Het muntstelsel dat in 1434 onder het bewind van Filips de Goede in voege

kwam, onderging slechts geringe wijzigingen tijdens zijn regering. De

n
d e ki
De Vierlander, een voorloper

jk
van de Euro.

N ove

er
aanhoudende prijsstijging van het goud leidde tot twee maal toe tot de
invoering van een nieuwe goudmunt (de leeuw in 1454 en de Andriesgulden m
Een eerste stap naar een

7
b er 200
of Bourgondische gulden in 1466). In 1466 werd het zilvergeld gedevalueerd
en woog de vierlander nog slechts 2,97 gr. monetaire eenmaking.
De vierlander is het tastbare bewijs van een van de eerste pogingen om de
munt van verschillende Europese regio’s een te maken. Eeuwen later is de Sinds het gebruik van geld ingeburgerd is geraakt, hebben vele regio’s,
euro het eindresultaat van een lang proces van samenwerking en pogingen landen en volkeren eigen betaalmiddelen uitgegeven. De hoeveelheid aan
tot eenmaking binnen Europa. Dit verklaart waarom de vierlander ook wel verschillende betaalmiddelen in omloop, is dan ook van oudsher bijzonder
eens een middeleeuwse voorloper van de euro wordt genoemd. groot. Vandaag gebruiken steeds meer landen in Europa een eenheidsmunt:
de euro. Deze monetaire unie is het resultaat van een lang proces, dat zijn
LAURENCE HERMAN wortels heeft in het verleden. Het muntstuk, dat hier besproken wordt, de
MUSEUMGIDS vierlander uit 1434, kan beschouwd worden als een van de eerste stappen
binnen deze lange ontwikkeling.
Engel (A.), Serrure (R.), Traité de numismatique du Moyen Age, T. III: depuis l’apparition du gros d’argent jusqu’à la
création du thaler, Parijs, 1905.
Van Gelder (H.E.), Hoc (M.), Les monnaies des Pays-Bas bourguignons et espagnols, 1434-1713, Amsterdam, 1960. De Bourgondische hertogen ondernamen
Van muntslag tot muntschat., NBB, Brussel, 1985.
de eerste pogingen om in de Nederlanden
Baerten (J.), Unions et unifications monétaires en Europe depuis la Grèce antique jusqu’à l’Euro, in Archives et
bibliothèques de Belgique, numéro spécial 59, Brussel, 1999. tot een uniform muntstelsel te komen.
Een munt voor Europa, Brussel, 1991. Als graaf van Vlaanderen sloot Filips de
Stoute (1342-1404) reeds in 1384 een
Geïnteresseerd om ook de volgende afleveringen van het « object van de maand » monetaire conventie met het hertogdom
te ontvangen ? Verwittig ons via mail op museum@nbb.be Brabant, maar zonder succes. Filips de
Goede (1396-1467) besefte dat een
politieke eenmaking de ideale basis
vormt voor een monetaire eenheid.
Als opvolger van zijn vader, Jan zonder

museum
van de
Vrees, erfde Filips de Goede in 1419
het hertogdom Bourgondië en het
graafschap Vlaanderen. Vervolgens,
Nationale Bank van België veroverde hij de belangrijkste provincies
GELD, EEN VERHA AL van de Nederlanden: het graafschap
Namen in 1429, het hertogdom Brabant
Wildewoudstraat 10 te 1000 Brussel. en Limburg in 1430, de graafschappen Henegouwen, Holland en Zeeland in
Elke dag open van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandag. 1436 en tenslotte het hertogdom Luxemburg in 1451. Zodoende bezat hij
Voor meer informatie, bel naar + 32 2 221 22 06 of per e-mail museum@nbb.be
bij zijn dood in 1467 praktisch het volledige grondgebied, dat later België
www.nbb.be zou vormen.
Filips de Goede kwam snel tot de vaststelling dat een sterke en stabiele hertog van Bourgondië en verwijst naar de naam van de muntheer, Filips
eenheidsmunt noodzakelijk was om de handel en de economische welvaart de Goede. De tweede helft van het omschrift verschilt naargelang het
te stimuleren binnen de verschillende verworven gebieden. Bij ordonnantie vorstendom waar het muntstuk werd uitgegeven. Hier wordt de titel van
van 23 januari 1434 voerde hij een uniform monetair systeem in, bestaande Filips de Goede weergegeven volgens de verschillende regio’s: :BRAB:Z:LIMB
uit twee goudmunten (Philippus of rijder en halve Philippus of rijder), vier (hertog van Brabant en Limburg), :COMES:FLA(ND) (graaf van Vlaanderen),
zilvermunten, vierlander genaamd (dubbele groot, groot, halve groot en :COM:HANONIE (graaf van Henegouwen) of :COM:HOLD:Z: (graaf van
kwartgroot) en twee kopermunten (dubbele mijt en mijt). De stukken Holland).
werden in vier vorstendommen geslagen, met name in Brabant, Vlaanderen,
Holland en Henegouwen. (1) Ze waren alle van hetzelfde type en hadden De beeldenaar van de keerzijde verschilt naargelang
hetzelfde gewicht en gehalte. Dit eenheidsstelsel was gebaseerd op de de provincie. Hierop staat een lang gevoet kruis
Vlaamse groot, waarvan het gebruik voortaan algemeen was binnen de afgebeeld met tussen de armen afwisselend een lelie
Bourgondische Nederlanden. Enkel de Vlaamse dubbele mijt en mijt, botsten en een klimmende leeuw. In het ruitvormige hart
elders, in tegenstelling tot de goud- en zilverstukken, op weerstand. Inzake van het kruis, komt een provinciaal symbool voor dat
kleingeld bleven een aantal lokale verschillen nog een hele tijd hardnekkig toelaat te achterhalen waar de munt geslagen werd.
verder bestaan. Voor het hertogdom Brabant is dat een leeuw, voor het
graafschap Vlaanderen
De naam vierlander, die een lelie, voor het graafschap Holland
Vlaanderen :
betrekking
be heeft op de een rozet en voor het graafschap lelie
zzilvermunten, verwijst Henegouwen het monogram H. Het
naar de vier provincies eerste deel van het omschrift geeft aan
of “vier landen”, waar dat het om een nieuwe munt gaat: Henegouwen :
ze geslagen werden. De +MONET-A: NOVA (nieuwe munt) monogram H
vvierlander wordt ook met terwijl het tweede gedeelte opnieuw
de benamingen dubbele verwijst naar de provincie waar de
Holland :
groot of stuiver aangeduid. munt werd geslagen: DVC: BR-ABANT rozet
Indien ook het muntatelier van Namen, zoals oorspronkelijk voorzien, dit (hertogdom Brabant), C-OMITIS:-FLAND
zilvergeld had aangemunt, dan zou zijn benaming “vijflander” geweest zijn. (graafschap Vlaanderen), V-ALENCE-
NENSIS (Valenciennes, graafschap Brabant :
Er liggen vier exemplaren van de dubbele groot of Henegouwen), COM:HO-LD:Z:ZE leeuw
vierlander van Filips de Goede in het museum te kijk (graafschap Holland en Zeeland).
(vitrines 14, zaal 4). Het stuk heeft een diameter van
29 mm, weegt 3,4 gr en heeft een zilvergehalte van De gewestelijke symbolen en de omschriften zijn de enige elementen die
479/1000. De beeldenaar op de voorzijde van de toelaten te achterhalen in welk vorstendom de vierlander werd geslagen.
munt geeft het wapenschild van de Bourgondische Ondanks het feit dat elk gewest onder het bewind van Filips de Goede
hertogen weer en is identiek voor de vier regio’s. Het over één of meerdere eigen muntateliers beschikte, vindt men op de
omschrift kan in twee delen worden opgesplitst. Het munten geen enkel muntplaatsteken als verwijzing naar het muntatelier of
eerste deel : +PHS:DEI:GRA:DVX:BVRG, betekent : Filips, bij de gratie Gods, muntmeesterteken als verwijzing naar de muntmeester. Deze verschenen
(1) Eigenaardig genoeg werden deze nieuwe munten niet geslagen of uitgegeven in Bourgondië en Franche Comté. slechts vanaf zijn opvolger, Karel de Stoute (1433-1477).