You are on page 1of 29

24.

1 O sistema nervoso

longamentos neurnios,os nervos, que de atuam como cabostansrnssores irnpulsos de

pelo ajusO slstemanervoso esponsvel tamentodo organismoanmalao mbiente.Sua O sistemnevosotinge o ms alto grau funo perceber identificar ascondis am- dedesenvolvimento venehados,ondea connos e bentaisextemas,bem como as condiesrei centrao neurniosna egio da cabeaor! de nantesdentro do pprio co?o, e elabora res- ginou o encflo,queseliga a um cordonervopostasque adaptem animal a essas o condies. so dorsa,a medul nervosa (ou medula espiPor exemplo,o sistemanervosodetecta,a todo na). O encfaloe a rneduaconstituemo sistemomento!nossatemprtura corporI. Se est m nevoso central dos vertebrados, cuja funsuperrdeterminado limite, sejadevidoao clor o anlisaros impulsosrecebidos nervos dos do ambiente porquefazemosexecciofsico, e eaborar resposts ou as misadequads cdasi a (Fig.24.1) o sistema nervosoestmulaa eliminaode suo tuo. pelasglndulassudorpars diltodosva' e sossngneos pele,com inadiaode calo. d providncis Esss fazemo corpo esfia. 24.2 Clulasnervosas: A unidade bsica sistema oso a cdo ne neurnios lula nervosa, denominda neurnio. O neurnio umaclula extremmente estmulvel capaz lxncr LIL LLLi r de perceberas mnimasvaiaesqueoco.rem em lomo d si, reagindocom umatero elUm neurniotpico pesenta paes distrs trica que pecoresuamembrana. Essatemo tintsrcorpo celular, dendritos e axnio, eltdca o impulso nervoso. No corpo celular, a partenaisvolumosad As clulas se nervoss estabeecem conexes clulanervosa, loclizamo ncleo a maioria e citoplsmtics. entre si, de tal maneiaque um neurniopode dasestruturs do transmitra outrosos estmulos recebidos O" dendrilos do gregodendror.r! ore, ,o gerando prolongamentos ambiente, umarcaoem cadeia. finos e gerlmente ramificados, Nos celenterados, rais smplesanimis que conduzem estimulos os os captdos amdo dotadosde sstema nervoso.os neurniosse co- biente ou de outrascllasem direoao cor?o nectamde modo a foma uma rede difus po celulr. todo o corpo, Em todos os outros animais,poO xnio um prolongamento fino, ge.alrm,not-se tendocia cluas um das nervoss meniemais longo que os denditos,cuja funo a segrupa,formandocentosnevosos con- tansmitir paa outrasclulasos impulsosnerde provenientes corpocelutar. (Fig.24.2) trole. Esses centrosnevotosestoligadosa pro- vosos do

A ede 1trrni(^ {le que Osneunios consituem sistem o ne.,/o so formamuma intrincaala rede,conpnve. em o ceos aspectos, sistema tee1nico umagnde peos{nios decidade. denerr'osa formd A que e denrlritos. atuam comocabos tnsmisso de de impusosnervosos, por coryoscelulares e de neunios,queanrmcomoestaes processade mentoe detansmisso infornaes. de Nos veebrados, corposcelulares os dos neurnos esto concennados sistema ono ne so centraj seja,no encfalo na medula. ou e e tmbm pequens em globosas esuturas esppelo copo,os gngliosnervosos. denlhadas Os genericamente dritose os xnios, chamdos ffestendem-se rodoo corpo, por brs nervosas. os conectndo co?osceues neurnios dos entresi e s cus sensoriais, muscures e (Fig.24.3) slandulres.

tiguro 24.t O sislemo neryo$ humono consliiudo peloencfolo, o medulo pe gn espno por netuos Dend06

'-^A*

, --\r1 \-)w
':'t

ffi:
'|','$

ei
.:
',

,ffi>-ft:
Boinho Clulo Firq?4.? Nurni lipicocomiodossuqspqdes. No detolhe, direito, dierentes de neurnio ipos presertes sisiemo no nercso cenlrol humono.

459

Figurc2d.3 A conexo enhe dls nelrniosse loz enlreo oxnio um de o deles os dendritosou -" A corpo celulor outro. do zonode@ nl oi onneum neuni oeourrochoneruoso. modosinopse

Cuasghi da o almdosneurnios, sisteNos vertebados, pelasclulas presena-se consiiludo manerr'oso culas da gli. ou clulsgliis. A tunodessas aos dar sustentao neurniose auiar o seu ceAs d funcionnento. clulas gi constituem do ca de metade volumede nossoencfalo.

H divesostipos de clulas sliais. Os sdispem-se longodos ao tcitos.por exemplo, do controando a sangneos encfo, capilres para do passagem substncis sangue ascu de las do sisiemaneaoso.Os oigodendrcitos e emlm-se sobre ax os de asclls Schwann neuros, fonnndo envoltrios nios de certos (Fig.24.4) isontes.

II

I
I

OLIGODENDRC|TO

MICRGUA

CE|ULA SCI-WANN DE

Figuro 24.4 r' clulos glio do prleo suslnlo neurnios oos e do

460

Apesardo nome!a manutno porenci do de repouso demand gasro energia de pelacu, mavez que o bombemento ons um de transporte consome qe ATP. Todclulaviva e em prricular clulas pocessotvode as ne ossprcsentam diferenade potencil elDespoarizo trico (DDP) entreas facesextemae inrena de suamembrana celu. EssaDDP geradpe A membancelularcontmnmeras esrr diferna na concentao ons denho e fora turasproticas de que funcionam como "porrs" d clula. Como o citoplasmacontm,propor paraa passgem onsde sdioe de potssio. de cionalmente, menoquantjdade onspositivos Essas de poas lcam normamente fe.hadasemum que o quidoexterno, superfcie a intemad neurnio em repouso,abdndo-sequandoele membrana negtivaem reiao extema. apropriado ringeo Quandourn estmuo Pobncilderepouso nenrnio,spoas de pssagem sdiobrcmde se imeditmente eada membran na qre foi Potencll de repouso a difenade poestimulda; on sdio,por estarem maior cono tencil elco ente s fcesexrea e inrema centro mejo celu externo,penetrrapino d membana um neunoquenoesttransde damentetravsdessas aberturs membrana. na mitndo inpulsosnervosos. vlor do potencial O O bruscoinfluxo de cargarpositivasfz com que derepouso da odemde- 70 mV (rnilivolts). O o potenciald membrana, que era d ordem de sinlnegativo ndicaqueo interiorda clula de psse aproxi-70 mV (potencial repouso), negativoem reloao exterior. madmente mV. Essamudan potencial +35 de A existrcia potencilde do repouso deve denomina-se despolrizo. se prncipamente diferenad concentrao de onsde sdio(Na+) (K') ede potsso dentro Potercial deo e fora da cula. Essdiferena mantidapo meio de um mecanismo bombeamento de ativo Ess ansio t abrupta porencil de etrico de onspelsmembranas celulares, qe o que ocone durante despolarizao, cuja amem e sdio foradoa sair da culae o potssio plitude da odem de 105 mV (de - 70 mv a a enar.(Fig.24.5) +35 mV). o potencil ao. de

24.3 Naturezado impulsonervoso

de @ Bombo dio e pol$io

a
i

io.

(No'l

'dio

Entrodo No' no celulo de

sotdo r doclulo de

Figuro 24.5 Seqncio spli@ vo de coroo@rE o monuln6odo potenciolde ropousoem om neunio. lA) plosmtico Protenos membrono do Somheiom .ontinuo: mnlenssdlo(No.) poro oro do cluloe nspoto5, (BlEs* bombeomenb comque silK'lporo dnrrc. {oz os iotu K sehnem mois.oncentrodos dentro clulo do doqueforu;o inreBoocor comoson5 No,. {ClCmo o Fembenoplosmlico bemmoisDoim1 oosons K doqueoosions No-, o quontrdodede K quesoi onc do clulo sup.oo quonridod ions No' que nfrc. de No cmpui.grol,o clulo perd cqrsospositivos. lsso qero um excesod corsosnooti@s dento do clulo em reooo oo meb *mo.

461

O impusonelaososepropgrer Ln1 nico senddon fibra neosa. Dendritossenpre con peo Na tuea1tada estmulo, membrana duzen o inpusoemdjeoaocopoceuatpor a que permnece ne despoarizada apenas nsonilsi issodz-se o impuso osono dendrlo 1.5 passagem celulpeto.O a{nio, por suavez, conduzo imde mo desegundo). Logo.asportasde potssio abem, permitindo sada extreniddes. .p isto se a desse on, prlsoemdie!o ssuas po queestem miorconcentro nteriorda longedo co?ocelular; issodiz sequeo i no no clu.Co isso, ocorre rpolrizoda pulsonervoso rxnio celulfugo. (Fig. 2,1.7) mcmbran4 .re retorna condio repouso. de (Fis.24.6) i .rrd.rL ,,u rl nrr..ti frt, i f I
A eslimulaode um neurnio seguea lei do udo-ou-nd. Isso signific que ou o estinlenso pfr excit o O potencial de ao que se estabelecena rea muo sufcientemente d membrn estimud perturba a rea vizinha, neunio, desencadeandopotencjalde o, o ou No existepotencialdeaomais evndo sudesporizo- esmxoprovo- nadaacontece. O c, ssim.uma ondn de despolrizes repo- forte ou nais frco; ee semFe igual indepen' e d ldzesque se propagaxo longo d menbra- deniemente intensiddedo estnulo.O me n psmticrdo neurnio.Essonda de propa- nor estmlo capz de gerar o potencial de ao go o impulso nervoso. denonrimdoesmulo limiar. f nxlrfiLi i f iL \f r\oi lf

lr|dri!o

de "Portos" do (No'l
Meio {

3i3.

j r*embrono citoplosmo {
potrsio K)
Entrodo de No'

i'ii:'.3' ds r

risuro 24. A despolorizoo polorizoo um iurnioocorrem de devido o ieroes pemeobilio nd eo plosmtico. umprlmirc Em instonte, dbrem*e"portos possosem" No', peml ndoo de de dodedqmembrono o entodode sronde quontidode d$esons clulo. no Comi$o, oumento quonlidde aiivqde cao positivo re Em obremses"pods pdsode nregi inlmod membrdno, provocondo despoorizoo. seg!ido, suo o do voltoo o de sem"de K, permllindo sodo srondequon dodeds* ns.Comisso, inrrior membrono A em ficorcom um excesode corsosnesolivos heporizo) despolorizoo lmo regido membrdno (ms). duroopenos cerco l,s milsimo sesundo de de

462

Neurni

- ,-:'.',. 1t,,,.,...
CoderonrveEol do d&io omplodo

Senridode desl@omento impukonerc$ do

nn inpl) que viajasse vebcidrde de r,/s levna enr'e s e quato scgudospara percorrer r distnciaqucvflida prta trlserao ecilo. Sc iosscrcalcnte essa vclocidde de con duo ncrvosanagirar, elascriau rnnal le to e de$oordenado.rc.prz de enfrenarstuarpjdas. esque exigjssemrespostas prcpgo pida dos i]pusos ncr\osos ^ pel. pcsena binh de milin g.lric, da qucrccobrc as fibrs nerloss.A brinh{de ie li, consttudapor carnadas concnrics de nlcnbnas plasntcs clLs glia, prin de d cipmcnlcclulsde Schwnn.EDtrcrs clulas giris quc cDvovc o axio c\icm pequenos espao!.os ndulos d Ranlier. onde a membranado neurio fica exposta. Nas tibas nevos{sDielinzd.s, inrpulso o nervoso.em lez de sc rropgafcontrnuamenle pelarembrana neurio. pula dretane 1ede do um rdulo de Rnviert{ra outro. Nesses neu nos nierizados, velocidadede propg.o do nnprso podc rtingir velociddcsdr ode de 200 /s (720 knvh) (Fig. 24.8)

Trnsmisso impulsonervoso do etre cluls: sinapses


Lln inrpulso transmitidode una clula a olra aavsdas sinpses(do gfego s,rrapJiJ, aaodejuntarl. A sinapse urnarego de con tato mullo prxir'o cDtrca ex[eidde do x no de ur nernioc a supeciede oufs chr l:.rq O jmpuhofevoso percorc o oxnjo ''a.;' comoumoondc de inversao potridod (dspa de rizo poirizool membrono do posmtico. Pode secompuoro mpusnruso q!do seqn cio de umofieiro de peos domin de em colocodos p.Ao coir,.do popovo.oquedode s!vizi nho No memlmnodo neunio, despolorzcode c umoreoprovoco desp rizoo roodiocei o o do ie.Acomporoo serio olndomelhorse codopeo do domins levoniosse imedioiomenre o quedo; aps iss porqucado eo do membrono repoorizose ogo en seguido suodespoorizqo.
Polencide o iiclro ra.il Aboinhodemie ino ormodo pormembrias d. uLos schwonn ou deo isodendrciros de nrolodosm .o mdos concriricos redd d x o nio. A boinho isoo ieurnio e permiieo honrmit so mok rpido do lmpuho nervoso. oxnio mie iNo nizodo, o impuko se proposo sohondo seqenciolp m e n r e e o s n d u o sd e R o i v e r .

Alelocdrdede oprgao do nnpusoe\oso na mebrnade u nexrio laria ene l0cn/se I rn/s.Tais lelociddes.entanio.so insuficiertesp:acoolderar rs res de adais de graode porte. E ua gfi. po exemplo.

463

las.Eas podemse lDtoolrosncurnid como cuassensori.s, musculrrcsou grndarcs. As ternrinaes um axDopodem est dc beecen1ujts sinapscs snultncas.Pof is$ u nico neunio estinul.dopodc gerar inrpusos que se popg a vriscluas. ( Srrrl,.i.i r r., i.r.lfr' r rL!("

Os cicntsls dentifcarr nris dc .tez que subncias atr comonelotrnsmissorcs. e tudoindicaque oulas sero descobeis. Enrrc j identificados osneurotransnissores desiacm (ou sea acetilcolin. adrenalina epinefrin), a (ou a nordrnalin norepinefrina), dopmi

\ rr\t\ roLLL\ar i rrr Na naiod d.s snapses n branff das cluasque fzem snapse estomuiCeos neurniostm suasternires axto prximas.mas no se rocam.H un pequeno nicas acoplads nrsculosr estnnlao a a nerespo entre s nenbraras ceuaes. lisve losa faz as clulas nruscnres contmfen se.A apenasao mcroscpioeletrnico,denorindo igaoentre as termnaos axnicase as cucspo sinptico o fend sinptic. cuj. lr s musculaes chamdasinaps nuromllscugura medeelre l0 e 50 nn (nnometrcs). lr e nela ocoe liberoda substrcianeuo cetilcolin.que estimula contr Quandoo impulsoneNosoatngeasextreni trnsnssoa dades doxniodaclulap snptica, neufomusculaJ. portan, ocore l o muscular.A snapse berao,nos csp.os sinpti.os de sLrstncias to. tambm uma simpsc qunic. (Fig. 2.1.10) qumcs denomind.sgenericmentenrrotrnsmissoresou medidores qumicos, Essas S Lr.L\t:ri .r. sbstncistm capacidade de se combinar com rcccptores pesentesna membran da clua psEIn agunstlpos de ncurnios. opotencalde sinptica. neladesencadeandoinpuso relaoso. aose Eopaga diretarentedo neurniopr-si o que assim se propaga. por npticopala o ps'sinptico.senintennediao Essetipo de sinapse. enlohcr a raicipao nedadores qunricos. de neufoan!nissores. de Nessccasoasclulaspr chnrdo sinpsequmica. (Fg.24.9) e ps sinpticasapresenli pontos de contato

l. !,. l r 'ri:].l

,t*

Figur 24.9 05 neuroirqnsmissores ormozenodos bo' flcom em sosmembronosos locolizodos exhemidqdes oxnios. fo5 dos o ihpuho nevos oz comquee$os bo5osundom mmbro se no d oxnl,lonondo .onldono espo su sinpti.. Os neurohonsmissores combinom-se r*epiores de membrono com d o sc l ulqs ps r inpi i c o s .C o m i 5 $ ,o s c o n o 5 i n l cosqs5oci odos oosreceprores obrem, se deixoodo enhqrionsNo'nq clulq s sinprlca. entrodo A ons desses provocq despolorizoo mem do bron,orisinndo impuh nervoso clulo. no um

464

must!loB esqullicos

ffi::i:

o^o o

o oo

Figuro 24.10 Nqssinopses neuromusculores io osextremidodes oxn onom ierminoes do ochotodos denominods plocosrerminon neuromwculores. pelos Ocurqre,substncio usodo indgenos envenenorponio5 po de fl.hs, oruoexormenre nveldos sinopses oo nevromurulores, bloqueondo estihuoo mscuo. o do Umopessoo nvnenodo prcuroe me quoid b qui romscuor ne! tinse mlsculoturc diofros o d mo, paroisondo resplroo. d entc susmenbranas. modo que adespolari de z.oda Inelnbranada clu1apr-sinpticainduz diretamente despolarizao clula psa da sinprca. estimulando-a. Essetipo de sinapse. conhecido cono sinapse eltric. pemie qxe o impuso neroso se propaguerapdmente um neunio a outro. de As sinapses etrcas ocorremno sstemanevoso cena dos veebrados, atundon sincrorizaode ceos movimentosrpidos.or exempo, o efexo de btilenlo .1pidod cudr de ceftos peixes, usndo por ees p! escpdos predadores. contodo po neurnios ceebris conectados sinapses por eticas. .rrrr.r Jll !, -\r,lff r Os celnierdos tm sisrcn nervosodifuso. uma vez que .s cusncrvossestoespahadas homogeneamerte to.lo o coTo do anipor al e no h nenhumrgocentrlizador con do trole nervoso.Um esdmuo que tinj qlquef pate do nim povoca um rco oca, que progessivamente pearedeeNosa. se espaha )r:rrx l fi i -r x /,(i L\

24,4 Sisterna nervoso em invertebrados


Apesa da gande semelhan funcional entre as clulasnervosas dos dilrentesanimas, granorga zaodo sislemanevosoapresena des vrices entre os dfrenes fios.

Com exceodos poferos. que no possuem cluls nervos.s,e dos cenrerados, qu por suem sstemnervoso difuso, todos os orros nimis prcsentm sistema nrvoso centralizdo. Nesselipo d sistemaneNoso exisleno: cais en quc h grnde concentrao neur de nios. onde ocorre a integrao dos estmulosre dos cebidos nervose a coordeno respostas. ds Nos equinodernos. po xemplo, o rgo cenlridor do sistemane oso un1 nel de clLrls nervossocalizado ao redor d boca; delepriem neros adis, que sefmificn por lodo o corpo. (Fig.24.11)

465

MOLUSCO

Figuro prseilom 24.ll Com*ceo doscelenbrcdos, bdos os ouhosgrlpsde dnimois sistemo nercso cenliolzcdo. equinodemos rsocntrolizodor um onlnercs prximo bco. Nos moluscos Nos o e nesos.Nosverlebrodos rgos cenhqlizoo os orlrpodos cnholizoo o oco erngnglios de neryoso ,oo nctolo q mdulo spinol.

Cadeia-sangionit Animais inveebrados dotadosde simetria possuemconcentraes bilateral geralmente de gngliosnervosos, clasnervosas denominadas gelocalizados diversas ern egiesdo copo._Em ral, os gngliosnaisdesenvolvidos situam-se na (gnglios esioda cabe4a cerebris), ondese10czam os principisrsosdos sentidos. diOs venos snslios unem-se atravsde feixes de fi que brasnervosas fornamcord6 nervodns. possuem Invertebrados copo segmentado de gealnenteum par de gngliosnervosos segpo mentocoryoml, spostos ao longo de dois cordesnervosos ventrais,formandoo quesedenomina cdi gangonar venfrI. Cada par de gnglioscoordena funesespecficas seg' as do mento onde se situa, enviandoinformaesaos gnglios cerebrais.Estes integam as inform' e as esecebidas coordenam atividadesgears

nervoso 24.5 Sistema em vertebrados


Nos veebrados,a maioria dascrlsner, vosasselocalizana cbe, fomandoo encflo, que selig medula espinl ou rqidin. Bstapercoe a egiomediana dorsaldo animal. O encfaloe a medulaespinafomarn o sispes tems ncrvoso central, ligado s diversas trvs tem nervosopeifrico, do do cor?o consttudoposnervos e pelos gngliG er(Tb.24.1) vosos.

Sistemanervoso central
Nos veebrados,o encfalosealojano interior do cnio e meduaespinal.no interio de um cnlexistentena coluna vertebral.O encfao e medusotmados por clulasda glia. po corposceuarcs neurnios por feixesde de e

466

cfloe medula.A pia-mter contmvasos pela nutrio e oxige' responsveis sangneos, Poder Fung$mn nao ds culas do sistemanervoso centra. (F19.24.12) Enlre s membanas aacnidee pia-mter preenchido pelo lquido cereh um espao sh coidao d in['m@ _. Neer que bospil (oulquidoceflorquidino), 0g06 eP6 d mub. osi'i.o ISNPI ,. o sNC e oE* ehh,odffi tambmcicul nascaviddes intemasdo encwnsnc l.*to,,stnd"to,d..) falo e da medula. O lquido cefaloaquidiano os mecncos sistemnerdo neroso rertbrodos. amortece choques m Tobelo Disdosislemo 24.l voso central contra os ossosdo crnio e da cobtunc Subncirs c cinzenla

si'r"*

"*

r" *i.b'or-

A camad mis extemdo encflotem cor po cinzentae formadaprincipalmente corpos celulares de neurnios.J a rego ncefica prinmaisintematem cor hanca e constuda po cipalmente fibas nenoss(denddtose axnios). A co brancase deve bainhade mielina querevesteasfibras. Na edul espinal,a disposiods sbstnciascinzente brancase inverte em elao oncfao: camda cinzenta intemae a ban a

Paesdoenotulo O encfalode todos os veebrados. desde peixesatmamferos, a mesma tem estrutua bp1es fundamentais o obo olftisica.Suas so vo. o crebo, o tmo, o lobo ptico, o cerebelo e o bulbo raquidiano (ou medulaoblonga). O tamanhoeltivo e a complexidadede cada uma desraspaes variam nos diferentesgrupos de veebrdose essa variaoestelacionada evouode cadgrupo e o seumodo de vid. (Fig.24.13)

Nleninges

perifrico Tnto o encfloquanto a medula espin SistemaneYo.so de sopotegidospor trs camadas tecido conjuntivo, genericamente meninges. denomindas O sistemanervosoperifrico consiitudo A meningeextema,marsspssa, du-md- pelos nrvos e pelos gngosnerv$ios, e su e ter: ameninge median aacnid; amas funo conectro sstemanervosocentral s ao do intema a pia-mte, fimemente aderid en- divens prtes copo do anim.

S!rdahcio Subd,n.iq

CEREBRO

ESPINAL MDUI

quo r*31m o 3hlmonrvoso de cnhol,nu ntigurc 24. | 2 A6 meninsis mombronos tecidoconiunfivo 3o do-o e prclesendo'o.

467

otroti- @ ce*r. @ r"r. apri..@ c".*d. O B,b rcquidton M.d,r" *pi""l @ Lobo O
Figurc24.3 Acimq,enctulo princi dos pois srupos de vedebrodos, mostrondo r o monho rellivo divereos dos reqies encelicos.No deiolhe, represenio; osquemri co do *qncio d resiesdo enctolode

as). osnervos J mistosconrD ranto fibrnssenquanto sllvs motoras conduzem e impusos nos Nrvos sofixesde fibras nevosas envol- dois sentidos, diversas das regiesdo corpopara tospor umacap recido de conjunrivo. ner- o sistema Nos neraosocentrale vice vesa. vos h vasos sangneos, esponsveis nupla trio dasfibrs nervosas. Neloscrnniaos As fibmspsentes neNospodemsertan nos 1l)denddtos comoaxnios, conduzerq que respc Nervos ligados ao encfaoso denomin nvmente, impulsos ososdsdivesas ne egies dos nrvos cranianos, enquanro nelaosligados do co',o ao sistema nervoso cenbde vice-ven. meduaespinlsodenominados nervos espiGnglios nervosossoaglomerados cof nisou rquidianos. de pos celulaes de neurnjoslocalizdosfor do Maferos. avese preispossuem dozepasrstemnervosocentral. Os gngiosparecem resde nervos cranianos! responsveis inerpet comopequenas diataes ceros neryos. em vodosrgos senridos, msculos dos dos e gnduas cabea, tambn de algns rgos da e Ncvo\ sensiivos. e nlsos motes intemos.Anfbios e peixesrnapenas pres dez de nervos cranianos. (Fig.24.14) De acordocom os tipos de fibas nervoss que apresentm, neflos podemserclassificos Nevos cspnais or aqudtrno\ dos em snsiaivos afrentes),motores (ou (ou eferertes) e mistos.Nevossensitivos os que sao Osnervos spinaisdispem-se parcso ern cntmsomentefrbas sensitivs.ou sej,que longo da medu,r par por vrteba.Cadanerconduzem inpulsos rgos sentidos dos dos pa vo do par liga-setaterlmente medulpor meo o sistemanervosocentral. Nervos mororesso de duas"razes",um locljzada posio em os que contmsomenre fibras motors. que mis dorsale ouIa, em posiomais ventt. condzemimpulsos do sisemneNoso centra A raiz dorsade um nervoespin fomada at os rgosefetuadoes (nscr os ou glndu- por fibras sensivs a aiz venrrI,por fibas e

N.'!os gnslios e n..!on\

468

(lll)Nervo lor
(lV) Nervo

\u

..

trclor
\

(Vll Nrvo

{ l )N e rv o ' \

Ir
lr gmeo

'.:

*-'- i,,r
(Vl)Nervo

voso

(l X )N ervo slosolornsio

de que ventrodo encfolo humon mostrondo dozepores nevoscronionos 05rsos os e Fisuro 24.14 Vi5o ho, e, 05 elesineeom.Em ozul,esioindcodsos ibrossensiiivos em veme os ibrosmoloros. paresde nevoscrofionos nuherodos lo Xl, de ocordo de como pontoemqueemersem encoo. do esr

469

motos. a raizdorsl (sensitiva) um nervo Se de espinal lesada, ptenervada eleperfor a por der sensibildade. sofrer, enanto. sen no paraisia rnuscuLar. sehouver J eso raizvenna tra (motora). ocoer prlisia dos mscuos inervdos,sem perda,porn,das sensaes de pesso, ternperaura, etc.(Fig.24.15) dor i$ CinS r\rinrN

Na raiz dorslde cadanervo espinh um gngljo,o gnglio e.spinI. ondese oclizmos coIos celulres neuniossensitivos. os dos J Crebro corposceures dos neuriosnotoreslocali zam-se denaodamedula, substnca n cinzenta. O crebro a parte mais desenvolv;dado Os nervosespinais anifican se perroda encfalo das aves e dos nanferos. Nele acontemedul osdiferenes e rmos ineNamosmscu- cem os inpulsos nenosos que nos permitem os,a pelee asvscers. Rmosdediferentes ner- pensar, reembrar tos e falar. O crebro . porvos poden inda sejuntr, foDnndo verdadei- tanto. o centro da nteigncia e do prendi?ado. ras redesnervosas. plexos nervosos. chamads Os cienstasj conseguirmelaborar um Na regio plexos, fibrsde um nervoes- napa do cebro, loclizandodiversasregies dos as pinal poden sereagrupr com fibras orginrias responsveis peo controled:r viso.da audio,

brado. As informaesvindas das dverss par tes do corpo, tnto atmvs dos nervos crnianos como de fibrs nervosas que percorrena medu aespinr, chcgmat res especficas enc do 1ao,chmds certros nevosos.onde so inte gradas pm ger ordens de ao na fbrma de impulsosnervosos. Essas ordensso enilidas s djversas pa(es do corpo atravs das fibr$ mororns presentesnos nevos craninosc espinas. (F i g.24.16)

24.6 Fisiologiado sistema nervosode vertebrados


Funesdo encfalo
O encfalo o rgo ce.tralizado do controc do tuncionnento do corpo de um vete-

do o1to, do pdi, dos movimenros auomti cos e das emoes. entrc outs. No entnro, po co ainda se sabe sobre os nelranismosque re gemopensmenioe a memr'a. Sbe-setJmbn que os hemisfrios cere hais direilo c esquerdo ontrolamarividades d; rentes-O hemisfrio direito est ssocido criatividddee s habiliddes astics, enquanro o henisfrioesquerdo estassocido habilida (Fig. 24.17) des anaticas matemticas. e

Roizdorsol ou posierior lssirivol

Roiz qholou

onlenor

tmoicrcl

Meduloepinol

Fisuro24.5 Por colunq do vertebrol um momero de mosrrondo vrtbrose porre mdulo (d do spinol sqJlo. viric lo|e.ole i'eiro visb ontorl. vi.rs do poliom O eiite{porol5io nonr,l) couso, e.pecre no l'umono, le5es .orzvenrrol reruos nois o quele'o o o.rolo dosmu:crlos ro dor esp

470

cerehrol *qoerdo desl*odo poromos como hemisB,io do humon Fqu.o 24.1 Acimo,de5enho nceolo neurnis psooproximodqmente cerco 35 blhsde de humono <onrem h; os podes inlernqs. encolo O fumonoco-oodosde-ors-omrhro,: e o d 4 l o. aboi: o e5ou d o d e to h e o tro n c o n re o l i co .cerebro e denominodo co'p" s, con*iodosihe si por umdrego hemse"os dl"ido em duos.a"d-, "s cereoro, --b'o qre ocoaodob lh"* de corpos celulo,es neJ.io' hJhrolcio de do colosoA 'eq o "up"{iciol zooooo' rteol o\umono cn ze lt o)c o; " r t ui. i e , c e re b ,qAo r;i to .rm o s e mo mprtodor ,

tiguro 24.17 Codhonr do c*bro h"mono 'eruol moshondoos ros moto_ rqs do ctexm um dot hehlsfris cerebrois os e reossensoriois crlex do no ouko.O crld crbrol esto dos momi{eros dividdo em mois d quorento disreosuncionolmenle ti ntos.C odo mo del o5 controlo umotividode e peci ti co. presefode A rreq!cerebois srondes do locionodos controle oo hce e dos maosexplicopor que esos podsdo corpo rfr tonlosensihilidod.

471

Embomaindaeslejamos engatinhando compreenso sistema na do nervoso, que nossospensamentos, sabemos ssntimentos erocs e eslo inlimamenl relacionados at viddes con celulaes gerrn que .aqussimasconies eltricas encfalono A atividade eltricado encalohumano comeoua sr esluddaern 1929oelomedrco cien(isla e HansBerger, Nessa ;poca,a nicaane. de delecaas raqussimas corenlese tricascrebrais encoslando era plaquinhas mtlicas diretamenle crebo. no Hoie.gras aos avanos da eletrnica, possveldtectar lividade a ellricado encto atravs dos ossos da peled cabea; e medem-se, nto, vottagens que mnimas, no ulapassam micovolts rnicrovolt (um 300 equivale 1 x jOr vott). a que egistd aiv:dade O aparelho elel.icado encalo o letroene cefalgrao.Esseaparelho consiste um medidoultra-sensve corem de rents ltica,doladod dois terminais mtJicos, letrodos,que capos tam as corentes elics.lJmdoselelodos, untado com umoastaesDecial que ajudaa conduzir coente elirica, colocado sobreo courocabeludo; o outro colocado sobe um ponlo neulroprximo, como o lobo da orelha,por exmplo. corrent A eltlcacapladapelosterinais conduzi, da alravesde osal o eleoencealgrao, amplifica corrente z que a e um regiso glcode suasvarias sobreum papeternmovimento_ Esse grico o eltroencealograma. (Fig.Q24.1-1 )

tisuroO24.1-l al Pssoo sehdo submetid det@.coloqrcmo Reoisho o um tB dosndos elhicos cerebroi( meio n elerroen"eolosroto por de As correntes elticas regisadsno eletoencefalograma aumentam e diminuem regularmenl, desenhando gicocom o aspeclode ondas, u Dpendendo locado do cfnio ondeo leodo cotocado, ondas s ettricasencelicas aPrsentam delerinado aspeco. H dierenleslipos ondas.Porexemplo, de quando estamos repo!em so, de olhosfeChados, encalo o apesenla fitmode aproximdamene um qu os cientislas dez ondaspo segundo, chamm ondas a||a, Ao abir de os oihos,ou concentrar ateno, imedialamente esseritmos attera, sur_ gindoondasirregulares, ondas beta. Quandoestamosadormecendo, as as ondasala e bta vo sendosubstitudas pelasondas leia. Duranteo sono profundo, aparcm ondasde ritmomaislento,as ondas dlta. O eleoencealograma um espelho atividad que da enceftica, Dermile deteclarcerlos dislrbiospsquicos mentas,como a epilepsia, e a presna lumoscrebais lesescausadas um acidenle_ po de ou ADe, sarda sensbilidaoe nodenos dos quioamenlos registro, cienlsias de os reconhecem o eleiroencelogama que revetapoucosobrea intincdssima atividade ncfalo. do Segundo els,seriacomose tenssemos anatisa lodos os lancesde umapartidade futobolapensouvindoas eaces d torcidapresente stdio. no

472

Tlno c hipotl.rmo

tro dos rnrisculos posturdo cofpo. sendo e rc sponsvel porcertoi rcfl exos.cono.forexen Todasrs meDsagcns scnsori.is. corexceao plo, o de contrao pupila do olho. da d.s prolcnicntcs dos rcceptorcs ofto. antes de A ponte consliludafrinciplnrentepor fi pelo tlmo. de tilgt o c(irLcx cei:bnl. pssam btus rcrvosasmel iAdrs que liganr o cex Estc umarcgiodc subincacnzenta localiz ccrcbrr .o cercbelo. .l cDt.co lrcnco cDcclico o crebo. e O bulbo quidino possui inport'tes O tlano atuacomo elraorelr{nsmisn pcos lovnen cenfosne ol\os.respons!eis pafao crtex cerebral. Llc de xnpusosner"osos tos da muscuturado co.o. rscuoscs dos peaconduodos unpusoss r.: respons\,el piratios e dn nscuturdo tubo digcsLi!o. gies apopiadasdo crebro onde eles devem tanbmno bnlbo que se locznrccnrrosncr vosos fes)nsveii peos rclcxos cc engoir, O hipot lm o, ta mb n c o n s i i i u d o fo r vomitaf e tossir. O bulbc prlicip, ind. d surstnci cnzcntr, oprincipal cenro iniegra coordenao diversoso!incnos corTrorris. de do d{s .Lvidadcs dos rgos vscerais,sendo cDteeles o de ctunirhr c co.rer. Um grupo de ur dos prcipis rcspoDslcispcl. homeostase ncurnios do bulbo, conhecido coro sislrm co.poral. fd7 ligaocDtrco sistcmerloso Ele eticulr. n n o cfebroalertae colrscente. c o sisrenraend{tcrio. rt{ndo na aLi\aode dilersas glndul{s eDdcrinas. o hipotlamo Creblo .uc conol a tenI'craLura corpor.I. regula o rFtite e o balanode gu o corpo e e enO crbelo rclponslel pea nanuteno !o\'ido emooe no cuporlrcnro seual. do equilbrio cor['od. graasa ee que podemos reaizaraes complexscono dadebTronco enceflico ciclera ou locar vioo. O cercbckrecebetulo aJtronco enccflico.forxdo pclo nescn aesdas diversaspartesdo cncllo sobre cfa]o.pelapontee pelmedr oblorg. (ou bul- posiods {rticues o gran de esliramer'ro e bcnr cono inbnnaesauditilas bo rquidixo). conectro c.cbro nedua espi- dos nrisck)s, ral. Aln de coordeare integrrasinlnnes e !suis.Com basenessas informaes, coodeqrechegamao encfalo. onco eDceflicocorl n: os movimentose orient pour cor?orl. o partesdo co). trol a tvdadede dversas Qndouma pae do co?o sc ovc, o ccrcbclo cooden11 movineotno oulra! pac! col d.i mesencfalo. poexerplo,ecebee coor O o .lc innnm.cs rclcrcntcs ao edo de cor- porris,ranter'do equilbrrc.(ig. 24.l8)

v,so

EOUBRO

Figuro 24.18 Resies do efctoo que coordenom o sumosIunes cor do p o . No c r ebr oe o identiicodos:oboron o ro Gmvede),o obo Po .ierolGm lorcno), o lobo occ piio {m roxo) o loboiemporo(emqzu) O cerebe estindicodo o encefahco, omorelo em

i r'

':

t'

Funesda medul espinal


Umadsfunesda meda espinal elabopaaceos estmulos rar resposts simpes como, po exemplo,qundopegamos objetoexcesum sivamentequentee o deixamoscair. Esssespostasmedues,denominadas tos rflexos, permitmo organismoreagh rapidamente em situaes emegncia, de antesmesmoque a nformochegueao cebroe o indivduo tome conscincia que esicontcendo. do A medulafuncionatambmcomouma est pa o encfao. Informaes o retransmisso colhidsns diversaspartesdo coryo chegm medua.de onde soretnsmidas encfalo o paaserem analisds. oulo lado.grande Po parte dasordens elbomdas encfalo no passa pela me(FiS.24.19) duaantes chega seus de os desnos.

Atos reflexos soespostas pela elboradas meduaem rcsposta ceos estmos. Quando retamos buscmente modeum objetoquena te, ou encohemos pemaaopisa ernum objeto a pontiagudo, estamosrealizando atos reflexos pelmedulaespinal. contolados qo (ou Rcfl rctuliatuprlclr) A clssic figula do mdicobatendo com um narteinhonojolho do pacienteilusta bemum de nossos reflexosmaissimples,o flexo otuitro (ou ptelar). Nesse tipo de rcflexo tomm pae apens dois tipos de newnios:um sensitivo, que percebea btida,e um moto. que estimuao mscuo coxaa eagir. da A maoria dos reflexos nedules mais comlexaque o reflexo rotuliaro, envolvendo, amdeneurnios sensitivos motorcs, e neurnios ssociativos loclizados inteior da medul. no O impulsoque atingea medu,alm de estimur os neurnios motores rcsponsveis pea o reflexa, estimula tambm outros qe nenos, conduzem impulsos encfo lo. (Fig.24.20)

Figuro Z.l9 A porle intemo mdulo, corcindo de aic, cnsludo princ;polmentecorpos por celulorer de neunios, enquonlo porle xlerno, .or o d por bronco, @nslitudo feix* de ffbrcs nervosos mi* li.izodos. E$es eix$, dnominodos gnricomnre lrotosnerc$s, o Eponwis peloconduo de impulsos direEos dos rcsi$ medulo o en. do porc controledvontde. Pensar, movimentaum b.aou muda expesso facil soexenplos de o tvidades volutrtrias. Muits outrasaes, pom, so autnomas ou involuntris. isto , ocoem independentemente nossavontade. de EJ(emplos atividadesinvolunr,rias os bde so iimentoscardcos, processo digesro, exo de a As esvountiasresultamda contrao de mscuos estiados esqueticos. esto que sob o contole do sistma nervoso perifco

Diviso funcional do sistemaneryosoperifrico (SNP)


Na espciehmna,diversasatividadesdo sistemanervososo conscientes esto sob o e

4 74

/.

Neurnio

Fisuro 24.20 Tipos orcrcfl*o. Acimo, esquerdo, de orco.elao simples, mono*inptico, qupor+ ou em poo opnosdois reur6nios, 5ensitircoi moror. u e Acimo, odneib, or@.relex compsro bissiroti.o ou sn oF, olemde, m reJr o s-n\itivoum mot po-iciooro-bem um rLnio Gscioti,o o",ner;e.o"io e lo olizodo inteiordo r \phol Abdx d.,oll"ede orc reldo<omneJdnio$ocioirc Jn -dLlo

voluntrioou somtico. asaes J involunt riasresutm contro muscuarurs da das lisa e cardc, pelo sisfemnervoso controlds perilrico utnomo, tambmchamdoinvoluntrio ou viscral. SNPvolunto

conduzen inpulsos sisiem do nevoso cenral aosmsculos esqueticos. corpoceulr O de ulnaibl motora SNPvolntrio locali, do fic zdodentro sisienanervoso do centra o axe nio vi diretamente encfalo da medulaar do ou o goqueinev. (Fig.24.21)

SNPutnomo O SNP vountrio ou somticorenpor funprovenienres mbienre do O SNP utomo ou scerl em por funoreagir a esmuos extemo. conslitud fbrs Ele por motoras que oegularo ambiente inemodo coryo, conrro-

475

Medulo espinol

Neurnio ossociolo Neurnio

go eetuodor

(msculo),

Recpl'ces do pele

Estmulo

ando tividdedossistemas dgestivo.cardiovascul,excetore endcrino. contmfibras le motors conduzem iue impusosdo sistema neF vosocentrlosmscuos isos dasvscers e musculatura corao. do Um ne o motor do SNP autnomodifere de um ne o motor do SNP voluntrio pelo fto de conterdois tipos de neurnios.u neunio p.-gnglior e outro ps-ganglionar.O corpo celula do neuniop gangljonarfic locaLizadodentro do sisemanervosocentral e seu axniovai t um gnglio, onde o impulso ne voso tansmitido sinapicamenie neurnio ao ps-ganglionar. corpocelulardo neurniops O sanglionarfica no intedor do gnglio nervosoe seuaxo conduzo estmuloneNosot o rgoefetuador. podeserum msculo ou que liso

Quanto esaotur,os ramosdo SNPA simpticoe prassimptico dferenpelalocalizao do gnglio via nevosa. n Enquanto gngios os dasvias simpticas localizam-se do d meo dula espinal. distntes rgoefetudor, do os gngliosdasvias prassimptjcas estolongedo sistemanervosocentr e prximos ou mesmo dentrodo rgoefetuador. As fihas ne osas simpticasparassimp e ticsinervm os mesmos rgosnas trabaLhn Enqunto dosranos estmula em oposio. um rgo, outrco inibe. o deternindo Essa ao antagnicmntm o funcionamentoeqlihado

O SNPAsimplico, modogeral. de estimula qe mobiizamenergia,permitindo ao oraes gnismoresponder situaesde estresse. Por o simptico responsvel pela exemplo, sistema dos pelo uacelerao btimentos cadacos. sngnea. aumento pelo SNP autnomo simptico mentoda presso da de e SNP autnomo parassimptico concentrao cr sangue pelaativano e geraldo corpo. odo metbolismo (SNPA) dividjdo em princiO SNP autnomo J o SNPApxrssimptico estimula qe palment tividades relaxantes. dois ramos:simpticoe prssimptico, como as reduquantopea esdo itmo cdcoe da pessosangnea. se distinguem tantopelestrutua (Fig.24.22) funo. entre outras.

476

S MPCO

)"

W::H;l
Figur 24.22 As viosnetuososhptlcas poro$impticos gonghorores, direm s so mos quonro posioo do gngio. N vio simptlco, gngliolocoizo se pertodo sistemo o nevosocnhol,orge do rgoque inerva. no voporsimptico, J ocorc o coiirrio:o grgiiose oclizo perto hesmo o! deiirodo rgoo vo r ,,1,r \ . l. if r , , r , r , i .i ' \.r1 ,::rr rf r ri ,.i L .,

dores, porm, a substncancux)rran!nisso no a meslapa.r or dos .nosdo SNPA. No Tantonos gngLios SNPA sinrpticoconxr SNPA prasslmplicoo neurotrnnlnssor . do nos .1o SN)A pa|assinplico ocore sinapses acetilcolin.coro Dassinapscs gnglionares. J quimrcasene os neurnospre gngnrarese no SNPA sinpco o neuromnsmissor, corl ps-gngionrres. Nos dois casos.a subsLncia poucasexcees. noradrenalin. Lma dessas a neurotasmisn dx !npse a acetilcolin. excees a fibra paassinptica glDglio ps Nas temnaesdos neu6nnrs ps g{nglio nnr que inerva as sndulas sudorprrs. cujo nans, que fazem sinapscom os agosefetM neufoansnissor a cetilcoin.

477

24.7 Distrbiosdo sistema nervoso


Acidente vascular cerebral (AVC)
Um distrbio gave do sistemanervoso o acidente vasula ceebrl (VC). Acidentes vsculesceebrispodem ser causados tanto peaobstruo umti, que leva isquede mia de umaeado cebro,comopor umaruptua aeria, seguidde derame.Os neurnios pelartdatingidaficam senoxialimentados genao moem, estabelcendo-se eso uma e dependem neuolgicaieversve. Os sintoms tanto da causado acidente(se po isquemiaou po. deane) quantoda localizaoe extsnso d reafetada.A pocentagem bitos entr de e, aspessos atingidaspo AVC de 20 a 30Ea, dos sobeviventes, muitos passama apesent poblemasmotorese de fala. Agunsdosftoesquepredispem AVC ao hipetenso taxa elevailde coso .erial, o lestercl no sang.re, obesidade, diabetemea pflulas anconcepcionais o hbito e to, o usode

viiuais.nuseas. los,diculdade nibios vmi e 4s seconc.entretc.c esdeenxaquerapoder por ser desencadeds divesosfatorcs,tais como tensoemocional,tensople-menstrual, jejum etc. fadiga,atividadefsic excessiv,

Doenasdegenerativasdo sistemaneYoso
Di!el}o. fiore.podem causff morlecelu em lar e degenero, maior ou menorescala, do tsesfatores podem mulasiema nervoso. ser infeceqiais.oga. p.icoud \ esg0icar. por picas.inroxico melai..poluio elc Ar donas osa5 nen degenerarjvas conhecid' rar' soa esclerose mltipl. a doetr Prkinde de so. a doetr Ilunlington e a docnade lzhimer. Esclerose ripa

mltipl semanifesta volta por A esclerose dos25 a 30 ano idde..endo de mai' freqenre nasmheres. Os primeims siniomassoalter e esda sensibilidade ftaquezamuscular.Com a progresso doea, podemocorerperdad da Ataques epilpticos capacidade andar,distbios emocionais, de iD continnciauini, qredas presso, de sudore Epilepsia no umadoena, sim. um sin e, seinrensaetc. o Quando nervophcoangido fomlas cltom,quepodeocorrerem djfeentes pode ocoer diplopia (visodupa). prefrem empegar nica(.Porissoceo(uore mtpa A escleose esultada destuio o plural "epilepsias"ou "ataques epilpticos". progre.siva bio mielina en\olve d que de As epilepsia' apare..em. maion. dor cna os nervo!ma\ \usclas aindadesconhe so sos. Ie' aDtes l8 anos idade podem cu. dos de e sa' diver.as.tai. como anomalias congnit.. ! a\ doenas degenera do sislema neno.o.infecDoen larkinson do lese deconenles traumalismo de can e. no,rumore. cerebri. Os ecanismor etc. fiio A doeryde Parkinsonnie.ra*egealpou lgicos nvolvidos epilepsia" ainda na" so e mentea pair dos 60 anosde ddee causad por ateraes neunios que constituema nos ''ub.Lncia nega e o corpoestrado. do's imCefalias portantes centrosmotoresdo crebro.A pessoa que Cetliaso doresde cbea podemse feiada passaa apresenta movimentoslentos, propagar pelaace.angindo denes o pesco rigrdez e os corporal lremorDconlolavel. de e alm esuiassociadafator\di\ersos acentuada a o. Suaorigem reduona quantidde dopamina" de como tenso emocionaldisios visuaise ho. substnci peos neuroFansmissora fabricda monic. hpeffo aerial. ir{es. sinbiie ec. neuniosdo corpoestido. A trxqua um tipo de cefaliaque t por ca periodjcamenle a pessoa secarceri7a e DocnHunringron de que femelade umador lalejaote. gerlmFne <o de a da cabea. en)Gqueca< fteqenemenLe A doen Huntinglotrcome se mA. aconpnlds fotofobi (verso luz), dis nifestpo vota dos40 anosde idade.A pesso de

474

doente perde progressivamente coordenao dos rnovimentos involunlrios, cpcidde in teectual e a memia. Esses sntomas so cusa dos pel moe de neurnios do cpo estido. A doena de Huntington heediti4 csda Por uma mutao gnica. DonadcAlzhe !el A doer de Alzheime surge pn dos 60 anosde idde. Com o passardos anos, pessoa perde progressivamente a memria, as capcddes de pender e de fala. Estudos neuolgicos mosm que ocoffem alteraes em divenos glupos de neurnios do crtex ceeb. A doen de Alzheimer, como de Hun ington, tarnbm hereditria. tendo odgem por mtao gnica.

Doenasinfecciosasdo sistemanervoso
Vrus, bctris,poto7-orios vermespoe dem prsito sistemanervoso,cusando doenas sravidde cuj depnde tpo de gendo te infeccoso, idadeda pesso da afetada de seu e Divesostipos de vrus podenatinsir as meninges(membnasque envolvemo sistema nevosocentral).causando mmingites viris. as Seo encfdlofor afetdo, fala-seem encfalites.

Sea meda espinlfor afetada, f-se poo. em mielile.Ossinromasda teccao | dependem vi in da rcgioatingide do dpo de vrus; incluemfe brc.dor de cabea. nusea\. vmiros. rigide/dr nucaoo casodasmeningires,pali\i Inu e casoda poliomielite). Ilce bacteridDas |nJnbm podem causa meningits. principaisbctrias As causadoas de meningitesoNesseria mer,;gifes (esponsvel peossutosepdmicot e Henophilusinluenz. Ebo sejmnais conuns em crianas. meas ningitesbactes podemaringn adultambrn tos. Os sintoms meningitesbacterianas ds so semelhnrei dsmeningire, o\ !ajs. embora nngr\e\.podendo levar enado coma o de e mofle.A. meningiF podem pre\etuda5 ser peL vacinao tratadas e com dntibiticos. O protozorioPsDodirnfalcpan calu sa a mltui crebal, que se desenvolveem cercade 2 a I 0% dospcientesDestes, cercd 257, Inonem em conseqncia infeco. da O vermeplteminto laen soiuD (a soliia do porco) pode,em ces casos,atingi o cebro,cusndo cisticecosecerebrI. A pessoadquirc doenaatravsd ingestode menioscontamnados com ovos de tnia-A larva do venne, o sr do ovo, atrvess parede intestinale penetana circulaosgne4 podendofomar cistosno crebrc.Os sintomas so semelhancsaosdsepilepsis.

.r lli

:l r,

Txtbhdduzid odoptodo do otigo "cetting ir togeileor e synop', deJeonMoR, publi(odono evisr,o vol. 258, I992. Sc,en.e,

prtes mundotm demonstrado a contao Pesquisadores divrsas de do que da qumicas ocorrem suamembrana clulamuscular que depend altras de plasmem tica.Essasalteraes provocdas umaprotena por pelosneurnios si so liberada nas napss neuomusculares. cintistas Os stochegando concluso que a liberao d dessaprotena, chamada agrina,podeajudaa comprendr melho lisiologia a nervosa. Evidncias que a aginaambmpodatuarem sinapses recentes sugerem cerebrais e eslaenvolvida fenmenos memda aprendizado. nos d e At o momenlo, enianto, maorpaftedos trabalhos no a sobr agrina tem se conprincipalmente facilidad se estudar pela centado iunes nas neuromusculares, de sse tipo de sinpse. problema estudar nclo a complexidade suasconexes O de o de nervosas. uma pequena Em rea enceflica milhars sinapses. h d rlizadas entre muitos tiposd nurnios. tornadifcil lsso descobrir queestocorrendo cdtipo o em de sinapse. por Cadaclulamuscular, contrrio, inervada umanicateminao ao nervosa. Essasimplicidade estrutural feitoda sinaps tem nuromuscularmatdal o idealpara

479

biogicos conexes das neryosas. "Sabemos maissobre se entender fundamentos os que neuromuscular sobrequalquer oua", diz o neurobiologisla l\rcMahan, sinapse Jack da Universidade Stanford. Estados de nos Unidos. Na dcada 1930, ostrabalhos nasjuns neuromusculares levaram descober de la de que as lerminaes um neurnio de motorestimulado liberam neurotransmissor o Essa em espao cercade50 nm- que acetilcolina. substnciase difunde umpequeno vai daterminao nevosa a membrana clulamuscular, da ondelase ligaa molcuat que las receptoras um na muscular. especicas, originando impulso rsulta contrao parecesimples, algumas conexes molecula" Apesarde essaseqncia eventos de para poduzia tansmisso sinapse. na res extrmamenle delicadas so necessrias a sinptica, exste umacomplexa maComoaponta[/lcMahan: "Paraocorrer transmisso quinaria essamaquinafia incluiminsculas boqumica". parteda cluanervosa, Da bolpreviamente armazenads interior terminao no d nervosa, sasquecontm acetilcolina, possaser instantaneamente quando nervo liberado de modoque o neurotransmissor o proienas, a de estimulado. ladoda clulamuscular, necessria presena diversas Do paraa acelilcolina, rgio sinapse. densidade na da incluindo cptores mmbrana d A por da protena eceptora actilcolina umasinapse, exemplo, da ordmd '10mil d m por quadado; molculas micromelro essadensidade cercade milvezesmaiorque m qualquer A ouraregio membrana clulamuscular. sinapse da da tambm contm altas para necessria destruir acetilcolina encear a concntraes enzima da colnesterase, e nervosa cesse. a conLraao muscular, logo estimulao [o que poena No finaldadcada 1980descobu-se a agrina a principal d sinalizaparainduzka ormao recptores acelilcoli dora,usadapelosneurnios motores dos de na e de outros da sinptica, najunoneuomuscular-agrina A componentes maquinaria fabricada corpocelulardo neurnio transporlada as extrmidades axnio, no e at do sendoeliminada espao no sinptico, ondemantm-se altaconcentrao, em modulando a transmisso sinalnervoso. do

l. Por queexisem diferenade porencia etrico(DDP) ente as1cesextemae inre na da nembrancelur?Qual faceda membrna positiv en relo out? 2. Definapotencil repouso. de en Qual seuvaornumico, nilivolts? 3. A quesedevex cxistncia potencia reposo?Porqtre do de a manteno dessepo|en , iJcoo'ome enipir: 4, Expliquecono ocorreo proccsso despolarizao membraado nernio. de da 5. O que potercial ao? de de amplitude, milivolts, en Quo valornumico srra 6. Expliquc conoocoeo Focesso de.epolarizo memhanrdo neurnn,. da 7. O qe o imp]lso nervoso? Exp;que resudamente conoocore supropagao ao ongoda melnbrana neunio. do 8, O quesignifica dizeque propago ;mpulso do nervoso cclulpeta dendrio no e ceufug xnio? no 9. O qcd;z a lei do tudo-ou-nada respost prr nerosa 10. Conceitue estmulo limiar. ll. O que a binh mielinaequalseupape conduo impuso dc n do nervoso? 12. O qe sosinapses neNosas? 13. Caacterize: qumics; a) sinapses
b) sin,pses neuromuscuares; _:iii.i,,:j:1,j_li::j,!.,.r:rr:,.,jjr.\n:.!:i.

c) sinapses eltrics.

481

442

5. (Acaf+SC)Osmediadorcs qumcos sirap o: m prolens. a) adrnlina. celilcolinaBloco 1. Neurnios e impulso nervoso l) drenalina, insulina. c) cetilcolira, protenas. r. (Mdckenzie-SP) tunesdesempeadas peAs d) dcetilcoina, os rgosde no$o corpo devem ser reaUzad, e) aelatin. isuina. hatuoniosamente. Pdd que isso ocor. exisLem os chamados strleDasmtegndorer,responsveis Bloco 2. ADtomia e fisiologia do sisternanevoy) de lividades.Esta lel coordno lodssss mos los referindoossisrems: Os 6. (PUC-RS) prineosanimas rpresendem a a) endcrinoe clrculatrio. Dmsistema rfloso. emborado tipo difso, rsto b) cjrcnlatrio e ex@tor. que s r.ramerte h nler concenaodc clD c) noso e espiratrio. las ndosas. form os: d) endcrjno nfloso. e e) circultio e spiatio. A. TESTES 2. (F. E. E. Queircz CE) A figu esquemariza un neunio.clula componnt recidoDewoso. do 7. (F.Objerivo'SP) considere sesuines os elemen I. encfalo IIl. neNos creieos . edula IV. neNosnquidiaros O sistemanenoso centa (SNC) constitudo a)Il eIIL b ) III e IV .
As sets 1. 2 e I indcm. rspectivamenre: ) dendrilo, cor?o ceular,axonio. b) dnio. dendrito.copo clul. c) dendrito. no. corpo cetnar. d) coTo ceul. dnio, denito.

c) I 1. d) IeIIL

e)treIv.

(Unesp)Quandoumalessoa encoslaa mo e u io quente, reagemediatameDte ela po meiodelmreflexo. Nesserotlexoleu oefe o tuadoreva o impusonenoso paal c) d temnaessensoriis clornpontdos de d) a\ temissensodais do napontados de e) os msc!os aexod do brao. (OsecSP) O refleo rotuliano.aquelque ocorc quandobalomoslevemenLe joe]no, estandoa no pemacruzdsobrea outra, n lipo de rflexo: a) do c1excerebra. d) nedud. b) bulb. e) dabascdocrcbro. 10. (Fuvest'SP)Em acideltes en que h sulpeitl de comprometimento coluna vertebl, a vin la dev ser cuidadosmentetransportada hospiao tal em posodeitadr , de prelrlcia, imobili zada.EsseprocedimenlovjsapreseNd a lregri dadeda coluna,pois en seuerior pasa: a) o nmo descedente ad. uja lcsopodo da hmoragias. ocasiond ssea, 160[[de levd leucm. dj b) a medula c) anEdulaespial, leso oja [(rle levd pdasia. d) o conjuntode nervoscranianos, cuj loso podelevar pialisia. podelevd plisia. e) merulassa, cujaleso 't

3. (tlFRS)

A natEza do impulso lefloso eeto qumica. e no somente eltrica. O impuso sc a) (!n una intonsidadeprcporciondl do dstnd. b) .on velocidade otu ndioi ora no. na fibr nerosa. que a da corente eltica num fio c) com a mesm intensida.le, qualquer que seja a itrtensidade do esnulo eima de u imid .l) c@ naior veocidale q@ a comte elLriq. ) mas rpidamenLn sinps qu na fibra. (F- C. Chagd SP) Co.sidere o seginte esqueM Il

A sinatse est ftpresentada em: a)L d)IV.

b)rr.
c) In.

444

rr. (Vunesp)Qundo voctemina dejosr uM p nda de flrtebol.con 90 ninutos de durao, voc lota queh um aun1o merc debatidasde do por seucoraopor minuto-O esponsvl iso o sistenaneroso: b) utnomosimptico. .) utnomopdassimptico. o) autnomoson{tico12. (FGV SP)Qualdosconjuntos conebl a) Estnul.o do simptico- liberaod aceb) Einula!o do puasimpiico liberao de

B. QUtrSTES DISCURSIVAS ll. (FuvesiSP)Djf@ncie um neurniodeu no. 14. (Fuv-SPlEpliquecono o mlusoneroso: ) sepropgatrvsda clDlnrvos. b) k tmnsmirede maclla paa outra. 15. (FuvestSP)Descreva sucesodosevenosque a ocoem a Pa.ltr do momentoem que un indv duo sole umaevepancada terdo dojoelh, !o qodo estsentado com a pernapendendo e livremente. 44o conse4ente. t r. (Faap SP) O que e comose divideo sisrema neNosoautnomo?

c) Estinulao do passiptico aceerao dos batimetos cdacos. d) Estimuhodo simplico- ret.danento dos batimentos cardacos. e) Esljmuao pamssimptico retardado mentodosbatimentoscaacos.

l. ADalisea figura abixoe aspond que sepde:

impulsostrdsmitldos lor 5 aFressa ritho ca.o daco. Combasenesas inlbrmes e no esquem, responala questes. s r) Nesseesqun.idertifique os Dmeros a . 1 b) Qual o ramo do sistemaner!sutnomo reslolsve peloumento fteqncjadeba da tds do coFo?Justiiquesuaresposta-

) Caracterize, usado a terminoloeia adequada e precis,ar paes apoDtadas esquem pe rc d selas nmesl, 2, 3 e 6. de b) O nero de nmdo 7 notor e inev lgum pae do corlo. Que tipo d p! es ne vo dverneN, a julg pelN idfomaes da trgua? Expquee justifique. c) Adftitindo que o neurnio:l sejamoior som tico. qual sua diferenq em lemos de via qu nenosa(tipodevi nervosa) rgo iner e vai qudo compadoa un vi a quepee' ce neurno8? Explque. d) Por que asnzes venlraisde um nervo espinal diferemdsrars dorsris? Expiquo. 2. "No cono existeumaregioespeciaizada, de nominada ndDlosino'rrial(ou nrcapasso). 3. Dura.te un esforomuscule prolonsado, @ore sohe a qua age a estimuo nnos do sis(e' aumentodos ntmos cardacoe respidno, Esse m urnomo. rclaoentreessa A regiocarda fnmenost associado continnao p( dos ca e o sislmanrvoses prcsentada sno cessos trablbomuscula. Discura,tendo em de quma.o aumertoda fieqnci irplss d vista o mecasmo da contrao,a nporrncia trmsmidos por 6 ret da o ritmo de batimentos de havermaioresteas cadaca espiralriad e cdaas, eDquto o aumento fteqrcia de na sociadas contrao mscuos. dos

485

4. Obr,\e

o e.qGmd 'fu rcpndn . que{c\

a ele rel..ioada..

Com slimulooda vio B

.,., lllhrr,
2 crc O b

,,,,,r tl l l l l l t,
10 0

Rgisho .nrrdes coroo, dos do com*olo d tmpo *gundos. em A soluo siolgicabana o cono 1,neec cua c va em seguidaao corao2. As contra .s dos oraesI e 2 so rcgistad! eft utu ciljndre gimtio, coo oi mostado paa o co' rao2. Os gricos de registrc eslo dieta, eima. A ba sobe osgificos indica a durao daestimdaoda via B (es$edai e da va A (di reita). Interprete os resultadoscuidadosmente praresponde! quests seguint6. s ) Qumdo asvid nenosasA ou B soestinula ds,os cor!s I e 2 respondem ni! d como mosta o registo: o co.ao2 respon deldo com u ligeiro t !o. Que explicao poderiaserald, tendoem vslaa experincia, pn os resultdos obtidose regisbdos? b) O que so.respetivamente. as as nerosas A e B, representadas figura? Justique sua n c) Qua a dilbrcnaentrea vid neryosaB e uma via nervosa(nao mosrda)que inerva un msculo comoo bceps?

486

You might also like