NUKLEARNA MEDICINA

NUKLEARNA MEDICINA
Dijagnostka i terapija otvorenim izvorima zraenja
1. Kliniki problem 2. Radiofarmaceutik 3. Instrumentacija

Slike u nuklearnoj medicini

Slika predstavlja funkcionalne (nasuprot anatomskim) karakteristike ljudskog tkiva Slika se dobija trasiranjem distribucije radiofarmaceutika u telu pomou gamakamere

Pioniri u nuklearnoj medicini - Nobelovci

Maria Skodowska-Curie (1867-1934)

i Pjer

Henri Becquerel (1852-1908) malteki krst Ernest Rutherford (1871-1937)

Jean Frdric Joliot-Curie (19001958) Irne Joliot-Curie (1897-1956)

NUKLEARNA MEDICINA
1. Kliniki problemi 2. Radiofarmaceutici 3. Instrumentacija

Skeniranje kostiju
99mTc

IV (400-600) MBq Dijagnostika: Metastaze u kostima Benigne i maligne tumore kostiju Prelome kostiju Snimanje 3 sata posle unosa

Skeniranje plua

100 MBq Tc99m IV Skeniranje odmah Detektuje: pulmonarnu emboliju

Tiroidea
Radiofarmaceutci: 100 MBq Tc99m IV Skeniranje posle 15 minuta Peroralno I123, I131 Skeniranje posle 24 asa

Skeniranje srca
Intravenozno (600-800) MBq
99mTc,

Skeniranje posle (10-15) minuta

Dinamika miokarda
Injekcija od (70-100) MBq 201Tl Tomografska studija

NUKLEARNA MEDICINA
1. Kliniki problemi 2. Radiofarmaceutici 3. Instrumentacija

Proizvodnja radionuklida
Meta Cr-50 Mo-98 Xe-124 Te-130 Zn-68 Cd-111 Tl-203 Te-124 I-127 U-235 Reakcija (n,) (n, ) (n, ) (n, ) (p,2n) (p,n) (p,3n) (p,2n) (p,5n) (n,f) Radionuklid Cr-51 Mo-99 Xe-125 => I-125 Te-131 => I-131 Ga-67 In-111 Pb-201 => Tl-201 I-123 Xe-123 => I-123 Zr-99 => Nb-99 => Mo-99

Tehnecijum
1 kg U sadri 1 ng Tc

Prva tehnecijumska krava (ureaj za separaciju 99mTc iz 99Mo) napravljena je u BNL

NUKLEARNA MEDICINA
1. Kliniki problemi 2. Radiofarmaceutici 3. Instrumentacija

Instrumentacija u nuklearnoj medicini

Merila aktivnosti i referentni izvori za etaloniranje Sonde i brojai Oprema za morfoloke i funkcionalne studije Skener Gamakamera PET Klinika dozimetrija

Merilo aktivnosti sa jonizacionom komorom (dozekalibrator)

4 - jonizaciona komora, Pb oklopljena od uticaja fona (prirodnog ili parazitskog) ita sa izborom napajanje radionuklida

dra uzoraka

Etaloniranje: prema zahtevima standarda IEC 1303

(A) Geometrija za staklene boice

(B) Geometrija za priceve

Metroloki uslovi: Detektor: jonizaciona komora zapremine > 600 cm3 Gas punjenja: 99 % argon pod pritiskom obino 2 bara Prag detekcije: >10 kBq (1 kBq) Maksdimalna aktivnost: 500 GBq Energetski opseg: 35 keV 3 MeV Merna nesigurnost; 5 %, k=2 Rezolucija: 1 kBq Etaloniranje: referentnim izvorima (u odnosu na aktivnost) +etaloniranje elektrometra

Osetljivost: 10 pA/MBq

Merilo aktivnosti sa scintilacionim detektorom (dozekalibrator)

Metroloki uslovi: Detektor: NaI(Tl) scintilacioni detektor sa jamom Kristal: prenik 5,1 cm x debljina 4,6 cm Efikasnost u 4 geometriji: 70 % za 129I Prag detekcije: >10 kBq (1 kBq) Maksimalna aktivnost: do 3,7 GBq za beta i 370 MBq za gama Merna nesigurnost; 5 %, k=2 Rezolucija: 1 kBq Etaloniranje: etaloniranje referentnim izvorima+etaloniranje elektrometra

Merila aktivnosti za PET

(dozekalibrator)
Maksimalna aktivnost: do 1 GBq 18F Detektor: Jonizaciona komora sa tankim zidom i jamom Gas punjenja: argon Rezolucija: 0,01 MBq Merna nesigurnost: 5 %, k=2 Osetljivost: 10 pA/MBq Energetski opseg: 25 keV 3 MeV Donja granica detekcije: 0,01 MBq
18F, 11C, 13N, 15O

Brojai uzoraka
Gama brojai Teni scintilacioni brojai

Upotreba brojaa uzoraka

RIA(radioimunoloke analize) Funkcija bubrega Vitamin B12 manjak Ferokinetike studije Sadraj vode u telu Analize krvi Biomedicinska istraivanja
125I 51Cr 57Co,58Co 59Fe 3H 125I, 51Cr, 99mTc 3H, 14C

Kolimator
NaI (Tl) kristal Olovne voice Fokalno rastojanje Fokalna ravan Fokus Kolimator sa strane pacijenta Kolimator sa strane kristala

Postavljanje prozora

Zadavanje energetskog prozora zavisi od energetske rezolucije detektora i energije fotona

Gamakamera Akvizicija podataka

Statiki Dinamiki ECG-gated Sken celog tela Tomografija ECG-gated tomografija Tomografija celog tela

um

Gustina brojanja

Gamakamera

Gama kamera je ureaj za dobijanje medicinske slike pomou snimanja raspodele radionuklida -emitera gama zraenja u telu Kompleksan ureaj koji se sastoji od vie detektora Detektor: scintilacioni kristal NaI(Tl)

Tipian protokol akvizicije SPECT

rad.
99mTc,

Energija [keV]

aktivn ost [MBq] 800

rota cija

broj proje kcija 120

rezol ucija slike 128 x 128 128 x 128 64 x 64 64 x 64

vreme po projkciji [s]

Kosti
perfuzija miokarda

6 sati

140

3600

15

6 sati
123I,

99mTc,

140

700

1800

60

30

tumor
bela krvna zrnca

sati

13

159 171 & 245

400

3600

60

30

67 sati

111In,

18

3600

60

30

Scintilacioni detektori
NaI Zeff en [cm-1] Indeks refrakcije svetlosni prinos [%NaI:Tl] talasna duina pika [nm] 51 0.34 1.85 BaF2 54 0.44 Bizmut germanat BGO 74 0.92 2.15 Lutecijum ortosilikat LSO 66 0.87 1.82 Cerijumom dopiran gadolinijum ortosilikat GSO 59 0.62 1.85

100

15

75

41

410

220

480

420

430

Gamakamera Oprecionalna razmatranja

- Izbor kolimatora i montaa

- Rastojanje kolimator-pacijent - Uniformnost - Zadavanje energetskog prozora - Korekcije (atenuacija, rasejanje) - Fon - Sistem zapisa - Tip ispitivanja

PET: Positron Emission Tomography

PET pozitronska emisiona tomografija

Smee sline prostim eerima (glukoza) se oznaavaju traserima pozitronskim emiterima FDG je najpoznatiji: traser metabolizma glukoze

Radionuklidi
Radionuklid
11C 13N 18F

T1/2 20.4 min 10 min 2.2 min 110 min 9.2 min 68.3 min 1.25 min

Esr 0.39 MeV 0.50 MeV 0.72 MeV 0.25 MeV 1.3 MeV 0.83 MeV 1.5 MeV

15O 62Cu

68Ga

82Rb

PET sa gamakamerom

Multimodularne slike
PET

CT

Sistemi detekcije u PET kameri

Raspad i detekcija gama zraenja

Kada pozitron udari elektron u okolnom tkivu, dve estice anihiliraju uz emisiju dva 511 keV zraka suprotnih momenata. Ti zraci umiu iz ljudskog tela i belee se spoljanjim detektorima.

Princip rada

Koincidencija? Koincidens?

DA!

Registrera positionssignalerna Registruje frn bda dogaaj iz detektorerna. oba detektora Rekonstruera!

Annihilation Scintillation

ema procesiranja koincidencije u PET kameri

DOZE ZRAENJA U NUKLEARNOJ MEDICINI

Doze koje primi pacijent u dijagnostikim tehnikama nuklearne medicine nose vrlo mali rizik za pojavu karcinoma. Opseg efektivne doze: od 6 Sv (za 3 MBq 51Cr) do 37 mSv (za 150 MBq 201Tl) Uobiajeno snimanje kostiju pomou 600 MBq 99mTc izaziva efektivnu dozu od 3 mSv

Apsorbovana doza u organu se odreuje iz podataka o:

Vrsti radionuklida Aktivnosti koja je administratirana Aktivnosti organa Veliine i oblika organa Aktivnosti u drugim organima Kinetici radiofarmaceutika Kvaliteta radiofarmaceutika

MIRD
MIRD - Medical Internal Radiation Dosimetry (razvilo Drutvo za nuklearnu medicinu) Organ koji sadri radionuklid je: organ izvor

(source)

elimo da izraunamo apsorbovanu dozu u ciljnom organu (target ) Organ cilj i izvor MOGU biti isti organ Kolilina zraenja iz izvora ka cilju mora biti poznata

Izvoenje opte MIRD jednaine

E srednja energija po estici (fotonu ili elektronu) n broj estica emitovanih po dezintegraciji nE-srednja energija emitovana po dezintegraciji

i = K ni Ei

Srednja energija po nuklearnom prelazu Ukupna energija po dezintegraciji

= i =K ni Ei
i i

Izvoenje opte MIRD jednaine (aktivnost)

A aktivnost izvora Kumulativna aktvinost suma svih nuklearnih prelaza koji se dogaaju u izvoru u nekom vremenu nE ukupna energija zraenja emitovana izvorom

nE -

energija apsorbovana u meti za odreeno vreme frakcija apsorpcije)

( -

D = nE /m D = S

- apsorbovana doza po masi m organa mete

(S = nE /m)

S zavisi od radionuklida i geometrije (literaturno)

Izvoenje opte MIRD jednaine (aktivnost)

Radionuklid emituje vie od jedne estice pa je:

D = Si

( Si - S faktor i-te estice)

U telu ima mnogo organa izvora rh koji utiu na organ metu rk, svi ti doprinosi se dodaju ukupnoj dozi organa mete:

D(rk) =

D(rk <-

rh)

Proraun kumulativne aktivnosti h suma svih nuklearnih prelaza u organu h u toku odreenog vremena h = Ah(t) dt Funkcija aktivnosti Ah(t) se moe aproksimirati sumom eksponencijalnih funkcija

Ah(t) = Aj e-t
efektivna konstanta koja kombinuje fiziki i bioloki raspad 1/Tef = 1/Tfiz + 1/Tbiol Obino su granice integriranja 0- pa je = Aj / (j)e = 1.443

Aj (Tj)e