifadeleri S nshasndan da dmtr. 1249 Metindeki li sehvihi kelimesi H nshasnda li sehvin olarak S nshasnda ise smme secede lis sehvi eklinde gelmitir. 1250 Metindeki uhrayeyni kelimesi S nshasnda aharaveyni eklinde gelmitir. 1251 Metindeki sekatat kelimesi H nshasnda sekatathu eklinde gelmitir ki, bu doru deildir. 1252 Metindeki secdetes sehvi ifadesi HA ve S nshalarnda secdeta es-sehvi olarak gelmitir. 1253 Metindeki hyne kelimesi yerine H ve S nshalarnda hatta kelimesi gelmitir.
1244 1245

143

nk dedi: Hz. Peygamberden bir hadis rivayet edilmitir. O, kadnn yannda bir mahremi bulunmadka 1254 gn yolculuk yapamaz, buyurdu. Bylece ben de buna kyas yaptm. brahim en-Nahai ve Said b. Cbeyrin 1255 Medayine 1256 kadar (olan uzaklk) 1257 ve ona benzer (bir mesafe) dedikleri bana ulat.1258 Ben dedim: Eer yolcu gn ve daha fazla yolculuk yapp 1259 gitmek istedii ehre varnca namazn tam klar m 1260 ne dersin? Eer yolcu dedi 1261 o yerde on be gn kalmaya niyet etmi ise namazn tam klar. Eer o ne zaman ayrlacan bilmiyorsa namazn ksa klar. Ben niin on be gn diye bir vakit tayin ettiniz, dedim? nk dedi, bu konuda Abdullah b. merden gelen bir haber (hadis) vardr.1262 Ben dedim: Adam sefere niyet ederek oturduu ehirden ktnda namaz vakti girmi ise ve onun nnde bu ehrin bir veya iki evi varsa ne dersin? O bu kendi ehrinden kmad mddete ve bu ehri arkasnda brakncaya kadar, mukim namaz klar, dedi. Ben dedim: Eer onun gitmek istedii ehir ile kendi arasnda bir fersah (yaklak 6 km. mesafe) veya bundan daha az bir uzaklk varsa ve bu adam orada ikamet etmek istiyorsa o yolcu namaz m yoksa mukim namaz m klacak? Bu kimse o ehre girinceye kadar tabii ki yolcu namaz klar. Ben dedim: Adam Mekkede ve Minada on be gn kalmak niyeti ile Kfeden Mekkeye ve Minaya yola kt zaman o Mekkeye girdii vakit namaz tam m klar, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o sadece Mekkede on be gn kalmak istemiyor. Ben, Mekke ile Mina bir tek ehir saylmaz m dedim? Hayr, dedi. Ben dedim: Cibal blgesinden gelip orada ailesi olduu halde Hireye 1263 gitmek isteyen bir adam bylece Kfeye urasa ve namaz vakti de girmi olsa, o yolcu namaz m yoksa mukim namaz m klacak, ne dersin? O Hireye girmedii veya kendisi Kfede on be gn kalmaya niyet etmedii mddete tabii ki, yolcu namaz klar 1264 dedi. Ben dedim:
mam Muhammed bu hadisi Hccet adl kitabnda (I, 167) rivayet etmektedir: Ebu Muaviye el-Mekfuf bize el-Ame, Ebu Salih ve Ebu Said el-Hudri yoluyla Hz. Peygamberin yle buyurduunu haber verdi: Allaha ve kyamet gnne inanan bir kadnn gn ve daha fazla bir zaman tutan yere yannda babas, kocas, kardei veya bir mahremi bulunmadan sefer yapp gitmesi helal olmaz. Eh. 1255 Mellif bu haberi Hccet adl kitabnda Muhammed b. Eban b. Salih b. Salih Hammad ve brahim senedi ile rivayet eder: Ben namaz nerede ksaltlr, dedim? Medayinde, Vastta ve buna benzer yerlerde dedi. Eh. I, 167 1256 Metindeki ila kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 1257 Ben bu haberin senedini bulamadm. 1258 Kaynaklarda zaman deil de yer mesafesi olarak bu uzaklk 90 km. olarak gemektedir. (ev.) 1259 Metindeki in safera selasete eyyamin ifadesi S nshasnda iza safera mesirate selaseti eyyamin olarak gelmitir. 1260 Metindeki eyetimm kelimesi H nshasnda etemme olarak gelmitir. 1261 Metindeki kale kelimesi yerine H nshasnda kult kelimesi gelmitir ki, bu bir yanltr. 1262 Abdullah b. merin bu haberini mellif Kitab-ul Asarnda (s.39) ve Hccet adl eserinde (I, 170) rivayet etmitir: Ebu Hanife bize Musa b. Mslim ve Mcahid yoluyla Abdullah b. merin yle dediini haber verdi: Sen yolcu olduun zaman bir yerde on be gn kalmaya niyet edip karar verdiinde namaz tam klarsn; eer ne kadar kalacan bilmiyorsan ksa klarsn. Eh. Mellif Hccet adl kitabnda da unu rivayet eder: mer b. Zerr el-Hemedani bize Mcahid yoluyla bn merin Mekkede on be gn kalmak istedii zaman le namazn yava yava ve drt rekat kldn haber verdi. Eh. s. 170. Bu haberi bn Ebi eybe Vekiden rivayet ederek yle dedi: mer b. Zerr bu hadisi bize Mcahidden naklederek yle dedi: bn mer on be gn ikamet etmeye kesin karar verdii zaman le namazn yava yava ve drt rekat klard. Eh. Varak 209/ 2 1263 Hire (ha harfinin esresi, yann skunu ve r harfi ile) Necef denilen yerde Kfeye mil uzaklkta olan bir ehirdir. Basra krfezinin buna bitiik olduunu sylerler. Hirede ona yakn yerde bir mil kadar dousunda Hornak Kasr bulunmaktadr. am ile kendisi arasnda bulunan toprak paras zerinde bir manastr da vardr. Buras cahiliye dneminde Nasr zamanndan beri arap meliklerinin sonra da Lahm airetinin bakan Numan ve onun babasnn mesken yeri olmutur. Nemrin nisbetine nemri dedikleri gibi Hirenin nisbetine de kyas d olarak hari demilerdir. Mucem-l Bldan II, 376. 1264 Metindeki bel ysalli ifadesi S nshasnda byledir, fakat bu dier nshalardan dmtr.
1254

144

Eer onun ailesi Hirede olmasa fakat o Hire ve Kfede on be gn kalmak niyetiyle Cibal blgesinden gelip Kfeye ulam olsa o namazn ksa m yoksa tam m klacak ne dersin?1265 Tabi ki, ksa klar, dedi. Ben o Kfeye girdii halde niin ksa klyor da tam klmyor dedim? nk dedi, o kendisi bir tek ehirde on be gn kalmaya niyet etmedi. Sen bilmiyor musun ki, adam Kfe ve Basrada on be gm kalmak istedii halde Cibal blgesinden gelip Kfe veya Basraya ulasa namaz tam klmak onun zerine vacip olmaz. Ben dedim: Adam gnein zevalinden sonra misafir olarak ehrinden kt. Bu yolcu namaz m yoksa mukim namaz m klacak, ne dersin? Tabii ki, yolcu namaz, dedi. Ben niin, dedim? Hlbuki o tam namaz vaktinde zerine namaz vacip olduktan sonra ehrinden kmtr? O yolcu iken gne zeval vaktine girse sonra o ailesine gelmi olsa le namazn o, yolcu namaz m 1266 yoksa mukim namaz olarak m klar, ne dersin dedi. Ben de tabii ki 1267 mukim namaz klar dedim. te bu ve o ikisi birdir, dedi. Ben dedim: Namaz klmad halde adam namaz vakti getikten sonra ehrinden yola km, o bu namaz yolcu namaz m, yoksa mukim namaz m klacak ne dersin? Tabii ki, mukim namaz klacak, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, namaz onun zerine ehirden kmadan nce farz olmutur. Ben dedim: Bir yolcu le namaz vaktinde sefere ksa ve o namaz vakti getikten sonra onu klmad halde ehre girmi olsa yine byle midir? Evet dedi, onun bunu misafir namaz gibi klmas gerekir. Ben dedim: o ancak vaktin kna bakar, girmesine bakmaz, yle mi? Evet, dedi. 1268 Ben dedim: Adam seferi olarak yola kt. le namaz vakti geldii iin ehrinden km olduu halde namaz klmaya balad ve o iki rekat klmak istiyordu. Ancak namaza balad zaman abdesti bozuldu. O vazgeti ve bylece ehrine beri dnp abdest ald ve sonra o yerine dnd. Bu adam ka rekat klacak ne dersin? Drt rekat klacak, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o ehrine 1269 girmitir ve bylece mukim olmutur. Zaten o henz namazdadr. Bylece onun namaz mukim gibi klmas gerekir. Ben dedim: O abdesti bozulduu zaman abdest almak iin 1270 ehre gitmek istedii halde ayrlr 1271 ve sonra yannda nceden bilmedii- su olduunu 1272 hatrlarsa? O abdest alr, mukim namaz gibi drt rekat namaz klar, dedi. Ben o ehre girmedii halde niin byle 1273 dedim? nk dedi, o grn ehre girme 1274 zerine toplad zaman namaz drt rekatl klmak onun zerine 1275 vacip olmutur. Ben dedim: Bu hkm senin yannda niin byle (verildi) ? Eer o dedi, mukim olmak ve kendi ailesine dnmek istemi olsayd, namaz drt rekat klmak onun borcu deil miydi, ne dersin? Ben evet dedim 1276 fakat bana gre bu ona benzemiyor.1277 nk bunda o mukim olmay istemitir. Halbuki o evvelkinde mukim olmay istememitir. Eer o dedi, grn ailesine gitme zerine toplam olsayd ve
Ne dersin ifadesi esas nshadan dm, fakat dier nshalarda vardr. Metindeki ysalli ez-zuhra salate misafirin ifadesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise ysalli ezzuhra msafiran eklinde gelmitir. 1267 Metindeki bel (tabii ki) kelimesi S nshasndan dm, orada sadece mukim namaz klar gelmitir. 1268 Evet, dedi ifadesi Z, HA ve S nshalarnda byledir. Yalnz bu esas nshadan ve H nshasndan dmtr. 1269 Metindeki el-msra kelimesi H nshasnda byle, dier nshalarda ise fil-msri olarak gelmitir. 1270 Metindeki li yetevaddaa kelimesi S nshasnda ve yetevaddau olarak gelmitir. 1271 Metindeki fe in infetele ifadesi S nshasnda fe in kane infetele olarak gelmitir. 1272 Metindeki enne indehu man ifadesi S nshasnda enne maahu man olarak gelmitir. 1273 Metindeki lime kelimesi Z ve HA nshalarnda ve lem olarak gelmitir. 1274 Metindeki dhulihi el-msra ifadesi H ve S nshalarnda dhuli el-msra eklinde gelmitir. 1275 Metindeki aleyhi kelimesi H nshasnda sehven ala olarak gelmitir. 1276 Ben dedim cmlesi H nshasnda sehven o dedi olarak gelmitir. 1277 Metindeki ve lakinne kelimesi S nshasnda byledir. Yalnz bu dier nshalardan dmtr.
1265 1266

145

bylece bir gn kalsa sonra km 1278 olsayd, ka rekat klm olacakt n edersin? Ben drt rekat dedim. 1279 te bu ve o ayndr, dedi. 1280 Ben dedim: Eer o namazda olduu halde ikameti murat etmi olsa sonra seferini tamamlama (istei) aklna gelse dnemez mi ne dersin? O grn ikamet etme zerinde toplamsa artk o mukimdir. O niyet ile mukim olduu gibi niyet ile misafir olamaz. nk o yola koyulmadka misafir olmaz. kamet ancak niyetle olur; nk ikamet bir amel deildir. Seferilik ise bir amel ve itir. Ben dedim: Yolcu bir adam btn seferi mddetince ailesine dnnceye 1281 kadar hep drder drder 1282 kld. Bunun hakknda sznz nedir, ne dersiniz? Eer o her iki rekatta teehht miktar oturmu ise onun namaz tamdr. Eer o ilk iki rekatta teehht miktar oturmamsa 1283 onun namaz fasit olup yeniden klmas gerekir. Ben dedim: Bu sana gre niin byle? nk 1284 dedi, yolcunun farz olan namaz iki rekattr. Bunun zerine yaplan ilave ise nafiledir. Bylece o eer farz namaz ile nafile namaz kartrrsa onun namaz fasit olur. Ancak ilk iki rekattan sonra teehht miktar oturursa fasit olmaz. nk teehht okuma farz ile nafilenin arasn ayrm olur. 1285 Eer o 1286 teehht miktar oturmu olduu halde konumu olsa, onun namaznn tam olduunu sen bilmiyor musun? Eer 1287 konumak bir namaz bozmuyorsa onu baka bir namaz da bozmaz. nk namaz konumaktan daha kt deildir. Ben dedim: Yolcu bir adam drt rekat klma niyeti ile le namazna balad, sonra gr deitirerek iki rekat klp selam verdi, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Yolcu bir adam le namazna balayp iki rekt namaz kld 1288 ve teehhd okudu. O namaznda yanlp selam verdi, hlbuki o sehiv secdesi yapmak istiyordu Sonra onun aklna ayaa kalkmak 1289 geldi, ne dersin? Onun namaz tamdr, dedi. Onun zerinde sehiv secdesi yoktur ve onun bu niyeti namaz bitirme demektir. O bu halde iken glm olsa, hatta kahkaha atsa bile ona abdest almak gerekmediini sen bilirsin. Hlbuki o namazda olmu olsayd ona abdest almak gerekirdi. Ancak o namaz tamamlayp ayrld zaman onun aklna kyama kalkmak geldi. te bylece 1290 onun namaz tamamlamas gerekmez. Ben dedim: Eer o sehiv secdesi iin bir veya iki secde yaptysa ve selam vermeden nce ayaa kalkmak aklna geldiyse ne dersin? Onun dedi, namaz drde tamamlamas gerekir ve se 1291lam verdikten da sehiv secdesi yapmas lazm gelir. Bunda teehhd okur ve selam verir. Sen bilirsin ki, eer o bu halde iken kahkaha ile glm olsa baka bir namaz iin onun yeniden abdest almas gerekir. Sen bilirisin ki, o
Metindeki yahruc kelimesi H nshasnda harace olarak gelmitir. Ben dedim cmlesi S nshasnda byle gelmi olup dorusu da budur. Dier nshalara ise bu o dedi eklinde gelmitir. 1280 dedi kelimesi S nshasnda byledir. O bulunmas gerekirken dier nshalardan dmtr. 1281 Metindeki racea kelimesi S nshasnda yarciu olarak gelmitir. 1282 drder drder kelimesi H nshasnda mkerrer olarak gelmitir. Muhtasarda da yledir. Halbuki o dier nshalarda tekrar etmeden bir defa gelmitir. 1283 Metindeki kane kelimesi H nshasndan dmtr. 1284 Metindeki li enne kelimesi H nshasnda inne olarak gelmitir. 1285 Metindeki fasale lima beynehuma S nshasnda fe yekun faslen beynehuma olarak gelmitir. 1286 Metindeki ela tera lev ennehu ifadesi H nshasnda ennehu lev olarak gelmi, HA ile S nshalarnda ise ela tera lev ennehu tekelleme kable en yakude kadr-et teehhdi kanet salathu fasideten. (Sen biliyorsun ki, eer o teehht miktar oturmadan konumu olsayd, onun namaz fasit olurdu). 1287 Metindeki fe in kanet ifadesi S ve HA nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise kult fe in kanet eklinde gelmitir ki, bu doru deildir. S nshasnda fe in kanet yerine fe iza kanet olarak gelmitir. 1288 Metindeki fe salla kelimesi esas nshadan ve S nshasndan dmtr. 1289 Metindeki en ykyme yerine S nshasnda el-ikamete kelimesi gelmitir. 1290 Metindeki fe lizalike kelimesi H nshasnda fe kezalike olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 1291 Metindeki ennehu lev kelimesi H nshasnda lev ennehu eklinde gelmitir.
1278 1279

146

bu halde iken birisi gelip ona uysa onun namazna gelip yetimi olur. Bu evvelkine benzemez.; nk o burada namazda iken ayaa kalkmak aklna gelmitir. Halbuki evvelkinde ise o namaz tamamlayp ayrldktan sonra aklna gelmiti. (Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ile Zfer ise yle diyorlar: Bunun hepsi ayndr. nk adam sehiv secdesine balamadan nce selam vermedii mddete henz namazda saylr. Eer onun aklna kyama kalkmak gelirse kalkm olur ve nazm tamamlamas gerekir. Bu halde iken ona birisi gelip uysa onun namazna girmi olur. Eer imam henz sehiv secdesi yapmam ise ve o bu haldeyken kahkaha ile glm ise onun bir baka namaz iin abdest almas gerekir.) 1292 Ben dedim: Bir yolcu le namazna balad, bir rekat 1293 kld 1294 ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o abdest almak iin ayrld, fakat suyu bulamad ve temiz toprakla teyemmm etti. Sonra kld yere dnmeden nce suyu buldu ve kyamda durmak aklna geldi, ne dersin? O dedi, abdestini alr, kald yerden namazna devam eder ve drt rekata tamamlar. Ben dedim: Eer o yerinde durursa ve sonra suyu grrse ve sonra orada durmak aklna gelirse? O dedi, abdestini alr ve drt rekat olarak namaz yeni batan klar. Aslnda onun suyu durduu yerde grmesi ile o yere gelmeden nce grmesi arasnda (bir fark yoktur) kyas bakmndan birdir. Ancak ben burada istihsan yaparak o namaz klmak isteyip 1295 yerinde veya baka bir yerde 1296 durduktan sonra suyu 1297 grmedii mddete ona abdest almasn ve namazna kald yerden devam etmesini emrediyorum. Bylece o bunu yaptktan sonra suyu grrse abdestini ve namaz yeniden alr ve klar. Ben dedim: Bir yolcu adam misafir ve mukimlerden oluan bir cemaate imam olup onlara namaz kldrd. Bir rekat kldrd ve bir secde etti ve abdesti bozuldu. mam kendisi gibi yolcu olan ve o anda namaza balayp kendisine uyan bir adam ne geirdi, ne dersin? Bu adamn ne gemesi uygun olmaz, dedi. Fakat imamn namaza bandan yetimi olan birisini ne geirmesi gerekir. Ben dedim: Eer yolcu adam ne geerse, o nasl yapar, ne dersin?1298 Onun, ilk imamn terk ettii 1299 bu secdeyi yapmas ve sonra onlara namaz kldrmas uygun olur, dedi. Ben dedim. Eer o bu secdeyi unutur, cemaate bir rekt kldrr ve bunda bir secde yapar ve sonra abdesti bozulursa ve tam bu srada gelip namaza balam baka bir adam ne geirirse kendisi de gidip 1300 abdest alp gelir ve cemaate katlr, ilk imam da gelir onunla beraber namaza balarsa bu nc imam nasl yaparsa uygun olur? O, dedi, nce bu ilk secdeyi yapar, onunla beraber ilk imam ve cemaat de yapar. kinci imam ise onunla beraber bu secdeyi yapmaz. Sonra o son secdeyi yapar ve onunla beraber bu secdeyi ikinci imam ve cemaat da yapar. 1301 Fakat birinci imam onunla beraber yapmaz, o ikinci rekt kraatsiz olarak klar; eer o nc imamn son secdesine yetiirse onunla beraber bu secdeyi yapar. Eer yetiemezse 1302 yalnz bana secde eder.
Bu trnak iine alnan ksm S ve HA nshalarndan ilave edilmitir. Metindeki rekaten kelimesi HA nshasnda rekateyni olarak gelmitir. 1294 Metindeki ve salla kelimesi S ve HA nshalarnda fe salla olarak gelmitir. 1295 Metindeki fi ayri makamihi yriyd ifadesi S nshasnda fi ayrihi smme yriyd eklinde gelmitir. 1296 Metindeki fi harfi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalarda min olarak gelmitir. 1297 Metindeki el-mae kelimesi S nshasnda byle, ancak o dier nshalardan dmtr. 1298 Ben dedim: Eer yolcu adam ne geerse, o nasl yapar, ne dersin? ifadesi S nshasnda Ben dedim: yolcu adam eklinde gelmitir. 1299 Metindeki terakeha kelimesi S nshasnda byledir. O dier nshalarda ise terake eklinde geldi. 1300 Metindeki fe zehebe kelimesi S ve HA nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1301 Metindeki ve yescdha kelimesi H nshasnda fe yescdha olarak gelmitir. 1302 Metindeki ve in lem ydrikha ifadesi Z ve HA nshalarnda ve in kane lem ydrikha olarak S nshasnda da ve in lem ydrik eklinde gelmitir.
1292 1293

147

nc imam teehhd okuduktan sonra geri ekilir ve bylece namaza bandan yetimi bir adam ne geirir o cemaate selam verdirir ve onlara sehiv secdesi yaptrr ve onunla beraber hep secde ederler. Sonra ikinci imam ayaa kalkar, karm olduu rekati kaza eder ve orada kraati okur. 1303 Mukim olanlar kendi balarna tamamlanncaya kadar namazlarn imamsz olarak kaza ederler.1304 Ben dedim: Bir imam 1305 cemaate le namazn kldrd. Kendisi ve cemaat hepsi mukim idi. Bylece onlara bir rekt kldrd ve bir secde yapt sonra abdesti bozuldu. Bylece geri ekildi ve namaza banda yetimi bir adam ne geirdi. Bylece o, bu secdeyi unuttu ve cemaate bir rekt kldrd ve bir secde yapt sonra burnu kanad. Geri ekilip namaza bandan yetimi olan bir adam ne geirdi. Bylece o, iki secdenin hepsini unuttu. Onlara bir rekt kldrd ve bir secde yapt. Sonra burnu kanad ve geri ekildi. Namaza bandan yetimi bir adam ne geirdi. Bylece o, da secdeyi unuttu. Onlara bir rekt kldrd ve bir secde yapt. Sonra geri ekildi ve namaza bandan yetimi bir adam ne geirdi. Bu drt imam abdest alp 1306 hi konumadan geldiler, ne dersin? Beinci imamn 1307 dedi, onlara birinci secdeyi yaptrmas gerekir ve onunla beraber drt imam ve cemaat de hepsi 1308 secde ederler. Sonra ikinci secdeyi yapar.1309 lk ve ikinci imamn dnda 1310 herkes bu secdeyi yapar. Sonra nc secdeyi yapar, birinci ve ikinci imamn dnda 1311 btn cemaat onunla beraber bu secdeyi yaparlar. 1312 Sonra drdnc secdeyi yapar. Birinci, ikinci ve nc imamlarn dnda btn cemaat bu secdeyi onunla beraber yaparlar.1313 lk imam ikinci rekt ve iki secdesini kaza eder. Sonra nc ve drdnc rektlar ve onlarn secdelerini kaza eder. kinci imam, nc ve drdnc rektlar ve onlarn secdelerini kaza eder. nc imam, iki secdesi ile beraber drdnc rekt kaza eder. Bunlardan herhangi bir imam, secdesiyle 1314 beraber kaza ettii rektn 1315 secdesinde baka imama yetimi ise secdede 1316 ona tabi olmaz. Sonra imam selam verir ve sehiv secdesini yapar.1317 Eer drt imam namazlarn tamamlayp ayrlmlarsa, onlarn hepsi imamla beraber secde ederler. Eer onlardan birisi zerinde namazndan bir ey kalmsa imam namazndan ayrlncaya kadar imamla beraber secde etmez; imam namazndan ayrlnca o selam verdikten 1318 sonra sehiv secdesini yapar. Ben dedim: Mukim bir adam 1319 mukim bir cemaate le namazndan bir rekt kldrd, bir secde unuttu 1320 ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o, o anda gelmi bir adam ne geirdi. Bu suretle o cemaate bu secdeyi yaptrmad. Fakat onlara bir rekt kldrd ve
Metindeki fe yakra kelimesi S nshasnda yakra olarak gelmitir. Burada S nshasnda ve Muhtasarda zikredilmemi olan fakat A, Z ve H nshalarnda u ifade ilave edilmitir: Bab-l imami yuhdis fe ykaddimu raclen ve yuhdis es-sani fe ykaddimu ahara 1305 Metindeki bir imam kelimesi H nshasnda imam olan bir adam eklinde gelmitir. 1306 Metindeki ve tevaddae kelimesi S nshasnda smme tevaddae olarak gelmitir. 1307 Metindeki beinci imamn yerine S nshasnda bu imamn ifadesi gelmitir. 1308 Metindeki cemian (hepsi) kelimesi S nshasnda vardr. Fakat p dier nshalardan dmtr. 1309 Metindeki smme yescd ifadesi S nshasnda ve yescd olarak gelmitir. 1310 Metindeki ayra kelimesi S nshasnda illa olarak gelmitir. 1311 sonra nc secdeyi yapar.. cmlesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 1312 S nshasnda ise bylece btn cemaat ona tabi olur cmlesi vardr. 1313 Burada S nshasnda cemaat onunla beraber selam verir denilmitir. 1314 Metindeki secdeteha kelimesi S nshasndan dmtr. 1315 Metindeki rekatihi kelimesi S nshasnda er-rekati olarak gelmitir. 1316 Metindeki fiha kelimesi nshada byledir. H nshasnda ise secede maahu fiha diye S nshasnda ise er-rekate elleti yakdiy secede maahu fiha eklinde gelmitir. 1317 Bu ifade S nshasnda sonra evvelki (imam) selam verir ve (sehiv) secdesini yapar eklinde gelmitir. 1318 Metindeki ysellimu kelimesi S nshasnda selleme olarak gelmitir. 1319 Metindeki mukimen kelimesi HA ve S nshalarnda imamen mukimen olarak gelmitir. 1320 Bu ifade S nshasnda mukim bir cemaate bir rekat kldrd, bir secde yaptrd eklinde gelmitir.
1303 1304

148

bir secde yaptrd 1321 ve sonra abdesti bozuldu. O anda gelmi bir adam ne geirdi. O onlara bir rekt kldrd ve bir secde yaptrd ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o, o anda gelmi bir adam ne geirdi. Bu suretle o, onlara bir rekt kldrd ve bir secde yaptrd ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o, o anda gelmi bir adam ne geirdi.1322 Sonra bu drt imam abdest alp hepsi geldi, ne dersin? Bu beinci imamn dedi, onlara drt secde yaptrmas gerekir. Birincisinden balayp srayla takip eder. Birinci imam ve cemaat onunla berber birinci secdeyi yaparlar. kinci, nc ve drdnc imamlar onunla beraber 1323 bu secdeyi yapmazlar. Sonra imam ikinci secdeyi yapar. Bylece ikinci imam ve cemaat onunla beraber bu secdeyi 1324 yaparlar. Fakat ilk imam nc ve drdnce imamlar onunla beraber bu secdeyi yapmazlar. Sonra o nc secdeyi yapar. Bylece nc imam ve cemaat hepsi onunla beraber bu secdeyi yaparlar. Fakat ilk imam, ikinci ve drdnce imamlar ise onunla beraber bu secdeyi yapmazlar. Sonra o drdnc secdeyi yapar. Bylece cemaat ve drdnc imam onunla beraber bu secdeyi yaparlar. Fakat ilk, ikinci ve nc imamlar onunla beraber bu secdeyi yapmazlar. Anacak ilk imamn namazdan karm olduu yerleri kaza etmesi gerekir. Eer o, bu secdeden ve ilk imamn kaza ettii rekattaki imamn yapt secdeden bir ksmna yetiirse onunla beraber bu secdeyi yapar. Eer imama yetiemezse o namaz tamamlayp ayrldktan sonra kendisi yalnz bana secde eder. Ayrldktan sonra eer ona yetiirse beinci imamla beraber oturur. kinci, nc ve drdnc imamlara gelince bunlardan her biri namaza yetimeden nce kardklar imamn kld ksm, ancak imam selam verip namazdan ayrldktan sonra kaza ederler. mam ayrldktan sonra onlar kalkar ve kraat yaparak kaza ederler. lk imama gelince o ise 1325 kraatsiz olarak kaza eder. Beinci imama gelince o,1326 cemaatle beraber teehhd okur ve sonra geri ekilir, namaza bandan yetimi olan birisini ne geirir. Bylece o cemaate selam verdirir, onlara sehiv secdesi yaptrr ve ilk imamn 1327 dnda btn cemaat onunla beraber secde ederler. Ancak ilk imam 1328 onun kard ksmdan ayrlm ise (o takdirde) onunla beraber iki secdeyi yapar. 1329 Dier imamlar 1330 da eer ilk imama yetiememilerse, onunla beraber klmam olurlar bylece onunla birlikte sehiv secdesi yaparlar 1331 sonra bu imamlar ayaa kalkp namazlarn kraat ile kaza ederler. Ben dedim: Yolcu bir adam yine yolcu olan bir cemaate akam namazn kldrd. ki rekt kldrp nc rekt iin ayaa kalknca mukim bir adam gelip nafile namaza niyet ederek imama uydu. nc rekati imamla beraber kldktan sonra imam selam verdi ne dersin? Bu mukim kii dedi, kalkar rekt namaz klar 1332 ve bunlarn hepsinde kraat yapar. Onlarn birinci rekatinde oturur, nk o aslnda ikinci rekttr. kinci rektta oturmaz; nk o nc rekttr. Drdnc rektta oturur, teehhd okur ve selam
Bu ifade S nshasnda bylece onlara bir rekat kldrd ve bir secde yaptrd eklinde geldi. Bu suretle o diye balayan cmleden buraya kadar olan ksm S ve H nshalarndan dmtr. 1323 Metindeki maahu (onunla beraber) kelimesi S nshasnda maahum (onlarla beraber) eklinde geldi. 1324 Metindeki es-secdete (secdeyi) kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1325 Metindeki fe innehu (o ise) kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 1326 Metindeki fe yenbei lehu ifadesi Z ve Ha nshalarnda fe innehu yenbei lehu olarak gelmitir. 1327 Bu imam kelimesi H nshasndan dmtr. 1328 Ancak ilk imam ifadesi Z ve HA nshalarndan dmtr. 1329 Metindeki fe yescd kelimesi H nshasnda byledir. A,Z ve HA nshalarnda ise secde eklinde gelmitir. 1330 Metindeki vel eimmet-l aaharuun ifadesindeki vav harfi H nshasndan dmtr. 1331 Metindeki feyescdune kelimesi HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise fe yescdu eklinde, S nshasnda fe yescd olarak geldi. Belki bu orada fe secedu idi de katip yanld ve fe yescdu olarak yazd. 1332 Metindeki fe ysalli kelimesi H nshasnda fe ysalli bihim eklinde gelmitir ki bu bir hatadr.
1321 1322

149

verir. Hazarda olsun veya seferde 1333 olsun bir kadn da farz bir namaz kld zaman o,1334 bu konularda ayn erkek gibi hareket eder. Eer bir adam nafileye niyet ederek kadna uyarsa kt yapm olur ve namaza balam saylmaz. Eer adam bylece namaz tamamlam olsa onun namaz yeterli olmaz. Eer o bu namazn bozmu olsa bile onun kazas gerekmez. Bu 1335, akam namazna balayan 1336 adamn (namazna) benzemez. mam Muhammed dedi ki: Ben adamn akam namaznda nafile namaza niyet ederek imama uymasn mekruh grrm. Eer adam imama uysa ve namaz bozsa onun zerine drt rekt kaza etmek bor olur. Namazda kadna uyan adamn durumu buna benzemez. Sen biliyorsun ki, eer bir adam bir ocua veya kfir bir kimseye uymu olsa o namaza balam olmaz. te kadn da byledir; bir kadn iin adama imam olmas uygun deildir. Ben dedim: Yolcu bir adam mukim ve misafir bulunan bir cemaate imamlk yapt ve onlara bir rekt namaz kldrdktan sonra mukim olmak aklna geldi ne dersin? Onun namazn tam klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Adam ikamete niyet ettikten sonra abdesti bozulur ve bylece bir adam ne geirirse? O cemaate drt rekta tamamlatr, dedi. Ben dedim: Eer ikinci imam birinci imama namazn evvelinde yetimi fakat o imamn arkasnda uyuduu iin namaz klamam sonra abdesti bozulmu, bylece gidip abdest alp gelmi ve bu sefer de birinci imamn abdesti bozulmu ve bylece bunu ne geirmitir. Bu konuda Ebu Hanife yle diyor: Bana gre o geri ekilir ve bu rekati klm olanlardan birisini ne geirirse efdal olur ve daha gzel olur. Eer o bunu yapmazsa namaza balar ve klarsa, o onlara imam olarak iaret eder, onlar da kalkar bu hem imam ve hem de cemaat iin yeterli olur. Eer onlar bunu yapmaz ve imam onlara rekt namaz kldrr ve teehhd okur ve namaza evvelinden yetimi bir adam ne geirir, bylece o selam verir ve imam kalkp kalan kaza eder ve bu cemaat iin yeterli olur. Eer imam onlara bir rekt namaz kldrr 1337 ve sonra bu bir rekt hatrlarsa bu durumda en faziletlisi onun cemaate kalkmalar iin iaret etmesi ve imamn bu rekati kaza edinceye kadar onlarn kyam yapmalardr. Sonra o onlarn kalan namazn kldrr. Eer o bunu yapmaz fakat hatrlad zaman geri ekilip birisini ne geirir bylece o onlara kldrrsa bu daha efdal olur. Eer o bunu yapmaz, fakat o bu rekatini hatrlad halde onlara kldrrsa bu hem kendisi ve hem de cemaat iin yeterli olur. Ancak onun teehhd okuduu aman geri ekilmesi ve namaza bandan yetimi bir adam ne geirmesi gerekir ve onlara selam verdirir. O ise kalkar bylece bu rekat kaza eder. Ben dedim: Bir imam bir cemaate drt rekt namaz kldrd. Bylece bir secde birinci rekaten bir secde de ikinci rekaten olmak zere iki secde unuttu ve bunlar drdnc rekatde oturuncaya kadar hatrlamad. Sonra bunu hatrlad. Ve imamn arkasnda da namaza evvelinden yetimi ve ona uymu bir adam var. Fakat o onun arkasnda uyumu ve onunla hi klmam ve sonra uyanm ve drdnc rektn sonunda imamla beraber oturmu, ne dersin? Bu adam dedi 1338 ayaa kalkacak, bylece birinci, ikinci ve nc rektlar kraat yapmadan klacaktr. Ben dedim: Eer imam birinci secdeyi yaparsa ve bu adam da ona secde ederken yetiirse o imamla beraber secde edecek mi? Evet dedi. Ben

Metindeki fi harfi H ve S nshalarndan dmtr. Metindeki fe hiye kelimesi yerine S nshasnda kanet kelimesi gelmitir. 1335 Metindeki haza kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. Bu mstensihin bir yanlmasdr. 1336 Metindeki ellezi kelimesi S ve HA nshalarnda billezi olarak gelmitir. 1337 Bu ifade H nshasnda eer cemaat bunu yapmazlarsa imam klar eklinde gelmitir. 1338 Metindeki kale (dedi) kelimesi HA ve S nshalarnda byle geldi, dorusu da budur. Ancak dier nshalarda bunun yerine fe innehu kelimsi gelmitir.
1333 1334

150

dedim: Eer o ona ikinci secdede yetimi olsa yine byle midir? Evet dedi. Ben dedim: Eer o ona nc secdede yetimi olsa yine byle midir? Evet dedi. Ben dedim: Bir misafir leyi unuttu. Bylece o namazn vakti gemi olduu halde ailesinin yanna geldi. Sonra hatrlad ve kalkp o namaz klmaya balad. Derken mkim bir adam gelip 1339 karm olduu bu namaz klmak zere ona uydu ne dersin? Misafir olan kiinin dedi, iki rekt klmas ve oturup teehht okuyup selam vermesi gerekir. Sonra bu mukim kii kalkar ve namazn drt rekt olarak tamamlar. Ben dedim: Eer imam mukim olup 1340 ona misafir kii uyarsa? Onun (misafirin) namaz tamdr, dedi. Misafir kiinin namazna gelince o ise fasit olur.1341 nk o bu namaz drt rekt tamamlamaya imkn yoktur. nk bu namaz, vakti gemi bir namazdr. Onun zerine den iki rekt klmaktr 1342 bylece o bunu drde tamamlayamaz. 1343 Ben dedim: Yolcu bir adam misafir bir cemaate bir ehirde imam oldu. Bu onlara namaz drt rekt m yoksa iki rekt m kldracak ne dersin? O onlara iki rekt kldrr, dedi. ehir bunda ve bandan baka yerde hep ayndr. Ben dedim: Daha henz hayz grmemi (bali olmam) bir cariye kz 1344 cemaatle beraber namaza durursa bylece imama uyup onunla birlikte namaza klarsa? Ben bu konuda yle istihsan ediyorum, dedi: Cariyenin arkasndaki, sandaki ve solundaki kimselerin namazlar fasid olur; geri kalanlarn namaz ise tamdr. Sen biliyorsun ki, ben bu cariyeye abdest alp namaz klmasn emrediyorum. Eer bu kz abdestsiz namaza klsa ona iade etmesini emrederim. Elbisesi olduu halde plak klmas halinde yine byle iade etmesini emrederim. Eer 1345 bu blu ana yaklam fakat henz daha ihtilam olmam bir ocuk ise ve o cemaat ile beraber namazda saf tutmusa onun iin ve hem de cemaat iin yeterli olur. nk blu ana gelmi olan bir olan ocuu bir kz ocuu mesabesinde deildir. Bu olan ocuu safta bir tek adamla dursa bile byledir; hem adam iin hem de ocuk iin yeterli olur. Ben dedim: Yolculukta birka gn namazn terk etmi olan bir adam baylm bir kimse mesabesinde saylr m, ne dersin? Hayr, dedi. Bu kimsenin terk ettii namazlar kaza etmesi gerekir. Ben dedim: Eer o namazn drt rekt klm olsa, fakat ikinci rektta teehht miktar oturmasa yine byle midir? Evet, dedi. Onun byle kld zamanlar kaza etmesi gerekir. Ben dedim: Eer o bir vakit namaz braksa ve sonra bu namaz hatrlad halde bir ay klsa ne dersin? Onun dedi, bu bir vakit nazm iade etmesi gerekir; ondan bakasn iade etmesine gerek yoktur. Ben dedim: Eer o bu namaz hatrlayarak bir gn veya bir gnden daha az namaz klm olsa? Ebu Hanife yle diyordu 1346 dedi: O bunu hatrlayarak bir gn bir gece veya bundan daha az kld zaman onun bu namaz 1347 kaza etmesi 1348 ve yine hatrlayarak kld namazlar da iade etmesi gerekir. Eer 1349 bu namaz bir gn ve bir geceden daha fazla ise yalnz bu namaz iade eder, fakat kldklarn ise iade
Metindeki fe kame ysalli fe cae racln ifadesi S nshasnda ve kame ysalliha ve cae olarak gelmi, HA nshasnda ise fe kame ysalliha fe cae olarak gelmitir. 1340 Metindeki kane kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 1341 S nshasnda Mukim adama gelince onun namaz tamdr. Misafir kiinin namaz ise fasiddir denilir. 1342 Metindeki rekatani kelimesi Z, HA ve H nshalarnda rekateyni olarak gelmitir. 1343 Metindeki fela yestatiu kelimesi S nshasnda la yestatiu eklinde geldi. 1344 Metindeki meahum fis salati cariyetn ifadesi H nshasnda meahum cariyetn fis salat olarak, S nshasnda ise meahu cariyetn fis salati eklinde gelmitir. 1345 Metindeki ve lev kane ifadesi S nshasnda ve in kane olarak gelmitir. 1346 Metindeki fe inne Eba Hanifete kane yekul ifadesi S nshasnda kane ebu Hanifete yekul olarak gelmitir. 1347 Metindeki tilkes salati ifadesi H nshasnda tilkes salati vahdeha olarak gelmitir. 1348 Metindeki en yakdye kelimesi S nshasnda en ysalliye olarak gelmitir. 1349 Metindeki ve in kane ifadesi H ve S nshalarndan dmtr.
1339

151

etmez. te bu 1350 bir istihsandr, kyas deildir. Ebu Yusuf ile Muhammedin szne1351 gelince, onlar Ebu Hanifenin dediine kar bu kiinin bu namaz hatrlad zaman bir gn ve geceden daha fazlasn da klar dediler. O bunu yapt zaman bu namaz ve bir gn ve bir gecenin namazn, kld ilk namazdan itibaren iade eder, fakat geri kalan iade etmez.
1352

Ben dedim: bir misafir le namazn abdestsiz olarak kld ve o bu le nazmn abdestsiz olarak kldn bilip durur iken 1353 yeterli olur diye hesap ederek ikindi namazn kld, ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun le namazn iade etmesi ve sonra ikindi namazn klmas gerekir. Ben dedim: Eer o e ve ikindi namazlarn (byle) klmayp 1354 le namaznda yaptn hatrlayp bilerek akam namazn klsa? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun nce leyi sonra ikindiyi, sonra da akam iade etmesi gerekir. Ben dedim: o akam klmam, hatta leyi iade etmi ve ikindiyi de tamamdr gr ile sonra akam klm olsa? O ikindiyi iade eder, fakat akam iade etmez, dedi. nk o akam namazn, tam diye inand (ve kld) bir namazndan sonra klmtr. Ben dedim: Adam abdestsiz olarak le nazmn kld. Fakat o bunu tamam biliyordu. Sonra abdesti bozuldu ve abdest alp ikindiyi kld. Sonra hatrlad ki, le namaz abdestsiz klm idi, ne dersin? O le namazn iade eder, fakat ikindiyi iade etmez, dedi. Ben dedim: Misafir bir adam misafir bir cemaate bir rekt namaz kldrp tilavet secdesi (bulunan ayeti) okudu, fakat unutarak secde etmedi. Sonra ikinci rekta kalkt ve misafir bir adam namaza durup imama uydu. Bylece imam baka bir rekt klarak namazn tamamlad. Adam da onunla beraber kld ve imam teehhd okudu. Sonra adam, imam selam vermeden nce (rekt) kaza etmek iin ayaa kalkt, bylece kraat yapt, rka gitti ve bir secde yapt. Sonra imam selam verdi. mam sonra tilavet secdesini hatrlad ve secde etti. Adam da bir rekt namaz kldktan ve bir veya iki secde yaptktan sonra imamla beraber secde yapt ne dersin? mamn ve cemaatin namaz tamdr dedi. Fakat adamn namaz fasiddir; onun bunu yeniden klmas gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, o, imam selam vermeden nce ayaa kalkt zaman kraat etti, rk etti ve bir secde yapt. Bylece o imamn namazndan km oldu. O, imam ile beraber secde edince baka bir namaza girmi oldu ve bu suretle namaz fasid oldu. Ben dedim: Eer o kraat yapsa ve rk etse ve imam tilavet secdesini yapncaya kadar secde etmese bylece adam imamla beraber secde etse ne dersin? O gzel yapm olur ve namaz tamdr, dedi. O imam
S nshasnda ise u ifade vardr: Onun bu namaz klmas ondan sonrakini de iade etmesi gerekir. Eer o ondan sonra o namaz hatrlayarak bir gn ve bir geceden daha fazla namaz klarsa, o, yalnz bu namaz iade eder, fakat dier kldklarn iade etmez. te bu bir istihsandr, kyas deildir. 1351 Metindeki ve emma kavl ifadesi S nshasnda ve emma fi kavli olarak gelmitir. 1352 Serahsi erh-ul Kfide yle dedi: Bu mesele hakknda Bu hem be vakit namaz fasit klan ve hem de be vakit namaz sahih klan bir namazdr denir. nk adam kaza ile megul olmadan nce altnc vakit namazn klsa Ebu Hanifeye gre bu be vakit namaz sahih olur. Eer o altnc vakit namaz klmadan nce terk ettii namaz eda etse be vakit namaz fasid olur. Ebu Yusuf ile Muhammede gre ise onun nce geirdii namaz kaza etmesi sonra da be vakit namaz klmas gerekir. Bu bir kyastr; nk onun tertibi terk etmesi yznden be vakit namaz fasid olmutur. Bylece o bu vakitte kaza ile megul olmu olsa artk hepsini kaza etmesi onun boynuna bor olur. Bu ise kazay geciktirmekle sahih olmaya dnmez. Ebu Hanife de yle diyor: Buradaki fasid olu tertibe riayetin vacip olmasndan kaynaklanmaktadr. Hlbuki bu tertip, aradan uzun bir zaman geince ittifakla der. Bunun delili ise udur: Adam bunlar tertipsiz olarak iade etse caiz olur. Byle olunca nasl olur da iadede ona tertip gerekli olmamakla beraber o iadede tertibi terk ettii iin bu namazn iadesi lazm gelir? Hlbuki ikinci namazn durumu belli oluncaya kadar eda edilen namazn hkm zerinde tevakkuf edilmesi uzak (bir ihtimal) deildir. Bu Cuma gn le namaz klan adamn haline benzer. Eer o cumaya yetiirse, kld (le) namaz nafile yerine geer. Eer yetiemezse kld farz olan le namaz olur. Eh. I, 1353 Metindeki salla kelimesi esas nshada ysalli olarak gelmitir ki bu yanltr. Doru olan dier nshalardaki salla eklidir. 1354 Metindeki ve la el-asra ifadesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise vel asra olarak gelmitir.
1350

152

ayrldktan sonra kalkar ve bylece imamla kard (rekt) kaza eder. Ben dedim: Eer o imama uyduu zaman onunla beraber bu rekt klp 1355 imam teehht okusa 1356 adam da imamla beraber teehht yapm olsa sonra imam selam vermeden nce ayaa kalkp kaza eder, bylece kraati okur ve rk eder 1357 imama bakmaz, sonra imam selam verip de tilavet secdesi yapar, cemaat de onunla beraber secde eder, imam teehhd iade eder, cemaat de onunla beraber iade eder. Fakat adam onunla beraber teehht yapmaz ve onun namazna bakmaz? 1358 Adamn namaz yine fasiddir, dedi. Ben niin, dedim. nk dedi, adam imamla beraber teehht yapt 1359 hlbuki onun imamla beraber yapt bu teehht onun iin yeterli deildir. Yine bu adam 1360 imam namazndan ekilmeden nce 1361 ve teehht yapmadan nce kard (rekat) kaza etmek iin ayaa kalkt. te bylece onun namaz fasid oldu. Ben dedim: Yolcu bir adam yine yolcu bir cemaate bir rekt namaz kldrd. mam ikinci rekta kalknca yolcu bir adam gelip imama uyarak namaza balad ve onunla beraber bir rekt kld. mam ikinci rektta namazn sonunda oturduu zaman adam onunla beraber oturmad. Fakat 1362 kard rekt kaza etmek zere ayaa kalkt. Bylece kraat etti, rk ve secde etti. mam da teehhd okudu ve sonra selam verdi 1363 ne dersin? Eer adam rekati kaza etmek iin ayaa kalkt zaman imam teehhtten ayrldktan sonra bir veya iki ayet okumu olsayd 1364 dedi onun namaz tamam olurdu.1365 Ben dedim: Eer imamn teehhtten ayrlmas, tamamen adamn kraatten ayrlmas ile beraber olursa ve o bundan sonra hibir ey okumam ise? Onun namaz fasiddir, dedi. mam teehhtten ayrldktan sonra bir veya iki ayet okumadka onun namaz yeterli olmaz. Ben dedim: Eer o kaza etmek zere kalkarsa ve kraat etse ve rk etse, onun zerinde sehiv secdesi olduu halde imam selam verinceye kadar secde etmese ve bylece onunla beraber secde etse ne dersin? Gzel yapm olur, dedi ve onun namaz da tamdr. Bu suretle imam namazndan ayrld zaman o karm olduu rekt kaza etsin. Ben dedim: Adam dar- harpte Mslman olmu, orada bir veya iki ay kalm, namaz klmak zerine farz olduunu bilmiyor, bunu hibir kimse de kendisine sylememi ve o, namaz klan bir adam da grmemi ne dersin? Onun zerine kaza yoktur, dedi. Ben dedim: Eer bu adam Dar- slamda bulunmu olsa? Onun zerine kaza gerekir, dedi. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Bu iki durum, kyas bakmndan birbirinin ayndr. Bunlarn 1366 her ikisinin aleyhine bir delil bulunmadka 1367 ve bu onun boynunun borcu

Metindeki hine kelimesi S nshasnda yoktur. Metindeki ve teehhede kelimesi S nshasnda fe teehhede olarak geldi. 1357 Metindeki fe karee ve rekaa ifadesi HA ve S nshalarnda ve rekaa ve secede olarak gelmitir. 1358 Metindeki ila salatihi kelimesi HA ve S nshalarnda ila sahbihi olarak geldi. 1359 Metindeki kad kelimesi S nshasnda gelmi, dierlerinden ise dmtr. 1360 Metindeki er-racl kelimesi S nshasnda racln olarak gelmitir. 1361 Metindeki kabl-el fera ifadesi Z nshasnda bade feran eklinde geldi ki, bu bir tahriftir. 1362 Metindeki ve lakin kelimesi S nshasnda ve lakinnehu eklinde gelmitir. 1363 Metindeki selem kelimesi S nshasnda ve selleme olarak geldi. 1364 Metindeki min teehhdihi ayeten ev ayeteyni ifadesi HA ve S nshalarnda byle gelmi, bu esas nshadan ve H ve Z nshalarndan ise dmtr. 1365 S nshasnda ise u ibare vardr: Eer adam kaza etmek zere ayaa kalkm ise imam teehhdnden ayrldktan sonra bir veya iki ayet okumu ise bylece onun namaz tamam olmutur. Eer o imam teehhdnden ayrldktan sonra kraat etmemi ise bylece onun namaz fasid olmutur. O imam teehhdnden ayrldktan sonra bir veya iki ayet okumadka onun iin yeterli olmaz, dedi. eh. 1366 Metindeki aleyhima kelimesi HA ve S nshalarnda ala vahdin minhuma eklinde gelmitir. 1367 Metindeki aleyhima el-huccet ifadesi S nshasnda byle, HA nshasnda aleyhim, dier nshalarda ise aleyhil huccet eklinde gelmitir.
1355 1356

153

olduu bilinmedike 1368 onlar zerine kaza etme (grevi) yoktur. Fakat biz burada kyas terk ederek 1369 sz Ebu Hanifenin szdr, (diyoruz.) 1370 Ben dedim: Yolcu bir adam 1371 deiik iki gnde le ve ikindiyi terk etmi, fakat o (nce hangisini terk etti) bilmiyor, belki ikindiyi nce terk etmi 1372 olabilir, ne dersin? O doruyu aratrr, bylece kendisine gre bunlardan ilkini kaza eder, sonra da dierini kaza eder, dedi. Ben dedim eer bilmezse? leyi klar, sonra ikindiyi klar sonra leyi klar, dedi. Bylece eer ikindi nce ise bu onun iin yeterli olur ve bundan sonra le de yeterli olur. Eer le nce ise le onun iin yeterli olur ve bundan sonra ikindi yeterli olur. le ise onun iin nafile olmu olur. te bylece o gvenli olmu ve korunmu olur.1373 Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Biz ona bunu tavsiye etmeyiz. Onun aratrma yapmaktan baka yapaca bir ey yoktur. Ben dedim: Yolcu bir adam bir mescidde namaz kld. Bylece imamn abdesti bozuldu ve namazdan kt, onu yerine brakt. Fakat bu ikinci imam kendisi iin namaz klmaya niyet etmiti. Bu suretle bir yolcu geldi onu imam edinmek isteyerek ona uyup namaza balad. Sonra ikinci imamn da abdesti bozuldu ve o abdest almak iin mescidden darya kt. Bu nc imam da kendisine imam olmaya niyet etti. Sonra nc imamn da abdesti bozuldu ve o abdest almak iin dar kt ve imamsz yerini imamsz olarak terk etti, ne dersin? Birinci ve ikinci adamn namazlar fasiddir. Bu nc olan adamn ise namaz tamdr. Eer o konumamsa abdest alr 1374 ve namazn tamamlar. Fakat birinci ve ikincinin namaz fasid olmutur; nk bunlarn mescidde bir imam yoktur. Ben dedim: kincinin abdesti bozulduu zaman eer nc, imam olmaya niyet etmemise? 1375 Niyet etmemi olsa bile o imamdr. Ben dedim: Eer ncnn abdesti bozulsa fakat o birinci ve ikinci gelinceye kadar mescidden kmam olsa? Bu nc mescidden kmadan nce bu ikiden birisi ne geip 1376 imam olur ve onlarn namazlar yeterli olur, dedi. Eer onlardan birisi ne gemez ve hatta nc mescidden dar karsa bylece birinci ve ikinci adamn namazlar fasid, nc adamn namaz ise tamdr. Ben dedim: Yolcu bir adamn yolculukta kadnlara imamlk yapmasna ne dersin? Ben bir adamn, yanlarnda mahremleri olmadan kadnlara bir evde imamlk yapmasn mekruh grrm. Buna gre eer adam kadnlara imam olur ve abdesti bozulur, abdest almak iin geri geilirse imamn namaz tamam, kadnlarn namaz ise fasid olur. Ben dedim: Eer o kadnlara bir cemaat mescidinde veya bir evde yannda mahremi bulunan bir kadn olduu halde imam olursa? Bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Adamn abdesti bozuldu, bylece geri ekildi ve kadnlardan birisini ne geirdi? Kadnlarn hepsinin namaz fasid
Metindeki ve yalemu kelimesi S nshasnda fe yalemu eklinde gelmitir. Metindeki nedeu kelimesi S nshasnda edeu, H nshasnda ise yedeu eklinde geldi. 1370 HA ve S nshalarnda Ben de Ebu Hanifenin dediini sylyorum Bu Muhammedin szdr. Ben dedim: Bu sz, meselenin balangcnda Muhammedin gr, Ebu Yusufun gr ile beraber zikredilmemi olsayd doru olurdu. Belki bu mstensihlerden birisinin katt bir ey olabilir. Allah en iyi bilir. 1371 Metindeki msafiran kelimesi S nshasnda raclen msafiran eklinde gelmitir. 1372 Metindeki ellezi tereke ifadesi S nshasnda elleti tereke olarak gelmi ki dorusu da budur. HA nshasnda ise el-asra tereke eklinde gelmitir ki bu mstensihin bir yanldr. 1373 Metindeki et-tenezzh kelimesi S nshasnda el-yekyn olarak gelmitir. 1374 Metindeki tevadda kelimesi H ve S nshalarnda byle gelmi, fakat A, Z ve HA nshalarndan dmtr. 1375 Eer nc imam olmaya niyet etmemise ifadesi H nshasnda eer nc abdest almamsa o imam olur mu eklinde gelmitir. Ben bu bir tahrif olup ona uyulmaz, derim. S nshasnda ise Eer nc imam olmaya niyet etmemise ne dersin? eklinde gelmitir. 1376 Metindeki ykaddemu ehadehuma ifadesi S nshasnda byledir. Bunun yerine HA nshasnda yemmu ehadehuma ifadesi gelmitir. Dier nshalarda ise burada ibareler karktr; dmeler ve yanllar vardr.
1368 1369

154

olur, adamn namaz da fasiddir, dedi. Ben dedim: mam mescidden kmadan nce onu imam ne geirmeden kadnlardan birisi kendiliinden ne geerse? Bu ve bundan nceki ayndr, dedi. Ben kadnlarn namaz 1377 niin fasid oldu dedim? nk ilk imam erkektir, dedi. Ben dedim: Eer ilk imam kadn olsayd? Kadnlarn hepsinin namaz 1378 tamdr, dedi. Ben dedim: Yolcu bir kadn kadnlara imam olur mu ne dersin? Ben bunu mekruh grrm, dedi. Ben eer olursa dedim? Bu onlar iin yeterli olur 1379 fakat imam olan kadn safn ortasnda durur, (ne gemez.) Ben dedim: Bir adam yolcu olduu halde le namazna balad ve kraatsiz olarak iki rekt kld. 1380 Sonra mukim olmak aklna geldi, ne dersin? Onun kraatli 1381 olarak iki rekt klmas gerekir, dedi. Bu konuda misafir ve mukim birdir. Muhammed, bu onun iin yeterli olmaz; onun bu namaz yeniden klmas gerekir dedi. nk o bu namaz 1382 mukim olmaya niyet etmeden nce ifsat etmitir. Ben dedim: Yolcu bir adam le namaznda mukim bir imama uymu ve imam namaz bitirmeden nce le vakti km ve sonra imam bir szle namazn ifsat etmi, yolcunun namaz nasldr, ne dersin? Yolcunun zerine den iki rekt namaz klmaktr 1383 dedi. Ben niin dedim? nk dedi, mukim imam namazn bozmutur. Eer imam namazn tamamlam olsayd yolcu zerine drt rekt klmak derdi. Bylece imam namazn bozunca yolcu da kendi haline dnd 1384 ve iki rekt klmak boynunun borcu oldu. Sen bilirsin ki, bir yolcu Cuma namaznda imama uymu olsa cumay klmak onun boynunun borcu olur. 1385 Eer imam cumay ifsat ederse, vaktinde ifsat ettii zaman leyi iki rekt klmak yolcu zerine vacip olur. Eer cumadan ayrlmadan nce vakit km ise bylece namaz fasit olmu ise yolcu zerine iki rekt klmak gerekli olur. Ben dedim: Yolcu olan kimse hangi namazlar 1386 ksaltr, ne dersin? O dedi, sabah namazn ayn mukim gibi iki rekt klar. leyi ksaltr ve iki rekt klar. kindiyi de ksaltr; bylece onu da iki rekt klar. Akam namazn ayn mukim gibi klar. Yats namazn ksaltr; bylece onu iki rekt klar. Vitir namazn mukimin namaz gibi rekt klar. Ancak yolcu olan kimse zikrettiimiz bu her bir namazda kraati de ksa yapar. Hazarda olan kii kraatte seferde olan kiiye benzemez. 1387 Ben dedim: seferdeki nafile namaz 1388 da byle iki rekt m 1389 bu iki rekt hazarda ve seferde ayn m? Evet, dedi.1390
Metindeki salatn nisveti ifadesi A nshasnda salatn nisai olarak gelmitir. Metindeki salathunne kelimesi S nshasnda byle gelmi, dier nshalarda ise salathum eklinde gelmitir k, bu bir yanltr 1379 Metindeki yeczihim kelimesi nshalarda byle gelmitir. Bu mesele S nshasndan dmtr. Bunun dorusu yeczihinne eklinde olmasdr. 1380 Metindeki Bir adam yolcu olduu halde le namazna balad ve kraatsiz olarak iki rekat kld. Cmlesi S nshasnda Bir misafir iki rekat klmaya niyet ederek le namazn klmaya balad eklinde gelmitir. 1381 Metindeki bi kraatin kelimesi HA ve S kelimelerinde byle gelmi, fakat bu kelime dier nshalardan dmtr. 1382 Metindeki efsedeha kable ifadesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise efsedeha haza kable eklinde gelmitir. 1383 imam bir szle namazn ifsat etmi, yolcunun namaz nasldr, ne dersin? cmlesi S nshasnda imam bir sz ile namaz bozdu. Yolcu zerine iki rekat klmak gerekir mi? Evet, dedi. eklinde gelmitir. 1384 Metindeki ala halihi kelimesi esas nshada ve S nshasnda byle gelmi, H, Z ve HA nshalarnda ise ila halihi eklinde gelmitir. 1385 Bu cmle H nshasndan dmtr. 1386 Metindeki eyye salatin ifadesi H nshasnda byle belmi, A, Z ve HA nshalarnda ise e-salati olarak S nshasnda da eyye es-salati olarak gelmitir. 1387 Metindeki el-hadaru es-sefere ifadesi, S nshasnda es-seferu elhadara olarak gelmitir. 1388 Metindeki kezalike kelimesi yerine HA nshasnda salathu kelimesi gelmitir. 1389 Metindeki rekateyni kelimesi nshalarda byledir. Yani ysalli rekateyni demektir. 1390 Evet, dedi. cmlesi H nshasndan dmtr.
1377 1378

155

Ben dedim: Yolcu bir adam namazda mukim bir imama uyarsa ka rekt klar, ne dersin? O mukim kimsenin kld kadar klar, dedi. 1391 Ben dedim. Eer yolcu kii imama selam vermeden nce ve teehhtten sonra uymu olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim, eer o, sehiv secdesinde uymu olsa yine byle midir? 1392 Evet, dedi. Ben dedim: Yolcu kii btn namazlarda arkadalarna imam olsa onun kyam ve kraat miktar ne kadar olmal ne dersin? O her rekatta Fatiha suresi ile kolayna gelen bir sureyi okur, dedi. Eer o dedim sabah namaznda kul hvellah ehad okursa? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: O sabah namaznda sence bu surelerin hangisini okursa daha iyi olur? Bence dedi, onun Fatiha ile beraber Tark, ems ve bu gibi 1393 sureleri okumas daha iyidir. Ben le namaz da byle midir, dedim? Evet, dedi. Ben ikindi, akam ve yats namazlar dedim? Fatiha ile beraber hlas ve Nasr surelerini okur, dedi. Ben dedim: O rku ve secdelerde tesbihleri er er mi syler? Evet dedi, dilerse o er er syler, dilerse bundan daha fazla syler. Fakat ben onun er erden daha az sylemesini istemem. Ben dedim: Namazlarda kunut (dua) diye bir ey var m? Vitir namaz mstesna, ne hazarda ve ne de seferde hibir namazda kunut (dua etmek) diye bir ey yoktur. Hz. Peygamberden bize ulat ki, o asla kunut yapmad. Ancak mriklerden bir kabile ile savat ve bir ay kunut yapp onlarn aleyhine dua etti. 1394 Bize Ebu Bekir es-Sddktan ulat ki, o hi kunut yapmad. 1395 Esved b. Yezidin yle dedii bize ulat. Ben iki sene1396
Bu soru ve cevap cmlesi S nshasndan dmtr. Metindeki ve kezalike kelimesi H nshasnda ve keza olarak gelmitir. 1393 Metindeki ve nahvihima kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise mea nahvihima eklinde gelmitir. 1394 Yazar bu haberin senedini Asar adl eserinde vermitir. Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla Hz. Peygamberin bir ay mstesna dnyadan ayrlncaya kadar sabah namaznda kunut yapt grlmediini haber verdi. O mriklerden bir kabile aleyhine dua etti; fakat onun ne bundan nce ve ne de bundan sonra kunut yapt grlmedi. Ebu Bekirin de bundan sonra dnyadan ayrlncaya kadar kunut yapt grlmedi. Eh. O bunu Hccet adl kitabnda da (s. 101) rivayet etmitir. O Hiam ed-Destevai, Katade Enes b. Malik yoluyla Resulllahn bir ay rkudan sonra kunut yaptn ve baz Arap kabileleri aleyhine dua ettiini e sonra bunu braktn haber verdi. O bunu Hccet adl eserinde (I, 105) rivayet etti. mam Ebu Yusuf bunu Asarnda Ebu Hanife, Hammad ve brahim yoluyla rivayet etti. Hz. Peygamber bir ay mstesna sabah namaznda hi kunut yapmad. Sadece mriklerden bir kabile ile savat ve onlarn aleyhine dua etti. Ne bundan nce ve ne de bundan sonra onun kunut yapt grlmedi. Eh. Sonra o dedi: Yusuf bize babas, Ebu Hanife, Hammad, brahim, Alkame ve Abdullah yoluyla Hz. Peygamberden bunun benzerini haber verdi. Eh. s. 70. Harisi, nani, bn Husrev, naninin senedi ile ve Ebu Yusuf, Ebu Hanife, Hammad, brahim, Alkame yoluyla bn Mesudun bir ay mstesna Hz. Peygamberin sabah namaznda kunut yapmad ve mriklerden bir kabile ile savat, bylece kunut yapp (onlarn aleyhine) dua ettii hakkndaki sylediini haber verdi. Bak. Camiul Mesanid, I, 342. Harisi bunu Ebu Sad es-Saani yoluyla aklanan senedi ile Ebu Hanifeden tahri etmitir. Gerekten Hz. Peygamber, bir ay mstesna sabah namaznda kunut yapmamtr. Bundan ne nce ve ne de sonra onun (namazda dua ettii) grlmemitir. Ancak o bu bir ayda baz mrik insanlar aleyhine dua etmitir. Bak. Cami-ul Mesanid, s. 346. Hafz Talha ve bn Husrev bu hadisin benzerini Malik b. el-Fdeyk ve Ebu Hanifeden tahri etmilerdir. Bak. Cami-ul Mesanid, s. 324. Harisi, Muhammed b. Bir, Ebu Hanife, Atyye el-Avfi ve Ebu Said el-Hudri yoluyla Hz. Peygamberin ancak krk gn kunut yaptn ve Usayye ile Zekvan kabileleri aleyhine dua etti. Sonra o lnceye kadar bir daha kunut yapmad. Bak. Cami-u Mesanid, s. 330. Ben dedim: Hz. Peygamberin Rilan, Zekvan ve Osayye kabileleri aleyhine dua edip bir ay kunut yapmas mehurdur. Sahih ve Snen hadis kitaplarnda geer. 1395 mam Ebu Yusuf Asarnda bunun senedini yle aklad. Ebu Hanife, Hammad ve brahim yoluyla Hz. Ebu Bekirin Allah Tealaya kavuuncaya kadar hi kunut yapmadn haber verdi. Eh. s. 71. Bu mam Muhammedin Asarnda da Hz. Peygamberin kunutu maksadyla fazla olarak gemitir. nani ve bn Husrev, Msnedlerinde imam iin mukri yoluyla bunun tahricini yapmtr. mam Azam, Hammad ve brahim yoluyla Alkamenin yle dedii rivayet edildi. Ebu Bekir (r.a.) Allaha kavuuncaya kadar sabah namaznda kunut yapmad. Bak. Camiul Mesanid, I, 330. 1396 Metindeki seneteyni kelimesi HA ve S nshalarnda seneyni olarak gelmitir. Dorusu ise seneteyni rivayetidir. Zaten bu dier nshalarda da byledir.
1391 1392

156

mer b. el-Hattab ile arkadalk yaptm; onun ne seferde ve ne de hazarda kunut yaptn grmedim.1397 Ben dedim: Bir topluluk gazveye kyorlar, bylece onlar sava topraklarna girip bir ehri kuatarak oray bir ay veya daha fazla kalmak zere kendilerine vatan ediniyorlar. Onlar namazlarn tam klabilirler mi 1398 ne dersin? Hayr, dedi. Onlar sadece 1399 yolcu namaz gibi klarlar. Ben niin 1400 dedim, halbuki onlar bir ay kalmak zere kendilerine vatan edinmiler? nk dedi, onlar kladadrlar. 1401 Oysa kla ehirler 1402 ve kentler gibi deildir. Ancak onlar gazvede ve savatadrlar. Hangi yolculuk bundan daha iddetli olabilir ki? Ben dedim: Eer onlar bir seferde 1403 olup bir yeri kuatsalar da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onlar bir ehre inseler ve onun bir ksmnda yerleip kuatsalar ve halkn ldrp ikamet etmek zere oray kendilerine vatan edinseler ne dersin? Bunlar dedi, her ne kadar kendileri iin vatan edinmi olsalar bile onlar yolcudurlar. Ben dedim: Yolcu bir adam 1404 yolcu bir cemaate namaz kldrd ve cumaya niyet etti, cemaat da niyet etti ne dersin? Cuma onlar iin yeterli olmaz; onlarn le namazn klmalar gerekir, dedi. Ben niin dedim? nk onlar dedi, leye niyet etmediler, ancak cumaya niyet ettiler. Halbuki Cuma onlar iin yeterli olmaz. nk onlarn yanlarnda imamlar da yoktur 1405 ve ehirde de deildirler. Ben dedim: Eer onlar bir ehre girseler ve o yre halk ile beraber cumay klsalar 1406 ne dersin? Bu onlar iin yeterli olur, dedi. Ben niin dedim, halbuki onlar misafir, Cuma zerlerine farz da deil? Onlar imama uyduklar zaman imama farz olan onlara da farz olur. Sen biliyorsun ki, kadn ve kleye Cuma farz deildir; ama onlar imamla beraber cumay klsalar onlar iin yeterli olur. Yine sen biliyorsun ki, yolcu kii iki rekat klmas gerekir. Ama o mukim imamn namazna uyduu zaman imama ne farz ise onun zerine de o farzdr. te Cuma da byledir. Ben dedim: mam sefere kp bir ehre veya kente urad zaman o yre halkna kendisi yolcu olduu halde Cuma namazn kldrsa ne dersin? Bu hem kendisi iin ve hem de o halk iin yeterli olur, dedi. Ben o yolcu olduu halde bu nasl olur dedim? mam sradan bir adam gibi deildir, dedi. Ben dedim: Kendi idaresi altndaki bir ehir ve kente urad zaman emir-bakan da byle midir? Evet, dedi.
Yazar bu haberi Asar kitabnda (s. 43) senedi ile beraber yle verir. Hccet kitabnda da ( s. 101) byledir. Ebu Hanife bize Hammad, brahim ve Esved b. Yezid yoluyla haber verdi ki, o iki sene seferde ve hazarda mer b. Hattab ile arkadalk yapt da ondan ayrlncaya kadar sabah namaznda onun kunut yaptn grmediini haber verdi. Eh. Bu haberi Ebu Yusuf Asarnda (s. 71) senet ve metin olarak rivayet eder. Fakat orada sabah namaznda ondan ayrlncaya kadar ifadesini sylemez. bn Husrev bunu Msnedinde Muhammed b. ca, Hasan b. Ziyad, Ebu Hanife, Hammad ve brahim yoluyla Esvedin yle dediini rivayet eder. mer b. elHattab ile iki sene arkadalk yaptm. Onun sabah namaznda kunut yaptn hi grmedim. Hasan b. Ziyad da bu rivayeti Kitab-l Asarnda haber verir. Bak. Camiul Mesanid, I, 329. Hafz bn Hsrev ve nani, Ebu Abdurrhaman el-Mukri, Ebu Hanife, ve Hammad yoluyla brahimin yle dediini haber verdi. am halk ile sava yapncaya kadar ne Ebu Bekir, ne mer, ne Osman ve ne de Ali kunut yapmadlar. Bylece kunut yapyordubak. Camiul Mesanid, I, 311 1398 Metindeki es-salate kelimesi HA ve S nshalarnda byle gelmi, bu kelime dier nshlardan dmtr. 1399 Metindeki ve lakinnehum kelimesi H nshasnda ve lakinne olarak gelmitir. 1400 Metindeki lime kelimesi S nshasnda ve lime olarak gelmitir. 1401 Metindeki askerin kelimesi S nshasnda el-askeri olarak gelmitir. 1402 Metindeki kel emsari kelimesi S nshasnda kel msri olarak gelmitir. 1403 Metindeki fi seferin kelimesi S nshasnda fis seferi olarak gelmitir. 1404 Metindeki msafiran kelimesi S nshasnda imamen msafiran olarak gelmitir. 1405 Metindeki ayri imamin ifadesi S nshasnda ayril imami olarak, HA nshasnda da imamin ve fi olarak gelmitir. 1406 Metindeki fe sallu el-cmate ifadesi HA ve S nshalarndan fe nevev el-cmate olarak geldi.
1397

157

Ben dedim: Emir-ul Mevsim (Hac Emiri) Mekke halkndan olmayan bir kimse ise ve bu hac emirlii ile grevlendirilmise ve kendisi iin ikamete niyet edip oray vatan kabul etmi ise o hac mevsiminde namazlarn tam m klacak ve Mina halkn Cuma gn toplayacak m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o Mekke halkndan birisi olmu olsayd yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o Mekke halkndan deil, fakat hac mevsimi iin grevli (amil) tayin edilmi yalnz Mekke iin amil tayin edilmemi ise ve kendisi on be gn ikamet etmeye niyet etmeyip vatan edinmediyse? O iki klar dedi. Ben dedim: O Cuma gn Mina halkn toplar m? Hayr, dedi. Ben dedim: Yolcu kii hayvannn zerinde giderken nafile namaz klmak istedii zaman nasl yapar, ne dersin? O dedi, hayvan zerinde onun yneldii tarafa nafile olarak ima ile klar. Secdesini rkdan daha aada yapar. Ben dedim: Hangi hayvan zerinde olursa olsun onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. ayet onun bindii eerde pislik varsa onun namaz fasit olur mu? Hayr, dedi. Bu bakmdan hayvan daha ktdr. Sonra o onun namazn ifsat etmez. Ben dedim: Ben dedim: Hayvan zerindeki kadn da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Hayvan zerindeki adamn eer tilavet secdesi ayetini duysa veya onu okusa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: eer o farz olan namaz hayvan zerinde klarsa ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun bunu yeniden klmas gerekir. Ben dedim eer o hasta ise attan inemiyor veya attan indii takdirde yrtc hayvanlardan ve baka eylerden korkuyorsa? Yeterli olur, dedi. Ben dedim: Mukim kimse hayvan zerinde nafile namaz klabilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o ehirden iki fersah (11,524 km. mesafe)1407 veya fersah uzaa gitmise hayvan zerinde nafile klabilir mi? evet, dedi. Ben dedim: Bir yolcu adam hayvan zerinde bir rekt nafile namaz kld, sonra da evine geldi, ne dersin? O, dier rekt da klar, dedi. Ben dedim: Mukim veya misafir bir adam yerde bir rekt nafile namaz kld. Sonra hayvanna bindi ve o binek olduu halde bir rekt daha ilave edip kld, ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz dedi, o yeniden iki rekt klmas gerekir. Ben dedim: Allah iin iki rekt nafile namaz klmak zerime bor olsun diyen ve bylece bu iki rekt namaz hayvan zerinde klan adam hakknda ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz dedi. Ben dedim: Eer o Allah iin drt rekt nafile namaz klmak zerime bor olsun deyip 1408 hayvanna binmeden nce iki rekt namaz klp teehht yapmadan ve selam vermeden atna biner ve dier iki rekt da hayvan zerinde klarsa yine byle midir? Evet, dedi, onun iin yeterli olmaz. Onun yeniden drt rekt namaz klmas gerekir. Ben dedim: Bir adam abdestsiz olduu halde secde ayetini iitse veya okusa sonra abdest alp atna binse 1409 onun bunu hayvan zerinde ima ile yerine getirmesi 1410 yeterli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o bunu at zerinde iken iitirse ve sonra inip yerde secde ederse? Onun iin yeterli olur dedi. Ben dedim: O inmi iken zerine vacip olan her bir namaz ve secdeyi hayvan zerinde yerine getirmesi onun iin yeterli olmaz. O binek stnde iken zerine vacip olan her bir namaz ve secdeyi 1411 indikten sonra inmi olarak yerine getirir, bu onun iin yeterli olur, yle mi? Evet, dedi.
Metindeki fersahayni kelimesi H nshasnda ala fersahayni olarak gelmitir. Doru olan ise dier nshalardakidir. 1408 Metindeki lev kale kelimesi H nshasndan dmtr. 1409 Metindeki ve rakibe dabbetahu ifadesi S nshasnda ve rakibe ala dabbetin eklinde geldi. 1410 Metindeki n yakdyeha kelimesi H nshasnda en yakdye olarak gelmitir. 1411 her bir namaz ve secdeyi ifadesi S nshasnda her bir secdeyi ve namaz olarak gelmitir.
1407

158

Ben dedim: Mahmilde 1412 bulunan iki kiiden birisi nafile namaza balad, dieri de niyet edip ona uysa ne dersin? Bu onlarn her ikisi iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o, imamn sol tarafnda ise? Ben bunun ona imam olmasn ho grmem dedi. Ben eer o (imam) olmusa dedim? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer bunlardan her biri bir hayvan zerinde ise ve birisi imam olup dieri de ona uyarak namaz klsalar? mamn namaz kendisi iin yeterli olur. Uyan kiinin namaz ise yeterli olmaz, dedi. Ben bu ve evvelkinin fark nereden kaynaklanyor dedim? Bunlar ikisi de ayn deildirler, dedi. Sen gryorsun ki, iki hayvan arasnda bir yol vardr. te bu onun namazn ifsat etmektedir.1413 Ben dedim: Yolcu bir adam yine yolcu bir topluma imam olmu, bylece cemaatten birisi imamn arkasnda uyumu. mam da namaz bitirip tamamlam. Bu adam imam namazdan ayrldktan sonra uyanm ve abdesti bozulup dar km ve abdest almtr. Sonra onun aklna mukim olmak geldi; o namaz ka rekt klacaktr? ki rekt klacak dedi. Ben niin dedim? nk o dedi, ancak imamn kldn kaza edecektir. Sen biliyorsun ki, imamn kraati onun iin de kraat olduundan o namaz kraatsiz olarak kaza eder. Sen yine biliyorsun ki, o namaza kendi bana balam olsa, bylece bir rekt kldktan sonra uyusa ve uyand zaman vakit gemi olsa ve abdesti bozulup ehre girmi olsa, abdest alp mukim olsa o iki rekt olarak kaza eder. Ben dedim: O ehre girdii bir zamanda abdesti bozulsa 1414 veya o vaktin iinde iken ikamete niyet etmi olduu halde konuursa?1415 O mukim kimsenin namaz gibi klar, dedi. nk o iinde bulunduu namazn bozmutur. Sen biliyorsun ki, o kendi bana namaza balam olsa, bylece bir rekt kldktan sonra bilerek abdesti bozulsa veya konumu olsa ve o vaktin iinde iken ikamete niyet etmi olsa (nasl klacak)? O mukim kiinin namazn klacak, dedi. nk o iinde bulunduu namaz bozmutur.1416 Ben dedim: Yolcu bir adam yine yolcu bir imamla beraber 1417 bir rekt namaz kld. Fakat imam daha nce bir rekt klmt. Bylece imam namaz tamamlayp ayrlnca namaz tamamlamak zere ayaa kalkt. Sonra onun aklna mukim olmak geldi (ve mukim oldu). Bu adam namaz ka rekt klacak, ne dersin? Drt rekt klacak, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o ancak kraat ile kaza eder 1418 ve bu evvelkine benzemez. Ben dedim: Kfe halkndan yolcu bir adam Hire yolunda yolcu bir imamla namaza balad.1419 Sonra onun arkasnda uyudu ve bylece uyandnda imamn namaz
Mahmil, deve ve fil gibi hayvanlarn srtna konan karlkl oturacak ekilde yaplm bir eit kapal sepet. (ev.) 1413 Serahsi yle dedi: Muhammed b. el-Hasenden onun yle dedii rivayet edilir. Ben yerdeki namaza kyas ederek onun hayvan imamn hayvanna o kadar yakn ki, aralarndaki aklk ancak bir saf kadar ise bunun ona uymasn istihsan ile caizdir, diyorum. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 202. 1414 Metindeki fe ahdese kelimesi S nshasnda ahdese olarak gelmitir. 1415 veya o vaktin iinde iken ikamete niyet etmi olduu halde konuursa cmlesi S nshasnda veya o ikamete niyet etmi olduu halde vakit iinde konuursa olarak gelmitir. 1416 Sen biliyorsun ki, o kendi bana namaza balam olsa. cmlesi A ve Z nshalarnda byle gelmi, fakat bu cmle H, HA ve S nshalarndan dmtr. Bunun mkerrer bir cmle olduu aktr. Yalnz metindeki elleti kane fiha ifadesi Z nshasnda elleti fiha olarak gelmitir. 1417 Metindeki salla maa imamin misafirin ifadesi S nshasnda salla bi misafirin eklinde gelmitir. 1418 Kraatle kaza eder ifadesi H nshasnda kraatsiz kaza eder eklinde gelmitir ki, bu bir mana tamaz. Bunun aklamasnda Serahsi yle dedi. Mesbukun (cemaatle klnan namazda en az bir rekt karan kimsenin) ikamete olan niyeti veya ehrine ulamas, onun zerinde olan rekat borcunu kaza etmede onun namazn tamamlamasn gerektirir. nk mesbuk kimse namazn kazasnda ayn mnferit (tek bana namaz klan ) kimseye benzer. Mnferid kimsenin mukim olmaya olan niyeti ise vakit iinde onun farz namazn deitirir. te mesbukun niyeti de byledir. Zira (bu konuda) aslolan onun kendisidir. Eh. I, 252. 1419 Metindeki min ehl-il Kufeti msafiran iftetaha ifadesi S nshasnda min ehl-il Kufeti iftetafa olarak geldi.
1412

159

tamamlayp ayrlm olduunu grd. Sonra adamn abdesti bozuldu ve evine dnd, vakit kmadan nce abdest ald ve mukim olmaya niyet etti, ne dersin? Eer o dedi, konumusa drt rekt klar, konumamsa iki rekt klar. Ben dedim: Eer onun abdesti bozulmu ve konumu olduu halde vakit getikten sonra ehrine girerse ve bylece abdest alrsa ka rekt klar? ki rekt klar, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, bu onun zerine iki rekt farz olmutur 1420 bylece onun bunu drt yapmaya gc yetmez. Ben dedim: O, bu namazn vakti gemeden nce mukim olmaya niyet ettii halde vakit kmadan evvel ehrine girmi olsa 1421 ka rekt klar? ki rekt klar dedi. 1422 Ben niin1423 dedim? nk dedi, o, imam namazdan ayrldktan sonra mukim olmaya niyet etmitir. Bylece onun zerine iki rekt farz olmutur. Zira konumad mddete onun zerine den, imama tabi olmak ve kalan da kld zerine bina etmektir. Eer o konumu olsa drt rekt klar. Ben dedim: Horasan halkndan bir adam Kfeye geldi ve orada bir ay kalmak istedi. Bylece namazlarn tam kld. Sonra oradan ayrlp Hireye gitti ve orada on be gn kalmaya karar verdi. Bylece namazlarn (orada) tam kld. Sonra Horasana gitmek zere Hireden 1424 ayrld. Bu suretle o Kfeye urad ve namaz vakti geldi. O, namazn ka rekt klacak, ne dersin? ki rekt klar, dedi. Ben dedim: Eer o Kfeden Hireye doru yola kp 1425 on be gn ikamet etmek zere kendisine vatan edinmedii halde; bylece o, Hirede bu niyetle gnlerce kalsa ve namazlarn tam klsa sonra Horasana gitme niyeti ile Hireden ayrlsa bylece Kfeye urasa ve namaz vakti gelse o namaz ka rekt klar? O mukim kiinin namaz gibi drt rekt klar dedi. nk o henz daha mukimdir. Bu mukimlik, o yolcu olarak kmadka veya baka bir beldede on be gn kalmak zere1426 kendisine vatan edinmedike devam eder. Ben dedim: Horasan halkndan bir adam Kfeye geldi. Bylece orada on be gn kalmak zere kendisi iin vatan edindi. O, oraya geldii zaman namazlarn tam m 1427 klacak, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim. Eer o, orada gnlerce kalsa ve sonra Mekkeye gitmek zere ayrlsa, bylece Kadisiyyeye 1428 varnca kendisinin Kfede bir ihtiya olduu aklna geldi ve geri dnp orada kalma niyeti olmadan Kfeye geldi. O Kfede iken namaz vakti geldi, ka rekt klacak? O iki rekt klar, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o, nceki ikametinden ayrld ve sefer hailine dnd.1429 Ben dedim: Eer bu adam Kfe halkndan
Metindeki vecebet kelimesi S nshasnda vecebe olarak gelmitir. Metindeki fe iza dehale ifadesi, H nshasnda fe in dehale, S nshasnda fe in feale olarak gelmitir. Burada feale kelimesi dehale kelimesinin yanl eklidir. 1422 Metindeki kale rekateyni ifadesi S nshasnda byle gelmi, A, H ve HA nshalarnda ise lem ysalli rekateyni eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr ve dme vardr. 1423 Metindeki kult lime ifadesi S nshasnda byle gelmi, fakat bu dier nshalardan dmtr, hlbuki bunun bulunmas gerekir. 1424 El-Hiret: Hire ha harfinin esresi ve ya harfinin sknuyla ve r harfi, Kfeden mil uzakta, Necef denen yer zerinde bir ehridir. ran denizinin buraya bitiik olduu iddia edildi. Bak. Mucem-l Bldan, III, 376 1425 Metindeki fe in harace ifadesi H ve S nshalarnda fe in kane harace eklinde gelmitir. 1426 Metindeki alal mukami kelimesi H ve S nshalarnda alal ikameti olarak gelmitir. 1427 Metindeki e yetmm kelimesi H nshasnda e temme eklinde gelmi, bunun dorusu dier nshalarda olandr. 1428 Kadisiyye, Kfeye on be fersah mesafede olan bir beldedir. Kadisiyye ile Azib arasnda ise drt mil vardr.. Muceml Bldan VII, 6 1429 Netice olarak eit vatan vardr. Yerleik vatan ki, buna vatan-i asli derler. Kiinin doup byd veya evlendii ya da vatan tuttuu bir yerdir. Mstear (geici) vatan: Bu yolcunun on be gn kalmaya niyet ettii bir yerdir ki, asl vatana uzaktr. Skna (sakin olduu) vatan: Bu da yolcunun on be gn veya on be gnden daha az bir zaman iin kalmaya niyet ettii bir yerdir. Bu ise asli vatana yakndr. mdi vatan-i asli, ancak kendisi gibi bir asl vatan ile kalkabilir. Vatan-i asli mstear-geici vatann (hkmn) kaldrr. Vatan-i mstear da buna benzer. Yolculuk vatan-i sknann altnda olduundan onu kaldramaz. Oradan her ayrlma vatan- sknay
1420 1421

160

birisi olsayd mesele yine bu hal zere 1430 mi olurdu? Bu evvelkine benzemez, dedi, o drt rekt klar. Ben dedim: Kfe halkndan bir adam kendisinin bir ihtiyac iin Kadisiyyeye gitmek zere yola kyor, ka rekt klacak, ne dersin? Drt klar, dedi. Ben dedim: Eer o, Hireye 1431 gitmek zere ve fakat oradan teye gememek niyetiyle 1432 Kadisiyyeden yola ksa? O drt rekt klar, dedi. Ben dedim: Eer o bir gn veya iki yrmek suretiyle byle yapsa ve Mekkeye kadar gelse, her bir gn veya iki gnlk yolculuunda teye gememe 1433 niyeti tasa? Bunlarn hepsinde onun zerine den mukim kiinin1434 namaz gibi klmaktr, dedi. Ben dedim: Eer o daha teye gememe 1435 niyetiyle Kadisiyyeye gitmek zere 1436 yola ksa sonra oradan kp Hufeyreye gitse 1437 sonra ama gitme niyetiyle yola ksa ve Kfeye uramadan Kadisiyyeye urasa? Hufeyreden kp 1438 Kadisiyye ile arasndaki yerlere ynelerek ve ama gelinceye kadar o, iki rekt klar, dedi. Ben dedim: Eer onun Kadisiyyede (daha nceden) brakt bir eyas varsa, bylece o eyasn (almak zere) 1439 Hufeyreden 1440 yola kar eyasn oradan al ve ama gtrrse Kfeye uramazsa? O iki rekt klar dedi. Ben dedim: Eer o Hufeyreye gelmemi 1441 fakat bir ihtiyac iin Kadisiyyeden kp Hufeyreye 1442 yaklanca fikrini deitirip Kadisiyyeye dnmek istedi bylece oradan eyasn yklenip ama intikal ettiyse 1443 ve Kfeye uramadysa? Onun oradan ayrlncaya kadar drt klmas gerekir 1444 dedi. Ben niin dedim? Eer dedi o, bir cenaze sebebiyle, byk veya kk abdest iin
kaldrr. Ancak yolculuk niyeti ile ayrlma bozmaz. Biz bu esaslar erh-uz Ziyadatta yazdmz yerde aklam bulunuyoruz. Bylece meselelerin ou orada bu esas zere tahri edilmitir. Bizim burada dile getirdiimiz ey ise mesela kii Hirede on be gn kalmaya niyet etmise (vatan tutmusa) oras onun iin mstear-geici bir vatan olur diye orada aklam bulunuyoruz. Bylece onun Kfedeki vatan bununla kalkm olur ve o Kfeye hi girmemi kimseler grubuna katlm olur ve bu sebeple de orada namazlarn ikier rekt klar. Eer o Hirede on be gn kalmaya niyet etmemise (vatan tutmamsa), Kfeden kmad mddete orada drt klar. nk Hire onun iin bir vatan-i skna saylr. O sebeple de onun Kfedeki vatan bununla kalkmaz ve o Horasana gitme niyeti ile Kfeden ayrlmad mddete orada mukim saylr. Serahsinin erhul Muhtasarda syledii burada bitti. I, 252 1430 Metindeki ala haliha H nshasnda bi haliha olarak gelmitir. 1431 Metinde geen el-Hire kelimesi nshalarda byledir. Hlbuki bunun dorusu el-Hufeyredir. nk Mekkeye gitmek zere Kadisiyyeden yola kan insan Hireye uramaz, bilakis Hufeyreye urar. Allah en iyi bilendir. 1432 Metindeki ve huve yrid en la ycavizeha ifadesi H nshasnda yrid el-ikamete tcavizha diye gelmitir ki, bu doru deildir. S nshasnda ise ve hve la yrid en ycavizeha olarak geldi. 1433 Metindeki en la ycavize kelimesi S nshasnda ve kanet niyethu la ycavizeha eklinde geldi. 1434 Metindeki el-mukim kelimesi S nshasnda mukim eklinde gelmitir. 1435 Metindeki en ycavizeha kelimesi H nshasnda en yetecavezeha eklinde gelmitir. 1436 Metindeki ila kelimesi yerine Z ve HA nshalarnda min harfi gelmitir, bu bir hatadr. 1437 Metindeki Hufeyre kelimesi S nshasnda, Mebsutta ve Muhtasarda byledir. Dorusu da budur. Fakat bu dier nshalarda el-hire eklinde gelmitir. Hufeyre kelimesi ism-i tasir kalnndadr. Maribde (I, 129) ve stadmzdan treli olarak el-hufeyre diye rendik. Bu, onlarn Kadisiyyeden Hufeyreye gitmek zere yola kt szlerinde olduu gibi Irakta bir yerin addr. Eh. 1438 Metindeki el-hufeyre kelimesi Muhtasarda ve erhinde byledir; dorusu da budur. Bu btn nshalarda el-hire eklinde gelmitir ki, bu bir yanltr. 1439 Metindeki ila sekalihi kelimesi S nshasnda byle gelmitir. 1440 Metindeki el-hufeyre kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise el-hire eklinde gelmitir. 1441 Metindeki el-hufeyre kelimesi ou nshalarda el-hire olarak gelmitir ki, bu doru deildir. 1442 Metindeki el-Hufeyre kelimesi S nshasnda byledir; dorusu da budur. Dier nshalarda ise el-Hire eklinde gelmitir ki, bu doru deildir. 1443 Metindeki ve yertehl minha ila ami ifadesi esas nshada byledir. H ve S nshalarnda ise ve yertehl ila ami diye, Z ve HA nshalarnda ise ve yerciu ila ami olarak gelmitir. 1444 oradan ayrlncaya kadar drt klmas gerekir yerine S nshasnda ayrlncaya kadar drt rekat klmas gerekir ifadesi gelmitir.

161

Kadisiyyeden km olsa sonra da ama gitmek aklna gelse, o oradan ayrlncaya kadar drt rekt klmayacak myd? Ben evet dedim. te dedi, bu 1445 ve o ayn eydir. Ben dedim: Nilden 1446 Kfeye gitmek isteyen bir adam geldi. Bu ka rekt klar, ne dersin? Drt rekt klar 1447 dedi. Ben dedim: Eer o drt klar, Kfeye gelir ve eyalarn oraya brakr ve drt rekt klar sonra kendisinin 1448 bir ihtiyac iin 1449 sahradaki namazgha 1450 gitmek zere karsa sonra fikir deitirip kendi bu dncesi sebebiyle Mekkeye gitmek istese ancak Kfeye urayp eyalarn almak istese ve Kfeye gelse ka rekt klar? O Kfeden ayrlncaya kadar 1451 drt klar, dedi. nk o yolcu olmad halde onun eyalar kfededir. Bu sebeple o eyalarn Kfeden alp yolculua niyet edip ayrlncaya kadar namazlar ksaltmak onun zerine vacip olmaz. Ben dedim: Eer o Kfede ikamet ettii zaman 1452 Kfeden Kadisiyyeye gitmek zere karsa ve o kendisi iin kfedeki eyalarn ona brakacak bir grevli 1453 istese, o bulunduu yer ile Kadisiyye arasnda ve Kadisiyyede ikamet ettii zaman zarfnda ka rekt klar, ne dersin? Drt rekt klar, dedi. Ben dedim: Eer o Kadisiyyeden gelip ama gitmek isterken Kfeye urayp ve bylece eyalarn yklenip bu suretle ama geerse? O dedi, bulunduu yer ile Kfe arasnda oradan kp 1454 ama gelinceye kadar iki klar. Ancak Kfede on be gn kalmaya niyet ederek oray kendisine vatan yaparsa (iki klmaz). nk onun gelmi olduu Kadisiyye bir kydr ve onun Kfedeki iskn da bitmi olup Kadisiyyeden yolcu olmu bulunmaktadr. Ben dedim: Eer 1455 o ilk knda oraya tekrar dnme niyetiyle Kfeden kar ve sonra ama gitmek ister ve Kfeye urayp eyalarn almak isterse? Bu ile evvelki mesele kyas bakmndan ayndrlar, dedi. Ancak ben sahradaki namazgh meselesinde istihsan yaptm, Kadisiye meselesinde ise kyas aldm. 1456 Sen biliyorsun ki, eer bir adam Kadisiyyeye gitmek zere Kfeden yola km olsa namazlarn tam klar. Eer o Hufeyreye gitmek zere Kadisiyyeden ayrlm olsa yine namazlarn tam klar. 1457 Eer o bylece eyalar 1458 ile beraber km olsa, hatta Beni Amir bahelerine gelse, burada eyalarn braksa Mekkeye doru yola ksa, bylece haccedip Kfeye gitmek zere Mekkeden 1459 gelse ve baheye urayp eyalarn alsa o, Mekkeden ayrld zamandan beri yolcudur, onun yolcu namaz klmas gerekir.
Metindeki fe haza kelimesi H nshasnda haza olarak gelmitir. Metindeki en-nil yerine HA ve S nshalarnda el-cebel kelimesi gelmitir. Muribde (II, 236) enNil Msrda bir nehir, Kfede de yine bir nehir vardr ona da Nil, denir, denilmektedir. Bu Natfinin zikrettiine gre: o, uraya gitmek zere Nilden kp geldi, (eklinde sylenir). Eh. 1447 Metindeki erbean kelimesi H nshasnda erbeu rekeatin olarak gelmitir. 1448 Metindeki lehu kelimesi S nshasnda vardr, dier nshalarda ise yoktur. 1449 Metindeki fi hacetin kelimesi H nshasnda hacetihi olarak gelmitir. 1450 Metindeki el-cebbanet kelimesi Muribte (I, 73) lde bulunan umumi namazgh olarak aklanr. 1451 Metindeki yehasu kelimesi S nshasnda ehasa olarak gelmitir. 1452 Metindeki eraeyte in kane hyne ekame bil-Kfeti ifadesi S nshasnda eraeyte hyne kadime elKfete eklinde gelmitir. 1453 Metindeki ve talebe arimen lehu bima lehu halefn ifadesi H nshasnda byledir. S nshasnda fi talebi arimin lehu fe halefn diye, Z ve HA nshalarnda arimen lehu fe halefn olarak gelmi, esas nshada ise arimen lehu halefn dr. 1454 Metindeki hatta kelimesi esas nshada ve S nshasnda byledir. Fakat dier nshalarda ise hyne eklinde gelmitir. 1455 Metindeki fe in kelimesi S nshasnda eraeyte in olarak gelmitir. 1456 Metindeki fil Kadisiyye bil kyasi ifadesi H nshasnda bil Kadisiyye fil kyasi olarak geldi. 1457 Eer o Hufeyreye gitmek zere cmlesi esas nshadan dm, fakat dier nshalarda vardr. Hufeyre kelimesi de S nshasnda byle ve dorusu da budur. O, Z ve HA nshalarnda el-hiyre eklinde gelmitir ki, bu yanltr. 1458 Metindeki bi sekalihi kelimesinden sonra S nshasnda yenkulhu ilave edilmitir. 1459 Mekkeden kelimesi S nshasndan dmtr.
1445 1446

162

Ben dedim: Horasan halkndan bir adam Mekkeye gitmek zere geldi ve bylece Kfeye girdi ve burada bir ay kalmaya niyet edip kendisine vatan yapt, ne dersin? Onun drt rekt klmas gerekir, dedi. Ben dedim 1460 Eer o bir cenaze cemaati iinde Kfeden karsa sonra Mekkeye gitmek isterse, kendi bu dncesi sebebiyle Kfeye urayp1461 bylece eyalarn yklenirse? O dedi, eyalarn yklenip Kfeden kncaya kadar drt rekt klar. Fakat oradan ktktan sonra iki klar. Ben dedim: Eer o Kfeden Mekkeye gitmek zere karsa ve bylece Kadisiyyeye inerse sonra da aklna Horasana geri dnmek gelirse ve Kfeye urarsa? O Kadisiyyeden kt zaman 1462 iki rekt klar dedi. nk o artk bir yolcudur. Kfe artk onun iin vatan olmaktan kmtr. Zira o Mekkeye gitmeye niyet edip oradan ayrnca onun vatan olma sfat der. Ben dedim: Eer bu adam 1463 Kfe halkndan birisi ise mesele yine byle midir?1464 O Kfeye girip orada kald mddete drt rekt klar, dedi. Horasana gitmek zere oradan ayrld zaman iki rekt klar. GEMDE YOLCULUK BAHS 1465 Ben dedim: Bir yolcu gemiden kmaya gc yettii halde farz namazn gemide kld, ne dersin? Bana gre onun gemiden kmas daha iyi olur, dedi. Ben eer o byle yapmamsa dedim? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben eer onlar bir cemaat olup orada cemaatle namaz klmlarsa, dedim? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer onlar gemiden kmaya kadir olduklar halde kmayp orada ayakta duramadklar iin oturarak namaz klarlarsa? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer bir imam ve onun arkasnda oturduklar halde bir cemaat o bunlara bylece namaz kldrm olsa? Evet dedi. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise eer onlar ayaa kalkmaya kadir olduklar halde oturarak namaz klarlarsa bu onlar iin yeterli olmaz, dediler. 1466

Ben dedim cmlesi H nshasndan dmtr. Metindeki min vachi zalike ve en yemrra bil Kfeti ifadesi S nshasnda min vechihi zake ve en yarcia marran ilal Kfeti eklinde gelmi, esas nshada min vechi zalike kelimesi dier nshalarda vechihi olarak gelmitir. 1462 Metindeki hine kelimesi H ve S nshalarnda hatta olarak gelmitir. 1463 Metindeki ve in kane haza raclen ifadesi S nshasnda fe in kane hazar racl olarak gelmitir. 1464 Metindeki bi haliha kelimesi S nshasnda ala haliha olarak gelmitir. 1465 Bu balk S ve HA nshalarnda Yolcunun Gemideki Namaz Bahsi eklinde gelmitir. 1466 Ben derim ki, Ebu Hanifenin bu gr istihsana, Ebu Yusuf ile Muhammedin gr ise kyasa dayanmaktadr. Bu istihsann yorumu udur ki, gemide bulunan ou kimselerin ayaa kalktklar zaman balar dner. Zaten hkm, nadir olan aza gre deil, galip olan genele gre verilir. Sen biliyorsun ki, yan st yatan kimsenin uyumas, kendisini tutma hali zail olaca iin bir ey kma durumundan dolay genellikle onun abdestini bozar. Bekar bir kzn (u erkek ile evlenir misin diye sorulduunda) susmas, utandklar iin bekar kzlarn halleri genellikle byle olmasna dayanarak onun bir rzas olarak deerlendirilir. az durum, galip olan genele katlr. te bu buna benzemektedir. bn Sirin hadisinde o yle diyor: Biz Enes bn Malik ile beraber gemide oturarak namaz kldk. Eer biz isteseydik kyya kabilirdik. Mcahid de yle diyor: Biz Cnade b. Ebi meyye ile beraber gemide oturarak namaz kldk. Eer biz isteseydik ayaa kalkabilirdik. te bunlar (gemide oturarak namaz klmann) caiz olduunu gstermektedir. (Serahsi erh-ul Muhtasarda byle dedi. II, 1) Ben dedim: Mcahid hadisini bn Ebi eybe Musannefinde Abdullah b. dris, Husayn ve Mcahid yoluyla yle rivayet ediyor: Biz Cnade b. Ebi meyye ile beraber denizde gazve yapyorduk. Bylece biz gemide oturarak namaz klyorduk. bn Sirin hadisi Heym, ve Yunus yoluyla bn Sirinin yle dedii rivayet edilir. Ben Enes ile beraber byk bir gemide Sirin Oullar (yresine) gittik. O bize imam oldu dedi. Bylece o bize oturarak iki rekat namaz kldrd Sonra o bize bundan baka iki rekat daha kldrd. bn Aliyyeden Halid b. Ebi Klabenin gemide oturarak namaz klmada bir mahzur grmedii rivayet ediliyor. Veki, ve Ebu Huzeyme yoluyla Tavusun gemide oturarak namaz klnr dedii rivayet edilmektedir. Eh. (Gemide Oturarak Namaz Klan Kiinin Durumu Bahsi), II, 168
1460 1461

163

Ben dedim: Gemi su zerinde ilerlerken adam cemaate namaz kldrd zaman ne dersin? Gemi onlar dndrdke 1467 onlarn da kbleye ynelmeleri gerekir, dedi. Ben dedim: Adam gemide namaz kld zaman nereye secde eder, ne dersin? zerinde namaz kld yere secde eder, dedi. Ben dedim: Gemide nafile namaz klan yolcu bir adam gemi kendisini dndrd yere doru ima ile klyor, ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz dedi; onun bu namaz kaza etmesi gerekir. Ben niin dedim? nk dedi, o namaza balad ve onu kendi zerine vacip kld sonra bundan sonra da ima etmek ve kble d klmak suretiyle o namaz fasit hale getirdi. Bu sebeple onun bu namaz iade etmesi gerekir. Ben dedim: Gemide yolcu bir topluluk var. Onlar burada bir zaman kalyorlar. Onlar namazlarn tam m klacaklar ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onlar gemide bulunduklar mddete yolcu bir topluluktur. Ben dedim: Geminin sahibi onlarla beraber olduunda bizzat kendisi namaz tam m klar ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o onlarn konumundadr. Ben dedim: veya gemi onun ikamet ettii evi mesabesinde deilse? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o, oradan olduu kynde ikamet ederse ve vatan da orada ise ancak menzili-evi gemisi ise? 1468 Bu adam namaz tam klar, dedi.1469 Ben dedim: Yolcu bir adam gemide yolcu bir cemaate namaz kldrd. Bylece baka bir gemide olan da imama uydu. Dier 1470 gemide olup da oradan uyan insanlar 1471 iin bu namaz yeterli olur mu ne dersin? Onlar iin bu yeterli olmaz; onlarn bunu yeniden klmalar gerekir 1472 dedi. Ben dedim: Eer onlar bitiik iki gemide iseler? Onlarn namazlar yeterli olur, dedi. nk bu bir gemi mesabesindedir. Ben dedim: Bir adam kyda duran gemide cemaate namaz kldrd. Kyda bulunan bir cemaat de ona uydular 1473 ne dersin? Eer onlarn arasnda bir yol yoksa veya aralarnda 1474 nehirden bir para yoksa bylece onlarn namazlar tamdr, dedi. Fakat onlarla gemi arasnda eer bir yol veya nehirden bir para varsa onlarn namazlar fasid olur. Ben dedim: imam kyda namaz kldrsa ona uyanlarn bir ksm gemide bulunsa yine byle midir? 1475 Evet, dedi. Ben dedim: Bir imam geminin iinde cemaate namaz kldrd. 1476 Cemaatin bir ksm da gvertede 1477 idi, ne dersin? Eer onlar imamdan nde deil iseler 1478 onlarn namazlar tamdr. Eer onlar imamdan nde iseler bylece onlarn namazlar fasid olur, dedi. Ben
Metindeki es-sefinet bihim ifadesi H ve Z nshalarnda bihim es-sefinet olarak gelmitir. Metindeki illa enne menzilehu es-sefinet ifadesi S nshasnda illa ennehu bi menzileti es-sefineti olarak gelmitir. 1469 Ben dedim: Eer o, oradan olduu kynde ikamet ederse.. cmlesi N nshasndan dmtr. 1470 Metindeki el-ula yerine HA ile H nshalarnda el-uhra kelimesi gelmitir. 1471 Metindeki ellezina kelimsi, Z ve HA nshalarnda ellezi olarak gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 1472 Metindeki yestakbilu kelimesi H nshasnda en yestakbilu es-salate olarak gelmitir. 1473 Metindeki el-cedd kelimesi, S nshasnda ve Muhtasar el-Kfide byledir; dorusu da budur. Dier nshalarda ise noktasz Ha harfi ile gelmitir. el-cdd cim harfinin tresi ile sahil demektir. Muribde (I, 77) nehir kysna ayn kkten cdd denir. nk nehrin suyu burada kesilmektedir. Veya su onu kesmektedir. Nitekim sahil denilmitir. nk su onun yzn syrp soymaktadr. lh. Mecmua Bihar-ul Enharda tre ile cdde, nehir kys demektir. Nitekim Mekkenin yaknnda bir ehir cdde (Cidde) diye isimlendirilmitir. Denilmektedir. Eh. I, 177. 1474 Aralarnda kelimesi S nshasndan dmtr. 1475 Metindeki ve kezalike kelimesi esas nshada fe kezalike eklinde idi. Dier nshalarda ise ve kezalike olarak gelmitir; dorusu da budur. 1476 Bu cmlenin bir ksm H nshasndan dmtr. 1477 Metindeki atlal kelimesi talelin ouludur. Gemini yelkeni (gvertesi) demektir. Evin tavan ne ise geminin de rten perdesi odur. Eh. Murib, II, 18 1478 Metindeki in lem yekun esas nshada fe in lem yekun eklinde helmitir.
1467 1468

164

dedim: Eer imam gvertede olsa, cemaat de geminin alt ksmnda olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam kyda 1479 namaz klyordu. Bylece gemisi hareket etti. Eer o namazna devam eder ve onu terk etmezse geminin kaybolmasndan 1480 korkuyor, ne dersin? O namazn keser ve gemiye gelir, dedi. Bylece o gemide ii salam tutmu olur. Sonra dner bylece namazna yeniden balar. Ben dedim: Eer bu hayvan 1481 veya eyasndan kymetli bir mal olsa bylece onu gitmesinden korkarsa 1482 yine byle midir? Evet, dedi. Bir oban 1483 eer koyunlarn kurdun 1484 kapmasndan korkuyorsa yine byle midir? Evet, dedi. SECDE BAHS 1485 Ben dedim: Adam iinde secde (ayeti) bulunan bir sureyi batan aa okuyor. Onun sure iinde olan bu secde (ayetini) okumay braksa sence bu onun iin mekruh olur mu ne dersin? Evet, dedi, ben bunu onun iin mekruh grrm. Ben dedim: Eer o bunu 1486 yaparsa? Onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: Adam bir sure 1487 iinden sadece secde 1488 (ayetini) okudu. Sen bunu onun iin mekruh grr 1489 msn? Ben onun secde ayeti ile beraber baka ayetler de okumasn isterim, dedi. Fakat onunla beraber baka bir ayet okumazsa bu ona bir zarar vermez.1490 Ben dedim: O bu secde ayetini yalnz bana 1491 okusa veya baka ayetlerle birlikte okusa bundan dolay secde etmesi onun zerine gerekli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bu secde ayetini abdestsiz olarak okumusa, o teyemmm eder 1492 ve secde eder
Metindeki el-cdd kelimesi Muhtasarda byledir. Az nce bu kelimenin aklamas geti. Metindeki tarika kelimesi H, Z ve HA nshalarnda byledir. Esas nshada ve S nshasnda mzekker olarak yarika eklinde gelmitir. 1481 Metindeki kanet dabbeten ifadesi H nshasnda kane dabbeten eklinde, S nshasnda ise kanet-id dabbete eklinde gelmitir. 1482 Serahsi yle dedi: Bir malnn kaybolmasndan kim korkarsa onun namazn brakp malna sahip kmas caizdir. Bu gemi gitmeye yneldii zaman veya o eyasndan bir ey alacak bir hrsz grdnde de byledir. nk maln saylp korunmas cann saylp korunmas gibidir. Nitekim o bir dman veya yrtc bir hayvan karsnda korktuu zaman o namazn brakt gibi mal zerine bir ey olur diye korktuu zaman da byledir. Fakat yazar kitapta maln az veya ok olmas arasnda bir aklama yapmamtr. Fakat statlarmzdan pek ou bunu bir dirhem ve daha fazlasyla takdir etmilerdir. Ve bir dirhemden daha az olan mal nemsiz olup onun iin namaz kesilmez demilerdir. Hasan, alan hrsza da ve (namazdan kp) ufak tefek parann arkasndan koan kimseye de Allah lanet etsin, demitir. Ancak o amel-i kesir denilen bir ii yapmak durumunda kald zaman namazdan kabilir. Fakat onun bir eye ve amel-i kesire ihtiyac yoksa o Ebu Berze el-Eslemi hadisine gre namazna devam eder. Ebu Berze bir savata namaz klarken atn yular elinden kat. Bylece o atn yularn yakalayncaya kadar ne doru yrd. Sonra arka arkaya gidip namazn tamamlad. Bunun yorumu udur ki, o (burada) bir amel-i kesire muhta olmamtr. Allah Sbhanehu Tela en iyi bilir. Eh. Serahsi, erh-ul Muhtasaril Kfi, II, 3. 1483 Metindeki rain kelimesi S nshasnda er-rai olarak gelmitir. 1484 Metindeki es-sebu kelimesi S nshasnda min es-sebi olarak gelmitir. 1485 Yani tilavet secdesi. 1486 Bunu kelimesi H ve S nshalarnda yoktur. 1487 Metindeki es-suret kelimesi H ve S nshalarnda es-suveru olarak gelmitir. 1488 Metindeki es-secdet kelimesi S nshasnda secdetn olarak gelmitir. 1489 Metindeki hel tkrahu yerine H nshasnda kale ykrahu ifadesi gelmitir. 1490 Metindeki ve in lem yakra maaha eyen lem yedurrahu zalike ifadesi S nshasnda ve in lem yakra maaha ayatin lem yedurrahu zalike eyen olarak gelmitir. 1491 Metindeki vahdeha kelimesi H nshasnda vahdehu olarak gelmitir. 1492 e yeteyemmem kelimesindeki istifham hemzesi S nshasnda byledir, fakat o dier nshalardan dmtr.
1479 1480

165

mi ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o abdest alr ve secdesini yapar. Ben dedim: Eer o teyemmm alr ve secde ederse? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun abdest alp secdeyi iade etmesi gerekir. 1493 Ben, ona teyemmm niin yeterli olmaz dedim? 1494 O suya kadir olduu zaman bu onun iin yeterli olmaz dedi; nk o secdeyi karmaktan korkmamaktadr. 1495 Ben dedim: o bunu bakasndan duyup iitse de byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Adam secde 1496 ayetini sabi bir ocuktan, hayzl bir kadndan veya cnp bir erkekten 1497 duyarsa ne dersin? Onun bu secdeyi 1498 yapmas gerekir dedi. Ben dedim: Eer o bunu kafir 1499 bir adamdan duyarsa? Onun bu secdeyi yapmas gerekir 1500 dedi. nk bu secde onun zerine vacip olmutur ve senin andn ey ondan bunu iptal etmez. Ben dedim: Cnp bir kii 1501 secde ayetini dinlese ne dersin? Gusl ettii zaman onun bu secdeyi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Hayzl bir kadn secde ayetini dinlese ne dersin? Onun secde etmesine gerek yoktur ve o bunu kaza da etmez.1502 Ben niin dedim? nk dedi, o secdeden daha byk olan farz namaz terk etmektedir. O sebeple bu kadnn bunu kaza etmesi gerekmez. Ben dedim: Bir adam secde ayetini okudu ve onunla olan bir cemaat de ondan bunu dinlediler. Bunlar onunla beraber secde edecekler mi ne dersin? Evet, dedi. Ben onlar imamdan nce 1503 yerden balarn kaldrabilirler mi 1504 dedim? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer onlar imamdan nce balarn kaldrrlarsa? Onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer onlar imamdan nce balarn kaldrmamlar, fakat onunla beraber secde etmiler 1505 ve secdeden 1506 kalkmlar, sonra cemaatin bir ksm giderken bir ksm da kalm, sonra gidenlerin bazs geri gelmi bylece secde ayetini okumu veya geri kalan ksm okumu? 1507 Onlardan hi birisi secde etmez; ancak gidip sonra tekrar gelen (kimse var ya) ite sadece onun secde etmesi gerekir, dedi. Ben niin dedim? Adam ayeti dinledii veya okuduu zaman secde eder, dedi. Sonra o bunu o mecliste iken bir defa daha dinler veya okursa secde etmesine gerek yoktur. Ancak o oradan kalkar gider ve sonra tekrar gelirse onun bu secdeyi yapmas gerekir. Ben dedim: cemaat ayn bu mecliste bulunuyorlar, fakat baka bir secde (ayeti) dinlediler, ne dersin? Onlarn bu secdeyi yapmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onlar her bir secde (ayetini) dinlemi olsalar, hatta Kuranda geen btn secde (ayetlerini) dinlemi olsalar yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Onlar bunlar iin secde etmezler, ancak sadece bir defa m secde ederler? Evet, dedi. Yalnz onlar bu meclisten yani bulunduklar yerden kalkmlar veya onlarn bir
S nshasnda byledir. Fakat ben dedim: Eer o teyemmm alr cmlesi dier nshalardan dmtr. Metindeki kult ve lime ifadesi H nshasnda kult lime ve lem eklinde gelmitir ki, doru olan dier nshalardaki metindir. 1495 Metindeki la yetehavvefu kelimesi S nshasnda la yehafu olarak gelmitir. 1496 Metindeki es-secdete kelimesi S nshasnda secdeten olarak gelmitir. 1497 Metindeki ev min raclin S nshasnda ev raclin olarak gelmitir. 1498 Metindeki en yescdeha kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise bu en yescde eklinde gelmitir. 1499 Metindeki kfir kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1500 Metindeki yescdeha kelimesi S nshasnda yescd leha olarak gelmitir. 1501 Metindeki cnben kelimesi S nshasnda raclen cnben olarak gelmitir. 1502 Metindeki el-kaza kelimesi H nshasndan dmtr. 1503 Metindeki kabl-el imami kelimesi S nshasnda kablehu eklinde gelmitir. 1504 Metindeki lehum kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalarda aleyhim eklinde gelmitir. 1505 Metindeki seceduha kelimesi S nshasnda secedu leha olarak gelmitir. 1506 Metindeki minha kelimesi S nshasnda byledir, fakat o dier geri kalan nshalarda gememitir. 1507 Metindeki ev kare bada ma bakye ifadesi H nshasnda byledir. HA nshasnda ev bada ma bakye eklinde gelmitir Bu cmle dier nshalarda gelmemitir.
1493 1494

166

ksm kalkm ve bylece gitmi ise ite bu kalkan kimse secde (ayetini) dinledii zaman onun secdesini yapmas gerekir. Ben dedim: Kuranda ka 1508 tane secde ayeti var? (u surelerde 1509) dedi: Araf 7/ 206; Rad 13/ 15; Nahl 16/ 49; sra 17/ 107; Meryem 19/ 58; Hac 22/ 18; Furkan 25/ 60; Neml 27/ 25; Secde 32/ 15; Sad 38/ 24; Fusslet 41/ 37; Necm 53/ 62; nikak 84/ 21; Alak 96/ 19. Ben dedim: Hac suresinin sonundaki ayet secde ayeti mi yoksa deil ne dersin? O secde ayeti deil, dedi. Ben dedim: senin bu anlattn ayetlerin her birini kii kendisi okuduu veya bakasndan (dinledii) zaman onun secde etmesi gerekli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Eer kii hayvan zerinde ise o byle iken ayeti dinlemi veya okumu ise yine byle midir? Evet, dedi. O ima ile secdesini yapar. Ben dedim: Eer o yryorken ayeti dinlemi veya okumu ise onun ima ile secde etmesi yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben binen ile yryenin fark nereden kaynaklanyor dedim? Yryen kimse dedi, ayakta duran ve oturan kii mesabesindedir. Sen biliyorsun ki, eer bir adam namazda ayakta iken secde (ayetini) okusa, onun bunun iin secde etmesi zerine bir bor olur. te yryen de byledir. Hayvan zerinde bulunan kiiye gelince, onun ima ile secde edecei hakknda hadis bulunmaktadr. 1510 Ben dedim: Adam namazda olduu halde secde (ayetini) okudu, secde (ayeti) de surenin sonunda olup ancak secde (ayetinden) sonra bir ayet vardr, ne dersin? O muhayyerdir dedi; dilerse onu rku ile beraber yapar, dilerse secde ile beraber yapar. Ben dedim: Eer o, onu rku ile beraber yapmak isterse sureyi bittirir sonra onu rku ile beraber yaparsa bu onun iin yeterli olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bunu secde ile beraber yapmak isterse secdeden ayrld anda yapar sonra ayaa kalkar, bylece o secdeden sonra surenin geri kalann okur, bu ise iki 1511 veya ayettir sonra da secde eder? Evet dedi, dilerse yle yapar. 1512 Fakat bir sureyi daha birletirirse bu benim iin
Metindeki ve kem kelimesi S nshasnda fe kem olarak gelmitir. Metindeki elleti kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalarda yoktur. 1510 Bu hadisi mam Ebu Yusuf Kitab-l Asarnda (s. 40) Ebu Hanife ve Hammad yoluyla rivayet ediyor ki, brahim Alkame ile beraber bir mahfede idi. Bylece o Kuran okudu ve secde ayetine varnca yerine yerlemek istedi. Alkame ona Ey kardeimin olu! dedi, ima senin iin yeterli olur. Eh. Bunu bn Ebi eybe, Ebul Ahvas ve Muire yoluyla rivayet ederek hayvan zerinde secde ayetini okuyan kimse hakknda brahimin yle dediini haber verdi: Yz ve yn nereye olursa olsun, o bayla ima eder. Eh. s. 556. Heim, Muire ve Seyyar yoluyla Misarn yle dedii rivayet ediliyor: Hammad bize brahim Alkameye secde iin hayvandan inilir mi diye sorduu zaman onun bylece ona inmemesini emrettiini haber verdi. Veki ve Misardan Vebrenin yle dedii rivayet edildi: Ben Medineden gelirken bn mere secde ayetini hayvan zerinde okuyan adamn durumunu sordum. O, bu adamn yn hangi cihete olursa olsun o bayla ima eder diye cevap verdi. Ebu Ubeyde ve Said bn Zeydden , Saidin le dedii rivayet edildi. O hayvan zerinde secde ayetini okurdu ve bylece ima ederdi. Nuveyrden onun yle dedii rivayet edildi: Ben bn Zbeyri hayvan zerinde secde ayetini okuduunu grdm, bylece o ima ediyordu, dedi. Ebu Muaviyeden riayet ediliyor ki, Said b. Cbeyr yle dedi: Ben Kfe ile Hire arasnda Ebu Ubeyde ile yolculuk yaptm. Secde ayetini okuduk; bylece ben hayvandan inmeye balaynca; o, Banla ima etmek senin iin yeterli olur, dedi. Said, Ebu Ubeyde de ba ile ima etti, dedi. Eh. (Hayvan zerinde iken secde ayetini okuyan adam hakknda), bkz. varak, 111/ 2. 1511 Metindeki ayetani kelimesi yerine H nshasnda insani kelimesi gelmitir. 1512 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir. (Secde ayeti surenin sonunda olduu, ancak ondan sonra birka ayet kald halde kii onu namazda okuduu zaman o dilerse rk eder, dilerse onun iin secde eder.) bn merden byle rivayet edildi. Kii namazda secde ayetini okuduu zaman rka gider. nk bundan asl maksat hudu ve huudur. Bu ise secde ile meydana geldii gibi rk ile de meydana gelmektedir. Rk tilavet secdesi yerine geebilir mi, yoksa ondan sonraki secdeler mi geer konusunda bizim statlarmz ihtilaf etmilerdir. Onlardan bir ksm yle dedi: Rk okuma yerine daha yakn olduu iin o secde yerine geebilir. Daha sahih olan ise namazn secdesi tilavet secdesi yerine geebilir. nk bunlar arasndaki cins benzerlii daha aktr. Zira rk secdeler iin bir nevi bir balangtr. Zaten bunun iin kii secde etmekten aciz olduu zaman namazda ona rk etmek lazm gelmez. Rk ancak aslnn yerini tutar. Hakim dedi: (Eer o, bunlar
1508 1509

167

gzel olur. Ben dedim: Eer secde (ayeti) surenin sonunda ise ondan sonra baka ayet yoksa bylece o bunu secde ile beraber yapar ve ayaa kalkar m? Onun bir sure veya baka bir sureden birka ayet okumas gerekir, bylece o bunu rku ile beraber yapar. Ben dedim: Eer secde (ayeti) surenin ortasnda ise o bunu nasl yapar? O bunun iin secde eder 1513 sonra ayaa kalkar ve bylece geri kalan okur veya bu konuda 1514 kendi verdii kararn uygular, sonra rka gider. Ben dedim: Eer o bizzat secde yerine rk etmek istese bu onun iin yeterli olur mu? Bu konuda rk ve secde kyas bakmndan ayndr, dedi, bunlarn hepsi namazdr. Sen Kuran- Kerimdeki u ayeti biliyorsun: rk ederek yere kapand Sad 38/ 24). Bunun tefsiri secde ederek yere kapand demektir. Bylece kyasta rk ile secde eittir. Fakat istihsana gelince onun secde etmesi gereklidir. Biz ise burada kyas alyoruz. Ben dedim: Eer o rkda olduu halde secde etmek isterse onun nasl yapmas gerekir? O ban rkdan kaldrr, dedi; bylece yere kapanarak secde eder sonra ban kaldrr ve ayaa kalkar ve rk haline dner. Ben dedim: Eer o birinci rekttan bir secde unutsa bylece onu ikinci rektta rk halinde iken hatrlam olsa yine byle mi yapar? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bunu secde halinde iken hatrlam olsa bylece ban kaldrr, hatrlad secdeyi yapar sonra u iinde olduu secdeye dner yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: o bulunduu secde ile iktifa edebilir mi? Dilerse onunla iktifa edebilir, dedi. Ben bylece ona sehiv secdesi gerekir mi dedim? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bunu teehhd okuyup selam verdikten sonra 1515 ayaa kalkmam, konumam ve oturuyor iken hatrlam olsa? Onun bu secdeyi yapmas gerekir dedi. Sonra teehhd okur, selam verir ve sehiv secdelerini yapar. Ben dedim: Eer o, secde namazn rknlerinden biri olduu halde konumu veya mescidden dar km ise? Onun namaz yeniden klmas gerekir, dedi. Ben, eer bu secde tilavet secdesi ise dedim? Onun namaz tamdr, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o (tilavet secdesi) namazn rknlerinden deildir. Bylece bu secdesini terk eden kimse zerine bir ey lazm gelmez. Ben dedim: Eer kii imam ise ve o konumadan nce ve meclisten kalkmadan nce secdeyi hatrlasa o kendisi bu secdeyi
rku ile beraber yapmak isterse sureyi bitiriri sonra rku eder). Ve niyet eder. Hasen bunu Ebu Hanifeden bylece rivayet ederek yorumlad. Eh. II, 8. Ben dedim: bn mer hadisine gelince, Beyhaki (II, 323) onu Mslim b. brahim, Abdullah b. Bekr el-Mzeni ve bn Sirin yoluyla Ebu Hryrenin yle dediini haber verdi: Bana iki adam konutu.- Onlarn ikisi de benden daha hayrldr. Eer deilse bile ben yle sanyorum. O Ebu Bekir veya mer b. el-Hattab olacak, ben bunun kim olduunu kestiremiyorum. Onlardan birisi nikak ve Alak surelerinde secde etti, dedi. Abdullah bn Mesud Necm suresini okuduu zaman cemaatle birlikte secde ediyordu., dedi. Fakat onu namazada okuduu zaman sadece (rk ederdi). bn mer okuyarak buraya varmsa secde ederdi, okuyarak oraya ulamad zaman ise rk ederdi. El-Hadis. Vehb bn Cerir yoluyla rivayet ediliyor ki, ube bize Ebu shak, el-Esved ve Abdullah sonunda secde ayeti olan sureyi okuyan adam hakknda o dilerse rk eder, dilerse secde eder ve sonra ayaa kalkar, bylece kraat yapar ve rku eder ve secde eder, dediini haber verdi. Eh. II, 323; Mecmauzzevaid II, 286. bn Meuddan onun yle dedii rivayet edildi: Secde (ayeti) surenin sonunda olduu zaman dilersen rku et ve dilersen secde et. Zira secde rekat ile beraberdir. Taberani bunu el-Kebirde rivayet etti. Onun ravileri gvenilirdir. Eh. bn Mesuddan onun yle dedii rivayet edildi: Kim Araf, Necm, Alak, nikak veya sra suresini okursa bylece o bunlarn sonunda rku etmek isterse rku eder ve bu rkuun secdesi (eilmesi) onun iinb yeterli olur. Eer o secde ederse bylece bu sureye baka bir sure daha ilave etsin. Taberani bunu elKebirde rivayet etti. Ancak brahim ile bn Mesud arsnda bir kopukluk vardr. eh. Ben dedim: bn Ebi eybe Musannefinde yle rivayet ediyor: Secde ayeti surenin sonunda olduu zaman rku yeterli olur. Bunu bn Mesud, Alkame, Esved, Mesruk, Amr b. rahbil, brahim, Tavus, abi, Mcahid, Rebi b. Hasyem de rivayet ettiler. (Surenin sonunda olan secde ayeti) Varak: 15/ 2.mam Ebu Yusuf bunu Kitab-l Asarnda (s. 24) brahimden nakletti. 1513 Metindeki leha kelimesi S nshasnda biha olarak gelmitir. 1514 Metindeki minha kelimesi H nshasnda fiha olarak gelmitir. 1515 Metindeki zekeraha bade kelimesi esas nshada byle ve H nshasnda byle, fakat Z, HA ve S nshalarnda ise zekera bade olarak gelmitir.

168

yapar ve arkasndaki cemaat de onunla beraber secde eder mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bir adam gelip o bu halde iken ona uysa o bu imamn namazna uymu olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o yolcu, imam da mukim olsa bylece imam bu halde iken bu yolcu ona uymu olsa yine byle midir, ona mukim namaz klmak m gerekir? Evet, dedi. Ben dedim: Hasta bir adam secde ayetini dinledi, hlbuki o secde edemiyor; o bunu ima ile mi yapacak ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bylece o, eer oturamyorsa yan st yatt halde mi ima ile yapacak? Evet, dedi. Ben niin, dedim? Onun farz namazlar bile byle kldn sen bilmiyor musun? Hlbuki namaz, grev olarak tilavet secdesinden daha stndr. Ben dedim: Adam 1516 abdestsiz olduu halde secde ayetini dinledi. Su bulamyor, bylece o teyemmm alp secde etti bu onun iin yeterli olur mu ne dersin? Evet, dedi. Ben niin, dedim? O farz namaz byle klm olsa bu onun iin yeterli olduunu sen bilmiyor musun dedi. Ben dedim: Adam secde ayetini okudu veya dinledi; fakat bunu unuttu ve sonra namaza balad. Bylece bu tilavet secdesini hatrlad. O bunu namazda iken kaza edecek mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, bu tilavet secdesi bu namazdan deildir. Bylece onun namazdan olmayan bir eyi bu namazdan olan bir eyin iine sokmas onun iin uygun deildir. Ben dedim: Eer o secde ayetini namazda iken duymu olsa, o bu namazda iken bu secdeyi yapar m? Hayr, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, bu secde ayetini bakas okudu ve bu onun namazndan deildir. Ben dedim: Eer o namazda iken onun iin secde ederse? O dedi kt yapm olur, ancak onun namaz tamdr. Ben dedim: Bu onun iin yeterli olur mu? Hayr, yeterli olmaz; ancak onun selam verdikten sonra bu secdeyi kaza etmesi gerekir. 1517 Ben dedim: adam kendisi secde ayetini okudu veya onu bakasndan duydu. Bylece o bilerek veya bilmeyerek kble ynnden baka bir yere secde etti, ne dersin? Eer o bunu bile bile yaptysa bu onun iin yeterli olmaz. Eer bilmeden yapmsa yeterli olur, dedi.1518 Ben dedim: Eer o bunu (yani tilavet secdesini) kble tarafna secde etmi ise 1519 fakat secdede kahkaha ile glm veya abdesti bozulmu ise ne dersin? Onun abdesti bozulduu veya gld zaman dedi, o secdeyi bozmu olur, dedi. Artk o abdestsiz sayld iin, yeniden abdest alp ve yeniden secde etmesi gerekir. Glme meselesinde ise onun abdesti yenilemesine gerek yoktur, sadece secdeyi yeniden yapmas gerekir. 1520 Ben dedim: O secdede kahkaha 1521 ile gld halde abdestini niin yeniden almyor? nk dedi, o namaz deildir; grmyor musun orada ne kraat var ve ne de teehht vardr. Ben dedim: secde ettii zaman ve ban kaldrd zaman o tekbir getirecek mi? Evet, dedi. Ben eer o bunu terk ederse dedim? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Cuma gn secde ayetini okuyan imam hakknda ne dersin? Onun bu secdeyi yapmas ve arkasnda olan cemaatin de yapmas gerekir, dedi.
Metindeki er-racl kelimesi H nshasnda raclen olarak gelmitir. Metindeki ysellim kelimesi S nshasnda selleme eklinde gelmitir. 1518 Yani o kbleyi bulamad zaman bylece aratrma yapar bir tarafa doru secde eder. Biz akladk ki, aratrma yaptktan sonra kbleden baka bir tarafa namaz klmak caizdir. Tilavet secdesi ise ncelikle caiz olur. Serahsinin erh-ul Muhtasarda dedii burada bitti. II, 9. 1519 Metindeki kane kelimesi S nshasnda byledir. Fakat bu kelime dier nshalardan dmtr. 1520 nk glme ii hadiste hades yani abdesti bozulmak olarak tantlr. Halbuki bu hadis ancak mutlak namaz hakknda gelmitir. Oysa tilavet secdesi mutlak namaz deildir. Bu cenaze namazna kyas edilmitir. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 9. 1521 Metindeki iza kahkaha kelimesi H nshasndan dmtr.
1516 1517

169

Ben dedim: mam, cehren-dndan okunmayan bir namazda secde ayetini okudu, ne dersin? Kraati aktan okuyamad bir namazda imamn 1522 iinde secde ayeti bulunan bir sureyi okumas uygun deildir. Ancak bunu okursa onun ve ona uyanlarn birlikte secde etmeleri gerekir. Ben dedim: cemaat dinlemedii ve duymad halde bu secdeyi niin yapar? nk bu onlarn imamdr ve o namazda onlarla beraberdir. Ben dedim: mamn arkasndaki adam, kraat kendisine kolay gelerek secde ayetini okusa o bu secdeyi yapacak m? Hayr, dedi. Ben dedim: Niin hayr, halbuki o bunu namazda iken okumutur? nk dedi, onun imamna muhalefet etmesi uygun dmez ve o kendi imamna vacip olmam bir eyi de yapmaz. Ben dedim: Onun bunu namaz bitirdikten sonra kaza etmesi gerekir mi? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, o bunu imamn arkasnda okumutur. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise o bunu namazn bitirdikten sonra kaza eder; nk bu secde, namazdan deildir. Byle o bunu sanki bakasndan dinlemi gibi olur, dedi. Ben dedim: Eer o namazda imamn arkasnda iken bakasndan bir secde ayeti dinlese? mam namazdan ayrlmadka onun secde etmesi gerekmez; ancak imam namazdan ayrldktan sonra o bu secdeyi yapar. Ben dedim: Bir adam ona uyup tabi olmad halde imam secde ayetini namazda okurken onu dinlemi olsa, onun bu secdeyi yapmas gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bu adam imam secde etmeden nce namazda ona uyup imamla beraber bu secdeyi yaparsa 1523 onun iin yeterli olur ve artk namazn bitiminde bu secdeyi yapmak onun zerine vacip olmaz. Eer o, secde ettikten sonra namazda ona uymu ve bylece imamla beraber namazn hepsini klm bu adamn namazn bitirdikten sonra bu secdeyi yapmas onun zerine vacip olur mu? Hlbuki imam bu namazda kendisine uyan kiinin namaza balamasndan nce o secdeyi yapmt. Hayr, dedi. Ben niin dedim? Bu secde onun zerine namaza balamadan nce vacip olmad 1524 m? Evet, dedi (vacip oldu). mamn zerine vacip olduu gibi onun zerine de vacip oldu. Bylece o, bu namaz klp bitirdii zaman imamn zerine bor olan eyi klm demektir. te bylece bu secdeyi kaza etmek onun zerine bor deildir. Sen biliyorsun ki, eer o nafile 1525 namaza niyet ederek bu namazda imama uymu olsa, sonra o namaz bozsa ve sonra tekrar baka bir nafile namaza niyet ederek 1526 yine imama uymu olsa, o bu dier nafile namaz tamamlayp ayrldktan sonra birinci nafileyi kaza etmek onun zerine bor olmaz.1527
Metindeki lil imami kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. Metindeki fe secedeha kelimesi H nshasnda fe yescdha olarak gelmitir. 1524 Metindeki vecebet kelimesi H nshasnda vecebe olarak gelmitir ki, bu bir ey deildir. 1525 Metindeki et-tetavvu kelimesi S nshasnda byledir. Dier nshalarda ise tetavvuan H nshasnda tetavvu olarak gelmitir. Bunun dorusu ise, S nshasnda ve muhtasarda olduu gibi, et-tetavvu eklidir. Ancak mstensih kelimeden el taksn drmtr. 1526 Metindeki ve hva yenvi tetavvuan ifadesi S nshasnda byledir. sonra o namaz bozsa. cmlesinden buraya kadar olan ksm dier nshalardan dmtr; dorusu ise bu cmlenin burada bulunmasdr. 1527 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir. (Namazda onlarla beraber olmayan bir kimse secde ayetini imamdan dinledii zaman bylece bu secdeyi yapmak onun zerine vacip olur) nk sebep olan iitme gereklemi bulunmaktadr. (Eer o namazda imama uymusa ve imam henz bu secdeyi yapmam ise, imam secdeyi yapar ve ona uyan da onunla beraberdir.) Nitekim secde ayeti o namazda iken okunmu olsa da byle olur. (Eer imam bu secdeyi yapm ise, bu secde bu adamn zerinden sakt olur.) nk onun bu secdeyi namazda yapma imkn yoktur. nk yapt takdirde imamna muhalif hareket etmi olur. Onu bunu namazdan ayrldktan sonra da yapma imkn yoktur. Zira bu secde hem kendisi ve hem de imam asndan namaza ait olan bir eydir ve o imamn ortadr. Namaza ait olan bir ey ise namaz tamamlayp ayrldktan sonra eda edilemez. Esas nshada bu mesele zikredildikten sonra yle denilmektedir. Sen biliyorsun ki, bir adam imam le namaznda olduu halde nafileye niyet ederek imamla beraber namaza balayp ona uysa ve sonra namazn yarda braksa bylece onu kaza etmek onun zerine bir bortur. Eer o baka bir nafile namaza niyet ederek namazda imama uysa ve bylece bu namaz onunla beraber klsa onun zerine her hangi bir eyin
1522 1523

170

Ben dedim: Kraat secdesinde selam verme var mdr? Hayr, dedi.1528 Ben dedim: Hayzl bir kadn secde ayetini okudu, bylece bir adam da ondan bunu duydu. Bu adamn secde etmesi gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bunu bir sabi ocuk veya bir kfir ya da cnp bir kimse okusa da yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam namazda iken namazda olmayan birinin secde ayetini okuduunu duydu, ne dersin? Namaz klan kiinin dedi bu secdeyi namazdan sonra yapmas gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr. 1529 Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Eer bu adam, dardan duyduu bu secde ayetini daha sonra aynen namazn iinde kendisi bizzat okusa, o bu secdeyi yapar ve bu onun ilk duyduu secde iin de yeterli olur. Artk onun bunu kaza etmesi gerekmez. Ebu Yusuf ile Muhammed yle dedi: Namaz klan kii bu secde ayetini nce kendisi okumu daha sonra da dardaki o adamdan dinlemi olsa, onun namaz iinde bir defa secde etmesi bunlarn her ikisi iin de yeterli olur. Ben niin dedim? nk dedi, snnet yle gelmitir: O bir secdeyi bir oturumda 1530 ve bir makamda 1531 birka defa dinlemise onun bir defa secde etmesi bunlar iin yeterli olur. Ebu Sleyman bize 1532 Muhammed b. El-Hasen, Cafer 1533 b. mer b. Yala b. Mrre es-Sakaf 1534 yoluyla Ebu Abdurrahman es-Slemiden yle haber verdi: O bize Kuran
kazas gerekmez. Bu meseleye yeniden bir balama saylr ve bu ksma ayrlr. Eer onu iin bir niyet yoksa o, ya birincinin kazasna niyet eder veya baka bir namaza niyet eder. Bylece bu her ilk iki halde de bize gre onun namaz bozma sebebiyle zerine lazm gelen ey der. Zfer ise dmez, dedi. nk bozma sebebiyle onun zerine lazm olan ey, nezir edilmi bir ey gibi, onun iin bir bor olur. Bylece o imamn arkasnda baka bir namaz kld zaman onun bunu eda etmesi gerekir. Fakat biz yle diyoruz. veya o namaza balad zaman onu tamamlar ve ona baka bir ey lazm gelmez. kinci defa baladnda da bu ikisini tamamlad zaman yine byledir. nk o namaza balamakla ona ancak bu namaz imamla beraber bitirmek gerekli olmu ve o zaten de namaz eda etmitir. Eer o, baka bir nafile namaza niyet etmi ise, Muhammed burada unu syledi. (Bu namaz, onun bozarak kendisine (demesi) gerekli olan (borcunun) yerine geer. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr.). Muhammed Ziyadatta gemez, diyor. Bu Muhammedin grdr. Bunun anlam udur ki, baka bir namaza niyet ettii zaman o, bozmakla bir bor olarak zimmetine geirmi olduu namazdan yz evirmi olur. Bylece bu eda ettii namaz birincidekinin zddna olarak, nceki namazn yerine gemez. Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grlerinin yorumu ise yledir. O kendisine iki defa deil, ancak bu namaz imamla beraber eda etmeyi gerekli klmtr ve zaten de o bunu yerine getirmi bulunmaktadr. Eh. II, 11 1528 bn Ebi eybe Musannefinde Hafs ve Ame yoluyla tahri ettii haber iin yle dedi: brahim, Ebu Salih ve Yahya b. Visab tilavet secdesinde selam vermezlerdi. Bunun bir benzeri haber Hafs, Haccac ve Ata yoluyla da rivayet edilmitir. Heimden Yunusun yle dedii rivayet edildi. Hasen bize Kurandaki secde ayetleirni okur, (secde eder) fakat selam vermezdi. Abbad, Vefa b. yas el-Esedi yoluyla rivayet edildi ki, Said b. Cbeyr, secde ayetini okur (secde eder) bylece ban (secdeden) kaldrrd, fakat selam vermezdi. Eh. (secdede selam vermeyen kimse) varak: 111. 1529 Bu Ebu Hanifenin grdr cmlesi, HA ve S nshalarnda byledir. Fakat bu dier nshalarda yoktur. 1530 Bir oturumda ifadesi H nshasndan dmtr. 1531 Bir makamda ifadesi esas nshadan ve H ile Z nshalarndan dmtr. Biz onu HA ve S nshalarndan ilave ettik. 1532 Metindeki haddesena kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise yoktur. Zaten raviler byle tasarruflar oka yapyorlar. 1533 Cafer b. mer b. Yala b. Mrre es-Sekafi ismi HA ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda ise Muhammed b. Cafer olarak gelmitir ki, bu bir yanltr ve tahriftir. 1534 Bu ahs, S nshasnda Cafer b. Amr b. Yala olarak geer. Dorusu ise mer b. Yala olmasdr. mer b. Yala, ehl-i tehzibden biri olup babasndan ve dedesinden rivayetlerde bulunmutur. O, mer b. Abdullah b. Yala b. Mrre olup dedesine nisbet edilmitir. Onun biyografisi iin bak et-Tehzib, VII, 480. Bu Cafer b. merden kitabn yazar (Muhammed) rivayette bulunmutur; ancak biz onu yanmzda bulunan rical kitaplarnda bulamadk. Burada bir yanl olma ihtimali vardr. Belki senede Cafer b. merden sonra gelen vasta (an ebihi: yani babasndan rivayet etti) da dm olabilir. Allah daha iyi bilir. H nshasnda Muhammed b. Cafer ve bin vardr ki, bu an kelimesi (yerine gelmi) bir yanltr. Yala b. Mrre es-Sakaf mehur bir sahabidir. Ebu Abdurrahman es-Slemi Abdullah b. Hubeyb ed-Darir, Emir-l mminin Hz. Osman, Ali ve bn Mesutun arkadalarndan olup tabiin ve kurann byklerindendirler. O, kraat imam Asm b. Ebin Necud el-Kufinin hocalarndandr. mer b. Abdullah b. Yaladan srail, Sfyan- Sevri, Mervan b. Muaviye,

171

retirdi. Bylece secde ayetini ona birka defa okurduk. Neticede o bunlar iin ancak bir defa secde ederdi. Ben dedim: Bir adam namaza balad ve namazda olmayan bir kiiden secde ayetini duydu ve ayn bu secde ayetini bir baka kiiden daha duydu. Sonra bu ayeti bizzat kendisi 1535 de okudu, ne dersin? O, bu secdeler iin (bir defa) secde ettii zaman onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer o, bir adamdan 1536 bir secde ayeti duyarsa, sonra bakasndan bundan baka bir secde ayeti daha duyarsa sonra kendisi de bir secde ayeti okursa ve onun iin secde ederse? O namaz bitirip ayrldktan sonra onun duymu olduu 1537 bu iki secdeyi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: O namaz klarken bir secde ayeti duysa sonra o bizzat kendisi bu ayeti okusa ve secde etse sonra ayaa kalksa ve abdesti bozulsa, bylece gidip abdest alp gelse ve yerine dnp namazna kald yerden devam etse sonra bu adam ayn bu secde ayetini okusa ne dersin? Bu adamn 1538 duymu olduu bu secdeyi namazdan ayrldktan sonra yapmas gerekir, dedi. nk o abdesti bozulup bylece dar kp abdest alp yerine dnd zaman secde ayetini duydu. O sebeple onun bu secdeyi yapmas gerekir. Zira burada iki makam (yer) 1539 meydana gelmitir. Ebu Yusuf ile Muhammed yle dedi: Eer bir adam bir secde ayetini 1540 okumu ve bu secdeyi yapm olsa, sonra ayn yerinde kalkp 1541 namaza balasa ve o, namazda bu secde ayetinin bulunduu sureyi okusa, onun bu secdeyi de yapmas 1542 gerekir. Eer o birinci secdeyi yapmam ve bylece namaza balam olsa sonra onu okuyup secde etse 1543 onun bu secdesi hem namazdaki secde 1544 ve 1545 hem de daha nceki secde iin yeterli olur. nk bu birinci secde ona bu makamda vacip olmutur. Bylece o bunu bu makamda kaza ederse onlarn her ikisi iin de yeterli olur. Sen biliyorsun ki, bir imam namazda secde ayetini okumu olsa bylece namazda onunla beraber olmayan bir adam ondan bunu duymu olsa 1546 onun bu secdeyi yapmas gerekir. Eer o bu secdeyi yapar sonra imama uyup namaza balarsa ve imam da bu secdeyi yaparsa, onun da bu secdeyi imamla beraber yapmas gerekir. 1547 Eer o bu secdeyi yapmam ise ve bylece imama uymusa imam ile beraber yapt secde bunun iin de yeterli olur. Ben dedim: Bir adam secde ayetini okudu ve secde etti, oturumu uzatt sonra ayeti tekrar okudu, ne dersin? Birinci secde onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer adam,

Sleyman b. Hayyan ve Mesudi rivayet etmilerdir. Belki Hafs b. yas da ondan rivayet etmi olabilir. Hlbuki senetteki isim Hafs b. merdir. Allah en iyi bilir. bn Ebi eybe, bn Fudayl ve Ata b. Es-Saib yoluyla Ebu Abdurrahman es-Sleminin secde ayetini okuduu zaman secde ettiini sonra ayn bu mecliste ayeti birka defa tekrar ettiini fakat secde etmediini haber verdi. Heimden Yunus, Hasan, Muire ve brahim yoluyla rivayet ediliyor ki, (Muire ve brahim) secde ayetini okuyan ve onun tekrar tekrar okuyan kimse hakknda onun yapt birinci secde hepsinin yerine geer dediler. Eh. (Secde ayetini okuyan sonra onu tekrar tekrar okuyan kimse nasl secde eder bahsi) Varak: 111/ 2. 1535 Metindeki hve kelimesi S nshasnda vardr. Fakat dier nshalarda yoktur. 1536 Metindeki min kelimesi HA ve S nshalarnda vardr; fakat o dier nshalarda yoktur. 1537 Metindeki lima kana semia ifadesi S nshasnda lima semia diye, H nshasnda ise lima kane semiaha eklinde gelmitir. 1538 Metindeki alar racli ifadesi HA ve S nshalarnda ala racli ellezi ysalli olarak geldi. 1539 Metindeki hazeyni makamani ifadesi S nshasnda haza makamani olarak gelmitir. 1540 Metindeki secdeten kelimesi S nshasnda es-secdet olarak gelmitir. 1541 Metindeki mekanehu kelimesi S nshasnda byledir. Fakat bu dier nshalardan dmtr. 1542 Metindeki kane kelimesi S nshasnda fe kane olarak gelmitir. 1543 Metindeki fe secedeha kelimesi S nshasnda fes ecede biha olarak gelmitir. 1544 Metindeki min kelimesi S nshasnda vardr. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1545 Metindeki v harfi S nshasnda vardr; fakat o dier nshalardan dmtr. 1546 Metindeki fe semiaha kelimesi H nshasnda fe secede fe semiaha olarak gelmitir. 1547 Bu cmle H nshasnda vardr. Fakat bu dier nshalarda yoktur.

172

bir ey yerse, yan st gelerek uyursa, al 1548 veya sat yapmaya balarsa ya da baka bir ie koyulursa o, bundan nce iinde bulunduu halden ayrlm olduunu bilir ve bylece bu hal ve durumu uzatr sonra dner ve bylece secde ayetini okursa? Onun bu secdeyi yapmas gerekir dedi. Eer o oturarak uyursa, bir lokma yemek yerse, bir yudum su ierse veya basit bir i yaparsa, artk birinci okumasndan sonra onun bu secdeyi yapmas gerekmez. 1549 Ancak ben o yapt ii uzatt zaman bu secdeyi yapmak onun zerine vacip olur diye istihsan yapyorum. Bu adam bu secde ayetini namazda iken okuyup secde ederse ve sonra onu ikinci rektta (tekrar) okursa onun bu secdeyi yapmas gerekmez. nk bu onun zerine bu namazda bir defa olarak vacip olmutur. Bylece namazda ikinci defa olarak onun zerine bu secde vacip olmaz. Eer o namazn uzatsa, bylece o namazn banda ve sonunda secde ayetini okusa onun zerine den sadece bir defa secde etmektir. Ben dedim: mam bir rektta bir secde ayetini okuyup secde etti ve secdeyi tamamlad. Sonra abdesti bozuldu bylece imam ikinci rektta gelip kendisine uyan bir adam ne geirdi. Bu ikinci imam da bu sureyi ve birinci imamn okuduu bu secde ayetini okudu? Onun bu secdeyi yapmas ve onunla beraber olan cemaatin de yapmas gerekir, dedi. Ancak bu secde, sadece bu imamn zerine vacip olmutur. nk o bu birinci secde ayetini duymam ve onun zerine vacip olmamtr. Bu imam bu secde ayetini namazda oturarak okuduu zaman bylece bu secdeyi yapt sonra selam verdi ve konutu. Sonra onu ikinci olarak tekrar okudu. Bylece onun bu secdeyi yapmas gerekir. nk bu ikinci secde onun zerine namazn dnda vacip olmutur. Hlbuki birinci secde ona namazn iinde vacip olmutu. Bylece o bu secdeyi yapt ve selam verdii zaman sonra konutu sonra onu yine okudu. Bylece onun bu secdeyi yapmas gerekir. Eer o bunu selam verip konuuncaya kadar yapmam ise ve sonra onu tekrar okumu ise artk o bir secde yapar ve bu secde, onun iin her iki secdesi yerine geer.1550 Bu adam secde ayetini okuyup secde ettii zaman sonra kalkt ve onu yerinden ayrlmadan veya yan st yatmadan 1551 nce okudu. O bu ayeti okudu ama bylece onun zerine secde etmek ikinci olarak 1552 vacip olmamtr. Eer o yerinden ayrlrsa veya yrrse ve sonra zerine secde vacip olduu mekndan ayrlp baka bir yere intikal ettii zaman ayeti (tekrar) okursa bylece bu secdeyi yapmak 1553 onun zerine vacip olur. Bu adam bir secde ayeti okuyup bylece o secdeyi yapt sonra uzun veya ksa bir sure okudu sonra iade etti. Bylece bu secde ayetini (tekrar) okudu. Onun bu secdeyi yapmas onun zerine vazife deildir. nk Kuran okumak secde yapmak demektir. Eer o secde ayetini hayvan zerinde iken okusa sonra ondan inse ve onu (tekrar) okusa, ite bu (baka) bir ameldir ve onun zerine iki secde gerekir. Eer o ayeti okuduu zaman dikeliyor idiyse sonra yerine oturduunda bylece ayeti okusa, ben onun zerine bir tek secde olduunu istihsan ile sylyorum. Eer o ayeti otururken okumu olsa, sonra
Metindeki irain kelimesi esas nshada byledir; fakat H nshasnda ise iran olarak gelmitir. Metindeki fe leyse aleyhi den sonraki cmle H nshasndan dmtr. 1550 Serahsi der ki: Muhammed Aslda yle sylemektedir: Eer o tilavet secdesini namazn iinde deil de imdi yapyorsa bu her ikisi iin de yeterli olur Burada bir yanllk vardr. Eer secde ayetini, konutuktan sonra yeniden okumay kastediyorsa, namaz iinde okuduu, zaten konutuu zaman zerinden dmtr. Ancak selamdan sonra konumadan nceyi o zaman ifade dorudur. nk o namazn yasak atmosferinden (hrmetinden) henz km olmadndan bu ayeti namazn iinde tekrar etmi ve secdesini yapmtr. Mebsut, Eh. II, 13. 1551 Metindeki idtacea kelimesi S nshasnda yadtaciu olarak gelmitir. 1552 Metindeki saniyeten kelimesi H nshasnda saniyen olarak gelmitir. 1553 Metindeki en yescdeha kelimesi S nshasnda en yescde leha olarak gelmitir.
1548 1549

173

ayaa kalksa ve bineine binse, sonra bindikten sonra o ayeti (tekrar) okusa ve bu mekndan (baka bir yere) gitse yine byle onun zerine iki secde gerekir. Eer o bu mekndan ayrlp gitmemi ise onun zerine sadece bir secde gerekir. 1554 O, bu ayeti otururken okumu olsa yine byledir. Sonra kalkp binse sonra bindikten sonra tekrar okusa ve bylece bu mekndan ayrlsa onun zerine iki secde gerekir. Eer o bu mekndan ayrlmam olsa onun zerine ancak bir secde gerekir. Eer o bu secdeyi hayvan zerinde ima ile yapm olsa onun iin yeterli olmaz. nk bu secde onun zerine (hayvan zerinde deil) yerde iken vacip olmutur. O secde ayetini okumu olsa sonra atndan inse sonra bu hayvana tekrar binse sonra onu yine okusa o ayrlmad ve uzun sreli bir i yapmad mddete onun zerine ancak bir defa 1555 secde etmek bor olur. Ebu Hanife yle dedi: Adam imamn arkasnda namaz klarken secde ayetini okuduu zaman onun bu secdeyi 1556 namazda yapmas vazifesi deildir. nk o bu secdeyi yaparsa 1557 imamna ters dm olur. Onun bunu imamndan ayrldktan sonra kaza etmesi de gerekmez; zira o bunu namazda iken okumutur. Eer imam ve cemaat ondan bu ayeti duymu olsalar yine byledir; onlarn zerine bir ey lazm gelmez. 1558 Bu durum, secde ayetini namazn dnda iken okuyan ve bylece onu cemaatten duymu olan bir kimseye benzemez. Bu suretle namazda onu dinleyen kimsenin namazdan ayrldktan sonra bu secdeyi yapmas gerekir. 1559 Bu Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise onu duyan kii namazdan ayrldktan sonra secde eder ve onu okuyan kii de secde eder, dedi. Ben dedim: Bir adam bineinde iken nafile olarak namaza balad, secde ayetini okudu sonra bir mddet gitti sonra namaz iin rk etti ve secde etti. Sonra bir mddet gittikten sonra onu ikinci rektta yine okudu, ne dersin? O dedi, bu secdeyi, iki secdenin hepsine birden ancak bir defa yapar. nk bu bir tek namaz olup bunda bir secde 1560 iki defa yaplmaz. Zaten bu, sehiv secdesi mesabesinde olan bir secdedir. Sen biliyorsun ki, bir adam namaznda 1561 birka defa yanlm olsa onun zerine ancak iki secde gerekir.1562
Metindeki lem yekun aleyhi ifadesi Z ve HA nshalarnda lem yecib aleyhi olarak geldi. Metindeki vahideten kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1556 Metindeki es-secdete kelimesi HA ve S nshalarnda byledir. Fakat nu dier nshalardan dmtr. 1557 Metindeki in kelimesi yerine H nshasnda iza kelimesi gelmitir. 1558 Muhtasarda yle denilmektedir: Bir adam imamn arkasnda secde ayetini okudu. Hkim, Ebu Hanife ve Ebu Yusufun grne gre onun zerine ve ondan cemaatten duyan kimse zerine secde lazm gelmez, dedi. Muhammed ise o namazdan ayrldktan sonra o secdeyi yapar dedi. Bunu ondan duyan kimse de byledir. mama uymu olan kimse dardan olan birisinden bir secde ayeti duyduu zaman namazdan ayrldktan sonra bu secdeyi yapar. Eh. 1559 Serahsi yle dedi: Ancak cemaatin bunu kendileri ile beraber olmayan bir kimseden duymalar byle deildir. nk bu namaza ait bir ey deildir. Sen biliyorsun ki, imama uyan kii, imamna fatihlik yapp syledii zaman bundan dolay onun namaz bozulmaz. Hlbuki namazda kendisiyle beraber olmad bir kimse namaz klana fatihlik yapp syledii zaman onun namaz fasit olur. te bununla aradaki fark daha iyi anlalr. Bu cnp kiinin okumasna benzemez. nk onun secdeyi gerektiren ve bir ayetten daha ksa olan bir Kuran ifadesini okumas yasak deildir. Ancak imama uymu kii byle deildir. Zira cnp kii, iini bakasna havale etmemi biri olarak Kuran okumas yasaklanmtr. Hlbuki imama uyan kii okuma iini imama havale etmitir. Oysa yrtmesi iin iini veliye teslim etmi kiinin bir tasarrufta bulunmasnn hkm yoktur. Eh. II, 10 1560 Metindeki la yescd kelimesi yerine HA ve S nshalarnda la yecibu kelimesi gelmitir. 1561 Metindeki fi salatin kelimesi S nshasnda fi salatihi olarak gelmitir. 1562 Bizim arkadalarmzdan yle deyenler vardr: Bu durum, o bu secdeyi bir rektta iade ettii zaman olur. Eer o bunu iki rektta iade ederse, o zaman o, yerde namaz klan kii hakknda aklam olduumuz muhalefet zere olmu olur. Onlarda yle deyenler de vardr: hayr, bilakis burada bunlarn hepsi hakkndaki cevap tekdir. Muhammed iin hayvanda klanla yerde klann arasndaki fark, bunun rku ve secde eder olmasdr. Bu ise bir amel-i kesir olup iki tilavetin arasna girmektedir. Hayvann zerinde binek olan kii ise ima eder ki, bu da ameli yesirdir. te bunun iin secdenin vacip oluu onun sebebiyle yenilenmektedir. Serahsi erh-ul Muhtasarda byle syledi. II, 14.
1554 1555

174

Ben dedim: Eer bu hayvan zerinde namaz klan kii, bir adamdan bu ayeti birinci rektta duymu ise sonra 1563 onu bu ayn kiiden ikince rektta (tekrar) duymu ise ne dersin? O namaz bitirip ayrlnca dedi, bu iki yerine bir tek secde yapmas 1564 onun zerine gerekli olur. Ben dedim: Bu niin byle, hlbuki o bunu aralarnda bir mesafe 1565 ve i bulunan iki (ayr) yerden 1566 duymutur? nk dedi, bu mesafe ve i iki rektn arasn ayrmamaktadr; zira onlar bir tek namazdr.1567 STHAZEL-ZRL KADININ DURUMU 1568 Ben Dedim: Gne tam tepede iken kadn ayba olsa onun hayzdan temizlenince bu namaz kaza etmesi gerekir mi, ne dersin? Hayr dedi. Ben niin dedim? nk dedi, namaz henz onun zerine farz olmamtr.1569 Sen biliyorsun ki, bu kadn hayz olmam olsa ve o anda yola ksa onun namaz iki rekt klmas gerekir. Hlbuki onun zerine eer namaz vacip olsayd onun iin ancak drt rekt yeterli olurdu. Sen biliyorsun ki, eer 1570 bu kadn yolcu olmu olsayd, bylece gne o yolcu iken tepe noktasna gelse sonra kadn gelip mukim olsa onun zerine drt rekt gerekir. Hlbuki namaz onun zerine o mukim olmadan nce vacip olsayd onun bunu iki rekt klmas gerekirdi. Ben dedim: Eer kadn, le vakti ktktan sonra namazn klmam olduu halde hayz olursa, ne dersin? O temizlendii zaman onu kaza eder, dedi. nk bu namaz ona o hayz olmadan nce vacip olmutu. Ancak le namaz onun zerine vacip oldu 1571 zira le namaznn vakti o temiz olduu halde kmtr. Ben dedim: Bir kadn le namazn ilk giri vaktinde klmaya balad; bir rekat kld ve sonra hayz oldu. Onun bu namaz temizlendii zaman kaza etmesi gerekir mi ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Bu niin byle 1572 hlbuki o namaza balam ve namaz onun zerine farz olmutur?1573 Bu (namaza) veya bundan baka bir (namaza) balam (fark etmez) hepsi eittir, dedi. O, temiz olduu halde ve bu namaz klmam biri olarak vakit kncaya kadar onun zerine bu namaz farz olmaz. Fakat onun durumu byle olunca o temizlendii zaman onun bu namaz kaza etmesi zerine farz olur. Ben dedim: Gne tam tepede iken kadn temizlendi, onun le namazn klmas gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Onun gusl etmesi ve leyi klmas gerekir.
Metindeki smme kelimesi S nshasnda byledir. Bu dier nshalarda yoktur. Bu iki yerine bir tek secde yapmas onun zerine gerekli olur cmlesi, S nshasnda Bu iki secde yerine onun iki secde yapmas gerekir eklinde gelmitir. Bu bir tahriftir. Dorusu dier nshalarda olandr. nk bu mesafe (gidilecek yer)sz de bunun sebebini gstermektedir. 1565 Metindeki mesirun kelimesi S nshasnda mesiratn olarak gelmitir. 1566 Metindeki min harfi yerine S nshasnda fi harfi gelmitir. 1567 Serahsi erh-ul Muhtasarda bir mesele ilave ederek yle dedi: (Hkim dedi: Eer o hayvannn zerinde yolda giderken ayeti bakasndan iki defa duyduysa onun iki secde yapmas gerekir) nk bu namaza ait bir secde deildir. O sebeple bunda namazn hrmeti ile bir tutulduu iin, meknlarn farkl oluuna itibar edilir. Bylece secde ayetini her duyuunda onun bir defa secde etmesi gerekir. Eh. Ben derim ki, bu tablo namaz klmayan binici hakkndadr. Eer o namazda ise daha nce getii gibi, onun zerine bir secde gerekli olur. Zira bunlarn ikisi de bir namazda bulunmaktadr.- yleyse iyi anla ve gafillerden olma. 1568 Kadnn rahminden hayz ve nifas halleri dnda genellikle de bir hastalk sebebiyle kan akmasna istihaze denir. Bu durumdaki kadna da mstehaza ad verilir. (ev.) 1569 Metindeki la tecibu kelimesi HA ve S nshalarnda lem tecib olarak gelmitir. 1570 Metindeki lev kelimesi H ve S nshalarnda lev enneha olarak gelmitir. 1571 Metindeki vecebet kelimesi Z ve HA nshalarnda vecebe olarak gelmitir. 1572 Metindeki lime kelimesi H nshasnda ve lime olarak gelmitir. 1573 Metindeki aleyha kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr.
1563 1564

175

Ben dedim: Bir kadn le namaznn son vaktinde eer temiz hale gelirse ve vakit kmadan nce gusledip ykanmay bitirecek kadar vakti varsa bylece o vakit kncaya kadar gusl geciktirmi olsa ne dersin? Onun gusl alp leyi klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o le namaznn son vaktinde temiz hale gelirse ve fakat elindeki zamanda ykanacak kadar bir vakti yoksa ve bylece vakit karsa? Onun bu le namazn kaza etmesi gerekmez, dedi. Artk onun gusl almas ve ikindi namazn klmas gerekir. Ben dedim: Bunlarn fark nereden kaynaklanyor? Eer onun dedi, temizlendii zaman vakit kmadan nce gusl etme imkn varsa bylece o bunu geciktirmi1574 ise o takdirde onun bunu kaza etmesi gerekir. nk kadn vakit gemeden nce temiz hale gelmitir ve buradaki gusl etmeyi geciktirip terk etme ii de onun tarafndan gelmitir. Kadn gusletmeye zaman azlndan dolay gc yetmezse ve bylece vakit karsa bylece o temiz deildir. nk o ykanmam ve bylece de vakit gemitir. Zira buradaki temizlikten (maksat) gusl yapmaktr. Sen biliyorsun ki, kadnn kocas onu boasa, kadn gusl etmedii veya bu namazn vakti gemedii 1575 mddete kocann ona dnme hakk vardr. Veya sen biliyorsun ki, bir kadn hayz olsa ve temiz hale gelse bylece o ykanmam olsa gusl etmedike veya kadnn iinde temiz hale geldii bu namaz vakti gemedike kocas onunla cinsel iliki kuramaz Bu namazn vakti kt veya o gusl ettii zaman kocas onunla cinsel iliki kurma hakkna sahip olur. Ben dedim: Bir kadn bir veya iki gn hayz grd ve sonra onun kan kesildi, ne dersin? Bu bir hayz deildir, dedi. Hayz, gnden daha az olmaz. Ben dedim: Eer bu kadn bu bir veya iki gnde namaz terk etmi ise? Terk ettii namazlar onun kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Kan kesildikten sonra onun gusl etmesi gerekir mi? Hayr, dedi. Ben niin, dedim. nk bu bir hayz deildir, dedi. Sen bilirsin ki 1576 Eer o 1577 bir mddet kan grm olsa sonra ondan kan gelmeyip kesilse bu bir hayz deildir ve onun zerine gusl de yoktur, deil mi? te evvelki de byledir. Ben dedim: Bir kadnn hayz mddeti her ay be gn oluyor. Sonra buna bir gn daha ilave oldu. O, bugnde namaz klacak m, ne dersin? Hayr, dedi, o bugnde de hayzldr. 1578 Ben dedim: Be gn 1579 artm (ve ilave olmu) olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer on gn zerine bir veya iki gn ilave olursa? Bu kadn dedi, on gn zerine ilave edilmi olan gnlerde 1580 istihazelidir. Artk o hayz gnleri zerine olan
Metindeki fe ehharet kelimesi H nshasnda ve ehharet olarak geldi. Metindeki ev yezhebu kelimesi H nshasnda ve yezhebu olarak gelmitir ki, bu yanltr. 1576 Metindeki ela tera kelimesi H nshasnda evela tera eklinde geldi. 1577 Metindeki enneha lev ifadesi H ve S nshalarnda lev enneha eklinde gelmitir. 1578 Muhtasarda yle denilmektedir. Kadnn hayz mddeti her ay be gn iken, bylece bu artp be gnden fazla olursa, bu be gnden itibaren on gn oluncaya kadar hayzdr. Eer bu on gn aarsa artk onun hayz mddeti, belli olan ve bilinen be gndr. Bunun zerine ilave olan zamann hepsi istihazedir. O bu be gnden sonra terk etmi olduu namazlar kaza eder. Eh. nk hayz mddeti on gnden daha fazla olmaz. Bylece on gnden daha fazla olan eyin istihaze kan olduu hakknda bizim kesin kanaatimiz vardr. Kendi gnlerinde gelen kann da hayz olduunda phemiz yoktur. Ancak burada (be gnden sonra) on gn oluncaya kadarki olan zaman iin bir tereddt ve kararszlk vardr. Eer biz bu zaman ncekine katarsak bu hayz olur, eer biz bunu sonrakine katarsak bu istihaze olur. Bylece burada ek ve phe ile namaz braklmaz. Zaten bunun kendisinden sonrakine katlmas daha evladr. nk bu kan istihaze kannn grnd bir zamanda ve ona bitiik olarak ortaya km bulunmaktadr. Bu konuda dayandmz temel, Hz. Peygamberin u buyruklardr: stihazeli (zrl) kadn, hayzl olduu gnlerde namaz brakr. Eh. Bu meselenin aklamas hakknda Serahsinin syledikleri burada bitti. II, 16. 1579 Be gn ifadesi H nshasnda her ayda be gn olarak gelmitir. Bu mstensihin bir yanlmasdr. O her ayda ifadesini ilave etti; hlbuki bunun manas sahih deildir. 1580 Metindeki fima yezdad ifadesi burada ve aadaki gelen szlerde H nshasnda fima zade eklinde, S nshasnda zadet olarak gelmitir.
1574 1575

176

ziyade (gnler)de mstehazedir. 1581 Ben dedim: yleyse hayz mddeti gnlerine ilave olan bu zamandaki (namazlar) kadnn kaza etmesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, hayz on gnden daha fazla olmaz. Eer on gnden daha ok olursa 1582 biz biliriz ki, kadnn hayz gnlerine olan ziyade gnlerde o hayz deil, istihazedir. Eer on gn zerine bir ziyade yoksa artk o hayzldr ve onun zerine bir namaz kazas gerekmez. Enes b. Malik (r.a.) ten onun yle dedii bize ulat: Hayz, gndr, drt gndr ve (bu) ona gne kadar gider. 1583 Ben dedim: Bir kadnn deti her ayn ilk giriinde be gn idi. Bylece bundan evvel onun hayz bir gn, iki, , drt 1584 veya be gn ileriye geti, ne dersin? O hayzldr, dedi. Sen biliyorsun ki, onun (be gn olan) hayzna be gn ilave olduu zaman o bunlarda da hayzl olur. te bylece onun hayz be gn ileriye getii zaman o bunlarda da hayzldr. Ben dedim: Kadn ilk defa hayz oldu. Bylece onun kan akmaya devam etti. O namaz ka gn terk edecek, ne dersin? On gn, dedi. Ben dedim: On gn getii zaman o nasl yapacak? O gusl alr, hayz bezini tutunur ve bundan sonra her namaz vakti iin abdest alr. Bylece onun hayz on gnden az olmaz; bundan daha ok da olmaz. Ben dedim: Kadnn hayz mddeti eer be gn ise ne dersin? Sen buna bakma 1585 dedi; nk bu bir ey ifade etmez. Ben dedim: Eer o bundan evvel iki sene hayz grm, bylece onun hayz bir defa be gn gelmi, bir defa da yedi gn gelmi, bu ekilde onun hayz deiken olmutur. Sonra da o istihaze oldu. O namaz ka gn brakacak, ne dersin? O namaz en az be gn brakr, dedi. Sonra 1586 gusl eder ve namazn klar. Ben dedim: Eer kocas onu boam ise, bylece o nc defa hayz olduysa ve be gn getiyse? Onun kocas artk ona dnmeye (rici talaka) sahip deildir. Ben, artk o bu saten sonra evlenebilir mi, dedim? O dedi, yedi gn gemedike evlenemez. Fakat evlenirse 1587 onun bu nikh caiz olmaz. Ben namazda onun iin gvenli olan alrm. 1588 Bylece onun hayzl iken namaz klmas, bence namaz terk etmesinden daha iyidir. Ben onun evlenmesi konusunda da yine gvenli yolu tutuyorum ve bylece o kadn gnlerinin ou gemedike evlenemez, (diyorum.)
Metindeki ala areti eyyamin fe tekun mstehazaten fima zade ala eyyami akraiha cmlesi H ve S nshalarnda ala areti eyyamin ve fi ma zade ala akraiha eklinde gelmitir. 1582 Metindeki zadet kelimesi H nshasnda zade olarak gelmitir. 1583 Bu hadisin isnadn Darekutni ve Beyhaki kendi tarikinden yle yapt. smail b. Uleyye, Abdsselam b. Harb en-Nehdi el-Mellai, Sfyan Hiam b. Hassan, Said, Celd b. Eyyub ve Muaviye b. Kurre yoluyla Enesin le dediini rivayet etti. O el-kar baka bir rivayette- el-hayzu (hayz) dedi, , drt, be, alt, yedi, sekiz, dokuz ve on (gn)dr. Hiam ve Said onlarn bu rivayetine u ilaveyi yapt: Eer bu on gn geerse o mstehazedir ve o gusl eder ve namazn klar. smail b. Davud, Abdlaziz ed-Deraverd, Ubeydullah b. mer ve Sabit yoluyla Enesin yle dediini rivayet etti. Kadn gn ile on gn arasnda hayzldr. Bundan daha fazlas ise o, mstehazedir. Eh. Ben dedim: Harun Ziyd el-Kueyri, Ame, brahim ve Alkame yoluyla Abdullahn yle dediini rivayet etti: Hayz tr, drt, be, alt, yedi, sekiz, dokuz ve ondur. Eer o bundan fazla olursa o mstehazedir. Ben dedim: bn Adiyy bu hadisi Enesten merfu olarak rivayet etti. Darekutni, Huseyn b. smail, Hallad b. Elsem, Muhammed b. Fudayl, Eas ve el-Hasen yoluyla Osman b. Ebil-Asn yle dediini rivayet etti. Kadn bir gnde, iki gnde ve gnde ta on gne varncaya kadar mstehaze olmaz. Bylece on gne varnca o mstehaze olur. Abdlvahhab, Hiam b. Hassan ve el-Hasen yoluyla Osman b. EbilAs es-Sekafinin yle dediini rivayet etti. Hayzl kadn on gn aarsa artk o mstehaze mesabesindedir; gusl eder ve namazn klar. Eh. S. 77. Ayn konuda Ebu mame, Vaile, Muaz ve Ebu Said ve Hz. Aie yoluyla Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivayet etti. Bekr ve dul cariye iin hayzn en az gndr. Bunun en ou ise on gndr. Bak Nasburraye, I, 191. 1584 Metindeki erbaat kelimesi H nshasnda erbaat eyyamin olarak gelmitir. 1585 Metindeki la tenzur ila zalike ifadesi H nshasnda la yenzur olarak geldi. 1586 Metindeki ve tatesil kelimesi HA ve S nshalarnda smme tatesil olarak geldi. 1587 Metindeki tezevvecet kelimesi H nshasnda tezevvece olarak geldi. 1588 Metindeki leha kelimesi HA ve S nshalarnda vardr. Fakat o geri kalan nshalarda yoktur.
1581

177

Ben dedim. stihazeli kadn her namaz vakti iin abdest alp hayz bezini tutunacak m, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O bu namazn vakti devam ettii mddete bu farz namaz klar ve diledii kadar da nafile namaz klabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bu namazn vakti geince onun abdesti bozulur 1589 baka bir namaz iin onun abdestini yenilemesi gerekir yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onun zerinde unuttuu (bor) namazlar varsa veya o Allah iin drt rekt namaz klmaya (niyet edip) kendisini borlandrd ise vakit bitmedike o bir tek abdest ile bunlar klabilir mi? Evet, dedi, o bu namazn vaktinde olmaya devam ettii mddete diledii kadar farz ve nafile namaz klabilir. Ancak bu vakit kt zaman onun baka bir namaz iin abdestini yenilemesi gerekir. Ben dedim: Eer o kadnda yara veya kesik olup da ondan kan veya irin akarsa ne dersin? Bu onun abdestini bozar, dedi. Ben dedim: Eer o abdest aldktan sonra hayz kan veya yara kan akarsa? Onun yarasndan akan kan abdestini bozar, dedi. Hayzndan akan kana gelince, bu onun abdestini bozmaz. Ben dedim: zerindeki yaradan durmadan kan akan adam 1590 da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Karn arsna tutulup ishali durmayan kii de byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir kadn hayz mddeti gnlerinde be gn hayz grm ve sonra bir veya iki gn temiz hale gelmi, sonra bir gn, iki veya gn yine kan grm, ne dersin? O dedi, hayzldr, namaz brakmas gerekir. O kan kesilince gusl eder. Ben niin dedim?1591 Eer o ksa bir vakit temiz olmu ise sonra onun kan tekrar gelse o hayzl deil midir, ne dersin, dedi 1592? Ben de evet, dedim. te bu ve o ayn eydir, dedi. Ben dedim: O bir gn veya iki gn kan grd sonra onun kan iki gn kesildi. Sonra iki gn kan grd. Sonra kan kesildi. Sonra yine gn kan grd. Bunlarn hepsi on gn iinde oldu? Bunlarn hepsi dedi, hayzdr; onun namaz brakmas gerekir. Ben dedim: Eer o gn kan grse sonra drt gn kan kesilse, sonra gn tekrar kan gelse? Bu hayzdr, dedi. Ben dedim: Eer o yedi gn kan grse, sonra iki kan kesilse, sonra o onuncu gnde gndzn bir ksmnda kan grse ve sonra onun kan kesilse? 1593 Bunlarn hepsi dedi, hayzdr; onun namaz brakmas gerekir. Bylece o, temiz olunca gusl eder. Bundan dolay onun zerinde herhangi bir kaza borcu da yoktur. Ben dedim: Bir kadnn hayz mddeti be gn bylece o alt gn hayz grd. Sonra o yedi gn baka bir hayz oldu sonra o alt gn baka bir hayz oldu, bunun hayz mddeti ka gndr, ne dersin? 1594 Alt gndr, dedi. Ben dedim: Eer onun hayz mddeti be gn idiyse bylece o alt gn hayz grse, sonra sekiz gn hayz grse sonra o baka bir hayzda yedi gn hayz grse bunun hayz ka gndr? Yedi gndr, dedi. Ben dedim: Eer o alt gn hayz gm olsa, sonra baka bir hayzda on gn hayz grse sonra baka bir hayzda sekiz gn hayz grse? Onun hayz sekiz gndr, dedi. Kadnn kan bir gnde ne zaman iki defa tekrar gelirse bylece o hayzdr. Ben dedim: Bir kadn hayzl olduu gnlerde sarya veya siyaha alan bir renk grrse ne dersin? Bunun hepsi hayzdr ve bu kan mesabesindedir, dedi. Ben dedim: Eer o lousalk halinde kan grse sonra tuhru-temizlii grse ve krmz, sar veya siyaha alan

Metindeki intekada kelimesi H nshasnda eyenkudu olarak geldi. Metindeki er-racl kelimesi H nshasndan dmtr. 1591 Ben niin, dedim cmlesi H nshasndan dmtr. 1592 Metindeki kale (dedi) kelimesi yerine H nshasnda kult (ben dedim) kelimesi geldi; bu yanltr. 1593 Metindeki ed-dem anha ifadesi H nshasnda anha ed-dem olarak geldi. 1594 Ne dersin ifadesi esas nshadan dmtr. Bu mstensihin bir yanlmasdr.
1589 1590

178

renkleri grse bu temizlik 1595 olur mu? O halis beyaz rengi grnceye kadar bu temizlik olmaz, dedi. 1596 Ben dedim: Bir kadnn hayz mddeti be gn, bylece o hayz mddeti gnlerinde be gn hayz grd ve sonra temizlendi, sonra ykand ve sonra gn oru tutup namaz kld. Sonra on gn iinde iki gn tekrar kan geldi Kld bu namaz ve tuttuu bu oru onun iin yeterli olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Onun orucu yeniden tutmas gerekir. Ben dedim: Eer o be gn hayz grrse, sonra temizlenir ve bylece drt gn oru tutar sonra onuncu gnde tam bir gn ondan tekrar kan gelirse? Onun bu orucu yeniden tutmas gerekir, bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Ben dedim: Eer o, be gn hayz grrse, sonra temizlenirse, bylece iki gn veya gn oru tutsa sonra onun tekrar kan gelse ve bu bir ay devam etse? Bu kadn istihazelidir, dedi. Onun namaz da orucu da onun iin yeterli olur dedi. Ben dedim: Eer o, be gn hayz grrse sonra temizlenirse sonra on gn oru tutar ve namaz klarsa sonra onun tekrar kan gelirse? Bu kadn istihazelidir., dedi. On gn iinde ve ondan sonra kld ve tuttuu onun iin yeterli olur. Ben dedim: Senin kadn hayzl saydn bu her halde o temizleninceye kadar onun zerine bir namaz yoktur, kocasnn ona yaklamas olamaz. O gusl eder, Eer o, bugnlerin arasnda temizlik grm ise ve bylece o bu gnlerde oru tutmu ise bu orucu onun iin yeterli olmaz, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Senin onu stihazeli kldn her durumda ise o bu halde oru tutar, namaz klar ve kocas kendisine gelebilir mi? Evet dedi. Ben dedim Eer o bu gnlerde namaz ve orucu terk ederse onun bunlar kaza etmesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Hayz gnden daha az olmaz; on gnden de daha fazla olmaz, yle mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bir kadnn hayz mddeti alt gndr, bylece o, be gn hayz grd ve temizlendi ve beinci gn gusl etti. Alt gn tamamlanmadan nce kocasnn ona yaklamas hususunda grn nedir, ne dersin? Bence dedi, onun kadnn hayz grm olduu gnler geinceye kadar ondan uzak durmas daha iyidir. Fakat eer yaparsa bu ona bir zarar vermez. Ben dedim: Kadnn bu altnc gnde namaz ve orucu terk etmesi gerekir mi? O namaz ve orucu terk etmez, dedi, fakat o namaz klar ve orucu da tutar. Bu durumda eer o temiz ise bu onun iin yeterli olur, eer kan tekrar gelmi ise bylece onun orucu kaza etmesi gerekir. Bu suretle onun salam olan tutmas gerekir; bylece oru tutar ve namazn klar. Ben dedim: lk defa doum yapm nifasl bir kadn, bylece onun kan devam ediyor, o, namaz ne kadar zaman bkacak, bir ay m, ne dersin? Krk gn, dedi. Krk gn getikten sonra o gusl eder, artk bundan sonras iin o, mstehaze mesabesindedir. O, oru tutar, namaz klar, Kuran okur ve kocas kendisine gelebilir. Ben dedim: O kendisinin nifas vaktini bekler mi?1597 Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o gusl eder ve be gn namaz klar ve oru tutarsa 1598 sonra krk gn iinde onun kan tekrar gelirse? Onun bu namaz ve orucu onun iin yeterli olmaz; onun orucu kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onun mddeti otuz gn ise, sonra o yirmi gnde temiz hale gelmi ise, bylece be gn temiz olarak kalm, bu gnlerde o namazn klm ve orucunu tutmu sonra kan tekrar geri gelmi ve krk gn tamamlam, ne dersin? O hayzl mesabesindedir; onun orucu
Metindeki tuhran kelimsi esas nshada ve H nshasnda tre ile tuhrun olarak geldi. Bu bez parasnn beyazl denildi. Bu, kadn temizlendii zaman onu pamuk zerinde grr, beyaz un ipliine benzer denildi. Serahsinin Mebsutunda syledii son buldu. II, 19. 1597 Metindeki fe hel kelimesi HA ve S nshalarnda byle gelmi, fakat dier nshalardan dmtr. 1598 Metindeki ve sallet ve Samet ifadesi S nshasnda ve Samet ve sallet olarak geldi. Sallet kelimesi H nshasndan dmtr.
1595 1596

179

kaza etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o yirmi gnde temiz olup bylece on gn oru tutup namaz kldktan sonra kan tekrar gelir ve iki ay devam ederse? Bu kadn, otuz gnden sonras zaman iin mstehazedir.1599 Ben dedim: O otuz gnden sonraki gnlerde terk ettii namaz ve orular kaza edecek mi? Evet, dedi. Ben dedim: Otuzdan nceki gnlerde onun tutmu olduu on gn oru onun iin yeterli olur mu? Hayr dedi. 1600 Ben dedim: Nifasl kadnlar sarlk veya bulanklk ya da krmzlk grrse ne dersin? Bunlarn hepsi kan mesabesindedir, dedi. Ben dedim: Hamile bir kadn, hamile olduu halde her ay hayz gryor, ne dersin? Bu dedi, ne hayzdr ve ne de nifastr. Ben dedim: Bir kadn, dieri de karnnda olduu halde bir ocuk dourdu. O bu karnndakini douruncaya kadar oru tutar ve namaz klar m, ne dersin? Hayr, dedi. Ancak nifas ilk ocuktan sonra balar ve krk gn tamamlanncaya kadar devam eder.1601 Ben dedim: Eer o, birinci ocuu dourduktan sonra ve ikincisini dourmadan nce namaz klar ve oru tutarsa? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. nk o, Ebu Yusuf ile Ebu Hanifenin grne gre, nifasldr. Muhammed ise nifas dier ocuktan sonra balar, o hamile iken hayzl olmad gibi, bu Zferin grdr, karnnda ocuk olduu halde de nifasl olmaz. Ben dedim: Dk ocuun hilkati (organlar) meydana kt zaman o ayn ocuk mesabesinde mi olur, kadnda bu konuda 1602 nifasl kadn mesabesinde mi olur, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Kadnn hayz arasnda 1603 en az ka gn vardr, ne dersin? Hayzn en ok mddeti on gndr, en az da gndr. En az tuhur mddeti ise on be gndr. Eer kadn bundan daha ksa bir zamanda kan grrse o mstehazedir. Ben dedim: Eer kadn her ayda iki defa hayz grm olsa? Bu mstehazedir, dedi. Ben dedim: Eer kadn be gn hayz olsa sonra on be gn temiz olsa sonra be gn hayz olsa, bu hayz olur mu, o bunda namaz ve orucu brakr m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O imdi bu ayda iki hayz oldu ve o tuhur mddetinin on be gnden daha az olmayacan sanyor? Ben onun tuhur gnleri ile 1604 hayz gnlerini toplasam bu krk gn eder, dedi. 1605 Ben dedim: Eer
nk nifastaki adet sahibi, ayn hayzdaki adet sahibi gibidir. Biz daha nce akladk ki, kadnn detine ziyade olup on gn getii zaman bu adet gnlerine katlr ve kadn bu ziyade gnler iin mstehaze saylr. te bu da ona benzer. Serahsinin Mebsutunda (II, 19) syledii burada son buldu. 1600 Serahsi, erh-ul Muhtasarda yle dedi: Hkim dedi ki, Bu hkm Ebu Yusufun mezhebine gre dorudur. Fakat Muhammedin mezhebine gre ise bunda phe vardr. Byledir, nk Ebu Yusuf, nifasn bitimini sonrasnda kan olduunda temizlenme iledir. diye kabul ediyor. Nitekim o, hayzdan sonra kan geldii zaman hauzn da temizlikle son bulduunu ifade ediyor. Bylece ona gre bu otuz gnn nifas saylmas mmkndr. Muhammed ise hayz ve nifasn temizlikle son bulduunu kabul etmez. Bylece ona gre bu kadnn ifas bu dnemde yirmi gndr. yleyse onun yirmi gnden sonra tutmu olduu on gnlk orucu kaza etmesi onun iin gerekli deildir. nth. II, 19. 1601 Metindeki el-erbain kelimesi S nshasnda erbaine yevmen olarak gelmitir. Ben dedim: Rivayet ediliyor ki, Ebu Yusuf, imama (Ebu Hanifeye) iki ocuk arasnda krk gn olsa ne dersin, dedi. O da byle bir ey olmaz dedi. Ebu Yusuf, ya olursa dedi? Ebu Hanife, Ebu Yusufun burnu yere srtlse de kadnn ikinci ocuktan nifas olmaz. Fakat o ikinci ocuu dourduktan sonra gusl eder ve namazn klar. ed-Dya ve benzer eserlerde olduu gibi bu sahihtir. Eh. Bu El-Hazain kitabnn kenarna yazlm aklamada (hami) vardr. nth. Redd-l Muhtarn (II, 200) hamiinde de vardr. Keza Serahsi de Mebsutunda (III, 213) ayn eyi aklamaktadr. 1602 Metindeki fihi kelimesi H nshasndan dmtr. 1603 Metindeki beyne hayzha kelimesi nshalarda byledir. Hlbuki beyne hayzatiha demek daha evladr. Allah en iyi bilir. 1604 Metindeki bi eyyamiha kelimesi S nshasnda eyyamiha olarak gelmitir. 1605 Serahsi Mebsutunda (II, 19) yle dedi: (Eer bir kadn ayda iki defa hayz grrse o mstehazedir.). Bundan maksat, bir ayda iki hayz ve iki tuhur bir araya gelmez, demektir. nk hayzn en az gn, tuhrun da en az on be gndr. Esas nshada yle bir soru vardr: Eer kadn ayn evvelinde be gn grse sonra on
1599

180

onun kan, her iki hayz arasnda on gn veya on drt gn kesilse ne dersin? Bu mstehazedir, dedi. nk onun iki hayz arasnda on be gnden daha az (bir zaman) olmaz. Ben dedim: Bir kadn, organlar belirmemi ve belli olmayan bir dk yapt. Onu nifasl sayar msn, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Bylece o namaz ka gn terk eder? Hayz gnleri kadar dedi. Hatta o hayz mddeti olan on gn tamamlayncaya kadar brakr. Ben dedim: Eer onun kan 1606 bundan daha fazla devam ederse? Hayz gnlerinden 1607 daha fazla olan bu gnlerde o mstehaze-zrl saylr, dedi. Onun (bu gnlerde) terk ettii namazlar kaza etmesi gerekir. 1608 Ben dedim: Bu on gn iinde 1609 hayz gnlerine ziyade olan gnlerde eer 1610 o, oru tutmu ise? Bu onun iin yeterlidir, dedi. Ben dedim: Namaz 1611 da byle midir? Evet, dedi. Mstehaze kadn ikindi vaktinde kan kesilmi olduu halde abdest ald zaman o temiz iken gne batt ve sonra o kan grd bylece o abdest alr. Kan onun temizliini akam vakti iin kaldrr. 1612 Eer o akam namaz klarken kan akarsa ekilir 1613 bylece o abdest alr ve sonra namazna devam eder. Ben dedim: O ertesi gn oluncaya kadar kan grmemi olsa, o abdestli olup sonra ertesi gn gne zeval vaktine gelince kan grse o btn bu temizlik vaktinde bu abdesti ile namaz klar m ne dersin? Hayr dedi, Kan onun temizliini bozmutur; onun abdest almas gerekir. Eer o akam vaktinden nce mest giymi olsa sonra akam namazndan iki rekat klncaya kadar kan grmese sonra kan grse onun namazdan ekilmesi ve abdest alp mesh etmesi ve namazna devam etmesi gerekir. O kan grmemi ve akam namazna balam, bozmadan abdestini tazelemi ve sonra akam nazmn klmaya balam, bylece o kan grm, onun namazdan ekilmesi, abdest almas ve namazna devam etmesi gerekir. Eer onun akamdan evvel abdesti bozulsa, bylece o abdest alp sonra akam namazn klmaya balasa ve kan grse, bylece o namazdan ekilir, abdest alr ve namazna devam eder. Bu kandan sonra onun abdesti bozulsa onun yine abdest almas gerekir. Fakat ondan 1614 kan akm olsa, onun kan aktktan sonra alm olduu abdest kendisi iin yeterli olur. Onun kan iin alm oldu abdest gelen kan iin yeterli olur, fakat hades (abdestin bozulmas) iin yeterli olmaz. O kan grmemi1615 olduu halde abdesti bozulduu iin abdest ald zaman sonra kan grse onun hadesten
be gn temiz olsa sonra be gne kan grse o bir ayda iki defa hayz grm olmaz m? Sonra cevap vererek yle dedi: O buna baka bir temizlik daha eklerse bu krk gn olur. Hlbuki bir ay bunu iine alamaz. Hikye edilir ki, Hz. Aliye bir kadn geldi ve ben bir ayda defa hayz grdm, dedi. Bunun zerine Ali, reyhe bu konuda ne dersin, diye sordu? O da, dindarl ve gvenirlii kabul edilen bir yaknndan birisini ahit getirirse onun bu sz kabul edilir, dedi. Hz. Ali de doru syledin anlamna gelen Kalun dedi. Bu kelime Rumca isabet ettin demektir. Burada reyhin maksad, kadnn bir ayda hayz gremeyeceini ve byle bir eyin olamayacan bir gerek olarak ifade etmektir. Yazarn nshasna bak bunu bu ihtilaflar ka gn olarak aklad ve bir de bizim nshalarmza bak. ikyetler Allaha edilir. 1606 Metindeki ed-dem kelimesi H nshasndan dmtr. 1607 Metindeki eyyam kelimesi HA ve A nshalarndan dmtr. 1608 Metindeki onun hayz gnlerinden ifadesiyle balayan cmleden buraya kadar olan ksm esas nshadan ve Zden dmtr. Biz onu H, HA ve S nshalarndan ilave ettik. 1609 Metindeki fil-arati kelimesi HA nshasnda arate eyyamin eklinde, S nshasnda ise el-arate el-eyyami olarak gelmitir. 1610 Metindeki fe in kelimesi HA ve S nshalarnda ve in olarak gelmitir. 1611 Metindeki es-salat kelimesi H nshasndan dmtr. 1612 HA nshasnda el-marib kelimesinden sonra u ifade ilave edilmitir: Nitekim o ikindi namaz vaktinde abdesti bozduu gibi 1613 Eer o akam namaz klarken kan akarsa ile balayan cmle H nshasndan dmtr. S nshasnda bunun yerine u cmle gelmitir: O akam namaznda iken kan grm olsa. 1614 Metindeki minha kelimesi HA ve S nshalarnda byle, fakat dier nshalarda minhu eklinde geldi. 1615 Metindeki ve lem kelimesi S nshasnda fe lem olarak geldi.

181

dolay alm olduu bu abdest, onun kan iin 1616 yeterli olmaz. Sen bilirsin ki, eer bir adamn burun deliklerinden 1617 birinden devaml olarak kan gelse bylece o abdest alr ve onun bu abdesti bu namaz vaktinin tmnde 1618 onun iin yeterli olur. Fakat eer onun dier burnundan kan akarsa bu, onun abdestini bozar. te bylece bu, sana hadesin, mstehazenin abdestini bozduunu ve mstehaze kannn da hades abdestini bozduunu aklamaktadr. Mstehaze (zrl) kadn akam namazndan nce abdest alm olsa, abdestten sonra kan grmeyip bylece akam namazn klsa sonra kan grse o, yeniden abdest alr. Fakat akam namaz tamdr. O mestlerini kan grmeden nce giymi olsa onun bunlara bir gn ve bir gece mesh vermesi kendisi iin yeterli olur. zrl kadn kan akarken abdest alp mestlerini giydii zaman sonra ikindi namazndan bir rekt kldnda sonra gne batarsa onun abdesti ve namaz yeniden almas ve klmas ve mestlerini karmas gerekir. Eer o bunlar kan kesilmi iken giymi olsa sonra bir rekt namaz klsa sonra kan grse sonra gne batsa o abdest alr, mestlerine mesh verir ve namaz yeniden klar. 1619 Eer1620 onun burnunun iki deliinden kan akm ve sonra birisinden 1621 kesilmi ve dierinden 1622 ise kesilmemi ve akyor idiyse bu aktan bir tek burun delii mesabesindedir. nk bu bir tek eydir. Zaten bu bir tek burun deliinden akt zaman bylece abdest alp sonra dier burun deliinden kan gelmesine benzemez. 1623Allah doruyu en iyi bilir. CUMA NAMAZI

Metindeki min ed-demi kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki ehad-l enfeyn ifadesi H nshasnda ihdal-enfeyn olarak gelmitir. 1618 Metindeki kllihi kelimesi S nshasnda klliha olarak geldi. 1619 Muhtasar-ul Kfide yle denilmektedir: Mstehaze kadn kan akyorken abdest ald zaman ve mestlerini giydiinde sonra kan kesilse bu namazn vakti devam ettii mddete o bunlara mesh verebilir. Kan kesildii zaman o abdestte mestlerini giydi ise o, onlara bir gece ve bir gndz mesh verebilir. O namazda iken vaktin gemesiyle abdest almak vacip olduu zaman o bu namaz yeniden klar. Fakat kann akmasndan dolay vacip olursa, o namazna (kald yerden) devam eder. Eh. Serahsi bunun aklamasnda yle dedi: Bunun anlam udur: O abdest alrken kan akyor idiyse veya abdestten sonra vakit kmadan nce o namazda iken aktysa, onun namazn yeniden klmas gerekir. nk vaktin kmas hades demek deildir. Fakat vakit karken taharete bitiik olarak veya taharetten sonra vakit iinde akan kan sebebiyle onun tahareti bozulur. Bu kandan sonra o, bu namazdan bir para klmtr. Abdestsizlik hali olutuktan sonra namazdan bir para eda etmek, onun zerine bina etmeye, (kald yerden devam etmeye) engel olur. Fakat o kan kesilmi olduu halde kan akmadan nce iki namaz arasndaki vakit km olduu halde abdest ald zaman, sonra kan akarsa, bylece o abdest alr ve namazna kald yerden devam eder. nk abdestin vacip olmas, vakit ktktan sonra kann gelmesi sebebiyledir. Bundan sonra onun namazdan eda edecei bir ey yoktur. Bylece o abdest alabilir ve namazna (kald yerden) devam edebilir. Eh. II, 21. 1620 Metindeki ve lev kelimesi S nshasnda fe lev olarak gelmitir. 1621 Metindeki min kelimesi esas nshada ve S de byle gelmi, fakat o, H, Z ve HA nshalarrndan dmtr. 1622 Metindeki min kelimesi S nshasnda byle gelmi, fakat dier nshalardan dmtr. 1623 Serahsinin Mebsutunda (II, 21) yle denilmektedir: Burun kan akan kimse mstehaze kadn gibidir; o her bir namaz vakti iin abdest alr. Hkim dedi: (Burun deliklerinden birinden kan akarsa bylece o abdest ald sonra ise dier burun deliinden de kan akt, bylece onun yeniden abdest almas gerekir.) nk bu yeni bir hades demektir. Bu yeni kan, taharet ve abdest vaktinde yoktu; bylece taharet ve abdest onun zerine alnmad. Bu kan gelmesi, bevil etmek ve byk abdest bozmak, bunlarn hepsi eittir. (Eer onlarn her ikisinden de kan gelirse, bylece kii onlar iin abdest ald ve sonra birisi kesildi, bu suretle kii, vakit kmad mddete abdestli saylr.) nk o abdestini bunlarn her ikisi iin ald. Onlarn birisinden kann kesilmesinden sonra kalan dieri ise tam bir abdestsizlik halidir. Sen biliyorsun ki, eer o ilk balangta sadece birisi iin abdest alm olsayd, onun abdesti vakit ile onun iin takdir edilirdi. te dierinin hkm de byledir. Kan kesilen ise sanki yok gibidir. Yaralar bulunan ve bunlarn bazsndan aknt gelen sonra dierinden gelen veya hepsi de aknt yapan bylece bazsndan aknt kesilen adam hakknda da byle hkm verilir. Allah, doruyu en iyi bilir.
1616 1617

182

Ben dedim: Ky, kasaba ve dada oturanlara Cuma farz olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Cuma ancak ehir ve kentlerde oturanlara farz olur. Ben dedim: Ky ve kasabada cemaat mescitte toplansa, bylece onlardan birisi onlara hutbe okusa ve sonra onlara Cuma kldrsa? Onlarn bu namazlar kendileri iin yeterli olmaz. Onlarn yeniden le namazn klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onlar yolcu olmu olsalar, yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir imam Cuma gnn kartrarak hutbe okumadan iki rekt namaz kldrd, ne dersin? Onun bu namaz kendisi ve arkasnda olan kimseler iin yeterli olmaz; onlarn bunu yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Eer o cumay terk ederek le namazn kldrsa? Bu, onun iin ve cemaat iin yeterli olur; fakat imam 1624 cumay terk etme hususunda isaet etmi ve bozmu olur. Ben dedim: mam Cuma gn hutbe okumak istedii zaman nasl okuyacak, ne dersin? O hutbeyi ayakta okur dedi. Sonra ksa bir sre oturur, sonra tekrar kalkar ve hutbe okur. Ben dedim: mam, cnp olduu halde veya abdestsiz olarak, Cuma gn insanlara hutbe okudu. Sonra gusl etti veya abdest ald ve insanlara namaz kldrd. Onun namaz yeterli olur mu, ne dersin? Evet dedi, fakat o cnp olarak mescide girmekle ve hutbe okumakla kt yapmtr. Ben dedim: mamn Cuma gn hutbede bir sure okumas gerekli mi? 1625 Evet, dedi. Ben dedim: Bir imam Cuma gn cemaate hutbe okudu bylece onun abdesti bozuldu, hutbeden indi ve abdest ald. O hutbeyi yeniden okuyacak m ne dersin? O ne yapmsa onun iin yeterlidir, dedi. Ben dedim: Bir imam, Cuma gn cemaate hutbe okurken abdesti bozuldu 1626 bylece o, bir adama insanlara namaz kldrmasn syledi; hlbuki bu adam hutbede hazr bulunmamt. Bu adam cemaate 1627 ka rekt kldrr, ne dersin? O onlara drt rekt kldrr, dedi. Ben dedim: Eer o hutbede hazr bulunmu ise? O cemaate iki rekt kldrr, dedi. Ben dedim: Bir imam Cuma gn cemaate hutbe okudu ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o bir adama insanlara namaz kldrmasn syledi. Bu adamda hutbede hazr bulunmutur. Bu suretle adam ne geip namaza balad ve sonra abdesti bozuldu. Bunun iin geri ekildi ve bir adam ne geirdi. Bu adam onlara ka rekt kldracaktr? O onlara iki rekt kldrr ve imamn namaz zerine (onun kald yerden) devam eder, dedi. Ben dedim: kincinin de abdesti bozuldu ve geri ekildi. Bylece o, bir adam ne geirdi. 1628 Bu nc adam 1629 onlara 1630 ka rekt kldracaktr? ki rekt dedi, o, imamn namaz zere devam eder. Ben dedim: Bir imam Cuma gn cemaate hutbe okudu ve sonra abdesti bozuldu. Bylece o bir adama cemaate namaz kldrmas iin emretti. Hlbuki bu adam cnp veya abdestsiz olduu iin hutbede hazr bulunmu olanlardan kendisinden baka birisine emretti, o cemaate ka rekt kldrr, ne dersin? ki rekt, dedi. Ben dedim: Eer o hutbede hazr bulunmam ise? O dedi, cemaate drt rekt kldrr. Ben dedim: Eer imamn abdesti bozulunca o, cemaate namaz kldrmas iin bir adama emretti. Hlbuki o cnp veya
mam kelimesi H nshasndan dmtr. Serahsi yle dedi: Burada sure kelimesini kulland; nk bu kelime anlam daha iyi dile getirir, ksa ve zdr. Eer o, uzun bir ayet ile yetinmi olsa bu da caiz olur. nk namazda bile farz olan kraat bununla yerine getiriliyor. Bylece hutbedeki kraatin snneti ise ncelikle olur. Eh. Mebsut, II, 26. 1626 Metindeki hatabe bin nasi yevmel-cmuati fe ahdese cmlesi S nshasnda hataben nase yevmel cmuati smme ahdese eklinde gelmitir. 1627 Metindeki bihim kelimesi H ve S nshalarndan dmtr. 1628 Metindeki fe kaddeme kelimesi H nshasnda ve kaddeme olarak gelmitir. 1629 Metindeki er-racl kelimesi H nshasndan dmtr. 1630 Metindeki bihim kelimsi H nshasndan dmtr.
1624 1625

183

abdestsiz idi. Bylece o hutbede hazr bulunmu bir kle veya mkatep kleye cemaate namaz kldrmas iin emir verdi. O cemaate ka rekt kldrr? ki rekt, dedi. Ben dedim: Eer kle veya mkatep ne geer, bylece o abdesti bozulup geri ekilir 1631 ve kendisi gibi hutbede hazr bulunmu kle birisini ne geirirse? O dedi, onlara imamn namaz zerine devam edip iki rekt kldrr. Ben dedim: Eer ikincinin de abdesti bozulmu olup bylece ncy 1632 ne geirirse 1633 yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: mamn o, insanlara namaz kldr diye emrettii kii eer hutbede hazr bulunmam bir kle veya mkatep kleye emretmi olsa, o onlara 1634 ka rekt kldrr? Drt rekt, dedi. Ben dedim: Bir imam Cuma gn cemaate hutbe okudu, bylece onun abdesti bozuldu ve kk bir ocua cemaate namaz kldrmas 1635 iin emir verdi. Bu suretle ocuk onlara namaz kldrr m, ne dersin? Bu onlar iin yeterli olmaz dedi, onlarn bunu yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Eer bu ocuk onlara kldrmam 1636 fakat o, bir adama cemaate namaz kldrmas iin emretmi, bylece onlara bu adam kldrmtr.1637 O onlara ka rekt kldrr? Drt rekt, dedi. Ben niin, dedim? Sen biliyorsun ki, dedi, ocuk onlara kldrm olsayd bu onlar iin yeterli olmazd. te onun emri de byle caiz olmaz. Ben dedim: Eer imam abdesti bozulduu zaman bir kadna cemaate namaz kldrmas iin 1638 emretmi olsa, o da onlara 1639 kldrsa veya o (kadn)bir adama cemaate1640 kldrsn diye emretse yine byle midir? Evet, dedi, bu onlar iin yeterli olmaz. Ben dedim: Eer imam, akln kullanamayan bunam1641 bir adama cemaate namaz kldr diye 1642 emrederse, bylece bu (bunak adam) da baka bir adama onlara 1643 namaz kldrmas iin emrederse yine byle midir? Evet, dedi, bu onlar iin yeterli olmaz. Ben dedim. mamn abdesti bozulduu zaman eer o, insanlara namaz kldrmas iin hibir kimseye bir ey sylemese ve bylece urta sahibi-( emniyet mdr) ne geip1644 kldrsa, o onlara ka rekt kldrr? ki rekt, dedi. Ben dedim: eer kad-hkim ne gemi olsa, yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer emniyet mdr ne gemeyip cemaate namaz kldrmas iin birisine emretse o, onlara ka rekt kldrr, ne dersin? Eer bu adam hutbede hazr bulunmu ise iki rekt kldrr; eer hutbede hazr bulunmam ise onlara drt rekt kldrr, dedi. Ben dedim: Hutbede hazr bulunmu bu adam eer ne geer ve namaza balar sonra abdesti bozulur bylece geri ekilir ve hutbede hazr bulunmam olan bir adam ne geirirse o onlara ka rekt kldrr? O onlara iki rekt kldrr 1645 dedi. O (namaza) imamn kald yerden devam eder. Ben dedim: Emniyet mdrnn cemaate namaz kldr diye emrettii kii eer ne gese ve abdesti bozulsa
Metindeki fe teahhara kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki salisen kelimesi S nshasnda es-salise olarak geldi. 1633 Metindeki fe kaddeme kelimesi HA ve S nshalarnda byle, dier nshalarda ise kaddeme eklinde geldi. 1634 Metindeki bihim kelimesi HA nshasnda byledir, fakat o dier nshalardan dmtr. 1635 Metindeki ysalli kelimesi S nshasnda en ysalliye olarak geldi. 1636 Bu onlar iin yeterli olmaz cmlesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 1637 Bylece bu adam onlara kldrmtr cmlesi S nshasnda yoktur. Bu dorudur. 1638 Metindeki imraeten en tsalliye ifadesi H nshasnda imraeten tsalli olarak geldi. 1639 Metindeki bin nasi kelimesi yerine S nshasnda bihim kelimesi gelmitir. 1640 Metindeki bin nasi kelimesi yerine S nshasnda bihim kelimesi gelmitir. 1641 Metindeki lev emera el-imam raclen matuhen ifadesi S nshasnda lev ennel imame hyne ahdess emera raclen matuhen olarak geldi. 1642 Mtindeki en kelimesi S nshasnda yoktur. 1643 Metindeki ysalli bihim kelimesi S nshasnda ysalli bin-nasi olarak geldi. 1644 Metindeki fe tekaddeme HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise fe kademde olarak geldi. 1645 O onlara iki rekat kldrr cmlesi S nshasnda ble geldi. Bu cmle A, Z veHA nshalarnda yoktur.
1631 1632

184

bylece geri ekilip bir kleyi veya mkatep kleyi ne geirse 1646 yine byle midir? Evet dedi, eer o hutbeye yetimi ise iki rekt kldrr. Ben dedim: Eer kad-hkim, bir adama veya kleye ya da mkatep kleye emretmi olsa o benim sana anlattm 1647 gibi mi yapar? Evet, dedi. Ben dedim. Eer emniyet mdr veya hkim, cnp veya abdestsiz bir adama emretmi olsalar bylece bu adam da baka birisine sylese o, yine byle benim sana anlattm imamn yapt i gibi mi yapar? Evet, dedi. Ben dedim: Bir imam, Cuma gn cemaate hutbe okudu ve sonra namaza balad, fakat namaza girdikten sonra abdesti bozuldu. Bylece o geri ekildi ve hutbede hazr bulunmu veya hutbede hazr bulunmam bir adam ne geirdi. Bu adam onlara ka rekt kldracak, ne dersin? ki rekt, dedi. Ben dedim: Niin byle, namaza girmi olan (bu adam) hutbede hazr bulunmamtr? nk dedi, cemaat namaza girmi bulunmaktadr ve bu da imamn namaz zere bina (yani onun kald yerden devam) eder. Ben dedim: Eer imamn ne geirdii bu adamn abdesti bozulursa, bylece o geri ekilir ve hutbede hazr bulunmam olan kimselerden birisini ne geirirse? O imamn kald yerden devam ederek iki rekt kldrr, dedi. Ben dedim: eer o bir kleye veya mkatep bir kleye emretmi olsa yine byle midir? Evet, dedi. 1648 Ben dedim: mam Cuma gn hutbe okuduu zaman onun insanlarn konumalarn sylemesi ve onlarn szlerinden konumas kendisi iin gerekli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o bunu yaparsa bu onun hutbesini kesmi (brakm) olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: mam Cuma gn hutbe okurken imam ile beraber olan kimselerin konumalar uygun olur mu ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: mam Allah adn and zaman onlarn da Allah anmalarn ve imamn Hz. Peygambere salt okuduu zaman onlarn da salvat getirmelerini mekruh grr msn? Ben onlarn dinlemeleri ve susmalarn isterim, dedi. Ben dedim: Onlar aksran kimseye yerhamukellah derler mi ve selam veren kimsenin selamn alrlar m? Ben onlarn dinlemelerini ve susmalarn isterim, dedi.1649 Ben dedim. mam Cuma gn cemaate hutbe okuyup elhamdlillah veya 1650 sbhanellah ya da la ilahe illallah dese yahut da Allah ansa, bu hutbe onun iin kfi gelir mi, bunun zerine bir ey ilave etmese olur mu? Evet, onun iin yeterli olur, dedi. Bu

hutbede hazr bulunmam olan bir adam ne geirirse cmlesinde buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. (Yalnz burada metine hazr bulunmu denilmektedir. Halbuki metinde byle deil, hazr bulunmam eklindedir. ev.). 1647 Metindeki vasaft leke esas nshada ve S de byledir. Z ve HA da vasafthu, H de ise vasafahu eklinde geldi. leke kelimesi bu ikisinden dmtr. 1648 Muhtasar erhinde yle denilmektedir: Bu durum undan farkldr: Evvelki namaza balam olsa, sonra onun abdesti bozulsa, bylece o hutbede hazr bulunmam bir kimseyi vekil tayin etse bu, onlar iin yeterli olur. nk bu ikinci adam, namaza ilk balayan deil, bina eden (kald yerden devam) edendir. Hlbuki hutbe iftitah artlarndandr ve (vekil olmayp) asil olann haklar arasnda bulunur. Bylece onun (ikincinin) deeri tabi olup uyanlarn haklar arasnda belirir. Eer bize yle denilirse: Eer bani (imamn balatt namazda ona vekil olan kii) namazn ifsat ederse sonra onlara cumaya yeniden balayp kldrmas caiz midir ve o bu durumda namaza ilk balam bir kimse midir? Biz deriz ki, fakat bunun cumaya balamas sahih olunca ve birincinin halifesi-vekili olunca o hkmen hutbede hazr bulunmu olanlara katlr. te bylece namaz bozulduktan sonra onun namaza yeniden balamas caiz olur. Eh. II, 27.
1646

mam Serahsi Mebsutunda der ki: O bu cevapta zarif davranp hayr demedi. Fakat emredilen eyi syledi ki, o da dinlemek ve susmaktr. Ancak o, aksran kimse Allaha hamd eder mi sylemedi. Sahih olan onun bunu kendi iinden sylemesidir. Bylece bu, onu, dinlemekten alkoymaz. Eh. II, 28. 1650 Metindeki kale kelimesi H nshasndan dmtr.
1649

185

Ebu Hanifenin grdr. 1651 Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: O, hutbe ad verilen bir konuma 1652 yapmadka bu onun iin yeterli olmaz. Ebu Yusuf ile Muhammed, imam hutbe vermen nce konumakta bir saknca yoktur; imam minberden indikten sonra ve namaza balamadan nceki arada konumakta bir saknca yoktur dediler. 1653 Ben dedim: mam yerinden ayrld zaman onun bu ayrl namaz keser mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: mam yerinen ayrld zaman namazda olan kimsenin onun tamamlayp selam vermesi gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bylece imam hutbe verirken konumak ve sz etmek mekruh olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Sen bunu o yerinden kalkp hutbeye balamadan nceki zaman aralnda da mekruh grr msn? 1654 Evet dedi. Ben dedim: mamn minberden inmesi ile namaza balamas arasnda konumay mekruh grr msn?1655 Evet, dedi.1656 Ben dedim: Sen adamn imam hutbe okurken ona doru ynelmesini ister misin? Evet, dedi.1657 Ben dedim: Cuma gn ne zaman ezan okunur ve ikamet edilir, ne dersin? mam minbere knca ezan okunur; o hutbeyi bitirip indikten sonra da kamet getirilir, dedi. 1658 Ben dedim: mam hutbe okurken adam Kuran okuyor, sen bunu onun iin mekruh grr msn, ne dersin? Ben dedi, onun dinleyip susmasn isterim.1659 Ben dedim: Bir adam Cuma gn imamla beraber namaza balad. Sonra zerinde sabah namaz borcu
Serahsi erh-ul Muhtasarda yle dedi: Ebu Hanife, Hz. Osman'dan gelen rivayeti (bu konuda) delil getirdi. Hz. Osman halife seilince minbere kt ve "elhamdlillah" dedi ve dili tutuldu. Sonra gerekten Ebu Bekir ve mer bu mekan iin konuma hazrlard. veya isterlerdi dedi- Bana gre sizin, ok konuan imamdan daha ziyade ok i yapan bir imama daha fazla ihtiyacnz vardr. leride hutbeler gelecektir. Allah- ekber maallah" dedi hutbeyi bitirdi ve minberden indi, cuma namazn kldrd. Hz. Osman'n bu yaptn sahabeden hibir kimse yadrgamad. Bylece Hz. Osman, hutbede bu kadarla yetinmeyi bize gstermi oldu. (o yle deyinceye kadar) Biz akladk ki, hutbede zikir etmek nasla-ayetle sabittir. "Elhamdlillah" demekle zikir yerine gelmi olur. Bunun zerine ilave ise cevaz art deil, kemal artdr. Bu, Ebu Hanife'nin u szne benzer: Bir tek ayet okumakla kraatin farz yerine gelmi olur. Sonra onun "elhamdlillah" sz, iinde pek ok manalar tayan veciz bir kelimedir. Bu "elhamdlillah" kelimesi hutbe kadarna ve hatta ondan daha fazlasna amil bulunmaktadr. Elhamdlillah diyen kimse bunun iin bunlarn hepsini sylemi gibidir. Bylece bu bir hutbe olur. Fakat o, veciz bir hutbedir. Hutbenin ksa olmas mendubtur. Hz. mer'den onun yle dedii haberi bize gelmitir: Namaz uzatnz, fakat hutbeyi ksa yapnz. bn Mesud, namaz uzatmak ve hutbeyi ksa yapmak, kiinin lim olduunu gsterir. Ancak Ebu Hanife'ye gre bunun hutbe yerine gemesi iin "elhamdlillah" sznn hutbe niyeti ile sylenmi olmas arttr. Hatta o aksrp elhamdlillah dese ve bununla kendisini aksrttrana hamd etmeyi murat etse bu, hutbe yerine gemez. Emalide aklandna gre Ebu Hanifeden byle nakledilmitir. 1652 Metindeki hatta yekune kelamen ifadesi HA ve S de hatta yetiye bi kelamin eklinde geldi. 1653 Metineki es-salat kelimesi H nshasndan dmtr. 1654 Metindeki fe hel tkrihu ifadesi H nshasnda e fe tkrihu olarak geldi. 1655 Metindeki e fe tkrihu kelimesi H nshasnda e tkrihu olarak geldi. 1656 Bu evet ten sonra HA ve S nshalarnda u ilave yaplmtr. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: O hutbe ad verilen bir konuma yapmadka bu onun iin yeterli olmaz. Bu ifade esas nshada bundan nce geti. Bu Z ve H nshalarnda da byledir. Buras bunun yeri deildir. 1657 Muhtasarda yle denilmektedir: Ben dedim: : Sen adamn imam hutbe okurken ona doru ynelmesini ister misin? Evet, dedi. Bu mlada bunlarn hepsi Ebu Hanifenin grlerine gredir diye akland. Eh. Serahsinin Muhtasar erhinde de yle denilmektedir. Hatip hutbeyi okumaya balad zaman adamn yzn ona doru evirmesi gerekir. Ebu Hanifeden onun ite byle yapyor olduu nakledilmitir. nk hatip onlara vaaz etmektedir. te hatip de bunun iin kbleye ynelmeyi brakp yzn onlara evirir. Bylece bundan baka vaaz meclislerinde olduu gibi, vaazdan daha ok faydalanmak ve zikri de tazim iin cemaatin yzlerini hatibe evirmeleri gerekir. Fakat imdiki durum ise cemaat kbleye kar yneliyor, ancak cemaatin hutbe okunurken yzlerini hatibe doru evirmeleri imam hutbeyi tamamladktan sonra saflarn dzeltilmesi konusunda ok izdihamdan dolay onlara bir zorluk kaca iin kendilerine bunu brakmalar emredilmiyor. Eh. II, 30 1658 Sen adamn imam hutbe okurken ona doru ynelmesini ister misin?... cmlesinde buraya kadar olan ksm HA ve S nshalarndan dmtr. 1659 nk hatip onlara vaaz diyor. Zira bir vaaz ancak dinlendii zaman fayda verir. Eh. erh-ul Muhtasar.
1651

186

olduunu hatrlad, ne dersin? Onun dedi, cumay kesip ayrlmas ve bylece kuluk (sabah) namazna balayp onu klmas gerekir. O bundan ayrldktan sonra eer namazda ona yetiebilirse Cumada 1660 imama uyar. Eer ona yetiemezse, leyi drt rekt olarak klar. Bu konuda Cuma namaz veya baka bir namaz 1661 eittir. Sen bilirsin ki, Cuma namazn karan bir kimsenin le namazn klmas gerekir. Zaten le namaz farz olup onu karamaz. Bu Ebu Hanife ile Ebu Yusufun grdr. Muhammed ise yle diyor: Bu adam eer imamla beraber Cuma klmay karacandan korkuyorsa o, cumay klar sonra hatrlam olduu namazlar bundan sonra klar. nk Cuma namaz farz bir namaz olup o ancak imam ile beraber yeterli olur. Bylece o, onu imamla beraber 1662 klmay karrsa cumay karm olur.- Bu Zferin grdr. Ben dedim: Eer o cumay brakp ekilmezse, imamla beraber ona devam edip tamamlarsa ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz; onun nce sabah namazn klmas, sonra da leyi klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Bir adam Cuma gn insanlarn kendisine verdii izdihamndan dolay imam selam verinceye kadar rk edemedi ve secde yapamad, bu adam nasl yapar ne dersin? Bu adam, bir rk yapar, sonra iki secde yapar 1663 sonra ayaa kalkar, bylece bir miktar durur sonra baka bir rk eder, sonra iki secde eder, sonra teehht yapar ve sonra selam verir, dedi. Ben dedim: Eer o imamla beraber bir rk yapm ise ne dersin? O iki secde yapar, sonra ayaa kalkar, bylece ikinci rku yapar ve iki secde yapar 1664 sonra teehhd okuyup selam verir, dedi. Ben dedim: O kaza ettii rektlarda kraat eder mi? Hayr, dedi, nk o namazn evveline yetimitir. mamn okumas onun iin de bir kraat saylr. Ben dedim: Eer o ayaa kalkar ve ikinci rekt kaza eder, fakat kyamda imamn kraat miktar kadar durmazsa veya rektta 1665hi durmazsa? O ayakta bir tam duru yapt zaman onun iin yeterli olur. Sonra o ikinci rku yapar, dedi. 1666 Ben dedim. Bu adamn Cuma gn abdesti bozulsa, eer o gidip abdest alrsa cumay karacandan korkarsa, onun teyemmm alp namaz klmas yeterli olur mu ne dersin? Bu onun iin yeterli olmaz; onun abdest almas gerekir, dedi. Bylece o hi konumam ise cumadan kardn hesaba katar ve geri kalan da klar. Eer o konumu ise namaz yeniden klar ve bylece leyi drt rekt klar. Ben dedim: Hasta bir adam cumaya gidemiyor bylece o evinde le namazn klyor; o bunu ezan ve ikamet ile mi klacak, ne dersin? O eer bunu yaparsa gzel olur, dedi.1667 Eer yapmam olsa bile yeterli olur. Ben dedim: Hasta bir adam cumaya gidemiyor bylece o evinde le namazn klyor, fakat sonra o bir hafiflik hissediyor ve bylece cumaya geliyor ve imamla beraber namaz klyor. Bunlarn hangisi 1668farzdr ne dersin? Burada farz olan cumadr, dedi. Ben dedim: Eer o evinde le namazn kld zaman zerinde bir hafiflik bulursa ve o cumada hazr bulunma niyeti ile evinden karsa, geldiinde imam cumay tamamlayp ayrlm olursa? Onun leyi drt rekt klmas
cumada kelimesi H nshasndan dmtr. Metindeki ve ayraha kelimesi H nshasnda ayrahu eklinde geldi ki, bu bir hatadr. 1662 imamla beraber sz H nshasndan dmtr. 1663 iki secde eder cmlesi H nshasnda ise iki secde yapar sonra teehht yapar eklinde gelmitir. Burada sonra teehht yapar cmlesi mstensihin yanlgs olarak gelmitir. 1664 Btn nshalarda ibare byledir. 1665 Metindeki fiha kelimesi HA ve S nshalarnda fiha rasen olarak geldi. 1666 nk her rekttaki rkn, ayaa kalkmak esastr, yoksa kyamn uzamas deil. Sen biliyorsun ki, imam dier namazlarda ikinci ve nc rektlarda kyam uzatmam olsa onun iin yeterli olur; nk bunlarda kraat yoktur? te bu da onun gibidir. Serahsinin erh-ul Kfide syledii burada bitti. II, 32. 1667 nk bu gn, onun iin ayn dier gnler gibidir. Zira bugn onun cumaya gitmesi gerekli deildir. Serahsinin dedii burada bitti. II, 32. 1668 Metindeki eyyetha kelimesi S nshasnda eyyethma olarak, H de ise enneha eklinde geldi.
1660 1661

187

gerekir, dedi. Ben niin byle, hlbuki o evinde bunu klmt? nk dedi, o cumada hazr bulunma niyeti ile evinden kt zaman kld namaz hkmsz olmutur. Bylece o, imamla birlikte cumay klmaya yetiemeyince, le namazn drt rekt klmak onun zerine bor olmutur. Bu Ebu Hanifenin grdr. 1669 Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dedi: O cumaya balamadka onun kld le namaz bozulmaz. Ben dedim: Eer o gelip namazda imama uyarsa sonra abdesti bozulsa bylece gidip abdest alp gelse ve geldiinde de imam namaz tamamlam olsa ne dersin? Eer o konumamsa, namazna kald yerden devam eder ve iki rekt klar. Eer konumu ise le namazn drt rekat olarak yeniden klar, dedi. Ben dedim: Yolcu bir adam seferi halinde le namazn iki rekt kld. Sonra ehrine geldi ve cumaya gitti byle imam beraber cumay da kld. Bunlarn hangisi 1670 farzdr, ne dersin? Farz olan cumadr, dedi. Ben bunda istihsan yapyor ve kyas brakyorum. Ben dedim: O evine geldii zaman cumaya niyetlenerek ksa ve mescide geldiinde imam namaz klm olsa? Eer o mukim ise leyi drt rekt klar, eer yolcu ise iki rekt klar, dedi. Ben dedim: Eer o imama gelse ona uyup namaza balasa ve bylece onunla beraber bir rekt klsa, sonra abdesti bozulup gitse. Bylece o abdest alp geldiinde imam namazn tamamlam olsa? Eer o konumam ise imamn namaz zerine bina eder (kald yerden devam eder). Eer o konumu ise leyi yeniden klar. Ben dedim: Salkl bir adam cumaya gitmeyip evinde le namazn kld. Namazn tamamladktan sonra o cumaya gitmek istedi. Bylece o geldi ve imama uyup namaz kld. Bunlarn hangisi 1671 farzdr, ne dersin? Onun imama yetimi olduu namaz farz olan namazdr dedi. Ben dedim: Eer o gelse, imam da namaz tamamlam olsa? Onun dedi, le namazn drt rekt olarak klmas gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed, o Cuma namazna balamadka onun ilk namaz tamdr dediler. Ancak o cumaya balaynca 1672 kld le namaz hkmsz olur. Ben dedim: Eer o evinden kp imama gelse 1673 ve ona uyup namaza balasa ve abdesti bozulsa bylece gidip abdest alsa 1674 gelse 1675 ve imam da namaz bitirip tamamlam olsa ne dersin? Eer o

Serahsi Mebsutta (II, 33) yle dedi: Eer onun evinden k, imamn cumay tamamlayp ayrlmasndan sonra ise bylece onun le namazn iade etmesine gerek yoktur. Eer onun k imamn namazdan ayrlmasndan nce olmusa Ebu Hanifeye gre onun le namazn yeniden klmas gerekir. Eh. Bahirde deniliyor ki, (yazar burada) ilayhe (cumaya) kaydn getirdi, nk o bir ihtiya iin km veya imam namazdan ayrldktan sonra km olsa, onun le namaz, ittifakla batl olmaz. Onun le namaznn hkmsz olmas, imam ister namazn iinde olsun isterse henz namaza balamam olsun (fark etmez), onun maksadnn, evden kmakla cumaya yetimek olduu artna baldr. O bunu mutlak olarak syledi, bylece bu ifade, aradaki mesafenin uzak olmasndan dolay cumaya yetiemedii zaman onun evinden k vaktinde imamn namazda olmasna veya henz namaza balamam olmasna amil olup iine almtr. Bu Belhlilerin grdr. Yazar Sirac-l Vehhacta yle dedi: Bu sahihtir; nk o cumaya ynelmitir ve henz onu karm deildir. Hatta onun evi mescide yakn olmu olsa ve o ikinci rektta cemaati iitse ve o evinde leyi kldktan sonra cemaat hala varsa zikrettiimiz sebeple onun le namaz sahih gre gre hkmsz olur. Nihayede yle denilir: mam cumay klmadan nce o, oraya yneldii zaman sonra imam bir mazeret veya baka bir ey sebebiyle onu klmam olsa onun le namaznn batl olduu hakknda ihtilafa dtler. Sahih olan, onun batl olmaddr. O oraya imam ve insanlar orada iken ancak onlar bir felaket sebebiyle cumay tamamlamadan nce oradan kmlarsa yine byledir. Sahih olan, onun le namaz hkmsz olmaz. Eh. II, 153. Ben dedim: Mesele uzun olup onda faydal ekiller vardr. Daha fazla bilgi almak istersen kaynaa bak. 1670 Metindeki eyyth kelimesi S nshasnda eyyhuma olarak geldi. 1671 Metindeki eyyettuha kelimesi S nshasnda eyyuhuma olarak geldi. 1672 Ancak o cumaya balaynca cmlesi H nshasndan dmtr. 1673 Metindeki ill imami kelimesi H nshasndan dmtr. 1674 Metindeki fe tevaddaa kelimesi H nshasnda ve tevaddaa olarak gelmitir. 1675 Metindeki cae (geldi) kelimesi S nshasnda byledir. Fakat o dier nshalardan dmtr.
1669

188

konumamsa imamn namaz zerine bina eder, dedi. Eer o konumusa 1676 leyi drt rekt olarak yenibatan klar. Ben dedim: Eer o namazda imama uyduu zaman bir rekt klp 1677 sonra sabah namazn klmam olduunu hatrlarsa? O namaz keser ve sabah namazn klar 1678 sonra Ebu Hanife ve Ebu Yusufa gre imama uyar. Ben dedim: Sabah namazn tamamlayp bitirdikten sonra imam namaz klm olursa? Onun le namazn drt rekt yeni batan 1679 klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o, imam namaz tamamlayp bitirinceye kadar onunla beraber cumay kesmeyip tamamlarsa? Bu onun iin yeterli olmaz, dedi. Onun nce sabah namazn klmas sonra da leyi drt rekt klmas gerekir. Ben dedim: Bir kle veya mkatep kle Cuma gn le namazn evinde klsa sonra azad edilse, o azad edilince cumada hazr bulunmak istese, bylece o imama gelip ona uyup namaza balasa onunla beraber iki rekt klsa ne dersin? Bu onun iin yeterli olur ve bu farzdr, dedi. Ben dedim: Eer o gelir, fakat imam namaz klm olursa? Onun le namazn drt rekt olarak yeniden klmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o gelse, namaza yetiip imama uysa, sonra abdesti bozulsa, gidip abdest alp gelse, fakat imam ayrlm olsa ne dersin? Eer o konumamsa, namaz zerin devam eder, dedi. Eer konumusa le namazn drt rekt olarak 1680 yeniden klar. Ben dedim: Bir kadn le namazn evinde kld; sonra o cumaya gitmeyi dnd ve gelip namazda imama uydu. Bylece imamla beraber Cuma namazn kld. Bunlarn hangisi farzdr, ne dersin? Cuma namaz farzdr, dedi. Ben dedim: Eer o geldii zaman imam cumay bitirip namazdan ayrlm olsa? Ebu Hanifenin grne kyasla o, leyi drt rekt klmas gerekir, dedi. Ben dedim: O benim sana anlattm eylerin hepsinde ayn erkek mesabesinde midir? Evet, dedi. Ben dedim. mm veled, mdebber cariye ve mkatep cariye de azad edildikleri zaman ayn byle midir, sana btn anlattklarmda 1681 o eit midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir adam Cuma gn namazda imama uydu. Bylece imam onlara namaz kldrd. mam ikindi vakti girinceye kadar namazdan ayrlmad; ne dersin? Onlarn namazlar fasit olmutur, dedi. mamn onlara le namazn drt rekt kldrmas gerekir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Bize gelince, , eer imam ikindi vakti girmeden nce teehht miktar oturmusa biz onlarn namazn tamam sayyoruz. Eer o bu halde iken glecek olursa, baka bir namaz iin onun abdest almas gerekir. Ben dedim: Eer imam bu durumda iken teehhd okuduu halde 1682 glm olsa, hatta o kahkaha ile glse, vakit ktktan sonra baka bir namaz iin onun abdest almas gerekir mi? Hayr 1683 dedi. Ben dedim: Eer bir adam gelip imam bu halde iken namazda ona uysa o ona uymu saylmaz, deil mi? Evet, dedi.
Metindeki ve in kane kad tekelleme ifadesi S nshasnda byle, A da kane tekelleme eklinde dier nshalarda ise in tekelleme eklinde gelmitir. 1677 Metindeki salla kelimesi H nshasndan dmtr. 1678 Metindeki ve ysalli kelimsi S nshasnda fe yalli olarak geldi. 1679 Metindeki en yestakbilu kelimesi S nshasnda en ysalliye olarak gelmitir. 1680 Erbea rekeatin kelimesi Z ve HA da byle, S nshasnda erbean eklinde geldi. Fakat erbea rekaatin ifadesi dier nshalarda gelmedi. 1681 Metindeki zekert kelimesi yerine S ve H nshalarnda vasaft kelimesi gelmitir. 1682 Metindeki yeteehhed hel ifadesi S nshasnda ve teehhede fe hel olarak gelmitir. 1683 Metindeki kale la kelimesi, HA ve S nshalarnda kale neam olarak geldi. Ben dedim buradai farkllk imamdan gelen fark iki rivayete dayanmaktadr. Serahsi Mebsutunda (II, 32) yle diyor: (Eer kahkaha ile glse ona abdest gerekmez. Bu Muhammedin grdr ve bu Ebu Hanifeden gelen iki rivayetten birisidir). nk cumann fasid olmasyla birlikte yasak da ortadan kalkmtr. (Ebu Yusufun yannda ise bu Ebu Hanifeden gelen iki rivayetten birisidir). Farzn fasid olmasyla yasak ortadan kalkmaz. (O kahkaha ile gld zaman onun zerine abdest gerekir). Bu kahkaha namazn haramna rast geldii iin gerekir.
1676

189

Ben dedim: Hastalk veya baka 1684 bir mazereti olmad halde cumaya gitmek istemeyen bir kimse le namazn ne zaman klar, ne dersin? O bunu imam 1685 cumay bitirip ekildii zaman klar, dedi. Ben, eer bundan nce klarsa, dedim? Bu onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: mam bir ehirden veya bir kentten geerken bylece Cuma gn o yre halkn toplasa kendisi yolcu olduu halde onlar iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, imam bu konuda bakasna benzemez. Sen bilirsin ki, imam olmadan Cuma olmaz. Ben dedim: Bir adam, Cuma gn emir (o yrenin bakan) ona emretmeden1686 cemaate iki rekt namaz kldrd, ne dersin? Bu onlar iin yeterli olmaz, dedi, onlarn leyi yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Eer ona o yerin bakan emretmi ise veya o bakann vekili ise yahut emniyet mdr 1687 ya da hkim ise? Onlarn namazlar kendileri iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Yolcu bir adam, bir ehre geldi, bylece o, o yre halk ile beraber cumada hazr bulundu, bu onun iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin byle, o yolcu deil mi dedim? O, bir cemaatle birlikte namaza balad zaman onlarn namazn klar. 1688 Sen biliyorsun ki, o, le namaznda bir mukime uymu olsayd 1689 onun drt rekt klmas gerekecekti. Sen biliyorsun ki, onlardan hibirisine cumada hazr bulunma gereklilii olmad halde, eer bir kadn veya bir kle cumada hazr olsayd, onun iki rekt klmas gerekirdi. Ben dedim: mam Cuma gn hutbe okurken cemaatin hepsi 1690 korksa 1691 ve bylece olarn hepsi gitse ve imamla beraber sadece bir tek kii kalsa, o imamla beraber ka rekt klar ne dersin? O, drt rekt klar, dedi. Ancak imamdan baka orada tane adam 1692 olursa imam onlara cumay kldrr. Bu, olmas gereken en saydr. Ben dedim: Eer onunla beraber kleler veya hr adamlar bulunursa? mam onlara cumay iki rekt kldrr, dedi. Ben dedim: Eer onunla beraber sadece kadnlar bulunsa ve hibir erkek olmasa? O kadnlara 1693 leyi drt rekt kldrr, dedi. Ben dedim: Klelerin ve kadnlarn farkl olmas nereden kaynaklanyor, hlbuki Cuma onlardan hibirisinin zerine bor deildir? nk dedi, kleler, erkektirler. Kadnlar ise erkekler gibi deildir. Ben dedim: mam Cuma gn cemaate hutbe okudu ve bylece onlara bir rekt namaz kldrd sonra cemaat korkup 1694 hepsi gitti sadece imam kendisi kald, o ka rekt klacak, ne dersin? Cumay iki rekt klacak dedi. Ben dedim: Eer cemaat korkar, namaza baladktan sonra fakat bir rekt klmadan nce giderlerse? mamn le namazn drt rekt klmas gerekir, dedi. O kld namazn zerine bina etmez. (O, kld namazna devam etmez.).-Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle diler: O her iki halde de Cuma (klmaya) devam eder. nk o Cuma klmaya balamtr, cemaatin

Metindeki min kelimesi H nshasndan dmtr. . Metindeki el-imam kelimesi Z, HA ve S nshalarndan dmtr. 1686 Metindeki en yemrahu el-emiru ifadesi H de en yemrl-emiru eklinde geldi. 1687 Metindeki urtatin kelimesi HA ve S nshalarnda e-urtati olarak geldi. 1688 Metindeki salla kelimesi H nshasndan dmtr. 1689 Metindeki ennehu lev ifadesi H nshasnda lev ennehu eklinde geldi. 1690 Metindeki kllhum kelimesi S de yoktur. Hlbuki o burada uygundur. 1691 Metindeki fe fezia kelimesi S de byle, dier nshalarda ise ve feria eklinde geldi. 1692 Metindeki selaset ricalin ifadesi S de selas ricalin , Hde de ricaln selasetn eklinde geldi. 1693 Metindeki bi hine kelimesi S de byledir. Dier nshalarda ise o bi him olarak gelmitir. 1694 Metindeki feiza kelimesi Sde ve Muhtasarda byledir. Dier nshalarda ise feria olarak gelmitir ki, bu bir tahriftir.
1684 1685

190

ondan ayrlp gitmesi cumay bozmaz. Eer cemaat, o cumaya balamadan nce ondan1695 ayrlp gitmi olsa onun leyi drt rekt klmas gerekir. 1696 Ben dedim: Bir adam Cuma gn imam ile beraber namaz kld. Fakat secde etmeye kadir olamad, bir adamn srtna secde etti, bu onun iin yeterli olur mu, ne dersin?1697 Evet, dedi. O secde etmeye kadir olamad zaman bu onun iin yeterli olur. Ben dedim: Kim cuma namazn kemerlerde ve kap eiklerinde 1698 klarsa, bu onun iin yeterli olur mu, ne dersiniz? Evet, dedi. Ben dedim: Kim sarraflarn dkknlarnda Cuma klarsa, bu onlar iin yeterli olur mu, ne dersin? Eer kemerlerin altlarnda namaz klan cemaat varsa ve saflar birbirine bitiik ise bu onlar iin yeterli olur, dedi. Eer orada namaz klan bir kimse yoksa namazlar onlar iin yeterli olmaz. nk onlarla imam arasnda bir yol vardr. Ben dedim: Cuma gn cemaat Cuma namaznda ve bakalarnda direklerin arasnda saf tuttuu zaman bu mekruh olur mu, ne dersin? Ben bunu mekruh grmem ve bunda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Bir adam Cuma gn imama (sadece) bir rekt yetiirse veya o imama selam vermeden nce teehhtte yetiir yahut teehhtten sonra fakat selam vermeden nce yetiir ya da o selam verdikten sonra fakat sehiv secdesi yaparken yetiirse ne dersin? O namazda imama yetimi olur ve onun iki rekt klmas gerekir, dedi.1699 Ben dedim: Bir adam 1700 Cuma gn 1701 imamn arkasnda iken onun abdesti bozulsa, bylece o ayrlp gitse ve abdest alp 1702 gelse, geldiinde imam namaz bitirip

Metindeki anhu kelimesi H nshasndan dmtr. Hkim bu meseleyi gzel bir ekilde zetlemitir. O yle dedi: mam hutbeyi okuduktan sonra cemaat korkup bylece ayrldklar zaman imam ancak kendisinden baka orada erkek bulunursa, bunlar ister hr, ister kle veya ister yolcu olsunlar, onlara cumay kldrr. Eer imam onlara bir rekt kldrdktan sonra cemaat giderse, o Cuma namaz klmaya devam eder. Eer o rk etmi, fakat henz onlar gitmeden nce secde etmemi ise, Ebu Hanifenin grne gre, o le namazn yeniden klar. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Cemaat imamla beraber olduu halde o namaza balad zaman cumaya devam eder. Eer o rk etmi fakat secde etmeden onlar gitmi ise, Ebu Hanifeye gre leyi yeniden klar Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: mam, cemaat arkasnda olduu halde namaza balad zaman, o Cuma namazna devam eder. Eh. Varak 27. 1697 Ne dersin cmlesi esas nshadan dmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr. 1698 et-tak: binalardaki kemerler. Yani yay gibi olan yap. Es-sddet :kap eii zerinde glgelik olan yer. 1699 Muhammed, Hz. Peygamberin Kim imamla beraber Cumadan bir rekta yetiirse, o, namaza yetimi olur. Eer o, namaza cemaat otururken yetiirse drt rekt klar, hadisine dayanarak drt klar, dedi. Ebu Hanife ile Ebu Yusuf ise Hz. Peygamberin (namazdan) yetitiiniz kadarn klarsnz yetiemediinizi de tamamlarlarsnz, hadisini delil getirirler. O da zaten iki rekt karmtr. Sonra cumaya niyet edip leye nieyet etmemesiyle de anlalmaktadr ki, o teehhde yetimekle cumaya yetimi olur. Hatta o le namazna niyet etse onun imama uymas caiz olmaz. Sonra bu farz namaz, imama uyan yolcu kii hakknda olduu gibi, bazen imama uymakla bir artma belirir. Bazen da Cuma hakknda olduu gibi bir noksanlk belirir. Sonra yolcu kiinin mukime uymasnda farz belirleme konusunda bir rektla ondan daha aada olan ksm arasnda bir fark yoktur. te burada da yledir. Hadisin tevili, o cemaate onlar oturuyorken yetitii zaman selam verirler (eklindedir). Burada kyas ise Ebu Hanife ile Ebu Yusufun syledikleridir. Ancak Muhammed tedbirli davranarak yle der: O, ihtiyat olarak drt rekt klar, bu onun cumas olur. Bunun iin onun her rektta kraati okumas gerekir. Tahavinin de ondan zikrettii zere, yine byle birinci oturu imama lazm olduu gibi ona da gerekmektedir. Muallann Muhammedden yapt rivayetinde ise yle denilmektedir: Birinci oturu ona gerekli deildir; nk bu bir ynyle le namazdr. Bylece birinci oturu onun hakknda farz deildir. Hlbuki bu ihtiyatn bir anlam yoktur. Zira bu le namaz olmusa, bylece onun bunu Cuma namaz iin alm olduu iftitah tekbiri zerine bina etmesi mmkn deildir. Eer o, Cuma olmu ise, Cumann drt rekt olmas mmkn deildir. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 35 1700 Metindeki raclen kelimesi S nshasnda er-racl olarak gelmitir. 1701 Metindeki yevmel-cmati ifadesi S nshasnda fi yevmiil-cmati eklinde geldi. 1702 Metindeki ve tevaddae kelimesi esas nshada byle, dier nshalarda ise fe tevaddae olarak geldi.
1695 1696

191

ayrlm olsa o nasl yapar, ne dersin? Eer o konumu ise 1703 le namazn drt rekt olarak yeni batan klar, eer konumam ise o, iki rekt tamamlayncaya kadar namaza, kald yerden devam eder, dedi. Ben dedim: Bir adam Cuma gn imama teehhtte iken yetiirse o cumay klacak m ne dersin? Evet dedi. Ben niin dedim? Bir yolcu kii namazda mukime uyduu zaman ka klar, ne dersin, dedi? Ben o, mukimin namazn klar ve drt rekt klar, dedim. te dedi, bu da o da biridir. Sen biliyorsun ki, o namazda imama yetiip ona uymu olsa onun zerine imamn namaz farz olur. Bylece o imamn namazndan bakasn nasl klabilir, hlbuki o, onun namazna tabi olmu ve o namaza niyet etmitir! Muhammed, eer o son rekate yetiememise cumay drt rekt klar, dedi. Bu (ayn zamanda) Zferin grdr. Ben dedim: Bir imam Cuma gn le namaz vaktinde cemaate hutbe okudu, fakat Cuma namazn ikindi namaz vaktinde kldrd. 1704 Bu bulutlu bir gnde oldu. Onlarn bu namaz kendileri iin yeterli olur mu, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o le vakti kncaya kadar hutbeyi okumam olsa ve sonra ikindi namaz vaktinde hutbeyi okuyup cumay kldrm olsa? Bu her iki halde de onlar iin yeterli olmaz ve onlarn leyin drt rekt olarak klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Onun bundan maksad ancak aasz, nebatsz bir yer 1705 bulmak deil, askerin kendi kendine serbest kalmasn salamak olduu halde, askerin komutan 1706 bir ehirde insanlarn yanna inip konaklasa onun namaz ksaltmas gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Onun Cuma gn cemaate hutbe okuyup iki rekt namaz kldrmas zerine bir bor mudur? Evet, dedi. Ben dedim: Bir imam Cuma gn cemaate hutbe okudu ve hutbeyi bitirip ayrlrken onun zerine baka bir emir geldi. Gelen bu yeni emir evvelkinin hutbesi ile mi namaz kldrr, yoksa yeniden hutbe okur mu, ne dersin? Eer o, nceki emirin hutbesi ile namaz kldrrsa drt rekt kldrr. Fakat o cemaate kendisi hutbe okursa onlara iki rekt (Cuma) namazn kldrr. 1707 Ben dedim: Cuma gn cemaatin le namazn cemaatle klmalarn sen mekruh grr msn, ne dersin? Evet, dedi, onlar bir ehirde olurlarsa bunu onlar iin mekruh sayarm. Ben dedim: Onlar bir zindan veya hapishanede 1708 olduklar zaman da byle midir? Evet, dedi, eer klarlarsa bu onlar iin yeterli olur. Ben dedim: mam Cuma gn kraati dndan m okur, ne dersin? Evet, dedi. 1709

Metindeki kad kelimesi HA ve S nshalarnda byle gelmi, dier nshalarda gelmemitir. Metindeki ve salla el-cmate ifadesi esas nshada ve salatel-cmati olarak geldi. Dier nshalarda ise ve salla el-cmate eklinde gelmitir ki, doru olan budur. 1705 Metindeki berahan kelimesi yerine H nshasnda nezahan gelmitir. Berah, aa ve baka bir ey gibi rt-glgelik bulunmayan bir yerdir. Murib, I, 33. 1706 Metindeki emir-u askerin ifadesi S nshasnda imam- askerin olarak gelmitir. 1707 Serahsi erh-ul Muhtasarda dedi ki, eer birinci emir, ikinci emirin geldiinden habersiz olup cemaate namaz kldrm olsa bu onlar iin yeterli olur. nk o, ikinci emirin geldiini bilmedii mddete azledilmez. Eer onun geldiini bilirse yeterli olmaz; ancak ikinci emir cumann artlarn zerinde toplad iin, ona cumay kldrmas hususunda emrederse onlar iin yeterli olur. Denildi ki: ikinci emir hutbede hazr olmad iin cumay kldrmaya malik olmamas dolaysyla, onun, birinciye cumay kldr diye emir vermesi sahih olmad sebeple bu, onlar iin yeterli olmaz. Biz bunu daha nce anlatm bulunuyoruz. Eh. II, 35. 1708 Metindeki mahbes kelimesi HA da byle, A ve Z de ise meclis olarak geldi. Bana gre bu mahbesin bozulmu eklidir. S de Habs eklinde, Hde de bihabsin eklinde gelmitir. 1709 Ebu Hreyre, Resulllah birinci rektta Cuma suresini, ikinci rektta da Mnafikun suresini okudu, dedi. Numan b. Beir de birinci rektta el-Ala suresini, ikinci rektta ise aiye suresini okudu dedi.- Serahsinin erh-ul Kfide syledii burada bitti. II, 36.
1703 1704

192

Ben dedim: Cumaya gelmek kimlerin zerine farzdr? ehir halkna, dedi. 1710 Ben dedim: Zrarede 1711 veya o gibi bir yerde oturan kimsenin Kfeye cumaya gelmesi gerekir mi? Hayr, dedi. Ben dedim, Hire ve Medine 1712 halk da byle midir? Evet, dedi, Cuma bu kimseler zerine farz olmaz. Ben dedim: Cuma gn hutbe namazdan nce mi yoksa sonra m ne dersin? Hutbe bilakis namazdan ncedir, dedi. Ben dedim: mam cemaate namazdan sonra hutbe okursa bu onlar iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer o onlara cumay kldrsa bundan sonra da hutbe okusa? Bu hutbeden sonra imamn ve cemaatin 1713 cumay yeniden klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Bir adam Cuma gn imama yetiti; rk etti ve ban rkdan kaldrd ve imamn abdesti bozuldu ve bu adam ne geirdi. Bylece bu cemaate secde ettirdi, ne dersin? Onlar iin yeterli olur 1714 dedi. Ben dedim: Bu ne geen kimse iin de yeterli olur mu? 1715 ki secde ile beraber yeterli olur, dedi. Fakat o bu iki secdeyi namaznda hesaba katmaz. 1716 nk o, rka yetiememiti. Ancak o iki secdeyi nafile olarak yapar ve imamla beraber klmay kard rekt klar. Ben dedim: Bu kendisine yeterli olmad halde arkasndaki kiilere nasl yeterli olur? nk dedi, o eer imamn arkasnda olmu olsayd, onun bu iki secdeyi yapmas gerekecekti. 1717 Ben dedim: Yolcu bir adam, imamla beraber cumada hazr bulundu ve o hutbeye yetiti. Hutbeyi bitirip tamamlad zaman imamn 1718 abdesti bozuldu ve namaza balamadan nce bu adam ne geirdi.1719 Bylece yolcu, cemaate Cuma namazn kldrd. Onlarn namazlar yeterli olur mu, ne dersin? Evet, dedi. (Ben, kle de byle midir, dedim? Evet, dedi.) 1720 Ben dedim: Yolcu kii Cuma gn imamn hutbesinde hazr
nk Hz. Peygamber, Cuma namaz ve terik tekbirleri ancak byk ehirde vardr, buyurdular. Hz. Ali, Cuma, terik tekbiri, ramazan bayram namaz ve kurban bayram namaz ancak byk ehirde vardr, dedi. Serahsi, Mebsutunda bunu byle syledi. II, 23. Serahsi dedi ki, byk ehrin tarifinin aklamasnda zahir mezhebe gre cezalar yerine getirmek ve hkmleri yrtmek iin orada bir sultan (ynetici) veya bir kadnn (hkimin) bulunmas gerekir. statlarmzdan bazlar yle dediler: (Byk ehir) bir meslek ve zanaat dalnda alan herkesin baka bir meslee gemeye ihtiya hissetmeden orada kendi meslei ile rahat alp geinme imknn bulduu bir yerdir. bn ca da yle dedi. Bu konuda sylenenlerin en gzeli udur. Eer halk onlarn en byk olan mescidinde toplanm olsa, bu mescidin onlar almamas ynyle bir Cuma mescidi yapmaya ihtiya duyulan yerdir. te byk ehir budur ve Cuma burada klnr. Sonra zahir rivayete gre Cuma ancak bu ehirde oturan kimselere ve bu ehre bitiik banliylerde oturanlara farz olur. Ebu Yusuftan rivayet ediliyor ki, ehre yakn olan ky halkndan ary-ezan duyan herkesin gelip cumada hazr bulunmas gerekir. Eh. 1711 Zrare, Kfede bir yerdir. Benu Bekkardan bn Yezid b. Amr b. Udes ona bu ismi vermitir. Bu yer onun konak yeri idi. Bak. Mucemlbldan, II, 381. 1712 Bu el-medine kelimesi S de yok, dier nshalarda vardr. Kfenin etrafnda Medine diye adlandrlan bir yer yoktur. Belki bu bir yanltr. es-sdeyr ise Kfe etrafnda Hirenin yannda bir yer addr. -Allah en iyi bilir. 1713 Metindeki kale aleyhi ve aleyhim ifadesi HA ve S de byle, dier nshalarda ise kale aleyhim eklinde gelmitir. 1714 Bylece bu cemaate secde ettirdi, ne dersin? Onlar iin yeterli olur, dedi. cmlesi HA ve S nshalarnda Bylece bu onlara secde ettirdi; bu onlar iin yeterli olur mu? Evet, dedi. eklinde gelmitir. 1715 Metindeki fe hel kelimsi S nshasnda hel olarak gelmitir. 1716 Metindeki ve la yahtesib bihima esas nshada byle, Z ve HA da ise yahtesibuha diye, H de ise yhasibuha eklinde, S de ve Muhtasarda da haytesibu bihima olarak geldi ki, dorusu da budur. 1717 Serahsinin Mebsutunda (II, 36) yle denilmektedir: Eer denilirse ki, Eer o bu iki secdeyi hesaba katmad zaman bu onun hakknda nafile olur. Cemaat farz klyor olduu halde onlarn bu adama uymalar nasl caiz olabilir? Biz buna yle cevap veririz: Byle deildir; bilakis bu iki secde onun hakknda farzdr. O kadar ki, o bunun terk etmi olsa onun namaz kabul olmaz. Fakat o bunlar kendi hakknda hesaplama art bulunmad iin hesaba katmaz. Eh. 1718 Metindeki imam kelimesi S de byle geldi. Fakat o dier nshalardan dmtr. 1719 Metindeki fe kaddemehu kelimesi S nshasnda fe kademde el-msafira olarak geldi. 1720 Trnak iinde olan bu metin HA ve S nshalarnda byle geldi. Fakat bu dier nshalardan dmtr.
1710

193

bulunamad. 1721 Ancak o mescide girince namaza balamadan nce imamn abdesti bozuldu bylece onu ne geirdi. Yolcu nasl yapar, ne dersin? Yolcu cemaate le namazn iki rekt kldrr, sonra teehhde oturur ve selam verir. Sonra cemaat ayaa kalkar, imamsz olarak, kendi balarna ikier rekt daha klarlar. 1722 Ben dedim: mamn cumada okumas farz olan nedir, ne dersin? O ne okursa okusun gzeldir. Ancak bu konuda bir vakit tayin etmek mekruh olur.1723 Ben dedim: O minber zerinde hangi sureyi okur? Ne okursa 1724 o gzeldir, dedi. 1725 Ben dedim: Eer o minber zerinde iinde secde ayeti olan bir sureyi okursa o ve onunla beraber olan cemaat secde eder mi? 1726 Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bu sureyi namazda okursa? mam secde eder ve onunla beraber cemaat da secde eder dedi. Ben dedim: Eer o bu secdeyi yapmayp1727 namaz tamamlar ve selam verirse, bundan sonra cemaat secde eder mi? mam secde etmedii zaman onun arkasnda olanlar da secde etmez, dedi. Ben dedim: mam secde ayetini okuduu zaman bu secdeyi yapmadan nce abdesti bozulsa ve bir adam ne geirse, ne geen bu adamn bu secdeyi yapmas ve cemaatin de onunla beraber secde etmeleri gerekir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Sava topraklarnda savaan askerler bir ehri kuatp bir ay kalmak zere oray vatan ediniyorlar. Onlarn imam onlara Cuma namaz kldrr m, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onlar yolcudurlar. Ben dedim: Eer imam onlara Cuma namazn kldrrsa? Bu onlar iin yeterli olmaz, dedi, onlarn iki rekt (le namazn) yeniden klmalar gerekir. nk onlar, yolcudurlar. Onlarn cumay klmalar onlar iin yeterli olmaz. Ancak imam ile beraber byk bir ehirde klarlarsa olur. Ben dedim: Bir imam cemaate cumay kldrd, ikinci rekt tamamlaynca ayaa kalkp dik bir ekilde durdu, ne dersin? Onun oturup teehht yapp selam vermesi ve sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o le namaznn drdnce ayaa kalkp tam dik durursa onun oturmas, bylece teehht okuyup selam vermesi ve sehiv secdesi yapmas gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o le namaznda ikinci rektta kalkar ve dik bir ekilde durursa? O oturmaz, namazna devam eder. Bylece o selam verdikten sonra sehiv secdesi yapar, dedi. Ben bu farkllk nereden kaynaklanyor, dedim? nk dedi, Cuma iki rektl bir namaz olup tamamlanmtr. le de drt rektl bir namazdr; fakat o henz tamamlanmamtr. Bylece ben ikinci rekttan sonra tam ayakta durunca onun namazna devam etmesini ve namazn bitirince sehiv secdesi yapmasn istedim.1728 Ben dedim: Eer o tam dik duruma gelmemi ve kalknca hemen bunu hatrlam ise? 1729 O oturur, bylece teehht eder ve selam verir, dedi.

ve o hutbeye yetiti. Hutbeyi bitirip tamamlad zaman imamn cmlesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 1722 Metindeki fe yakdune kelimesi Z ve HA da fe ysallune eklinde gelmitir. 1723 Ancak o teberrken tebbet suresini okur. Hz. Peygamberin bunu okuduu ona gre sabittir. Bylece ona uyar. Serahsinin erh-ul Muhtasarda dedii burada bitti. II, 36. 1724 Metindeki karae kelimesi S nshasnda karaeha olarak gelmitir. 1725 nk Hz. Peygamberin minberde Dehir, mrselat ve bunlardan baka eitli sureler okuduu sabittir. 1726 Metindeki ve yescd men maahu esas nshada ve S de byledir. Z , HA ve H de ise ve yescd maahu men semiaha eklinde gelmitir. 1727 Metindeki yescdha kelimesi HA ve S nshalarnda byle geldi. ha zamiri dierinden dmtr. 1728 Muhtasarda ve Serahsi erhinde yle denilmektedir: (Cumada imam ikici rekttan sonra oturmayp ayaa kalkt zaman o dner ve oturur.) nk bu, bu namazda son oturutur. Bylece o dier namazlarda olduu gibi, son oturua dner. Mukim kii asndan olan Cuma namaz, ayn yolcu kii asndan olan le namazna benzer. nth. II, 36. . 1729 Metindeki ve lakinnehu nehada ve hyne nehada zekerahu ifadesi S nshasnda ve lakinnehu nehada ilas salati fe zekera eklinde geldi. ve hyne deki vav harfi H nshasndan dmtr.
1721

194

Ben dedim: Adam drt rekt klmaya niyet ederek, nafile namaza balad. kinciyi klnca kalkt, fakat ayakta tam dik durmadan nce hatrlad, ne dersin? O, oturur, bylece namazdan geri kalan tamamlar ve onun sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o ayakta tam dik durmu ve namazna devam etmi ise onun sehiv secdesi yapmas gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o drt rekt klmak istemiyor, bylece o ikinci rektta oturunca ayaa kalkt ve ayakta dik bir ekilde durdu sonra hatrlad? O oturur, teehhd okur, selam verir ve sehiv secdesi yapar, dedi. Ben dedim: Eer o vitir veya akam namazlarnda iki rektta ayaa kalkm olsa o, le ve ikindi namazlarnda benim sana anlattm gibi mi yapar? Evet dedi. Ben dedim: Adam Cuma gn mescidde kabalar zerine oturup bacaklarn dikerek ellerini nden balayabilir mi ne dersin? O isterse yapar, isterse yapmaz dedi. 1730 BAYRAM NAMAZLARI 1731 Ben dedim: Ky, da ve kasaba halkna iki bayramda (namaza) gitmek vacip olur mu ne dersin? Hayr, dedi. O ancak byk ehir ve kent halkna vacip olur.1732 Ben dedim: Bayram gn imam hutbe ile mi yoksa namaz ile mi balar 1733 ne dersin? Bilakis namaz ile balar, dedi.1734 Bylece (namaz) tamamladktan sora o hutbe okur sonra

Muhtasarda ve Serahsi erhinde yle deilmektedir. Cuma gn mescidde adam dilerse kabalar zerine oturup bacaklarn dikerek ellerini nden balayabilir, dilerse o bunu yapmayabilir. nk onun oturmas namaz beklemek iin olup o sebeple diledii gibi oturur. Hz. Peygamberin evinde nafile namazlarda kabalar zerine oturup bacaklarn dikerek ellerini nden bal bir ekilde oturduu dorudur. Bu namazda caiz olunca namaz bekleme halinde byle yapmak ncelikle caiz olur. Eh. II, 26. 1731 Bayram namazlar hakknda dayanak Enesten rivayet edilen u hadistir: Hz. Peygamber Medineye geldii zmaan onlarn oynayp elendikleri iki gnleri vard. Bylece Hz. Peygamber onlara Allah sizin bu iki gnnz onlardan daha hayrl olan ramazan bayram ve kurban bayram ile deitirdi, buyurdu. Bayram namaz hakknda onun snnet mi yoksa vacip mi olduu konusunda Hanefi mezhebinde ihtilaf edilmitir. Camius Sairde (yazar) onun snnet olduunu syleyerek iki bayram (bayram ve Cuma) hakknda yle diyor: Bunlarn ikisi bir gnde birleirse bunlardan birincisi (yani bayram namaz) snnettir. Hasan, Ebu Hanifenin Cuma namaz kimin zerine vacip olursa, bayram namaz da onun zerine vacip olur dediini rivayet etmektedir. Muhammed Aslda ramazandaki teravih ile gne tutulmas namaz mstesna cemaatle nafile namaz klnmaz, demitir. te bu bayram namaznn vacip olduunu gsterir. En salam gre gre bu snnettir, fakat o dinin belirtilerindendir; onu yapmak hidayet terk etmek ise sapklktr. Serahsinin Mebsutunda (II, 37) syledii burada bitti. 1732 nk biz, Cuma ve terik (tekbirleri) ancak byk ehirde olur diye hadis rivayet etmitik. Teriktan maksat, bayram namazdr. Hadiste kurban ancak teriktan sonra olur diye ifade edilmitir. Netice olarak, Cuma namaz iin hangi artlar varsa bayram namaz iin de o artlar vardr. Ancak hutbe tabii ki cumann artlarndandr bayramn artlarndan deildir. Bunun iindir ki, cumada hutbe namazdan nce, bayramda ise ondan sonra olmaktadr. nk bu o zamanda ihtiya duyulan eyleri hatrlatp retmektir..Onun iin Arafat hutbesinde olduu gibi, namazn artlarndan olmamtr. Hlbuki Cuma gnk hutbe ise sylediimiz ey sebebiyle namazn art mesabesindir. Serahsi Mebsutunda (II, 37) bu byle syledi. 1733 Metindeki e yebde kelimesi H nshasnda ibtida olarak gelmitir. 1734 Bayramda hutbenin namazdan sonra olduu hakkndaki delil, u rivayettir. Bayramda Mervan namazdan nce hutbeye knca bir adam kalkp yle dedi. Sen minbere mi ktn ey Mervan! Hlbuki Resulllah ona kmamt. Sen namazdan nce hutbe okudun; hlbuki o namazdan nce hutbe okumad. O namazdan sonra hutbe okuyordu. Bunun zerine Mervan, bu terkedilmi bir eydir, diye cevap verdi. Bunun zerine Ebu Said el-Hudri, bu zerinde karar klnm bir ey deil midir ki, (sen byle yapyorsun), ben Hz. Peygamberin sizden kim, bir ktlk grrse onu eliyle deitirsin buyurduunu iittim. Bu hadistir. (Serahsi dedi ki) Hz. Peygamber ve Raid Halifeler zamannda hutbe namazdan sonra idi. Zaten bu hutbenin namazdan nce olmasn meyye oullar icad etti. nk onlar hutbelerinde helal olmayan eylerden bahsediyorlard. Bu sebeple insanlar onlar dinlemek iin namazdan sonra oturup beklemiyorlard. Bylece onlar bunu insanlarn kendilerini dinlemeleri iin ihdas ettiler. Serahsinin erh-ul Muhtasarda (II, 37) syledii burada bitti.
1730

195

ok ksa bir mddet oturur, sonra ayaa kalkar ve hutbeyi okur. O hutbesinde Kurandan bir sure okur. Ben dedim: Sen cemaatin dinleyip susmalarn ister misin? Evet, dedi.1735 Ben dedim: Bayram namazlarnda ezan ve ikamet var mdr? Bunlarda ezan ve ikamet yoktur, dedi.1736 Ben dedim: Eer imam nce hutbe ile balasa ve hutbeyi okusa sonra onlara namaz kldrsa bu onlar iin yeterli olur mu, ne dersin? Evet dedi.1737 Ben dedim: Bayram namazlarndaki tekbirler nasldr, ne dersin? mam kalkar namaza balama, iftitah tekbirini alr, bundan sonra defa daha tekbir alr, o tekbiri ald zaman Fatiha ile bir sure okur 1738 kraat bittikten sonra o beinci tekbiri alr ve onunla rka gider, rku ve secdeyi tamamlayp ayrld zaman ikinci rekta kalkar ve Fatihat-l Kuran ve bir sure okur. Kraati tamamlad zaman tekbir daha alr sonra drdnce tekbiri alr ve rk-secde yapar, secde bitince teehhd okur ve selam verir. 1739
nk imam onlara vaaz ediyor; onun bu vaaz dinledikleri zaman onlara faydal olur. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 38 1736 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir. Bayramlarda ezan ve ikamet yoktur. Bu gelenek Hz. Peygamberden bugne kadar byle gelmitir. Bu da bize bayram namaznn snnet olduunu gsteren bir delildir. Eh. II, 38. 1737 Bu evet kelimesinden sonra A, H ve Z nshalarnda imam bayramlarda minbere kmaz sz ilave edilmitir. Fakat bu cmle S nshasnda yoktur ve dorusu da budur. nk bu mesele blmn sonunda henz yeni gelecektir. Muhtasar ve erhinde o nce hutbe okusa sonra namaz kldrsa bu, o hutbeyi hepten terk etmi olduu gibi, onlar iin yeterli olur. Eh. S. 38 1738 Metindeki bi Fatihat-il Kurani ve bi suretin ifadesi S nshasnda bi Fatihat-il kitabi ve bi suretin olarak geldi. 1739 Muhtasarda ve erhinde yle denilmektedir. (Bayram namaznda dokuz tekbir vardr. Be tanesi birinci rektta olup bunlarda iftitah ve rk tekbirleri vardr. Drt tekbir de ikinci rektta vardr. Burada rk tekbiri vardr. ki rekttaki kraat (araya zevaid girmeden) birbiri arkasna devam eder. Sahabelerin, hakknda ihtilafa dtkleri bir meseledir. Biz bn Mesudun grn anlattk; limlerimiz onu aldlar. Allah onlara rahmet eylesin. Hz. Ali ramazan bayram namaznda o on bir tekbir alr, dedi. Alts birinci rekatta bei ise ikinci rekattadr. Bunlar arasnda iftitah tekbiri, rk tekbiri ve sekiz tane zevaid tekbirleri vardr. Kurban bayramnda ise be tekbir vardr. ftitah tekbiri, iki rk tekbiri ve iki zevaid tekbiri ki, biri birinci rektta, dieri ise ikinci rekttadr. Hz. Alinin benimsedii gre gre her iki nce rektta kraatle balanr, sonra tekbir getirilir. bn Abbastan eit rivayet vardr. bn Mesudun grne benzer olarak ondan rivayet edilen bu rivayet, azdr. (genel hkmn dnda, mnferit). Ondan rivayet edilen dier iki gr ise mehurdur. Bu iki grten birincisine gre o, bayramlarda on tekbir getirir. ftitah tekbiri, rk tekbiri ve on zevaid tekbiri getirir. Bunlar bei birinci, bei de ikinci rekttadr. Dier rivayete gre ise on iki tekbir vardr. ftitah tekbiri, rk tekbiri ve dokuzu da zevaid tekbiridir; bei birinci rektta, drd de ikinci rekttadr. Ebu Yusuftan onun bu gre geldii rivayet edilmitir.- Bu ayn zamanda afiinin grdr. Bugn insanlar bununla amel etmektedirler. nk velayet-ynetim Abbasilere geince onlar, insanlara tekbirlerde dedelerinin gr ile amel etmeyi emrettiler. Onun kabul ettii gre gre her rekta tekbir ile balanr. Biz ise ancak bn Mesudun grn alm bulunuyoruz. nk bu, aralarnda Ebu Mesud el-Bedri, Ebu Musa el-Eari ve Huzeyfe b. ElYeman gibi sahabelerin bulunduu bir cemaatin zerinde itikat etmi olduu bir husustur. Zira Velid b. Ukbe bunlara geldi ve bu bayramdr, yleyse benim nasl yapmam emredersiniz? Onlar bn Mesuta anlat dediler. Bylece o, ona bu zellikleri anlatt. Onlar da bn Mesuda bu anlattklarna katldlar. Hadiste Hz. Peygamberin bayram namaznda drt defa tekbir ald sonra cenaze namazndaki gibi drt tekbir aln, bylece bu size kark gelmesin dedi. O baparman yumarak parmaklaryla iaret etti. te burada sz, tatbikat, iaret, aklama ve destekleme vardr. Ancak biz iki kraatin arasnda pe peelik bulunduunu sylyoruz. nk tekbirler hemen farz olan zikrin arakasndan getirilmektedir. Bylece birinci rektta tekbirler iftitah tekbirinin hemen arakasndan, ikinci rektta ise kraatin arkasndan sylenmektedir. Zira tekbirlerin aralar mmkn olduu kadar toplanmaktadr. Bylece birinci rektta zevaid tekbirleri ile iftitah tekbiri birlemekte, ikinci rektta ise zevaid ile rk tekbiri birlemektedir. Fakat kitapta tekbirlerin aralarndaki faslann miktar aklanmamtr. Ebu Hanife bu konuda o, iki tekbir arasnda defa sbhanellah diyecek kadar susup bekler demitir. bn Ebi Leyla, o bu tekbirlerden hangisini dilerse onu alr, demitir. Bu Ebu Yusuftan gelen bir rivayettir. nk u aktr ki, onlardan her birisi, ancak Hz. Peygamberden grd veya ondan duyduu eyi almaktadr. Zira bu, gr ile bilinecek bir ey deildir. Ancak biz diyoruz ki, sonra gelen evvelkini fesheder. O nedenle az ile ok arasnda geciktirme yapmann bir sebebi yoktur. Eh. II, 38.
1735

196

Ben dedim: O, bu dokuz tekbirin her birini alrken ellerini kaldrr m? 1740 Evet, dedi. Ben dedim: O, bu dokuzdan iki tekbirde ellerini kaldrmaz 1741 ancak bunlardan yedisinde kaldrr deil mi? Evet dedi. Ben dedim: Onun bu iki elini kaldrd tekbirler hangileridir? O namaza balad zaman ellerini kaldrr, sonra defa tekbir alr ve ellerini kaldrr, sonra beinci tekbiri alr, fakat onda ellerini kaldrmaz. 1742 O ikinci rekta kalkt ve kraati okuduu zaman defa tekbir alr ve ellerini kaldrr. Sonra rk iin tekbir alr bunda ellerini kaldrmaz. 1743 Ben dedim: Ramazan bayramnda, kurban bayramnda, hutbede ve namazda tekbir hep ayn mdr? Evet, dedi. Ben dedim: Bayram karm olan kimsenin bir ey klmas gerekir mi, ne dersin? Dilerse klar, dilemezse klmaz, dedi. Ben, eer klmak isterse ka rekt klar, dedim? Dilerse drt rekt klar ve dilerse iki rekt klar, dedi. 1744 Ben dedim: mamn, krdaki namazgha 1745 gittii zaman mescidde insanlara namaz kldrmak iin bir vekil brakmas gerekir mi, ne dersin? Eer yaparsa gzel olur, dedi. Eer yapmazsa onun zerine bir ey gerekmez. 1746 Ben dedim: Eer vekil brakrsa bu vekil nasl kldracak? mam krdaki namazghta onlara nasl kldrrsa o da yle kldrr, dedi. Ben dedim: Bayram gn imam ile beraber olduu halde bir adamn krdaki namazghta abdesti bozuldu. Bylece o, Kfeye dnse namaz karacandan korkuyor, suyu da bulamyor, bu adam nasl yapar, ne dersin? O teyemmm alr ve insanlarla beraber namazn klar, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, eer o bayramlar karrsa 1747 onun zerinde bir namaz olmaz. nk bayram namazlar 1748 cenaze namaz mesabesindedir. Sen biliyorsun ki, o 1749 cenaze namaz kld zaman 1750 abdesti bozulunca teyemmm alp onun namazn klar. 1751 te bayram da byledir. Ben dedim: Bir rekt kldktan sonra abdesti bozulursa o, bulunduu yerde teyemmm alp namazna devam1752 eder mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o teyemmm almaz, fakat Kfeye giderse, orada abdest alp namazgha geri dnerse ve geldiinde imamn namaz klm olduunu grrse nasl yapar? O, imamn namaz gibi iki rekt namaz klar ve imamn tekbir ald gibi tekbir alr. 1753 Ben dedim: o bu iki rektta kraat eder mi, okur mu? Hayr, dedi. Ben dedim Onun bu hali nedir, tekbir alyor, fakat okumuyor? nk dedi, imamn kraati onun iin de kraattir. Fakat imamn tekbiri onun iin tekbir olmaz. Sen biliyorsun ki, imamn arakasnda
Metindeki et-tis tekbiratin ifadesi S nshasnda es-sebi et-tekbirati, HA da ise es-sebi tekbiratin eklinde geldi. Eer bunlardan iki rk tekbiri saylmazsa bu da dorudur. 1741 O, bu dokuzdan iki tekbirde ellerini kaldrmaz ifadesi, S nshasnda o bu yediden baka bir tekbirde kaldrmaz eklinde gelmitir. 1742 Ebu ismet, Ebu Yusuftan hikye ediyor ki, o, bu tekbirlerden hi birinde ellerini kaldrmazd. Serahsi bunu erh-ul Kfide syledi. II, 39. 1743 O ikinci rekta kalkt ve kraati okuduu zaman defa tekbir alr ve ellerini kaldrr. Sonra rk iin tekbir alr bunda ellerini kaldrmaz. Bu cmle HA ve Sde byle geldi. Fakat o, dier nshalardan dt. 1744 nk Hz. Ali Hz. Peygamberin yle dediini rivayet etmitir. Kim, bayramdan sonra drt rekt namaz klarsa, Allah, yerde bitmi tm otlar ve tm yapraklar kadar ona iyilik yazar. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 39. 1745 Metindeki el-cebbanet kelimesi b harfini eddesi ve h harfi hazfedilmesinden ok, sabit olur. Bu krdaki namazgh demektir. Misbah-ul Mnir, I, 67. 1746 Hz. Aliden rivayet ediliyor ki, o kendisi krdaki namazgha gittii halde camide kuvvetten dm kiilere bayram namaz kldracak bir kimseyi vekil brakmt. Bunu Serahsi erh-ul Muhtasarda (II, 40) zikretti. 1747 Metindeki li ennel-ideyn in fatethu cmlesi, S nshasnda li ennel-ide iza fatehu eklinde geldi. 1748 Metindeki ve salat-l ideyn cmlesi S nshasnda ve salat-l iydi klinde geldi. 1749 Metindeki fe innehu kelimesi S ve H de innehu olarak gelmitir. 1750 Metindeki iza kelimsi yerine H nshasnda lev Kelimesi gelmitir. 1751 ve ysalli kelimesi esas nshada ve D de byle, dier nshalarda ise fe ysalli eklinde geldi. 1752 ve yemdy kelimesi H nshasnda ev yemdy olarak gelmitir. 1753 ve ykebbiru kelimesi Sde ykebbiru olarak geldi. Fakat o, H den dmtr.
1740

197

olan kimseler onunla beraber tekbir alrlar, ama okumazlar. te bu ve onun arakasndaki eittir. Zira 1754 o namazn evvelinde imama yetimitir. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: O, namazda imama abdestli olarak uyduu zaman teyemmm onun iin yeterli olmaz. nk namaz bundan kamaz. 1755 Bu Zferin grdr. Ben dedim: mam bayramlarda belli bir ey okur mu, ne dersin? Bize dedi, Hz. Peygamberin Ala ve aiye surelerini okuduu ulat. 1756 O, Kurandan hangi sureyi okursa okusun, bu onun iin yeterli olur. 1757 Fakat adam, Kurandan kesin 1758 bir sure tayin edip (hep onu okur) ve bu namazda ondan baka bir ey okumazsa bu mekruh olur. 1759 Ben dedim: ki bayram namazndan nce bir namaz var m? Hayr dedi. Ben dedim: Ondan sonra bir namaz var m? O isterse drt rekt klar 1760 isterse hi klmaz, dedi.

ve li ennehu kelimesi H ve S nshalarnda byledir. Dier nshalarda v harfi dmtr. salat kelimesi esas nshadan, Z ve H den dmtr. O, HA ve S nshalarndan ilave dilmitir. 1756 Bu hadisi Ebu Hanife brahim b. Muhammed b. El-Mnteir, onun babas, Habib b. Salim ve Numan b. Beir yoluyla Hz. Peygamberin iki bayram ve cumada Ala ve aiye surelerini okuduunu msned olarak rivayet etti. Harisi bunu Msnedinde Kasm b. Hakem, Ebu Yahya el-Hammani, Hasan b. Ziyad, Ebu Yusuf, Eyyub b. Hani, Muhammed b. Mesruk, Said b. Ebul-Cehm, Esad b. Amr, shak b. Yusuf el-Ezrak, Mukri, Afif b. Salimel-Mevsli ve Ebyad b. Aarru Anh yoluyla rivayet etmitir. Bu son kiinin rivayeti sadece iki bayram hakkndadr. Bunu Hafz Talha senedi ile beraber Kasm, Ebyaz ve el-Hammani yoluyla rivayet etmitir. Hafz Muhammed b. El-Muzaffer bunu Msnedinde Kasm, Cerir b. Abdlhamid yoluyla ondan rivayet etmitir. Hafz, bunu ayn ekilde ube brahimden rivayet etti dedi. bn Husrev bunu isnadyla beraber ad geen bn Muzafferden rivayet etti. O bunu Muhammed b. Mesruk yoluyla ondan ve Sevriden ve Ebu Abdurrahman elMukri yoluyla ondan rivayet etti. Bunu mam Hasan b. Ziyad da Kitab-l Asarnda ondan sened ve metin olarak rivayet etmitir. Bak. Camiul-Mesanid, I, 374. Bunu bn Husrev, Kasm b. Hakemden rivayet etti ve Ebyaz b. Aar da Hakemden rivayet etmitir. Bu rivayetin metni yledir: O bu iki bayramda Ala ve aiye surelerini okurdu. (bn Hsref) Muhammed b. Mesruk yoluyla tahri etti. Bu rivayeti bize Sfyan ve Ebu Hanife, brahim b. Muhammed b. El-Mnteirden o da babasndan Habib b. Salim yoluyla ayn ekilde rivayet etti. bn Hsrev bu rivayetin aynsn yine el-Mukriden rivayet etti. Hafz Ebu Naym bu rivayeti mam Azamn kendi Msnedinde Ebyaz b. El-Aar tarikiyle Ebu Hanifeden, brahim b. Muhammed b. El-Mnteirden, Habib b. Salim yoluyla Numan b. Beirin Hz. Peygamber iki bayramda ve cumada Ala ve aiye surelerini okurdu dediini haber verdi. Hafz Ebu Naym, Muhammed b. Mesrukun bu rivayeti Eyb b. Hani, Hasan b. Ziyad, Hasan b. El-Furat, Ebu Yusuf ve Said b. Ebil-Cehmden rivayet ettiini syler.. Eh. Ayn ekilde bu rivayeti Muhammed b. El-Mnteir, aradaki ravileri atlayarak rivayet etti. Sonra Mnteirden bu haberi, Abdullah b. Bzey, ayb b. shak tarikiyle, brahim b. Muhammed, babas, Habib ve Numandan, Hz. Peygamberin, cuma (ve iki bayram namazlarnda) Ala ve aiye surelerini okuduunu rivayet etti. Sz konusu bu iki rivayeti ayn ekilde Kasm b. El-Hakem, Hammani ve shak b. Zeyd Ebu Hanifeden rivayet etmilerdir. Bylece bu iki rivayet tarik Ebu Hanifeden de rivayet edilmekle mtabi klnm (yani rivayet desteklenmitir.) Bu haberin brahimden ve Habibin kendisinden rivayet edilmesine gelince, el-Furat b. Halid, Yahya b. Said elmevi, rivayeti Musaire isnad ederek rivayeti desteklemilerdir. brahimin bu rivayeti hakknda: Babas, Habib es-Sevri, ube, Musair ve Cerir b. Abdlhamidden rivayet edildi denilmesi, onun bu rivayeti baka bir rivayete mtabi klmasndan (desteklemesinden)dr. Sonra onlardan her biri bu haberi brahimin senedi ile tahri etmilerdir. Ben dedim: Cerir ve Ebu Avvane de bu rivayeti brahim ve babas ile desteklemitir. Ubeydullah b. Abdullah da Numandan rivayet ederek Habibi desteklemitir. 1757 Eer o bu iki sureyi okumakta teberrken Resulllaha uyarsa bu gzel bir ey olur. Bunu Serahsi, erh-ul Muhtasarda (II, 40) syledi. 1758 Hatmen kelimesi S nshasndan ktibin yanlgs ile dmtr. 1759 Bylece belki baz insanlar bu namazda ancak bu sureyi okumak caizdir gibi bir zanna kaplabilirler. Hlbuki o, bylece dinde olmayan bir eyi ona sokmu olmaktadr. Hz. Peygamber yle buyurdu Kim bizim dinimize ondan olmayan bir eyi sokarsa, o reddedilmitir. 1760 Bu bayram gnne mahsus Hz. Alinin Hz. Peygamberden rivayet ettii bir hadis vardr. Hz. Peygamber, Kim bayram namazndan sonra drt rekt namaz klarsa Allah ona yerde biten her bir ot ve her bir yaprak kadar iyilik yazar, buyurdu. Serahsinin erh-ul Muhtasarda (II, 39) syledii burada sona erdi.
1754 1755

198

Ben dedim: Bir adam, bayram namaznda teehhtten sonra selam vermen nce imama yetiti veya selam verdikten sonra sehiv secdesi yaparken yetiti bylece hemen ona uydu sonra imam selam verdi. Bu adam ayaa kalkar ve bayram namazn kla m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: O kraat eder ve tekbir al m? 1761 Evet, dedi. 1762 Ben dedim: O imama yetitii zaman nasl namaz klar ve kalktnda nasl tekbir alr? 1763 O kalktnda dedi, defa tekbir alr, sonra Fatiha suresini 1764 okur ve bir sure 1765 daha okur. Sonra drdnc tekbiri alr ve bununla rka gider ve secde yapar. Sonra ikinci rekta kalkar ve Fatihay ve Kurandan bir sure okur. Sonra drt tekbir alr ve drdnce tekbirde rka gider. Ben dedim: Niin byle sekiz tekbir yaptn? nk dedi, o, namaza balarken imama uyduu zaman iftitah tekbiri almt. Bylece ben bu tekbiri ondan kaldrdm. Ben dedim: Bir adam bayram 1766 namaznda imama ikinci rektta yetiti. mam selam verince o kard rekt kaza etmek zere ayaa kalkt o nasl tekbir alacak ne dersin? O, Fatiha suresini ve bir sure daha okur, sonra drt tekbir al ve son tekbir ile rka gider, dedi.1767 Ben dedim: Bu iki bayram namaznda imamn dokuz 1768 tekbirden daha fazla tekbir getirmesi gerekir mi ne dersin? Ben bunu onun iin ho grmem, dedi. Ben dedim: Eer o byle yapacak olursa ona bir zarar gelir mi? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer bir imam bayram namaznda secde ayetini okursa ne dersin? mamn secde etmesi ve onunla beraber de cemaatin secde etmesi gerekir, dedi. Ben dedim: Eer o secde ayetini hutbede okusa yine byle midir? Evet dedi. O bu secdeyi yapar ve onu iiten herkes de onun beraber yapar. Eer o bunu namazda okursa imam bu secdeyi yapar ve bu secde ayetini iiten ve iitmeyen herkes namazda onunla beraber 1769 secde eder. Ben dedim: Bu iki bayramda kadnlar camiye gitmek zorundalar m ne dersin? Bu konuda onlara ruhsat verilmitir, dedi. 1770 Bugn ise ben onlarn camiye gitmelerini
ve yakra ve ykebbiru ifadesi H nshasnda ve ykebbiru ve yakra olarak geldi. Bu cevap sorusu ile beraber S nshasndan dmtr. 1763 ykebbiru kelimesi yerine Z ve HA nshalarnda yakra kelimesi gelmitir. 1764 Fatihat-el kurani ifadesi esas nshada ve S de byle, dier nshalarda ise bi fatihatin eklinde geldi. 1765 ve sureten S de ve Muhtasarda byle, dier nshalarda ise bi suretin eklinde geldi. 1766 el-iyd yerine H nshasnda el-abid kelimesi gelmitir. Bu fahi bir hatadr. 1767 Muhammed Cami, Ziyadat ve Ebu Sleymann Nevadirinde byle cevap verdi. O, baka bir yerde de tekbir ile balar, dedi. Bu bir kyastr; nk o kard rekat kaza etmektedir; bu sebeple neyi karmsa onu kaza eder. Fakat o istihsan yaparak yle dedi: Eer o tekbirle balam olsayd tekbirlerin arasnn birletirmi olacakt. Zira imam ile beraber kld rektta balama kraatle olmutur. Hlbuki sahabeden hibir kimse tekbirlerin arasn birletirerek arka arkaya yapmay sylememitir. Eer o kraat ile balasa bu Hz. Alinin grne uygun olur. Onun baz sahabenin dedii gibi yapmas aksini yapmaktan daha evladr. nk o, eer kraat ile balam olsa, tekbirleri, bunlar ile rk tekbirinin arasn birletirerek, farz olan zikrin (kratn) sonunda getirmi olur. Bu ise daha nce akladmz gibi bn Mesud iin bir esastr. Serahsinin erh-ul Muhtasarda (II, 40) syledii burada bitti. 1768 tisin (dokuz) kelimesi S ve HA nshalarnda sebin (yedi) olarak gelmitir. 1769 maahu kelimesi yerine esas nshada semiahu gelmitir ki, bu bir ey deildir. 1770 Yazar bu haberi Kitab-l Asar adl eserinde senedi ile beraber zikrederek yle dedi: Ebu Hanife bize Abdlkerim b. Ebil Muharik yoluyla mm Atiyyenin yle dediini haber verdi. ki bayram olan ramazan ve kurbanda camiye gitmeleri hususunda kadnlara ruhsat verilmitir. Muhammed, yal koca karlar mstesna kadnlarn bayramda camiye gitmeleri bizim houma gitmez, dedi.-Bu Ebu Hanifenin grdr. Eh. S. 41. mam Ebu Yusuf ise bunu Kitab-l Asarnda (s. 59) rivayet etti ve sonunda u eklemeyi yapt: O kadar kar ki, iki bakire kz bir elbise iinde olsalar bile yine karlar. Ve hatta hayzl kadn bile (namazgha) gelir. Kadnlara ayrlm yerde oturup bylece dua eder fakat namaz klmaz.-Eh. Bu haberi Hasan b. Ziyad da Asarnda rivayet etti. Bak. Camiul-Mesanid, I, 371. Talha b. Muhammed de bunu mamn (Ebu Hanife) Msnedinde Abdullah b. Zbeyir yoluyla rivayet etmitir. Harisi de onu bir takm yollardan rivayet etti. Bunu bn Hsrev bn Ziyad ve Muhammed b. el-Hasen yoluyla rivayet etmitir.-Eh. Bak. Camiul-Mesanid, I, 381. Muhammed b. el-Hasen
1761 1762

199

mekruh grrm. Cumada hazr bulunmalarn ve farz namazlarda cemaatte bulunmalarn da onlar iin mekruh grr msn? Evet, dedi. Ben dedim: Onlardan hibirisine ruhsat vermez misin? Ancak yal koca karlara yats, sabah ve iki bayram namazna izin veririm; fakat bundan bakalarna izin vermem, dedi.1771 Ben dedim: Klenin Cuma ve iki bayram namaznda hazr bulunmas gerekir mi, ne dersin? O gelirse gzel olur, fakat gelmezse onun zerine bir ey lazm gelmez, dedi. Ben dedim: Klenin, mevlasnn izni olmadan, cumaya gitmeye hakk var mdr? Hayr, dedi. Ben dedim: Mevlann onu cumadan veya cemaatle namaz klmaktan yasaklama hakk var mdr? Eer o, bu yasaklamay yaparsa, bundan dolay ona bir zarar gelmez. 1772 Ben dedim: ki bayram, Cuma, farz ve nafile namazlarda yaplan sehivler eit midir, ne dersin? Evet, dedi. 1773 Ben dedim: Sehiv, korku namaznda da byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: ki bayramda minbere klr m ne dersin? Hayr, dedi. 1774 Ben dedim: mam iki bayram namaznda dokuzdan 1775 fazla tekbir ald zaman onun arkasnda olan kimseler iin de onunla birlikte tekbir almalar gerekir mi, ne dersin? Evet,

Asarnda rivayet ettii gibi Nshasnda da rivayet etmitir. Bak Camiul-Mesanid, I, 379. Ben dedim: Bu mm Atiyye hadisi mehurdur. Abdlkerimden baka onu yine bn Sirin ve bakalar da ondan rivayet etmilerdir. Onu eyhan (Buhari ile Mslim) tahri etti. 1771 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir. (Kadnlarn iki bayram namazna gitmeleri onlar zerine bir bor deildir. Onlara bu konuda izin verilmitir. Ancak bugn ben bunu mekruh grrm). Yani onlarn gen olanlarna (mekruhtur). nk onlarn evde oturmalar emredilmitir. Fitne olduu iin onlar dar kmaktan yasaklanmlardr. (Koca karlara gelince, onlarn akam, yats, sabah ve iki bayram namazlarna cemaat iin kmalarna izin verilmitir. Bunlar Ebu Hanifenin grne gre le, ikindi ve Cuma namazlarna gitmelerine izin verilmez. Ebu Yusuf ile Muhammed ise koca karlara btn namazlara, gne tutulmas ve yamur dualarna katlmalarna izin verilir, dediler. nk koca karlarn bunlara katlmasnda fitne olmaz, zira bunlara rabet eden aza sayda insan bulunur. Zaten bunlar Resulllah ile beraber cihada (savaa) gidiyorlar, hastalar tedavi ediyor ve su verip yemek piiriyorlard. Ebu Hanife gece klnan namaz hakknda yle dedi. Koca kar rtl olarak kabilir. Zira gecenin karanl onunla erkeklerin ona baklar arasnda bir perde olur. Fakat gndz namazlar ve Cuma byle deil, bunun zddnadr. (nk Cuma namaz) ehirlerde klnr. Bylece izdiham ok olur. Belki sktrma, arpma ve vurmalar olur. Bunda ise fitne vardr. nk yal kadna bir gen istek duymayabilir, ama ona kendi gibi bir yal adam istek duyar. Belki de ehvetli gencin ar durumu kendisini ona istek duymaya sebep olur ve ona sarlmaya-tokumaya sevk eder. Bayram namaz ise namazghlarda eda edildii iin kadnn skp srtnmemek iin, erkeklerden uzaklap bir kenara ekilme imkn vardr. lah. II, 41. 1772 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir. (Mevlann, klesini Cuma ve iki bayram namazna gitmekten men etme hakk vardr). nk klenin hizmeti Mevlann hakkdr. Onun dar kmasnda ise Mevlann klenin hizmetindeki hakkn iptal etme vardr ve bunda ona zarar verme vardr. Bylece Mevlann onu bundan men etme hakk domaktadr. Ancak o onu farz namazlar klmaktan men edemez. nk bunlar Mevlann haklar dnda kalmaktadr. Fakat bizim statlarmz kle hayvann korumak ze mevlas ile beraber bulunduu zaman ihtilaf etmiler; bazlar Mevlann izni olmadan klenin Cuma ve iki bayram namazlarn klma hakk yoktur demilerdir. Ancak en doru gre gre eer kle, atn tutmada Mevlann hakkn ihlal etmemi olacaksa onun bunu klma hakk vardr. Eh. S. 41 1773 Tenvir-ul Ebsarda yle denilmektedir. Bayram, Cuma ve farz namazdaki yanlma eittir. (Drr-l Muhtarda) mteahhirin yannda tercih edilen gre gre, Cuma namaznda olduu gibi fitneyi yok etmek iin iki bayram namaznda da sehiv secdesi yoktur, denilmektedir. el-Bahr. Yazar bunu tasvip etmekte ve Drerde de bu gl bir ekilde ifade edilmitir. Eh. Redd-l Muhtarda ise yle denilmektedir. Ebus Suud Haiyesinde el-Azmiyyeden naklen Cuma hakknda yle denilmektedir. Bundan maksat sehiv secdesinin caiz olmad deil; belki insanlarn fitneye dmemeleri iin onu terk etmek daha evla olur.-Eh. Orada yine u ifade nakledilmektedir. Burada Drerde arlkl gr olmakla beraber ancak onun haiye yazar el-vani, bu konuda bir kayt getirmektedir ki, bylece sehiv secdesini terk cemaat ok kalabalk olduu zaman olur. Yoksa onu terk etmeye hibir sebep yoktur. (T)- eh. Sehih Blmnn sonu I, 505 1774 ki bayramda Hz. Peygamberin devesi zerinde hutbe okuduu dorudur. Hz. Peygamber zamanndan bugne kadar insanlar minbere kmay terk hususunda ittifak etmilerdir. Bunun iin onlar namazghlarda kerpi ve amurdan yaplm minber edinmilerdir. nsanlar arsnda amel edilmesi mehur hale gelmi eylere tabi olmak vaciptir. nth. erh-ul Kfiden nakil burada son buldu. II, 42. 1775 tisin kelimesi S ve HA nshalarnda sebin olarak gelmitir.

200

dedi. Ancak cemaat, hibir fakihin almad bir tekbiri ve hakknda hadis bulunmayan tekbiri almada imama uymaz. 1776 TERK GNLERNDE TEKBR GETRMEK Ben dedim: Terik gnlerinde 1777 tekbir getirme ne zaman olur ve nasl olur, ne zaman balar ve ne zaman son bulur, ne dersin? Abdullah b. Mesud arife gn sabah namaznda tekbire balar, kurban bayram gn ikindiye kadar devam ederdi, dedi. 1778 Hz. Ali ise arife gn sabah namazndan terik gnlerinin sonundaki ikindi namazna kadar tekbir getirirdi. te sen bunlardan hangisini yaparsan o gzeldir. Ebu Hanife ise bn Mesudun grn tutarak, arife gn sabah namazndan kurban gn ikindi namazna kadar tekbir getirirdi ve bundan sonra da tekbir getirmezdi. Ebu Yusuf ile Muhammede gelince, onlar Ali b. Ebi Talibin grn almlardr. 1779 Ben dedim: Tekbir nasl getirilir? mam selam verince Allah ekber, Allah ekber, la ilahe illellah vallah ekber, Allah ekber ve lillahil-hamd, der. Bu bize Ali b. Ebi Talib ile Abdullah bn Mesuddan ulamtr.1780 Ben dedim: yleyse ehirlerden birisinde kim farz namaz cemaatle klarsa onlarn bu gnlerde tekbir getirmeleri gerekir mi? Evet, dedi. Ben dedim? Onlarla beraber kadnlar varsa? Onlarn da tekbir getirmeleri gerekir, dedi. 1781 Ben dedim: Mukim olsun, yolcu olsun veya kadn olsun, namaz klanlarn yalnz bana kldklar zaman tekbir getirmeleri gerekir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim:
mam, hibir sahabinin sylemedii bir tekbiri ald zaman onun bu ii hata olur ve icmaya muhalif olur. Hlbuki hatada uymak yoktur. nk bizim statlarmzn ou on tekbire kadar ona uyar, ancak bundan sonra susar. Bazlar on alt tekbir alncaya kadar ona uyar dedi. Zira onun bu ii buraya kadar bir tevile ihtimali vardr. Zira bunu syleyen bn Mesudun u istek ve arzusuna gitmi olabilir: On zevaid tekbirine bir iftitah tekbiri ve iki tane de rk tekbiri eklenirse bu on alt tekbir eder. te bu tevil ihtimalinden dolay onun hatada olduu kesin bilinmedii iin imama uyulur. Eh. erh-ul Kfi, II, 42 1777 Zilhicce aynn 9-13. Gnlerine terik gnleri denilir. Bu gnlerde farz namazlardan sonra Allah- ekber Allah- ekber la ilahe terik tekbirleri getirilir. (ev.) 1778 mam Ebu Yusuf bu haberi Asarnda (s. 60) mevsul olarak zikrederek yle dedi: Ebu Hanifeden Hammad, brahim ve Ebul Ahvas yoluyla bn Mesudun Terik gnlerinde alnan tekbir hakknda yle dedii rivayet edildi. O, arife gn sabah namaznn arkasndan kurban bayram gn ikindi namaznna kadar tekbir alrd ve yle derdi Allah ekber, Allah ekber, la ilahe illellah vallh ekber, Allah ekber ve lillahil-hamd. 1779 mam Muhammed Kitab-l Asarnda (s. 42) yle dedi: Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla Ali b. Ebi Talibden onun arife gn sabah namazndan Terk gnlerinin sonunda ikindi namazna kadar tekbir getirdiini haber verdi. Bunu Ebu Yusuf da Asarnda (s. 60) rivayet etmitir. Muhammed biz bunu alyoruz, dedi. Ebu Hanife ise bunu almad; o ancak bn Mesudun grn ald. O arife gn sabah namazndan kurban gn ikindi namazna kadar tekbir getirir, ikindide tekbir getirir ondan sonra keserdi. Eh. 1780 mam Muhammed bu haberi Kitab-l Hccette mevsul olarak yle rivayet etti: Ebu Cenab el-Kelbi bize Umeyr b. Said en-Nahai yoluyla Ali ve Abdullah bn Mesuddan onlar tekbirlerini namazn arkasnda aldn haber verdi. Allah ekber, Allah ekber, la ilahe illellah vallh ekber, Allah ekber ve lillahil-hamd. O bunu Selam b. Sleymden Ebu shak es-Sebii yoluyla Esvedden onun yle dediini rivayet etti. Abdullah bn Mesud, arife gn sabah namazndan bayram gn ikindi namazna kadar Allah ekber, Allah ekber, la ilahe illellah vallh ekber, Allah ekber ve lillahil-hamd diyerek tekbir getirirdi. Buna benzer bir haber Muhil b. Muhriz, brahim ve Abdullah bn Mesud yoluyla da rivayet edilmitir. Bak. a.g.e. I, 310. 1781 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir. (Eer kadnlar erkeklerle beraber namaz klarlarsa veya yolcu, mukim bir kiinin arkasnda namaz klarsa onlarn zerine tekbir getirmek vacip olur). Onlar Cuma namazn tabi olarak onlarla beraber eda ettikleri gibi tabi olarak tekbir getirmek onlar zerine vacip olur. ehirde cemaatle kldklar zaman yolcular hakknda iki rivayet vardr. El-Hasenin rivayeti: Bunlarn tekbir getirmeleri gerekir. nk misafir kii, cumada imamla elverili olmaktadr. En doru gr ise onlarn tekbir getirmek zerlerine bor deildir. nk sefer-yolculuk farz deitirir ve tekbiri drr. Sonra farz namazn deimesi konusunda onu ehirde klmak ile ehrin dnda klmak arasnda bir fark yoktur. te bu tekbirde de byledir. Eh. II, 42.
1776

201

Yolcularn tekbir getirmeleri gerekir mi? Hayr, dedi. 1782 Ben dedim: Nafile namazn cemaatle klan veya vitir namazn klan kimse ondan sonra tekbir getirir mi? Hayr dedi.1783 Ben dedim: ky ve kasabada olanlarn tekbir getirmeleri gerekir mi? Hayr, dedi. Ben dedim: Eer onlar namaz cemaatle klsalar? Onlar cemaatle klsalar bile onlar zerine tekbir getirmek yoktur.1784 Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dediler: Biz, farz namaz klan kimse erkek veya kadn olsun, yolcu veya mukim olsun, o yalnz veya cemaatle klsn tekbir getirmeyi onun zerine gerekli gryoruz. Ben dedim: hrama girmi kii, arife gn namaz kld zaman nce tekbirle mi yoksa telbiye ile mi balar ne dersin? Bilakis tekbir ile balar, sonra telbiye getirir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, tekbir telbiyeye gre daha fazla vaciptir. Ben dedim: mamn zerinde sehiv secdesi olduu zaman o bu secdeleri yapmadan tekbir getirir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o bu secdeleri yapp selam verir ve ondan sonra tekbir getirir. 1785 Ben dedim: Bir adam terik gnlerinde imam bir rekt karm, o imam selam verdii zaman onunla beraber tekbir getirecek mi yoksa ayaa kalkp rekt kaza m edecek, ne dersin? Bilakis dedi, o, ayaa kalkar ve rekt kaza eder, selam verince de tekbir getirir.1786 Ben niin dedim? nk dedi, tekbir namazdan deildir. Sen bilirsin ki, eer bir adam namaz kastederek cemaate tekbirde katlmsa bu onun iin yeterli olmaz. Ben dedim: Bu sehiv secdesine benzemez deil mi? Hayr, dedi. Sen biliyorsun ki, sehiv secdesinde imama uyan kimse onunla beraber namaza girmi demektir. nk sehiv secdesi namazdandr, tekbir ise namazdan deildir. Ben dedim: Bir imam bayram gn cemaate namaz kldrd; bylece o ikinci rekt klp tamamlaynca ayaa kalkt ve dalp unutarak tam dik durdu. Bu nasl yapar, ne dersin? O oturur, teehhd okur ve selam verir. Sonra sehiv secdesi yapar ve arkasnda olan cemaat da onunla beraber secde ederler. Sonra teehht okur ve selam verir. Ben dedim: Eer imam ayaa kalkmazsa, fakat imamn arkasnda olanlardan birisi ayaa kalkar ve tam ayakta durduktan sonra hatrlarsa ne dersin? O oturur, imamla beraber teehhd okur ve selam verir, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, imamn arkasnda olan bir kimse iin imam yanlmadka yanlma 1787 olmaz. Ben dedim: Bir imam Terk gnlerinde cemaate namaz kldrd. Bylece tekbir getirmeyi unuttu ve oturduu bu yerden kalkp gitti ya da mescidden kp gitti ve sonra hatrlad, ne dersin? Onun ve arkasnda olan kimselerin zerine tekbir getirmek gerekmez 1788 dedi. Ben dedim: Eer o yerinden kalkmadan ve mescidden kmadan nce

ben dedim den sonraki soru ve cevap cmlesi Z, HA ve S nshalarnda yoktur. Serahsi dedi ki, bayram namaz snnet olduu iin onun arkasnda tekbir getirilmez. Fakat Cuma namaznn arkasnda ise tekbir getirilir. nk cum namaz farz bir namazdr. Eh. S. 44 Ben dedim: Bizim mezhebimizden mteahhirin limleri bayram namaznn arkasnda da tekbir getirilmesi konusunda fetva vermilerdir. Mezhebin kitaplarna bak. 1784 fe la kelimesi H nshasnda ve la olarak gelmitir ki, bu yanltr. 1785 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir. 1786 Muhtasar ve onun erhinde yle denilmektedir: (Mesbuk (imama namazn ortasnda veya sonunda uyan kmse) sehiv secdelerinde imama tabi olur.) nk o namazda edas zaruri olan (hurmeti) gerekletirmektedir. (Fakat o ona tekbir ve telbiyede uymaz). nk bunlar namazn hurmeti iinde eda edilmezler. Buna gre imam sehiv secdesini unuttuu zaman cemaat sehiv secdesi yapmaz. Zira sehiv secdesi namazn hurmeti iinde eda edilir. Bylece onlar imama uymu olduklarndan bunu onsuz, (kendi balarna) yapamazlar. Eh. II, 45. 1787 sehv (yanlma) kelimesi H nshasndan dmtr. 1788 S nshasnda byledir. Muhtasarda cemaat zerine tekbir gerekir denilir. Esas nshada ve H, Z ve HA da ise ve la ala men halfehu (arkasndaki olanlara da gerekmez) eklinde geldi ki, bu fahi bir hatadr. Bununla olumlu olan hkm olumsuza dner. Hlbuki Muhtasarda ve erhinde (mam tekbir ve telbiyeyi
1782 1783

202

hatrlarsa ve konumam olursa imam ve onunla beraber olanlar 1789 tekbir getirirler mi? Evet, dedi. Ben dedim: Bayram gn cemaate namaz kldran ve abdesti bozulan imam hakknda ne dersin? O teyemmm eder ve namazna devam eder dedi. nk bayram bakas gibi deildir. Sen biliyorsun ki, o ehrin dndadr ve yannda su yoktur. Ben dedim: mamn abdesti bozulduktan sonra o eer bir adam namaz klmak zere ne geirse secde ayetini okumu fakat abdesti bozulduu iin secdeyi yapmam ise secdeyi bu ikinci imam m yapar? Evet dedi, onunla beraber cemaat de secde eder. Ben dedim: Eer ikinci imam cemaate uymam ve secde ayetini duymam 1790 ise, bylece imam onu ne geirince tekbir alm ve cemaatin namazna girmi ise o bu secdeyi yapacak m ve onunla beraber olanlar da yapacak m ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer evvelki imam secde ayetini okuduu zaman secde etmeyi unutsa, bylece rk etmek istedii zaman abdesti bozulsa ve bu adam ne geirse birinci imamn 1791 ve cemaatin zerine sehiv secdesi yapmak gerekir mi ne dersin? Evet dedi. Ben dedim: Bayram namazndan nce namaz klmak mekruh olur 1792 mu, ne dersin? Evet dedi. Ben dedim: ondan sonra klmaya mekruh der misin? 1793 Ben mekruh demem; o dilerse klar, dilemezse klmaz, dedi. Ben dedim: ki bayramda 1794 imam hutbe okuduu zaman cemaatin cumada olduu gibi cemaatin susup dinlemesi 1795 gerekir mi ne dersin? Evet dedi. KORKU ve SIINMA 1796 NAMAZI Ben dedim: mam sava yurdunda dmana kar bir yerde 1797 durduu zaman bylece namaz vakti gelip cemaate namaz kldrmak istedii zaman onlara nasl namaz kldrr, ne dersin? nsanlarn bir ksm dmana kar dururken imam ve onunla beraber bir grup namaza balar bylece imam kendisiyle beraber olan cemaate bir rekt kldrr ve iki secde yaptrr. Birinci rekt tamamladktan sonra imamla beraber olanlar, konumadan ve selam vermeden ayrlp giderler 1798 ve bylece dmana kar dururlar. Bu defa dmana kar duran dier grup 1799 gelir namazda imama uyarlar. Bu ekilde imam onlara dier rekt kldrr ve iki secde yaptrr. Sonra teehhd okur ve namaz tamamlad zaman selam verir. Sonra imamla beraber olan grup gelip yerinde durur 1800 dmana kar duruncaya kadar konumazlar ve selam vermezler. Bu defa dmana kar duran grup1801 gelir. Bunlar imamla beraber birinci rekt klan kimselerdir. Bylece onlar namaz kldklar

unuttuu zaman) veya tevil ederek (baka trl yorumlayarak) bunlar terk ederse (cemaat ise terk etmez) nk bunlar namazn hrmeti iinde eda edilmez.- ilah. 1789 men kelimesi H nshasndan dmtr. 1790 lem yema kelimesi H nshasnda lem yestemi olarak gelmitir. 1791 hel alal imami ifadesi S ve H de byle, dier nshalarda ise e alal imami eklinde geldi. 1792 hel tkrihuha kelimesi S nshasnda he yedurruhu olarak geldi ki, bu yanltr. 1793 efetkrihuha kelimesi S nshasnda efeysalliha olarak geldi. 1794 fil-ideyni kelimesi S nshasnda fil-idi olarak gelmitir. 1795 susup dinlemesi ifadesi Z, HA ve S nshalarnda dinleyip susmas olarak gelmitir. 1796 el-fezei (snma) kelimesi S nshasnda bulunmamaktadr. 1797 mevakf kelimesi S ve H nshalarnda mevafk olarak gelmitir. 1798 infeletet kelimesi Z de byle, A ve H de ise infetelet, HA ve Sde de eklinde geldi. 1799 et-taifet el-uhra elleti kanu ifadesi Sde et-taifet ellezine kanu eklinde geldi. 1800 tekum kelimesi Sde kamet olarak gelmitir. 1801 sonra imamla beraber olan cmlesi H den dmtr. Dorusu elleti iken nshalarda ellezine eklinde gelmitir. Den kelimenin evvelindeki elleti kelimesi buna delalet etmektedir.

203

yere gelirler, imamsz ve kraatsiz olarak bir rekt ve iki secdeyi yalnz balarna 1802 kaza eder, oturur 1803 ve selam verirler. Sonra kalkp yerlerine giderler. Sonra imamla beraber ikinci rekt klan 1804 grup gelir 1805 imamsz fakat kraat ile 1806 bir rekt ve iki secdeyi kaza eder, teehhd okur ve selam verirler. Sonra bunlar kalkp arkadalarnn yanna giderler ve onlarla beraber dururlar. Ben dedim: imam onlara namaz niin byle birer rekt birer rekt kldryor? nk Allah, Kuran- kerimde yle buyuruyor: Sen aralarnda olup onlara namaz kldracan vakit, onlarn bir ksm seninle namaza dursun ve silahlarn da alsnlar. Secdeyi tamamladklar zaman bunlar arkaya gesinler; namaz klmam olan teki grup gelsin ve seninle beraber namaz klsnlar; bunlar da silahlarn alsnlar, tedbiri elden brakmasnlar. 1807 Ben dedim: Eer dman kble tarafnda bulunmu olsa, bylece dmana kar ynelmi olduklar halde insanlara hep birlikte namaz kldrmaya gc yeterse bunu yapabilir mi ne dersin? O bunu dilerse yapar, dilerse benim sana anlattm gibi yapar.1808 Ben dedim: Eer 1809 namaz akam namaz olduu zaman imam onlara nasl kldrr? mam bir grup kendi yannda, bir grup da dmann karsnda olmak zere namaza balar. Bylece yannda olanlara 1810 iki rekt kldrr. Sonra bu grup kalkp yerlerine gider1811 bylece konumadan ve selam vermeden dmana kar dururlar. Dmana kar olan grup 1812 gelir, imama uyarak namaza balarlar. Bu suretle imam onlara bir rekt kldrr, teehhd okur ve secde eder.1813 Sonra onunla beraber olan grup kalkar konumadan ve selam vermeden yerlerine gidip dmann karsnda dururlar.1814 lk iki rekt imamla klan grup gelir namaz kldklar yerde durur ve bylece yalnz balarna imamsz ve kraatsiz olarak bir rekt, iki secde kaza ederler, teehhd okurlar ve selam verirler. Sonra kalkp dmana kar olan yerlerine giderler. nc 1815 rekt imamla beraber klm olan 1816 grup gelir, namaz kldklar yerde durur ve iki rekt yalnz balarna kraat

vahdanen kelimesini HA ve S nshalarndan biz ilave ettik. O dier nshalardan dmtr. yakudune kelimesi yerine HA nshasnda yeteehhedune kelimesi gelmitir. 1804 ellezine sallev ifadesi yerine HA nshasnda elleti sallet kelimesi gelmitir. 1805 smme teti et-taifet ifadesi yerine S nshasnda fe yetune kelimesi gelmitir. 1806 bi kratin kelimesi HA nshasnda bi kraatin vahdanen eklinde gelmitir. 1807 Nisa 4/ 102 1808 Serahsi dedi ki, nk ayetin zahiri bunun delilidir. Allah Tel yle buyurdu: Namaz klmam olan dier grup gelsin ve seninle beraber namaz klsnlar Eh. II, 47. 1809 fe iza kelimesi S nshasnda fe in olarak gelmitir. 1810 ellezine kelimesi H ve Sde elleti olarak gelmitir. 1811 fe teti kelimesi S nshasnda fe yetune olarak gelmitir. 1812 elleti kelimesi S de ellezine olarak gelmitir. 1813 Akam namazna gelince o, birinci gruba iki rekt kldrr, ikinci gruba ise bir rekt kldrr. nk o her bir gruba namazn yarsn kldrr. Akam namaznn yars da bir ve yarm rekttr. Bylece birinci grubun hakk yarmda sabit olmutur. Bir rektn blnmesi mmkn deildir, yleyse onlarn haklar bir rektn tamamnda sabit olmaktadr. Zira iki rekt akam namaznn yarsdr. Zaten bunun iin oturu bu ikiden sonra olmaktadr. Bu, iki yarnn arasn ayrmak iin meru klnmtr. Sonra birinci grup gelir nc rekt kraatsiz olarak klarlar. nk onlar, lahiktirler. (Namaza imamla balayp da bir sebep dolaysyla onunla tamamlayamayanlardr). kinci grup ise; onlar ilk iki rekt kraat ile klarlar, bunlarn arasnda ve ondan sonra mesbukun (imama namazn banda deil de arasnda veya sonunda uyan kimsenin) akam namaznda iki rektta yapt gibi otururlar. Eh. Ksaltarak ve biraz deitirerek erh-ul Kfi, II, 48. 1814 fe yekfune kelimesi H nshasndan dmtr. 1815 nc kelimesi yerine HA da es-saniyet kelimesi geldi. Bu doru deildir. 1816 sallet kelimesi Hind nshasndan dmtr.
1802 1803

204

ederek1817 klarlar, teehhd okurlar ve selam verirler. Sonra yerlerine gidip arkadalaryla beraber dururlar.1818 Ben dedim: mam bir ehir veya kentte 1819 mukim olduu zaman 1820 dman ona gelse, bylece namaz vakti gelip korku namaz klsa, o, namaz ksaltr m, ne dersin? Hayr, dedi. Fakat o cemaate mukim kiinin namazn kldrr. Ben dedim: O onlara nasl kldrr? Onunla beraber dedi, bir grup namaza balar. Bir grup da dmana kar durur. Byle o, onlara iki rekt kldrr. Sonra bu imamla beraber olan grup 1821 kalkar, gidip konumakszn ve selam vermeden dmana kar dururlar. Dmann karsnda duran grup gelir 1822 imama uyarak namaza balarlar. mam onlara iki rekt kalan namazn tamamn kldrr, teehhd okur ve selam verir. Sonra bu onunla 1823 beraber son iki rekt 1824 klan grup kalkar konumakszn ve selam vermeden yerlerine giderler. mamla beraber ilk iki rekt klan 1825 grup gelir, yalnz balarna kraat etmeden iki rekt kaza ederler, teehhd okurlar ve selam verirler. Sonra gidip yerlerinde dururlar.1826 mamla beraber son iki rekt 1827 klm 1828 olan grup gelir yalnz balarna kraat ile iki rekt kaza ederler, teehhd okur ve selam verirler. Sonra gidip dmana kar dururlar.1829 Ben dedim: lk iki rekt imam ile beraber klan 1830 grup niin kraatsiz olarak kaza ediyorlar, ne dersin? nk dedi, onlar iki rekt namazn evveline yetiip imama uydular. Bylece imamn kraati onlar iin de kraattir. Fakat son iki rekta 1831 yetiip imama uyan kimseler 1832 ise onlarn kaza ettikleri ksmda kraat yapmalar gerekir. nk onlar namazn evvelinde yetiip imama uymadlar. Ben dedim: kinci rekta yetiip imama uyan kimseler 1833 eer kraat okumazlarsa ne dersin? Bu onlar iin yeterli olmaz dedi, onlarn bu namaz yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: Benim sana andm kimselerden birisi, kaza ettii ksmda arkadan imam edinirse, ne dersin? mam gelince, onun namaz tamdr. Fakat onu imam edinenlere gelince, onlarn namaz fasid olmutur. Bu namaz onlarn yeniden klmas gerekir. 1834 Ben dedim: Bir imam cemaate korku namaz kldrd ve bu namaznda yanld ne dersin? Yanlma, korku ve dier namazlarda ayndr, dedi. Ben ne zaman sehiv secdesi yapar, dedim? Namazn tamamlad zaman selam verir ve sehiv secdesi yapar ve onun arkasndaki olan bu grup da onunla beraber secde eder 1835 sonra teehhd okur ve selam
bi kraatin esas nshada ve S de byle, H de ise biayri kraatin eklinde geldi ki, bu hatadr. Bu kelime Z nshasndan dmtr. 1818 arkadalaryla beraber dururlar cmlesi H de arkadalaryla beraber kaza ederler eklinde geldi, bu yanltr. 1819 ev fi medinetin S nshasnda ev medinetin olarak geldi. 1820 iza kelimesi S nshasnda in olarak geldi. 1821 et-taifet elleti ifadesi S nshasnda halai et-taifet ellezine eklinde geldi. 1822 ve teti S nshasnda smme teti olarak gelmitir. 1823 Bu cmle S nshasnda ellezine sallev maal imami eklinde geldi. 1824 uhrayeyni kelimesi Z, HA ve H nshalarnda byle, S de ise ahirateyni eklinde geldi. 1825 elleti sallet ifadesi S de ellezine sallev eklinde geldi. 1826 yekumune kelimesi S nshasnda smme yetune eklinde gelmitir. 1827 el-uhrayeyni kelimesi Z, HA ve H de byle, esas nshada ve Sde ise ahirateyni olarak geldi. 1828 et-taifet ellezine sallev ifadesi Sde byle, dier nshalarda ise et-taifet elleti sallev eklinde geldi. 1829 smme yekumune fe yekfune bi izail-advvi cmlesi S nshasnda smme yetune makamehum fe yekfune maa ashabihim eklinde gelmitir. 1830 ellezine kelimesi S nshasnda byle, dier nshalarda ise eeleti olarak geldi. 1831 uhrayeyni kelimesi Sde ahirateyni olarak geldi. 1832 ve emma ellezine yerine S de vellezine kelimesi geldi. 1833 ellezine kelimesi S de byle, dier nshalarda ise elleti olarak geldi. 1834 Bu cmledeki oul olan kelimeler ve zamirler S de tekil olarak gelmitir. 1835 ve tescd kelimesi S de ve secede olarak geldi.
1817

205

verir, dedi. Sonra onun arakasndaki grup kalkar ve yerlerine gidip dmana kar dururlar. Dier grup gelir yalnz balarna bir rekat klarlar ve selam verdikleri zaman sehiv secdesi yaparlar. Sonra teehhd okur ve selam verirler. Sonra yerlerine giderler. Dmann karsnda olan grup gelir ve yalnz balarna bir rekt klarlar, fakat onlar sehiv secdesi yapmazlar. nk onlar imamla beraber 1836 yapmlardr. Ben dedim: mam ile beraber secde edenlerden bir adam eer kaza ettii ksmda yanlp sehiv yaparsa? Onun sehiv secdesi yapmas gerekir, dedi.1837 Ben dedim: mam ile beraber secde etmeyenlerden bir adam eer kaza ettii ksmda yanlrsa onun sehiv secdesi yapmas gerekir mi? Hayr, dedi. Ben niin dedim? nk dedi, onlar imamn arkasndadrlar. Sen biliyorsun ki, onlar bu rekt kratsz olarak kaza ederler. mamn arkasnda olan kimseler zerine sehiv yoktur, fakat onlar imamn zerinde olan sehiv secdesini yerine getirirler. Ben dedim: mam ikinci rektta secde ayetini okuduu zaman onunla beraber 1838 grup bu secdeyi yapt. Sonra imamla beraber ilk rekt klan 1839 grup geldi. Onlar olan bu secdeyi yapacaklar m, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin 1840 dedim, hlbuki onlar onu iitmediler? 1841 nk dedi, onlar imam ile beraber namazn evveline idrak ettiler, bylece imamn zerine bor olan onlarn zerine de bortur. Sen biliyorsun ki, eer bir adam sabah namaznda imamn arkasnda uyusa imam da secde ayetini okusa sonra bu adam bunun arkasndan uyansa o secde ayetini iitmedii halde onun secde etmesi sonra ban kaldrmas ve imamn yapt 1842 gibi yapmas gerekir. te bu da byledir. Ben dedim: Bir imam cemaate korku namaz kldrd. O, ikinci rektta iken yannda namazn evvelinde ona 1843 uymam olan grup 1844 olduu halde abdesti bozuldu. O nasl yapar, ne dersin? mam cemaatten birsini ne geirir, o onlara bu rekt kldrr. Bylece o teehhd okuduu zaman geri ekilir. Sonra cemaat de ekilir ve kalkp dmana kar giderler. Namazn evveline yetimi olan 1845 grup gelir, yalnz balarna bir rekt 1846 kaza ederler. Bylece onlar tamamladklar zaman yerlerine giderler. Sonra ikinci rekta yetimi olan 1847 grup gelip yalnz balarna bir rekt kaza ederler. Ben dedim: Eer ikinci imam ne geince namazda yanlrsa nasl yapar, ne dersin? O, bu rekt tamamlad zaman teehhd okur, selam vermeden ve secde etmeden geri ekilir. Bylece cemaat da kalkp dmana kar olan yerlerine giderler. Namazn evveline yetien 1848 grup gelir ve yalnz balarna bir rekt kaza ederler. Onlar teehhd okuyup selam verince sehiv secdesini yaparlar. Bunlar tamamladklar zaman ikinci rekta yetimi olan grup gelir, bylece onlar yalnz balarna bir rekt kaza ederler. Tamamlayp selam verdikleri zaman da sehiv secdelerini yaparlar.

maal imami yerine S de maahu kelimesi gelmitir. HA ve S nshalarnda olan bu soru ve cevap cmlesi her ikisi de dier nshalardan dmtr. 1838 elleti kelimesi Sde ellezine olarak geldi. 1839 ellezine kelimsi Sde byle, dier nshalarda ise elleti olarak geldi. 1840 ve lem kelimesi Z ve HAda byle geldi. Fakat bu H nshasndan dmtr. 1841 ve lem yesmeuha kelimesi S nshasndan dmtr. 1842 yasneu kelimesi S de sanea olarak geldi. 1843 maahu kelimesi H nshasndan dmtr. 1844 ellezine kelimesi S de byle, dier nshalarda ise elleti olarak geldi. 1845 elleti edraket ifadesi Sde ellezine edraku olarak geldi. 1846 rekaten kelimesi H nshasndan dmtr. 1847 Bu cmle Sden dmtr. Bu dier nshalarda elleti eklinde geldi. Dorusu ise benim burada yazdm gibi ellezine eklidir. 1848 ellezine Sde byle, dier nshalarda ise elleti olarak geldi. Dorusu ellezinedir.
1836 1837

206

Ben dedim: Eer dman, birinci rekt kldktan sonra birinci gruba hcum ederse, onlar da kalkp 1849 karlarna geer ve onlar ldrrlerse ne dersin? Onlarn namaz fasid olmutur; onlarn bu nazm yeniden klmalar gerekir. Ben dedim: eer 1850 dman imama ve onun arkasndaki cemaate 1851 saldrm, imam ve arkasndaki cemaat ikinci rektta olup bylece onlar ldrm ise ne dersin? mamn namaz, onunla beraber olanlarn namaz ve onunla birlikte birinci rekt klm 1852 olanlarn namaz bunlarn hepsi fasid olmutur. Ben niin dedim: nk dedi, imamn namaz fasid olduu zaman onun arkasnda olanlarn da namaz 1853 fasid olur. Onunla beraber birinci rekt klm olanlar, bylece onlar1854 imamn 1855 arkasndadrlar. Sen biliyorsun ki, onlar bu rekt okumakszn kaza ederler. Ben imamn namaz niin fasid olur, dedim? nk dedi, imam ktal yapmtr. Ktal ise bir eylemdir. te bu nazm ifsad eder, dedi. 1856 Ben dedim: Dmandan 1857 korkan bylece atndan inemeyen bir adamn yolda giderken hayvan nereye ynelirse o tarafa doru, secdeleri rkdan daha aada yaparak ima ile namazn klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Dmandan korkusuna ayaa kalkmayan bir adam namazn oturarak klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Cemaat dmanla sava yaparken bylece namaz vakti gelse, onlar bu halde arprken namaz klarlar m ne dersin? Onlar bu halde iken 1858 namaz klmazlar. Fakat namaz dman ekilip gidinceye kadar brakrlar. 1859 Ben dedim: Eer dman onlarla arpsa, hatta bir namaz vakti veya iki ya da namaz vakti gese onlar bu namazlar 1860 tehir ederler mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bylece dman onlardan ekilip gittii zaman 1861 onlar kardklar namazlarn kaza ederler mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer dman onlarla arpmaz bylece onlar da namaza balad zaman dman onlarn tarafna doru gelir, bylece Mslmanlar da onlara ok ve mzrak (gibi eyler) atarlarsa bu onlarn namazlarn keser mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin, dedim? nk bu namazn iinde ilenmi bir eylemdir, bu (eylem) namaz bozar dedi. Bu ve msabaka-yar eittir. Onlarn namazlarn yeniden klmalar gerekir. 1862
1849 1850

ve kamu kelimesi Sde fe kamu olarak geldi. kane kelimesi H nshasnda kanu olarak geldi. 1851 men halfehu ifadesi Sde men maahu olarak geldi. 1852 sallev kelimesi H nshasndan dm, fakat dier nshalarda vardr. 1853 salat kelimesi H nshasndan dmtr. 1854 fe hum kelimesi Hde byle, Sde ise hum eklinde, esas nshada, Z ve HA da ve huve eklinde geldi. Bunun dorusu ise oul zamiri ile gelenidir. 1855 el-imam kelimesi mstensihin yanlgs olarak H nshasndan dmtr. 1856 kale kelimesi esas nshadan dmtr. Dier nshalarda vardr. Bulunmas dorudur. 1857 el-adv kelimesi yerine H nshasnda el-amele kelimesi gelmitir. Bu bir yanltr. 1858 fi tilkel hali ifadesi S nshasnda ala tilkel haleti eklinde geldi. 1859 El-Kafi ve onun erhinde yle denilmektedir: (vakit gese bile onlar dmanla arprken namaz klmazlar). nk Hz. Peygamber, Hendek savanda meguliyetten drt rekat namaz ihmal etti. Bylece onlar gece ortalk dindikten sonra kaza etti ve bunlar bizi orta namaz klmaktan alkoydular Allah onlarn karnlarn ve kabirlerini ate doldursun. Eer sava halinde namaz klmak caiz olmu olsayd, Hz. Peygamber bu namazlar tehir etmezdi. (Kim onlardan dmann zerine doru yrrken namazda atna binerse onun namaz fasid olur.) nk ata bini bir amel-i kesirdir; hlbuki buna ihtiya yoktur. Fakat yrmek byle deildir. Dmann karsna varp duruncaya kadar yrmek kanlmazdr. Bu iin caiz oluu zaruretten dolaydr. Bylece o zaruretin bulunduu yere mahsus olur. Eh. II, 48. 1860 an tikes salati ifadesi S de an is-salati olarak geldi. 1861 fe iza kelimesi Sde fe in olarak geldi. 1862 Serahsi Mebsutunda yle dedi: Ktal-sava yapmak amel-i kesirdir. Bu namazn eylemlerinden deildir. Burada kesinlikle maksat hsl olmu olmaz. Bu bakmdan boulan kimseyi kurtarmak ve mal geri almak iin hrszn arkasndan gitmek (gibi hareketler) namaz bozar. Silahlar yannza aln emri ise dman onlar hazr

207

Ben dedim: Yrtc hayvanlardan 1863 korkan adam, bylece atndan inemiyor. O, at onu nereye ynlendirirse o tarafa doru, secdeleri rkdan daha aada yaparak, at zerinde ima ile namazn klabilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Dmana kar duran bir cemaat da korkuyor; benim sana anlattm gibi, bunlar hayvanlar zerinde cemaatle namaz klabilirler mi? Hayr, dedi.1864 Ben dedim: mam, onlardan bir gruba, onlar yerde olduu halde 1865 namaz kldrsa, o birinci rekt klnca imamla beraber olan grup 1866 kalkt ve atlarna bindiler ve sonra dmann karsna varp duruncaya kadar yrdler. Bu onlarn namazn bozar m, ne dersin? Evet, dedi. Bu namazn iinde (yaplm) bir eylemdir ve onu bozar.1867 Ben dedim: Eer onlar binmeseler, fakat yaya olarak yrseler? Onlarn namazlar tamamdr, dedi. Yrmek burada namaz bozmaz.1868 Ben dedim: yrmek ile binmenin fark nereden kaynaklanyor? nk dedi, yryten ka kesinlikle olmaz. Zira onlar, yrmedike dmann karsnda durma imknn bulamazlar. Hlbuki binmekten uzak kalmak mmkndr. Ben dedim: Bir imam insanlara korku namaz kldrd. Bylece birinci rektta abdesti bozulup bir adam ne geirdi, o cemaate nasl namaz kldrr, ne dersin? Bu, eer abdesti bozulmam olsayd birinci imamn kldrd ekilde ve benim sana akladm gibi onlara 1869 namaz kldrr, dedi. Ben dedim: Birinci imamn abdesti bozulduktan sonra eer ikinci imam ne geip insanlara namaz kldrr ve bylece o ve onunla beraber olanlar dmanla arprlarsa 1870 ne dersin? mamn namaz 1871 cemaatin namaz ve evvelki imamn namaz hep fasid olmutur. nk ikinci imam, birinci imann da 1872 imam olmutur. Sen biliyorsun ki, birinci imam, ikinci imamn namaz zerine devam eder ve bu ikinci imamn kraati 1873 onun iin yeterli olur. Bylece bu ikinci imam dmanla arpt zaman onlarn namazlar fasid olur. Ben dedim: Bir imam insanlara korku namaz kldrd. Bu imam yolcu, bu insanlarn bir ksm yolcu ve onlardan bir ksm da mukimdirler. mam onlara nasl namaz kldrr, ne dersin? O birinci gruba 1874 bir rekt kldrr sonra bunlar selam vermeden ve konumadan ayrlrlar ve bylece dmann karsnda duruncaya kadar giderler. Dier grup gelir ve
vaziyette (bekler) grd zaman onlar hakknda bir umut beslemesi iindir veya ihtiya duyulacak olursa bu silahlarla savamalar iindir. Sonra onlar namaz yeniden klarlar. Eh. II, 48 1863 es-sebu kelimesi Sde es-sibau olarak gelmitir. 1864 Bu soru ve cevap cmlesi S nshasndan dmtr. Serahsinin Mebsutunda (II, 48) yle denilmektedir. (Onlar, hayvan zerinde iken cemaatle namaz klmazlar). nk cemaat ile imam arasnda yol vardr ve bu yol uymann salkl olmasn engeller. Ancak adam ile imam ayn hayvan zerinde olursa aralarnda bir engel kalmad iin, bylece onun imama uymas sahih olur. Fakat Muhammedden onun, atlarna binmi kiilerin korku halinde cemaatle namaz klmalarna cevaz verdii rivayet edilmitir. Ben onlarn cemaat sevabna nail olmalar iin bu istihsan yapyorum demitir. Bylece biz onlar iin cemaat sevabn kazansnlar diye onlar iin bundan daha byne, gidi ve gelie cevaz vermi durumdayz. Fakat burada diyoruz ki, biz bu verdiimiz ruhsat bir delile dayanarak vermi bulunuyoruz. Zaten ruhsatlarn ortaya konulmasnda reyin bir katks olamaz. nth. 1865 bi taifetin minhum ve hum ifadesi Sde bi-taifeti minhum ve huve olarak geldi. 1866 kamet et-taifet elleti ifadesi S de kame et-taifet ellezine eklinde geldi. 1867 ve haza ameln fis salati yfsiduha ifadesi Sde Haza ameln fis salati yfsidu es-salate hahuna eklinde geldi. 1868 Bu soru ve cevap cmlesi S nshasndan dmtr. 1869 bi him kelimesi esas nshada ve Hde byle geldi. Fakat o, Z,HA ve S nshalarndan dmtr. 1870 fe katele kelimesi S nshasnda fe katelu olarak geldi. 1871 salathu kelimesi, S nshasnda salathum olarak gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 1872 imamen lil-evveli kelimesi S nshasnda imam-el evveli olarak gelmitir. 1873 kraet- hazal imami ifadesi esas nshada haza kraet-l imami olarak geldi. Dorusu dier nshalarda olan eklidir. 1874 ysalli bit taifetil ula ifadesi Sde ysalli bihim bit taifetiil ula eklinde geldi.

208

imam bylece onlara dier rekt kldrr. Sonra imam teehhd okur ve selam verir. Sonra bunlar selam vermeden ve konumadan ayrlrlar ve bylece dmann karsnda dururlar. 1875 Sonra birinci grup gelir; onlardan yolcu olanlar bir rekt kaza eder, teehhd okur ve selam verirler. 1876 Mukim olan kimseler ise rekt kaza eder 1877 ve teehhd okuyup selam verirler. Bylece bunlar namazlarn tamamladklar zaman kalkp dmann karsnda durua giderler. Dier grup gelir; bunlardan yolcu olanlar bir rekt kaza eder teehhd okur ve selam verir. Onlardan kim de mukim ise rekt kaza eder, teehhd okur ve selam verir, dedi. Ben dedim: Eer imamn 1878 kendisi mukim olup onlara namaz kldrdysa, ne dersin? Benim sana korku namaznda 1879 anlattm gibi onlarn hepsi mukim 1880 namazn klarlar. Ben dedim: Dmann karsnda duran 1881 bir grup insan, bunlar hayvanlarndan inemiyorlar, bunlar nasl yapar ne dersin? Onlar namazlarn hayvanlarnn zerlerinde iken ima ile 1882 klarlar, dedi. Ben dedim: Eer onlardan birisi onlara imamlk yapp hayvanlarnn zerinde olduklar halde ima ile onlara cemaatle namaz kldrsa, namazlar onlar iin yeterli olur mu? Hayr, dedi. Ben onlar nasl klarlar dedim? Onlar yalnz balarna ve imama uymadan namazlarn klarlar. Secdeyi rkdan biraz da aa yaparlar, dedi. Ben dedim: nsanlar denizde gemide olduklarnda dmanla arprken nasl namaz klarlar? Karada kldklar gibi klarlar, dedi. Ben dedim: nsanlar (askerler) dmandan korkarak, dman gzleri ile grmedikleri halde benim sana anlattm ekilde korku namaz klyorlar, ne dersin? mamdan balarsak namaz onun iin yeterli olur. Fakat cemaatin namaz onlar iin yeterli olmaz, dedi.1883 Ben dedim: Eer onlar bir karalt grrler de onu dman sanrlarsa ve bylece benim sana 1884 anlattm ekilde korku namaz klarlarsa ve bir baksalar ki, bu kartl da deve, sr veya koyundur? mama gelince dedi, namaz onun iin yeterli olur; cemaat ise onlarn namaz kendileri iin yeterli olmaz. nk onlarn yrmesi ve gidip gelmesi namaz kesen bir eylemdir. 1885 Ben dedim: Eer bu karalt dman ise? Onlarn hepsinin namaz tamdr. Allah en iyi bilir ve muvaffak eder.1886
min ayri en ysellimu ve la yetekellemu fe yekfune ifadesi Sde min ayri en yetekellemu ve la ysellimu fe yekfune eklinde geldi. 1876 ve teehhede ve selemle ifadesi, S nshasnda ve yeteehhed ve ysellimu olarak gelmitir. 1877 ve teehhedu ve sellemu fe iza ile balayan cmle H nshasndan dt. fe iza farau min salatihim ile balayan cmle de S nshasndan dmtr. 1878 imam kelimesi H nshasndan dmtr. 1879 salatel-havfi ifadesi HA ve Sde fi salatil-havfi olarak gelmitir. 1880 el-mkimine kelimesi S nshasnda el-mukimi olarak gelmitir. 1881 muvakfi kelimesi H ve S nshalarnda muvafiki olarak geldi. 1882 yumune imaen ifadesi S nshasnda byledir. Fakat bu dier nshalarda zikredilmemitir. 1883 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir: (Eer onlar dman gzleri ile grmedikleri halde korku namaz klarlarsa bu imam iin caiz olur. Fakat gitme ve gelme ekilleri ile kldklar zaman cemaat iin caiz olmaz. nk bu ruhsat onlara ancak dmann huzurunda olduklar zaman verilmitir. Bylece onlar dmann karsnda olmadklar zaman ruhsatn sebebi gereklememi olur ve bu geli ve gidiler yznden onlarn namaz caiz olmaz. mama gelince onun byle gelip gitmesi olmad iin onun namaz caizdir. Eh. II, 49 1884 leke kelimesi H nshasndan dmtr. 1885 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir: (Eer onlar, bir karalt grp onun dman olduunu zannederlerse ve bylece korku namaz klarlarsa ve onun dmann karalts olduu belli olursa) bu suretle ruhsat sebebinin gereklemi olduu aktr. (Bu sebeple (namaz) onlar iin yeterli olur. Eer bu karaltnn bir deve, sr veya koyun kartls olduu ortaya karsa) byle de sebebin gereklemedii ortaya km olur. (o sebeple namazlar onlar iin yeterli olmaz) Yrtc hayvanlardan korkmay da (alimler) ayn dmandan korkmak gibi gryorlar. nk ruhsat bu korkuyu onlardan gidermek iin verilir. Ve burada yrtc hayvanla dman arasnda bir fark yoktur.-Allah en iyi bilir. 1886 Bu cmle H, Z ve HA nshalarnda zikredilmemitir. Fakat o, esas nshada-Atf nshasnda vardr.
1875

209

EHDN YIKANMASI1887 VE ONA YAPILAN 1888 EYLER Ben dedim: ehit ykanr m, ne dersin? Savata ldrld zaman ykanmaz, dedi. Sava yerinden tanr, bylece evinde veya insanlarn ellerinde lrse ykanr 1889 dier llere yapld gibi, kokulanr, kefenlenir ve baka eyler yaplr. Ben dedim: O savata ldrld zaman kefenlenir mi? O zerindeki elbisesi ile kefenlenir, dedi. Ancak onun stnde olan silah, krk, kaftan, deri, mestleri, kua veya banda olan klah 1890 (gibi eyler) ondan 1891 karlr. Eer dilerlerse kokulandrrlar. 1892 Ben dedim: onun kefenine bir ey ilave edilir veya ondan bir ey soyulur mu? Eer isterlerse yaparlar dedi. 1893 Ben dedim: Kim sava meydannda silahla, sopayla, tala, kamla veya bundan baka bir eyle ldrlrse, bu ve silahla ldrlen eittir, bu ykanmaz m ne dersin? Evet dedi. Muhammed dedi ki, zerinde yara 1894 izi olan adam sava meydanndan bulunduu zaman o, ehittir ve ykanmaz. Eer onda bir yaralanma eseri yoksa o, bir ldr ve ykanr. O yine dedi ki, onun burnundan, dbrnden veya penisinden kan gelmi ise o ykanr. Kan onun kulandan veya gznden 1895 km ise o, ykanmaz. 1896 Ben dedim: Bir adamn yolu kesilmi ve o, mal uruna ldrlmtr, ne dersin? ehide ne yaplyorsa buna da o yaplr, dedi. 1897 Ben dedim: ehirde silahla ldrlen kimse ykanr m ne dersin? Mazlum olarak ldrld zaman o ehid mesabesindedir, ykanmaz, dedi. Ben dedim: ehirde kim
gasl (ykanmas) kelimesi HA nshasndan dmtr. yasnau kelimesi H nshasnda yefal olarak geldi. 1889 nk o mrtes yani sava meydanndan yaral olarak baka bir yere tanm ve lmtr. Byle mrtes kimselerin ykanmas hakknda hadisler vardr. Mrtes demek, ehitlik kategorisinde ii ypranm kimse demektir. nk sevbn ressn denir yani ypranp rm elbise. Bu konuda asl dayanak Hz. mer baklanp yaraland zaman evine gtrld. Bylece o iki gn yaad sonra ykand. Hlbuki o Hz. Peygamberin ifadesiyle ehit diye nitelendirilmiti. Hz. Ali de yine byle baklanp yaralandktan sonra canl olarak tanm ve sonra o ehid olduu halde ykanmtr. Hz. Osmana gelince, o yklp dt yerde ldrld ve ykanmad. te biz buradan anlyoruz ki, ykanmayan ehit, canl olarak tanan kimse deil, dt yerde ldrlm olan kimsedir. Bu o, adrnda veya evinde tedavi olmas iin tand zaman olur. Fakat o, svariler inemesin diye iki safn arasndan ayayla ekilirse ve bylece lrse o ykanmaz. nk bu ehitlik vasfn kazandktan sonra dnya neesinden bir ey elde etmemitir. Bylece Allahn rzasn kazanmak iin onun cann verme ii gereklemi olur. Evvelki kimse ise, tedavi olmas dolaysyla, dnya huzur, rahat ve muradna imdi nail olmutur. Bu sebeple her ne kadar onun iin ehit sevab olsa da o, bylece ykanr. Bu durum, Hz. Peygamberin dili ile ifade edildii zere, boulmu, yanm, karn hastalndan ve vatanndan uzakta lm olan kimseler ehid olduklar halde ykanrlar (meselesine) benzemektedir. Serahsinin erh-ul Kfide syledii burada bitti. II, 51. 1890 nk o bu gibi eyleri, buna ihtiyac olmad halde dmann ktln uzaklatrmak iin giymitir. Zira bu bir cahiliye detidir. nk onlar kahramanlarn zerlerinde bulunan silahlar ile beraber gmerlerdi. Hlbuki biz onlara benzemekten yasaklanm bulunmaktayz. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 50. 1891 anhu kelimesi Z, HA ve H nshalarnda byle geldi. Fakat o, esas nshadan dmtr. 1892 ve yuhnatu in au ifadesi nshalarda byle, Muhtasarda ise ve yahnutunehu in au olarak geldi. 1893 Serahsi dedi ki, bu sz ile kefende kat yapmann gerekli olmadna delil getirdiler. Eh. S. 51 1894 cerahatin kelimesi HA ve esas nshada byle geldi. Fakt o, H ve Z nshalarndan dmtr. 1895 ev aynihi kelimesi Hde ev min aynihi olarak gelmitir. 1896 Muhtasarda ve onun erhinde yle denilmektedir: (Eer kan onun kulandan veya gznden km ise o ykanmaz). nk kan normal olarak bu iki yerden kmaz, ancak ieriden yaralamakla kar. Onun kafasna vurulduu ve bylece onun kulandan ve gznden kan geldii aktr. (Eer kan onun azndan km ise ve bandan akyor idiyse ykanr.) Onun az tarafndan veya burun tarafndan yaralanmas eittir. (eer kan onun karnnn stne km ise o, ykanmaz.) nk o, ierinden yaralanmadka kan onun karnnn stne kmaz. Bu ancak kann rengi ile anlalabilir. Eh. II, 52. 1897 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir: (Yol kesiciler tarafndan ldrlm olan kimse de yine ykanmaz). nk o maln mdafaa ederken ldrlmtr. Zira Hz. Peygamber Kim mal urunda ldrlse o ehiddir buyurmulardr. te bunun iin ykanmaz. Eh. S. 52.
1887 1888

210

silahsz, mazlum olarak ldrlrse? Bu ykanr, dedi. Bana gre bu, silahla veya savata ldrlene benzemez. Sen biliyorsun ki, bunun hakknda ksas olmaz, onu ldren katilin ailesine diyet gerekir. Ben dedim: Bir adam, ehirde bir ksas veya katil sebebiyle silahla ldrld. Bu adam halka zulmetmi bir zalim ve onlarn bir by-zorba idi. 1898 Bylece onu ldrdler. O, ykanr m? 1899 Ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Zinadan recmedilen, katilden ksas uygulanan, krba altnda veya tazir suundan dvlrken len 1900 bunlar ykanr m, ne dersin? Evet dedi, bunlarn hepsi ykanrlar, kefenlenirler 1901 ve kokulanrlar. Bunlar benim sana anlattm gibi deildirler. Sen bilirsin ki, bunlar zerlerinde olan bir haktan dolay lmlerdir. Ben dedim: Yrtc hayvann yedii kimse, dadan den, boyda l bulunup mazlum mu yoksa zalim mi olduu bilinmeyen silah veya baka bir eyle ldrlen kimse, duvar altnda kalan kimse veya kuyuya dp len bunlar ykanr m, ne dersin? Evet dedi, bunlarn hepsi ykanr ve llere yaplan eyler bunlara da yaplr. 1902 Ben dedim: hraml kadn ve erkek ld zaman 1903 onlar, normal bir l gibi ykanr, kefenlenir, kokulanr, yz ve ba rtlr m, ne dersin? Evet, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o ld zaman ihram ondan gider. 1904 O (Muhammed), bu bize Hz. Aieden ulamtr, dedi. 1905 Sen biliyorsun ki, o defnedilir. Hlbuki defnetmek yz rtmekten daha iddetlidir.
Redd-l Muhtar (I, 584): Mkabir, bir noktal b harfi ile mtegallibe yani zorla alan demektir.- smail. Bundan maksad, ehrin bir yerine oturum masum insanlara engel olan kimsedir. 1899 hel yusel kelimesi Hde eyuktel olarak geldi. Bu eyuselnn bozulmu eklidir. 1900 ev ellezi kelimesi Hde velllezi olarak geldi. 1901 yekfinune kelimesi Hde yekffune eklinde geldi ki, bu yanltr. 1902 nk bu zikredilen eyler, dnya ahkmnda eran muteber deildir. Bylece bunlarla yatanda len kimse arasnda bir fark yoktur. erh-ul Kfi, II, 52 1903 temut kelimesi H nshasndan dmtr. 1904 nk Ata rivayet ediyor ki, Hz. Peygambere len ihramly sordular. Byle Hz. Peygamber, onun ban ve yzn rtn, Yahudilere benzemeyin buyurdular. Bu mesele Hz. Aieye de sorudu. O, buna llerinize yaptnz eyi yaparsnz diye cevap verdi. Abdullah bn mer olu Vakid ihraml iken lnce onu kefenledi, bana sark sard ve enesini sarn ucuyla balad ve Ey Vakid, biz ihraml olmasaydk seni kokuyla tts yapardk, dedi. Zira onun ihram da lm ile beraber sona ermitir. Hz. Peygamber, demolu ld zaman ey mstesna onun ameli kesilir, buyurdu. hram ise bunlar arasnda yoktur; bylece ihram lmle sona erer. te bunun iin hac sebebiyle emredilen ey onun ihram zerine bina edilmez; helal ksmna girer. Onun ban ve yzn kerpi ve toprakla rtmek caiz olunca kefenle rtmek de byle caiz olur. Arabi hadisinin tevili ise udur: Hz. Peygamber onun lmnden sonra ihramnn devam ettii hakkndaki zelliini vahiy yoluyla renmitir. Zaten Hz. Peygamber baz eyleri baz ashabna has klyordu. Serahsinin erh-ul Kafide syledii basit deiiklikle sona erdi. II, 53. 1905 Yazar bu teblii Kitab-l Hccette iittii kimselerin isimlerini sayarak yle haber verdi: smail b. Yunus, Mansur b. el-Mutemir ve brahim en-Nahai yoluyla Esved b. Yezidin ben Hz. Aieye ihraml olarak len kiinin durumunu sordum, o bana yle syledi dediini haber verdi: Artk o bir cesedden ibarettir. llerinizi nasl yapyorsanz onu da yle yapnz. Halid b. Abdullah bize Muire ve brahim yoluyla Hz. Aienin ihraml iken len kimse hakknda yle dediini haber verdi: Dier llerinize ne yapyorsanz buna da yle yapnz. Eh. I, 353. Ben dedim: Serahsinin zikrettii bu bn mer hadisini Malik Muvatta da, Muhammed de Muvattanda rivayet ederler. Muhammedin bunu delil (olarak kullanmas) Malik, Nafi ve bn mer tarikine dayanr. O bunu bu ynyle smail b. Rafi el-Medini ve Kasm b. Muhammed yoluyla da rivayet ediyor ki, Abdullah b. merin olu Vakid b. Abdullah Mekke yolunda ihraml iken ld. Bylece Abdullah b. mer onu kefenledi ve ban rtt. Eh. Serahsinin Atadan mrsel olarak zikrettii (habere) gelince, bunu bn Ebi eybe, Veki, Sfyan, bn Creyv ve Atadan rivayet etti. Muhammed b. Ebi eybenin rivayet ettii (haber) ise udur: under bize ube, Mansur, brahim ve Esved yoluyla Hz. Aieye ihraml kiiyi sorduklarn ve onun da yle dediini haber verdi. Dier llerinize ne yapyorsanz buna da yle yapnz. O bunu Veki Ukbe b. Ebi Salih ve brahim yoluyla da Hz. Aieden rivayet etti. O, dedi ki, ihraml kii ld zaman arkadanzn ihraml (hali) bitmitir. Eh. Kitabl Menasik (len ihraml kii ban rter mi bahsi) varak: 352.
1898

211

Ben dedim: Biri adil, dieri ise zalim olan iki grup insan savayorlar. Adalet sahibi olan taraf, kendi llerine nasl yapar, ne dersin? ehitlere ne yapyorlarsa bunlara da onu yaparlar, dedi.1906 Ben dedim: Sava halk slam kylerinden bir kye 1907 baskn yapar ve erkekleri, kadnlar ve ocuklar ldrrlerse 1908 bunlardan birisi ykanr m? Erkek ve kadnlara gelince bunlar ykanmaz, ehitlere 1909 ne yaplrsa bunlara da o yaplr. nk katledilip ldrlme bir kefarettir. ldrlmenin kefaret olaca hibir gnahlar olmayan ocuklara gelince, onlar ykanrlar. Bu Ebu Hanifenin grdr. Ebu Yusuf ile Muhammed ise yle dedi: Biz ise ehitlere yaplan eyin bu ocuklara da yaplmas gerektii grndeyiz. Bylece onlar ykanmazlar. nk onlarn bir gnahlar olmaynca, onlar daha temizdirler 1910 ve ehid olmalar (ve ehid muamelesi grmeleri) daha doru ve daha uygundur.1911 Ben dedim: ldrlen adamdan kalan sadece onun eli veya ayadr. Vcudunun geri taraf bulunmamaktadr. O ykanr, kefenlenir ve namaz klnr m ne dersin? Hayr, dedi. Ben dedim: Kendisinden 1912 iki eli veya iki aya ya da kafas bulunan ve bedeni bulunmayan 1913 kimse de byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Onun bedeninin yarsndan az bulunsa ve ba olmasa bu ykanr, kefenlenir ve namaz klnr m? Hayr, dedi. Ben dedim: Onun bedeninin yarsndan az bulunsa ve onun yannda ba da olsa o, ykanr, kefenlenir ve namaz klnr m? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o yar yarya iki para olmu ise bu iki yardan birisi var, fakat dieri yok ise onun zerine namaz klnr ve lye yaplan ey ona yaplr m, ne dersin? Hayr dedi. Ben dedim: Eer bedeninin tam yars olsa, fakat ba bulunmasa? O ykanmaz ve zerine namaz klnmaz, dedi. 1914 Ben dedim: zerine namaz klnmayacak durumda olan bu kii defnedilir mi ne dersin? Evet, dedi.

Zalim grup tarafndan ldrlm olan kimseye ne yaplaca kitapta zikredilmemitir. Mualla Ebu Yusuf ile Muhammedden rivayet ediyor ki, bu ykanmaz ve zerine namaz klnmaz. nk Hz. Ali Nehran halkn ykamad ve namazlarn klmad. Bylece ona bunlar onlarn kfirleri mi, denildi? O hayr dedi, bunlar bize bakaldrm kardelerimizdir. Hz. Ali bununla onlara azap olsun, bakalarna da bir sindirme ve caydrma olsun diye ykamay ve zerlerine namaz klmay braktn vurgulamak istedi. Bu ayn aslan kimsenin daraacnda kendisine azap ve bakalarna sindirme ve caydrma olsun diye terk edilmesine benzer. Eh. Mebsut, II, 53 zet olarak. 1907 alal-karyeti H nshasnda ala ehl-il karyeti olarak geldi. 1908 fe yaktetilune kelimesi Hde yaktlune olarak geldi. 1909 bi-ehid H nshasnda bi-hedai olarak geldi. 1910 atharu kelimesi Muhtasarda byledir. Dorusu da budur. Kitabn btn nshalarnda ise azharu olarak noktal ekliyle geldi ki, bu mstensihin hatasndandr. 1911 Ebu Hanife dedi ki, sabinin, kk ocuun, klcn silecei bir gnah yoktur. yleyse onun hakknda ldrlmekle kendiliinden lmek arasnda bir fark bulunmaz. Bu sebeple o ykanr. Sonra kk ocuk mkellef deildir; dnya hayatnda o, haklar iin kendisini savunamaz. Ancak ahiret hayatnda onun haklarndaki davay Allah grecektir Hlbuki Allahn ahitlere ihtiyac yoktur. O sebeple ahitlik yapacak eyleri ocuun zerinde brakmaya hacet yoktur. Serahsinin Mebsutta syledii burada bitti: II, 54. 1912 vcudunun geri taraf cmlesi H nshasndan dmtr. 1913 minhu kelimesi H nshasnda byledir. Fakat o, dier nshalarda gememektedir. 1914 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde II, 54 yle denilmektedir. (nsann uzuvlarndan birisi bulunsa) el ve ayak gibi (o ykanmaz, namaz klnmaz, fakat defnedilir.) nk meru olan, namaz lnn kendisi zerine klmaktr. Bu ise onun bedeninden ibarettir, uzuvlarndan bir uzuv deil. Belki bu uzvun sahibi diri olabilir. Hlbuki diri erine namaz klnmaz. Eer biz, var olduu zaman bir uzuv zerine namaz klnr dersek, baka bir uzuv bulunduu zaman onun zerine de namaz klmak gerekir ki, bu bir l zerine namazn tekrar klnmas demek olur. Hlbuki bu bize gre meru deildir. Hatta o unu syledi: (sonra onun bedeninin yars bulunduu zaman) boyuna ayrlm olarak (o ykanmaz ve zerine namaz klnmaz). nk eer onun zerine namaz klnsa, bulunduu zaman dier yars zerine de klnmas gerekir ki, bu da bir tek l zerinde namazn tekrar neticesine gtrr. (Fakat bedenin ba ile beraber ou veya yars bulunursa onun zerine namaz klnr.) nk bir ey hakknda hkm ounlua gre verilir. Hem bu bir l zerine namazn tekrar klnmasna sebep olmaz. Eh.
1906

212

Ben dedim: l zerine namaz klnd gibi, ykanmayan ehid zerine de namaz klnr m, ne dersin? Evet, dedi. Hz. Peygamberin Uhut lleri-ehidleri zerine namaz kld bize ulat.1915 Ben dedim: zerlerine evin kmesi neticesi ev halknn hepsi lyor. Bunlarn hepsi mslmandr. Yalnz ilerinde hangisi olduu bilinmeyen bir tane de kfir vardr. Bunlara nasl yaplr, ne dersin? Bunlarn hepsi ykanr, koku ttslenir 1916 kefenlenir ve zerlerine namazlar klnr ve (cemaat) bunlardan kfir olana duaya niyet deil, Mslman olanlara 1917 dua etmeye niyet ederler. Ben dedim: Mslman adam kfirlerin lleri arasnda olup onlarn hangisi Mslman bilinmezse 1918 onlardan bir tanesinin zerine namaz klnr m, ne dersin? Hayr, dedi. Aradaki fark nereden kaynaklanyor, dedim? Ben, onlar Mslman olup aralarnda bir veya iki kfir olduu zaman zerlerine namaz klnr diye istihsan yaptm. Eer onlar kfir olup aralarnda bir veya iki tane Mslman olsa onlardan hibirisinin zerine namaz klmam. 1919 Ancak Mslman olduu belli olan zerine klarm. Ben dedim: Biz, Mslmann elini veya ayan bulduumuz zaman onun zerine niin namaz klnmaz, ne dersin? nk o kmil bir beden deildir. Eer onun eli ve aya zere namaz klnrsa bulduumuz zaman dii zerine de namaz klnr. 1920 Eer onun atlm bir eli 1921 de bulunsa onun sahibinin belki diri olduu bilinmez. Ben dedim: Eer sen onun sahibinin l olduunu bilirsen zerine namaz klar msn? Hayr, dedi, ben ancak1922 beden zerine namaz klarm. Ben dedim: Adam lm, bylece onun Mslman olup olmad bilinmemektedir. O ykanr ve zerine namaz klnr m, ne dersin? Eer o Mslman ehirlerinden birinde veya onlarn kentlerinden birinde ya da kylerinden birinde ise ve zerinde bir Mslman simas 1923 varsa ykanr ve zerine namaz klnr. Fakat o kfir kylerinden birinde 1924 ise

Tahavi bu tebliin senedini Maanil Asar erhinde yle aklad. brahim b. Ebi Davud bize Muhammed b. Abdullah b. Nemir, Ebu Bekir b. Ayya, Yezid b. Ebi Ziyad, Muksim ve bn Abbas yoluyla Uhud harbinde Hz. Peygamberin nne on tane konuyordu, bylece o onlar zerine ve Hamza zerine namaz klyordu Sonra on (cenaze) kaldrlyor ve Hamza konmutur, sonra on konmutur ve onlar zerine ve onlarla beraber Hamza zerine namaz klnyordu. Eh. bn Zbeyir ve Ebu Malik el-Gfariden buna benzer (haber) rivayet edilmitir. ldrlmelerinden sekiz sene sonra Hz. Peygamberin Uhud ehidleri zerine namaz kld Ukbe b. Amir tarafndan rivayet edilmitir. Bak. II, 290. 1916 ve yuhnetune kelimesi H nshasndan dmtr. 1917 el-mslimine kelimesi nshalarda lil-mslimine olarak gelmitir. Dorusu el-msliminedir. 1918 la yurafu kelimesi H nshasnda ve la yurafu olarak geldi. 1919 Bunlarn nereye gmlecekleri kitapta aklanmamtr. Bizim baz statlarmz onlarn zerine namaz klnmad zaman mrik kabristanna gmlr dediler. Bazlar da onlar iin ayr bir kabir yaplr, dediler. Asl ihtilaf, Mslman bir adamn nikhnda olan Hristiyan bir kadnn hamile olup sonra karnnda Mslman bir bebek olduu halde lmesi hakknda yaplmtr. Bunun nereye gmlecei hususunda sahabe ihtilaf etti. Bylece bazlar ocuk tarafn tercih ederek o Mslman kabristanna gmlr, dedi. Bazlar da ocuk onun karnnda olduu mddete, ondan bir cz olduu iin, kadn-anne tarafn tercih ederek, mrik kabristanna gmlr, dediler. Ukbe b. Amir ise onun iin ayr bir kabir edinilir dedi. erh-ul Muhtasarda olan (anlatm) burada sona erdi. II, 55.
1915

onun zerine niin namaz klnmazdan itibaren buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. yedn kelimesi Z HA ve Hde stn olarak yeden eklinde geldi. O takdirde fail malumdur. 1922 illa kelimesi H nshasndan dmtr. Bu mstensihin kaleminin bir yanlgsdr. 1923 Serahsi dedi ki: Mslmanlarn simas, snnet olmak, kna yakmak ve siyah elbise giymektir. Onun hakikatine ulamann mmkn olmad yerde alamet ve simasna itibar edilir. nk Alla Tela sulular simalaryla tannrlar (Rahman 55/ 41) buyurmutur. 1924 min kura ehl-il kfri ifadesi ehl-el kffari olarak geldi.
1920 1921

213

ve zerinde 1925 bir Mslman simas-alameti de yoksa ykanmaz ve zerine namaz klnmaz. Ben dedim: Mslman bir adam kfir olan babasn ykar m, ne dersin? Evet, 1926 dedi. Ben dedim: Her yakn akraba da byle midir? Evet, dedi.1927 Ben dedim: Mslman adam, kfir olan babasn defnedebilir mi, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Eer l Mslman olan oul olsa, babas da kfir olsa, onun bu babas kabrine girebilir mi? Ben bunu onun iin mekruh grrm, dedi. 1928 Ben dedim: Cenazeyi yklenmek ve onu tamak nasl olur, ne dersin? Onun drt bir tarafndan tutulur, dedi. lk n sadan balanr, sonra son sadan, sonra n soldan sonra da son soldan tutulur. Ben dedim: Ben tabutun sol tarafnn tuttuum zaman bylece bu cenazenin sa taraf m olur? Evet, dedi.1929 Ben peki, yrme nasldr, dedim? Yrmede belli bir ey 1930 yoktur, dedi. Ancak onu yava grlmektense bana gre acele etmek daha iyi olur. 1931 Ben dedim: Cenazenin nnde yrme hakknda ne dersin? Bunda saknca yoktur dedi. Ancak bana gre onun arkasndan yrmek daha iyidir. Ben dedim: Bir adam bir cenazeyi geip gitmi, sonra oturup onu beklemi veya bir 1932 at zerinde onu gemi sonra durup onu bekliyor, ne dersin? Onunla beraber yryp gitmek benim iin daha iyidir, dedi. Ben dedim: Cenaze kabristana ulatnda o lahde-kabre konulmadan nce cemaatin oturmas mekruh olur mu ne dersin? Cenaze yere konduu zaman bylece oturmada bir saknca yoktur, dedi.1933 Ben niin dedim? Cenaze kabristana ulam olduu halde kabir henz kazlp lahit yaplmam ve ii bitmemi ise cemaat, bu lahit ii ve ondan baka eyler bitmeden ayaa kalkp giderler mi ne dersin, dedi. Ben de hayr, dedim. yleyse bu bir ey deildir, dedi, cenaze yere konduu zaman cemaatin oturmasnda bir saknca
aleyhi kelimesi H nshasnda mstensihin kaleminin yanlgs olarak aleyhim eklinde geldi. Ancak kfir, necasetin zerine su dkerek ykand gibi ykanr. Yoksa Mslmana yapld gibi namaz iin abdest alr gibi ykanmaz. nk o hayatnda abdest almamtr. Eh. ehr-ul Muhtasar, II, 55. 1927 Ancak o bunu, orada bunu yapacak mriklerden birisi bulunmad zaman yapar. Fakat yapacak birisi bulunduu zaman ise Mslman kii, dier llerine yaptklarn ona da yapmalar iin ly ve onlar kendi balarna brakr. Yalnz burada lnn Mslman oul olduu zaman ne yaplacak, kfir olan babas onu onun ykmasn yapabilir mi ve tehiz ve tekfin edebilir mi bu aklanmamtr. Bunun onun yapmas mmkn deildir; bilakis bunu bizzat Mslmanlar yapar. nk lm annda Hz. Peygambere iman eden Yahudi lnceye kadar Resulllah onun yanndan ayrlmad ve sonra arkadalarna kardeinizi ykaynz, buyurdular. Artk onunla babas arasna Yahudi girmedi. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 55. 1928 Muhtasar ve erhinde yle denilmektedir: (Kfir kiinin, Mslmanlardan olan olunun kabrine girmesi mekruh olur) nk kfirin bulunduu yere gazap ve lanet yaar. Hlbuki Mslmann kabri bundan mnezzehtir. Onun kabrine Mslmanlarn snneti zere koymalar iin sadece Mslmanlar girebilir. Eh. S. 55 1929 Sa n, tabutun sol tarafdr. Bylece cenazenin sa ve tayann da sadr. Her tayan on adm tamas gerekir. Hadiste yle buyrulmutur: Kim krk adm bir cenazeyi tarsa onun iin krk byk gnah rtlr. Eh. Mebsut, s. 56 1930 eyn kelimesi esas nshadan dmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr, onun bulunmas gerekir. 1931 Hz. Peygambere cenazede yrmeden sorulunca, o, komann altnda bir yry buyurdular, eer o hayrl bir kii ise onu hayra ulatrmada acele etmi olursunuz; eer kt bir kimse ise onu srtnzdan abuk koymu olursunuz veya Allah cehennem halkn defetsin. Serahsinin erh-ul Kafiyede syledii burada bitti. II, 56. 1932 dabbetin kelimesi HA nshasnda dabbetihi olarak geldi. 1933 Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir: (Cenaze mezarn yannda bir yere konduu zaman bylece oturmada bir saknca yoktur.) Hz. Peygamber bir kabrin banda ashab ile beraber ayakta dururken onlara oturmalarn emretti. Bylece bir Yahudi biz llerimize byle yaparz deyince Hz. Peygamber hemen oturdu ve ashabna onlara muhalefet edin, buyurdular. Ancak cenaze adamlarn omuzlarndan inmeden nce oturmak koymak iin yardma ihtiya olabilir ihtimali ile mekruhtur. Onlar ayakta iken yardm etmeleri mmkn olup koyduktan sonra ise yardmdan uzaklama gereklemi olabilir. nk cemaat oraya cenazeye ikram iin gelmilerdir; oysa o omuzlardan inmeden oturmak onu istihfaf ve hakaret olabilir. Hlbuki yere konduktan sonra byle bir ey olmaz. Eh. II, 57..
1925 1926

214

yoktur. Ancak ben cenazeyi omuzlardan indirip yere koymadan nce cemaatin oturmasn mekruh grrm. Ben dedim: Cenaze namazn sahra (kabristan) ve evlerde klma hususunda ne dersin, bunlar eit midir? Bunlardan hangisini 1934 yaparlarsa yapsnlar o gzel olur, dedi. Ben dedim: Cenazeyi ykayan adam, kendisi 1935 de ykanr m ne dersin? Hayr dedi. Ben eer ona su 1936 ilpirse, dedim. Onu ykar, dedi. Ben dedim: ocuun cenazesini hayvan zerinde tamak mekruh olur mu, ne dersin? Onu adamlarn tamas bana gre daha iyidir, dedi.1937 Ben dedim: l olarak domu olan ocuk ykanr ve zerine namaz klnr m, ne dersin? Hayr, dedi. 1938 Ben dedim: Eer ocuk diri olarak dosa ve sonra lse? lm kimseye ne yaprsa ona da o yaplr, dedi. Ben dedim: Eer ocuk tam deilse yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Cnp olan adam, ehid olarak ldrlrse o ykanr m, ne dersin? Evet, dedi, nk meleklerin Hanzalay ykad hadiste gelmitir. O gn ldrlen kimselerden ondan baka hibir kimse ykanmamtr. Zira Hanzala cnp idi.1939 Bu Ebu Hanifenin grdr.1940 Ebu Yusuf ile Muhammedin grne gelince, o ister cnp olsun, ister olmasn, ykanmaz. nk insanlar, Hanzalay (r.a.) ykamad. ERKEK ve KADIN LLERN YIKANMASI
eyye kelimesi Hde bieyyi olarak geldi. Dorusu ise nshadaki olan eyyedir. nefsehu kelimesi esas nshada ve Zde byle, HAda ise eyatesil olarak gelmi ve orada nefsehu kelimesi zikredilmemitir. eyatesil kelimesi H nshasndan dmtr. 1936 elmae kelimesi H den dmtr. 1937 nk onu hayvan zerinde tamak yk tamak gibi bir ey olur. Cenazeyi insanlarn elleri zerinde tamak l iin bir ikramdr. Adem olunun kkleri de bykler gibi mkerremdirler. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 57. 1938 Serahsi dedi ki, Bunun ykanmas eitli rivayetler vardr. Ebu Yusuftan gelen bir rivayete gre o ykanr, isim verilir ve fakat zerine namaz klnmaz. Tahavi byle zikretti. Muhammedden gelen bir rivayete gre ise o ykanmaz, isim verilmez ve zerine namaz da klnmaz. Kerhi bunu bu ekilde zikretti. Bunun anlam ise l olarak (anadan) ayrlm olan para cz hkmnde olup bylece onun zerine namaz klnmaz; yine ayn ekilde ykanmaz da. Tahavinin tercih ettii grn anlam ise l olarak doan ocuk, gvende olan bir cesettir. Cesetlerden yleleri vardr ki, ykanr, fakat onun zerine namaz klnmaz. Bunun bir ynyle cz-para hkmnde olduu ve dier ynyle de ceset hkmnde olduu nemli bir husustur. Bylece biz benzer her iki tarafa da itibar ederek yle diyoruz: O cesetlere itibar ederek ykanr, ama czlere itibar ederek de onun zerine namaz klnmaz. Eh. erh-ul Kfi, II, 57 1939 Bu hadisi bn Hibban, Sahihinde nc Ksmn sekizinci Nevinde tahri etti. Hkim Mstedrekinde Fezail Blmnde bn shak, Yahya b. Abbad b. Abdullah b. ez-Zbeyr, babas yoluyla dedesinin yle dediini haber verdi: Ben Hanzala b. Ebi Amir es-Sakafi ldrlm olduu halde Resulllahn, arkadanz Hanzalay melekler ykyor; eine sorun bir bakalm, dediini iittim. Bylece onun ei, o ary iitince cnp olarak dar kt, dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber, ite bunun iin melekler onu ykad, buyurdular. Hkim, bu hadis Mslimin artna gre sahihtir, dedi. yleyse onun eine sorun... ilh onun yannda yoktur. Bunu bn Sad Tabakatnda Vakdiden tahri etmitir. Taberani Muceminde bn Abbastan rivayet etti. Orada Hanzala ile beraber Hamza da vardr. Onlar melekler ykamtr. Beyhaki de bunu Sneninde (IV, 15) rivayet etti. bn shak bunu Maazisinde Mahmud b. Lebidden rivayet etti. Ebu Naim bunu Hilyesinde Suffa Ashabnn biyografisinde rivayet etti. Bunu Kasm b. Sabit es-Serkasti arib-l Hadis adl eserinin sonunda mrsel olarak Urveden bahsetmektedir. Daha fazla bilgi iin bak. Nasburraye II, 316 1940 Sen biliyorsun ki, eer ehidin elbisesinde bir necaset olsa bu pislik ykanr, fakat onun kan ykanmaz. te burada temiz kimse hakknda byle olur. lm sebebiyle ykamak vacip olur. Fakat ehitlik sfat bu ykamaya engeldir. Cnp hakknda ise lmeden nce ykanmak vacip olmutur. Bylece bu, ehitlik sfat ile dmez. Bu ihtilafa gre, o, hayz kan kesildikten sonra ehid edilse ve bir de kan kesilmeden nce ehid edilmi olsa bu konuda Ebu Hanifeden iki rivayet vardr: Bunlardan birisi o ykanmaz. Dieri ise o ykanr. nk kann kesilmesi lm sebebiyle olmutur. Akan kan ise onun, kesildikten sonra ykanmasn gerektirir. Eh. erh-ul Kfi, II, 58.
1934 1935

215

Ben dedim: l nasl ykanr, ne dersin? Ebu Yusuf bize Ebu Hanife ve Hammad yoluyla brahimin 1941 yle sylediini rivayet etti, dedi. l elbiseleri soyulur, teneir tahtasnn zerine konulur 1942 ve avreti zerine bir rt konulur.1943 Sonra ona namaz iin abdest ald gibi abdest aldrlr. Yani salardan balanr; ancak azna ve burnuna su verilmez.1944 Sonra ban ve sakaln hatmi bitkisi (hanm iei) 1945 ile ykar, fakat taramaz. Sonra o sol tarafna yatrlr. 1946 Bylece o onu temizleyinceye kadar ve suyun cenazeden ayrlp teneir tahtasn 1947 takip ederek akp gittiini grnceye kadar safnormal su ile ykar. 1948 Ben bundan evvel su ile bylece sedir bitkisi, eer sedir bitkisi yoksa en kk 1949 ile kaynatlm su ile ykamay emir olundum. Eer bunlardan hibirisi yoksa sana normal su yeterli olur. Sonra onu sa tarafna yatrrsn. Bylece sen, onu bu su ile temizleninceye kadar ve suyun cenazeden 1950 ayrlp teneiri takip ederek akp gittiini grnceye kadar ykarsn. Sonra onu oturtur ve kendine dayarsn. Bu suretle onun karnnn yava bir ekilde svazlarsn. Bylece onun altndan bir ey karsa onu ykarsn. 1951 Sonra onun sol tarafna yatr. Bylece onu normal su ile temizleyinceye kadar ve ondan suyun cenazeden ayrlp teneiri takip ederek akp gittiini grnceye kadar ykarsn. Sonra onu

Hammad an brahim H nshasnda Hammad b. brahim denilmitir ki, bu fahi bir hatadr. mam Ebu Yusuf, bu eseri (hadisi) Asarnda (s. 76) szlerde ziyade ve noksan gibi yerlerine gre takdim ve tehir gibi deiikliklerle rivayet etmitir. Yazar ise bunu Asarnda Ebu Yusuftan dorudan ksaltlm olarak rivayet etti. 1942 Teneirin zerine nasl konulacan, kbleye kar enine mi yoksa boyuna m konulacan aklamad. Bizim arkadalarmzdan, o hastal zamannda ima ile namaz klmak istedii zaman yapt gibi, kbleye boyuna olmasn tercih edenler vardr. O kabirde konulduu gibi kbleye enine doru olmasn seenler de vardr. En dorusu, nasl kolaysa yle konulur. Bu bylece yerlerin deimesiyle deiecek bir eydir. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 59. 1943 nk avreti rtmek her hal- karda gereklidir. demolu l veya diri olarak muhteremdir. Hasan Ebu Hanifeden unu rivayet ediyor. l izar (petamal gibi bir ey) ile gusl etmek istedii zaman hayatta iken yapt gibi rtlr. Muhammed Zahir-ur Rivayede yle dedi. Petemalin altndan ykamak insanlara zor gelebilir. Onun iin tenasl organn bir bezle rtmek yeterli olur. Serahsinin el-Muhtasar-ul Kafi erhinde syledii burada bitti. II, 59. Ben dedim: Hidayede tenasl organn rtmek yeterli olur; kolaylatrmak iin bu sahihtir. Eh. bn Hmam bu sahihtir sz Nevadirde gbekten diz kapaklarna kadar rtlr rivayetinden saknmak iin sylenmitir. Yazar bunu Nihayede az nce zikredilen Hz. Ali hadisi iin dorulamtr. Eh. Fethul Kadir I, 448. bn Hmamn az nce geti dedii Hz. Ali hadisi udur: Hz. Peygamber, Hz. Aliye dirinin de lnn de uyluklarna bakma, buyurdular. Bylece bugn kendisi ile fetva verilen sahih (gre gre ) set-ri avret, (vcuttaki mahrem yerleri rtme) gbekten diz kapaklarnn altna kadar devam eder. 1944 ve la yesteniku esas nshada byledir. H, Z ve HAda ise yeneku eklinde geldi. Serahsi, cenazeye abdest aldrlrken onun iki aya da ykanr, dedi. Diri hakknda ise bu hkm gusl alrken terstir. nk orada ayaklar mstamel suyun biriktii yerde olduu iin onlar en son ykanrlar. Hlbuki bu durum burada yoktur. Eh. II, 59. 1945 Bu yedi eit rengi olan, beyaz ve krmz eitli ieklerdir. El-Fetihte, bu Irak hatmisidir, denir. Hidayede ise kendisi iin daha temiz olsun diye ve onun ba ve sakal hatmi bitkisi ile ykanr. nayede de nk bu temizlemede ayn sabun gibidir, denilmektedir. Eh. I, 449. 1946 Nshalarda byledir. Muhtasarda ise sonra onu yan stne yatrr eklinde gelmitir. 1947 et-taht Z ve HAda noktasz olarak taht diye geldi ki, bu yanltr. Et-taht, kelimesi farsa olan tahte kelimesinin Arapalam eklidir. Serir demektir. Bunun manas kaln kuru aa parasdr. oulu tuhut gelir. Luat kitaplarnda byledir. Bundan maksad cenazenin zerinde ykand teneir taftasdr. Araplar tahta kelimesini kullanrlar. 1948 el-karahu halis (ve temiz) demektir. 1949 el-hurud tre ile tlmemi ven demektir. El-Fetihte byledir. 1950 minhu kelimesi H nshasndan dmtr. 1951 El-Kfi ve erhinde yle denilmektedir: (Sonra oturtur. Bylece onun karnn yumuak bir ekilde svazlar.) Taki, eer makadde bir ey kalmsa bylece akar gider; o bunu kefenin pislenmemesi iin yapar. Abbas (r.a.) Hz. Peygamberi byle yapmt da bir ey bulamad ve bylece o, diri olarak da temizsin l olarak da temzisin, dedi. Baka bir rivayette o karnn svazlad zaman evin iinde bir mis kokusu yayld. (Eer ondan bir ey akarsa o, onu su ile giderir. Sonra cenazeyi sol tarafna yatrr ve bylece onu temizleyinceye kadar normal su ile ykar). nk diri kiiyi ykamada snnet defa olur, lnn ykamas da byle olur. Eh. II, 59
1941

216

bir elbise iinde kurularsn. 1952 Sen bundan nce onun kefen ve seririni tek olarak gzel koku srmekle emir olundun.1953 Sonra lifafeyi 1954 tam yayarsn. Bu, boydan boya olan bir elbise-bezdir. Sonra onun zerine izr (batan ayaa kadar rten bezi) boydan boya yayarsn. Eer onun gmlei varsa onu giydirirsin. Eer onun gmlei yoksa bu ona bir zarar vermez.1955 Sonra sakalna ve bana (l kefenlerine salan) hanut kokusu1956 srersin ve onun secde yerlerine kfur otu koyarsn. Eer kfur otu yoksa bu ona bir zarar vermez. Sonra izar onun zerine sol tarafndan ban ve bedenin dieri yerlerini rtp brrsn. Sonra ayn ekilde sa tarafndan bryp rtersin. Sonra lifafeyi, boydan boya olan bezi yine bylece rtersin. Eer sen kefenlerin 1957 almasndan 1958 endie edecek olursan onu balarsn.1959 Sonra onu tabuta korsun. Cenazeye kabre kadar buhur yaklmaz. Bylece onun dnyadan son az kendisiyle beraber kabre kadar giden bir ate olaca iin bu mekruh grlmtr. 1960 O kabre konulunca yanna (insanlarn) tekli veya iftli olarak girmesinde bir zarar yoktur. 1961 Bylece o lahde konulduu zaman koyan kii Bismillah ve ala milleti Raslillah der. Ben dedim: Bylece cenaze kabre kble tarafndan konulur veya kabre (ayaklarndan bana doru) ekilir yle mi? (hayr) dedi, bilakis kabre kble tarafndan konulur. 1962
Kefeni ve seriri slanmasn diye. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 59. Bu hususta delil Hz. Peygamberin ocuklarn ykayan kadnlara syledii rivayet edilen u szdr: Sadan balayn ve onlar tek olarak ykayn. Ve onlarn kefenlerinin tek olarak koku srlmesini emretti. Byledir, nk o Rabbine arz edilmek iin kefen giydirilmektedir. Zaten o hayatnda da Cuma ve bayramlarda elbisesini giydii zaman koku srnrd. te ldkten sonra da onun kefenine byle yaplmaktadr. Bunu yine tek yapmak da Hz. Peygamberin u hadisinden dolay mendubtur. Allah tektir ve teki sever. Serahsinin erh-ul Muhtasarda dedii burada bitti. II, 59. 1954 el-lifafet kelimesi H nshasnda el-lefaifu olarak gelmitir. 1955 Bizim mezhebe gre kefende kamis (boyun ksmndan ayaklara kadar uzanan gmlek yerinde bir bez) snnettir. Serahsi bunu byle syledi. II, 60. Baz stadlarmz eer bulunursa kefen ift olaca iin mekruh grd sar (bal) zikretmedi, dedi. Hlbuki kefende snnet olan tek katl olmaktr. statlarmzn bazs ise onu mer hadisi (byle yazl, belki o bn mer olmal) sebebiyle gzel grmtr. O, lye balk (amame) yapp giydirirdi ve baln sarkan ular ile de yzn rterdi. O hayatta iken bunun aksine ss olsun diye balnn saaklarn bandan aaya salard. Hlbuki lmle bu durum ortadan kalkmtr. Eh. 1956 el-hanut, el-hnat llerin kefenleri ve bedenlerine srmek iin hazrlanan gzel kokularn karm. Yani kfur otu ve sandal aac ve bunlara benzer eyleirn karmdr. Bu, Bihar-ul Envarda byle aklanmaktadr. 1957 en yenteira aleyhi ekfanhu kelimesi Asarda en yenteira anhu kefenhu eklinde geldi. 1958 en yenteira kelimesi H nshasnda tenteira olarak geldi. 1959 Fakat cesed kabre konulduu zaman balama sebebi ortadak kalkt iin bu balar zlr. Kitapta onun (az ve burun gibi) delikleri tkanacak m aklanmamtr. Bir aknt gelmesin diye bunda bir saknca yoktur, demilerdir. afii bunu dbr iin de caiz grmtr. Fakat bizim stadlarmz bunu irkin bulmulardr. Serahsini erh-ul Muhtasarda syledii burada sona erdi. II, 60. 1960 Yani kabre ate gtrmek. brahim en-Nehai, ben onun dnyadan son aznn ate olmasn mekruh grrm, dedi. Rivayet edilir ki, Hz. Peygamber bir cenazeye katld ve orada elinde buhurdanlk olan bir kadn grd. Bylece hemen ona seslendi ve o kadn oradan uzaklatrarak tepelerin arkasna gidip gzden kaybolmasn salad. Eh. erh-ul Muhtasar, II, 61 1961 Bu Asarda onun yanna ka kii, tek veya ift ka kii girerse girsin bu sana zarar vermez., diye geer. 1962 Yani cenaze kabre kble tarafndan konulur. Kabirden tutulup bu suretle lahdin iinde doru konulur. Snnet olan, cenazenin (ayaklarndan) kabre doru ekilmesidir, denildi. Bu yl yaplr: Cenaze kblenin sa tarafna konulur. Sonra ayaklarndan tutulur byle kabre tanr ve onun cesedi (ayaklarndan kabre) doru ekilir. nk Hz. Peygamberin kabre ekildii rivayet edilmektedir. Zira o hayatta iken evine girdii zaman ayaklaryla giriyordu. Artk o ldkten sonra onun evi kabri olmutur. Bu sebeple o kabre girmeye nce ayaklarndan balanr. Bizim delilimiz ise brahim en-Nehaiden Hz. Peygamberin kabre kble tarafndan konulmu olduu hakkndaki rivayetidir. Eer bu rivayet sahih ise bizim mezhebin gr ak ve aikrdr. Eer onlarn syledikleri doru ise bylece bu konuda yle denildi: Bu byle bir zaruretten dolay yapld. nk Hz. Peygamber Hz. Aienin odasnda duvar tarafnda ld. Peygamberlerin (a.s.v.) defnedilmesinde snnet olan, onlarn ruhlarn teslim ettikleri yerde gmlmeleridir. Bylece duvar bulunmas sebebiyle Hz. Peygamberin seririni (tabutunu) kble tarafna koymalar mmkn olmaynca artk bunun iin Hz. Peygamber (ayaklarndan tutulup) kabrine doru ekildi. bn Abbas ile bn mer (r.a.) l kabrine kble tarafndan konulur. nk kble
1952 1953

217

Ben dedim: cenaze iin lahit (kabrin kble duvarnn cenaze sacak kadar oyulmas) yaplr, ak (kabrin tabannn cenaze girecek kadar oyulmas) yaplmaz, deil mi? Evet, dedi.1963 Bene dedim: onun lahdinin (nne) ne konur? Kerpi ve kam, konur, dedi. Ben kiremit koymak mekruh mudur, dedi. Evet dedi. 1964 Ben dedim: Onun lahdinin nne ne gibi eyler konulur? Kerpi ve kam bitkisi, dedi. Ben dedim: Kiremit koymak mekruh olur mu? Evet, dedi.1965 Ben dedim: (Cenazeyi) lahde koyma ii bitinceye kadar kabri bir elbise (araf) ile rtmek mekruh olur mu? Cenaze eer kadn ise bunda bir saknca yoktur; byle yapmalar uygun olabilir. Fakat o erkek olduu zaman kabri rtmemeleri onlara bir zarar vermez. Eer byle yaparlarsa onlara o da bir zarar vermez. Ben dedim: Kabir, kare eklinde mi yaplr yoksa deve hrgc (dikdrtgen) gibi tmsek mi yapalr ve kare eklinde olmaz m ne dersin? Bilakis dedi, kabir deve hrgc (dikdrtgen) gibi olur, kare eklinde olmaz, dedi. 1966 Ben dedim: Kabri kirelemek mekruh olur mu ne dersin?1967 Evet, dedi. Ben dedim: l zerine olan namaz kldrmaya daha hak sahibi olan kimdir 1968 ne dersin? Kabilenin imam (bakan) cenaze zerine namaz kldrmaya daha layktr, dedi. Ben dedim: Bakan orada bulunmazsa? Babas dierleirnden daha layktr, dedi. Ben dedim: Olu, kardei ve babas bulunursa? Onlardan daha layk olan babasdr, dedi.1969 Ben dedim: Bylece kadnn cenaze namazn kodrmaya 1970 onun amcasnn olu,

ciheti tercih edilir, dediler. Sen biliyorsun ki, dnya hayatnda da mesela oturularda tercih edilen ey, ynmz kbleye doru evirmektir. te bylece kii ldkten sonra da onun kble tarafndan kabre konulmas tercih edilir. Eh. Mebsut, II, 61. 1963 nk Hz. Peygamber, Lahit biizm iin, ak ise bizden bakalar iindir, buyurudlar. 1964 Serahsi dedi ki, stat mam Ebu Bekir Muhammed b. Fadl yle derdi: Bizim lkemizde yerin gevek ve yumuak olmasndan dolay bunu koymakta bir saknca yoktur. Hatta tahta paralar kullanmak ve l iin tabut edinmek de caizdir. Bu memleketler de demirden tabut yaplsa bile ben bunda bir saknca grmem diyenler bile olmutur. Eh. II, 62 1965 Serahsi dedi ki, stat mam Ebu Bekir Muhammed b. el-Fadl (r.a.) yle sylerdi: Bizim memleketimizde yerin yumuak olmas sebebiyle kiremit koymada bir saknca yoktur. Tahta paralar kullanmak ve l iin tabut edinmek caizdir ve hatta bu hususta yle denilmitir: Eer halk demirden tabut edinse bile ben bu memlekette bir saknca grmem. Eh. S. 62 1966 Bu cevap H nshasndan dmtr. Ben dedim: Nehai, Hz. Peygamberin, Ebu Bekir ile merin kabirleirni gren kimse bana onlarn zerinde deve hrgc gibi tmseklik bulunduunu syledi. O tmsein zerinde de ak topraktan olmu bir yol vard. mam Ebu Yusuf bunu Asarnda s. 80; mam Muhammed de yine Asarnda s. 48 rivayet ettiler. O, bunun yerden yksek olduu ve onun zerinde ak topraktan bir yol bulunduunu ilave etti. Eh. Sonra Muhammed, biz bunu alyoruz, kabir deve hrgc gibi (dikdrtgen eklinde) yaplr, kare biiminde yaplmaz, dedi.-Bu ayn zaman da Ebu Hanifenin grdr-.Eh. 1967 nk Hz. Peygamber kabirlerin kirelenmesinden ve kare eklinde yaplmasndan yasaklamtr. Zira kireleme-badana yapma binalarda ya ssleme iin yaplr veya binalarn daha salam olmas iin yaplr. Serahsinin erh-ul Muhtasarda II, 62 syledii burada bitti. 1968 biha kelimesi Z nshasndan dmtr. Bu HA da bihi olarak geldi. Bu amir salat kelimesine gider. 1969 Bize gre mezhebimizin zet olarak gr udur: Sultan orada hazr bulnduu zaman cenaze zerine onun namaz kldrmas daha layktr. nk cumay ve iki bayram kldrmak ona mahsustur. te Cuma ve iki bayramda hazr bulunan kimse zerine namaz kldrmak da byledir. Zira sultann nne gemek onu hafife almak olur. Hlbuki ona sayg gstermek emredilmitir. Hasan b. Ali vefat edince Said b. el-As onun cenazesinde hazr bulundu. Bylece Hseyin onu ne geirerek yle dedi: Eer bu snnet olmasayd ben seni ne geirmezdim. Eer kad-hkim hazr bulunursa, o, cenaze namazn kldrmaya daha layktr. Bu iki zattan hibirisi bulunmazsa bize gre kabile imam kldrr. nk l hayatta iken onun imamlna raz olmutur. Bylece o ldkten sonra onun zerine namaz klmaya daha layktr. Bundan sonra kabile imam da orada hazr bulunmazsa lnn velileri kldrr. Kitapta o, lnn babas bakalarndan daha layktr dedi. Bu Muhammedin grdr. Ancak Ebu Yusufa gre onun olu babsndan daha fazla layktr. Fakat onun babasn takdim etmesi onun iin daha evaldr. Zira onun dedesinin nne gemesi dedesi iin bir tahkir olur. Bylece evla olan onu ne geirmektir. Serahsinin Mebsutundan nakledildi. ( II, 63) 1970 Ehakku bis salati ifadesi H nshasnda ehakku min halai bis salati olarak gelmitir.

218

kocasndan 1971 daha hak sahibi olur mu? Kadnn kocasndan bir olu bulunmad zaman bilakis amcasnn olu kocasndan daha hak sahibi olur.1972 Ben dedim: Cenaze namaz nasl klnr? Cenaze konulduu zaman imam ne geer, cemaat da onun arkasnda saf tutar. Bylece imam 1973 iki elini kaldrd halde bir tekbir alr, cemaat de ellerini kaldrarak onunla beraber tekbir alrlar. Sonra Allah Telya hamd sena ederler. Sonra imam ikinci tekbiri alr, cemaat da ellerini kaldrmadan tekbir alrlar ve Hz. Peygambere salt- selam getirirler. Sonra imam nc tekbiri alr. Cemaat da onunla beraber ellerini kaldrmadan tekbirlerini alrlar. Sonra l iin istifar edip efaat dilerler. Sonra imam drdnc tekbiri alr. Cemaat da yine onunla beraber ellerini kaldrmadan tekbir alrlar. Sonra imam sana ve soluna selam verir. Cemaat da byle selam verirler. bn Ebi Leyla cenaze namaznda be defa tekbir alrd. 1974 Ben dedim: Bu Allaha hamd- sena, Hz. Peygambere salt- selam ve lye olan dualar onlar cehren yksek sesle mi okurlar? Onlar bunu yksek sesle okumazlar; ancak onlar 1975 bunu kendi kendilerine (duyacak kadar) gizli-hafi bir ekilde okurlar, dedi. 1976 Ben dedim: mam ve onun arkasnda olan kimseler Kurandan bir para okurlar m? mam ve onun arkasnda olan kimseler Kurandan bir para okumazlar, dedi. 1977
Min ez-zevci kelimesi hata ile H nshasnda biz zevci olarak gelmitir. nk Hz. mer ei vefat ettii zaman einin velilerine yle demitir: O hayatta iken biz sizden ona daha ok hak sahibi idik; fakat ld zaman artk siz ona daha ok hak sahibisizniz. nk zevciyyet-kar-kocalk durumu lmle son bulur, akralak ise lmle sona ermez. Eh. erh-ul Kfiden, II, 63 1973 el-imam kelimesi H nshasndan dmtr. 1974 Hz. Peygamberin nasl yapt konusunda ise eitli haberler vardr. Bylece be, yedi, dokuz ve bundan daha ok (olduunu syleyen) rivayetler vardr. Ancak onun son yapt i drt tekbir almasdr. Bylece bu ncekileri kaldrmtr. Hz. mer tekbirlerin saysnda ihtilaf knca sahabeyi toplad ve onlara yle dedi. Siz gerekten ihtilafa dtnz. yleyse sizden sonraki gelenler daha ok ihtilaf ederler. Bu sebeple Hz. Peygamberin kldd son cenaze namazna baknz ve onu (rnek) alnz. Hz. Peygamberin bir kadnn cenaze namazn kldrdn ve onda drt tekbir aldn grdler ve bunun zerinde ittifak ettiler. nk bunda her bir tekbir, dier namazlarda bir rekat yerine geer. Farz namazlarda drt rekttan daha fazla olan bir namaz yoktur. Ancak bn Ebi Leyla yle diyor: lk tekbir namaza balamak iindir. Bylece bundan sonra her bir bir tekbirin bir rekt yerine getii drt tane tekbir almak gerekir. Sapklarn iddia ettiine gre Hz. Ali, kendi ehl-beytinden olan cenazeye be tekbir alr, baka insanlarn cenazelerine ise drt tekbir alrd. Bu onlarn Hz. Aliye yapm olduklar bir iftiralardr. Aslnda onun Hz. Fatma zerine drt tekbir ald rivayet edilmitir. Dier taraftan Fatmaya Hz. Ebu Bekirin namaz kld ve drt tekbir ald rivayeti de vardr. Hz. mer Hz. Ebu Bekir zerine namaz klm ve drt tekbir almtr. Serahsinin erh-ul Mutasarda (II, 63) syledii burada bitti. 1975 ve lakinnehum kelimesi H nshasnda velakinnehu olarak geldi. 1976 Zahir mezhepte drdnc tekbirden sonra selamdan baka br da yoktur. Fakat baz stadlarmz dier namazlarn sonunda okuduklar (u duay) tercih ettiler. Allahmme Rabbena Atina fid dnya hasenetn ve filahirati hasenetn ve gna birahmetike azabel-kabri ve azaben-nari (Ey Rabbimiz! Bize dnyada iyilik, ahirette de iyilik ver ve bizi rahmetinle kabir azabndan ve cehennem azabndan koru. Bu suretle eer imam be tekbir alrsa, imama uyan kimse beinci tekbirde ona uymaz. Ancak Zfere gre uyar. Onun bu konudaki gr yledir. Bu, hakknda farkl ictihad ve ihtilaflar yaplm olan bir (konudur.). Bu sebeple imama tabi olan kii bayram tekbirlerinde olduu gibi, ona uyar. Fakat bizim (mezhep olarak) delilimiz udur: Drt rekat zerine yaplan fazlaln bizm rivayet ettiimiz (haber) ile neshedilii sabit olmutur. Neshedilmi bir eyde imama uymak olmaz. nk bu bir yanltr. Sonra Ebu Hanifeden gelen iki rivayetten birisinde o, imamn hata olan bir eyle megul olduunu grnce selam verir, denilmekte; dier bir rivayette ise o, onunla beraber selam vermek iin selam verinceye kadar imam bekler, denilmektedir. erh-ul Muhtasardan nakil burada bitti. II, 64. 1977 nk bn Mesud r.a den rivayet edilen bir hadiste o yle dedi. Cenaze zerine klnan namazda bizim iin bir dua ve bir kraat tayin ve tahsis edilmedi. Sen imamn ald tekbiri al ve dualarn en gzelini tercih et. Abdurrahman b. Avf ve bn mer r.a. den de yle rivayet edildi: Onlar, cenaze namaznda Kurandan bir para okumak yoktur, dediler. Cabir den gelen mm-l Kurandan cenaze zerine bir kraat yaplr, rivayetinin tevili de udur: Hz. Peygamber bunu dua ve sena yollu okumutur, yoksa kraat vehile okumamtr. nk bu cenaze namaz aslnda tam bir namaz da deildir; ancak o, l iin bir istifar ve duadan ibarettir. Sen bilirsin ki, cenaze namaznda ona namaz denilmekle beraber namazn rknleri yoktur. nk salt kelimesi, szlk olarak dua demektir. Ondaki abdestli olma ve kbleye ynelme gibi artlar, onun hakiki bir namaz olduunu ve onda kraat
1971 1972

219

Ben dedim: Cenazaler topland ve bylece hepsi erkek olduu zaman nasl1978 konurlar, ne dersin? Onlar bunlar isterlerse bir saf halinde koyarlar ve dilerlerse imamn nnde 1979 arkal nl koyarlar, dedi. Ben dedim: 1980 Eer bu cenazelerin hepsi 1981 kadn olmu olsa yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer 1982 cenazeler erkekli kadnl ise ne dersin? Erkekler imama yakn yere arka arkaya konurlar; kadnlar da erkeklerin arkasna kbleye yakn tarafa arka arkaya konurlar 1983 dedi. Ben dedim: Blu ana yaklam olan ocuu ile bir kadn cenazesi bir arada olduu zaman? Olan ocuu imama yakn yere, kadn da onun arkasna kbleye yakn yere konulur, dedi. Ben dedim: mam cenaze zerine namaz klmak istedii zaman cenazeye gre onun duraca yer neresi olmaldr? Bunun en gzeli imamn lnn gs hizasnda durmasdr. Ben dedim: Eer o bu yerin dnda bir yerde durursa? Onun iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Bir adam abdestsiz olduu halde cenazeyi grd veya abdestli idi 1984 de sonra abdesti bozuldu. Bu kimse nasl yapar, ne dersin? O, teyemmm alr ve cemaat ile beraber namaz klar, dedi. Ben dedim: Eer o suya yakn olup suyu kullanmaya (abdest almaya) gc yetiyor, ancak abdest almaya gittii takdirde (mesbuk olmaktan) 1985 imamn cenaze namazn klmasyla kendisinin geri kalmasndan korkarsa? O, teyemmm alr ve onlarla beraber cenaze namazn 1986 klar, dedi. Ben dedim: Eer o imamn cenaze namaznda kendisini sebkat etmekten kormazsa? Bylece o gider abdestini alr ve sonra cenaze namazn klar, dedi. Ben dedim: Eer o ehrin iinde ise ve abdestsiz ise veya abdestli olup da bir tekbir ya da iki tekbir alnca abdesti bozulsa, o nasl yapar? O, olduu yerde teyemmm eder ve geri kalan namazn cemaatle beraber klar, dedi. Ben dedim: O, ehirde olduu halde niin byle? nk dedi, o cemaatle beraber cenaze namazn kld zaman cemaat namaz tamamlayp ayrlrsa o cemaatten sonra cenaze namazn klmaya devam edemez. nk cenaze namaz farz namaz ve nafile namazlar gibi deildir; onlara benzemez. Ben dedim: Bir imam cenaze zerine namaz kld; bylece bir veya iki tekbir ald. Sonra bir adam gelip imam uyup namaza balad. Bu adam tekbir alp namaza balayacak m yoksa imam tekbir alncaya kadar imam bekleyecek mi, ne dersin? O bilakis imam tekbir alncaya kadar bekler, dedi, Artk imam tekbir alnca o da onunla beraber tekbir alr. Fakat imam selam verdii zaman o, cenaze kalkmadan nce zerinde olan borcunu (kard tekbir ve dualar) kaza eder. Bu Ebu Hanife ile Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise yle demektedir: Benim grme gelince bana gre bu adam tekbir alp namaza balar ve imam beklemez. nk imam zaten namazn iindedir.1987

bulunduunu gstermez. Tilavet secdesinde olduu gibi- Serahsinin, ksaltarak ve deitirerek (naklettiimiz) sz burada bitti. 1978 keyfe (nasl) kelimesi HA nshasnda byle geldi. Fakat o A, Z ve H nshalarndan dt. Hlbuki onun burada bulunmas gerekir. 1979 emam-el imami ifadesi H nshasnda imam-el evveli olarak geldi. 1980 kult (Ben dedim) kelimesi H nshasndan dmtr. 1981 kllhnne (hepsi) kelimesi nshalarda kllhm olarak gelmitir. Grld gibi dorusu kllhnne olmaldr. 1982 in kelimesi yerine H nshasnda lev gelmitir. 1983 yudau kelimesi H nshasnda tudau olarak gelmitir. 1984 ev kane kelimesi H nshasnda ve kane olarak geldi. Hlbuki bunun dorusu esas nshada, Z ve HA da olduu gibi ev kane olmasdr. 1985 yesbikuhu kelimesi H nshasnda sebekahu olarak geldi. 1986 aleyha kelimesi, H nshasndan dmtr. 1987 Bizim mezhebin gr bn Abbas r.a dan rivayet edilmitir. Burada namazda cenaze zerine alnan her bir tekbir bir rekt (namaz) yerine kaim olur. Eer o geldii zaman imamn tekbirini beklememi ise o, imamla

220

Ben dedim: Bir imam bir cenaze zerine namaz kld ve o selam verip namazn tamamlad. Cemaat da selam verdi. Sonra imam namaz bitirdikten sonra baka bir kimseler geldi. Bunlar cenaze zerine yalnz balarna veya 1988 cemaat olarak namaz klarlar m ne dersin? Onlar ne yalnz balarna veya ne de cemaat olarak bunun zerine namaz klmazlar 1989 dedi. 1990 Ben dedim: Bir imam bir cenaze zerine namaz kldrd. Bylece o bir tekbir ald ve cemaat de onunla beraber tekbir aldlar. Sonra bir cenaze daha getirildi ve o cenazenin yanna konuldu. Bu cenazeyi getirenler cemaatin namazna katlp (imama) uydular. Bu durumda imam ve cemaat nasl yapar, ne dersin? mam ve onunla beraber olan birinci cenazenin zerine namaz klm olan cemaat namaz bitirip ayrld zaman ikinci cenazeyi getirmi olan kimseler birinci cenazenin tekbirinden 1991 zerlerinde bor olarak kalan (duay) kaza ederler. Sonra imam ve cemaat hepsi ikinci cenazenin namazn klmaya balarlar ve birinci cenazenin zerine alm olduklar tekbiri hesaba katmazlar. Ben niin dedim? nk dedi, onlar birinci cenaze zerine namaz klmaya baladlar. Bu sebeple onlar, bu (tekbirle) bundan sonra getirilmi olan baka bir cenazenin (namazna balayp) giremezler. Ben dedim: Bylece imam ve cemaat ikinci cenazenin zerine namaz klmaya balarlarsa ve bu suretle bir veya iki tekbir alm olsalar sonra baka bir cenaze getirilip ikinci cenazenin yanna konulursa ve cemaat hemen imama uyup namaza balarlarsa? mam ve cemaat ikinci cenazenin zerine namaz tamamlarlar, dedi. Bylece imam selam verince nc cenazeyi getirmi olan kimseler, ikinci cenaze zerine alnacak tekbirden zerlerinde bor olarak kalan (duay) kaza ederler. Sonra imam ve cemaat hep birlikte nc cenaze zerine namaz kmaya balarlar. Ben dedim: Gne batarken, doarken veya gnn tam ortasnda cenaze namaz klmak mekruh mudur, ne dersin? Evet, dedi, ben bunu mekruh grrm. Ben dedim: Eer insanlar bunu yapar ve cenaze namazn klarlarsa onlarn bu namaz iade etme borlar var mdr? 1992 Hayr, dedi.1993 Ben dedim: Eer onlar enaze namazn fecir doduktan sonra

yetitiini klmadan nce kard (tekbir ve dualar) kaza eder. Bu neshedilmitir. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii II, 66 burada bitti. 1988 ev kelimesi yerine H nshasnda em harfi gelmitir. 1989 la ysallne kelimesi HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise bu, la ysall eklinde geldi. 1990 nk bn Abbas ve bn merden rivayet edildi ki, onlar bir cenaze namazn kardlar. Bylece onlar namaza gelince cenaze iin sadece istifar ettiler, baka bir ey ilave etmediler. Abdullah b. Sellam Hz. merin cenaze namazn kard. Bylece o, oraya gelince siz beni onun zerine namaz klmada gemi olabilirsiniz ama siz onun iin dua etmede beni geemezsiniz, dedi. Buradan anlalyor ki, lnn hakk, ilk cemaati (namazn klmas) ile beraber yerine getirilmitir. Eer bu ikinci cemaat, namaz klmaya kalksa onlarn bu cenaza zerine kldklar namaz nafile olur ki, bu meru deildir. Eer bu caiz olmu olsayd Hz. Peygamberin kabrini ziyaret etmeleri bugn nasip olan kimselerin, onun mezar zerine klmalar daha evla olurdu. nk o kabrine konulduu gibidir. Zira peygamberlerin cesedleri, kabre konulduu gibi, temiz olarak durur, (rmez). Bu konuda hadis vardr. Kimse bununla megul olmamtr. Bylece bu gsteriyor ki, l zerine namaz iade edilmez. Ancak veli olursa, o orada hazr bulunursa, hak onun olduu iin, onun bu hakkn drmeye hi kimsenin yetkisi yoktur. Bu Hz. Peygamberin Bylece hak onundur sznn yorumu ve tevili budur. Allah Tel, Peygamber mminlere kendi nefislerinden nce gelir (Ahzab 33/ 6) buyurmutur. Bunun zerine bizim limlerimiz, her ne kadar Hz. Peygmber Necainin cenaze namazn gaip olarak klm ise de aip olan bir l zerine namaz klnmaz, dediler. te bu sebeple biz yer drlr diyoruz. O (Hz. Peygamber) evliyann evlas idi. Onn dnda hibir kimse hakknda byle bir ey bulunmaz. Sonra eer l, dou tarafnda olup da eer o namazda kbleye yneldii zaman l onun arkasnda olur ki bu da caiz deildir. Eer o istikbal ederse namaz klarken kbleden baka bir yere klm olur ki, bu da cazi deildir.- Eh. Ksaltarak ve tasdarruf ederek Mebsuttan alnd. s. 67. 1991 tekbirati kelimesi Z ve HA nshalarnda tekbiri olarak gelmitir. 1992 hel kelimesi H nshasndan dmtr.

221

veya ikindiden sonra gne kursu deineden nce klarlarsa ne dersin? Ben bunu mekruh grmem ve onlarn naamzlar tamdr dedi. 1994 Ben dedim: Eer onlar bu namaz fecirden sonra ve gne domdan nce klsalar yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bu iki zaman, namaz vakitleri midir 1995 ne dersin? Bu iki vakit, nafile namaz klma vakti deildir, dedi. Fakat bu, farz bir namaz veya cenaze namaz ya da bir secde ise kadn ve erkeklerin bunlar bu iki vakitte kaza etmelerinde bir saknca yoktur. Ben dedim: Cemaat iin gne batm (akam namaz vakti girmi), hlbuki onlar cenaze namaz klmak istiyorlar. Onlar akam namazna m, yoksa cenaze namazna m balamallar, ne dersin? Bilakis onlar akam namazn klmaya balarlar, dedi. nk bu1996 akam namaz onlar zerine cenaze namazndan daha ok vacip (bir grevdir). Onlar sonra da cenaze namazn klarlar. 1997 Ben dedim: Bir imam abdestsiz veya cnp olduu halde arkasndaki cemaat ile beraber bir cenaze zerine namaz kld, ne dersin? Onlarn namaz yeniden klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onlarn imamlar abdestli, fakat onlarn bazlar abdsetsiz veya imamn arkasndaki kiilerin hepsi abdestsiz ise? Cenaze zerine namaz iade etmezler, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, onlarn imamlar cenaze zerine namaz kld, bylece onlar cenaze zerine 1998 namaz iade etmezler.

nk insanlarn dua etmesiyle lnn hakk yerine gelmi demektir. Bylece bu vakitlerde klnan namazlarda her ne kadar bir eksiklik olsa bile edilen dua bir namazdr. Sen bilirsin ki, bu vakitlerde nafile bir ibadete balamakla o lazm ve gerekli hale gelir. Eh. Mebsut, II, 68 1994 la ekrahu zalike (Ben bunu mekruh grmem) ifadesi, H nshasnda la ekrahu lehum zalike (Ben bunu onlar iin mekruh grmem) eklinde gelmitir. 1995 saata kelimesi HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise saatey eklinde geldi. Bu nasb ile gelmesi yanltr. 1996 Li enneha ifadesi H nshasnda li ennehuma olarak gelmitir ki, bu yanltr. Dorusu ise dier ngeri kalan nshalarda olduu gibi li enneha eklinde olandr. 1997 Serahsi bu meseleden sonra cenaze namaznn mescidde klnmas konusunu ele alarak yle dedi: Bize gre (mescidde cenaze namaz klmak mekruhtur), dedi. afii, (r.a.) ise mekruh olmaz, dedi ve bu meselenin istidlalinde o, Hz. Aienin Sadn cenazesinin mescide sokulmasn emrettiini syleyip Hz. Aienin u szn nakletti: Hz. Peygamber, (s.a.v.) Sheyl b. Beyza zerine namaz ancak mescidde kld. nk dedi, o (afii), bu, ya dua veya namaz olmas dolaysyla mescid, bu ie baka yerden daha layktr. (Hkim) bizim delilimiz dedi, Ebu Hreyre hadisidir, o yle syledi: Hz. Peygamber, kim mescidde cenaze zerine namaz klarsa, onun bir ecri olmaz. Hz. Aienin delili, bizim de delilimizdir. nk onun zamanndaki insanlar muhacir ve ensar idiler ve onlar onu aypladlar. Bu gsteriyor ki, Hz. Peygamber o zaman mescidde itikfta idi. Bu sebeple onun mescidden kmas mmkn deildi ve emretti de bylece cenaze mescidin dna konuldu. Zaten bize gre, cenaze, mescidin dna konulup insanlar mescidin iinde iken onun zerine namaz klmalar mekruh olmaz. Fakat Hz. Peygamberin u sznden dolay cenazeyi mescidin iine sokmak mekruhtur: ocuklarnz ve akl hastas olanlar mescidlerinizden uzak tutunuz. Buna gre ocuk mescidden uzaklatrlnca, lnn uzaklatrlmas ise daha layk olur. Serahsinin Mebsutunda syledii burada bitti. II, 68. Ben dedim: Bu mesele ne Aslda ve ne de Muhtasarda zikreidlmitir. Ben bunun bu iki kaynaktan istinsah edenlerin yanlgs ile dtnden endie ediyorum. nk o (Serahsi) bunu kale (o dedi) sz ile nakletmitir. Bu, Muhtasarn meselelerini nakletme konusunda onun adet ve tutumudur. Allah en iyi bilendir. Ben dedim: Serahsinin naklettii Ebu Hreyre hadisini bn Ebi eybe, Musannefinde Hafs b. Gyas, bn Ebi Zib, Salih Mevla et-Teveme ve Ebu Hrayre yoluyla rivayet etmitir. Onun metni yledir: Kim mescidde olan bir cenaze zerine namaz klarsa, onun namaz olmamtr. Eh. Varag II, 295. Bu hadisi Ebu Davud rivayet etmitir ve metni yledir: Bylece onun iin hibir ey yoktur. II, 98. Tahavi de bunun bir benzerini rivayet etmitir. Bunu bn Mace de rivayet etmitir, metni yle: Bylece onun iin hibir ey olmad. S. 110. mam Muhammed Muvattanda (s. 165) bn merden Hz. mer zerine ancak mescidde namaz klnd rivayetini yaptktan sonra (yle) dedi: Mescidde olan cenaze zerine namaz klnmaz; Ebu Hreyreden bize byle ulat. Cenazenin yeri Medinede mescidin dndadr ve bu yer orada Hz. Peygamberin cenaze zerine namaz klm olduu yerdir. Eh. 1998 aleyha kelimesi H nshasnda aleyhi olarak gelmitir ki, bu bir yanltr.
1993

222

Ben dedim: Bir cemaat bir cenaze zerine namaz kldlar; fakat onun ban ayklarnn konaca yere koyarak bir yanl yaptlar, bu ekilde namaz tamamlayp ayrldlar, ne dersin? Bu onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer onlar bunu bile, bile yaparlarsa? Gerekten onlar ktlk yapm olurlar, fakat namazlar tamdr. Ben dedim: Bir cemaat bir cenaze zerine namaz kldlar. Fakat onlar kblede yanlarak bylece onun namazn kblenin dnda bir yne kldlar ve bu ekilde namaz tamamlayp ayrldlar, ne dersin? Onlarn namazlar tamdr, dedi.1999 Ben dedim: Eer onlar bunu kasten bilerek yapmlarsa? Onlar bu namaz onun zerine yeniden klarlar, dedi.2000 Ben dedim: Onun cenaze namazn kmay unutarak ly defneden bu cemaat hakknda ne dersin? 2001 l kabirde iken onlar, cenaze zerine namaz kldklar gibi onun zerine namaz klarlar, dedi. Ebu Yusuf, kabir zerine gn namaz klnr, fakat gn getikten sonra bir kabir zerine artk namaz klnmaz, dedi.2002 Ben dedim: Kadnlarla beraber olan bir cemaat var. Bunlar cenaze zerine namaz klmak istedikleri zaman kadnlar nerede saf tutar, ne dersin? Erkeklerin saflarnn arkasnda, dedi. Ben dedim: Eer bir kadn safta erleklerle beraber durursa veya imamn hizasnda durursa bylece onlarla beraber namaz klarsa ne dersin? Onlarn hepsinin namaz tamdr, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, bu 2003 namaz farz namaz gibi deildir. Sen bilirsin ki, eer bir adam secde ayetini okusa bylece bir kadn onunla beraber secde etse adamn secdesi bozulmaz. te bu da yledir. Ben dedim: Bir imam bir cenaze zerine namaz kld. Fakat bu imam bir veya iki tekbir ald ki, kahka denecek kadar gld, ne dersin? Onlarn namaz fasid olmutur, namaz yeniden klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: yleyse cemaattan kahkaha ile glen kimse abdestini yeniler mi? Hayr, dedi. Ben dedim: mam konumu olsa (hkm) yine byle midir? Evet, dedi. Ben dedim: Bir cemaat, onlar binek zerinde olduklar halde veya oturarak cenaze zerine namaz kldlar, ne dersin? Kyas ile (hkm verecek olursak) bu onlar iin yeterli olur. Ancak ben burada kyas brakp istihsan yapyorum ve bylece onlara namazlarn iade etmelerini sylyorum. Ben dedim: Bir adam, yannda bir takm kadnlar olduu halde seferde ld. Onlarla beraber bir adam da yoktur. Bu kadnlardan birisi bu l adam yokayabilir mi ne dersin? Eer bu kadnlar rasnda onun ei varsa o onu ykayabilir. Eer onlar arasnda onun ei yoksa onu kesinlikle ykayamaz. Ben dedim: Onu ei niin ykayabiliyor? nk o, onun2004 henz iddeti iinde bulunmaktadr. Sen biliyorsun ki, onun bu iddeti devam ettii
Muhtasarda ve onun Serahsi erhinde yle denilmektedir: (Onlarda kblede yanldklar zaman onlarn (cenaze) namazlar tamdr.) Yani aratrdktan sonra kldklar zaman. Ancak eer onlar kastl olarak kble dna ynelmilerse bu namaz dier namazlara kyasla caiz olmaz. nk dier namazlarda olduu gibi cenaze namaznda da kbleye ynelmek farzdr. Eh. II, 69. 2000 yestakbilu kelimesi Z ve HA nshalarnda yestakbilune eklinde geldi. 2001 e raeyte kelimesi H nshasndan dmtr. 2002 Emalide Ebu Yusufun yle dedii rivayet edildi: bn Rstem, Muhamddeden byle nakletti. nk sahabiler H. Peygamber zerine gne kadar namaz klmlard. Sahih olan udur k, bu geerli bir l deildir. Zira bu zamann scak ve souk olmasyla, yerleirn deimesiyle ve lnn iman veya zayf olma haliyle deiebilecek bir durumdur. Bu konuda muteber olan ey, kuvvetli grtr. Hz. Peygamberin Uhud ehitlerinin sekiz sene sonra cenaze namazlarn kld rivayetinin anlam onlar iin dua etti demektir. Allah Teala, ve onlara dua et; nk senin duan onlara huzur verir. (Tevbe 9/ 103) buyurmutur. Onlar defnedildikleri (gnk) gibi olup uzuvlar ayrlmamtr, denilmitir. Muaviye onlar nakletmek istedii zaman onlar byle buldular. Bu sebeple o onlar yerinde brakt. Eh. Serahsi, erh-ul Muhtasar, II, 69 2003 hazihi kelimesi HA nshasnda byledir. Fakat o H den dmtr. 2004 minhu kelimesi H nshasndan dmtr.
1999

223

mddete bu kadnn evlenmesi helal olmaz. Ben dedim: Eer bu kadn kendisiyle gerdee girilmemi olsa bile yine byle midir? Evet, dedi, onunla cinsel iliki vaki olmu veya olmam fark etmez, ayndr. Ben dedim: Eer kadnlar arasnda onun ei yok, fakat kz kardei, annesi veya teyzesi ya da halas varsa? 2005 Senin bu adlarn andn kadnlardan 2006 hibirisi onu ykayamaz ve onun avret yerine bakamaz.2007 Fakat bu ona benim sana teyemmm bahsinde anlattm gibi temiz toprakla teyemmm aldrabilir.2008 Ben dedim: O kadnlar onun zerine namaz klarlar m? Evet, dedi. Ben dedim: Bylece o kadnlardan imam 2009 olan kii safn ortasnda m durur?2010 Evet, dedi. 2011 Ben dedim: Eer onlar arasnda onun bir mm veledi varsa o onu ykayabilir mi? Hayr, dedi. Ben niin, dedim? nk dedi, o, nikh iddeti iinde deildir. 2012 Ben dedim: Eer o lmnden nce cariyeyi azad etmise ne dersin? Bu eittir, dedi, cariye onu ykayamaz. nk adam lmeden nce cariye ona haram olmutur. Ben dedim: Eer kadnlar arasnda onun hastalnda veya salnda adamn talakla boad birisi varsa ne dersin? O onu ykayamaz, dedi, nk o lmeden nce cariye ona haram olmutur; o sebeple o onu ykayamaz. Ben dedim: Eer kadnlar arasnda onun fasid bir nikhla nikhl olduu bir kars varsa ve o onunla bu nikhla nikhl iken lm ise ne dersin? O onu ykayamaz, dedi. Ben dedim: Eer onun yannda bir cariyesi veya cinsel ilikiye girdii mdebber cariyesi varsa? O onu ykayamaz, dedi. Ben dedim: Hlbuki onun bu cariye ile cinsel iliki kurmas helaldir! nk dedi, o iki cariyeden hibirisi zerine iddet beklemek yoktur, gerekmez. Sen biliyorsun ki, cariye satlr. Mdebber cariye ise eer onun bir alma zorunluluu yoksa ve bylece o adamn ld bir vakitte evlenmise bu cariyenin nikh cazidir ve kocasnn onunla yatma hakk vardr. Fakat ben, bu cariyenin bakasnn fercine bakarken (ona helal olurken) ve onu ykarken kocasnn onunla yatmasn ve bu cariyenin fercine bakmasn kabih grr, irkin sayarm. Ben dedim: Eer onun kadnlar arasnda bain talakla 2013 boam olduu bir kars varsa o onu ykayabilir mi? Hayr, dedi. Ben dedim: Bir kadn yannda kocas ve baka adamlar da olduu halde seferde ld. Bu kocas onu ykayabilir mi, ne dersin? Hayr, dedi. Ben niin dedim? Hlbuki kars
kanet kelimesi H nshasndan dmtr. minhunne kelimesi H nshasndan dmtr. 2007 la yenzuranne kelimesi nshalarda la yenzurune olarak gelmitir. 2008 nk nikh haram olan yakn akraba, avret yerine bakma hkmnde ayn bir yabanc gibidir. te onun evlenmesi haram olan yakn akrabalar da byledir. (fakat o teyemmm aldrlabilir.) nk onu ykayacak bir kimse bulunmad iin artk onun ykanmas mazeret haline gelmitir. Bylece o kendisini ykayacak birisi bulunmad iin gusl aldrlmas-ykanmas da sanki mazr hale gelmitir. (Bu suretle ona teyemmm aldracak bir mahremi (nikhlanmas haram olan bir yakn) varsa o, ona elinde bez olmadan teyemmm aldrr.) nk bu kadnn adam hayatta iken bu uzuvlarna dokunmas helal idi. Bu o ldkten sonra da byledir. (Eer bu kadn bir yabanc ise ona eline sard bir bez paras ile teyemm aldrr.) nk onun ona hayatta iken dokunma hakk yoktur. Bu o ldkten sonra da byledir. Eh. Serahsi, erh-ul-Muhtasar, II, 71 2009 imam kelimesi el-Muhtasar-ul Kfide byle geldi, dorusu da budur. Nshalarda ise mennes tas ile elimamet eklinde gelmitir. Hlbuki imam kelimesinde mennes ve mzekkerlik eittir. 2010 kult fe hel tekum ifadesi H, Z ve HA nshalarnda kult fe tekum olarak gelmitir. 2011 Nitekim kadnlarn imam olmas (nerede duraca) hakkndaki hkm de byledir. Serahsi erhinde s. 71 bunu byle syledi. 2012 Muhtasarda ve onun erhinde yle denilmektedir: (Eer ) o kadnlar arasnda (onun mm veledi varsa) Ebu Hanifenin son grne gre (o onu ykayamaz.) Onun ilk grne gre ise o onu ykayabilir. Bu ayn zamanda Zferin grdr. nk mm veled, sahih bir firatan dolay iddet bekleyen bir kimsedir; bylece o nikhl bir hanm gibidir. Onun son grnn yorumu ise mm veled, efendisinin lmyle azad edilmi ve bu suretle artk ona yabnc olmutur. Onun zerine iddetin vacip olmas istibra (cariyeye hayz grnceye kadar yaklamayp beklemek) yoluyladr. te bunun iin o, hayat ve lmle deimez. Bu sebeple, bu (iddet beklemeyi) nazar- itibara alsak bile ayn fasid nikhta olduu gibi, bununla dokunma ve bakmann helal olmas sabit olmaz. nteha. II, 70 2013 talakan bainen kelimesi Z ve HA nshalarnda selasen bainen olarak geer.
2005 2006

224

kocasn ykyor, ama kocas karsn ykayamiyor! nk dedi, kocann 2014 zerinde iddet bekleme grevi yoktur. Sen bilirsin ki, bu adam istese o (einin) kz kardeini alabilir ve eer o istemi olsa 2015 drt (tane ile) evlenebilir ve eer o lm hanm ile ilikide bulunmam olsa onun kzn da alabilir. Bylece ben bu adamn, onun kz veya kz kardei kendi kars olduu halde ya da drt tane kars var iken bir kadnn avret yerine bakmasn kabih bulurum.2016 Ben dedim: Kadnn olan kardei veya babas eer kadnn yannda2017 iseler? Onlardan hibirisi onu ykayamaz, dedi. Ben dedim: Bir adam, beraberinde kadnlar ve onlar arasnda da kfir bir adam olduu halde seferde ld. Bu kadnlarn kfir adama ly nasl ykayacan anlatmalar 2018 gerekir mi ve sonra sonra onlar onun kendisi ile lnn yanndan ekilirler mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer bir kadn beraberinde erkekler ve onlar arasnda kfir bir kadn olduu halde seferde ld. Bu adamlarn kfir kadna l kadn nasl ykayacan anlatmalar gerekir mi ve sonra sonra onlar onun kendisi ile lnn yanndan ekilirler mi? Evet, dedi.2019 Ben dedim: Kadn ld zaman nasl kefenlenir, ne dersin? O, lifafe (kefenin bir paras olan, batan ayaa uzanan, ba ve ayak tarflar dmlenen sarg bezi), bu st tarafa giyilen elbisedir 2020 izar (kefenin don ve eteklik yerine geen batan ayaa rten paras) dirun (kadn gmlei), hmar (barts) ve hrka (bez paras) gibi be para bez iinde kefenlenir. Bu hrka-(bez paras) ile gsnn zerinden kefen almasn 2021 diye karn ile memelerinin arasndan balanr.2022 Ben dedim: Hanut ve kfur gibi kefene srlen gzel kokular ve kokulu bitki krntlarnn yeri kadnlarn da ayn erkeklerinki gibi midir? Evet, dedi. Ben dedim: Kadn ykand zaman onun salar arkasndan m sarktlr?

aleyhi kelimesi H nshasnda fahi bir hata ile aleyha olarak gelmitir. ae kelimesi H nshasndan dmtr. 2016 nk bn Abbas, kendisine erkekler arasnda olup da len bir kadn hakknda soru sorulduu zaman Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivayet etti: (Sen ona) temiz toprakla teyemmm aldr. Ve Hz. Peygamber, erkeler arasnda kadnn kocas olup olmadn sormad. Bunun anlam udur ki, kadnn lm ile kocasnn nikhtan doan btn balar ortadan kalkmtr. Cinsel iliki olmadan nce yaplan bir boama sebiyle dokunma ve bakma hakknn kalkt gibi, onun lm ile de bu haklar sona erer. Bu durumda lm sebebiyle kadn kocasna kesin bir ekilde haram olmutur. Bu haramlk ise batan sona nikh ile asla badamaz. te bunun iin kocas baldzn ile evlenmesi caiz olduu gibi; len bu ei dnda drt kadnla evlenmesi de caizdir. Hlbuki koca ld zaman kadnn durumu byle deildir. Sonra nikh sebebiyle koca sahip olan, kadn ise sahip olunan bir haldedir. Bylece adam ldkten sonra mlkiyet alan hayatta kalmaya devam ettii iin onun sahiplik sfatnn hkmen devam etmi olmas mmkndr. Fakat kadnn lmnden sonra bylece sahiplik mahallinin kaybolmasyla birlikte sahipliin devamn salamak mmkn deildir. Rivayet edildiine gre Hz. Ali ei Fatmay ykamtr. Fakat Fatmay mm Eymen ykamtr diye bir haber de vadr. Hz. Alinin Fatimay ykad gerek olmu olsa bn Mesud onun bunu yapmasn ho germedi. Hatta bu sebeple Hz Ali ona sen Resulllahn (bana), Fatma dnya ve ahiret senin eindir dediini bilmiyor musun? dedi. Bylece Hz. Alinin bu zel bir durum olan iddias, onlarn arasnda adam karsn ykayamaz (hkmnn) bilindiini gstermektedir. Ayrca Hz. Peygamber yle de buyurmutur: Evlenmeden doan her akrabalk ile doumla meydana gelen her akrabalk son bulur; fakat benim sebep olduum shr yaknlk ve nesep akrabal son bulmaz. te bu hadis hem Hz. Peygamber ve hem de Hz. Ali hakkndaki zellii gstermektdir. nk Hz. Alinin Fatma ile nikhlanmas ve evlenmesi Hz. Peygamberin yapt evlendirmelerden biridir. ntha Mebsuttan ksaltarak ve deitirerek alnmtr. II, 71 2017 ehuha maaha ifadesi H nshasnda ehuha maahu ev maaha eklinde geldi ki bu bir yanltr. 2018 yesfne lehu kelimesi H nshasnda yedane lehu olarak geldi ki, bu yanltr. 2019 nk ayn cinslerin her ne kadar din hususunda aralarnda bir ahenk olmasa da birbirlerine bakmalar daha hafiftir. Sen bilirisn ki, mslman kii kafir olan akrabasn ykaybilir. Eh. Mebsut, II, 71. 2020 V harfi H nshasnda ev olarak gelmitir. Dorusu ise dier nshalarda olduu gibi v olmasdr. 2021 la yenteiru kelimesi H nshasnda la yenru olarak gelmitir. 2022 nk kadnda esas olan onun her hal karda rtl olmasdr. Bu sebeple onun kefeni erkein kafaninden daha fazla olur. Serahsi Muhtasar erhinde byle syledi.
2014 2015

225

Hayr dedi, bilakis o her iki taraftan iki gsnn arasna sarktlr 2023 sonra da onun zerine barts (hmar), pee eklinde rt gibi salnr. Ben dedim: Kadn ld zaman bylece o iki elbise ve bir hmar ile kefenlendi; fakat gmlek denilen para kefene konmad. Bu kefen onun iin yeterli olur mu ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Bu (kefen) konusunda eski ile yeni eit midir? Evet, dedi, bu konuda ykanm ve temiz olduktan sonra eittir. Ben dedim: Sana gre renkli mi, yoksa beyaz kefen mi makbuldr? Bunlarn hepsi gzeldir, dedi, Hz. Peygamberin bir elbise 2024 ve gmlek 2025 ile kefenlendii haberi bize ulat. Hz. Ebu Bekirin yle dedii bize ulat: O Hz. Peygamberin iki elbisesinin ykanp bunlarla kefenlenmesini emredip tavsiye etti. Hayatta olan kii yeni elbiseye lden daha muhtatr, dedi. 2026 Bylece o hangisini yaparsa o gzel olur. 2027 Ben dedim: Eer adam bir tek elbise iinde kefenlenirse? Ben onun iin iki elbiseden daha az olmasn ho grmem, dedi. Ben dedim: Eer yle yaparlarsa bylece onu bir tek elbise ile kefenlerlerse? Bu yerli olur; ancak bunu yapanlar kt etmi olurlar.2028 Ben

ysdell kelimesi H nshasndan dm, fakat o Z ile HA nshasnda ysdell beyne eklinde gelmitir. 2024 hulletn kelimesi nshalarda hulleteyni olarak gelmitir. Dorusu ise Hulletn eklidir. Hulle kelimesi ise izar (batan ayaa rten elbise) ve rida (palto ve kaftan gibi ste giyilen elbise) demektir. Bylece hulletani de iki izar ve iki rida demek olur. 2025 Bu kitabn yazar bu haberi Asarnda (s. 45) senediyle aklad ve bylece yle dedi: Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla haber verdi ki, Hz. Peygamber gerekten bir yemen elbisesi ve bir gmlek ile kefenlendi. Muhammed biz bu haberi alyoruz, dedi, biz erkein kefenini elbise olarak biliriz. ki elbise de yeterli olabilir.-Bu Ebu Hnaifenin grdr. Bu haberi, mam Ebu Yusuf da Asarnda (s. 78) zikreder; ancak orada yemaniyye kelimesi yoktur. Ebu Davud da Sneninde (II, 92) bunu Kefen Bahsinde Ahmed b. Hanbel ve Osman b. Ebi eybenin yle dedikleirni rivayet etti: bn dris bize Yezid yani bn Ebi Zeyyad ve Muksim yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Hz. Peygamber Necran elbisesi ile kefenlendi. Krmz hrka ve iinde lm olduu gmlei-eh. Beyhaki bunu Snen-l Kebirinde (III, 400) Ebu Davud yoluyla bu ekilde rivayet etti. 2026 Bu haberin senedini mam Ebu Yusuf, Asarnda (s. 79) yle syledi. mam (Ebu Hanife) Hammad, brahim yoluyla Ebu Bekirin kendi iki elbisesi ile kefenlendiini rivayet etti. Bylece Ebu Bekir bunlarn ykanmasn ve bunlarla kefenlenmesini vasiyet etti ve yle dedi: Yeni elbiseye hayatta olan kiinin lden daha ok ihtiyac vardr. eh. mam Muhammed bunu Asarnda (s. 44) bir haber olarak zikretmitir. bn-l Hmam Feth-ul Kadir adl eserinde yle der. mam Ahmed Zhd kitabnda unu rivayet etti. Yezid b. Harun bize smail b. Ebi Halid, Zbeyr b. el-Avvamn mevlas Abdullah et-Temimi yoluyla Hz. Aienin yle dediini haber verdi. Hz. Ebu Bekir lmek zere iken Hz. Aie u (Hatemi Tainin) beytini darb- mesel olarak syledi: Ey beni knayan kii i, (fakat) gn gelip nefis can akimeye (hrltl bir ekilde nefes alp vermeye) ve gs ona dar gelmeye balad zaman (lm sekerat), artk zenginlik delikanlya bile fayda vermez. Bunun zerine Ebu Bekir ona yle dedi: Ey yavrucum! Byle deme, sen yle syle: lm sarholuu gerekten gelip att. te (ey insan) bu, senin teden beri katn bir eydir. (Kaf 50/ 19) Sonra Ebu Bekir yle dedi: (Ey insanlar) bu benim iki elbiseme bakn ve bylece onlar ykayn. Sonra beni onun iinde kefenleyin nk hayatta olan kii, yeni (elbiseye) daha ok ihtiyac vardr. Abdrrazzak yle rivayet etti: Mamer bize Zhri, Urve yoluyla Aienin yle dediini rhaber verdi: zerinde iken hastala yakaland iki elbisesi hakknda Hz. Ebu Bekir, bunlar ykayn ve beni bunlarla kefenletyin, dedi. Hz. Aie de (babacm) senin iin yeni bir elbise alalm, dedi. Ebu Bekir, hayr dedi, Hayatta olan kii, yeni elbiseye lden daha ok muhtatr. Eh. Abdrrazzak yle dedi: bn Creyc, Atann ben Ubeyd b. Umeyrin Ebu Bekir ya Aieye veya Esma bint Umeyse zerinde iken hastaland iki elbisesini ykamasn emretti ve onlarla kefenlenmesini; bylece Aie veya yeni bir elbise dedi. Ebu Bekir de hayatta olan kimseler buna daha ok layktrlar dediini bize haber verdi. nth. Nasburraye, II, 262. 2027 fe eyyma faale hasenn ifadesi HA nshasnda byle geldi. Dier nshalarda ise fe eyy zalike ma faale eklinde gelmitir. 2028 nk o hayatta iken onun bir tek izar (batan ayaa rten elbise) iinde namaz klmas mekruh olmakla birlikte caiz idi. O ldkten sonra da byle bir tek elbise ile kefenlenmesi mekruh olur. Ancak bundan baka bir ey yoksa byle zaruret halinde mekruh olmaz. Serahsinin Mebsutunda syledii burada sona erdi. S. 73
2023

226

dedim: Kadnn kefeni iki elbise bir de hmar (barts) dan daha eksik olmaz deil mi? Evet, dedi. Ben dedim: ocuk kk olup konuamaz ve dnemez halde ise o nasl kefenlenir, ne deresin? Eer o dedi, iki bez paras, izar ve rida (palto gibi st tarafa giyilen elbise) ile kefenlenirse iyi olur. Anacak (batan ayaa rten elbise) bir tek izar ile kefenlenrse bu da onun iin yeterli olur. Ben dedim: Eer bu blua ermi fakat henz daha ihtilam olmam bir gen ise, bununla beraber o her ne kadar benzerleri ihtilam olmam olsa da o namazn klm ve orucunu tutmutur? Bir adam nasl kefenlenirse bu gen de yle kefenlenir, dedi. Ben dedim: ki adam 2029 bir kabre defnedilebilir mi ne dersin? Eer buna insanlarn ihtiyac varsa yaparlar, dedi. Eer onlar bunu yaparlarsa lahidde o iki kiiden faziletli olann ne almallar ve aralarna da onlar ayran topraktan bir engel koymallar, dedi.2030 Ben dedim: Konuamayan kk erkek ocuu kadn ykayabilir mi ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Konuamayan ve kocas bulunmayan kk kz ocuunu yakn akrabas olmayan bir adam ykayabilir mi? Evet, dedi. Ben dedim: Eer o bym ve benzerleri ile cinsel iliki kurulabiliyorsa? Bunu adamlar ykayamaz, dedi. Ben dedim: Benzerleri cima yapabilen bir erkek ocuu da kendi einin dnda bir kadn ykayamaz m? Evet, (ykayamaz) dedi. Ben dedim: lye namaz iin olan abdesti gibi abdest aldrld zaman onun ayaklar ykanr m, ne dersin? Evet, dedi. Ben dedim: Kadn cenazenin barts (hmar) onun zerine salnd zaman bu kefenin altnda m olur, ne dersin? O, gmlein stnde, fakat izar ve lifafenin altnda olur, dedi. Ben dedim: Bir cemaat cenaze yakanmadan nce onun zerine namaz kldlar. Sonra namaz kldktan sonra bunun farkna vardrlar; onlar nasl yaparlar, ne dersin? Cenaze ykanr, cemaat de onun zerine yeniden namaz klarlar, dedi. 2031 Ben dedim: Eer cenazeyi ykadklarn hatrlamasalar ve onu bylece defnetmi olsalar, onlar kabri aar2032 onu ykarlar ve zerine namazn klarlar m? Hayr, dedi. Ben dedim: yleyse sen niin onlar namazn klm olduklar halde (ncekinde) onlarn cenazeyi ykamalarn emrettin?2033 Ben onlara onu ykamalarn cenaze ellerinde olduu mddete emrettim. Artk cenaze defnedilince ben onlara kabri amalarn emretmem 2034 dedi.2035
er-racleyni kelimesi H nshasnda er-raclani olarak gelmitir. Hz. Peygamber bunu Uhud Savanda Ashabna emretmi ve yle buyurmutur: Kabir kaznz, hem onlar geni yapnz; zira her bir kabre iki veya cenaze koyunuz. Fakat onlardan hangisi daha ok Kuran ehli ise onu da ne geiriniz. te bunun iin biz diyoruz ki, kbleyi takip eden tarafa nce erkek konur, sonra onun arkasna bluu yaklam ocuk, sonra onun arkasna cenin ve sonra onun arkasna da kadn konur. Her iki l arasna da bunun iki kabir hkmnde olmas iin toprak perde konulur. Eh. (Mebsut, II, 65) 2031 Eer cenazeyi ykam olsalar, fakat onun uzuvlarndan birisi veya uzuvda kk bir yer slanmam olsa, cenaze de bylece, onun bir uzvu ykanmam olduu halde kefene konmu olsa, o kefenden ittifakla karlr ve ykanr. Geri kalan parmak gibi veya ona benzer az bir ey ise Muhammede gre yine byledir. nk hayattaki hiinin ykanmasnn delaleti ile anlyoruz ki, parmak bir uzuv hkmndedir. Ebu Yusuf ise bu kefenden karlmaz; nk o bu kadar yere suyun ulamadndan kesin bir bilgiye sahip deildir diyor. Belki bu kuruluk az olduu iin ona tez olmu olabilir. Bu ihtilaf Ebu Sleymann Nevadirinde vardr. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. 2032 yenbuu el-kabre ifadesi nshalarda byledir. Muhtasarda ise bu ynbe kabruhu olarak gelmitir. 2033 Metin HA nshasnda byedir. Onlar namazn klm olduklar halde ifadesi dier nshalardan dmtr. 2034 fela amiruhum kelimesi HA nshasnda byle, ou nshalarda ise temruhum eklinde geldi, hlbuki bunun dorusu amiruhumdur. 2035 nk cenaze onlarn ellerinden km ve bylece onlarn onu ykama grevleri (farziyeti) zerlerinden dmtr. Sonra onun kabri zerine namaz klnr. k birinci namaz sahih deildir. Bylece sanki onlar onun zerine namazn klmadan nce defnetmi gibidirler. Eh. erh-ul Kfiden ksaltarak alnmtr. II, 73
2029 2030

227

Ben dedim: Bir adam lm, bylece onu defnetmiler. Fakat onun yz kbleye doru yneltilmemi veya sol taraf zerine konmu ya da ban ayaklarnn konaca yere koymular sonra onun defin ii tamamlandktan sonra bunu hatrlamlar; onlar onun kabrini ap 2036 gereken eyleri yapp sonra onu defnederler mi 2037 ne dersin? Hayr, dedi. Fakat onlar, onun bulunduu hal zere onun iin dua ederler. Ben dedim: Eer onlar kabre kerpileri yerletirmiler fakat henz daha onun zerine toprak atmamlarsa? Onlar nce kerpileri karrlar ve sonra cenazeyi gereken ekilde ylece dzeltirler, dedi. Ben dedim: Eer cenaze ykanmamsa onlar onu yykarlar m? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onlar cenaze zerine toprak atmlarsa? Artk onlar bunu olduu gibi brakrlar, dedi. Ben dedim: Cemaattan birisinin elbisesi veya bir eyas kabre dse onlarn ly amakszn 2038 bir ksm toprak kazmalarnda 2039 saknca grr msn, ne dersin? Onlarn bir ksm topra kazmalaranda 2040 ve eyalarn karmalarnda bir saknca yoktur, dedi. Ben dedim: Lahdin (kabrin kble tarafndaki boydan boya olan ukurun) zerine tahta paralarnn 2041 konulmasn mekruh gr msn, ne dersin? Evet, mekruh grrm, dedi.2042 Ben dedim: l ykanmma olduu halde lahde konulmu ve zerine henz toprak atlmam ne dersin? Onlarn ly oradan karp ykamalar ve zerine namaz klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer onlar zerine kerpileri rmler ve stne toprak atmlarsa? 2043 Artk onlarn ly kabrinden karmalarna gerek yoktur, dedi. Ben dedim: Eer onlar onun ban ayaklarnn yerine koymu olsalar veya onu sol tarafna yatrarak koymu olsalar, onun zerine toprak atmadklar mddete onu karmalar ve onu gerei gibi 2044 yerletirmeleri; ancak onun zerine toprak attklar zaman ise onu karmalarna gerek yoktur 2045 deil mi? Evet dedi. Ben dedim: Kadn erkeklerin yannda lrse ve 2046 erkek de kadnlarn yannda lrse ve yanlarnda onu ykayacak birisi bulunmazsa ne dersin? Bunlardan her birisine temiz toprakla yz ve iki kollar 2047 elbisesini syrarak teyemmm aldrlr, dedi. KSUF (GNE TUTULMASI) NAMAZI
yenbuune kelimesi nshalarda yenbuu olarak geldi. Hlbuki bunun dorusu yenbuune veya hel lehum en yenbuu eklinde olmasdr. Allah en iyi bilir. 2037 fe ydfinunrhu kelimesi H nshasnda byledir. O dier nshalarda ise fe ydfinuhu eklinde geldi. Bu ancak hel lehum kelimeisnden sonra en harfinin dt kabul edildii zaman doru olabilir. yleyse doru ibare yle olur: hel lehum en yenbuu kabrahu fe ydfinuhu Allah en iyi bilir. 2038 min harfi H nshasndan dmtr. 2039 bi en kelimesi Z ve HA nshalarnda en olarak gelmitir. 2040 bi en kelimesi H nshasnda en olarak gelmitir. 2041 rufuf kelimesi Muhtasarda byledir. Bu nshalarda ise dal harfi ile dufuf eklinde gelmitir ki, yanltr. Muribde yle denilir: rufuf: kuru aa paras lahdin geni ve dz tahtas iin Mecmeu Bihar-il Envarda: Bu, haeb eklinde stn olarak (okunur), yerden yksek ve duvara yerletirilmi (tahta paras olup) zerine konan eyleri korur. oulu rufuf ve rifaf gelir. Eh. 2042 Ben dedim: Lahdin zerine tahta paralarnn konulmas ii bu blmn evvelinde gei. Bu kitabn 422. sayfasna bak. (Bu rakam yanltr, tutmamaktadr. (ev.) Serahsi yle dedi: nk bu (tahta paralar) evlerde ssleme iin ve binay salamlatrmak iin kullanlr. Biz daha nce bunun lkemiz gibi topra gevek ve yumuak olan yerlerde kullanlmasnda bir saknca olmadn syledik. ntha. erh-ul Muhtasar, s. 74 2043 kale yenbey ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 2044 kema yenbey ifadesi H nshasndan dmtr. 2045 lem yenbe ifadesi Z ve HA nshasnda byledir. Esas nshada ve H de ise bu lem yenbey eklinde geldi. Buradaki ya harfinin esreyi tastamam okumak iin getirilmi olmas mnkndr. 2046 v harfi H nshasnda ev olarak gelmitir. 2047 ziraani kelimesi H nshasnda ziraayni olarak gelmitir. Bu mesele daha nce bu kitapta geti Bak. 433, 434, 435. (Bu verilen rakamlar tutmamaktadr, yanltr. ev.)
2036

228

(Ebu Sleyman), Muhammed bize yle syledi dedi: Ebu Hanife bize Hammad ve brahim yoluyla Raslllahtan Onun gne tutulmasnda iki rekt namaz kldn haber verdi. Sonra gne alncaya kadar da dua vardr 2048 Bu namaz nafile namazda olduu gibi iki rekttr. 2049 Sen bunu istersen drt klarsn, istersen iki rekt klarsn. Sonra da gne alncaya kadar dua vardr. Ben dedim: Zikredilen bu iki rekt namazda 2050 secde etmeden nce iki defa rk edilir mi? Bu iki rektta klnan namaz bneim sana anlattm, insanlarn kld bilinen namaz gibi klnr, dedi. Ben dedim: Senin grne gre ay tutulmasnda bir namaz var mdr? Evet, dedi, onda namaz klmak mstahsendir, (iyidir). Ben dedim: Cemaat, gne tutulmasnda olduu gibi (ay tutulmasnda da) cemaatle namaz klarlar m? Hayr, dedi. Ben dedim: Ramazan kyamn (ihyann) ve gne tutulmasnn dnda cemaatle tetavvu-nafile namaz klmak mekruh olur mu? Evet, dedi, cumay kldran imam olmadka gne tutulma namazn cemaatle klmak gerekmez. nsanlarn kendi camilerinde bunu cemaatle klmalarn ben istemem; onlar yalnz balarna klsnlar (isterim). Ben dedim: Bu namaz gne tutulmasnn dnda karanlkta veya iddetli rzgrda olur, ne dersin? Bu namaz bunlarn hepsinde yalnz bana olarak mestahsendir. Muhammed, Ebu Yusuf, Ebban b. Ebi Ayya ve Hasan Basri yoluyla Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivayet etti: Siz bu (gne tutulmas) korkularndan birisini grdnz zaman 2051 hemen namaza snp yardm dileyin 2052 Ben dedim: Eer onlar gne tutumasnda yalnz balarna namaz klarlarsa? Onlar ister yalnz balarna klsn veya isterse cemaatle klsnlar, nasl klarlarsa klsnlar gzel olur, dedi. Eer onlar cemaatle klarlarsa aktan-sesli mi okuyacaklar? Hayr, dedi, fakat onlar kraati hafi-gizli yaparlar. Bu bayram namaz gibi 2053 deildir. Bize Hz. Peygamberden ulat ki, O, onda (gne tutulmasnda) namaz kld ve namazda okumay sesli yapmad.2054
Bu haberi Ebu Yusuf da Asarnda s. 55 rivayet etti. Metni yle: O, gne tutulduu zaman iki rekat namaz kld ve gne alncaya kadar dua etti. eh. Serahsi Mebsutunda bunun aynsn zikretmektedir. II, 75. 2049 rekatani kelimesi HA nshasnda ve Muhtasarda byledir. Dier nshalarda ise yanl olarak rekateyni eklinde gelmitir. 2050 fihima kelimesi Z ve HA nshalarnda fiha eklinde geldi. Dorusu ise fihimadr. Yani iki rekatta demektir. 2051 efzai kelimesi yerine Serahsinin Mebsutunda el-ehvali kelimesi gelmitir. Bak. II, 70. 2052 Buhari gne tutulmas konusunda Mminlerin annesi Hz. Aieden gne tutulmas hadisini rivayet etti. Hadisin sonunda o yle dedi. Bunlar (gne ve ay tutulmalar) Allahn ayetlerinden iki ayettir. Onlar hibir kimsenin lm ve de hayat iin tutulmazlar. Bylece sizler bunu grdnz zaman hemen namaza yaklap iltica ediniz. S. 142, 143, 145. Gne tutulmas hadisi Ebu Musadan da rivayet edilmitir. Hadisin sonunda yle buyrulmutur: Bylece sizler bu tr (korkun) bir ey grdnz zaman hemen Allah zikretmeye, Ona dua etmeye ve Ondan mafiret istemeye (koyulup) snnz. Eh. Bu Hasandan ve Ebu Bekreden de rivayet edilmitir. Bu hadisin sonunda yle denilmitir: Bu (ay ve gne) tutulmalar olduu zaman sizin banza gelen bu hal alncaya kadar namaz klnz ve dua ediniz. s.145. bn Ebi eybe Musannefinde varag: 113 ksuf namaz bahsinde yle rivayet ediyor: Cerir b. Abdlhamidden Ame, brahim ve Alkame yoluyla onun yle dedii rivayet edildi. Gk ufuklarndan birinden korktuunuz zaman hemen namaza snp iltica ediniz. Musab b. Ebil-Mikdamdan Zaidenin yle dedii rivayet edildi: Ziyad b. Alaka Muire b. ubenin yle dediini iittim: Resulllah zamannda gne tutulmas oldu. Ve hadisin sonunda yle denilmektedir: Siz bunu grdnz zaman hemen Allaha dua ediniz ve (gne) alncaya kadar namaz klnz. Varag:113. esSakafiden Halid ve Abdullah b. el-Haris yoluyla bn Abbasn bir zelzelede onlara drt secde ve alt rk yapt bir namaz kldrd rivayet edilmitir. 2053 ke salati kelimesi HA nshasnda byledir. Dier nshalarda ise salt olarak gelmitir. 2054 Ahmed b. Hanbel ile Ebu Yala Msnedlerinde bn Lheya, Yezid b. Ebi Habib, krime ve bn Abbas yoluyla onun (bn Abbasn) yle dediini haber verdi: Ben Hz. Peygamberle birlikte gne tutulmas namaz kldm. Fakar ben namazda Hz. Peygamber okurken tek bir harf bile duymadm. Ebu Naim bunu Hilyede
2048

229

Ebu Yusufun grne gre ise o, onda (gne tutulmas namaznda) sesli olarak okur.2055 Bu ayn zamanda Muhammedin grdr. 2056 O yle dedi: Bize Ali b. Ebi Talibden ulat ki, o, gne tutulmasnda namaz kld ve onda okumay sesli yapt. 2057 Ben dedim: Sen kadnlara ksuf namaz iin darya kmalarna izin verir misin, ne dersin? Ben kadnlara bu hususta hibir ekilde izin vermem; ancak ok byk yal-ihtiyar kadn mstesnadr. Ben byle olan kadna iki bayramda, sabah ve yats namazlarnda kmasna izin veririm. Ebu Yusuf ben ise btn namazlarda 2058 gne tutulmas ve yamur duas namazlarnda da yal olduu zaman kadnlara izin veririm, btn bunlarda dar kmasnda bir saknca yoktur, dedi. Fakat ben bunu bir gen kz iin mekruh grrm.- Bu ayn zamanda Muhammedim grdr.2059 STSKA (YAMUR DUASI) NAMAZI2060 Ben dedim: Yamur duas iin bir namaz var mdr? Yamur duas iin herhangi bir namaz yoktur, dedi; onda ancak dua vardr. Ben dedim: Onda (insanlarn) namaz iin toplandklarn dnmez misin 2061 ve imam onda kraeti ak yapmaz m? Ben byle dnmyorum, dedi. Ancak Hz. Peygamberden bize ulat ki, o (musallaya) kt ve dua

krimenin biyografisini aklarken Vakidi yoluyla rivayet etmitir. Taberani bunu Muceminde Hakem b. Ebban ve krime yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Ben gne tutulduu gn Hz. Peygamberin yan tarafnda namaz kldm ve ben onun kraatini iitmedim. Semrate b. Cndbden yle rivayet edilmitir: Resulllah bir gne tutulmasnda bize namaz kldrd. Biz onun sesini duymadk. Bunu drt hadis kitab tahri ett. Hkim Mstedrakinde ve bn Hibban Sahihinde rivayet etmilerdir. Daha fazla aklama Nasburrayede vardr. Bak. II, 123. bn Ebi eybe bunu Veki, Sfyan, Esved b. Kays el-Abdi, Salebe b. Ubbad ve Semre yoluyla (kraati cehren yapma konusunda) viravey etti. Varak: 213. 2055 Bu cmle bizim elimizde olan nshalardan dmtr. Ancak biz onu Muhtasar-ul Kfiden alp ilave ettik. Bylece bundan sonra Bu ayn zamanda Muhammedin grdr sz buraya uygun geldi. 2056 Serahsi yle dedi: Muhammedin bu szn badatrmak zordur. Serahsi bunu el-Kfi erhinde syledi. II, 76. mam Muhammed Asarnda (s. 44) yle dedi: Kraati aktan okumaya gelince Hz. Peygamberin ksuf namaznda okumay aktan yapt haberi bize ulamamtr. Bize Hz. Alinin Kfede gne tutulma namaznda kraeti ak yapt haberi ulamtr. Fakat bize gre onda aktan okumamas daha iyidir. O Hccet adl eserinde ise cehri mi, yoksa hafi mi olacak konusunda aklama yapmamtr. Ancak o, Medine halkna kar unu delil getirmitir: Bize Hz. Aliden ulamtr ki, o, Kfede ksuf namaz kldrd ve namazda okumay aktan yapt. Bedayide de Muhammedin szn badatrmak zordur, denilmektedir. Hlbuki btn rivayetlerde onun gr Ebu Hanifenin gr ile beraber zikredilmitir. Eh. I, 281. Muhtasar-ul Kfide ve onun Kuduri erhinde Ebu Hanifenin onda (ksuf namaznda) aktan okuma yaplmaz, dedii nakledilmitir. Bu ise Muhammedden gelen iki rivayetten birisidir. Ebu Yusuf ise aktan okunur, dedi.- Bunun ayns Muhammedden de rivayet edilmitir. II, 149 2057 Bu ayn zamanda Muhammedin grdr cmlesinden buraya kadar olan ksm nshalarn oundan dmtr. Biz ancak onu Haleb nshasndan alp ilave ettik. Fakat onun sonunda hlbuki bu Ebu Yusufun grdr cmlesini metne almadk. Bylece biz onu Muhtasar nshas sebebiyle darda braktk. Ben dedim: Onun Ali b. Ebi talibten bize (yle) ulat szne gelince, bylece Tahavi (erh-u Maan-il Asar adl eserinde I, 197) bu haberin senet zincirini yle anlatt. Ali b. eybe, Kubeysa, Sfyan eybani, elHakem ve Hane yoluyla gne tutulmas namaznda Hz. Alinin aktan okuduu haber verildi. Bunu bn Ebi eybe, Sfyan, eybani, el-Hakem, Hane el-Kinani yoluyla rivayet etti ki, Hz. Ali Ksuf namaznda okumay aktan yapt. eh. (Ksufta kraeti ak yapma blmnden) Varak: 113 2058 Bu kelime esas nshada tekil olarak as-salat eklinde geldi. Hlbuki bunun dorusu dier nashalarda olduu gibi, oul ekliyle as-salavat eklindedir. 2059 Serahsi (II, 76) bir mesele ilave ederek yle dedi: Ksuf namaz, namaz klmann mekruh olduu vakitte klnmaz. nk ksuf namaz dier nafile namazlar gibi bir namazdr. eh. Bylece biz bu cmlenin elimizde bulunan nshalardan dm olduunu sanyoruz. Bu Muhtasarda da bulunmamaktadr. 2060 Bu balk elimizde olan nshalarda yoktur. Bunu Serahsi de getirmemitir. Ancak biz onu Muhtasar-ul Kfiden alp koyduk. 2061 salatn kelimesi H nshasnda as-salat olarak gelmitir.

230

etti.2062 Bize Hz. merden ulat ki, o, minbere kp dua etti ve yamur istedi.2063 Bu konuda bize tutulmayan-delil olmayan az bir hadisten baka namazdan (bahseden bir ey) gelmemitir.2064 Ben dedim: mamn veya cemaatten herhangi bir kimsenin 2065 elbisesini bu konu iin ters evirmesi mstehap olur mu? Hatr dedi, -Bu Ebu Hanifenin grdr. Muhammed
Ebu Davud Sneninde (I, 172) bunun senedini yle zikretti: Abdullah b. Mesleme bize Sleyman yani Bilalin olu, Yahya, Ebu Bekir b. Muhammed, Abbad b. Temim yoluyla Abdullah b. Zeydin, Hz. Peygamberin Musallaya kp yamur duas ettiini ve o dua etmek istedii zaman kbleye yneldiini sonra da elbisesini ters evirdiini kendisine haber verdi. El-Kanebi bize Malik, Abdullah b. Ebi Bekr yoluyla Abbad b. Temimin yle dediini haber verdi: Ben Abdullah b. Zeydin yle dediini dudum: Hz. Peygamber Musallaya kt bylece yamur duas etti ve kbleye yneldii zaman elbisesini evirdi. Eh. O bunu (s. 171 de) Yunus, bn Ebi Zib ve Zhri yoluyla da zikretmitir. Sonra bunun senedinden Muhammed b. Avf karp dedi ki, Ben Amr b. el-Harisin yani el-Hmmasinin kitabnda Abdullah b. Salim, Zebidi ve Muhammed b. Mslim (yani ezZhri) yoluyla bu hadisi senediyle okudum; fakat orada as-salt (yani namaz) kelimesi yoktu. Elhadis. Eh. 2063 Bu kitabn yazar bu haberin senedini Hccet adl kitabnda yle aklamaktadr: Sfyan Sevri bize Ebu Rabah, Ata b. Ebi Mervan ve onun babas yoluyla onun yle dediini haber verdi: Yamur duas edelim diye Hz. mer ile beraber ktk. Bylece o, u sznde baka fazla bir ey sylemedi. Rabbinizden mafiret dileyin; nk O ok balayandr. (Nuh 71/ 10) EH. I, 335. Bunu Beyhaki de Sneninde yoluyla tahri etmitir. Bak. Snen, III, 351. 2064 Serahsi Mebsutunda yle dedi: Ebu Hanifenin delili u ayet-i kerimedir: Ey kavmim, Rabbinizden mafiret dileyin, sonra Ona tvbe edin ki, gkten zerinize bol bol yamur yadrsn (Hud 11/ 52). Bylece bu ayet, bize yamur duasnda ancak istifar ile emrolunduumuzu gstermektedir. Zaten Allah ayette gkten zerinize bol yamur gndersin buyurmakla yamurun yamasn istifara balamtr. Enes (r.a.) ten de yle bir hadis riavayet edilmitir: Bir l adam (bedevi), Hz. Peygamber minberde iken, yamur yamas iin dua etmesini istedi. Hz. Peygamber de ellerini kaldrp dua etmeye balad. O, minberden inmeden hemen bir bulut ortaya kt. Bylece gelecek cumaya kadar yamur yad. hadis. Hz. mer yamur duasna kt. Bylece o duaya baka bir ey ilave etmedi. Neden byle yaptn kendisine sorduklarnda o ben sizin iin yamur yadrmas beklenen gklerin bulutlarndan yamur istedim diye cevap verdi. Yine rivayet ediliyor ki, Hz. mer Abbas gtrp dua etmesi iin kendisi de yannda olduu halde minberin zerine oturttu ve Ey Allahm! Biz senin peygamberinin amcasn vesile edinerek (dua ediyoruz) dedi. O uzunca bir dua etti ki, hatta minberden inmeden yamura kavutular. te bu gsteriyor ki, yamur duas, dua ve istifardan ibarettir. Hz. Peygamberin yamur duasnda namaz kldna dair nakledilen hadis, herkesin bana gelen bir konu hakknda olduu iin az rivayet kabul edilir. Eh. II, 76. (az rivayet: Gvenilir bir ravinin gerek zapt fazlal gerek dier ravilerde aranan hususlar asndan kendisinden daha stn bir raviye aykr olarak tek bana naklettii ayrca mehur olmas gerektii halde mehur olmayan rivayet demektir. ev.). lim ve cahil herkesin bilmeye ihtiya duyduu meleleler hakknda az rivayetler kabul edilmez. Bu yamur duas, onlarn lkesinde herkesin bana gelen olaylardandr. Eh. II, 76, 77. mam Ebu Bekir Razi, mam Tahavinin Muhtasarnda zikrettii szn aklarken yle der: Ebu Hanife yamur duasnda bir namaz yoktur, dedi. Fakat imam insanlarla beraber kar ve dua eder. : Muhammed Aslda Ebu Hanifeden gelen rivayeti bildirdi Mualla da Ebu Yusuf yoluyla Ebu Hanifeden gelen rivayeti (bilidrdi) ki, bunda cemaat yoktur, saedece dua ve istifar vardr. Sanki onun bundan maksad, bayramlarda ve gne tutulmasnda olduu gibi bunda namaz vacip ve snnet deildir. mam da namaz klmak ve klmamak arasnda muhayyerdir. nk Enes b. Malik Hz. Peygamberin yamur duasnda ancak dua ettiini syledi ve namaz kldn sylemedi. rahbil b. as-Samt, Kab b. Mrre veya Mrre b. Kabdan o Hz. Peygamberin ashabndan biridri- rivayet ediyor ki, Hz. Peygamber yamur duasnda dua etti. O namaz anmad. Hz. merden rivayet ediliyor ki, o, yamur duasna kt. Bylece o duaya baka bir ey ilave etmedi. Neden byle yaptn kendisine sorduklarnda o, ben sizin iin yamur yadrmas beklenen gklerin bulutlarndan yamur istedim diye cevap verdi. nk Allah Tel ayette Rabbinizden mafiret dileyin, sonra Ona tvbe edin ki, gkten zerinize bol bol yamur yadrsn (Hud 11/ 52) buyurmutur. Eer yamur duasnda namaz klmak snnet olsayd, bu Hz. mere gizli kalmaz haberi olurdu. Ona gizli kalsa bile orada sahabeden hazr bulun kimselere gizli kalmazd. Abbad b. Temim (r.a.) amcas Abdullah b. Zeydden rivayet ediyor ki, Hz. Peygamber yamur duasnda namaz kld, hutbe okudu ve dua etti. Yine bn Abbas ve Ebu Hreyre (r.a) rivayet ediyorlar ki, Hz. Peygamber iki rekt namaz kld ve sonra hutbe okudu. Btn alimler depremler, ok yamu, rzgar ve silip spren kasrgalar ve afatlarda snnet bir namazn olmad hususunda fikir birlii yaptklar iin, normal dnce de yamur duasnda snnet bir naamzn olmadn gsterir. Orada ancak dua vardr. te bunlara kyas kyas ederek yamur duas da buledir. Bunlarn hepsinde bu eylerden dolay meydana gelen korku iin dua etmek vardr. nth. Varak: 1; II, 157. 2065 ev ehadn kelimesi H nshasnda ev vahdn olarak gelmitir.
2062

231

b. el-Hasen ise yle dedi: Ben imamn ayn bayram namaznda olduu gibi, yamur duasnda da namaz kldraca grndeyim. O hutbeden nce namaza balar; fakat bayram namazlarnda tekbir ald gibi tekbirleri almaz. nk Hz. Peygamberin2066 yamur duasnda namaz kld haberi bize kadar ulamtr.2067 bn Abbastan onun bunu emrettii ve bu duada elbisesini ters evirdii haberi bize ulat. 2068 O elbisesini sa taraf sol tarafna, sol taraf da sa tarafna gelecek ekilde evirdi. Bu konuda 2069 ancak snnete ve mehur haberlere uyulur. Byle yapmak imamn arkasnda olan kimeselere vacip deildir. Ben dedim: Zimm halkn Mslmanlarla beraber yamr duasna kmasn tasvip eder misin? Ben bunu ho grmem dedi. Mslmanlar iin zimm halktan olan birisiyle Allaha yaklamalar uygun deildir. Bize Hz. merden, onun ehl-i kfrden birisinin Mslmanlarn yannda bulunmasn yasaklad haberi ulat. 2070 nk onlarn zerine (Allahn) gazab iner.2071 Byle olunca mslmanlar onlar dualarnda nasl hazr bulundururlar! Ben dedim: mam yamur duasnda hutbeye kt zaman cemaate susup onu dinlemesi vacip olur mu, ne dersin? Evet dedi. 2072 Bana gre susup dinlemeleri ho olur. 2073 Fakat bu Cuma ve bayramlarda olduu gibi bir vacip deildir. Ben dedim: mam bayramlarda ve yamur duasnda minbere kar m? Hayr, 2074 dedi. Ben dedim: Bayram namazlarnda 2075 ezan ve ikamet var mdr? Hayr 2076 dedi. Ben dedim: Bu yamur duasna kadnlar da katlrlar m? Hayr 2077 dedi.
Resulllah kelimesi yerine Z ve HA nshalarnda en-nebiy kelimesi gelmitir. Mellif bu haberin isnadn Hccet adl eserinde Sfyan Sevri, Ebu shak, Abdullah b. Yezid el-Ensari eklinde zikretmi ve sonra hadis gelmitir. I, 338. 2068 Mellif bu haberin isnadn Hccet adl eserinde Sfyan Sevri, Hiam b. shak b. Abdullah b. Kinane, o da babasndan ve bn Abbas eklinde aklad. I, 337. 2069 fi halfi HA nshasnda byledir. Fakat o, dier nshalardan dmtr. 2070 Ebul Hseyn ek-Kuduri, Muhtasar-ul Kerhi erhinde yle dedi: Bizim arkadalarmz, zimm halk yamur duasna kmaz, dediler. Zhrinin yle dedii rivayet edildi: Ben Mslmanlarla birlikte bakalarnn kmasn ho grmem. Faddale b. Ubeydden rivayet ediliyor ki, o yamur duasna kt ve zimm halktan da kanlar oldu ve onlar bir kenarda durdular. Bylece bu yadrganmad. Malik de onlar men edilmezler, dedi. Bizim bu konudaki delilimiz, kfirlerin duas ancak boa gider (Rad 13/ 14) ayetidir. nk bunda onlarn duas ile Mslmanlarn duasn denk tutma vardr ve zira onlarn kfirler ile bir araya gelip toplanmas zerlerine lanet yamasna sebep olur. te bndan dolay rahmet talep ederken onlar bulundurmak caiz deildir. Hz. merden rivayet ediliyor ki, o, ehl-i kfrden birisinin Mslmanlarn yannda bulunmasn yasaklad. nk onlarn zerine Allahn gazab iner. Eh. Baslm nshadan, I, 153. Ben dedim: Ben btn hadis haber ve tefsi kitaplarna baktm bu haberi kim isnad etmi bulamadm. Hlbuki imam (Muhammed) in btn mesajlar her ne kadar bazlar iin mahrec-kaynakta yerini bulamasak da inktaszdr.- Yce olan Allah en iyi bilir. 2071 es-sahatat tenzil ifadesi H nshasnda es-sahatu yenzilu eklinde geldi. 2072 evet kelimesini HA nshasndan alp koyduk; o dier nshalarda yoktur. 2073 nk imam hutbede cemaate vaaz eder. Vaazn faydas ise susmakla ortaya kar. Serahsinin erh-ul Muhtasarda syledii burada bitti. II, 78. 2074 Rivayet edilir ki, bayramda Mervan namazdan nce hutbe okurken bir adam kalkp yle dedi: Ey Mervan sen minbere mi ktn! Hlbuki Resulllah minbere kmamt. El-hadis. Serahsi bunu Mebsutunda bayram namazlar bahsinde zikreder. II, 37. Eserinin 42. sayfasnda da yle dedi: Rivayet ettiimiz (hadis) iin (mam iki bayramda minbere kmaz). Gerekten Hz. Peygamberin devesi zerinde iken hutbe vermi olduu kesin olarak dorudur. nsanlar da Hz. Peygamberden bu gne kadar minbere kmay terk konusunda ittifak etmilerdir. te bunun iin insanlar musallada-namazghta yalnz kerpi ve amurdan yaplm bir minber edindiler. nsanlar arasnda yaplmas mehur olan bir eye uymak vaciptir. Eh. Geni aklama iki bayram bahsinde gemitir.- Bu kitabn 383. (bu rakam 335 olmal) sayfasna bak. 2075 fil iydeyni nshalarda byledir. Dorusu ise fil istiskai veya fil iydeyni olmasdr. Fakat burada istiska kelimesi dmtr. Bu Muhtasarda yle denilmitir ve yenstl kavm li hutbetil istiskai ve la yahruc fihil minbere ve leyse fihi ezann ve la ikametn- eh. 2076 Serahsi Mebsutunda (II, 78) yle demitir: Ebu hanifeye gre ise bir problem yoktur nk yamur duasnda cemaatle klnan bir namaz yoktur. Orada ancak dua edilir. Fakat eer insanlar isterlerse tek balarna
2066 2067

232

MEKKEDE ve KABEDE NAMAZ Ben dedim: mam Mekkede namaz kld zaman insanlar kabenin etrafnda saf tutarlar. Bylece bir kadn imamn hizasnda durursa ne olur, ne dersin? Eer kadn, kabede imamn hizasnda durup onun imamlk yapt ynde imama uyarsa 2078 imam hem kadna ve hem de insanlara imam olmaya niyet ederse bylece imamn, insanlarn ve hepsinin namaz fasid olur, dedi. Ben dedim: Eer bu kadn 2079 kabeye imamdan daha yakn olduu halde baka bir ynde (onun hizasnda olmadan) imama uyarsa? Kadnn 2080 cemaatin ve imamn hepsinin 2081 namaz tamdr, dedi. Ben dedim: Eer kadn dier tarafta imamn hizasnda dursa, kadnlar da onunla beraber imamn safnn karsnda saf tutsalar? mamn, cemaatin ve hepsinin namaz tamdr; ancak ayn tarafta kadnlarla beraber olann 2082 namaz (fasid olur). Ben dedim: Kadnlarla ayn hizada veya onlarn arkasnda olan kimsenin 2083 namaz? Bunun namaz fasid olur, dedi. Ben dedim: Eer insanlar kadn erkek olarak tek balarna nafile namaz klarlarsa? Bu ve daha nceki mesele ayndr, dedi, adamlarn namazlar tamdr; ancak u kadar var ki, kadnlarn hizasnda veya arkasnda olan kimsenin bu kadnlarn hizasnda veya arkasnda durmakla ho olmayan bir ey yapm olur. Ben dedim: Eer kabenin binas ortada olmasa 2084 ve imam insanlara namaz kldrmak zere ayaa kalksa, insanlar da kabenin etrafnda saf tutarlarsa ve imamn nnde imam ile karda saf arasn snrlayan (ve engelleyen) bir stre yoksa? mam ve cemaatin hepsinin namaz yeterli olur, onlarn namazlar tamdr, dedi. Ancak imam kendisi ile kar saf arasna 2085 bir stre 2086 koymay terk etmekle kt bir ey yapmtr. Ben dedim: Eer erkeklerin saf yerinde 2087 kadnlarn bir saf olsa onun namaz ve cemaatin namaz yine byle tam olur mu? Evet, dedi. Ben dedim: Eer imam kabenin iinde onun duvarlarndan birine ynelmi olarak namaz klsa bu da 2088 caiz midir? Evet, dedi. Ben dedim: Eer onunla beraber kabenin
(cemaat olmadan) namaz klabilirler. Zaten bu da dua anlamndadr. Fakat Muhammede gre yamur duasnda cemaatle namaz vardr: ancak o bayram namaz gibi nafile bir namazdr ve orada ezan okumak ve ikamet getirmek de yoktur-Eh. 2077 Bu mam Ebu Hanifenin mezhebidir. Ebu Yusuf ile Muhammed ise le dediler: Yal koca kadnlara namazlarn hepsinde bulunmalarna gne tutlmas ve yamur duasnda olmalarna ruhsat verilir. Bu mesele bayram namaz bahsinde geti Bylece bu kitabn 381382. (bu rakam 343344 olmal) sayfalarna bak. Serahsi de bunu Mebsutunda (II, 41) enine boyuna aklamtr. Daha geni bilgi istersen oaraya bak. 2078 ellezi tetemm bihi ifadesini biz HA nshasndan alp koyduk. O dier nshalarda yoktur. 2079 fe in kane yetemm ifadesi elimizde bulunan nshalarda byledir. Fakat bunun dorusu fe in kanet tetemm olmaldr. Allah en iyi bilir. (bz de zaten buna gre tercme ettik. ev.) 2080 salatuha kelimesi H nshasndan dmtr. 2081 kllhum kelimesi H nshasnda ve kllhum olarak geldi, bu vav mstensihin yanlmas olarak ilave edilmitir. 2082 illa men ifadesi yerine H nshasnda ela tera enne men gelmitir ki, bu fahi bir hatadr. 2083 kult femen kane ifadesi H nshasndan dmtr. 2084 Serahsi yle der: Kbe hakknda tbna (bina ortada olmasa) ifadesini kullanmak zariftir. nk elinhidam (kabe yklm szn kullanmak ise ho deildir. Zaten kullanlan ifadeden bu maksad da anlalmaktadr. 2085 beynehum ve beynehu ifadesi HA nshasnda beynehu ve beynehum eklinde geldi. 2086 Ak alanda ve yle bir yerde namaz klan kimsenin, nnden birini geme ihtimali varsa, sa ve sol gz hizasna en az bir arn boyunda kaln veya ince bir aa vb. dikmesi, dikemezse yan yatrmas veya nne bir izgi izmesidir. (ev.) 2087 saff-r ricali nshalarda as-saff-r ricali olarak geldi. Hlbuki bunun dorusu, izafetle saff-r ricalidir. 2088 eydan yerine H nshasnda inne ma ifadesi gelmitir. Bu bir tahriftir.

233

iinde bir cemaat 2089 imamdan nde olduklar halde imamn namaz kld tarafa namaz klsalar? Onlarn namazlar yeterli olmaz, dedi. nk onlar, hem imamn kld tarafa klyor hem de imamdan nde duruyorlar. Ben dedim: Eer onlarn yerinde kadnlar olursa? mamn ve cemaatin namaz tam, kadnlaron namaz ise fasid olur, dedi. Ben dedim: Eer cemaat imamn karsnda yzleri 2090 imamn yzne 2091 kar olarak imama uyup saf tutarlarsa? Bu onlar iin yetrli olur, dedi. Ancak imam, aralarna stre koymay terk ettii iin kt yapm olur.2092 Ben dedim: Eer cemaat, kabenin iinde bir tek halka halinde saf tutup bir imamla bylece namaz klsalar? Onlardan her biri kbleye kar namaz kld zaman her bir kimse kbleye kar 2093 olduu iin onlarn namazlar kendilerine yeterli olur dedi. Ben dedim: Eer insanlar kabeden baka bir yerde ise bylece onlar kbleyi ratrrlar ve onlardan her bir kimse aratrma ile (bulduu) tarafa namazn klar ve imama uyarlar m? mama ters denin (namaz) 2094 yeterli olmaz; nk imam kbleye kar deildir. Bu sebeple ona uymak yeterli olmaz.2095 Buras kabeye benzemez; nk kabenin iinde nereye ynelirsen ynel 2096 oras kbledir ve bu bir gerektir. Ben dedim: Bir cemaat imamla beraber kabenin stnde namaz klarsa ne dersin? Bu onlar iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Eer imam kabenin bir tarafna ynelmi, cemaatten her bir kii de baka bir tarafa ynelmi ise? Bunlarn hepsinin namaz yeterli olur, dedi. Ancak onlardan birisi imamdan nde olursa ve srt da imamn yzne dnk olursa olmaz; byle olan bir kiinin 2097 namaz yeterli olmaz. Ben dedim: Eer cemaatten bir ksm insan imamn nnde, fakat onlarn yzleri imamn yzne kar karya ise ne dersin? Bu onlar iin yeterli olur dedi. Ben dedim: Bu konuda kadnlar da ayn erkekler gibi midir? Evet, dedi, fakat bu insanlar kendileri ile imam arasna stre 2098 koymay terk ettikleri iin kt yapm olurlar. Ben dedim: Eer cemaatten bir grup insan, srtlar imamn srtna dnk olarak imamn arkasnda imama uymu olarak saf tutmu olsalar ne dersin? Onlarn namaz kendileri iin yeterli olur, dedi. nk onlar, imam kbleye ynelik olduu halde imamn arkasndadrlar. Ben dedim: Kle hr, kadn ve erkek bunlarn 2099 hepsi bu konuda eit midirler? Evet dedi. Ben dedim: Eer imam, kendisi ile kabe arasnda brahim makam ve karsnda kabeye imamdan 2100 daha yakn olan saf bulunduu halde, kabeye doru namaz klm ise ne dersin? Onlarn hepsinin namaz kendileri iin yeterli olur, dedi. Ben dedim: Rkn-
fe in kane maahu ifadesi H nshasnda kanel imam salla eklinde geldi. Bunun dorusu dier nshalarda olduu gibi kane maahudur. 2090 bi vcuhihim kelimesi H nshasnda bi vechihim, Z ve HA nshalarnda ise vcuhuhum eklinde geldi. 2091 ila vechil imami kelimesini HA nshasndan alp ilave ettik. 2092 imama uyup cmlesinden buraya kadar olan ksm HA nshasndan dmtr. 2093 el-kbleti kelimesi H nshasnda kbleti olarak gelmitir. 2094 men haalefe ifadesi nshalarda men halefe olarak geldi. Bunun dorusu Muhtasarda olduu gibi men haalefe eklidir. 2095 Buradaki Bu sebeple ona uymak yeterli olmaz cmlesi, HA nshasndan alnp ilave edilmitir. Fakat o dier nshalardan dmtr. Serahsi yle dedi: Onlar gece karanlnda kbleyi aratrdktan sonra imama uyduklar zaman durum byle olmaz. Zaten o karanlkta kendisinin yn bakmndan imama aykr dtn bilen kimsenin namaz caiz deildir. Zira onun kanaatine gre imam kbleye ynlmemitir. Bunun iin onun bu imama uymas geerli olmaz. II, 79 2096 ma vechhu kelimesi nshalarda byledir. Halbuki bunun dorusu ma vacehahu olmal. 2097 men kelimesi HA nshasnda fe men olarak gelmitir. 2098 es-str kelimesi nshalarda byledir. Fakat o es-strat olmal. Mstensihin yanlgsyla t dmtr. 2099 hum zamiri H nshasndan dmtr. 2100 min harfi H nshasnda ila olarak gelmitir ki, bu bir yanltr.
2089

234

Yemani ile Hacer-ul Esved arasnda bulunan ve Beytullaha imamdan daha yakn olan dier saf da byle midir? Evet, dedi, onlarn d hepsinin namaz kendilerine yeterli olur. Ben dedim: mamn yan tarafnda bulunanlar kabeye imamdan daha yakn olurlarsa? Onlar iin yeterli olmaz ve onlar namazlarn yeniden klmalar gerekir, dedi. Ben dedim: Eer kabe arkalarnda olduu halde onlarn yzleri imama ynelik olursa ne dersin? Onlarn namazlar kendilerine yeterli olmaz; nk onlar kbleden baka bir yere klm olurlar. Onlarn namazlarn yeniden klmalar gerekir. Bunlarn dnda kalan imamn ve tm cemaatin namazlar ise tamdr. HAYIZ 2101 BAHS 2102 deti Dnda Kan Gren Kadndan(mstehaze) lk Gelen Kandan Hayz Olan ve Olmayanlar Konusu 2103 Ben (Ebu Sleyman), Muhammed b. el-Hasenin yle dediini dinledim: (gen) kadn, hayz grmedii halde balia bir kadn konumuna ulat zaman o, bir gn ilk defa kan grse, sonra bu kan sekiz gn kesilse, sonra bir gn yine kan grse ve tam on gn kanama olsa, sonra kesilse bunlarn hepsi Ebu Yusufa gre hayzdr. Muhammed ise yle dedi 2104 Bu hayz olmaz; nk iki kan arasndaki temizlik mddeti, toplam iki kanama mddetinden daha fazladr. Onun iin bu hayz deildir. Eer iki kanama mddeti, aradaki tuhur srecinden daha fazla veya o kadar olursa bunun tamam hayz olur. nk hayzl kadn kannn devaml aktn gremez. Kan bir gn kesilir, dier gn grlr; iki gn kesilir iki gn grlr; gn kesilir ve bundan sonra grlr. te iki kanama sresi, aradaki temzilikten daha daha ok veya ayn olduu zaman 2105 her ne kadar arada kan grlmeyen gnler olsa 2106 da bu 2107 bir kanamadr. Hayz mddetinin en az, gn ve gece olandr; bundan daha az olan hayz saylmaz. En ou da on gn ve on gece devam edenidir. Bundan daha fazla olan da yine
Szlkte hayz, dar kan kan demektir. Tavandan kan kt ve aatan krmz yapkan bir sv akt zaman aa kan-sv aktt, denir. Bir fkh terimi olarak hayz, zel bir kann addr. Kadnn n tarafndan yani doum yapt ve cinsel iliki kurulan zel bir yerden gelen ve bir sre devam eden kandr. Cinsel iliki zel bir vasfla (nikhla) yaplr. Bu tarifteki btn zellikler bulnduu takdirde bu, hayz kandr. Yoksa o istihaza (zr) kan olur. stihaza kelimesi hayz kknden istifal kalbnda gelmi bir mastardr. Serahsi, Mebsutunda hayz bahsinde byle syledi. III, 147. 2102 Bu konu Muhtasarda Oru Bahsinden sonra gelmitir. 2103 Bu konu bal H ve HA nshalarndan dmtr. 2104 Serahsi dedi ki, Muhammede gre (burada) kural ki, dorusu budur ve fetva da buna gredir: ki kanama arasndaki temizlik sresi, gnden az olursa (bu iki kan) ayrm olmaz. Temizlik sresi gn veya daha fazla olduu zaman baklr: Eer hayz gnlerinde kanama sresi temizlik sresine eitse veya kanama sresi daha fazla ise bu, iki kan ayrm olmaz. Fakat eer temizlik mddeti daha fazla ise ayrm olur. Bu durumda baklr: Eer bu iki kanama sresinden birine yalnz bana hayz demek mmkn deilse, bunlarn tamam da hayz olmaz. Eer, ister nceki ister sonraki olsun, bunlardan birisini tek bana hayz kabul etmek mmkn ise, bu hayz kabul edilir. Binaenaleyh bu iki kandan her birini tek bana hayz saymak mmkn ise, hayz saylmas daha ok muhtemel olan kan, hayz kabul edilir. Aralarna tam bir temizlik mddeti girmedii zaman ise bunlarn her ikisi de hayz saylmazlar. mam Muhammed, hayzn tuhurla balamasn ve tuhurla bitmesini caiz grmez. Hayz mddetinin ncesinde ve sonrasnda kan bulunsun veya bulunmasn fark etmez. ki kann kendisini kuatmasyla tuhur mddetini hayz mddeti olarak kabul etmez. Eh. Mebsut, III, 157. 2105 iza kelimesi H ve Z nshalarnda byle, esas nshada ise emma iza eklinde geldi. Burada emma nn getirilmesi anlam bakmndan doru olmaz. Ancak bu nshalardan bir para ibarenin dtn gsterir. Allah en iyi bilir. 2106 ve in kelimesi H nshasnda fe in olarak gelmitir. 2107 fe zalike kelimesi H nshasndan dmtr.
2101

235

hayz saylmaz. Buna gre eer 2108 kadn 2109 iki gn ve bir gnn te ikisi kadar bir zaman kanama grse sonra kan kesilse bu hayz olmaz. Ancak kann ilk evveli ile sonu arasnda gn ve gece olursa ve bunda hibir eksiklik bulunmazsa o hayz olur. Sen bilirsin ki, eer kanama on gn ve on geceden bir saat fazla olmusa, bu bir saatlk sre istihazadr. Kanama gn ve geceden biraz eksik olduu zaman bu da hayz olmaz. te bu eksiklik de byledir. nk hadiste 2110 hayzn en az gn, en ou da on gn olduu (bilgisi bize kadar) gelmitir. 2111 Bylece kim 2112 gnden az olan hayz sayarsa onun on gnden fazla olan da hayz saymas gerekir! Bu doru olabilir; fakat bu konudaki hal ve durum benim sana anlattm gibidir. (Gen) kadn, hayz grmedii halde balia bir kadn konumuna ulat zaman o, ilk defa kan grse, onun bu kan ay uzayp gitse, Ebu Hnaife bu konuda onun hayz, kan grd ilk gnden itibaren on gndr, dedi. Bu on gn getii zaman kadn gusl eder ve her bir namaz vakti iin abdest alr ve yirmi gn namaz klar. Bu ekilde 20 gn getii zaman namaz 10 gn brakr ve sonra gusl eder. Bylece onun bu durumu kanamas duruncaya kadar devam eder. nk bu kadnn hayz mddeti en uzun hayz sresi kabul edilmitir. Zira onun bilinen belli bir gnleri yoktur. Bu sebeple onun hayz, onun bilinen belli gnleri kabul edilir. 2113 Ancak biz onun tuhur gnlerini 20 gn olarak kabul ettik. Fakat bazen tuhur mddeti bundan daha az olabilir. nk biz bu konuda kadnlarn hal ve durumlarndan bilinen belli bir eyi alp kabul ettik. Zira kadnlarn bu hallerinde arlkl durum her bir ayda bir hayz olmasdr. Sen biliyorsun ki, Allah Tel, hayz gren kadnn iddet mddetini selasete kuru ( hayz) olarak belirlemitir. Eer o yallk veya kklk sebebiyle hayz grmyorsa onun mddeti 2114 ay olarak belirlenir. Bylece her bir hayzn yerine bir ay 2115 konulmutur. Kadnlarn hal ve durumlarnda 2116 arlkl olan hal budur.

fe in kelimesi H nshasnda ve in olarak gelmitir. el-meret (kadn) kelimesi H nshasndan dmtr. 2110 el-eseru kelimesi H nshasnda el-ekseru olarak gelmitir ki, bu yanltr. Esas nshada ve Z nshasnda olduu gibi bunun dorusu el-eserudur. 2111 Bu snnet, Ebu mame hadisi, Vaile b. el-Eska hadisi, Muaz b. Cebel hadisi ve Ebu Said el-Hudri hadisi Enes b. Malik hadisi ve Hz. Aie hadisine dayanarak rivayet edilmitir. Ebu mame hadisine gelince; Tebarani bunu Muceminde Darekutni de Sneninde Hassan b. brahim b. Abdlmelik, Ala bn Kesir, Mekhul ve Ebu mame yluyla rivayet etti ki, Hz. Peygamber yle buyurud: Bakire ve dul cariye iin hayzn en az gndr; en ok olan da on gndr. Bunun zerine fazla olursa o mstehazadr. Vaile hadisini de Darekutni yle rivayet eder: Hz. Peygamber, hayzn en az gndr, en ou ise ondur, buyurdu. Muaz hadisini bn Adiyy elKamilde tahri etmitir. Ebu Said hadisini bn-l Cevzi, el-lel-l Mtenahiyede rivayet etmitir. Enes hadisini bn Adiyy yine el-Kamilde rivayet etmitir. Hz. Aie hadisini ise bn Cevzi tahkikte ve el-lel-l Mtenahiyede zikrederek yle dedi: Huseyn b. Ulvan Hiam b. Urve ve onun babas yoluyla Hz. Aienin Hz. Peygamber yle buyurdu, dediini haber verdi: Hayzn en ou, on (gn) dr, en az ise tr. Bu hadisin isnadnda tenkit vardr. Bak. Nasburraye, I, 191; Feth-ul Kadir, I, 112 Bulak Emiriyye basks, bunda ok aklama vardr. bn-l Hmam yle dedi: te bunlar, Hz. Peygamberden eitli yollarla rivayet edilmi bulunan birka hadistir. Bu eitli yollar, zayf hadisi Hasen seviyesine ykseltmektedir. Hlbuki eri ller, akl ve dnme ile anlalamayan eylerdendir. Bylece bu (eri ller arasnda olan) mefkuf bir meselenin hkm (mevkuf deil) artk merfu olmutur. Fakat bu konuda sahabe ve tabiinden rivayet edilen hadislerin okluu sebebiyle, bu zayf ravilerin yaptklar ey, iyi ilerden biri kabul edilebilir. Sonu olarak bakalarnn hayzn en ok sresi 15 gndr grlerine muhalif olarak bu grn eriatta bir temeli vardr. bn-l Hmamn el-Fetihde syledii burada bitti. 2112 selasetin kelimesi H nshasnda selasin olarak gelmitir. 2113 fe tcal kelimesi H nshasnda fe ycal olarak gelmitir. 2114 aleyha kelimesi Z ve esas nshalarda byle, fakat o H nshasndan dmtr. 2115 ehrun kelimesi nshalarda byle, bunun dorusu ise erhan olmal. 2116 mur kelimesi, H nshasnda emr olarak geldi.
2108 2109

236

ki hayz arasndaki en az tuhur mddeti 15 gecedir. Bundan ne bir gn eksik ve ne de fazla olur. Buna gre kadn iki kanama arasndaki tuhrun 15 geceden daha az olduunu grd zaman bu her iki kanama da artk hayz deildir. nk iki hayz arasndaki tuhur mddeti 15 geceden daha az olmaz. Bu Ebu Hnaife, Ebu Yusuf ve Muhammedin grdr. Henz hayz grmemi olan gen bir kz, ergenlik ana ulap balia olduunda ilk defa kan bir gn sre ile grp akabinde bu kan 9 gn kesilirse, sonra onu tekrar bir gn sre ile grdkten sonra tekrar kesilirse Ebu Yusufun bu konudaki gr, bu gnlerden 10 gnn hayz olduu ynndedir. Kan grd ilk gn ile temiz geen 9 gnn tamam hayzdr. Kan grd son gn ise istihazadr. Artk o, gusl eder ve temiz olarak geen 9 gnn dndaki namazlarn kaza eder. Eer o temiz olarak geirdii 9 gn iersinde ramazan orucu tutmu ise bunu da kaza eder. nk o bu vakitte yani kanamay grd 11. gnde hayzl bulunuyordu. Eer o bu 11. gnde kanamay grmemi olsayd, bu gnlerden hibirisi hayz saylmazd. mam Muhammed ise bu gnlerden hi birisi hayz saylmaz; nk 11. gn hayz deildi, dolaysyla 11. gnde grd kandan tr temiz olarak geen 9 gn 2117 de hayz saylmaz ve bu 2118 kan da hayz kan deildir, dedi. O ilk gn de kadnn hayzl gnlerinden biris deildir. nk o kanamay sadece 1 gn grmtr. Hlbuki hayz, gnden daha az olmaz. Eer o, 11. gnde kanama grmemi ise onun temiz olarak geirdii 9 gn, hayz saylr m, ne dersiniz? Ne bu gnler ve ne de bundan nceki bir gn hayz olur, dediler. Onlara yle denildi: Onun 11. gnde grm olduu kanama sebebiyle kadnn temiz olarak geirdii bu 9 gn ve bundan nceki gn2119 hayz saylr m? Evet, dediler. Onlara yleyse bu kan 2120 hayz kan mdr denildi. Hayr, dediler. Onlara yle denildi: yleyse kendisi hayz saylmayan bir kan, kendi dndaki temizlik gnlerini nasl hayza evirir? Hlbuki o bizzat kendisi hayz deildir ve size gre de onun hkm temizliktir. yleyse bir temzilik hali kendisinden bakasn nasl hayza evirebilir? Hz. Peygamberden bize ulaan bir rivayete gre kadnn biri istihaza oldu. Bu durum Hz. Peygambere sorulduunda Bu hayz deildir; ancak damardan gelen (normal) bir kandr 2121 Bylece Resulllah s.a.v. istihaza kann hayz kanndan ayrm oldu. O bunu

et-tisat esas nshada yanl olarak lit tisati eklinde geldi. Dorusu H ve Z nshalarnda olduu gibi et-tisatdr. 2118 ve zalike kelimesi H nshasnda yanl olarak ve ayru zalike" 2119 innema kelimesi H nshasnda fe innema olarak gelmitir. 2120 Yani kadnn 11. gngrm olduu kan. 2121 Hafz Talha b. Muhammed bu hadisin senedini hocas Ahmed b. Hanbelin Msnedinde zikretti. Bylece o bunu Ebu Abdullah Muhammed b. Muhalled, Sleyman b. Tevbe el-Hemedani, Ebu Naym el-Fadl b. Dkeyn, Ebu Hanife, Hiam b. Urve, babas ve Hz. Aie yoluyla rivayet etti: Fatma bint Ebu Hubey ya Resulellah, dedi: Ben bir aydr iki aydr hayz oluyorum. Hz. Peygamber ona bu damar kandr-normal kandr; bylece sen hayz gnlerin geldiinde namaz brak; gittiinde ise temziliin iin guslet, sonra sen hernamaz (vakti) iin abdest al ve namazn kl buyurdu. Eh. O bunu Salih b. Ahmed, Muhammed b. kab ve Ebu Hanife yoluyla rivayet etti. O bunu Muhammed b. Muhammed b. Muhalled, Abdurrahman b. el-Ezher, Abdullah b. Yezid el-Mukri ve Ebu Hnaife yoluyla rivayet etti. Bak. Cami-ul Mesanid I, 267. Bunu Hasan b. Ziyad Kitab-l Asarnda zikredilemn senediyle mamdan rivayet etmitir. Bak. Cami-ul Mesanid I, 268. bn Hsrev bunu Msnedinde (varak: 189) senediyle Hasan b. Ziyad, Ebu Hanife, Hiam b. Urve, babas ve Hz. Aie yoluyla rivayet etti. Hz. Aie dedi ki, Fatma bint Ebu Hubey Hz. Peygambere gelip ya Resulellah, dedi. Ben bir ay, iki ay ve ay hayz gryorum. Baka bir rivayette ben hayz oluyorum ve iki- ay temizlenmiyorum, dedi. Resulllah ona yle buyurdu: Hayz bittii zaman, baka bir rivayette senin hayzn bittii zaman, temizliin iin guslet ve her bir namaz (vakti) iin abdest al, buyurdu. Eh. Burada damar kelimesi zikredilmedi. Ebu Davud bu hadisi, Ahmed b. Yunus, Abdullah b. Muhammed en-Nfeyli, Zheyr, Hiam, Urve ve Hz. Aie yoluyla rivayet etti ki, Fatma bint Ebu Hubey Hz. Peygambere gelip yle dedi: Ben hep hayz gren bir kadnm. Hi temizlenmiyorum.
2117

237

kendisinden kan akan bir damar yerine koydu. Bu ancak burundan akan kan veya vcudun baka bir yerinden gelen 2122 kan mesabesindedir. Ancak istihaz kan ile hayz kannn ktklar yer ayn 2123 olsa bile bunlarn hkmleri farkldr. Buna gre hayz kannda namaz terk edilir 2124 eer kadn hayzl iken oru tutarsa o bunu sonra yeniden klar. stihaza kanna gelince bu ayn burundan akan kana benzer; hkmleri ayndr. O bunda her namaz iin abdest alr ve namazn klar, kocas ile cinsel iliki kurar ve o bu haliyle ayn temiz kadn mesabesinde olup orucunu tutar. Kadna, kendisiyle birlikte temiz bir kadn mesabesinde hkmn verdiren her bir kan, kadnn baka temiz temiz gnleirni hayzl yapamaz.2125 Bir kadn ilk defa kan bir gn sre ile grd, sonra kan 9 gn kesildi, bu hayz olur mu, ne dersiniz? Hayr, dediler. Onlara yle denildi: Kadnn burnu kanasa veya vajinann dndan bir yerinden kan aksa o, bu yzden temiz olduu 9 gn iinde hayzl olur mu? Onlar hayr, dediler. Onlara yle denildi: Vajinadan gelen kan 11. gnde hayz mdr? Hayr, dediler. Onlara yle denildi: Bu istihaza mdr? Evet, dediler. Onlara yle denildi: Bu istihazenin hkm, namaz, oru ve baka eylerde ayn burundan akan kann hkm gibi midir? Evet, dediler. Onlara yle denildi: Onun kadna olan hkm hayz deil, olduu halde, bu bir gn 2126 kadnn temiz olduu 9 gn nasl hayz yapt? Bu (nemli) bir ey deildir.2127 Hayz ancak, iki kann her ikisi de hem ilk gelen ve hem de son gelen hayz olduu zaman hayzdr. Eer bu ikisi arasndaki temizlik sresi hayz gnleri kadar veya daha az olursa, kadn her ne kadar kanama grmemi olsa bile, biz bunlarn hepsini hayz sayarz. nk hayzl kadn, kan devaml akyor grmez; nk kan bazen akar, bazen kesilir. Bylece onun kannn evveli hayz ve sonu da hayz olursa, bugnleirn hepsi hayz saylr. Ancak kann evveli hayz olup da sonu istihaza olursa veya evveli hayz olmaz, sonu da hayz olmazsa, aradaki olan gnler asla hayz saylmaz. Eer evveli hayz deil, sonu hayz ise, kadnn kan grmedii bu gnler hayz olmaz. Gen kz hi hayz grmemi olduu halde ergenlik ana ulat zaman o, bir gn sre ile kan grr, sonra bu kan 8 gn kesilir. Sonra onu 3 gn grr ve sonra kesilirse, Ebu Yusufun bu konudaki kyas (yledir): ilk evvelki gn ile temiz olan 8 gn ve kan grm olduu 10. gn bunlarn hepsi hayzdr. Kan grm olduu iki gn, yani 11. gn ile 12. gn ise istihazadr. mam Muhammed ise son 3 gn hayzdr; bundan bakas da istihazadr, dedi. Eer kadn, kan ilk defa grd zaman onu 1 gn sreyle grr ve sonra kan 9 gn kesilir. Bylece tam 10 gn olur sonra gelecek 3 gnde kan grrrse ve sonra kesilirse bu konuda Ebu Yusufnn grnn kyas udur: Kadnn kan grd ilk gn ile tuhru grd 9 gnn hepsi hayzdr. Kan 2128 grd 2129 3 gn ise istihazadr. Artk o, 10
Bylece namaz brakacak mym? Hz. Peygamber, Bu ancak damar kandr, hayz kan deildir. Senin hayz dnemim geldiinde namaz brak; bittiinde ise guslet, kan kendinden temizle, sonra da namaz kl Eh. S. 43 2122 ellezi kelimesi Z nshasndan dmtr. 2123 min mevdin kelimesi H nshasnda min mahreci mevdin olarak geldi. 2124 fe ytrak kelimesi H ve Z nshalarnda fe ttrak olarak geldi. 2125 yecal kelimesi H nshasndan dmtr. 2126 el-yevm kelimesi H nshasndan dmtr. 2127 Serahsinin Mebsutunda (III, 155) yle denildi: mam Muhammed, kitabnda (Kitab-l Asl) Ebu Yusufa itiraz ederek yle dedi: On birinci gnde grlen kan, zr (istihaze) kan olduu iin, burundan akan kana benzer. Hayz kan olmayan bir kanla, temizlik gnlerinin hayz saylmas caiz olmu olsayd, burundan akan kanla da hayz saylmas caiz olmu olurdu. Ayrca bu kann kendisi bile hayz kan deildir. Bylece bu kana dayanarak bir temzilik dnemi nasl olur da hayz saylabilir? Eh. Bu ekilde onun uzun sz gzel bir ekilde ksaltlm oldu. Sonra yazar, Ebu yusufun getirdii delilleri ve onun mam Muhammede olan cevabn syledi.-Eer geni aklama istersen oraya bak. 2128 ed-deme kelimesi H nshasndan dmtr. 2129 tuhur ve hayz kelimeleri Z ve A nshasndan dmtr.

238

gn getii zaman 2130 gusleder, her vakit iin abdest alr ve namazn klar. mam Muhammedin grne gre ise kadn kan son olarak grmi olduu 3 gn hayzdr: o, bu gnlerde namaz ve orucu brakr. Fakat kadnn kan grd ilk gn ise istihaza olup o bugn oru tutar, namaz klar ve kocas kendisine gelebilir. Gen kz hi hayz grmemi olduu halde ergenlik ana ulat zaman o, 3 gn sre ile kan grr, sonra bu kan 7 gn kesilir; bylece tam 10 gn olur. Sonra o, 11. gn kan grr, sonra kesilir. Ebu Yusuf bu ilk 3 gn ve tuhru grd 7 gn hakknda bunlarn hepsi hayzdr, dedi. Fakat kan grd 11. gn ise istihazadr. mam Muhammedin grne gelince, kadnn kan grd ilk 3 gn hayzdr; bundan baka dierleirnin hepsi istihazadr. nk onun 11. gn, grm olduu kan istihaza kandr. Bu sebeple onun tuhru grd bu 7 gn hayz olamaz. Eer kadn ilk defa grm olduu kan 4 gn sreyle grse, sonra o 5 gn kesilse, sonra 2 gn grse, sonra kesilse, bu konuda Ebu Yusufun gr udur: lk gnler ve kadnn tuhru grd 5 gn ve onun kan grd 10. gn bunlarn hepsi hayzdr. Fakat kan grd 11. gn ise istihazadr. O, o gn oru tutar, namazn klar ve ei kendisine gelebilir. Bu konuda mam Muhammedin gr de byledir. nk onun kan grd 10. gndeki kan hayzdr. Bylece ondan nce grlen de hayz olur. DET DZENSZ BR KADININ DEEN HAYIZ ve TEMZLK HALLER Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Gen kz, henz hayz grmedii halde ergenlik ana geldii zaman o, ay geinceye kadar devaml bir ekilde bir gn temzilik, bir gn kanama grrse sonra kanama durursa Ebu Yusuf bu konuda yle dedi. Onun ilk on gn hayz, yirmi gn ise temizlik saylr. Muhammed ise O ilk kan grdnden itibaren dokuz gn hayz ve yirmi bir gn ise temzilik sresi saylr. O, dokuz gn hayz; on bir gn ise temizdir. On birinci gn hayz saylmaz, nk o, o gn temizlii grmtr. Ondan sonraki gn de hayz olmaz; bylece biz onun hayz kabul ediyoruz. 2131 Eer kadn ay geinceye kadar iki gn hayz ve iki gn de tuhur grm olsa, o ilk kan grd gnden itibaren on gn hayz ve yirmi gn ise temiz saylr. On gn hayz, yirmi gn ise temzidir. Ebu Yusufun grne gre yirmi gn hayz ve yirmi gn tuhur saylr. mam Muhammede gre ise ilk kanamadan itibaren on gn hayz, yirmi iki gn ise temiz saylr. Bundan sonra alt gn hayz, yirmi iki gn temizdir. On gn hayz, geri kalan gnler temizdir. Eer o, ay geinceye kadar gn hayz, gn de tuhur grm olsa Ebu yusufun grne gre on gn hayz, yirmi gn temiz saylr. On gn hayz, yirmi gn temizdir. On gn hayz, yirmi gn temizdir. mam Muhammedin grne gre ise ay geinceye kadar 2132 o, dokuz gn hayz, yirmi bir gn ise temiz saylr. Eer o, drt gn hayz, drt gn de tuhur grm olsa, Ebu yusufun grnr gre bu, ay geinceye kadar 2133 on gn hayz ve yirmi gn tuhur saylr. mam Muhammedin grne gre ise, o kan ilk grd gnden itibaren on gn hayz ve yirmi iki gn temiz 2134 saylr. Drt gn hayz, yirmi sekiz gn temizdir. Drt gn hayz, geri kalan gnler ise temizdir.

inde kelimesi esas nshadan dm, ancak biz onu H ve Z nshasndan alp ilave ettik. fe nesyruhu kelimesi H1 nshasnda fe yesyruhu olarak gelmitir. 2132 teti kelimesi H ve Z nshalarnda byle, esas nshada ise yetidir. 2133 teti kelimesi Z nshasnda yeti olarak gelmitir. 2134 tuhrun kelimesi H nshasnda byle, A ve Z nshasnda ise tuhran olarak gelmitir.
2130 2131

239

Eer o, be gn kan ve be gn tuhur; be gn kan, be gn tuhur grm olsa, bylece ay gese Ebu Yusufun grne gre, ilk kan grd gnden beri on 2135 gn hayz, yirmi gn tuhur; on gn hayz, yirmi gn tuhur; on gn hayz 2136 yirmi gn tuhur saylr. mam Muhammedin grnr gre ise be gn hayz, yirmi be gn tuhurdur. ay geinceye kadar be gn hayz, yirmi be gn ise tuhurdur. Be gn hayz yirmi be gn tuhurdur. Onun kan grmedii be gn nasl olur da hayz saylr. Hlbuki o, bundan sonra on birinci gnde ancak istihaza 2137 kan grmtr. shaza kan ise temizdir. Onun bir kan grmedii gn nasl olur da hayz olur; hlbuki o, ondan sonra da bir kan grmemitir.2138 Eer o, ilk kan grd zaman ay geinceye kadar alt gn kan, alt gn tuhur; alt gn kan, alt gn tuhur; alt gn kan alt gn tuhur grrse, kan grd ilk gnden itibaren on gn hayz olur; kan grmedii gnler Ebu yusufun grne gre yirmi gn tuhur, on gn hayzdr ve yirmi gn tuhurdur. 2139 mam Muhammedin gr ise 2140 onun kan ilk grdnden alt gn hayzdr, otuz gn ise temizdir. Alt gn hayz, on sekiz gn temzidir. Alt gn hayz, geri kalan gnler temizdir. nk kadn ikinci hayzda ilk belli adet gnlerinde kan grmemitir ve o tuhru grd btn gnlerinde o hayz olmaz. Onun temiz olduktan sonra kan grd alt gn hayzdr, bundan bakas ise istihazadr. DET BELL OLAN KADININ HAYZININ ARTIP EKSLMES Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Bir kadn her ayn evvelinde be gn belli bir hayz grd zaman bylece o bir defa ayn evvelinde drt gn hayz olur; sonra kan on be gn kesilir. Sonra o bunun arkasndan bir gn daha hayz olur ve on gn tamamlam olur. te bu on gnn hepsi hayzdr. Bu Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve mam Muhammedin grdr. Eer o, ayn evvelinde kan gn grrse, sonra dokuz gn kesilse, sonra o bir gn veya iki gn ya da gn sre ile kan grse, mam Muhammede gre ilk gn hayzdr, ondan bakas da istihazadr. Ebu Yusuf ise yle dedi: Ayn evvelinden be gn yani kan grm olduu gn ile temiz olduu gnlerden iki gn o, hayzdr. Bundan baka gnler 2141 ise istihazadr. mam Muhammed buna yle cevap verdi: Onun tuhru grd bu iki gn nasl hayz olur? Oysa o, bundan sonra hayz olan bir kan grmedi, onun grd kan ancak istihaza kandr. Bu kan da temizlik srecini hayz yapamaz. Eer onun hayz, ayn evvelinde be gn ise bylece o, kan grp sonra be gn kesilirse, sonra gn kan gelir, sonra kesilirse 2142 mam Muhammedin grne gre hayz, ilk gndr; bundan baka gnler hayz olmaz. Ebu Yusuf ise ayn bandan be gn yani kan grd gn ile bundan sonraki iki gn bunlarn hepsi hayzdr, dedi. Buna gre kadn bu iki gnde zerine farz olan bir oru tutmu ise artk onu kaza eder. nk ayn bandan be gn onun hayz gnleriydi; o bu be gnn hepsinde hayzldr. mam
aratn keliemesi yerine nshalarda hamsetn kelimesi gelmitir. Dorusu aratndr. hamsetn tahriftir. nc neviden sonra gelen ibare bunu teyit etmektedir. nk mam Ebu Yusufa gre hayzn tuhurla son bulmas caizdir. 2136 hayzan kelimesi esas nshada ve Z nshasnda byle, H nshasnda Thrun kelimesi gelmitir ki, bu bir yanltr. 2137 istihaza kelimesi H ve Z nshalarnda el-istihazet olarak gelmitir. 2138 badeha hayzan ifadesi Z nshasnda bad hayzan olarak gelmitir. 2139 Nshalarda metin byledir. Hlbuki burada on gn hayz, yirmi gn ise tuhurdur cmlesi dmtr. Onun sylenmesi gerekir. 2140 ve emma kelimesi H nshasnda fe emma olarak gelmitir. 2141 siva kelimesi H nshasndan dmtr. 2142 hamsete eyyamin buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr.
2135

240

Muhammed ise o, temiz olduu bu iki gnde hayz olmaz. nk o, bu iki gnden sonra 2143 kan grmedi ki, hayz olsun dedi. Eer o, bu son 2144 gn kan grmemi olsayd, bu iki gn hayz olurmuydu 2145 ne dersin? Hayr, dedi, o ancak bu son gnde bir kan grd zaman bu iki gn hayz olur. O dedi: Bu gnn iinden belli bir gn 2146 o hayz saylr m, ne dersin? Hayr, dediler. O bu gnde namaz klar, oru tutar ve kocas kendisine gelebilr mi, nk kadn bu bu gnde temiz mesabesindedir, diye sordu. Onlar evet, dediler. O iki gn hayz olmad ve kadn bunlarda kanama grmedii halde bu kan nasl oluyor 2147 da hayz olur, dedi? Bu 2148 bir ey ifade etmez, bu iki gn hayz 2149 da saylmaz. Ancak o bu iki gnden sonra bir kan grrse 2150 hayz olur. Eer bir kadnn hayz ayn banda be ise bylece o ayn evvelinde bir veya iki gn kan grse, sonra o, onuncu ve on birinci gnlerde kan grse sonra bunun arkasndan kan kesilse (bu konuda) mam Muhammed yle dedi: Bu kandan hibirisi hayz olmaz. nk ikinci kan, istihazadr; dolaysyla o temizdir. Ayn banda o, hayz gnlerinde kan sadece bir veya iki gn grmtr, hayz gnden daha az olamayaca iin, dolaysyla bu da hayz olmaz. Ebu Yusuf ise kadn kan ister grsn ister grmesin ayn evvelindeki be gn hayzdr, demitir. Eer o, onuncu, on birinci ve on ikinci gnlerde bir kan grm olsa, zaten o, ayn banda da bir gn veya iki gn sreyle bir kan grd. mam Muhammed bu konuda yle dedi: Kadnn ayn evvelinde grd kan, istihaza olup o namazn kaza eder, eer tutmu ise orucu onun iin yeterli olur. Bu gn 2151 ise, eer bu gnlerle 2152 bundan sonra gelecek kan arasnda on be temiz 2153 gece olursa, hayzdr.2154 nk bu yerdeitirmi bir hayzdr.2155 Ebu Yusuf yle dedi: Bu son gn istihazadr. Ayn evvelinden be gn ise hayzdr. Ayn evvelinden bu vakitte gndzleyin ancak ksa bir zaman mstesna o kan grmemi olsa bile (hayzdr). mam Muhammed ise onun kan gndzn bir saatinde grmesiyle temzilik sresi hayz m olur dedi? Hayza benzeyen, bilinen (belli) kan, hayz deildir! Bunlar ileri sren kimsenin yle sylemesi gerekir: Eer bu kadn mrnn yirmi senesinde bunu tespit etmi olsa, o ayn evvelinde gndz bir saat kan grr, sonra kesilir, sonra be gn onu grnceye kadar 2156 onuncu, on birinci, on ikinci ve on drdnc
badehma kelimesi nshalarda badeha olarak gelmitir. Dorusu badehmadr. Buradaki zamir iki gne gider. 2144 es-selaseti kelimesi A nshasnda es-selasi olarak geldi. 2145 Burada soru edat hemze, esas nshadan ve Zden dmtr. Fakat biz onu Hden alp ilave ettik. 2146 el-yevme kelimesi esas nshada byledir, Z ve H nshalarnda ise el-yevme yerine hazal yevme kelimesi gelmitir. 2147 yesyru kelimesi, H nshasnda byle, A ve Z nshalarnda ise nesyru olarak gelmitir. 2148 Haza kelimesi H nshasndan dmtr. 2149 hayzan kelimesi Z nshasnda illa hayzan olarak geldi. Bu bir ey ifade etmez. 2150 illa en tera ifadesi, H nshasnda ela tera en olaral gelmitir ki, bu bir tahriftir. nk en kelimesi nce gelmesi hakk iken sonra getirilmitir. 2151 el-eyyam kelimesi Z nshasndan dmtr. 2152 beyneha kelimesi H nshasnda beynehuma olarak gelmitir. 2153 tuhran kelimesi Muhtasarda byledir. nshada ise tre ile tuhrun eklinde gelmitir. 2154 Hayzun kelimesi Z ve H nshalarnda byledir. Esas nshada ise bunun yerine tuhrun kelimesi gelmitir. Serahsi Mebsutunda yle diyor: ntikal iki eittir: 1- detin yer deitirmesi (Burada yer kelimesini Mebsutta geen mevzi kelimesine karlk olarak kullandk; bunu yer olarak deil zaman olarak anlamak daha dorudur sanyoruz) 2- detin saysal sresinin deimesi. Saysal srenin deimesi Ebu Hanife ve mam Muhammede gre iki kere grmedii mddete bir defa ile gerekleir. Ebu Yusuf ise yle dedi: detin yer deitirmesi bir defa ile de olabilir. lh. III, 174. Daha fazla bilgi istersen Mebsuta bak. 2155 erh-ul Muhtasarda Serahsi yle dedi: Muhammede gre son gn bedel yoluyla hayz olur. nk artk bundan sonra ikinci hayz zamanna kadar geriye tam bir temizlik sresi kalaca iin ibdal yapma imkn vardr. Eh. III, 179. 2156 Hatta kelimesi esas nshdan dmtr.
2143

241

gnlerde kan grr. Bylece o, her bir ayda, ayn evvelinde bir saat kan bu ekilde ve bu haliyle be gn grm olur. te mam Muhammede gre bir saat mstesna ehrin evvelinde be gn temizlii grd sre hayuzdur. Kan grm olduu bu be gn ise hepsi temizlik sresidir; kadn burada orucunu tutar, namazn klar ve kocas kendisine gelebilir! Bu bir ey deilidir; olay benim akladm gibidir. BELL BR DET OLAN KADININ HAYIZ VE TEMZLK HALLERNDE MEYDANA GELEN DEMELER2157 Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Bir kadnn hayz ayn evvelinde be gn olsa bu her bir ayda bellidir. Bylece kadn ayn banda bir gn kan, bir gn de temzilik grd. Bylece bu hal on gnden fazla srerse bu ilk be gn hayzdr. Bundan baka gnler ise istihazadr. Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammed bu grtedir. Eer kadn ayn ilk gnmde temzilik, ikinci gnnde kan; ncde temzilik, drdnc gnde kan grse ve bylece bu on gnden fazla devam etse bu konuda Muhammedin gr udur: Ayn ilk gn hayz deildir. Bu ilk gnden sonraki gn hayzdr. Bundan baka gnler ise istihazadr. Ebu Yusufun grne gelince, ilk gn hyz deildir. Geri kalan dier drt gnn hepsi ise hayzdr. Eer onun hayz, ayn evvelinde be gn olmu ise bylece o ilk gn hayz, ikinci gn ise temizlik grm ise, nc hayz, drdnc temizlik; beinci hayz, altnc temizlik, yedinci hayz, sekizinci temizlik; dokuzuncu hayz, onuncu gn temzilik grm ise ve sonra kan kesilmi ise ayn evvelinden dokuz gn hayzdr, bundan bakas ise temizdir. Bu, Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammedin grdr. O ayn ilk gnnde temizlii, ikinci gnnde ise hayz grm olsa, nc temzilii, drdnc hayz; beinci temizlii, altnc hayz; yedinci temsilii, sekizinci hayz; dokuzuncu temzilii, onuncu gn hayz grse, sonra kan kesilse, bunlardan dokuz gn hayzdr. Bunladan ilk gn ise temzidir. nk o bu gnde bir kan grmemitir. Bu Ebu Hnaife, Ebu Yusuf ve Muhammedin grdr. Bir kadnn normal deti, ayn evvelinde be gn olup bylece o, ayn banda bir gn kan, bir gn temizlik ve bir gn kan grerek bu ekilde on gn tamamlar ve bunun zerine bir (gn) ziyade yapmazsa, ayn evvelinden nce geen ilk gn istihazadr; ayn evvelindeki on gne gelince, bunlardan geen dokuz gnn ilk gn hayzdr.2158 Bundan sonra gelen sekiz gn ve kan grmedii onuncu gn ile daha sonra gelen gnlerin hepsi temizdir. Eer o, on birinci gn yine kan grm olsa 2159 ve sonra bu kan kesilse mam Muhammedin bu konudaki gr udur: Onun kan grd nc gn de olduu halde bunlardan gn hayzdr. Kan grmedii drdnc gn ile kan grd beinci gn ve bundan baka gnler istihazedir. nk ilk gn onun grm olduu kan, hayz kan deil, istihaze kandr. 2160 Bylece bu kan, hayz kanndan baka bir ey olunca, artk bundan sonraki ve kan grmedii gn hayz gnlerinden birisi olduu halde yine temiz olur. Sonra o, nc gn aslnda bu onun hayz gnlerinin ikincisidir, kan grr ve bu onun ilk hayz olur. Sonra o drdnc gn, bu onun hayz gnlerinin ncsdr, tuhur grr. Sonra o, beinci gn, aslnda bu onun hayz gnlerinin drdncsdr, kan grr; bylece bu 2161
Bu balk H nshasnda bab-l hayz ellezi yekun lil-merti fihi eyyamn marufetn fe yetekaddemu ev yeteahharu eklinde gelmitir. 2158 istihaza kelimesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 2159 raetil yevme ifadesi, mstensihin yanlmasyla raetid deme el-yevme olarak gelmitir. 2160 nk kan grd ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 2161 zalike kelimesi Z nshasndan alnp ilave edilmitir.
2157

242

tuhru grd gn, onun hayz olan bu iki gnn arasnda bulunur. Zira onun ncesi hayzdr 2162 sonras da hayz kandr. Aslnda bu onun hayz gnlerinin beincisi olan ve bundan sonra hayz kan grmedii ve onun tuhru grd altnc gn, ite bu gn hayz deildir. Bylece onun hayz gnleri, hayz gnleirnden ikinci gn ve nc gn ve drdnc gn olmaktadr. Bundan nce ve sonra olan gnler ise istihazadr. Ebu yusufun grne gelince, kadn ayn evvelinden beri gemi olan zamanda tutan bu be gnn hepsi, hayzdr. Kan grd bundan nceki ve sonraki gnlerin hepsi de istihazadr. Muhammed ise yle dedi: Onun hayz gnlerinden olan ilk gn, o kan grmedii halde nasl hayz olur? O ancak daha nce geen bir gnde bu hayz kan olmad halde kan grmtr. Bylece onun hayz gnlerinden olan ve kan grmedii bu ilk gn nasl olur da hayz olur? Hlbuki o, bundan nce de hayz grmmitir. Bu bir ey deildir. Zaten ancak hayz olan kan, hayzdr. Tuhur da hayz olan iki kan 2163 arasnda bulunan ksmdr. Bundan bakas ise istihazadr. ADET GNLER BELL OLAN BR KADININ HAYZINDA KANIN ERKEN VEYA GE GELMES 2164 Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Eer bir kadnn hayz, her ayn evvelinde belli olup be gn ise 2165 bylece o, bu be gnden nce be gn kan grse belli adet gnlerinde tuhur grse ve bundan sonra da bir gn 2166 iki gn veya gn kan grse Muhammed bu konuda ilk be gn hayz, bundan baka gnler ise istihazadr, dedi. Ebu Yusuf ise yle dedi: Onun tuhur grd be gn hayzdr 2167 kan grd be gn ile yine kan grd dier iki gn ise istihazadr. mam Muhammed, onun kan grmedii gnler nasl olur da hayz olur, kan grm olduu gnler ise tuhur olur, dedi? Bu byle yirmi yl
hayzun kelimesi nshalarda byledir, hlbuki bunun dorusu hayzan eklidir. H nshasnda hayzun kelimesinden sonra u cmle gelmitir: kane min-el yevmil lezi badehul lezi lem tera fihid deme tuhran aydan Bu ibare daah nce geti. Mstensih bunu yanllkla yeri olmayan bir yerde tekrar getirmitir. 2163 ellezeyni kelimesi H nshasnda ellezani olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 2164 Bu blmn bal H nshasnda daha nceki blmn baldr. ncekinin bal da burada yazlmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr. O blmlerin istinsahn bitirdikten sonra balklar krmz ile yazmak iin onlar brakyordu. Bylece o, bunlar yerilerine koymada yanlmtr. 2165 Serahsi Mebsutunda (III, 180) Hayzn Erken Olmas ve Gecikmesi Blmnde yle dedi: Belli bir adeti olan kadn, adet gnlerinden nce bir kan grse bu ksma ayrlr: Birinci ksmda kadn ittifakla hayzdr. kinci ksmda limler bunun adet olup olmadnda ihtailaf etmilerdir. nc ksmda ise Ebu Hanifeden iki rivayet vardr. Birinci ksma gelince, burada kadn adet gnlerinden nce, kendi bana hayz saylmas mmkn olmayan bir kan grd zaman, adet gnleirnde ise kendi bana hayz saylabilecek kadar bir sre kan grse ve bunlarn hepsi on gn gemese bu srenin tamam ittifakla hayzdr. nk kadnn detinden nce grd kan yalnz bana deil, onun adet gnlerinde grd kana tabi olur. Nevadir-us salt (Namazda ender rastlanan meseleler) bahsinde Ebu Hanifeden genel olarak erken gelen kann hayz olmad sylenmitir. Fakat bu, kann yalnz bana hayz saylmasnn mmkn olmadn gsterir. limlerin adet olup olmadnda ihtilaf ettikleri ikinci ksm ise e ayrlr: Birincisi kadn be gnlk belli detinden nce be veya gn kan grr. Veya o, bu be gnlk adet zamannda hi kan grmedi. Ya da o, bu be gnden nce bir veya iki gn, be gnn evvelinden de bir veya iki gn kan grd. Bunlarn ikisi de toplanmadka ikisinden birisinin yalnz bana hayz saylmas, mmkn deildir. Bu sebeple Namaz Bahsinde bu gnlerin hepsi birden hayz olduu sylenmitir. Bu Ebu Yusuf ile Muhammedin grdr. Ebu Hanifein grnden ise bahsedilmemitir. Hlbuki Nevadirus salt zerine olan ihtilafta Ebu Hanifeye gre bu gnlerden hibirinin hayz olmad aklanmtr. (dedii yere kadar): nc ksm kadn, adet gnlerinden nce yalnz bana hayz saylacak kadar kan grr ve bununla beraber adet gnlerinde de kan grr. Bylece Ebu Yusuf ile Muhammede gre on gn amadka bunlarn toplamn hayz saymakta bir zorluk yoktur. Bu nce grlenin sonra grlene kyasla varlan bir hkmdr. lah. Daha fazla aklama istersen oraya bak. 2166 yevmen kelimesi H nshasnda mstensihin yanlgs olarak yevmani eklinde gelmitir. 2167 elleti kelimesi H nshasnda ellezi olarak gelmitir.
2162

243

devam etse onun tuhru hi hayz olmu olur mu, kan da tuhur olur mu? Bu hibir ey ifade etmez. Tuhur, ancak daha nce kan varsa hayz olur. Daha sonra kan varsa hayz olur. Fakat bundan baka onun kan grmedii gnler hayz olmaz. Bir kadnn hayz her ayn evvelinde be gn olsa bylece onun hayz erken gelip o, adet gnlerinden be gn nce kan grse, sonra bunun arkasndan adet gnlerinden iki gn kan grse ve sonra o adet gnlerinden gn tuhur grse, sonra bunun arkasndan gn kan grse, sonra bu kan kesilse, mam Muhammed, bu konuda ilk be gn hayz, bundan baka gnler ise istiahazdr, dedi. Eer o ilk be 2168 gn kan grm olsa sonra hayz gnlerinden gn tuhur grse, sonra hayz gnlerinden iki gn kan grse sonra bunun arkasndan gn kan grse ve sonra bu kan kesilse mam Muhammed bu konuda yle dedi: Onun kan grd be gnn hepsi hayzdr, bundan bakas da istihazadr. nk bu ilk be gn hayz olunca bundan baka gnler de istihaza olur. Eer biz evvelki gnleri hayz saymam olsaydk, o gnler hayz olmazd. Bylece bizim bu ilk gnleri hayz saymamz gerekir. Bu ilk gnler hayz sayld zaman artk bundan baka gnler de istihaza olur. nk o, burada gn kan grmemitir. O orada gn kan grmeyince yleyse bu intikal etmi hayz demektir. nk gnden daha az olan bir kan hayz olmaz. Eer bir kadnn deti ayn evvelinde be gn olup bylece onun hayz be gn erken geldi ve o normal hayz gnlerinden nce be gn kan grd. Sonra adet gnlerinden gn kan grd, sonra iki tuhur grd ve sonra bunun arkasndan gn kan grd. Bylece bunlarn hepsi on gn eder ki, o ancak onun adet gnlerinde zel olarak kan grd gn mstesna, o, bu srecin evvelinde ve sonunda istihazedir. Eer o, hayz gnlerinden nce be gn kan grse sonra iki gn tuhur grse, sonra geri kalan hayz gnlerinden gn kan grse sonra dier gn kan grse hkm yine byledir; bunlarn hepsi on gn eder. Bu gnlerin hepsi istihazedir. Ancak adet gnlerinden onun kan grd gn istihaze deildir. nk bu gn hayzdr, dier baka gnler ise istihazadr. Bunlarn hepsi Muhammedin grdr. Ebu Yusuf ise yle der: O (geen) bu gnlerin hepsinde kan ister grm olsun ister grmesin, onun geirmi olduu bu be gn hayzdr. HAYZIN ALIILMI DZENL GNLERNDEN BAKA GNLERE KAYMASI2169 mam Muhammed yle dedi: Bir kadnn hayz ayn evvelinde kendisi iin belli olan gn olup bylece onun hayz ayn bandan nce on bir gn erken gelmi ve adet
el-hams kelimesi H nshasnda el-hamset olarak gelmitir. . Serahsi, hayzn yer deitirmesi konusunda Mebsutunda yle diyor: ntikal iki eittir: 1- detin yer deitirmesi (Burada yer kelimesini Mebsutta geen mevzi kelimesine karlk olarak kullandk; bunu zamandaki deiiklik olarak anlamak gerekir.) 2- detin saysal sresinin deimesi. Saysal srenin deimesi Ebu Hanife ve mam Muhammede gre iki kere adet grmedii mddete bir defa ile gerekleir. Ebu Yusuf ise yle dedi: detin yer deitirmesi bir defa ile de olabilir. dedii kadar) Adet zaman iki ekilde deiir: Bu bazen detin d bir zamanda kan iki defa grmekle olur. Bazen de kann adet zamannda iki defa grlmemesiyle olur. Serahsi, detin Deimesi ile lgili Meselelerin Esaslarn Aklama Blmnde yle dedi: Adet, asli (dzenli) ve cali (dzensiz) olmak zere iki eittir. Dzenli detin ekli, bir kadnn iki defa veya daha fazla uygun ve dzenli olarak hayz kann ve temizlik sresini pepee grmesidir. Dzensiz detin ekli ise bir kadnn aralarnda uygunluk olan, fakat farkl iki kan ve iki temizlik grmesi, ya da onun deiik temzilik ve deiik kan sreleri grmesidir. Bylece adetlerin ortalamasn kabul edenlerin grne gre, bu adetlerin ortalamas ve son iki detin en azn kabul edenlerin grne gre ise, iki detin en az kadn iin adet kabul edilir. Netice olarak bu, dzenli adet zamanlarnda kadnn dzensiz adeti olur. Bu detin cali (dzensiz) olarak adlandrlmas, bunun kadn iin zarureten adet kabul edilmesi ve gerekten burada detin sbutuna delil bulunmamas sebebiyledir. Eh. III, 184.
2168 2169

244

gnlerinde ise temiz olmu, bu duurmda o, ne bu zamanda ve ne de bundan sonra bir kan grmemitir. Ebu Hanifenin bu konudaki grnn yorumu yledir 2170 Bu on bir gnn hepsi istahazedir. Ancak bu haliyle onun kan baka bir on bir gn daha devam ederse yani bylece kan devam ederse ilk gnlerden gn hayzdr. Evvelinden itibaren son on bir gnden 2171 gn de hayz olur. Bundan baka gnler ise istihazadr. mam muhammedin gr ise yledir: ilk 2172 on bir gnn evvelinden gn, onun kan devam etmi olsun veya olmasn, hayz olur. Bu durumda onun kan yine byle devam ederse onun evvelinden gn hayzdr. nk kadn bu gnlerde iki defa temiz olunca biz bundan onun hayz srecinin yer deitirdiini anlarz. Bylece onun hayz, bu gnlerin evvelinden gn olur. Bundan baka (gnler) istihaza olur. Artk onun hayz gnden fazla olmaz. nk bu onun belli detidir. Ancak bu hayz gnleri yer deitirmitir.2173 Sen biliyorsun ki, bir kadnn hayz ayn evvelinde be gn ise bylece o, hamile kald ve ayn bitmesine on gn 2174 kala doum yapt. Bu onun ilk hamilelii idi. Bylece onun kan yetmi gn devam etti 2175 ve sonra kesildi. Bunlardan krk gn nifas saylr, yirmi be gn temiz ve be gn de hayz olur. Onun hayz zaten be gn olduu iin, bu be gn zerine bir art olmaz. Zira zaten kadnn hayz be gn idi ve bylece (bu be gn) yer deitrmi oldu. Fakat bu onun be gnn on gn veya daha fazla yapmaz ve temizlik halini baka hale evirmez (deil mi? te evvelki durum da byledir. Bir kadnn hayz, ayn evvelinde be gn olsa, bylece o, bu gnlerde hayz olup sonra onun kan ay tamamlanncaya kadar devam etse, sonra onun be gn devam etme deti olan bu kan bu ilk hayz gnlerinde kesilse, sonra da bylece devam edip gitse mam Muhammed bu konuda yle dedi: Kadnn temizlendikten sonra grm olduu kann bu gnlerden be gn hayzdr. Artk onun mddeti ikinci defa tekrar gelinceye kadar bundan bakas ise hayzdr. Bylece kadnn temiz olduu bilinen gnlerinden sonra olan be gn hayzdr. Onun kan grd bu gnlerinden bakas ve temiz olduu bu be gn hayz deildir ve onun kan grmeyip temiz olduu gnler de hayz olmaz. O, Ebu Yusufun gnn yorumunda ise yle dedi: Kadnn kan grd gnlerin hepsi istihazedir, onun temiz olduu be gn ise hayzdr. Bu byle ister yirmi sene ister otuz sene devam etsin, kadnn kan grd gn Ebu Yusufun grnn yorumuna gre o temizdir. Kadn bunda oru tutar, namazn klar ve ei ile birleebilir. Kan grmedii be gn ise o bu gnlerde hayzdr; oru tutamaz, namaz klamaz ve kocas kendisine gelemez. Eer bir kadnn deti, her bir ayn ilk be gnnde ise, fakat onun hayz bundan be gn nce gelmi olsa ve o normal adet gnlerinde de temiz olsa mam Muhammede gre bu be gn hayz saylr, normal hayz gnleri de temiz kabul edilir. ayet o, ikinci hayznda ne geen be gnde ve bir gn fazlasyla normal adet gnlerinde kan grse, bu, ilk be gnde ve bir de asl gnlerinden sonraki gnde iztihaza saylr. Bu durumda onun hayz gnleri, normal adet gnlerinde olmu saylr. Eer o ne geen ilk be gnde iki defa kan grm olsa, fakat kendi belli adet gnlerinde ve ondan sonraki gnlerde temiz olsa ve sonra o, bunun arkasndan tekrar ne geen ilk be gnde ve gemite kan grd normal adet gnleri olan be gnde ve baka bir gn de fazla olarak kan grse bu durumda ilk be gn hayz saylr; bunun dndaki gnler ise istahazedir. nk kanama, bu gnleri
ennel ehade H nshasnda yanl olarak illa enne olarak gelmitir. ehade aara ifadesi H nshasnda ihda aara olarak geldi. Bunun dorusu esas nshada ve Z nshasnda olduu gibi ehade aaradr. 2172 el-evvele kelimesi iki nshada byledir; fakat o, Z nshasnda gelmemitir. 2173 tehavvele kelimesi Z nshasnda muhavveln olarak geldi. 2174 li arin kelimesi H nshasnda li irine olarak geldi. Dorusu iki nshada olduu gibi li arindir. 2175 fe medde kelimesi yerine H nshasnda fe mera kelimesi gelmitir.
2170 2171

245

iki defa olarak adet haline getirmitir. Asl hayz gnleri de iki defa olarak temiz olmutur. te bylece bu kadnn hayz, ilk normal adet gnlerinden daha nce gelen bu be gne intikal etmitir. Eer bir kadnn deti, her bir ayn ilk be gnnde ise, bylece o, ne hayz gnlerinde ve ne de baka gnlerde kan grmese ve onun kan bir ay kesilse, fakat ikinci ay olunca onun kan normal adet gnlerinden be gn nce gelse ve onun hayz bir gn ilave olarak be gn (yani 6 gn) olsa, bylece o, on bir gn kan grse, onun bu gemite normal deti olan be gn hayzdr. Bundan baka onun erken gelen ve ge gelen (kanama) gnleri ise istihazadr. Eer onun normal-belli adet gnleri iki defa temiz olarak gese, o ne bu gnlerde ve ne de baka gnlerde kan grmemi olsa, bylece kan iki ay kesilse, sonra o, belli adet gnlerinden be gn nce grse ve yine normal adet gnlerinde de kan grse ve bir gn de fazla grse bylece o on bir gn kan grm olur ki, bu gnlerin ilk be gn hayz saylr, bundan baka gnler ise istihaza olur. nk o, hayz gnlerinde iki defa temiz olunca bu normal gnlerin hayz saylmas hkmsz olmutur. Artk onun hayz gnleri, kan grm olduu ilk be gn olmutur. Bundan bakas ise istihazadr. Sen biliyorsun ki, o hamile olmu olsa sonra doum yapsa bylece o ocuunu stten keisnceye kadar btn emzirme sresince hayz grmese sonra kan grp bu kanama da bir ay devam etse onun kan grd gnlerden ilk be gn hayz saylr. Onun kan grd andan itibaren tam bir ay geinceye kadar dier gnler ise istihazedir. Sonra yine o, be gn hayz olur. Bu evvelki (gnlerden) yer deitirmi bir hayz olarak bylece ebediyen devam eder. Zaten o hayz iki defa vaktinden baka bir yerde grmekle onu deitirdii gibi, yine byle o kann iki defa hayz olacak yerde temiz olduunu grmekle o kan baka yerde ister grsn ister grmesin, onu nakleder. Fakat hayz eskiden olduu gibi be gn, be gn olursa intikal etmez. Fakat (yer deitirir) bir yerden bir yere intikal eder. nk hamile ve emzikli olmak, hasta ve karn i olmak hayz engeller. Sonra bu engel kalknca hayz tekrar gelir. Artk bu adet (gnleri) geri gelince o, eski adet gnlerine bakmadan hayzn geldii gn onun deti balam olur. Ancak yeni balayan bu adet, salkl bir ekilde iki defa be gn zerine ziyade oluncaya kadar be gn zerine devam etse, bylece bu be gnden bakasna dnm demektir. Fakat bu be gn zerine ziyade olmam, ancak eski normal adet gnlerinden baka gnlere dnmtr. nk kadnn hayzna hamilelik, emzikli olma, hastalk ve yelli olmak (gibi eyler) engel olmutur. Sonra bu hayz, normal adet gnlerinden baka (gnlere) gitmi, bylece adet gnlerinden baka yere giden bu hayz, artk bu gnlerin says ve temizliinden meydana gelen zerinde olduu hal, onun deti olmutur. Eer bir kadnn hayz, her bir ayn ilk evvelinde be gn ise, bylece o, bu be adet gnnde temiz oldu. Bundan sonra be gn kan grd ve sonra kan kesildi. Bu suretle bu be gnde o, hayz olup onun hayz henz yer deitirmemi saylr. Bylece ikinci ay geldinde o, hayz olduu ilk bu be gnde temiz oldu. Hlbuki o evvelki ayda bu be gnde hayz olmutu. Sonra onun bu kan aylarca devam etti. Bylece onun bu son kan grd ilk andan itibaren be gn hayz saylr. Onun son kan grdnden itibaren bir ay tamamlanncaya kadar geen baka gnler ise istihazadr. O sonra be gn hayz olur. Bylece o, birinci detinde iki defa temiz olduu iin artkbu hal, onun deti olur. Bu ekilde o, ikinci detinde kan iki defa grmeden onun yeni deti olumu olmaz. Grd takdirde bu hayz saylp yer deitirmi olur. Artk onun deti, son kan grd ilk gnden itibaren be gn olmutur. Yine bunun gibi, eer bir kadnn bilinen deti, ayn bandan itibaren be gn olduu halde, ilk defa bu be gnde temiz olur da bu arada kan grmezse, sonra bunun

246

arkasndan onbir gn hayz olursa, biz bu gnlerden be gn hayz, onun dndaki gnleri de istihaza sayarz. Fakat o, ikinci ayda bu be gnnde yine temiz olur, sonra on bir gn kan grrse, bu sefer onun deti bu kann balangcndan itibaren be gn saylr. Bylece bu kadnn hayz, evvelki 2176 be gnden intikal etmi olup artk bu gnler onun hayz gnleri deildir. Eer bundan sonra onun kan bir ay uzar 2177 ve bylece yeni deti olan bu be gnde ve onun dndaki gnlerde kanama grrse, hayzn iki defadr grld on bir gnden ilk be gn hayz saylr. Gemite iki defa hayz grd ilk be gnde 2178 temiz olduu zaman geri kalan dier gnler de istihaza kabul edilir. Kadnn detinin fasit kana m, yoksa kendisine bandan hayz olarak 2179 intikal eden fasit kandan (dzensiz adet) be gnlk caiz kana m (normal dzenli) intikal ettii benim iin nemli deildir; (bu gnler hayz saylr), bunun dnda kalan gnler ise istihazadr. Eer bir kadnn hayz, her bir ayn ilk evvelinde 2180 drt gn ise, bylece o, aybanda drt gn hayz oldu. Sonra on be gn temiz oldu. Sonra da on bir g kan grd. Bu ekilde tam bir ay tamamlanm oldu. Sonra o drt gn olan adet gnlerinde temiz oldu. Bu suretle onun bu kan grd on bir gnn ilk drt gn hayzdr. Bunda sonraki gnler ise istihazadr. Eer o bu drt adet gnleirnde temiz olmam, fakat o, bu gnlerde ilk olarak on bir gn ile beraber veya o gnlerden gn kan grm ise onun bu adet gnlerinde kan grd gnlerden, bu son drt gn hayzdr. Bundan baka onun kan grd on bir gnn ndeki gnleri istihazadr. Eer o, son adet gnlerinde, hayz gnleri olan drt gnn ilk iki gnnde veya son iki gnnde kan grm olsa, bu hayz olmaz. Ancak ilk on bir gnn evvelinden drt gn hayz olur. Bundan baka gnler ise istihazadr. Bu Muhammedin grdr. Ebu Yusufun gr ise yledir: O hayz gnlerinden son drt gnn son iki gnnde kan grd zaman, onlardan ilk iki gnde temiz olduu halde bu drt gnn hepsi hayz sylr. Bundan baka gnleri ise istihaza olur. Eer bir kadnn hayz, her bir ayn ilk evvelinde drt gn ise, bylece o, ayn banda drt gn kan grd. Sonra onun kan ay da acaya kadar uzad ise sonra da hayz gnleirnde kesildiyse bundan sonra 2181 byle ilk drt gn zerine ziyade olan gnler istihazadr. nk kan devaml olmu, onunla hayz gnleri arasnda on be gnlk bir temiz sre olmamtr. Bylece bu fasid-dzensiz bir kan olmaktadr ve bunlarn hepsi istihazadr. Eer o, bu ikinci drt gnde onun deti temiz olursa ve sonra bunun arkasndan kan grr ve bylece onun kan 2182 on bir gn devam ederse, bu on bir gnden drt gn hayz saylr, dier gnler ise istihaza olur. Bu mam Muhammedin grdr. nk kadn bilinen adet gnlerinde temiz olunca, onun daha sonra kan grm olduu bu gnlerinden drt gn hayz saylr. Ebu Yusufun grne gre ise onun temiz olduu ve bylece kan grmedii bu drt gn hayz saylr. Bundan baka gnler ise istihaza olur. Eer bir kadnn hayz, her bir ayn evvelinde gn ise, bylece o, iki gn kan grd ve bir gn kesildi(sonra o, bir gn kan grd) 2183 Bu bylece devam edip gitti. mam Muhammed bu konuda yle dedi: Her aydan be gn hayz saylr; dier gbler ise
el-evvel kelimesi Z nshasnda el-ula olarak gelmitir. medde biha kelimesi H nshasnda mddetha olarak gelmitir. 2178 hamsiha kelimesi H nshasnda hamsetiha olarak gelmitir. 2179 Hayzan kelimesi nshada byledir, dorusunun hayzun olduu umulur. 2180 min evveli ehri klle ehrin ifadesi H ve Z nshalarnda min evveli klli ehrin olarak geldi. 2181 ve bade zalike nshalarda byledir. Burada baz metin dm olmal veya buradaki bade kelimesinden nce gelen vav harfi zaiddir. Allah en iyi bilir. 2182 ed-deme kelimesi Z nshasndan alnp ilave edilmitir. 2183 Trnak iindeki metin nshalardan dmtr. Halbu onun bulunmas gerekir.
2176 2177

247

istihaza olur. nk eer ben, drdnc ve beinci gnleri hayz saymazsam 2184 bundan nceki (gnler) de hayz olmaz. Ben bu iki gn (4,5.) ve ondan nceki gnleri hayz sayyorum; zira o, adet gnlerinde kan grmedii zaman bu gnler hayz saylmaz ve bu kendisinin benzeri olan baka hayz olacak gnlere intikal de etmemitir. Bylece iki kan ortaya kar ki, bunlardan birisi dieri olmadan hayz olmaz. Biz bunlarn her ikisini de hayz saydk. Bu iki kandan baka olan kanlara da hayz deildir, dedik. Netice olarak bu kadnn hayz her ayn evvelinde (ylece) be gn olmaktadr: Batan iki gn, onun temiz olduu bir gn ve kan grd iki gn 2185 yani drdnc ve beinci gnler Eer o, ayn evvelinde iki gn hayz olup bir gn temiz olsa sonra onun kan ay sonuna kadar devam etse onun ayn evvelinden gn yani onun bilinen gn deti hayz saylmaz. Bundan sonra ikinci adetten olan gn ise hayz saylr. nk o, bellibilinen hayz gnlerinde kan grmedii zaman bu hayz olmaz. O bundan sonra daha nceki grd kan gibi deil de benzerinin hayz olduu devaml bir kan grrse bu, evvelki hayzn yerine geen bir hayz olur. Bylece ikinci kann evvelinden gn hayz saylr, bundan baka gnler ise istihaza olur. Bu 2186 mam Muhammedin grdr. Eer o, ayn evvelinde bir gn hayz ve bir gn temiz olsa, sonra gn kan grse sonra bu kan kesilse bunlarn hepsi hayz saylr. Eer onun bu kan uzar, ikinci kann evvelinden itibaren gn olur, drdnc ve beinci gn olursa benim sana birinci meselede anlattm ey ilk adet gnlerinden gnn hayz olmaddr. Ancak bu o iki gn ile beraber olursa hayz saylr. Bu iki gn ancak daha ncekiler ile beraber hayz olurlar. Bylece bu iki gn 2187 ve nceki gn ile beraber hepsi hayz saylr. Eer kadnn deti, ayn bandan itibaren drt gn ise bylece o gn kan grd sonra bir gn veya iki gn temiz oldu. Sonra kan grd ve onun kan 2188 uzayp on gnden fazla oldu. Bunun evvelinden itibaren gn hayz saylr, bundan baka gnler ise istihazadr. Bu mam Muhammedin grdr. KADININ HAYZI UZAYIP 2189 HAYIZ GNLERNN HANG GNLER OLDUUNU BLMEMES Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Bir kadn, her ay hayz gryordu. Fakat o istihaza oldu ve iki hayzn arasn bir letirip hepsini toplad. 2190 Bu ekilde o, hayz grm olduu vakti (yeri) ve adet gnlerinin saysn ve hayz gnlerini unuttu. Artk o arlkl grne ve zannna gre hareket eder. nk bir phe orataya kt zaman arlkl gr ile hareket etmek, farz namazlarda ve abdestte de caiz olur. te burada da byledir. Kadnn bu hususta bir gr bulunmad zaman o, her namaz iin gusl ald halde namaz klmaktan ve oru tutmaktan geri kalmaz; fakat kocas kendisine gelmez. nk biz onun karsyla o, hayzl iken iliki kurmu olmasndan korkarz. 2191 O, ramazan ayndan
lienni lev lem ecal ifadesi H nshasnda lienn lem ecal olarak gelmitir. vel yevmeyni ellezeyni ifadesi H nshasnda vel yevmani ellezani olarak gelmitir. 2186 ve haza kelimesi yerine H nshasnda ve huve kelimesi gelmitir. 2187 fe kana huma ifadesi Z nshasnda fe keennehuma olarak gelmitir. 2188 ed-dem kelimesi Z nshasndan alnp ilave edilmitir. 2189 yemdd kelimesi H nshasnda yemtedd olarak gelmitir. 2190 fe tabbekat kelimesi H ve Z nshalarnda byledir. Bu kelime esas nshada fe tabet eklindedir. Muribde (II, 12) el-Gyasinin sz yledir: Kadn istihaza olduu ve iki hayzn arasn bir araya getirdii zaman yani o ikisini birletirdii zaman demektir. Bu, ister binmede iki eli bir araya getirmek olduu iin binicinin bir araya getirmesi olsun, isterse atn koarken arka ayaklarn n ayaklarnn yerine koymas gibi bir birletirmek olsun (ayndr). Eh. 2191 li enna naha kelimesi H nshasnda li enneha taha olarak geldi.
2184 2185

248

sonra orucunu yirmi gn iade eder. nk onun gnlerinin (detinin) ka gn olduunu biz bilmiyoruz. Bylece bu kadnn ii, o namazlardan hibirisini terk etmemek suretiyle gvenli olmaldr. Zira onun hayz m yoksa temiz mi olduunu bilmeden namaz klmas bize gre namazn phe iinde brakmasndan daha iyidir. Oruca gelince biz onun bunda da gvenli olmasn ve orucunu terk etmemesini isteriz. nk o, hayz 2192 gnlerini hatrlamamaktadr. Biz biliyoruz ki, ramazan ayndan gn vardr ki, onun bu gnlerde oru tutmas geerli olmaz. Yine yedi gn de de phe bulunmaktadr. Bu sebeple o, on gn orucunu yeniden tutar. nk hayzl kadn namazn kaza etmez ama orucunu kaza eder. Bylece o, ramazanda orucunu yedii zaman evval ayndan yirmi gn kaza eder. Zira bayram gn mstesna eer 2193 o, evvalin ilk on gn veya orta ya da son on gn oru tutmu olsa bylece onun bu gnlerde hayzl olma ihtimali vardr. Eer bu kadn ikinci aydan on gn oru tutmak isterse o, bylece evval aynd tutmu olduu gnlerden baka gnlerde tutsun Onun iin en gvenli olan, evvalden yirmi gn oru tutmasdr. Eer o detinin gn olduunu bilirse 2194 fakat o bu gnlerini unutmu olsa, o namazda benim sana anlattm gibi davranr. Ancak oruta ise bayram gnnden sonra alt gn oru tutar. Eer onun hayz be veya yedi gn idiyse o yine byle yapp benim sana anlattm gibi hayz gnlerinin iki kat oru kaza eder. Eer birisi, sen bu kadna her namaz iin gusl yapacaksn dediin zaman zorluk vermi olursun derse, ona u cevap verilir: Ali b. Ebi Talib ile bn Abbas (r.a) den rivayet gelmitir ki, onlar iztihaza olan kadna her bir namaz iin gusl etmesini emretmilerdir.2195 Bize brahim en-Nahaiden yle ulat 2196 O,
kuruiha kelimesi H nshasnda kariha olarak geldi. in kelimesi, H nshasndan dmtr. 2194 ve iza kelimesi H nshasnda fe iza olarak gelmitir. 2195 Bu haberi Tahavi, erh-u Meanil Asarda (I, 60) senediyle beraber yle aklamtr: Sleyman b. ayb bize Husayb b. Nash, Hemmam b. Katade, Ebu Hassa n yoluyla Said b. Cbeyrden yle rivayet etti: Bir kadn gzleri kr olduktan sonra bn Abbasa bir mektup getirdi. Bylece o bunun oluna verdi. Olu mektubu ok hzl okudu. Bu defa onu bana verdi ve ben de mektubu okudum. Bylece o oluna sen bu mektubu bu Msrl ocuun okuduu gibi hzl bir ekilde okudun, dedi. Bu mektupta yle deniliyordu: Rahman ve Rahim olan Allan adyla, Mslmanlardan bir kadn istihaza olmu, Hz. Aliye gelip fetva sormu, Ali de ona gusl edip namaz kmasn sylemi Bunun zerine bn Abbas, ya Allah! dedi. Ben Hz. Alinin sznden baka bir ey bilmiyorum. defa (dedi). Bu haberi Ebu Davud da rivayet etti: Ebu Mamer bize Abdlvaris, Muhammed b. Cuhade, smail b. Reca ve Said b. Cbeyr yoluyla bn Abbasn yle dediini haber verdi: Ona iztihazal bir kadn soru sormak iin geldi. bn Abbas ona fetva vermedi ve benden baka birine sor, dedi. Bylece o kadn bn mere gelip sordu. bn mer de ona kan grdn mddete namaz klma diye cevap verdi. Sonra kadn bn Abbasa tekrar dnp bunu anlatt. Bunun zerine bn Abbas, Allah onun iyiliini versin! dedi, az kalsn seni kfre sokacakt. Said, sonra kadn Ali b. Ebi Talibe sordu, dedi. Hz. Ali de ona bu kt bir vuru veya rahimde bir yaradr. Her iki namaz iin gusl yap ve namazn kl, dedi. Said, sonra ben bn Abbas ile karlatm hemen ona sordum, o, sana Hz. Alinin dediinden baka syleyecek bir eyim yok dedi. Eh. S. 61. Ebu Yusuf bunu Asarnda bn Abbastan yle rivayet eder: Yusuf, babasndan, Ebu Hanife, Hammad yoluyla Said b. Cbeyrin yle dediini haber verdi: bn Abbasn yanna ilk gittiimde Kureyten bir kadn elinde bir mektup ile kageldi. Ben istihaza oldum ve kan benden bir trl kesilmiyor!, dedi. Said, ben bu mektubu bn Abbasa okudum ve o bana sen bu mektubu daha nce okudun mu dedi. Ben de hayr, dedim. Bunun zerine okuyuun ok houma gitti. Bylece okuyuun mektubu anlamam engeldi dedi. Onu bana tekrar okur musun dedi. Ben de tekrar okudum. Bylece bn Abbas kadna hatyzl olduun gnlerde namaz brak. Hayz bitince guslet, sonra da her namaz iin gusledersin diye mektup yazd. Ebu Hanife dedi ki: Hammad bu gr tutuyordu. Bana gelince, ben bu kadnn her namaz iin abdest almas ve gusletmemesi grndeyim. Eh. S. 35. 2196 Yazar bu haberi Kitab-l Asarnda (I, 187) ravileri ile beraber yle aklad: Bize Ebu Hanife Hammad yoluyla brahimden onun yl dediini haber verdi: Bu kadn le namazn vaktin sonuna kadar geciktirir; bu vakit gelince gusleder ve le namazn klar, sonra da ikndi namazn klar. Sonra o, akam vakti giirnceye kadar bekler. Akam namaz vaktinin sonu gelince gusleder ve akam ile beraber yats namazn klar ve tamamlayp namazdan kar. Eh. mam Ebu Yusuf bu haberin bir benzerini bu senedle rivayet etmi ve sonunda unu ilave etmitir: O kadn sabah namaz iin gusleder ve namazn klar. Eh. S. 35. Bu haberin benzeri merfu hadis olarak da rivayet edilmitir. Bunu Tahavi, Ebu Davud ve bakalar da rivayet etmitir.
2192 2193

249

bu kadna le ile ikindiyi birletirmesini syledi. Byle o, le vaktinin sonunda bir gusl eder ve bununla hem leyi ve hem de ikindiyi klar. Sonra akam da geciktirir; byle bu yapt gibi 2197 akam ile yatsda da yapar. Sabah namaz iin ise gusleder. Bize gre bu, hayz detini ve gnlerini unutmu ve bu hususta da bir fikri ve gr olmayan bir kadn iin 2198 bir yorumdan ibarettir. nk biz, Ali b. Ebi Talib, bn Abbas ve brahim enNahainin yle haber verdiklerini biliyoruz: Kadn temiz olduu zaman (bundan sonra) onun hayznn tekrar gelmesi yarn ve ikinci gn deil, belki adet gnlerinde ve onun hayz olduu bylece bilinecek ekilde gelir. Eer Ali b. Ebi Talib, bn Abbas ve brahim en-Nahai bunu onun hayz olmadn bildikleri istihazal bir kadn hakknda sylemilerse, bylece onun hayz olup olmadnn bilinmedii ve ok zor olduu sebebiyle bu kadnn her bir namaz iin ykanmasn sylemek daha uygundur.2199 Eer 2200 kadnn hayz er gn, er gn olup bylece o, aydan yirmi gn getikten sonra son on gnn iinde gn kan gryor idiyse, fakat o hangi onda grdn bilmiyorsa ve bu konuda bir fikri de yoksa artk o, yirmi gn getikten sonra her namaz iin abdest alr ve namazn klar. Eer onun hayz gn aarsa o yirmi gnn evvelinden on gn tamam oluncaya kadar her namaz iin gusl yapar. Bylece ay tamamlannca kadn gusl yapar ve sonra yirmi gn gelip geinceye kadar her bir namaz iin abdest alr. Artk o, akladmz ekilde bu gnlerde (kanamal) olduu grd zaman birinci on gnde ve ortadaki on gnde de byle hareket eder. Eer 2201 onun hayz, son on gnlerden drt gn ise ve ne zaman hayz olduunu bilmiyorsa bylece o, drt gn namaz klar, her namaz iin abdest alr. Sonra on gn tamamlanncaya kadar her bir namaz iin gusl yapar. Bu onun hayz be gn olduu zaman da byledir. Kadnn hayz gnleri alt olduu zaman 2202 o, drt gn her bir namaz iin abdest alr ve iki gn namaz klmay brakr. nk biz kesin biliyoruz ki 2203 bu iki gn hayzdr. Zira bu iki gn ilk drt dn ile beraber alt eder ve son drt gn ile beraber de alt eder; byle bu iki gnn hayz olduuna kesin kanaat getirmi oluruz.2204 Sonra bu kadn, bunun arkasndan 2205 on gn tamamlanncaya kadar, her bir namaz (vakti) iin gusl eder. Ayn sonunda o, temizlenmi olduunu grd zaman 2206 hayz gnlerinin ka olduunu bilemezse, bylece yirmi gn geince, yirmi yedi gn tamamlanncaya kadar her bir namaz vakti iin abdest alr. Bu suretle yirmi yedi gn tamamlannca gn namaz klmay brakr. nk biz kesin biliyoruz ki, bu gn hayzdr. Bu gn bitince o, tam bir gusl eder, sonra yine bu gn 2207 deti bitinceye kadar abdest alr. Artk o, ilk veya 2208 orta on gnn sonunda gusl etmi olduunu hatrlad zaman benim sana ilk ve orta on gn iin anlattm ey zere hareket eder. Eer o, yirmi gn getikten sonra kanama grm olduunu hatrlarsa ve bu kanama gnlerinin ka gn olduunu da bilmezse biz ona gn
fe tefal kelimesi H nshasnda yanllkla fe feale olarak gelmitir. lilleti kelimesi H nshasnda yanllkla lillezi olarak gelmitir. 2199 ev la tatesile kelimesi H nshasnda ev la tatesile Z nshasnda ise evla en tatesile olarak geldi. 2200 ve in kelimesi H nshasnda ve iza olarak gelmitir. 2201 ve in kelimesi H nshasnda ve iza olarak geldi. 2202 fe emma iza ifadesi H nshasnda ve iza olarak gelmitir. 2203 isteyganna H nshasnda esbakna olarak geldi. 2204 isteyganna kelimesinin dip notu yok, herhalde bu da bir nceki gibi olsa gerektir. 2205 bade zalike ifadesi H nshasndan dmtr. 2206 enneha kanet tathru ifadesi Z nshasnda enneha tathru olarak geldi. 2207 es-selasi kelimesi Z nshasnda es-selaseti olarak geldi. 2208 ev kelimesi yerine H nshasnda ve harfi gelmitir.
2197 2198

250

namaz klmamasn syleriz. Sonra o, her bir namaz vakti iin abdest alr ve namazn klar. Bu ekilde biz onun iin namazda gvenli bir yol tutmu oluyoruz. nk phe halinde namaz kmas onun belki temiz olma ihtimalinden dolay, phe haliyle namaz terk etmesinden daha hayrdr. Fakat o, bu on gnn hepsinde (geirdii) orular kaza eder. Onun (kanama) grd bu on gn getikten sonra o on gn oru tutar. Zaten onun sadece on gn oru tutma borcu vardr. Onun deti yedi gn olduu zaman ve bunu son on gnn hangisinde 2209 olduunu bilmezse bu kadn yirmi gn getikten sonra gn namaz klar her namaz vakti iin abdest alr, fakat drt gn namaz klmay brakr 2210 ne abdest alr ve ne de gusl eder. Yalnz o bundan sonra her namaz vakti iin gusl alr. Onun hayzl gnleri sekiz gn olduu zaman o yirmi gnden sonra iki gn namaz klar ve her namaz vakti iin abdest alr. Fakat alt gn namaz klmay brakr ve iki gn her namaz iin gusl eder. Bylece onun deti dokuz 2211 gn olduu zaman yirmi gnden sonra o, bir gn namaz klar ve her namaz vakti iin abdest alr. Fakat o sekiz gn namaz klmaz. Sonra bir gn her namaz iin gusl eder. Bu gnlerde hayz olduu konusunda kesin kanaat getirdii zaman o, ilk ve orta onda da ayn byle (yapar.) O, aydan on yedi gn getikten sonra kan grm olduu hususunda 2212 kesin gr sahibi olduu zaman ve ka gn grm olduunu bilmiyorsa o yle yapar: gn namaz klar ve her namaz vakti iin abdest alr, yedi gn de her namaz iin gusl eder. Eer onun zerinde karm namaz borlar varsa, o istihazal olduu halde kendi hayznn ne zaman olduunu 2213 bilmezse o, bylece bunlar kaza etme yolunu tutar. Eer o, zerinde olan karm namaz borlarn bir gn ve bir gecede klma imkn varsa klar, sonra on gn bekler, Sonra o, hayz on gnden daha fazla olmayaca iin, on birinci gnden itibaren kaza eder. Bylece bu ister nceki on gnn ilk gnnde olsun, ister on birinci gnde olsun onun iin yeterli olur. Eer o bunlarn kazasn bir gnde yapamazsa iki gnde yapar. Sonra o, on gnden sonra iki gn daha kaza eder. te buna benzeyen olay byle ilem grr. Bu kadn ayn yirmi birinci gn 2214 kan grm olduunu bildii, fakat onun nn ve sonunu 2215 hatrlamad zaman artk o, yirmi birinci gn gelinceye kadar her namaz vakti iin abdest alarak namazn klmaya devam eder. Sonra o bir gn klmaz, bu bir gn getikten sonra gusl eder ve namazn klar. Sonra o bunun arkasndan dokuz gn her bir 2216 namaz vakti iin gusl eder. nk o, bu gnn hayznn ilk gn m, yoksa son gn m veya dokuzuncu gn m, yoksa sekizinci gn m olduunu hatrlamamaktadr. Bu sebeple biz onun iin gvenli bir yol tuttuk. Zira o bundan nce ya hayzl idi veya temiz idi; eer 2217 o, temiz ise onun zerine gusl yoktur; eer o hayz ise onun zerine namaz yoktur. Oruca gelince; o, ramazan ay geince on gn oru tutar. O, ayn ilk on gnn sonunda kan grm olduunu hatrlad zaman bylece o, namaz halindedir ve gusl (ii de) benim sana anlattm zere olur. Oruca gelince, o bunu giren aydan yirmi 2218 gn getikten sonra orucunu kaza eder. nk o, bu aydan ilk on gnde oru tutsa, belki o bu gnlerde hayzl olma ihtimali vardr, o bunu
eyye kelimesi H nshasndan dmtr. tmsik kelimesi Z nshasndan dmtr. 2211 tisaten kelimesi H nshasnda yanllkla sebaten olarak gelmitir. 2212 tera kelimesinden buraya kadar H nshasndan dmtr. 2213 kane kelimesi H nshasnda byledir. Fakat o, esas nshadan dmtr. 2214 yevme ehade ve rine ifadesi H nshasnda yevm-el ehadi rine olarak geldi. 2215 ve ahirahu kelimesi H ve Z nshasnda byle, A nshasnda ise ev ahirahu olarak geldi. 2216 li klli kelimesi H nshasnda kll olarak gelmitir. 2217 fe in kelimesi yerine H nshasnda fe iza kelimesi gelmitir. 2218 rune kelimesi Z nshasnda byle, A ve H nshasnda ise aaratn eklinde geldi.
2209 2210

251

bilememektedir. Eer o orta on gnde tutmu olsa bu da yine byledir. Eer kadnn zerinde iki ay arka arkaya oru tutma borcu varsa, o, iki ay arka arkaya oru tutar. Fakat bir ay yine byledir. nk biz onun iin gvenli olan alm bulunuyoruz. Bu sebeple yle diyoruz: Bu kadnn deti on gndr. Bylece onun zerinde yirmi gn oru borcu vardr. Artk o, nc ay orula geirirse biz bundan onun orularnn tamamlandn anlarz. nk hayz bir ay iinde on gnden fazla olmaz. Kadnn deti be gn olduu zaman bylece o, detinin evvelinde iki gn kanama grse sonra bu kesilse ve be gn temiz olsa, sonra kan grse ve on gn tamamlanncaya kadar eer kan kesilirse bunun tamam hayz saylr. On gn olmasna kalan iki gn (dhil). 2219 Eer 2220 bu hayz, on gn bir gn aarsa son kan hayz saylr. nk bu kadn, hayz gnlerinden gn hayz grmemitir. 2221 Eer onun bu son kan, drt gn getikten sonra on gn oluncaya kadar uzar veya on gnden baka bu on gn zerine be gn ilave olarak (uzarsa), ite bunun evvelinden itibaren be gn hayz saylr, bundan bakas ise istihazadr. Artk kadn her ayda hayz olduunu ve ayn evvelinde veya sonunda bir defa oldunu bilirse, fakat hayznn ka gn olduunu bilmez ve onun bu konuda bir gr yoksa ve bir ay da dier ayn iine girmiyorsa bylece kadna ayn bandan itibaren gn her bir namaz iin abdest almas emredilir. Sonra o, tam on gn boyunca yedi gn her bir namaz (vakti) iin gusl alr. Sonra on gn tamamlanncaya kadar bundan sonra her bir namaz vakti iin abdest alr. Sonra ayn tamam iin bir defa gusl eder. te bu onun detidir. nk biz biliyoruz ki, hayz, her bir ayda bir defa olur ve hayz on gnden fazla, gnden de az olmaz.2222 Biz kesin biliyoruz ki 2223 kadn orta on gnde hayz olmaz. nk onun hayz, ya ilk on gnn nndede veya son on gnn sonunda olur. Eer o ayn ilk on gnnden sonra gelir fetva isterse bylece o onuncu gn gusl etmise bunu yapar, yoksa biz ona ayn bandan beri gn getikten sonra gusl almasn ve terk ettii namazlarn kaza etmesini emrederiz. Eer kadn aydan on gn kan grm olduunu 2224 bilir, fakat bunun ayn evvelinde mi yoksa sonunda m 2225 olduunu bilmezse 2226 bylece o, ayn bandan itibaren on gn her namaz vakti iin abdest alarak namazlarn klar.2227 On gn tamamlannca da gusl eder. Sonra abdest alr ve ay bitimceye kadar her bir bir namaz vakti iin abdest alarak namazn klar. Sonra ay bitiminde de tam bir gusl eder. te onun deti budur. nk o, eer ayn banda hayz idiyse, artk onun zerinde namaz klma ve oru tutma borcu yoktur. Bu ekilde biz, namazda onun iin gvenli yolu tutmu olduk. Artk on gn tamamlannca biz ona gusl etmesini syleriz. Zira biz onun hayzl olmasnda korkarz. Hlbuki biz onun orta on gnde hayz olmadn kesin olarak biliyorduk. Son on gnde ise eer o hayz olursa ona namaz klma ve oru tutma yoktur. Bylece biz onun iin salam olan tutmu olduk. Artk on gnn bitiminde biz ona gusl etmesini syleriz. nk onun ayn sonunda gusl etmesi gerekir. Zira onun ilk on gn veya son on gnde hayzl olmas gerekir. O ramazan orucunu kaza etmek istedii zaman artk o, onu ikinci ayn orta on gnnde kaza eder.

el-yevmani kelimesi H nshasnda lil yevmeyni olarak geldi. ve in kelimesi H nshasnda ve iza olarak geldi. 2221 lem tera kelimesi Z nshasnda lev lem tera olarak gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 2222 ve la kelimesi H nshasnda byle, A ve Z nshalarnda ise fela olarak geldi. 2223 isteyganna H nshasnda istebakna olarak geldi. Bu bir tahriftir. 2224 kanet kelimesi H nshasndan dmtr. 2225 ev ahirihi kelimesi Z nshasnda ev fi ahirihi olarak geldi. 2226 la tedri kelimesi nshalarda byledir. Fakat dorusunun ve la tedri olduu umulur. 2227 Yani o, zrl kimsenin yapt gibi her namaz vakti iin abdest alr.
2219 2220

252

Kadnn deti, ayn banda veya sonunda be gn olduu zaman bylece o, ayn evvelinden itibaren her bir namaz vakti iin abdest alr. Sonra on gnden beinci gn2228 sona erdii iin gusl eder. Sonra o ay tamamlanancaya kadar 2229 her bir namaz vakti iin abdest alr. 2230 Sonra tam bir gusl eder 2231 ve ilk on gnn evvelinden be gn getikten sonra be gnn namazn kaza eder. O, adeti be gn olduu halde ayn yirminci gnnde kan grm olduunu bildii zaman o, her bir namaz vakti iin abdest alr ve dokuz gn tamamlanancaya kadar namazn klar. Sonra o bu bir gn klmaz. Drt gn her namaz iin gusl eder ve bundan sonra da abdest alr. Kadnn her ay belli gnleri olduu zaman bylece onun kan, bu belli gnleri bu aydan sonra iki veya daha fazla geinceye kadar bir zaman kesildiinde o, bu gnlerde bir kan grmez. Sonra o detini unutmu olduu halde bu gnleri adet edinir. Artk o, kan ilk grd andan iti baren gn namaz klmaz. Sonra o bunun arkasndan on gn tamamlanncaya kadar yedi gn boyunca her bir namaz vakti iin gusl eder. Sonra da yrimi gn her bir namaz vakti iin abdest alr. te onun deti budur. O, kan grdkten on gn veya yirmi gn ya da bir ay 2232 sonra gelp fetva sorduu zaman bylece eer o, gnden sonra gusl etmise isabet etmi olup onun zerine bir ey lazm gelmez. Fakat eer o gusl etmmei ise bylece onun gusl etmesi ve ilk gnden sonra kld namazlar yeniden klmas gerekir. ayet o, adet gnlerinin veya be ya da on gn olduunu bilirse, bu gnler getikten sonra benim sana anlattm gibi onun kan kesildikten sonra o kan grd ilk gn hayz olur. Bu onun ilk hayz ve deti saylr. stihazal kadn detini unuttuu zaman bylece o hangi ayda hayz olduunu bilmez ve bu konuda bir gr de yoksa fakat o, onuncu gn, yirminci gn ve otuzuncu gn bu gnde temiz olduundan kesin emin ise artk o, ilk on gnn evvelinde gn abdest alr ve namazn klar. Sonra bunun arkasndan gelen alt gn her namaz iin gusl eder. Onuncu gn, on birinci gn, on ikinci gn 2233 ve on nc gn her bir namaz vakti iin abdest alr ve namazn klar. Sonra o, on drdnc gnden on dokuzuncu gn tamam oluncaya kadar her bir namaz iin gusl eder ve namazn klar. Sonra o, yirminci, yirmi birinci yirmi ikinci ve yirmi nce gnlerde her bir namaz vakti iin abdest alr ve namazn klar. Sonra o, yirmi drdnc gnden yirmi dokuzuncu gnn sonuna kadar her bir namaz iin gusl eder. Sonra otuzuncu gn her bir namaz vakti iin abdest alr ve namazn klar. Eer o, bu gnlerde oru tutmu ise onun dokuz gnlk orucunu yeniden tutmas gerekir. O, bunun aydan hangi dokuz gn olduunu bilmiyorsa 2234 artk o, on sekiz gn oru tutsun. Onun ilk on gn ikinci on gn ve nc on gnden ilk dokuz gn kld namazlar onuncu gn veya yirminci gn ya da otuzuncu gn yeniden klar. Kocas kadna ancak onun temiz olduunu kesin bildii gnde yaklaabilir. Kadn, ayn son on gnnden gn hayz olduunu kesin bilirse fakat ayn yirmi 2235 gn getii veya 2236 ayn bitimine gn kald zaman bilmez hale gelirse bylece o, ayn yirmisi gelinceye kadar namazlarn abdestle klar ve gn yine her bir namaz vakti iin abdest alarak, namazlarn klar ve tam bir gusl alr. Sonra o, bunun arkasndan drt gn namazn
el-yevmi kelimesi H ve Z nshalarnda byledir. Fakat bu kelime esas nshadan dmtr. yetimm kelimesi esas nshada byledir. H nshasndas ise tetimm olarak gelmitir. 2230 Sonra o, ay tamamlanncaya kadar.. cmlesinden buraya kadar olan ksm Z nshasndan dmtr. 2231 smme tatesil kelimesi esas nshada byle, H nshasnda ise ve tatesil olarak gelmitir. 2232 erhan kelimesi Z nshasnda byle, A ve Hde ise tre ile ehrun diye geldi ki bu yanltr. 2233 es-sani aera kelimesi nshalarda sani aera olarak geldi. 2234 ve la terdi kelimesi Z nshasnda ve la nedri olarak gelmitir. 2235 Irune kelimesi nshalarda rine eklinde gelmitir. Bunun dorusunun rune olduu aktr. 2236 ev kelimesi, esas nshada byle, H ve Z nshalarnda ise ve olarak gelmitir.
2228 2229

253

abdestle klar. Sonra o yine gn her bir namaz vakti iin abdest alp namazn klar ve ayn sonunda gusl eder. Kadnn deti, ayn son on gnnden yirmi gnn ortasnda gn; ilk gn veya son gn olduu zaman bylece o, ayn yirmisinden sonra gn o, bu gnlerde temiz halinden kesin emin olduu iin her namaz vakti iin abdest alarak namazn klar. Yirmi drdnc gne gelince o bu gn hakknda pheli olduu iin her bir namazn abdest alarak klar. Fakat o, yirmi be ve yirmi altnc gnlerde namaz brakr; zira o bu iki gnde hayz olduunda kesin kanaat vardr. Sonra o yirmi yedinci gn her bir namaz iin gusl alr. nk o, yirmi drdnc gn hayz olunca bu suretle onun gn tamamlanm ve artk onun gusl etmesi gerekir. Eer o temiz ise ve bu gn onun adet gnlerinden biri ise onun bu gusl onun iin yeterli olmaz. Bylece biz, yirmi drdnc gnde yaptmz gibi, bu gnde de gvenli olan alrz ve o, bu yirmi yedinci gnde namazlarn klar; fakat her bir namaz iin gusl eder. Bundan sonra o, bu adet gnleri gelinceye kadar namazn abdestle klar. Kadnn her ay belli bir adet gnleri olduu zaman bylece onun kan bir mddet kesildi ve bu vakitte iki veya daha fazla hayz grdkten sonra o, temzilendi; ne bu ve ne de dier gnlerde kan grd. 2237 Sonra o, bunun arkasndan kanama grd. Bylece onun kan grd bu gnler, onun hayz gnleri olur. O, kan grd zamana nem vermez. Artk o, gemite adet gnlerinin her bir ayda be gn olduunu bilmi olduu halde onun kan bu sefer on gn aacak 2238 derecede uzarsa, bylece onun kan grd zamandan itibaren be gn hayz saylr, bundan bakas da istihaza olur. Ancak giren ayda bu be gn tekrar gelirse o, bu kann bulunduu bu adet gnlerini gemite olduu gnler saysnca yapar. Onun temiz olmas da u (gemite) temiz olduu (gnlere) benzer. Ancakbu, ayn evvelinden nce olursa, sonunda olursa veya ortasnda olursa, o buna nem vermez. Eer biz kadnn iki hayz arasndaki temizliinin yirmi 2239 gece olduunu bilmi olsak, sonra onun kan bir mddet kesilse, sonra onun deti daha nce de olduu gibi iki hayz arasnda yirmi gece temizlik olsa, her ne kadar vaktinden nce veya sonra gelmi olsa da onun hayz da daha nce olan hayza benzer bir hayz olsa ve onun kan uzam olduu halde o gemiteki belli olan adet gnlerini unutmu olsa ve o gemite her ayda bir defa hayz olup fakat ka gn hayz olduunu bilmiyorsa o kan ilk grd andan itibaren gn namaz brakr. Sonra o, bunun arkasndan on gn bitinceye kadar her namaz iin gusleder ve namazn klar. Sonra da namaz terk ettii 2240 gnler geri gelinceye kadar her bir namaz vakti iin abdest alr ve namazn klar. Bylece o, aynen bu gibi yapar. BELL HAYIZ GNLERNDE ve KANI LK GRD ON GN NDE HAYIZDAN DAHA UZUN SREL TEMZLK ve TEMZLKTEN DAHA UZUN SREL HAYIZ MDDET Muhammed b. el-Hasen, bir gn kan gren sonra sekiz gn temiz olan sonra bir gn kan gren ve sonra temiz olan bir kadn hakknda yle dedi: Burada iki gr vardr: Birinci gr, bu bir hayzdr. Bu Ebu Hanifeden rivayet edilen onun ilk grdr. kinci gr ise bu hayz deildir. Bu, Muhammed b. el-Hasene gre iki grten en gzel olandr. Kim buna hayz derse o, irkin ve kt sylemi olur.2241
la tera H nshasnda yanllkla ela tera olarak gelmitir. cavezet kelimesi H nshasnda tecavezet olarak geldi. 2239 rune kelimesi H nshasnda rine olarak gelmitir. 2240 Kanet kelimesi H nshasndan dmtr. 2241 kt szn aklamas gelecek.
2237 2238

254

lk defa bir gn sreyle kan gren kadn, sonra sekiz gn temiz olsa, sonra be gn kan grse, sonra da temiz olsa, bu ilk gn ve sekiz gn temiz, onuncu gnn hepsi ise hayzdr; kan grd drt gn de temiz saylr. Eer bu kadn, her ay kan byle grrse, bu durum yirmi yl bile devam etse 2242 onun ilk gn hayz saylr. Sekiz gn ve onuncu gn ise temizdir; onun her ay kan grd drt gn temiz saylr. Bylece onun hayz gnleri temiz, temiz gnleri de hayz olmu olur. Bu ise dzelmez kt bir durumdur. Fakat kan grd ilk gn deil, onun kan grd son be gn hayzdr. lk defa bir gn sreyle kan gren kadn, sonra kan iki gn kesilse, sonra bir gn kan grse, sonra iki veya vb. gn kesilse, bu konuda baz fkhlar yle dedi: Bu hayzdr; nk kadn on gnn iinde gn kan grd. Zira bu, hayzon en az mddeti olan gndr. Eer o, on gn iinde iki gn kan grm olsa bu hayz saylmaz. Ancak o bu on gn iinde gn kan grse bu hayz olur. Yine yle dediler: Kadn ayr ayr iki gnde kan grse bu hayz olmaz. nk onun kan grd bu iki gnden baka bir gn bulunmazsa bu iki gn hayz olmaz. Bu takdirde bu iki gn, aralarnda bulunan tuhur sebebiyle nasl hayz olabilir? Muhammed ise yle dedi: Bu gr de benim houma gitmedi. Bence hayz, tuhurdan daha fazla olduu iin, bu da hayz saylmaz. Baz fkhlar yle dedi: Eer on gn iinde aralarnda gn tuhur bulunan iki hayz olsa, bu bir tek hayz saylmaz. Bu ekilde eer kadn, bu iki kandan birini gn ve daha fazla grmse bu hayzdr. Eer o, bunu gnden daha az grmse, bunlardan hi birisi hayz saylmaz. Onlar, yle dediler: lk defa bir gn sreyle kan gren kadn, sonra kan alt gn kesilse, sonra bir gn kan grse ve sonra kesilse bu hayz deildir. Kadn ilk defa kan grdnde bir gn kan grse 2243 sonra gn kan grse, bu son gn mstena bu gnler hayz olmaz. Bundan bakalar da hayz deildir. Bu gr, evveki iki grten daha gzeldir. Fakat buna biraz ktlk bulamtr. Eer kadn iki gn kan grm olsa, sonra gn temiz olsa, sonra iki gn kan grse bu onun grne gre hayz olmaz. O btn mr boyunca hep byle kalsa her hayznda kan iki gn grse sonra gn temiz olsa, sonra tekrar iki gn grse Bu ktdr. Muhammed b. el-Hasen bize gre grlerin en gzeli udur dedi: lk defa kan gren bir kadn, hayz oldu, sonra temiz oldu, sonra hayz oldu. Bylece onun iki hayz arasndaki temzilik sresi eer gnden daha az ise bunlarn hepsi hayz saylr. Eer iki hayz arasndaki temizlik sresi gn veya daha fazla ise on gn iindeki hayz ve temizlik srelerine baklr; eer temzilik sresi daha uzun ise bu hayz saylmaz. Eer onun hayz sresi daha uzun olmusa bunun hepsi hayz saylr. Eer iki hayz arasndaki temzilik sresi, toplam iki hayzdan daha fazla ise yine bunun hepsi hayz saylr. te bunun iin bir kadn bir gn kan grse sonra kan iki gn kesilse sonra bir gn grse sonra temiz olsa bunlarn hepsi hayz saylr. nk iki hayz arasndaki temzilik sresi gn olmad zaman bu temiz saylmaz. Sanki bu iki kan gerek adet kan olup bunlardan birisinin zr kan olmad zaman bunun hepsi hayzdr. Eer bir kadn bir gn kan grm ve gn temiz olmu olsa, sonra bir gn kan grse, sonra temiz olsa artk (bundan sonra) kan grmese, bu hayz olmaz. nk kan grd sre, bu iki hayz arasndaki temizlik sresinden daha azdr. O sebeple bu hayz kan deildir. Eer o, iki gn kan grm, gn temiz olmu olsa, sonra iki gn kan grse, sonra temiz olsa ve artk kan grmese bunun hepsi hayz saylr. nk bu iki kann sresi,

2242 2243

yemdd kelimesi H nshasnda medde olarak gelmitir. Nshalarda metin byledir. Halbuki meselenin geli biiminden anlalyor ki burada sonra gn tuhur grd veya buna benzer bir cmle dmtr. Allah en iyi bilir.

255

aralarnda bulunan temzilikte daha uzundur. Ancak burada 2244 istihsana ve kadnlarn bu konudaki genel durumuna gre hareket edilir. Eer bir kadnn belli (bilinen) deti alt gn ise, bylece o, bir gn kan grse, drt gn temiz olsa ve bir gn kan grse, birinci gre gre yien byle olup bunun hepsi hayz saylr. Dier btn grlere gre ise hayz deildir. Eer o, bir gn kan grse, gn temiz olsa ve iki gn kan grse, btn grlere gre bunun hepsi hayzdr. Ancak yle syleyen kimseye gre hayz olmaz: Eer iki kan arasnda gn temizlik sresi bulursa bu iki kan tek bir kan saylmaz. Bylece o bunun hibirisi 2245 hayz saylmaz demi olur. Muhammed b. Hasen ise bu gzeldir; nk temizlik ve hayz sreleri eittir, yleyse bunun hepsi hayzdr, demitir.- Bu gr, btn grlerin en gzeli, hayz ve kadnlarn ileri konusunda en uygun olandr. mam Muhammed deti drt gn olan kadn hakknda yle dedi: Bylece o, iki gn kan grd, drt gn temiz oldu ve iki gn kan grd, sonra temiz oldu. Bu hayz deildir. Eer o, iki gn kan grm, gn temiz olmu ve iki gn kan grm sonra temiz olmu ise bunun hepsi hayz olur. 2246 nk kadn kan temzilik sresinden daha ok grmtr. Eer o, bir gn kan grm, sonra iki gn temiz olmu, sonra bir gn kan grm, sonra iki gn temiz olmu, sonra bir gn kan grm, sonra temiz olmu ve bylece onun tuhru tamamlanm olsa, temizlik sresi hayzdan daha ok olsa bile bunun hepsi hayz saylr. nk bu kanlardan hibirisi ile sahibi arasnda gn temizlik sresi yoktur. Bylece sanki bunun hepsi tek bir kandr. Eer bir kadnn deti dokuz gn ise bylece o, bir gn kan grd ve gn temiz oldu. Bir gn kan, gn temiz, bir gn kan 2247 ve sonra temiz oldu. Bu ekilde onun temizlik sresi tamamlanm oldu. Bylece bunun tamam hayz deildir. nk temizlik sresi hayzdan daha oktur ve her iki hayz arasnda da gn temizlik sresi olmutur. Eer kadn iki gn kan grm, gn temiz olmu, iki gn kan, gn temiz, iki gn kan, gn temiz, bir gn kan grm, sonra temiz olmu ve bylece onun temizlik sresi uzam ise bu durumda onun hayz bu srecin evvelinden itibaren yedi gndr. nk o, kan, on gn getikten sonra gelen yedi gnden sonra grmtr. Bylece bu hayz deil, zr kandr. Zaten zr kan 2248 temizlii hayz haline eviremez. 2249 nk H. Peygamber, zrl kadn hakknda bu hayz deildir; bu bir damar (atlamas)dr, buyurmulardr.2250 Hz. Peygamber bunu damar kan yapnca, damar kan ancak bir burun kan mesabesinde olur. Ne burun kan ve ne de damar kan da kendinden nceki bir tuhru hayz yapamazlar. Ancak onun kan grmedii gnler, ikisi de hayz olan iki kan arasnda bulunduu zaman hayz olur. lk defa kan grdnde bir gn gren kadn hakknda mam Muhammed yle dedi: Sonra onun kan drt gn kesildi, sonra bir gn grd, sonra drt kesildi, sonra bir gn grd, sonra drt gn kesildi 2251 Bylece bundan hibirisi hayz deildir. nk kadn, on gn iinde kan sadece iki gn grmtr, onun tuhur sresi hayz sresinden daha oktur. Bu sebeple bunlardan hi birisi hayz deildir. Eer o, gn kan grse, gn hayz olsa, gn kan, gn temiz olup bylece kadnn deti, ilk gnden beri dokuz gndr. nk
fi harfi H nshasndan dmtr. eyn kelimesi H nshasnda bi eyin olarak gelmitir. 2246 hayzan kelimesi Z nshasnda kane hayzuha olarak gelmitir. 2247 gn temiz ifadesinden buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 2248 zr kan ifadesi H nshasndan dmtr. 2249 la yecal kelimesi H nshasnda la necal olarak gelmitir ki, bu bir yanltr. 2250 Bu hadisin tahrici bu kitabn hayz Bahsinde s. 462 de gemitir. 2251 sonra bir gn grdcmlesinden buraya kadar olan ksm, H nshasndan dmtr.
2244 2245

256

o on gn iinde kan tuhurdan daha ok grmtr. Bu sebeple on gn iindeki bu iki kan ve onlarn arasnda bulunan gnler hayz saylr. Bunun dndaki gnler ise hayz deildir.2252 Kadn iki gn kan grse, gn tuhur olsa, iki gn hayz, gn tuhur 2253 sonra onun durumu byle devam etse, bylece bunun evvelinden 2254 yedi gn hayz kabul edilir. nk bu yedi gnn iinde olan hayz gnleri, bu ikisinin arasnda olan tuhur gnlerinden daha oktur. Eer kadn bir gn kan grse, drt gn tuhur olsa, iki gn kan, drt gn tuhur, sonra onun tuhru uzayp gitse, bu hayz saylmaz. nk o, on gn iinde kan, iki hayz arasnda olan tuhurdan daha az grmtr. Kadn, kan ilk grdnde onu iki gn grse, drt gn tuhur olsa, iki gn hayz ve drt gn tuhur olsa 2255 sonra bu byle devam edip gitse, onun hayz, kan ilk grdnden itibaren sekiz gndr. nk bu iki hayz, iki kan arasnda olan tuhra eittir; bylece bunun hepsi, hayz saylr. mam Muhammed dedi ki, bir kadnn deti her ayn banda be gndr. Bu kadn adet gnlerinin ilk iki gnnde kan grse, sonra kan kesilip bylece be gn temiz olsa, sonra tam on gn boyunca kan grse ve kan kesilse, bu durumda bu srenin 2256 hepsi hayz saylr. nk kadn, on gn iinde kan, iki hayzn arasndaki tuhur kadar grdnden, bylece bunun hepsi hayz saylr. 2257 Eer kadnn kan, on gn aacak kadar uzam olsa, bylece o, on birinci ve on ikinci gnlerde de kan grse, sonra bu kesilse, bu ekilde onun hayz, kan grd son u be gn 2258 olur. lk iki gn ile ondan sonra gelen 2259 be gn ise temizdir. Bunlardan hibirisi 2260 hayz olmaz. Eer kan, on gnden sonra gn veya drt gn aar ya da bundan daha fazlaya geerse son kann evvelinden itibaren be gn hayz saylr. Bundan baka olan ilk iki gn ile son gnler istihaza saylr. nk onun deti olan be gn her ne kadar ilk yerini deitirmi olsa bile bu be gn deimez.2261 mam Muhammed, kan ilk grd zaman bir gn kan gren, iki gn tuhur olan, bir gn kan, iki gn tuhur, bir gn kan iki gn tuhur ve durumu byle ay bitinceye kadar devam eden ve sonra temiz olan kadn hakknda, bunun ilk be gn hayz, bundan bakas da istaihaza saylr, dedi. Eer o, iki gn kan gre ve bir gn temiz olsa, iki gn kan ve bir gn temiz, ay bitinceye kadar onun hali byle devam edip gitse, bunun evvelinden itibaren be gn hayz, bundan baka gnler de istihaza saylr. mam Muhammed, deti aybanda be gn olan, bylece bir gn kan gren ve gn temiz olan, bir gn kan gren ve kan on gn oluncaya kadar devam eden, fakat onu amayan kadn hakknda, bunun hepsinin hayz olduunu syledi. nk kadn on gn iinde kan, tuhurdan daha fazla grmtr. Eer onun kan on gn aarsa 2262 ve bylece onun bu hali ay sonuna kadar devam ederse, bu ilk drt gn hayz saymaz; bundan sonra 2263 be gn ise hayzdr. Bundan bakalar da istihazadr.
leyse kelimesi Z nshasnda fe leyse olarak gelmitir. selasen kelimesi, H nshasnda selaset eyyamin olarak gelmitir. 2254 evveli kelimesi H nshasndan dmtr. 2255 iki gn hayz dan buraya kadar olan ksn Z nshasndan dmtr. Bu mstensihin bir yanlgsdr. 2256 fe zalike kelimesi Z nshasndan dmtr, hlbuki onun bulunmas gerekir. 2257 nk kadn cmlesi buraya kadar olan ksm H nshasndan dmtr. 2258 el-eyyam kelimesi H nshasndan dmtr. 2259 badehma kelimesi nshada badeha olarak geldi. Bunun dorusu badehmadr. Zamir yevmeyni kelimsine gider. 2260 bi eyin kelimesi H nshasnda eyn olarak gelmitir. 2261 fela tetehavvel kelimesi Z nshasnda fela yetehavvel olarak gelmitir. 2262 caveze kelimesi Z nshasnda caze olarak gelmitir Bunlar ayn manayadr. 2263 bade kelimesi H nshasndan dmtr.
2252 2253

257

mam Muhammed, deti drt gn olan, bylece bir gn kan gren ve iki gn temiz olan ve bir gn kan grp 2264 sonra kan kesilen kadn hakknda bunun hepsi hayzdr, dedi. Eer onun deti yedi gn olsa, bylece o, iki gn kan grse sonra yedi gn kesilse sonra onu iki gn grse sonra kesilse bunlardan hibirisi 2265 hayz saylamz. nk bu iki kan arasndaki tuhur, toplam iki kandan daha oktur. Muhammed b. el-Hasen, deti, her ayn banda be gn olan, bylece bir gn kan gren sonra gn temiz olan, sonra bir gn kan gren ve sonra kan kesilen kadn hakknda, bu kan tuhurdan daha az olduu iin bu, hayz saylmaz, dedi. Eer kadn, bundan sonra on gn tamamlanncaya kadar yine kan grr ve sonra kesilirse bu on gnn, batan sona kadar hepsi hayz saylr. Eer kan on gnden bir gn fazla olursa ve sonra kesilirse, bylece detin evvelinden sonuna kadar olan gnlerden be, alt, yedi, sekiz ve dokuzuncu gnler hayz, bu be gnn evvel ve sonundaki gnler ise ishaza saylr. Bu be gnden evvelki gnler (yani drt gn) hayz olmaz; ayet biz bunlar hayz sayarsak bundan sonraki gnleri istihaza saymamz gerekir. Her ayn banda be gn adet gren kadnn durumu da buna benzer. Bylece bu kadnn hayz iki gn nceden gelse, sonra o adet gnlerinde kan grse ve kan kesilse bunlarn hepsi saylr. Eer bu on gnden bir gn fazla olursa 2266 onun bilinen bu be adet gn hayz saylr. Bunun dnda kalan nceki ve sonraki gnler ise istihaza saylr. te birinci meseledeki kadnn grd ilk gn de byledir. Eer biz bu gn hayz sayarsak, ondan sonra gelen gn tuhur sayma imknmz ortadan kalkar. 2267 Eer o gnleri hayz sayarsak artk beinci gn ve ondan sonraki gnler istihaza olur. Bu suretle bundan sonraki gnler istihaz olunca ilk be gn hayz olmaz. 2268 nk kadn o gnlerde grd hayz sreci tuhurdan daha az olduu iin bu hayz olmaz. Bylece biz o ikinci kan grd ilk gnden beri olan be gn hayz sayarz. 2269 Bundan bakasn da istihaza kabul ederiz. 2270 Bunlarn hepsi hakknda Ebu Yusuf ise yle dedi: Kadnn hayz gnleri olan ilk be gn, o bunlarn evvelinde bir saat (gibi ok ksa bir zaman) kan grm olsa bile 2271hayzdr.2272 Bundan baka gnler ise istihaza olur. Muhammed, deti, her ayn banda on gn olan bir kadn hakknda yle dedi: Bylece o, hayz grd. Sonra o, yirmi gn tuhur oldu, sonra deti olan on gnde ise tuhur oldu. Sonra bunun arkasndan onun kan aylarca devam edip uzad. Bu ekilde onun kan grd ilk andan itibaren on gn hayz saylr. Bylece o, bundan sonra gusl eder 2273 ve her namaz vakti iin abdest alr ve on be gn namazn klar. Bu ekilde bu gnlerin son be gn, gemite onun ilk deti olan gnlerden saylr; o bunlar hayz gnlerinden saymaz. Onun ilk hayz gnlerinden be gn de hayz olur. 2274 Bundan baka gnler ise istihazadr. nk bu kadn, on be gn getikten sonra ilk adet gnlerinde be gn kan grmtr. te biz bunu istihaza kabul ediyoruz. Eer o, bunda bizim kendisi iin hayz saydmz vakitten on be gn geip tamam olduktan sonra gelen gnde kan grm
tuhran ve yevmen kelimeleri H nshasndan dmtr. eyn kelimesi H nshasnda byledir. Esas nshada ise bi eyin olarak gelmitir. 2266 zadet klimesi H nshasnda zade olarak gelmitir. 2267 necid bdden min en ifadesi H nshasndan dmtr. 2268 lem yekun kelimesi Z nshasnda lem tekun olarak gelmitir. 2269 ve necal kelimesi Z nshasnda fe yecal olarak geldi. 2270 ve necal kelimesi H nshasnda byledir. A ve Z nshalarnda ise tecal olarak msnnes alameti olan t harfi ile geldi. 2271 lem tera ed-deme fiha ifadesi Z nshasnda lem tera fiha ed-deme olarak gelmitir. 2272 hiye kelimesi yerine H nshasnda huve kelimesi gelmitir. 2273 tatesil kelimesi H ve A nshalarnda byledir. Z nshasnda ise hatta tatesile olarak gelmitir. 2274 ve tekun kelimesi H nshasnda ve yekun olarak gelmitir.
2264 2265

258

olsa (hkm) yine byle olur. 2275 Fakat o, on be gn geip tamam olduktan sonra ilk hayz gnlerinde iki gn kan grse kadnn bu ilk gnleri onun hayz gnleri olmaz; artk ikinci on gnn son gnleri onun hayz gnleri olur. te bu kadnn hayz gnleri, artk ikinci on gne intaikal etmi bulunmaktadr. Bu suretle eer kadnn hayz uzayp giderse bylece onun namaz brakaca gnler, onun ikinci on gndr. VAKTNDEN NCE HAYZI KESLEN ve DET DZENSZ OLAN BR KADIN LE KOCASININ CNSEL LKDE BULUNMASI Muhammed b. el-Hasen yle dedi: deti, her aybanda yedi gn olan bir kadn, bylece alt gn hayz olup sonra kan kesildi. Bu ekilde o, namazn kamasndan korkaca zamana kadar bekler; namazn kamasndan korkmaya balaynca gusl eder ve namazn klar. Fakat ben onun normal oturmu adet gnleri gelinceye kadar 2276 einin kendisine yaklamasn tercih etmem. Ben onun iin bu konuda gvenilir olan yolu kabul ediyorum. deti, her aybanda be gn olan bir kadn, bylece be gn hayz olup sonra onun kan kesildi. Bu ekilde o, en yakn namazn kamasndan korkuncaya kadar kann tekrar gelmemesinden emin olaca vakte kadar gusl etmeyi erteler. Bu vakit geince ve kadnn gusl edip namazn klacak kadar bir zaman kalnca 2277 artk o gusl eder, namazn klar ve ei kendisine yaklaabilir; bunda bir saknca yoktur ve ei on gnn tamam olmasn beklemez. Gemite henz kan grmemi2278 bulunan bir kadn, bylece o, kan ilk defa grdnde onu be gn grse, sonra kan kesilse, namaz vakitlerinden kendisine en yakn olan namazn son vaktine kadar bekler. Son gusl eder, namazn klar ve ei kendisine yaklaabilir. Bunda bir saknca yoktur, kocann on gn tamamlanncaya kadar beklemesi 2279 gerekmez. nk bu gnler onun belli gnleri deil, ksltlm olan gnleridir. Ancak eer kadnn belli adet gnleri varsa ve bunda bir ksalma olduu zaman bence kocasnn onunla bu vakitte cinsel ilikiye girmemesi daha iyidir.2280 Eer 2281 bu kadnn kocasndan boanmasnn iddet bekleme srecinin sonu ise, ben yine byle bu kadnn (bu vakitte) evlenmesini ho grmem, onun belli olan det gnlerinin sonu gelinceye kadar beklemesini isterim. Eer bu kadn evlenirse, ayet kan tekrar gelmemise, onun nikh, caiz olur. Eer evlense bile kocasnn, kadnn belli olan adet gnlerinin sonu gelinceye kadar 2282 ona yaklamamasn daha iyi grrm. Hayzdan temizlenen bir cariye de byle olup onu satn alan kimsenin 2283 onun belli adet gnlerinin sonu gelinceye ona yaklamasn istemem. 2284 Lohusa kadnlar da byledir. Onlarn kan kesildii zaman gemite her lousa halinde otuz gn olan bilinen durumu bylece yirmi be gn
ve kezalike kelimesi H nshasnda ve zalike olarak gelmitir. fiha kelimesi nshalardan dmtr. 2277 ve bakye kelimesi H nshasnda byle, Z ve A nshalaranda ise yebka olarak gelmitir. 2278 lem tekun tehydu ifadesi H nshasnda lem tehd olarak geldi. 2279 ve leyse aleyhi en yentezra ifadesi A ve Z nshalarnda byle, H nshasnda ise aleyha en tentezra olarak gelmitir. 2280 Ancak eer ile balayan bu cmle H nshasndan dmtr. 2281 in kelimesi H nshasnda iza olarak gelmitir. 2282 hatta yeti kelimesi Z nshasnda hatta la yeti olarak geldi. Bu bir tahriftir. la harfini mstensih bir yanlg olarak ilave etmitir. 2283 lillezi kelimesi, Z nshasnda byle, A ve H nshalarnda ise ellezi eklinde geldi. 2284 fiha kelimesi Z nshasnda kanet fiha olarak geldi.
2275 2276

259

Gemite her bir doumda otuz gn sresi olan lousa kadnlarn kan kesildii zaman bylece onlarn bu (durumu) yirmi be gn olursa ve sonra kan kesilirse yine byle olup ben kadna, onun temiz hale geldii bir namaz vaktinde, vaktin sonu gelinceye kadar gusln ertelemesini, sonra gusl etmesini ve namaz klmasn tavsiye ederim. Onun kocasnn da otuz gn olan lousa mddeti gemeden 2285 nce ona yaklamasn istemem. Eer kadnn gemite lousa sresi yirmi be gn olmu bylece o, lohusa olmu, sonra kan kesilmi ise o iinde bulunduu zaman vaktinin sonu gelinceye kadar 2286 gusletmeyi ertelemelidir. O sonra gusleder, namazn klar ve kocas kendisine gelebilir. Eer kadn ilk defa ocuk dourmu ise 2287 ve onun kan otuz gnde kesilmise (hkm) yine byledir; o gusletmeyi namaz vaktinin sonuna kadar erteler. O sonra gusleder, namazn klar ve kocas kendisine yaklaabilr; krk gnn gemesini beklemez.2288 Ancak ben kocasnn, kadn temiz olduu zaman 2289 gemite deti olan en az lousa sresinin gemesini beklemesini isterim. 2290 LOHUSALIK HAL ve ONUN VAKT 2291 Muhammed b. el-Hasen yle dedi: Kadn ocuk dourduu zaman onun kan bir gn, iki gn veya gn sonra kesilse, o, kann kesildii namaz vaktinin sonu gelinceye kadar bekler, sonra gusleder ve namazn klar. O temiz olduu halde namazn brakmaz; nk bu gereksizdir. Eer kocas bu kadn doum yapt zaman boam olsa, elli drt gnden biraz fazla bir srede iddetinin sona erdiini sylese onun bu syledii ey kabul edilir. nk biz kadnn syldiini nifas sayarz. Eer o, on be gn tuhur, gn hayz; on be gn tuhur gn hayz ve on be gn tuhur gn hayz olursa bu krk be gn eder. Nifasl kadnlarn syledikleri ey kabul edilir. Fakat onu kocas boad zaman Ebu Hanifenin kyasna gre, o, iddet halinde iken seksen be gnden daha az ise o, bunu kabul etmez.2292 nk Ebu Hanife yle diyordu: Kadnn deti krk gn olduu zaman iki kan arasndaki sre az olsun ok olsun, bunun hepsi nifas saylr. Ebu Hanife yine yle diyordu: Kadnn iddetinin bittii hakkndaki sz iki aydan daha az ise kabul edilmez. Bylece biz bunu seksen be gn olarak kabul ettik. 2293 Ebu Yusuf, ben, doum yaparken
yeti kelimesi Z nshasnda teti olarak gelmitir. tetiha kelimesi H nshasnda yetiha olarak geldi. 2287 in kanet kelimesi Z ve H nshalarnda byle, A nshasnda ise in kane olarak geldi. 2288 ve la tentezru kelimesi H nshasnda ve la yentezru olarak geldi. 2289 fi harfi, Z nshasndan dmtr. 2290 kanet teclis fima mada ifadesi, Z nshasnda kanet fima mada olarak gelmitir. 2291 Bu balk H nshasndan dmtr. Ben dedim: doum sonras gelen kana nifas ad verilir. Bu kelime rahim onunla nefes ald kelimesinden geldii veya kan anlamna gelen en-nefs ten ya da ocuk manasna olan en-nefs ten tredii sylenmitir. Zira ocuk doduktan sonra onun arkasndan mutlaka kan gelir. Serahsi Mebsut, III, 211. 2292 El-Hasen rivayetine gre yz gnden daha az olan kabul edilmez. Ebu Sehl el-Feraizi, hayz bahsinde Ebu Hanifeden gelen u rivayeti dle getirdi. Ebu Hanife, kadnn yz on be gnden daha az olan szn kabul etmez. Serahsi Mebsutunda byle dedi. III, 211. 2293 Serahsi, Ebu Musa Muhtasarnda yle syledi, dedi: Ebu Hanifeye gre nifasn alt snr yirmi be gndr. Ebu Yusufa gre ise on bir gndr. Bu, kan daha az bir srede kesildii zaman bu lohusalk kan olmaz demek deildir. Fakat bundan maksat udur: Kadnn temizlik deti on be gn olduu vakit onun nifastaki detini tayin etmeye ihtiya duyulduu zaman Ebu Hanifeye gre bu yirmi be gnden daha az olmaz. nk kadn iin bundan daha az bir nifas deti belirlenirse bu durum temzilik detinin bozulmas sonucunu dourur. Burada Ebu Hanifenin dayand temel esas udur: Krk gnn nnde ve sonunda kan bulunduu zaman aradaki temizlik sresi, ister uzun ister ksa olsun, iki kan arasna girmi bir ayrc (fasla) olmaz. Eer kadnn nifas yirmi be gnden daha az olarak takdir edilmi olsa ve krk gn sona ermeden tekrar kan gelse, bu krk gnn hepsi nifas olmu olur. te bundan dolay Ebu Hanife nifasn alt snrn yirmi be gn olarak belirlemitir. Kadnn iddetin
2285 2286

260

boanm olan bir kadnn, altm be gnden daha az bir srede (iddetinin bittii szn) kabul etmem dedi. nk ben onun nifas sresinin hayzndan daha ok olduuna kaniyim. Bylece nifas sresini on bir gn sayyor ve iddet mddetini ise elli drt gn olarak kabul ediyorum. Zira kadnn hayzndan daha ok on bir gnden daha az olan sz kabul edilmedii halde 2294 onun nifas nifas olmaz. Hlbuki o yle diyordu 2295 Eer nifasl kadnn kan, on bir gnden daha az bir srede kesilirse, o, gusl eder ve namazn klar. Hlbuki onun bu sz yani eer kadn, on bir gnden daha az bir srede gusl edip namaz klm olsa, onun evvelki sz ile elimi olur. nk kadn, on bir gnden daha az bir zamanda temiz plmaktadr. te bu sebepten dolay kadnn bu durumu onun iddeti iin de kabul edilmesi edilmelidir. Bylece bu konudaki bu gr bir tek gr olmaktadr ki, o da kadnn nifas hakknda sylediinin kabul edilmesidir. Bundan sonra iddet sresi de elli drt gn olur. Zira tuhrun en az on be gn, hayznda en az gndr. Muhammed yle dedi: Nifasta aralarnda on be gnden daha az bir sre bulunan her bir iki kan, tek kan olup bunun hepsi nifastr. Eer aralarnda on be gnden daha fazka bir sre bulunursa, evvelkisi nifastr, dieri ise hayzdr. Bundan dolay bir kadn doum yapm ve bylece bir gn, iki gn veya gn kan grm olsa, sonra o, on gn veya on drt gn tuhur olsa, sonra kan grse bunun hepsi nifastr. Eer kadn ilk doum yaptnda bir gn, iki gn veya gn kan grse, sonra kan on be gn kesilse, sonra o bunun arkasndan bir veya iki gn kan grse bylece evvelkisi nifastr; dieri ise ne nifas ve ne de hayzdr. Artk o, abdest alr ve namazn klar. nk iki kan arasndaki sre on be gnden fazla olan bir temizliktir. Bylece bu ikinci kan da evvelki kandan baka bir eydir ve bu ikinci kan hayz deildir. nk o gnden azdr. Eer o, on be gnlk tuhurdan sonra gn veya daha fazla kan grm olsayd, bylece bu hayz olurdu. Ebu Hanife yle dedi: Eer kadnn kan krk gn iinde tekrar gelirse bu, nifastr. Eer iki kan arasnda on be gnlk bir sre bulunursa bu tuhurdur. Bylece bu dzensiz bir adettir. Ebu Hanifenin bu sznde yle denilmelidir. Eer kadn bir gn kan grr, on be gn tuhur olursa vebir gn kan grr, on be gn tuhur olursa ve ve bir gn grrse bunu hepsinin nifas olmas gerekir! Bu da dzensiz bir adettir.2296 Fakat biz ise yle sylyoruz: lk gn nifastr; bundan baka gnler ise ne hayz ve ne de nifas olur. Birisi kp yle derse: Sen nasl iki nifas kan arasndaki tuhur srecini, hayzda yaptn gibi gn deil de on be gn kabul ediyorsun? Buna 2297 yle cevap verilir: Nifas hayza benzemez; nk hayzn2298 en aznn son snr belli ve en ounun son snr da bellidir ve hayzn en az gndr. te biz bu sebeple iki kan arasndaki tuhrun en azn gn olarak kabul ettik. Bylece iki
bittiini haber vermesi iin nifas sresi, ileride aklayacamz zere yirmi be olarak takdir edilir. Eh. III, 211. Serahsi yle dedi: Muhammedin rivayet ettii Ebu Hanifenin grnn aklamasna gelince, krk gn tamamlanmadan nce temizlik sresi bittikten sonra kann tekrar gelmesinden saknmak iin kadnn nifas sresi yirmi be gn olarak belirlenir. Onun temzilik sresi de on be gndr. Bylece ikisinin toplam krk gn eder. Bundan sonra kadnn hayz be temizlik sresi ise on be gndr. Bu ekilde her biri be gn olan hayz ile bunlarn arasnda her biri on be gn olan iki temizlik sresi bulunur ki, bunlarn toplam krk be gn eder. Sen bunu krk ile topladn zaman seksen be eder. te kadnn bu takdir edilen say hakkndaki sz kabul edilir. Serahsinin syledii burada bitti. III, 218 2294 ve la tsaddeku kelimesi H nshasnda ve la ysaddeku olarak geldi. 2295 ve huve yekul ifadesi H nshasnda ve hiye tekul olarak gelmitir. 2296 Sonra Ebu Hanife kendi koyduu kurala bal kalarak yle dedi. Hayz iin on gn ne ise, nifas iin de krk gn odur. Sonra ona gre on gn iinde araya girmi olan 6temizlik sreci, hayz gnlerini birbrinden ayrm saylmaz. Hayz on gnn hem banda ve hemde sonunda grld zaman bu on gnn tamam, srekli kan gelmi gibi kabul edilir. Krk gnn banda ve sonunda kan bulunduu zaman bu, nifasta da byledir. Serahsinin Hayz Blmnn nifas bahsinde syedii burada bitti. III, 211. 2297 lehu kelimesi H nshasndan dmtr. 2298 nk hayzn ifadesi H nshasndan dmtr.

261

kann toplam gnden daha az olursa bu hayz olmaz.2299 Hlbuki tuhur sreci bundan daha fazladr ve bu be gn nasl olur da hayz olur. Oysa o, onun ounda bir kan grmemitir. Evet, bu hayz olmaz. Nifasa gelince, onun en az iin bir snr yoktur. Onun iin biz, az tuhrun az nifasa benzediini kabul ediyoruz.2300 nk eer kadn dourmu ise onun nifas bir saat da olabilir. Sonra o, bir saat kan grr, sonra bu kesilir ve sonra o tuhur olur. Bu bir saat nifastr. Biz nifas en az iin bir vakit yok diye kabul ettiimiz zaman nifas gnleri hayz gnleirnden daha ok olur. Ebu Hanife yle dedi: Kadnda kann gelmesi krk gn adet halini almsa ve iki kan arasndaki sre az olsun ok olsun, bunun hepsi nifas olur. Bylece biz istihsan edip bunun hepsi demeyi gzel grdk. Onun iin biz diyoruz ki, eer krk gn iinde iki kan arasndaki sre, on be gnden daha az ise bunun hepsi nifas saylr. Eer aradaki sre on be gndendaha ok ise evveliki nisaftr, fakat ikincisi nifas deildir. Zira Ebu Hanife ve bizim arkadalarmzn hepsi, hayzda iki kan arasnda bulunan tuhur on be gn ise bu deiik ve farkl olan iki kandr, bunlar bir tek kan deildir diye icma ve ittifak ettiler. Bylece onlar bunu hayz 2301 hakknda syleyince bizim de bu konuda nifas hakknda yanmzda olan eyleri sylememiz daha gzel olur. 2302 Fakat bizim szmze kt bir ey (dzensiz bir adet) de 2303 karmaktadr ki o da udur. Eer 2304 kadn bir gn nifas kan grm olsa sonra on drt gn tuhur olsa sonra bir gn kan grse ve sonra kesilse bunun hepsi nifas saylr. te bu 2305 da dzensizdir. Fakat bundan kurtulu yoktur. nk iki kan arasnda on be gnden daha az olan bir tuhur vardr. Eer biz bu sz sylememi olsak, bunda belli bir ey zerinde durmamz 2306 lazm gelir. Eer birisi kp da on iki gn buna on drt gnden daha yakn 2307 deil mi diyebilir veya o yle derse: ki kan arasnda on gn tuhur nasl 2308 olur. Bylece bu farkl iki kan olur. te buna bir kesin delil getirmek gerekir. 2309 Bylece burada bu konuda en gzel ey, arasnda on be gnlk bir tuhur sresi bulunmayan, her bir iki nifas kannn hepsi nifastr. Aralarnda on be gnlk veya daha fazla bir tuhur sreci bulunan her bir kan da evvelkisi nifastr. kincisi ise eer kadn bir gn veya iki gn kan grm ve sonra kesilmi olsa bylece bu bir hayz deildir; bu bir istihazadr. Artk kadn abdestini alr ve namazn klar. Eer kadn on be gnlk bir tuhurdan sonra bir kan 2310 grrse bylece o kan gn ve daha fazla grrse bu hayzdr. Doum yapt zaman grm olduu kan ise nifastr. Bu konuda bize gre en gzel gr budur. Bu konudaki ayrntlarn hepsi ve kyas buna gre olur. Muhammed dedi ki, Muhammed b. el-Hasen bize Malik b. Enesin yle sylediini haber verdi. Bana gre gvenilir bir kii 2311 bana Salim b. Abdullah ile Sleyman b. Yesara

lem kelimesi H nshasnda ve lem olarak gelmitir. fe necal kelimesi H nshasnda fe yecal olarak gelmitir. 2301 el-hayzu kelimesi H nshasnda hayzun olarak gelmitir. 2302 ahsen kleimesi H nshasnda fe haza ahsen olarak geldi. 2303 fi kavlina eydan ifadesi H nshasnda eydan fi kavlina olarak gelmitir. 2304 lev kelimesi H nshasnda byle, A ve Z nshalarnda ise ve lev olarak gelmitir. 2305 fe haza kelimesi, H nshasnda fe haza kllhu olarak geldi. 2306 nakfe kelimesi H nshasnda tekfe olarak gelmitir. 2307 akrab kelimesi H ve Z nshalarnda byle, A nshasnda ise ekarrat olarak geldi. 2308 keyfe kelimesi Z nshasnda byle geldi. Fakat o, H ve A nshalarndan dmtr. 2309 min en kelimesi, esas nshada en min olarak geldi. min H ve Z nshalarndan dmtr. Bunun dorusu ise min en yetiye eklidir. 2310 demen kelimesi H nshasndan dmtr. 2311 Bu ifade mam Muhammedin Muvattanda byledir. Yahyann Muvattanda ise yle denilmektedir: Bize Salim b. Abdullah ile Sleyman b. Yesara sordular.-s. 20. Menfaatn acele edilmesinde es-Skadan Sleyman b. Yesardan ve es-Skadan bn merden bu, bn-l Kasmn Muvattanda olduu gibi Nafidir.
2299 2300

262

hayzl bir kadn 2312 tuhur olduu zaman ve gusl almadan nce kocas kendisine yaklaabilir mi diye sordular. Onlar, hayr, gusl edinceye kadar yaklaamaz, diye cevap verdiler, diye haber verdi. 2313 Muhammed, Malik b. Enesten onun yle dediini rivayet etti: Abdullah bn Ebu Bekir, halas 2314 ve Zeyd b. Sabitin kz 2315 yoluyla bana haber verdi ki, kadnlarn2316 gecenin son te birinde 2317temiz olup olmadklarn renmek istiyor ve kandil nda tuhurlarna 2318 baktklar 2319 haberi ona (Zeydin kzna) ulat. Bylece o (Zeydin kz), bundan dolay onlar ayplam ve (sahabe) kadnlar byle bir davranta bulunmazlard, demitir. 2320 Muhammed bize Yemame 2321 kads Eyb b. Utbe el-Yemami 2322 den onun yle dediini raviyet ett: Yahya b. Ebi Kesir 2323, Ebu Seleme b. Abdurrahman b. Avfn yle dediini haber verdi: Ben Hz. Peygamberin ei mm Habibeye istihazal kadnn durumunu sordum. O, bu kadn hayzl olduu gnlerde namaz brakr, sonra gusl eder ve her namaz (vakti) iin abdest alr ve namazn klar dedi. 2324 (Muhammed), Muhammed bize Malik b. Enesten onun yle sylediini rivayet etti, dedi: Alkame 2325 bana Hz. Peygamberin ei Hz. Aienin cariyesi olan annesinden 2326 onun yle dediini haber verdi: Kadnlar iinde 2327 hayzdan sarmtrak olmu pamuk bulunan 2328 hayz sarg bezlerini 2329 Hz. Aieye gnderiyorlard. 2330 O da
el-haizun kelimesi H nshasnda el-hayzu olarak geldi ki, bu yanltr. mam Muhammed bunu Muvattanda (s. 77) Kars Hayzl iken ona yaklaan ve iliki kuran adam bahsinde rivayet etti. Yahya bunu Muvattanda (s. 20) Kars hayzl iken kocasna ondan helal olan eyler bahsinde rivayet etti. 2314 bn-l Hizza yle dedi. Bu Abdullah bn Ebi Bekrin dedesinin halas olan Amrat- bint-i Hazmdir. Bu hanm eski sahabilerden olup mecazi olarak onun halas denilmitir. Cabir ondan rivayet etmitir. Bylece ondan gelen rivayette Zeydin kzdan denilmi ve sonra (da hadis rivayet edilmitir.). Onun hakiki halas olan mm Amr veya mm Glsm de kastetilmi olma ihtimali de vardr. Et-Talik-ul Mmeccedden naklen el-Fetihte byle denilmektedir. S. 81. 2315 ibnet (kz) kelimesi nshalarda ebihi (babas) olarak gelmitir ki, bu fahi bir hatadr. Yahyann Malikin Muvattandaki ifadesi binti (kz) eklindedir. El-Fetihte yle denilmitir: Zeydin, Hasene, Umra ve Salim b. Abdullah bn merin ei olan mm Glsm olmak zere kzlar vard diye akladlar. Bu ekliyle sanki burada bu kadn mphem kalmtr. Et-Talik el-Mmeccedden alntdr s. 81. 2316 knne kelimesi Muvattada byledir. Fakat o, nshalardan dmtr. Biz onu Muvattadan alp ilave ettik. 2317 min kelimesi Muvattada byledir. Nshalarda bunun yerine fi harfi gelmitir. 2318 ila kelimesi nshalardan dmtr. Ancak biz onu Muvattadan alp ilave ettik. 2319 fe yenzurne kelimesi Yahyann rivayeti olarak mam Malikin Muvattanda byledir. Nshalarda ise yanllkla feyenzurune olarak gelmitir. 2320 mam Muhammed bunu Muvattanda (s. 81) Kadnn sarlk ve bulankl grme bahsinde rivayet etti. Malik de bunu Muvattanda (s. 20) Hayzn tuhru bahsinde Yahya rivayetiyle tahri ett. 2321 el-Yemame kelimesi A nshasnda yanl olarak et-thame eklinde gelmitir. 2322 el-Yemami nshalarda es-sami olarak geldi. Dorusu el-Yemamidir. 2323 Yahya b. Ebi Kesir ismi A ve Z nshasnda byledir. Bu H nshasnda ise Yahya bike kesir eklinde gelmitir ki bu doru deildir. 2324 Bu kitabn yazar mam Muhammed, bu hadisi Kitab-l Asarnda (I, 89) rivayet etti. mm Habibe Hz. Peygambere sordu. Merfu olarak. (nakletti). 2325 Bu zat, Muvattada olduu gibi, Alkame b. Ebi Alkamedir.- O, Teymaldr. Tehzib ricalindedir. Alt hadis imam ondan rivayette bulunmutur. 2326 Bu kadnn ad Mercanedir, o, Tehzibde ad geen ravilerdendir. Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai ondan gelen rivayetleri alm ve Buhari de ayn rivayeti Raful Yedeyn Fis salati adl hadis czne almtr. 2327 fiha kelimesi iki Muvattada da byledir. Nshalarda ise vav harfi ziyadesiyle ve fiha eklinde gelmitir. 2328 fihi kelimesi iki Muvattada da byledir. Fakat nshalarda ise fiha eklinde gelmitir ki, bu bir deildir. 2329 Muvattada ve nshalarda rivayet byledir. Muvattada Malikin rivayeti ise hayz kann Hz. Aieye namaz klmak iin soryorlrad. O da yle diyordu, eklindedir. 2330 kane kelimesi iki Muvattada da byle geldi. Bu nshalarda ise knne eklindedir.
2312 2313

263

bakp acele etmeyin, beyazlk halini grnceye kadar bekleyin, diyordu. O bununla hayzdan temizlenmeyi kastediyordu.2331 Hayz Blm burada sona erdi. nallah bundan sonra Hristiyan kadnn hayz bahsi gelecektir. 2332 HRSTYAN KADININ HAYZI 2333 Muhammed yle dedi: Hristiyan bir kadn hayz grr, kan kesilir sonra bu kadn namaz vakti gemeden ve gusl almadan nce mslman olur. Daha nce boam olduu bu kadna kocasnn dnme hakk var mdr? Eer buna hayr, derseniz? nk bu kadnn tuhru kann kesilmesiyle olmutur. Zaten bu hristiyan kadndan kann kesilmesi demek onun tuhur olmas demektir. Kocas mslman olan ve sonra kendisi de mslman olmu bulunan ve kan kesilmi olan bu Hristiyan kadn hakknda ne dersin 2334 o gusl etmeden nce kocas ona yaklaabilir mi? Eer yaklaamaz, derseniz, hlbuki o hayz bitmi ve kan kesilmi olmakla temiz olmutur, (deil mi?) Eer kocas ona yaklaabilir derseniz, (yleyse) bu kadn Kuran okuyabilir mi? Hristiyan biri olduu halde kann kesilmesiyle onun temiz olduu doru mudur? 2335 Kocasnn onunla ilikide bulunmas helal olur mu? O mslman olduu zaman tekrar hayz geldiinde gusl alncaya kadar kocasnn onunla iliki kurmas helal olmaz. Fakat o mslman olmadan nce kocasnn onunla iliki kurmas helal olur mu? slam bu adama nereden haram 2336 klyor? Hayzdan temizlenip suyu bulamad halde bylece teyemm alp namazn klmada ve kocasna kendisiyle iliki kurmasnn helal olmasnda 2337 bu kadn mslman kadna benzer mi? Sonra kadnn suya gc yetti ve ona gusl etmesi farz oldu. Hlbuki o suyu bulmadan nce onunla iliki kurmak helal idi deil mi? Onunla iliki kurulduktan sonra bu nasl olur da haram okur? Bu, evvelki Hristiyan kadna benzer mi? lk Hristiyan kadn bu tuhrunu bir ramazan gecesinde grse ve onun geceleyin vcudunun bir ksmn ykayacak kadar bir vakti olsa ve sonra onun bir ksm kald halde sabah olsa bylece o, sabahtan nce mslman olmu olur. Bylece bu konuda ben, iimde onun orucunun tam olduu kanaatini tayorum. Eer o bedeninin bir ksmn gndzleyin ykam olsa o, bugnn orucunu kaza eder mi ne dersin? nk sen, bu kadnn tuhrunun kannn kesilmesi olduu ve onun tuhrunun gusl etmesi olmadn iddia ettiniz. Buna gre kocasnn onunla cinsel ilikide bulunma hakk var mdr? nk bu kadn bir Hristiyan olduu halde gusl etmeden nce o, kann 2338 kesilmesi cihetiyle temizdir. Eer sen adam kadnla cinsel iliki kuramaz derseniz; yleyse bu konuda oru tutma ile ilikide bunma arasndaki fark nedir? O yle cevap verdi: Hristiyan kadnn kannn kesilmesi, onu tuhur yapar. Kocas, o gusletmeden nce ve mslman olduktan sonra onunla cinsel ilikide bulunur. Eer o boanm ise, mslman olduktan sonra ve gusl almadan nce kocasnn boamadan vazgeip ona dnme hakk yoktur. Eer kadn boanm ise nc hayznda onun kann kesilmesinden sonra artk kocas ona dnemez.
elhayzu kelimesi Muvattada Yahya rivayeti olarak el-hayzati eklinde geldi. Hadisi tahri ettikten sonra Muhammed yle dedi: Biz bu gr alyoruz. Zaten kadn krmzl, sarl veya bulankl grd mddete saf beyazl grnceye kadar o, temizlenmi olmaz. Bu Ebu Hanifenin grdr. Eh. S.81. 2332 Esas nshada byledir. Fakat H ve Z nshalarnda bu cmle yoktur. 2333 Bu konu Muhtasarda bulunmamaktadr. 2334 tekul kelimesi nshalarda byledir. Halbuki bunun dorusu szn geliine gre tekulune olmal. 2335 yestekymu kelimesi H nshasnda byledir. A ve Z de ise testekymu eklinde gekmitir. 2336 yuhrimuhu kelimesi H nshasnda tuhrimuhu olarak geldi. Dorusu yuhrimuhudur. 2337 halle kelimesi H nshasnda hallet olarak gelmitir ki bu bir yanltr. 2338 ed-dem kesilmesi H nshasndan dmtr.
2331

264

Teyemmml bu kadn bu teyemmmyle namaz kld zaman kocasnn kendisine yaklamas caiz olur. Fakat bu kadn Kuran ancak suyu bulamad mddete okuyabilir. Bylece o, teyemmm alp namaz kld zmaan suyu bulursa onun gusl etmesi zerine farz olur. Bu sebeple o gusl edinceye kadar Kuran okuyamaz. nk o cnp2339 olan kadndan daha gzel bir halde deildir. Hlbuki kocas onunla ilikide bulunabilir. Hristiyan kadn da byledir; o kan kesildikten sonra mslman olduu zaman gusl edinceye kadar Kuran okuyamaz. nk onun hayz kan kesilmitir. Sen biliyorsun ki, gusl etmek onun zerine farz olmutur. Hayzdan veya cnplkten dolay zerine gusl etmesi farz olmu her bir kadn ykanmadka Kuran okuyamaz. Bir kadn, yats namaz vaktinde gecenin evvelinde temiz olup bylece (hayzn) tam beyaz halini grd. Fakat o, namaz karaca vakte veya gusl almay ve namaz klmay geciktirecek zamana kadar kann tekrar gelmesinden korkuyor. Bylece bu kadn bu durumda 2340 ne yapabilir? Bu halde yats namaznn vakti ne zamandr? O her bir namaz vaktinde temiz olduu zaman durumu nedir, fakat o kann 2341 tekrar gelmesinden korkmaktadr? Bu durum, gecenin evvelinde temiz hale gelmi bir kadnda 2342 nasl olur? O gusl etmeyi hangi zamana kadar geciktirme yetkisine sahiptir? Gecenin yarsnda veya te birinde ona temzilenmek zor gelecei iin eer o yats namaz vaktinde acelece eder ve ykanrsa, bylece o guslde acele etmi, namaz klm ve uyumu olursa ne dersin byle yapmak onun iin mstehab olur mu? Eer o bunu yapsa ve uyusa, sonra uyuduu gibi temiz olarak sabah namaz vaktinde uyansa, ancak o kann gecenin bir ksmnda tekrar gelip gelmediinden ve sonra kesildiinden pek emin olmaz. Belki hayz o uyurken tekrar gelmi olabilir ve bu onun hayz gnlerinde ya da on gn iinde olabilir. Onun uyumadan 2343 nce alm olduu gusl onun iin yeterli olur mu? Yoksa sen onun iine den bu pheden dolay ona yeniden gusl etmesini nerir misin? Ben bu kadnn gecenin ilk yars gemeden nce gecenin bu ilk yarsndan gusl edip namazn klacak ekilde bir zaman kalncaya 2344 kadar gusl etmeyi ve namaz klmay geciktirmesini isterim. Faket o, eer acele eder, gusl alr ve namazn klarsa 2345 bu da onun iin yeterli olur. Eer o, temiz halde iken uyumu ve uyanm ise, gusl aldktan sonra bir kan geldiini kesin olarak bilinceye kadar birinci hal zere olur. Burada hayz bahsi bitti. Hamd lemlerin Rabbine mahsusutur. Ey Rabbim! Bala ve rahmet et.2346 Bundan sonra zekt blm gelmektedir. slam hukuular tarafndan mam Muhammedin Mebsut adyla bilinen Kitab-l Asln birinci cildi burada sona erdi. Bundan sonra Zekt bahsi ile balayan ikinci cilt geliyor.

el-cnb kelimesi H nshasnda mstensihin yanlgs ile bir vav harfi ilave edilmi ve vel cnb olarak gelmitir. 2340 fe tekun kelimesi A nshasnda fe yekun olarak gelmitir. 2341 ed-dem kelimesi H nshasnda byledir. Bu kelime A ve Z nshalarnda yoktur. 2342 yeknu haza fi ifadesi A nshasnda tekun fi haza olarak geldi. 2343 en-nevm kelimesi H nshasnda el-yevme olarak gelmitir. Bu yanltr. 2344 yebka kelimesi A nshasnda tebka olarak gelmitir ki, bu bir ey ifade etmez. 2345 ve sallet kelimesi H nshasnda fe sallet olarak gelmitir. 2346 Bu cmleler nshalarda byledir. Fakat H ve Z nshalarnda Hamd lemlerin Rabbine mahsusutur. cmlesi yoktur.
2339

265