Slide 1 © 2003 By Default!

BÖLÜM 1. MODELLEME VE
SİMÜLASYON (M&S)TEORİSİ

7 Ekim, 2008

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zengin

Sakarya Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi

Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 2 © 2003 By Default!

Simülasyon Nedir?
 Bir gerçek dünya prosesinin veya sisteminin çalışmasının
zaman üzerinde taklididir.
 Bir sistemin yapay tarihini üretir ve bu yapay tarihe
dayanılarak sistemin çalışması hakkında bir takım çıkarımlar
yapılabilir.
 Bir simülasyon modeli – sistemde ele alınan nesneler
(varlıklar) arasındaki etkileşimlerin matematiksel, mantıksal
ve sembolik olarak formulize edilen sistemin çalışması göz
önünde bulundurularak yapılmış bir takım varsayımlardır.
 Bir simülasyon kullandığı modeli kadar iyidir.
 Gerçek sistem çok iyi gözlenmiş olsa bile veri
simülasyondan elde edilir.
 Simülasyon tarafından üretilen veri, sistemin performansını
hesaplamak ve değerlendirmek için kullanılır.
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 3 © 2003 By Default!

Sistem Nedir?
 Sistem, bir bütünü meydana getiren
parçaların veya birbiriyle ilişkili nesneler
topluluğudur.  Nesne(varlık), bulunduğu ortama
bağlı olarak değişken bir davranış
sergileyen bir gerçek dünya
varlığıdır.
 Karakteristik, varlığın sahip olduğu
bir özelliktir.
 Etkileşim, belirli bir zaman
diliminde gerçekleşen önceden
tanımlı aksiyonlar.
 Durum, sistemi tanımlayan
değişkenler topluluğu
 Olay, sistemin durumunu
değiştirebilen bir ani oluş
 Model, sistemin belirli bir seviyede
tanımlanmasıdır.
 Simülasyon, modelin davranışını
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com üretebilen bir hesaplama sistemidir.
Slide 4 © 2003 By Default!

Model nedir?

 Gerçek bir sistemin soyutlanmış halidir.

 Sadece belirgin ve önemli olayları kapsayacak
şekilde modelin basitleştirilmesi çözüm olanağı
sunar.
 Modelin çıkışı, fiziksel sistemin yaklaşık olarak
gerçek çıkışlarını verir.

 Simülasyon içinde, zaman ölçeği ihtiyaç halinde

değiştirilir.
– Olaylar seyrek olarak gerçekleşiyor ise zamanı hızlandır.
– Olaylar hızla akıyor ise zamanı yavaşlat.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 5 © 2003 By Default!

Modelleme and Simülasyon

• Modeller yeni yöntemlere neden olur

M&S • Simülasyon deney yapmayı ve
• test işlemini olanaklı kılar

Doğal Sistemler Teknolojik Sistemler

• Biyolojik • AI
• Genetik • YSA
• Ekolojik • Bulanık sistem

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 6 © 2003 By Default!

Simülasyon ne zaman işe yarar?

 Kapalı bir sistemin içine erişimi mümkün kılar.
 Bilgi, organizasyon ve çevre tabanlı sistemlerdeki
dinamikler simüle edilebilir ve değişimlerin etkisi model
üzerinden takip edilebilir.
 Simülasyon üzerinden yapılan gözlemler sistemin
davranışı hakkında derin bir bilgi verir
 Analitik çözümlerin sağlaması yapılabilir
 Simülasyon yeni tasarım ve politikalarla gerçek
dünyada uygulamadan deney yapmayı mümkün kılar.
 Meslek eğitiminde masrafsız bir eğitim aracıdır.
 Animasyon sistemin çalışmasını takip etmeyi sağlar.
 Simülasyon sistemi çok karmaşık olduğunda, sistem
sadece simülasyon aracılığıyla incelenebilir.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 7 © 2003 By Default!

Simülasyonun Avantaj ve Dezavantajları

Avantajları Dezavantajları
 Mevcut sistemlerle  Model geliştirme özel bir
uğraşmadan yeni tasarım eğitim gerektirir
alternatiflerini araştırmak  Simülasyon yazılımı
 Yeni sistemleri masrafsız pahalı olabilir
test etmek
 zaman ölçeği sıkıştırılabilir
 Simülasyon paketlerinin
veya genişletilebilir öğrenilmesi çok uzun
 Dahili değişkenler sürebilir
gözlemlenebilir  Sonuçların
 Değişkenlerin duyarlılığı ve yorumlanması zor olabilir
etkileşimi sistem davranışı – sonuçlar gerçekten
üzerindeki etkilerini sistemin davranışını mı
yansıtıyor?
anlamak üzere izlenebilir. – Sistemin gerçek gözlemimi
 Tıkanıklık analizi yapılabilir. yoksa rasgele elde edilmiş
 İhtimaller değerlendirilebilir. sonuçlar mı?
– Genellikle simülasyon
sonuçları random
girişlerden üretilir.
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 8 © 2003 By Default!

Modelleme ve Simülasyon Kavramları

 Doğrulama, bir simülatörün modeli

doğru bir şekilde simüle edip
etmemesidir.

 Geçerleme, bir modelin sistemi temsil

etme derecesidir.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 9 © 2003 By Default!

Deneysel Çerçeve
Modeli işleten araç

Gerçek Dünya Simülator

Veri: Giriş/Çıkış
çiftleri
Modelleme Simülasyon
ilişkisi - geçerleme İlişkisi - doğrulama

Model

Gerçek dünya davranışını üreten yapı

Ref: Prof. B. Zeigler (ACIMS)

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 10 © 2003 By Default!

GERÇEK
DÜNYA MODEL

Gerçek-Dünya Temel
Varlığı Model HEDEFLER

sadece deneysel ortamdaki

davranışın çalışılması

Model hakkında
Sistem (S) Model (M) temel ön bilgi

ortam ile deney Modelin simüle edilmesi =

yapılması sanal deney

Deney geçerleme Simülasyon

esnasında Sonuçları Modelleme ve
Gözlenen Veri Simülasyon
Süreci

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 11 © 2003 By Default!

Modelleme ve Simülasyondan
(M&S) Faydalanma
Politika
Test & Belirleme
Değerlendirme
Araştırma, Eğitim
Geliştirme ve
Mühendislik

Simülasyon
Model ve Veri
Algoritmaları Operasyon
Kütüphaneleri
Kavram M&S & kontrol
Analizi
Ortak Araçlar Altyapısı
İşbirliği Desteği Ortak Yazılım Modülleri

İletişim araçları

Kaynak: NRC Modeling and Simulation,

Vol. 9, National Academy Press, 1998

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 12 © 2003 By Default!

Modelleme ve Simülasyon Aşamaları

Bilgi Kaynakları Aktiviteler

Deneysel Çerçeve Tanımlanması

Temel ön bilgi parametrik model adayları

Yapının Karakterizasyonu

parametrik model
Modelleyenin ve
deneyi gerçekleştirenin
hedefleri Parametre Hesaplama

uygun parametreli model

Simülasyon

Deney gözlem
(ölçüm yoluyla) simüle edilen ölçümler
verisi

Geçerleme

geçerlenmiş model
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 13 © 2003 By Default!

Deneysel Çerçeve

 Deneysel Çerçeve, sistemin

gözlemleneceği ve çalıştırılacağı
deneysel şartları tanımlar.

– Gerçek bir sistem veya bir simülasyon

aracılığıyla model üzerinde deneyler yapan
kişinin / modelleyicinin hedeflerini yansıtır.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 14 © 2003 By Default!

Test altındaki Deneysel Aygıtlar

devre Osilloskop

IC Voltmetre

Signal Jeneratörü

Deneysel Çerçeveler

Veri
Analiz edilen Model üreteci
Giriş
birleşim
Onaylayıcı
Çalışma Kontrolü
Model Dönüştürücü
1 Model
İstatistikler
2 Model 3

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 15 © 2003 By Default!

Soyutlama Seviyeleri ve Formalizmler

Simülatör:
Tekrarlanan DTSS: fark denklemi
Algoritma
Sistem DEVS: ayrık olay
DESS: diferansiyel denklem
DTSS modeli:

q(t+1) = a*q(t)+ b*x(t)

Simülatör:
Olay
Simülatör:
proses
Nümerik Sistem
İntegratör
Sistem
DEVS modeli

DESS modeli: Bir sonraki olay zamanı,

dq/dt = a*q +bx Bir sonraki olay durumu ...

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 16 © 2003 By Default!

DEVS M&S metodolojisi

 The DEVS (Discrete EVent System Specification)
Modelleme ve simülasyon yaklaşımı:
– Sistemleri bileşenlerin birbirine bağlanması yoluyla
tanımlar.
– İletişim portlarını kullanarak bileşenler arasında karşılıklı
etkileşimi olanaklı kılar.
– İki bileşen türü kullanır: atomik ve birleşik model.

 DEVS aşağıdaki problemleri çözebilir;

– Karşılıklı çalışabilirlik ve yeniden kullanım

– Melez sistemlerin tanımlanması
– Otomatik görevler yerine getiren araçlar
– Yüksek performanslı paralel / dağıtık simülasyon
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 17 © 2003 By Default!

DEVS Formalizmi

DEVS

Sürekli Sistemler Ayrık Sistemler

• Analog • Sayısal
• Kontrol Teorisi • Bilgisayar Bilimi
• Lineer/Lineer olmayan • Algoritmalar

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 18 © 2003 By Default!

DEVS M&S Metodolojisinin Avantajları

 Bileşenler arası sağlam bağlantı
 Hiyerarşik Tasarım
 Olay-tabanlı verimli simülasyon
 Nesneye-yönelik uyarlama
 Düşük tasarım zamanı
 Gelişmiş Test => daha kaliteli modeller
 Kolay deney yapma
 Otonom paralel/gerçek-zamanda çalışma
 Doğrulama/Geçerleme
 Karşılıklı Çalışabilirlik ve yeniden kullanım
 Birden fazla yöntem kullanarak modelleme
 Yüksek Performans
A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 19 © 2003 By Default!

Temel DEVS Modelleri

 giriş olayları
 çıkış olayları
 Atomik: en düşük seviyeli model,
durum değişkenleri
yapısal dinamikleri içerir. 

 durum geçiş fonksiyonları

 çıkış fonksiyonu
 zaman fonksiyonu

 bileşenler
 Birleşik: bir veya daha fazla  bağlantılar
atomik ve/veya birleşik – Dahili Bağlantılar
– Harici giriş bağlantıları
modelden oluşur – Harici çıkış bağlantıları

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 20 © 2003 By Default!

Atomik Model Tanımı

DEVS = < X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ >

X: giriş olayları kümesi
Y: çıkış olayları kümesi
S: durum kümesi
ta: S → R+0, ∞ zaman ilerleme fonksiyonu
δ int: S → S dahili geçiş fonksiyonu
δ ext: Q x Xb → S harici geçiş fonksiyonu
δ con: Q x Xb → S çakışma geçiş fonksiyonu
Q = {(s,e) | s ∈S, 0 ≤ e ≤ ta(s)}
λ : S → Y çıkış fonksiyonu

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 21 © 2003 By Default!

Harici Geçiş Fonksiyonu

s’ = δext (s, e, x)

e
s
ta(s)

DEVS = < X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ >

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 22 © 2003 By Default!

Dahili Geçiş Fonksiyonu/Çıkış Fonksiyonu

λ (s)

s s’ = δint (s)
ta(s)

DEVS = < X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ >

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 23 © 2003 By Default!

Çakışma Geçiş Fonksiyonu

s’ = δcon (s, ta(s), x)

e
s
ta(s)

DEVS = < X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ >

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 24 © 2003 By Default!

Birleşik Model Tanımı

CM = < X, Y, D, {Mi}, EIC, EOC, IC, Seçim>

X, Y : giriş ve çıkış kümeleri

D : birleşik modelin bileşenler kümesi

Mi :atomik veya birleşik olabilen bir DEVS modeli

her i∈D,

EIC, harici giriş bağlantısı

EOC, harici çıkış bağlantısı
IC, dahili bağlantı

Seçim: eşitlik fonksiyonudur.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com
Slide 25 © 2003 By Default!

Birleşim Altında Kapalılık

DN DEVS
< X , Y, D, {Mi }, {Ii }, {Zi,j }> < X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ >

Her DEVS
birleşik
modeli bir
DEVS DEVS atomik
< X, S, Y, δint, δext, δcon, ta, λ > model
karşılığına
sahiptir.

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

Slide 26 © 2003 By Default!
Hiyerarşik Modelleme
AB
A B

A1
D D

A2

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com

 Dağıtık Simülasyon
Slide 27 © 2003 By Default!

Mimarisi
Katılımcılar arasında işbirliğini destekleme İşbirliği

Uygulamada karar verme Karar

Tasarım araştırmaları ve değerlendirme Araştırma

Model karakteristikleri ve dinamikleri Modelleme (DEVS)

modelleri çalıştıran simülatörler Simülasyon

Dağıtık servisler sağlar Özel Yazılım (HLA)

m&s donanım desteği Ağ

A Free sample background from www.powerpointbackgrounds.com