T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

SANAT VE TASARIM

BTKSEL RLYEF

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilir. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET- 1 .................................................................................................... 3 1. YAPIM RESM (ABLON) ................................................................................................ 3 1.1. Bitkisel Kompozisyon Aratrmas ............................................................................... 3 1.1.1. Geleneksel Motiflerin Analizi ............................................................................... 7 1.1.2. Motiflerin Konturel ekil Analizi........................................................................ 15 1.1.3. Motiflerin Plastik Analizi .................................................................................... 15 1.2. ablon Resim .............................................................................................................. 16 1.2.1. izgisel ablon Resmi......................................................................................... 16 1.2.2. Uygulama llerine Gre ablon...................................................................... 16 UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26 RENME FAALYET- 2 .................................................................................................. 27 2. MODELAJ- EKLLENDRME ....................................................................................... 27 2.1. Kabartma Modelaj Teknii ......................................................................................... 27 2.2. Modelaj Gereleri Kullanma....................................................................................... 28 2.3. Yapm Resimleri Okuma ............................................................................................ 29 2.4. Form Yorumlama........................................................................................................ 29 2.5. Modelaj Yntemleri .................................................................................................... 31 2.5.1. Gereleri Hazrlama............................................................................................. 31 2.5.2. Kil ile Plaka Yapma............................................................................................. 31 2.5.3. Plakann zerine ablon izimi.......................................................................... 32 2.5.4. Form zelliklerine Gre ekillendirme .............................................................. 32 2.5.5. Detay ve Doku Modelaj Yapma ......................................................................... 33 UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46 KAYNAKA ......................................................................................................................... 47

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN MESLEK / DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK 211GS0028 Sanat ve Tasarm Plastik Sanatlar Bitkisel Rlyef Heykel sanatnn rlyef ekillendirme kavramlarn, rlyef heykel eitlerini, bitkisel rlyef tasarmlarn, ablon desenler ve kil ile modelaj renme materyalidir. 40/ 32 n koulu yoktur. Geleneksel (bitkisel ) rlyef modeli yapmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda; model yapm resmini hazrlayp standartlarna gre geleneksel (bitkisel) rlyef modeli yapabileceksiniz. Amalar Bitkisel motifli kompozisyonu analiz ederek yapm resmi (ablon ) yapabileceksiniz. Kilden plaka hazrlayarak bitkisel motifli rlyef modelajn yapabileceksiniz. Donanml heykel atlyesi, modelaj gereleri, ekillendirme kili, sanat ile ilgili basl ve grsel kaynaklar. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalaryla kazandnz bilgileri deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, boyutlu plastik ekillendirme bilgisine sahip olan kii ada sanat gr kazanm demektir. Sanat tasarm, boyutlu ekillendirme, boyutlu formlar, kil ile modelaj, boyutlu formlarn plastik estetik duygusuna sahip olmak, kiiyi olumlu ynden etkilemektedir. Heykel Sanat dersi modllerini baaryla tamamlam olan bir renci, yaamnda boyutlu formlara ve ekillendirmelere yer vereceinden toplum iinde farkl bir yerde olacaktr. Sevgili renci, Rlyef ve oval modelaj- ekillendirme belirli kurallara dayal ve eitli modelaj aletleri, ara ve gereleriyle yaplmaldr. Bu gereleri doru kullanmak ve istenilen ekillendirme bilgilerini aldktan sonra altn alanda yapacan tasarmlar, uygulamalar daha anlalr olacaktr. boyutlu ekillendirme tasarmlarn taslak izimlerini kaliteli biimde yapmak daha sonraki ekillendirme modelaj ilerinde size yol gsterecektir. Yapmak istediklerini taslak kdn zerine eitli resim teknikleriyle izebilmek yararna olacaktr. Taslak yapm resmi okuyarak ve ekillendirme ilem srasn takip ederek, doru ekillendirme ve kaliteli bir i yapm olacaksnz. Hazrlanan bu modlde heykel sanatnn bitkisel rlyef ekillendirme kavramlarn, rlyef heykel eitlerini, bitkisel rlyef tasarmlarn, ablon desenler ve kil ile modelaj uygulamalarn ele alacaz. Geleneksel bitkisel motiflerden yararlanarak kompozisyon tasarlayp rlyef ekillendirme yapabileceksiniz. Modl baar ile tamamladnzda heykel sanat bitkisel rlyef ekillendirmeyi renmi ve sanat alannn eitli dallarnda bu bilgi ve becerileri kullanabileceksiniz.

RENME FAALYET- 1 RENME FAALYET- 1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, donanml heykel atlyesi ortam salandnda Geleneksel bitkisel rlyef modeli, yapm resmini hazrlayp (ablonu ) doru olarak uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA
niversite ve ehir ktphanelerinde sanat kitaplarndan geleneksel bitkisel motifleri ve kavramlar aratrabilirsiniz. Geleneksel bitkisel motiflerden oluan kompozisyonlarla ilgili basl ve grsel kaynaklar inceleyebilirsiniz. Seluklu ve Osmanl ta oymaclk ve ini ssleme sanatnn bitkisel motiflerinden oluan kompozisyon fotokopileri dosyas yapabilirsiniz. Rlyef eitleri hakknda bilgi toplayabilirsiniz.

1. YAPIM RESM (ABLON)

1.1. Bitkisel Kompozisyon Aratrmas
Geni anlamda ett, plastik sanatlarda n aratrma, n hazrlk ve model hazrlama gibi kavramlar kapsar. Heykelde ett, bir eser kk veya tam lekli model gibi alglanrken, resimde eskiz ve taslak, mimaride proje ve maket bu kavramn karl gibidir. Ett belli bir konuyu inceleyen, aratran n alma veya eserdir. Klasik rlyeflerden kopya veya ett yapmak, sanat ve tasarm eitiminin bir basamadr. Heykel sanatnn kabartma almalarnda evrensel eserlerden yararlanlr. lk alardan balayan, Smer ve Msr, Eski Yunan, Roma, Rnesans, Modern, Trk ve slam Sanatlarn eserlerinden ekillendirmeler yaplr. Bitki motifli rlyef temelleri, Orta Asya ya kadar uzanan Karahanl, Gazneli ve Byk Seluklular dneminde gelierek gnmzde de devam etmektedir. Bitkisel kompozisyon aratrmalar ile Trk-slam Sanatn ve Anadoluda kurulan eski kltrleri tanma frsat bulunur. zellikle de mimaride gelenek ve yenilii iinde tayan bir slup birliine eriilir. Bu dnemlerde ki, zellikle mimari eserlerde yaplm olan oymaclk eserleri ve ta kabartmalar esiz kaynaklardr. (Resim 1.1.a.).

Resim 1.1.a : Bitkisel rlyef kompozisyon ( Bursa Yeil Camii, pencere st rlyefi)

Bitki motif eitleri ta oymaclkta, seramikte, freskolarda, dekoratif panolarda tekniin getirdii zelliklere dayanarak o teknie zel olarak snflandrlabilir. Bir motifin oymaclkta ve seramik sslemesinde kullanm farkldr. zellikle geleneksel motifler seildiinde teknie gre uyarlamak gerekir. Geleneksel Trk Sanatnda kullanlm kaynak motiflerden bazlarn, tekniklere ayrmadan inceleyeceiz. Dekoratif oymaclk iinde bitkisel kompozisyonlarn yan sra harfler ve yazlar da yer almtr. Bitkilerin iinde yazlar da kaynatrarak ta oymackta sk kullanlan bir yntem olmutur (Resim 1.1.b.).

Resim 1.1.b: Bitki ve harflerle rlyef kompozisyon ( Bursa Yeil Camii, pencere st rlyefi)

Bitkisel rlyef uygulamalar bir ornament ( btnden ayrnt ) seilerek kopya yaplarak gerekletirilir. Orijinal desene sadk kalnarak ayn lde, byterek veya klterek ett yaplr. Bir ok deerli eserden konuya uygun rnek seilerek uygulama gerekletirilir. Bu uygulama gruplar veya bir grup oluturarak gerekletirilebilir (Resim 1.1.c.).

Resim 1.1.c: Bitkisel rlyef kompozisyon ornamenti ( ayrnts ) (Bursa Yeil Camii, duvar rlyefi)

1.1.1. Geleneksel Motiflerin Analizi

Geleneksel motiflerin arasnda en ok kullanlan motifler aada yer alr.

Rumi Motifler
Rumi, "Anadolulu" demektir. Ayn zamanda "Seluki" de denilir. Rumi motifler daha fazla inilerde, ta ve ahap oymaclnda, el yazma ve kumalarda kullanlmtr. Rumi motifler, XI yy.'da Seluklu Trkleri tarafndan kullanlmaya balanmtr. Orta Asya'nn geleneksel "Hayvan slubu", kendine zg bir stilizasyonla tm ssleme sanatn etkilemitir. Tavan, balk, kurt, ku gibi hayvanlar stilize edilmitir. Balang dneminde, hayvan figrlerinin tannmas ve gereklilikleri korunmutur. Daha sonra eitli detaylar atarak klasik Rumi slubu ortaya kmtr. Rumilerde kullanlan, XI yy'dan sonra hayvan motiflerinden vazgeerek tamamen geometrik, bitkisel ve yaz motiflerine arlk verilmitir. Rumi motiflerle yaplan eserlere "Rumi slup" eserleri denilir. Rumi motifler, izim zelliklerine ve kullanldklar yerlere gre deiik isimlerle anlrlar. Sarlma rumi, sencide rumi, hurda rumi, ortaba rumi, ayrma rumi, iplik rumi, tepelik rumi, ilemeli rumi isimleri verilir. Bitki motiflerin dnda hayvan ve insan figrleri motifleri de kullanlr(ekil 1.1.1.a.).

ekil 1.1.1.a : Rumi motiflerden semeler

Rumi motifleri kullanarak kompozisyonlar elde edilir. Gnmzde de motiflere sadk kalnarak kompozisyonlar yaplr. Kompozisyonlar friz, elips veya daire, kareler ve dikdrtgenler iine yerletirilebilir. Kompozisyonun geliimine gre ak ve kapal eitleri yaplr (ekil 1.1.1.b.). Ak kompozisyon her yne geliir. Kapal ise kendi iinde bal, daire veya kareler iinde geliir.

ekil 1.1.1.b: Rumi motifli kapal ve ak kompozisyon

Hatayi Motifler
Kayna belli olmayacak ekilde stilize edilen iek ve yapraklardan oluan desene denilir. Kayna Orta Asya olup in Sanat etkisiyle gelien ssleme tarzdr. iek ve yapraklar alttan, stten ve yandan izilerek trleri kesin olarak belli olmayan motifler kullanlr. Bir, iki ve ok yaprakl iek motifleri, ortas gbekli be yaprakl, tekerlek grnmnde olan iek motifleri olarak grnrler (ekil 1.1.1.c).

ekil 1.1.1.c: Hatayi motiflerden kompozisyon

Mnhaniler
Eri anlamna da gelen bu motifler el yazma kitaplarnda kullanlr. Detaylarn iri olmalar rlyef uygulamalarnda tercih edilir (ekil 1.1.1.d.).

ekil 1.1.1.d: Mnhani motifleri

Bulutlar
XV. yzyldan itibaren ini sslemelerinde kullanlan "in bulutu" ad da verilen, su buharnn eitli grntlerinden stilize edilerek elde edilmi motiflerdir.

in Tamani
Uzak Dou kkenli, yan yana uzanan iki dalgal izgiyle ikisi altta biri stte olmak zere yuvarlak benekten oluan motiflerdir.

Saz Yolu
XVI. yzyln ilk yarsnda Osmanl saraynda gelitirilen bir stildir. "Kvrak dal" ad da verilir. Seramik sslemede bu tarzda tarama, aktma, noktalama ve glgeleme teknikleri kullanlr (ekil 1.1.1.e).

10

ekil 1.1.1.e: Kvrak dal motifli friz kompozisyon

11

Naturalist Bitki Motifleri

Stilize edilerek naturalist (gereki) biimde bitki motifleri kullanlr.

Trk Rokokosu Tarz Motifleri

Trk rokokosu tarz motifler tamamen iek ve yaprak motifleri arlkldr. Buket, sepet iinde, vazoda dzenlenmi ekilde kullanlmlardr. eitli geometrik formlarn iine yerletirilen motifler iinde zencerek. (ekil 1.1.1.f.) ve minber rnekleri ( ekil 1.1.1.g.) biimlendirmeye ok elverilidir.

ekil 1.1.1.f: Zencerek kompozisyon

12

ekil 1.1.1.g: Minber rneinden begen iinde bitkisel kompozisyon

emseler ve Rozetler
Oval formlar iinde oluan motiflere emse ve daire eklinde olan motifle ise rozet denilir. Her eit sslemelerde kullanlr ( ekil 1.1.1..).

13

ekil 1.1.1..: Rozet kompozisyon

Motifleri inceledikten sonra kompozisyon oluturma iine geilir. Hazr bir kompozisyon da kullanlabilir. stenilirse motiflerden yararlanlarak yeni kompozisyonlar retebilir. Kompozisyon kurallar burada da geerlidir. Denge, ritm, simetri ve asimetri kompozisyonun yaplmasnda dikkat edilecek hususlardr. Kompozisyonlar kare, dikdrtgen, oval veya daire ekilleri iinde yer alabilir. Bunlarn yan sra dier begen, altgen, friz veya zgn ekillerin iine de kompozisyonlar yaplabilir ( Resim 1.1.1.h.).

14

Resim 1.1.1.h: zgn ekiller iinde bitkisel kompozisyonlar

1.1.2. Motiflerin Konturel ekil Analizi

Bitkisel motiflerin aratrlmasndan sonra seilen desene konturel ekil analizi yaplr. Rlyef uygulama zelliklerine dayanarak seilen motifin buna uygunluu tespit edilir. Bir ok motif kabartmaya uygun olmazken kimi motiflerin detaylarn deitirerek rlyef uygulamasna uygun bir desen yaplr. Bu uygulamaya motif ve kompozisyon seerken yaplacak rlyef bykl, uygulanacak modelaj teknii, kullanlacak kil eidi de gz nnde bulundurulur. Bu konuda retmeninizden yardm alabilirsiniz.

1.1.3. Motiflerin Plastik Analizi

Plastik analiz, motif ekillerinin incelenmesi, kabartmalar iin uygunluu ve motif kompozisyonunun kabart yksekliklerinin belirlenmesi anlamna gelir. Kabartma rlyef ykseklikleri desenin zerine tonlama ile belirtilir. Her ton bir kabart seviyesi olarak dnlerek tonlama yaplr. Plastik analiz, rlyefin nasl grlecei konusunda yardmc olmaktadr.

15

1.2. ablon Resim

ablon resim, modelaj aamasnda gerekli olan ve ynlendirici olan izgisel desendir. izgisel ablon resmin yan sra kabartmann boyutlu eklini ve tonlamayla kabart katlar gsterilmi resim de kullanlr.

1.2.1. izgisel ablon Resmi

ablon, seilen orijinal bitki motifli ornamentin istenilen lde bytlerek yaplan resimdir. Kontur (snr) izgileri izilerek elde edilir ve ablon kilden plakann zerine izilerek model yapmna geilir. izgisel ablonu kilden yaplan plaka zerine yerletirme ve kalemlerle deseni izme iine ablon aktarma denilir. Bu ablon plakann zerine modelaj kaleminin ucu ile izilerek aktarlr. ablon plakadan alnr ve izgiler tekrar edilir, daha sonra modelaja geilir (ekil 1.2.1.).

ekil 1.2.1: izgisel ablon resim rnei

1.2.2. Uygulama llerine Gre ablon

Plastik sanatlarda tasarm ve uygulamay kolaylatran ya da ynlendiren, bir zgara oluturacak biimde dizilmi iki boyutlu geometrik birimlerin her biri modldr. En ok kullanlan modl kare biimidir. Dikdrtgen, ekenar, gen, altgen ve daire modlleri de kullanlr. Belli bir modle dayanarak gerekletirilen tasarmlara ve yaplara da modler ad verilir.

16

Bir ok kompozisyon eitlerinde modler sistem kullanlr. Bir motifin tekrarlanmasndan oluan kompozisyonlarda modl tespit edilir ve sadece modln ablon resmi yaplr. Modler sistem kabartmalarda da kullanlr. Bir modelden elde edilen kalplar ve dkmler daha sonra birletirilerek kompozisyonun btn elde edilir (Resim1.2.2).

Resim1.2.2: Friz kompozisyonun modl birimleri

Kk lekli ablon resim yapldktan sonra, kabartmann gerek uygulama lleri belirlenir ve o llere bal ablon desen bytlr. Bu ablon desen naylon zerine izilerek pratik zm elde edilir.

17

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

Yapm Resmi (ablon)
Aadaki ilemleri tamamladnzda model yapm resmi ve rlyefinin ablon resmini yapm olacaksnz ( Resim 1).

Resim 1:Yapm resmi tasla

18

Kullanlacak Ara ve Gereler Geleneksel bitkisel motiflerden kompozisyon rnekleri Resim gereleri Resim masas Desen bytme makinesi Ikl masa

Uygulamada kullanlacak ara gereleri temin ediniz ve uygulama masasna dizin. Aadaki ilemleri srasna gre ve dikkatli olarak yapnz. Bitkisel motif aratrmas yapnz ( Resim 2 ) n aratrma yaptnz desenlerin analizlerini yapnz. Kabartma uygulamasna uygunluunu tespit etmek iin retmeninize bavurunuz.

Resim 2: Bitkisel motif aratrmas yapmak

Motiflerden kompozisyon iziniz (Resim 3.). Hazr kompozisyon seebilirsiniz. Kendiniz de motifleri birletirerek kompozisyon yapabilirsiniz.

19

Resim 3: Bitkisel motifli kompozisyon rnekleri

20

lekli ablon resmi iziniz (Resim 4.). Dzgn izgilerle kk lekte deseni kl masa kullanarak izin.

Resim 4: Kk lekli ablon resmi deseni

Seilen bitkisel motifli desenin plastik analizini yapnz (Resim 5.). Bitkisel motifli rneinin plastik analizini eskiz niteliinde desen yaparak da yapabilirsiniz. Amacnz rlyefin kabart seviyelerini belirlemek olsun.

Resim 5: Plastik analiz yapm deseni

21

ablon resminizi bytnz ( Resim 6). Bytme makinesinin yerini ve ortam hazrlaynz. Kullanacanz kd yansma duvarna sabitleyiniz. retmeninizin eliinde bytme makinesini altrnz ve uygulama llerini yansma resminde ayarlaynz.

Resim 6: Deseni bytmek

ablon izimini yapnz ( Resim 7). Deseni dikkatli ve koyu renkli kalemlerle aktarnz. Ayrntlara zen gsteriniz.

Resim 7: ablon deseni izmek

22

ablon desenini keeli kalemle tekrar ediniz ( Resim 8) Kt ablon kullandysanz keeli kalem ile tekrar yapnz.

Resim 8: Keeli kalemlerle deseni tekrar etmek

Yapm resim desenlerinden yararlanabilir veya rnek desen olarak kullanabilirsiniz.(Resim 9.a.b.c.)

23

Resim 9.a.b.c.: Yapm resim ablon desenleri

almalarnz deerlendirme leiyle denetleyiniz.

24

Deerlendirme lei- 1
Modl Ad : Bitkisel rlyef renci Ad:

Snf Ve r.Nu: Uygulama Faaliyeti : Yapm resmi (ablon ) Aklama : Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET veya HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Gzlenecek Davranlar Evet Hayr Rlyef eitleri ve kavramlar hakknda aratrma yaptnz m? Geleneksel Milli motifleri aratrdnz m? Geleneksel bitkisel motif rnekleri topladnz m? Setiiniz motiflerin analizini yaptnz m? izgilerle motif kompozisyonu yaptnz m? Bitkisel kompozisyona plastik analiz yaptnz m? Bitkisel rlyefin ablon desenini izdiniz mi? Atlye ortamnda dzenli ve disiplinli oldunuz mu? Ara gereleri amalarna uygun kullandnz m? renme sorularnn hepsini doru cevapladnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme kriterlerinde iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor.HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. Bilgilerinizi belirlemeniz iin doru ve yanl cmleler verilmitir. Cmle doru ise parantezin iine D, cmle yanl ise parantezin iine Y harfi iaretleyiniz.

1. lme Sorular
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ( ) Geleneksel bitki motifleri gnmzde artk kullanlmaz. ( ) Rumi Anadolulu anlamna gelmektedir. ( ) Friz kompozisyon su, yol ve erit eklinde dizilmi kompozisyon eklidir. ( )"Kvrak dal" ad da verilir Saz yolu XVI. yzyln ilk yarsnda Osmanl Saray'nda gelitirilen bir stildir. ( ) ablon, seilen orijinal bitki motifli ornamenti istenilen lde byterek yaplan izgisel resimdir. ( ) Daire eklinde olan motifle rozet denilmez ( ) Kontur izgisi bir nesnenin ayrnt izgileridir. ( ) Oval formlar iinde oluan motiflere emse denilir.

( ) Kullanlan ara- gereleri arkadalarmza toplatrz.

( ) Bitkisel kompozisyonlar kare, dikdrtgen, oval ve daireler iine yerletirilmez.

DEERLENDRME
Cevaplarnz modln sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Cevaplarnz doru ise deerlendirme kriterlerine geiniz.

26

RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET- 2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, donanml heykel atlyesi ortam salandnda; plastik ekillendirme olanaklaryla geleneksel bitkisel rlyef modelajn doru olarak uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA
niversite ve ehir ktphanelerinde Heykel sanat kitaplarndan rlyef ve oval ekillendirme kavramlarn aratrabilirsiniz. Geleneksel bitkisel rlyefler ile ilgili basl ve grsel kaynaklar inceleyebilirsiniz.

2. MODELAJ- EKLLENDRME
2.1. Kabartma Modelaj Teknii
Heykel sanatnda kil ile ekillendirme, elle ve yardmc gerelerle yaplr. Tek para eser olmasndan dolay seri retimden farkl olarak daha yksek sanatsal deeri vardr. Modelaj da denilen ekillendirmeler daha ok model hazrlama veya amotlu kili seramik frnlarda piirerek yaplr. Doal objelerin incelemelerinden, geometrik rlyeflerden, insan figrlerinden ant yapmna kadar kil ile ekillendirme, temel ekillendirme tekniklerinden biridir. Btn bu almalarn her birinin kendine zgn ekillendirme zellikleri vardr. Yine de rlyef, bst - kafa ve figr ekillendirmeleri diye gruplar hline getirilir ( Resim 2.1.).

Resim 2.1: Rlyef modelaj atlyesi

27

2.2. Modelaj Gereleri Kullanma

Rlyef sehpalar, rlyef almasn koyabilecek, nnde rahat oturabilecek veya ayakta durabilecek bir aratr. Metal veya ahap, ayakl veya masa st modelleri bulunur. Rlyefin duvara bal olmasndan kaynaklanan zelliinden dolay rlyef ekillendirmesi de yaplrken o ortama yakn uygulanmas gereklidir. Ik kayna ekillendirme yaplrken ok nemlidir. Monte edilecek yere en yakn k olmasna da dikkat edilir ( Resim 2.2.a).

Resim 2.2.a: Rlyef sehpas

Modelaj kalemleri, btn ekillendirme etaplarnda kullanlr. Elle ekillendirmenin yan sra eitli malzemelerden ( plastik, ahap, metal ) yaplan, dz veya kakl ular olan gereler de kullanlr (Resim 2.2.b ).

28

Resim 2.2.b: Modelaj kalemleri

Dier gereler, spatula ve keskiler ekillendirme esnasnda ve al dkm ilerinde yardmc gerelerdir. eitli boyda leenler ve kovalar, ahap ta ve tahtalar, ahap ereveler, saklama amal torba ve bezler, fralar vb. gereler de kullanlr.

2.3. Yapm Resimleri Okuma

Bu aamada elinizde bulunan izgisel desenin orijinal hliyle konuya ve ekillendirmeye elverili olup olmad analiz edilir. Bir ok desen ok gzel ve ekici olmalarna ramen heykel rlyef uygulamalarna uygunluk salamaz. Bu nedenle desen rlyef ekillendirmesine uygun hle getirilir. rnein; bir ok ince detay kalnlatrlr, kk ve ekillendirmede kaybolacak ayrntlar da silinebilir. Size kendiniz tarafndan seilmeyen desen verildii zaman da bu analizi yaparak kar tarafa bildirmeniz gerekecektir. Bir ok desenin rlyefte orijinale bal olamayaca ve sebepleri rlyef sipari verene anlatlmaldr.

2.4. Form Yorumlama

Yaplacak olan rlyefin formu belirlenmelidir. Bunu yaparken izgisel desenin zerine kabartnn ykseklikleri belirlenir. Alak ve derinde kalacak detaylar daha koyu, yksekte olanlar daha ak tonlayarak kabartnn formu ortaya karlr. Yaplacak formlar net ekilde desende grlr. Serbest rlyef almalarnda formlarda gereki, sluplatrma veya deformasyon anlatm yntemleri kullanlr.

29

Gereki anlatm, natralist anlatm da denilir. Sanat yaptnda doal gereklii hibir deiime uratmadan yaplan eserlere verilen addr. Heykel sanatnda natralist anlatm ile yaplan eski Yunan, Roma sanat ve Rnesans eserlerinde grlr. Stilizasyon (sluplatrma), doadaki biimlerin (bitki, hayvan, insan) ematikletirerek, yalnlatrarak yanstlmasdr. .Belli llerde benzetme, soyutlama ve deformasyonu ierir. Stilizasyon sonucu doadan alnan objeyi aynen yanstmaz, onu anmsatr. rnein; bir aacn, stilizasyon sonucu sadece aa olduunu tanmak yeterli oluyor, dier detaylarn nemi kalmyor ( Resim 2.4.).

Resim 2.4.: Bitkisel rlyef kompozisyon ornamenti ( ayrnts ) ( Bursa Yeil Camii, pencere st rlyefi)

Deformasyon ( biimi bozma, biimsizletirme ), doadan alnan objelerin stilizasyonu, soyutlanmas yan sra doada rastlanmayacak ekilde deitirilmesidir. rnein; insan figrlerinin inanlmaz biimde incelip uzamalar deformasyon iin bir rnektir.

30

2.5. Modelaj Yntemleri

Modelaj (Franszcada modelage), kil ve balmumu gibi kolayca biimlendirilebilen maddeleri, yaplacak heykellere model hazrlamak zere hacimli olarak biimlendirme, taslak yapma iidir. Bu ileri yapan kiiye de modelci ad verilir. Plastik sanatlarda model ise bakarak benzetilmeye allan nesneler veya figrlerdir.

2.5.1. Gereleri Hazrlama

Rlyef altl, rlyefin sabit kalmas iin gerekli olan geretir. Tahtadan yaplr ve rlyef llerinde olur. Rlyefin ortalarnda kalacak ekilde iki yatay ta ivilenir. Ama kilin aaya kaymamasdr. Kilden plaka zerine yapldktan sonra rlyef sehpasnn zerine koyulur ve orada allr. Kili kvama getirmek, uygulamada kullanlacak olan kilin kvama getirme iidir. Kil sulu kvamda ise suyu al masasnda alnr. Mermer masada ise kil homojen hale getirilir. (Resim 2.3.1.)

Resim 2.3.1: Kili al masada kvama getirme

2.5.2. Kil ile Plaka Yapma

Bu aamada kilden gerekli llerde plakann yaplmas amalanr. Daha nce belirlenen llerde yaplan ablon, altlk zerine izilir. Bu detay deil, sadece rlyefin llerini belirlemek iin izilir. Yorulan kil, paralar hlinde tahta altln zerine sktrlarak yaptrlr. Kilden plaka 2-3 cm kalnlna ulaana kadar kil eklenir. Ispatula yardmyla plakann yzeyi dzlenir.

31

2.5.3. Plakann zerine ablon izimi

Kilden yaplan plakann zerine izilen ablon yerletirilir. Modelaj kalemlerinin sivri ularyla desen bastrlarak plakann zerine izilir. ablonu kaldrdktan sonra desen tekrar izilir. Rlyef seviyeleri iaretlenerek ekillendirmeye geilir (Resim 2.3.3.).

Resim 2.3.3: Kilden plakann zerine modelaj kalemleriyle desenin izilmesi

2.5.4. Form zelliklerine Gre ekillendirme

Form zelliklerine gre ekillendirme, izilen ablonu ve modeli takip ederek, girintili kntl deerler aramaktr. Ornamentin (ayrntnn) genel kabartma ve detaylarn kabartma deerleri bulunur. zellikle bitki motiflerin detaylarnn birbirinin iinden, altndan, karmaa iinde olmasnn verdii zorlua modelajda dikkat edilir ( Resim 2.3.4.).

Resim 2.3.4: Girintili kntl deerler arama

Orijinal modeli takip ederek kabart seviyelerin ekillendirmesi yaplr. Kabart seviye ykseklikleri tespiti konusunda retmeninize danarak ekillendirin. Rlyefin byklne gre kabart ykseklikleri belirlenecektir.

32

Motiflerin detaylarna dikkat edilerek ( yaprak, iek ) btn kaybetmeden kabartma tamamlanr (Resim 2.3.4.).

Resim 2.3.4: Form zelliklerine gre rlyef ekillendirme

2.5.5. Detay ve Doku Modelaj Yapma

Rlyef modelajn ana hatlar yapldktan sonra detay modelajna geilir. Detay kabartlar temel eklin kabart seviyesine gre daha az olarak kabartlr. Detaylarn btn bozmasna veya n plana kmalarna izin verilmez, btnn alglanmas zorlar. Doku yaplmas rlyefin daha kabarkm gibi alglanmasna, zenginlik katmasna katkda bulunur. Doku taramalar, noktalamalar, izgiler zel gerelerle yaplabilir. Derin yerlerin dokulu, yksek yerlerin ise dz ve parlak olmas rlyefe derinlik kazandrr.

33

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

Bitkisel Rlyef
Aadaki ilemleri tamamladnzda kilden plaka hazrlayarak geleneksel bitkisel rlyef modelaj yapm olacaksnz (Resim 1 ).

Resim 1: Bitkisel rlyef uygulamalar

Kullanlacak Ara ve Gereler Modelaj gereleri ve kalemleri Rlyef sehpalar Uygulama llerinde tahta altlk ekillendirme kili

Uygulamada kullanlacak ara- gereleri temin ediniz ve uygulama masasna diziniz. Aadaki ilemleri srasna gre ve dikkatli olarak yapnz. alma ortamnz hazrlaynz ( Resim 2) Rlyef sehpasn ve rnek deseni evrenize rahat grebileceiniz biimde dzenleyiniz.

34

Resim 2: alma ortamn hazrlamak

Tahtadan altlk yapnz. Tahta altln zerine ahap talar ivilemeyi unutmaynz.

Kili kvama getiriniz (Resim 3) Gerekli miktarda kil yourarak hazrlaynz. Kilin kvamn elde etmek iin al ve mermer masasn kullannz.

Resim 3: Kili kvama getirmek

35

llere gre kilden plaka yapnz (Resim 4) Uygulama llerine gre plakann kalnln tespit etmek iin retmeninize bavurunuz.

Resim 4: Kilden plak yapmak

Kilden plakann zerine ablonu iziniz (Resim 5) ablon deseni modelaj kalemiyle delmeden iziniz. Deseni deldiinizde ablonu plakadan almanz zorlar.

36

Resim 5: Kil plakann zerine ablonu izmek

Form zelliklerine gre kabart seviyelerini yapnz (Resim 6). Resimdeki birinci ve ikinci kabart ekilleri tercih ederek ekillendirme yapnz.

Resim 6: Rlyef kabartma eitleri

Orijinal deseni srekli grebileceiniz bir yere asnz (Resim 7).

37

Resim 7: Orijinal Seluklu rlyefi

Orijinal deseni takip ederek ekillendirme yapnz (Resim 8)

Resim 8: Seluklu Sanat ta oyma rneklerinden uyarlanm rlyef

38

Detay modelaj yapnz (Resim 9) Detaylarn kabart seviyelerinin baskn kmamasna dikkat edin.

Resim 8: Detay modelaj yapmak

Doku yapn ve tamamlaynz (Resim 9) Doku zenginliini eitli gerelerin basks ile elde edebilirsiniz.

Resim 9: Doku yapmak

39

neriler
Kabartmal ereveler iin tasarm yapabilirsiniz. Yaplan bitkisel rlyefi daha nce setiiniz bir mekn iin tasarlayp uygulayabilirsiniz (Resim10.).

Resim 10: ereve rnekleri ve uygulamas

40

Deerlendirme lei- 2
MODL AD : Bitkisel Rlyef renci Ad:

Snf Ve r.Nu: Uygulama Faaliyeti : Modelaj ekillendirme Aklama : Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET veya HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Gzlenecek Davranlar Evet Hayr Gerekli gereleri ve alma ortamnz hazrladnz m? Tahta altl hazrladnz m? Kil ve dier gereleri hazrladnz m ? ablon resmi kil plakaya izdiniz mi? Orijinale bal olarak ekillendirme yaptnz m? Detay ve doku yaptnz m? Atlye ortamnda dzenli ve disiplinli oldunuz mu? Ara- gereleri amalarna uygun kullandnz m? renme sorularnn hepsini doru cevapladnz m? Estetik ve plastik duygusuna sahip oldunuz mu?

Deerlendirme
Deerlendirme kriterlerinde iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor.HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. Bilgilerinizi belirlemeniz iin doru ve yanl cmleler verilmitir. Cmle doru ise parantezin iine D, cmle yanl ise parantezin iine Y harfi iaretleyiniz.

2. lme Sorular
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ( ) alma masasnn zerine kilden plaka alr. ( ) Rlyef alma altl metalden yaplr. ( ) Kilin tutunmas ve dmemesi iin tahta altla ahap talar ivilenir. ( ) ablon desenin plakadan daha rahat kmas iin deseni modelaj kalemleriyle delinmesi gereklidir. ( ) Gereki anlatma, natralist anlatm da denilir. ( ) Rlyef ekillendirmede orijinale bal kalnmaz. ( ) Stilizasyon sonucu doadan alnan obje aynen yanstlmaz, onu anmsatr. ( ) Ornament kabartma sanatlarnda btnden ayrntdr. ( ) Rlyefin kabart seviyelerin ykseklii nemli deildir. ( ) Rlyefte dokular derinlik ve zenginlik kazandrr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Cevaplarnz doru ise deerlendirme kriterlerine geiniz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Hayvansal Rlyef Yapm Resmi ve ablonu Uygulamas
Uygulama faaliyetindeki almalarnz ve aadaki uygulamalar yaparak retmeninize deerlendirmek zere sununuz ( Resim 1).

Resim 1:Hayvansal rlyef ablon deseni

43

Hayvansal motifli rlyef yapm resmi temrin defterinizdeki ilem yaprana iziniz. Yapm resminizi beyaz, dz kda teknik resim gerelerini kullanarak iziniz ve deftere yaptrnz.

lem yaprana kullandnz ara gereleri sra ile yaznz. Kullandnz tm gere ve malzemeleri yaznz.

Temrin defterine yaptnz uygulama faaliyetinin uygulama etaplarn yaznz. Uyguladnz ilemleri ayrntl biimde yaznz. Yukardaki ilemleri yaptysanz dier blme geiniz.

Hayvansal Rlyef Uygulamas

Resim 2: Hayvansal rlyef uygulamas

44

Hayvansal motifli rlyefin resmini temrin defterinizdeki ilem yaprana yaptrnz (Resim2). Bu resmi fotoraf makinesi kullanarak elde edebilirsiniz. Kk lekli desen izerek de bu resmi elde edebilir ve kullanabilirsiniz.

lem yaprana kullandnz ara gereleri sra ile yaznz . Kullandnz tm gere ve malzemeleri yaznz. Temrin defterine yaptnz uygulama faaliyetinin uygulama etaplarn yaznz. Uyguladnz ilemleri ayrntl biimde yaznz.

Yaplan hayvansal motifli rlyef yapm resmi ve uygulamasn deerlendirmek iin diziniz. retmeniniz sizden eletiri ve zeletiri yapmanz isteyecektir. Deerlendirme kriterlerine gre arkadalarnzn ve kendi almanzn eletirisini yapn. retmeniniz sizin almalarnz deerlendirecektir. Modl tamamladnz, tebrik ederiz.

45

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

renme Faaliyeti 1 Cevap Anahtar
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D D D D Y Y D Y Y

renme Faaliyeti 2 Cevap Anahtar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y Y D Y D D D D Y D

46

KAYNAKA KAYNAKA
ASLANAPA Oktay, Trk Sanat, Remzi Kitapevi, stanbul, 1989. ZER Semra, Anadolunun Seluklu ehresi, Akbank, Kltr Sanat 1994. TRK DL KURUMU, Trke Szlk, stanbul, 1992. SZEN Metin, Uur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Szl, Remzi Kitabevi,stanbul, 1992. BYK LAROUSSE, Szlk ve Ansiklopedisi, Milliyet yaynclk, 1995. MAKA Akif Tuncel AML, Plastik Sanatlar Blm renci almalar, stanbul, 2002-2007. ENGL Zeynep Meral, Ssleme Sanat 100 Trk Motifi, Geit kitabevi, stanbul, 1990. SOFU Canan Fotoraf ekimleri, stanbul, 2002-2007. SOFU Aydn, ekillerin izimi, stanbul, 2002-2007. SOFU Aydn, Heykel Sanat Atlye Uygulamalar Notlar, V.Trnovo, 1995. SOFU Canan, Heykel Sanat Atlye Uygulamalar Notlar, V.Trnovo, 1996. WILSON Eva,slamic Designs, Brtsh Museum Pattern Books, Published by British Museum Publications ZER Semra, Anadolunun Seluklu ehresi, Akbank, Kltr Sanat, 1994. Komisyon, Resim I,Devlet Kitaplar, Ankara, 1986.

47