lk Be Surede Konu ve Kavramlar

Atilla Fikri Ergun Kuran cahiliye toplumunda ie nereden balad, muhataplarna balangta nasl bir perspektif verdi, kimleri karsna ald, mesaj nasl bir tepkiye yol at? Hz. Peygamber ve Mekkede ona tabi olan bir avu insan nasl bir ina srecinden geti? Nzl srasna gre ilk be surenin konu ve kavram fihristi lk Be Surede Konu ve Kavramlar ncelikle unu ifade etmek gerekir ki, ister Mushaf tertibine gre ister nzl srasna gre okunsun, anlamak ve hayata tamak maksadyla Kurana ynelen herkes onun rehberliinden kendi kapasitesi lsnde istifade eder. Dolaysyla nemli olan, Kurann hangi sraya gre okunduu deil, hangi amala okunduudur. Nzl srasna gre yaplan okumaya gelince; bu ekilde yaplan bir okuma, Kurann cahiliye toplumunda ie nereden baladn, vahyin nasl bir seyir izlediini ve buna bal olarak Hz. Peygamberin ve Mekkede ona tabi olan bir avu insann nasl bir ina srecinden getiklerini anlayabilmemiz asndan yararldr. Zaman zaman Kurandaki baz ayet ve surelerin nemine dikkat ekmek iin zel ifadeler kullanlmtr. rnein Hz. Peygamber, Fatiha Suresine Ummul-Kitab/Kitabn Anas ismini vermi, bu sure ayn zamanda Essul-Kuran/Kurann Esas (Temeli) olarak anlmtr. Ayn ekilde Hz. Peygamber, Bakara Suresini Kurann zirvesi, bu surenin Ayetel-Krs olarak bilinen 255. ayetini de Ayetlerin efendisi olarak nitelendirmitir. mam afinin, Asr Suresi iin Baka bir ey inmeseydi Kuranda bu sure insanlara yeterdi(1) dedii rivayet edilir. Buna benzer ekilde Bakara Suresinin 177. ayeti de Kurann zeti olarak tanmlanmtr. Kurann nzl srasna baktmzda, doal olarak vahyin zihn inas asndan ilk surelerin hayat nem arz ettii grrz. Doal olarak; nk bu sureler vahyin balangcn tekil ettiklerinden ilk talimatlar iermekte ve Kurann temel kavramlar bu surelerde -Kurann btnnde olduu gibi- mkemmel bir anlam rgs ierisinde sralanmaktadr. Bu bakmdan bizim dncemiz o ki, ilk drt sure (Alk, Kalem, Mzzemmil ve Mddessir), Kurann zerine bina edildii drt temel stunu, bunlarn ardndan nazil olan Fatiha Suresi de Kitabn Anas olmas hasebiyle nzl srecinde bu drt temel stunun zerine yerletirilen aty tekil eder. Bunun yan sra bu be sure, temel kavramlar ihtiva ettikleri iin vahyin ilk yllarnda Kurann kimlik inasna nereden baladn, muhataplarna balangta nasl bir perspektif vermek istediini, kimleri karsna aldn ve mesajn nasl bir tepkiye yol atn net bir biimde gzler nne sermektedir. Bu nedenle Mddessir Suresini bitirdiimiz Kuran Derslerinin 9uncusunun ardndan -ki, Fatiha Suresini hem Mushafta al tekil ettii hem Kitabn Anas olduu hem de her gn namazlarda tekrar tekrar okunduu iin ilk iki derste ilemitik- ilk be suredeki konu ve kavramlar kardk. almann sonunda aadaki tablonun zeti mahiyetinde Sonu balkl bir blm yer alyor. Konu ve kavramlar tasnif ederken, birden fazla kategoriye dhil olanlar mkerrer olarak zikrettik. unu zellikle ifade etmek gerekir ki, Kuran bir btndr,

hayatn her alann kuatr ve meseleleri bir btn olarak ele alr, dolaysyla Kuranda tm konu ve kavramlar i ie gemitir ve bunlarn birbirlerinden ayr dnlmeleri mmkn deildir. [Balklar: *Allah tasavvuru *Ahiret bilinci *Tevhid *Hayatn inasna ilikin kavramlar *Kanlmas gereken tutum ve davranlara ilikin kavramlar *Siyas ve iktisad kavramlar *nsan topluluklar *lk talimatlar *Yalanlamakta olan nimet sahiplerinin tutum ve davranlar *Hz. Peygambere ve Kurana yaplan yaktrmalar *Hakikatin zerini rtenlere sorular *Sulu gnahkrlar bekleyen akbet *Muhtelif konu ve kavramlar] *** [Allah tasavvuru] - Rab: Alk/1, 3, 8; Kalem/2, 19, 29, 32, 48-50; Mzzemmil/8-9, 19-20; Mddessir/3, 7, 31; Fatiha/2 (toplam 19 kez) - Allah: Alk/14; Mzzemmil/20 (7 kez); Mddessir/31 (2 kez); Fatiha/1-2 (toplam 12 kez) - lah: Mzzemmil/9 (1 kez) - el-Ekrem (Sonsuz Kerem Sahibi): Alk/3 - Rabbul-meriqi vel-marib (Dounun ve Batnn Rabbi):Mzzemmil/9 - Gafur Rahim: Mzzemmil/20 - Huve ehlut-takva (sorumluluk bilinci duyulmaya layk olan Odur): Mddessir/56 - Huve ehlul-mafira (gnahlar balamaya ehil olan Odur):Mddessir/56 - er-Rahman er-Rahim: Fatiha/1, 3 - Rabbul-lemn (lemlerin Rabbi): Fatiha/2 - Mlik-i yevmid-dn (Din Gnnn Sahibi): Fatiha/3 *** [Ahiret bilinci] - phesiz dn Rabbinedir: Alk/8 - Bacan alaca (Hakikatin btn plaklyla ortaya kaca) gn: Kalem/42-43 - Yeryznn ve dalarn iddetle sarslaca ve savrulan kum yn haline gelecei gn: Mzzemmil/14

- ocuklarn salarnn aaraca gn: Mzzemmil/17 - Gklerin parampara olaca ve Allahn vadinin gerekleecei gn: Mzzemmil/18 - Dirili borusunun flenecei gn: Mddessir/8-10 - Yevmid-Dn (Din Gn): Mddessir/46; Fatiha/4 *** [Tevhid] - Rabbul-meriqi vel-marib (Dounun ve Batnn Rabbi):Mzzemmil/9 - La ilhe ill H (Ondan baka ilah yoktur): Mzzemmil/9 - el-Hamdu lillhi Rabbil-lemin (Hamd lemlerin Rabbi Allaha mahsustur): Fatiha/2 - Mlik-i yevmid-Dn (Din Gnnn sahibi): Fatiha/4 - Yalnz sana ibadet ederiz ve yalnz senden yardm dileriz: Fatiha/5 *** [Hayatn inasna ilikin kavramlar] - Kraat: Alk/1; Mzzemmil/20 (2 kez) (toplam 3 kez) - Kalem: Alk/4; Kalem/1 - Ubdiyet (abd, ibadet) : Alk/10; Fatiha/5 - Salt (sll, salt, musalln): Alk/10; Mzzemmil/20; Mddessir/43 - Hidayet: Alk/11; Kalem/7; Mddessir/31; Fatiha/6 - ttika (takva, muttaki, ittika): Alk/12; Kalem/34; Mzzemmil/17 - Secde (Allaha boyun emek): Alk/19; Kalem/42-43 - Huluq -o. Ahlak-: Kalem/4 - Tilavet: Kalem/15 - Rabet (Ona ballkta geni olmak, btnyle Ona ynelmek):Kalem: 32

- Sabr: Kalem/48; Mzzemmil/10; Mddessir/7 - Tesbih: Kalem/28-29 - Kyam: Mzzemmil/2, 20 (ferd); Mddessir/2 (itima) - Tertil: Mzzemmil/4 - Zikir: Mzzemmil/8 - Tebettl (her eyden koparak btnyle Ona ynelmek):Mzzemmil/8 - Tevbe: Mzzemmil/20 - Zekt: Mzzemmil/20 - Karz- Hasen: Mzzemmil/20 - Hayr: Mzzemmil/20 - nzr: Mddessir/2 - Tekbir: Mddessir/3 - Taharet (manev temizlenme): Mddessir/4 - stiane (-Allahtan- yardm dilemek): Fatiha/5 - stikamet (Srat- Mustakm): Fatiha/6 *** [Kanlmas gereken tutum ve davranlar ieren kavramlar] - Tuyan (haddi ap azgnlk yapmak): Alk/6; Kalem: 31 - stina (mstani olmak / kendini zengin ve yeterli grmek):Alk/7 - Tekzb (-Hakk- yalanlamak): Alk/13, 16; Kalem/8, 44; Mzzemmil/11; Mddessir/46 - Tevelli (-Haktan- yz evirmek): Alk/13 - Dalalet (sapknlk): Kalem/7; Mddessir/31; Fatiha/7 - Zulm: Kalem/29 - Kfr: Kalem/51; Mzzemmil/17; Mddessir/10, 31

- (Eliye) syan: Mzzemmil/16 - Rucz: Mddessir/5 - stiksar: Mddessir/6 - (Hakikat karsnda) nad: Mddessir/16 - dbar (-Hakka- srt evirmek): Mddessir/23 - stikbar (byklenmek): Mddessir/23 - rd (-Hakk- kendinden uzak tutmak): Mddessir/49 [rd, Mddessir Suresinin 49. ayetinde kfirlerin tutum ve davran olarak zikredilir; buna mukabil Nisa Suresinin 63. ayetinde mnafklara kar taknlmas gereken tavr ifade eder] [Daha geni ereve iin bkz. aada Yalanlamakta olan nimet sahiplerinin tutum ve davranlar balkl blm] *** [Siyas ve ktisad kavramlar] - Rab (itikad-siyas): Alk/1, 3, 8; Kalem/2, 19, 29, 32, 48-50; Mzzemmil/8-9, 19-20; Mddessir/3, 7, 31; Fatiha/2 - lah (itikad-siyas): Mzzemmil/9 (1 kez) - Tuyan (gayri ahlak-siyas): Alk/6; Kalem/31 - stina (gayri ahlak-iktisad): Alk/7 - Mal / Servet (iktisad): Kalem/14; Mddessir/12 - Benn-Benn / Oullar (taraftar, kitle destei) (siyas): Kalem/14; Mddessir/13 - Miskn / Yoksul (iktisad): Kalem/24; Mddessir/44 - Nimet (Ulin-nime / Nimet sahipleri) (iktisad): Mzzemmil/11 - Zekt (ibd-iktisad): Mzzemmil/20 - Karz- Hasen (ibd-iktisad): Mzzemmil/20 - Hayr (ibd-iktisad): Mzzemmil/20 - stiksar (gayri ahlak-iktisad): Mddessir/6

- stikbar (gayri ahlak-siyas): Mddessir/23 *** [nsan topluluklar] - Muttakiler Mslimler Salihler Mminler Ashabul-Yemn (Dzgn karakterli kimseler) Nimet verilenler (bkz. Nisa/69):Kalem/34 (Muttakiler); Kalem/35 (Mslimler); Kalem/50 (Salihler); Mddessir/31 (man edenler-Mminler); Mddessir/39 (Ashabul-Yemn); Fatiha/6 (Nimet verilenler) [Muttakn, Mslimn ve Mminn, ilk be surede birbirlerinin eanlamls olarak kullanlmtr] - Mukezzibn (yalanlayanlar): Kalem/8 - Mcrimler (sulu gnahkrlar): Kalem/35; Mddessir: 41 - Kfirler (Hakikatin zerini rtenler): Kalem/51; Mddessir/10, 31 - Ulin-nime (Nimet sahipleri): Mzzemmil/11 [Yalanlayanlar, sulu gnahkrlar, kfirler ve nimet sahipleri ilk be surede ayn insan topluluunu ifade eder] - Kendilerine kitap verilenler: Mddessir/31 - Kalplerinde hastalk bulunanlar: Mddessir/31 - Gazaba urayanlar ve saptm olanlar: Fatiha/7 [Bu ikisi Mekkede ncelikle Tevhid mesajna kar kan nimet sahiplerini ifade eder, daha sonra Yahudiler gazaba urayanlar, Hristiyanlar da yolu saptanlar zmresine dhil olmutur -bkz. Kuran Dersleri (2) (Fatiha: 57)] *** [lk Talimatlar] - Oku (yaratan Rabbinin ismiyle): Alk/1, 3 - taat etme: (-Salt- engelleyene itaat etme) Alk/19; (yalanlayanlara itaat etme) Kalem/8, 10 - (Rabbine) secde et ve yaknla: Alk/19 - Sabret: (Rabbinin hkmne sabret) Kalem/48; (onlarn sylediklerine sabret) Mzzemmil/10; (Rabbin iin sabret) Mddessir/7 - Bana brak: (Bu sz yalanlayan bana brak) Kalem/44; (yalanlamakta olan nimet sahiplerini bana brak) Mzzemmil/11, (tek bana yarattm -o nimet sahibi- kiiyi bana brak) Mddessir/11

- Baln arkada (Hz. Yunus) gibi olma: Kalem/48 - Onlardan en gzel ekilde kopup ayrl: Mzzemmil/10 - Onlara (yalanlamakta olan nimet sahiplerine) biraz daha sre tan: Mzzemmil/11 - Gecenin bir blmnde kalk: Mzzemmil/2 - Tertl zere Kuran oku: Mzzemmil/4 - Rabbinin ismini zikret: Mzzemmil/8 - Her eyden koparak Rabbine ynel: Mzzemmil/8 - Onu vekl et: Mzzemmil/9 - Kurandan kolaynza geleni okuyun: Mzzemmil/20 (2 kez) - Namaz istikamet zere kln: Mzzemmil/20 - Zekt verin: Mzzemmil/20 - Allaha gzel bir borla bor verin (Karz- Hasende bulunun):Mzzemmil/20 - Allahtan mafiret dileyin: Mzzemmil/20 - Kalk (kyam et) ve artk uyar: Mddessir/2 - Rabbini tekbir et: Mddessir/3 - Elbiseni / z benliini temiz tut: Mddessir/4 - Pislikten kanp uzakla: Mddessir/5 - yilikten kar salamaya alma: Mddessir/6 - Rabbin iin sabret: Mddessir/7 *** [Yalanlamakta olan nimet sahiplerinin tutum ve davranlar] - Salttan nehyederler: Alk/9-10 - (Hakikati) yalanlayp yz evirirler: Alk/13; Kalem/44; Mzzemmil/14; Mddessir/49 - Aalk, eref yoksunu kimselerdir: Kalem/10

- Srekli (olur olmaz yere) yemin ederler: Kalem/10 - Arkadan ekitirirler (kara propaganda): Kalem/11 - Laf getirip gtrrler (kara propaganda): Kalem/11 - Hayra engel olurlar: Kalem/12 - Stok yaparlar / Depolarlar: Kalem/12 - Ktlk ve gnahla itigal ederler: Kalem/12 - Mal kendilerine ekip dierlerini ondan men ederler (oburluk ve cimrilik): Kalem/13 - Hi kimseye hayrlar yoktur (fazlalk tekil ederler): Kalem/13 - Yoksulun hakkna gz koyarlar: Kalem/17-33 (Bahe Sahipleri Kssas) - Allah hesaba katmazlar (tesbih etmezler): Kalem/17-18, 28 - Zalimdirler: Kalem/29 - Haddi ap azgnlarlar: Kalem/31 - Hrsla daha fazlasn isterler: Mddessir/11-15 - Hakikate kar inatla direnirler: Mddessir/16 - Byklk taslarlar (byklenirler): Mddessir/23 - Namaz klmazlar (Allahn davasna destek vermezler):Mddessir/43 - Yoksulu doyurmazlar: Mddessir/44 - Btla dalarlar: Mddessir/45 - Din Gnn yalanlarlar: Mddessir/46 - Hakikat karsnda aslandan korkup kaan yaban eekleri gibidirler: Mddessir/5051 - man etmek iin zel davetiye beklerler: Mddessir/52 - Ahiretten korkmazlar: Mddessir/53 - Gazaba uram ve yolu saptmlardr: Fatiha/7

[Bu saylanlar ayn zamanda kanlmas gereken tutum ve davranlar bahsine dhildir] *** [Hakikatin zerini rtenlere sorular] Kalem/36-41, 46-47; Mzzemmil: 17; Mddessir/49 *** [Hz. Peygambere ve Kurana yaplan yaktrmalar] - (Hz. Peygambere) Mecnun: Kalem/1, 51 - (Hz. Peygambere) Meftun: Kalem/6 - (Kurana) Eskilerin masallar: Kalem/15 - (Kurana) renile gelen / teden beri rivayet olunan bir sihir / aldatmaca: Mddessir/24 - (Kurana) Beer sz: Mddessir/25 *** [Sulu gnahkrlar bekleyen akbet] - Alnlarndan yakalanp srklenecekler: Alk/15-16 - Burunlar srtlecek: Kalem/16 - Dnya azab: Kalem/33 - Ahiret azab: Kalem/33 - Derece derece azaba yaklatrlacaklar (istidrac): Kalem/44 - Enkl (prangalar): Mzzemmil/12 - Cahm (iddetle kzan ate-cehennem): Mzzemmil/12 - Tamen z ussa (boaza taklan yiyecek): Mzzemmil/13 - Azben elm (ackl azap): Mzzemmil/13 - Sad (dik yoku / cehennemdeki ate da): Mddessir: 17

- Sekar (cehennem): Mddessir/26-30, 42 - Nr (ate-cehennem): Mddessir/31 *** [Muhtelif konu ve kavramlar] Kuran-Vahiy: (el-Hadis / Sz) Kalem/44; (el-Kuran / Okunan) Mzzemmil/20; (Zikr / t ve hatrlatma) Kalem/51-52; (Nimet) Kalem/2; (Kavlen seqla / Ar sz) Mzzemmil/5; (Tezkire / kendisiyle Hakikatin hatrlatld mesaj) Mzzemmil/19; Mddessir/49 nsan-Beer: Alk/2, 5-6 (insan); Mddessir/25, 29, 36 (beer) zerine yemin edilenler: (Kaleme ve satr satr yazdklarna) Kalem/1; (Aya): Mddessir/32; (-Dnp gittiinde- Geceye) Mddessir/33; (-Aardnda- Sabaha) Mddessir/34 Melike / Melekler: Zebniler (Azap Melekleri) Alk/18; Melike (Melekler) Mddessir/31; Cund / Ordular (Melekler): Mddessir/31 Kell (Asla! Kesinlikle hayr!): Alk/6, 19; Mddessir/16, 32, 52-53 Mudahene (Uzlama): Kalem/9 Bel (skntyla, ykmllkle snama): Kalem/17 Fitne (aa karma): Mddessir/31 Gayb: Kalem/47 Muttakileri bekleyen mkfat: (Kesintisiz ecir) Kalem/3; Cenntin-Nm (nimetlerle dolu cennetler) Kalem/34; Cennt (cennetler) Mddessir/40 *** Sonu: Kuran, ilk nazil olduu toplumda ncelikle sekinler zmresini (mele), refah ve servetle maran kesimi (mutrafn), bir baka ifadeyle nimet sahiplerini (Ulin-nime) hedef alm, dorudan mlkperestlere hcum etmitir. Ancak meseleyi salt ekonomi-politik zeminde ele almam, ncelikle insann dnce, tutum ve davranlarn konu edinerek, mesajn itikad ve manev-ahlak temele dayandrmtr. lk surelerde hayatn inasna ilikin zikredilen kavramlara, ilk talimatlara ve yalanlamakta olan nimet sahiplerinin tutum ve davranlarna bakldnda baka trl dnlemeyecei aikrdr.

lk surelerden itibaren, insann yaratlna, kevn ayetlere, niha sorguya/hesap gnne, cennet ve cehenneme vurgu yaplm, insann yaratl amacna aykr (gayri ahlak) tm tutum ve davranlar yerilmi, sz konusu tutum ve davranlarn yol at/yol aaca sonular dile getirilmitir. Dolaysyla siyas-ideolojik veya ekonomi-politik sylemlerden nce inan, dnce ve dnya grnn bu temeller zerine oturtulmas zarurdir. Bu bakmdan soruna tek boyutlu bir bak asyla, siyas-ideolojik veya ekonomi-politik erevede yaklamak ve tm sorunlarn bu temelde zlebileceini dnmek yanl bir yaklamdr. Nitekim Kuran, peygamberlerin mcadelelerini farkl boyutlaryla anlatr. rnein Hz. Ltun mcadelesinde ecinsellik, Hz. Salihin mcadelesinde rzk kaynaklarnn gasp, Hz. uaybn mcadelesinde l ve tartda yolsuzluk, Hz. Musa ve Hz. Harunun mcadelesinde ise, Firavun dnemi Msr toplumunda smr, kleletirme, zor ve bask n plana kar. Muvahhidlerin Atas Hz. brahim de Nemruta kar mcadele vermitir. Ancak her hal ve artta Tevhid, dolaysyla Allaha ibadet ve bunun kanlmaz gerei olarak manev-ahlak ilkeler manzumesine riayet, peygamberlerin mcadelelerinin ortak zeminini tekil eder (bkz. Hz. Nuh: 7/59, Hz. Hud: 7/65, Hz. Salih: 7/73, Hz. brahim: 37/83-86, Hz. Lt: 26/160-163, Hz. uayb: 7/85 ). Dipnot: 1- bkz. bn-i Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azm, VII, 365