Mga Akda ni

Marcelo H. Del Pilar

CAIGAT CAYO!
I
Ang librong ito,i malilimus sa halagang isang cuarta ang isa; sa halagang sangsalapi ang
sangdaan, at sa halagang apat na piso ang sanglibo, doon sa Asilo de Hurfanos sa Guadalupe, sa
bayan nang san Pedro Macati, provincia nang Mainila.
Ang sulat na hing

i ay ipadala sa P. Director cun sa Hermano Inspector nang Asilo, at bahala sila

magpadala sa ituturong padadalhan sa Mainila.
Pequea Imp. del Asilo del Hurfanos 1888.
1Caigat ga cayo sa mang

a masasamang libro,t, casulatan, sapagca,t, dapat ninyong tantoin na

may isang cautusan ang santa Iglesiang Ina natin na ipinagbabaual ang pagbasa nang mang

a
masasamang libro,t, casulatan, pati nang pag-iing

at at pagcacalat noon, at ipinag-uutos pa na

ang sino mang magcamavroon nang gavong libro,i, ibigav agad sa mang

a Puno nang santa

Iglesia, sa Confesor cun sa Amang Cura caya; at cun sacali,t, di maibibigay ay sunuguin man
lamang tambing. At ang utos na ito,i, Phin 2mahigpit na di sapala, na cun di ninyo ganapin ay
icapagcacasala ninyo nang casalanang daquila, at cun magcaminsa,i, maguiguing excomulgado
pa cayo dahil sa pagbasa noon. Caya cun cusain ninyong basahin ang isang librong natatalastas
ninyong baual nang santa Iglesia ay magcacamit cayo nang casalanang daquila, at cun sa saui
ninyong palad ay abutin cayo nang camatayan sa gayong calagayang ay mapapacasama cayong
magpasaualang hangan.
Ang mang

a Puno nang santa Iglesia, sa macatouid, ang santo Papa at ang mang

a Poong Cardenal
na pinatungculan niya, sampon nang mang

a Guinoong Obispo, ay mayroon silang capangyarihan

macapagbabaual nang balang mamasam-in nilang librong icasasama nang mang

a calolouang
quinacaling

a nila; at caya ng

a Phin 3catungculan naman nang baua,t, sino mang cristianong

sundi,t, ganaping lubos ang canilang mang

a utos tungcol dito.

Ang balang minamasama,t, ibinabaual nila,i, tinatandaan nama,t, isinasacay sa isang librong
pinacalistahan nang mang

a librong baual at masasama. Ng

uni,t, palibhasa,i, hindi mangyayaring

mabalitaan nila,t, maquita ang lahat na mang

a masasamang librong ipinagcacalat sa

sangcacristianohan; na caya,t, di naman mangyayaring matang

ing maipagbaual na lahat; at sa

cabila nama,i, cun itulot na basahin hangan di tang

ing ipagbaual ang mang

a gayong libro,i,
macasasamang lubha sa mang

a caloloua; dahil dito,i, ang santa Iglesia, ang mang

a nasabing
Puno baga nang santa Iglesia, upang mahadlang

an hangan macacayanan din Phin 4lamang,

ang gayong mang

a calaguim-laguim na capahamacan, ay mayroong ibinigay sa atin nang mang

a
utos na paraang pagcacaquilanlan nang mang

a libro, na, cun di pa tang

ing ipinagbaual, ay dapat

nating parahing baual; at cun sacali,t, basahin ay ipagcacasala natin nang casalanang daquila, na
para rin cun basahin ang tang

i nang ipinagbaual.
Isusunod co ng

ang sasaysayin dito ang mang

a pang

ulong utos na paraang aquing sinabi, at nang

mapagquilala mo, guiniguilio cong bumabasa nito, ang dapat mong asalin tungcol dito sa
lubhang mahalagang bagay na icaliligtas nang caloloua mo sa capahamacang ualang hangan.
II.
Ang caunaunaha,i, baual ang lahat na mang

a libro sa Santong Casulatan na inihulog nang

mang

a erefe sa uicang castila, cun sa uicang tagalog, cun sa alin mang uica, cun sacali,t,
cristiano man ang maghulog av cun ualang pahintulot ang mang

a Puno.Caya ng

a ang lahat na
mang

a libritong hang

o sa santong Sulat sa bagong Testamento, na ipinagcacalat na limbag sa

Oxfort at sa Hong-kong sa uicang castila at cung magcabihira,i, sa tagalog, ay pauang baual;
sampon niyang mang

a Evangeliong uicang castila cun tagalog caya, na iniing

atan nang marami,

cun isinasabit sa liig na parang anting-anting, ay baual din naman.
Ang icalaua,i, baual din ang Phin 6mang

a librong sadyang nagtutucoy, nagsasalita, cun

nagtuturo caya nang calibugan, cahit doo,i, ualang nahahalong maling aral cun ereja caya.
Alinsunod dito,i, baual iyang lahat na mang

a palasintaha,t, auit at corridong paraparang

mahahalay, na totoong quinauiuilihang basahing nang caramihang mang

a tagalog, lalaqui man at

babayi man. Daming ba pa nang mang

a nang

apapang

anyayang caloloua dahil dito sa mang

a
tampalasang auit at palasintahan! Cun touirin ninyong mabuti ay agad matatalastas na ang
pagcapang

anyaya nang di mabilang na mang

a bagong-tauo,t, dalaga,i, nagmula sa pagbasa

nitong mang

a baual na auit at palasintahan.

Ang icatlo,i, baual naman ang mang

a devociones cun tauaguin, ang mang

a panalang

in, at
mang

a Phin 7casulatang quinapapalamnan nang mang

a pang

acong sinung

aling, na di
umano,i, ang mang

a gavo,t, gavon av ualang di pangvavari.Caya ng

a,t, alinsunod dito,i, iyang

mang

a panalang

in, at iyang mang

a casulatan na di umano,i, nalaglag sa Lang

it, at nasumpung

ang
nacababao sa santo Sepulcro, sa altar cayang pinagmimisahan nang santo Papa, at iba,t, iba
pang ganito na ipinalimbag sa mang

a panahong ito sa uicang castila ma,t, sa uicang tagalog, at

ipinagcacalat na mainam nang mang

a alagad nang demonio, ay pauang baual, at ipagcacasala

nang sino man ang pagdarasal at ang pagbasa noon, pati nang pagcacalat at pagiing

at niyon.
Ang icapat av baual din naman ang lahat na mang

a libro, mang

a munting fofas, at munti man

mang

a Phin 8casulatang nagtuturo nang panghuhula, panggagayuma, pangculam, at iba,t,

iba pa.Ayon dito,i, ipinagcacasala ang pagbasa,t, pag-iing

at ang mang

a lunario, cun tauaguin

nang iba; at iyang lahat na mang

a casulatang iniing

atan nang mang

a hang

al na ualang
namumuang

an; na marahil cun caya iniing

ata,t, pinaniniualaan ay di umano,i, sulat yaon nang

mang

a matatanda, na mang

a hang

al pa sa canila.
Ang icalima,i, baual na lahat ang mang

a libro na hangan sa taon 1584 at hangan ng

avo,i,
nilimbag o lilimbaguing ualang itinuturong pang

alan nang sumulat o cumatha, nang

nagpalimbag, nang pinaglilimbagan, pati nang panahong ipinagpalimbag; at cun sacali ma,t,
may itinuro ang lahat nang ito,i, mang

a hindi totoo ang itinuturo, at paconouari lamang, Phin

9sapagca,t, ito,i, nagpapaquilalang dapat pang

anibang mav taglav na lico,t masasamang aral

na di dapat basahin nang isang cristiano.Alinsunod dito,i, ang lahat na mang

a auit at corrido,
na arao-arao,i, ipinalilimbag na ualang pahintulot, at ualang itinuturong may catha, (na
palibhasa,i, iquinahihiya ang sinulat ay di ibig na maquilala) ay paraparang baual na lahat; lalong
lalo na,t, ang caramihan niyang mang

a auit ay mang

a punong puno nang mang

a camaliang di
naayon sa mang

a aral nang santa Iglesia.

Gayon din naman iyang mang

a libro,t casulatang ipinagcacalat ng

ayon sa uicang castila at sa

uicang tagalog na uala ring itinuturong may gaua,t, may palimbag; at ang laman niyon ay pauang
cabulaanang laban sa seor Arzobispo at sa mang

a Pareng Phin 10religioso, na pati nang

mang

a cagalang-galang na mang

a Madre religiosa, ay di rin quinaalang-alang

anan nang
tampalasan nilang pluma, ay ang lahat na ganiyang mang

a libro,t, casulatan ay baual na basahin,

at ipagcacasala nang daquila ang pagbasa,t, pag-iing

at noon, at lalong lalo na ang pagcacalat.

Pauang cabulaanan, uica co; sapagca,t, cun mapatotohanan nila sana ang canilang mang

a
sinasabi ay hindi nilang ipagmamacahiyang maalaman ang canilang mang

a pang

alan; at cun
totoo sana ang laman niyang mang

a carimarimaring sulat ay ualang sucat icatacot ang may catha

man, ang lumimbag man, ang nagpapalimbag, at nagpapacalat caya, cahit sila,i, ipaghabla,t,
isacdal sa Justicia nang mang

a pinararatang

an nila nang gayong mang

a casamaan. Phin
11Tunay ng

a pala na ang mang

a nagcacalat nang mang

a gayong sulat na annimo (ualang

pang

alan) ay sucat ipaquibilang sila sa mang

a tauong ualang hiya!

Ang icaanim ay baual ang lahat na mang

a librong sulatin cun ipang

alat, na ang taglav na

laman av mang

a maling caisipa,t, mang

a aral na laban sa pinasasampalatavanan sa atin nang

santa Iglesia.Gaya nang

a baga nang librong catha nang Dr. Rizal, na ang pang

ala,i, Noli me
tangere, na pinupuri,t, binabasang ualang agam-agam nang maraming natuturang cristiano, baga
ma,t, sa pagbasang ito,i, nagcacamit sila nang casalanang daquila; sapagca,t, ang nasabing libro,i,
punong puno nang mang

a ereja,t, mang

a aral na laban sa ating santa Religin. Halos sa Phin

12baua,t, Iojas at sa baua,t, talata ay may mababasa roong mang

a sabing sinung

aling, mang

a
udvoc na capangahasan, mang

a nacamumuhi,t, mahalav na iparing

ig sa mang

a tunav na
cristiano, mang

a paglalapastang

an sa mang

a cagalang-galang na Puno nang santa Iglesia at sa

caramihang cristiano, mang

a pagsisiphavo sa Dios, mang

a camangmang

a,t, cahunghang

ang
humihicayat sa pagcampi sa tacsil at sucab na si Lutero at sa iba pang mang

a erefe, mang

a aral
na lubhang lihis at mang

a erejang tunay; ano pa,t, hangan sa umuudyoc upang houag

sampalatayanang may Dios. Ang lahat nang ito,i, pauang mababasa diyan sa tampalasang libro,
at caya baual na basahin, at ang pagbasa noo,i, isang lubhang mabigat na casalanan. At ang may
catha noon, Phin 13ang Dr. Rizal baga, cun taimtim sa caniyang loob ang mang

a sinulat niya
sa nasabing libro at hindi pa niya pinagsisisiha,t, tinatalicdan, ay dapat na ariin siyang tacsil at
tampalasan sa Dios, ereje at excomulgado.
Tingni, mang

a guiniguilio cong tagalog, tingni,t, masdan itong caauaaua capoua ninyong

tagalog, na pinupuri nang marami sa inyo na parang ualang capara sa carunung

an; ualang dao ga

sino si Rizal; di umano,i, capurihan dao nang lahi ninyong tagalog, na sucat ninyong
ipagparang

alan. Ay sa aba co! At lalong catampatang sabihin, na sucat inyong ipagmamacahiya

ang gayong cahabag-habag na bulag na loob; sapagca,t, siyang caunaunahang tagalog na cusang
gumamit nang caniyang camay sa pagsulat nang mang

a catacot-tacot na catampalasanan sa Dios,

sa ating santa Religion cristiana, at sa mang

a sinasampalatayanan natin.
Bucod pa sa siya,i, tampalasan, ay hagal pa naman sa madlang bagay; sapagca,t, cun siyasatin
ang pagcagaua nang nasabing libro,i, isip ninyong hindi ang camay nang may bait na tauo, cundi
ang paa nang isang mangmang ang isinulat noon; at halos sa lahat nang fojas ay mapagmamalas
na ang gumaua,i, hang

al na Phin 14hang

al sa paghahanay nang masanghayang pananalita,

lalong lalo na sa uicang castila; ang totoong tang

ing matatanghal doon ang sino man ay ang isang

sucab at tacsil na pagcapoot niya sa ating santa Religin at sa Espaa.
Ang icapito,t, catapusa,i, baual ang lahat na mang

a librong malaqui ma,t, maliliit, ang mang

a
munting calat na casulatan, ang mang

a diario, at balang nang sulat na ang laman av lumalaban

sa mang

a aral nang santa Iglesia, ang tanang casulatang nagpupuri sa mang

a camaliang
hinati,t, sinala nang santo Papa, gava nang mang

a sinala ni Pio IX sa canivang casulatang

padala sa sangcacristianohan, nang 8 de Diciembre de 1864, ang balang nang sulat na
cumucut-va sa mang

a Santong guinagalang nating sa mang

a altar, cun nagsasalita cava nang

mang

a cabulaana,t, ipinataratang sa canila nang mang

a Phin 15gaua, mang

a uica,t, mang

a
acalang di ucol sa cabanalan, ang lahat nang mang

a librong nanunuva sa mang

a Sacramento,t,
sa mang

a ugaling paraang na ipinag-uutos nang santa Iglesia sa pagmimisa, pagdarasal, at sa

iba,t, ibang mang

a gauang magaling, at sa cauacasa,i, ang dilang casulatang sa conouari ma,t,

di conouari av cumacampi sa mang

a camaliang aral na laban sa pananampalatava at sa mang

a
mabanal na asal.Laban dito sa cautusang itong bigay nang santo Papang si Pio IX, upang
masaula ang mang

a cristiano sa pagbasa nang mg

a masasamang diario, ay hindi lamang

nagcasala ang mang

a bumabasa nang balang na sa mang

a nasabing casulatan, cundi pa naman

ang nang

acacatulong sa pagpalimbag at sa pagcacalat, gaya baga cun limbaguin, Phin

16ipagbili, bilhin, pasulat, at iba pa.
Ang pitong utos na ito,i hang

ong lahat sa libro nang indice sa naturang casulatan ni Pio IX na

dapat nating talimahi,t, ganapin, cun tunay nating ibig na mapacagaling.










III
Bucod pa sa rito,i, cun caya gayon ang ipinag-uutos nang santa Iglesia sapagca,t, ito,i, utos din
naman nang Dios, na turo sa atin nang catutubo nating bait; na cahit di ipagbaual nang santa
Iglesia, at mauala man ang listahan nang mang

a librong baual na, at cahit di nagcaroon nang

mang

a utos na paraang pagcacaquilanlan nang mang

a masasamang libro, ay nagtuturo sa atin

ang catutubo nating bait na di dapat basahin ang mang

a Phin 17gayong librong masasama. At

sa catunaya,i, magsabi ca sa aquin: di caya baga mabigat na casalanang laban sa icalimang utos
nang Dios ang cumain cun uminum caya nang lasong icatatapus nang sariling buhay, at
icamamatay nang ating catauan? Ay ano di caya baga lalong mabigat na casalanan ang cumain
nang lasong icatatapus nang buhay nang atin caloloua, na icamamatay baga niya dahil sa
pagcauala sa caniya nang pananampalataya? Diyata,i, pinatotohanan co sa iyo na ualang
mabisang lasong icamamatay nang ating catauan na sucat mapara sa lasong taglay nang
masasamang libro; lasong sacdal nang bisa sa icasisira nang pananampalataya,t, icamamatay
tuloy nang ating caloloua; lason ng

ang camatay-matay na capag nahahalata nating nasisilid sa

ano Phin 18mang casulatan ay catungculan nating pang

ilagan, at cun dili,i, magcacamit tayo

nang mabigat na casalanan cun ituloy nating basahin. Caya ng

a ualang maimatouid ang

maraming bumabasa nang mang

a librong limbag ma,t, sulat camay, gaya nang mang

a cay Rizal,
na ang itinututol nila,i, di pa ipinagbaual; sapagca,t, cun di pa tang

ing ipinagbaual, ay baual na

talaga, ayon sa mang

a cautusang sinasaysay na; at bucod pa sa rito,i, capag naquiquitang may

lason nang mang

a ereja at mang

a lisiyang aral ay ipinagbabaual nang catutubo nating bait, na

nagpapaquilala sa ating yao,i, utos nang Dios. Sucat na lamang na sabihin sa iyo nang Confesor
nang ibang mabait na Sacerdote, cun nang iba pa mang tauo na nacacaalam, at cahit icao man
ang Phin 19macamasid na ang gayong libro,i, masama, at pagdaca,i, dapat mong bitiua,t,
ibigay sa iyong Confesor cun sa iyong Amang Cura, at cun dili caya ipagatong mo sa apoy;
sapagca,t, cun pabayaan mo muna sa bahay may pang

anib na mabasa; at ang cusang lumalagav

sa pang

anib av divan siva mapapang

anvava, uica nang Dios Espiritu Santo. Caya ng

a,
cristianong bumabasa nito, ay houag cang paraya sa iyong sarili, na gaya nang ibang marami na
ang acala,i, hindi totoong nacacapahamac ang pagbasa nang mang

a masasamang libro; sapagca,t,

hindi masama lamang, cundi casamasamaan ang quinasasapitan nang sumusuay sa mang

a utos
na ito. Ay capatid co! Sinong macapagsasalaysay nang mang

a casiraang nangyayari sa mang

a
caloloua dahil sa pagbasa nang Phin 20mang

a masasamang libro? Ang uica nang P. Doctor

Sarda: na ang isang masamang librong may taglay na mang

a tacsil na udyoc, cun mang

a
mahahalay ang halimbaua ay higuit ang casamaan sa mapagcanulong caibigan, higuit ang
cahunghang

an sa mahunghang na maestro, at lalong dapat capootan sa magdaraya,t,

mapaghibong tauo. Ualang imic-imic, at di nang

adaramdaman ay unti-unting binabagbag ang

puso, inililigao ang lalong matalinong isip, sinisira ang lalong maayos na cabaitan, hinihila ang
calooban sa mang

a lisiyang asal, pinupucao ang mang

a mahahalay na pita, pinapaniniig sa

maruruming gaua at malibughaang casalanan. Ano caya ang dahil na yaong binatang dating
mabait at masunurin sa magulang ay ng

ayo,i, nagung Phin 21mapagyabang at ualang

cahihiyan? Cun ano,t, yaong dalagang dating masayang loob at mahinhing asal ay ng

ayo,i,
laguing namamanglao at caguitla-guitlang ugali? Cun sino ang nagnacao sa canila nang cabaitan,
nang cahinhinan, nang casayahan nang loob, sampon nang casiglahan nang canilang catauan?
Ay sa aba co! Yaon palang tampalasang libro, yaong mahalay na auit, yaong carumal-dumal na
palasintahan, yaong maruruming tula, na paraparang pinatutuloy sa bahay nang ualang pag-iing

at
na magulang! Ay sa aba ninyo, mang

a magulang! at cayo ng

a ang hihing

ang sulit nitong mang

a
casiraang iquinapapahamac nang di mabilang na mang

a masasama na di ninyo pinalalayo sa

inyong bahay at sa camay at mata nang inyong mang

a Phin 22anac! Sapagca,t, maniuala

cayo,t, dili, ay uuliting cong sabihin ang sinabi co nang madalas: Ay nagcacasala nang
daquilang casalanan ang sino mang cristiano, na baga ma,t, natatalastas niyang baual, o dapat
man lamang ipagbaual, av bumabasa nang mang

a tampalasang libro. At di lamang nagcacasala

ang bumabasa nang mang

a librong vaon, cundi pa naman ang nag-iing

at, sapagca,t, utos nang

santa Iglesia na ibigav sa mang

a Puno, cun dili cava,i, sunuguin. At nagcacasala rin nang

daquila ang magpahiram sa ibang ualang pahintulot sa pagbasa nang masasamang libro.






IV
Alinsunod dito sa mang

a sinabi co magpahang

an ng

ayo,i, marahil Phin 23nasain mo,

cristianong bumabasa, ang ilang malinao,t, tapat na hatol, na parang pinacareglang aalinsunurin;
na cun sundin mo naman ay macapang

ing

ilag ca sampon nang iyong mang

a casambahay, mang

a
caibigan nama,t, caquilala, sa mang

a daquilang pang

anib na laguing nasusumpung

an sa pagbasa
nang mang

a masasamang libro. Isasaysay co ng

a sa iyo ang mang

a inaacala cong lalong

quinacailang

an at lalong bagay sa pagtatamo nang ninanasa nating paquinabang.

Una-una. Capag banta mong bumili cun bumasa nang anomang libro, munti ma,t, malaqui man,
nang diariong mav mang

a lamina,t, uala, nang auit man, tula man, maguing limbag maguing
sulat camay, ay bago mong bilhin basahin ay dapat mong usisain Phin 24muna cun baual,
cun dili caya; cun dapat maguing baual sapagca,t, masama.Ang pag-uusisa nito,i,
nacacailang

ang siyasatin mo cun ang librong bibilhin o babasahin ay natatamaan nang alin man
sa mang

a pitong utos na paraang pagcacaquilanlan nang mang

a librong dapat na ipagbaual, na

baual na talaga; at ang lalong maigui sa lahat ay magtanong ca sa ConIesor, cun sa Cura caya,
cun sa canino mang banal na sacerdote; at ang paraan na ito,i, lalong magaling, sapagca,t,
malalayo ca sa pang

anib nang pagcacamali.

Icalaua. Dapat mong tandaang pinacalandas di dapat sinsayan ang houag bumili, at houag
bumasa nang ano mang libro, auit, at casulatang uala sa unang fojas na may lubos na pahintulot
ang maga PUNO. Sapagca,t, ang Phin 25ayao huming

i nang pahintulot sa mang

a Puno ay
marahil hindi cristiano, at cun ganoon sucat nang ipaquibilang sa mang

a baual ang quinathang

libro; at cun cristiano naman, at ayao huming

i nang pahintulot ay hayag siyang souail na

cristiano, at masasapantahang magtuturo nang camalian.
Tanto cong magaling na yaong ibang libro,i, di nagcacailang

an nang pahintulot, at nang

mailimbag; at mababasa ng

a cahit uala ang gayong pahintulot; datapoua,t, sang-ano man ang

pag-iing

at tungcol dito,i, alang

an pa; sapagca,t, sa casamaang nang mang

a panahong quinalalag-
yan natin ay pati sa mang

a librong di nagcacailang

an nang pahintulot, cun magcabihira,i,

iguiniguiit din ang mang

a erejia at mang

a lisiyang aral: caya ng

a cailang

an Phin 26din
sumigao na ualang tugot: Caing

at cavo sa mang

a masasamang libro,t, casulatan'

Napagunaua mo na marahil, na sa toui cong sinasabing cailang

an ang pahintulot nang mang

a
Puno, ang tinutucoy cong mang

a Puno ay ang sa santa Iglesia, ang Santo Papa baga at ang

mang

a Poong Obispo, palibhasa,i, sila na lamang ang macahahatol nang cagaling

an at casamaan
nang ano mang libro.
Icatlo. Cun totoong totoo,t, ninanasa mong houag magcamali dito sa daquilang bagav na ito,
ang lalong mabisang paraan, na nasasaclauan nang lahat na mang

a ibang paraang ivong

mapipili, av ito ng

a. Na houag cang bumili, at houag bumasa nang ano mang libro, diario, auit at
ano mang casulatan na di ca maquipagsanguni muna sa Phin 27iyong Confesor, sa iyong
Amang Cura, cun sa ibang banal na Sacerdote. At ito rin ang dapat mong ipasunod sa ivong
mang

a nasasacupan. Sapagca,t, doon pa sa mang

a librong hindi masama, at may pahintulot ang

mang

a Puno sa paglimbag, ay marami rin ang di mo nararapat basahin, sapagca,t, marahil

macasasama sa iyo; at caya ualang macapaghahatol sa iyo nang tapat gaya nang mang

a may
catungculang magsaquit sa icagagaling nang iyong caloloua.
Sundin mo ng

a, guilio cong cristiano, itong mang

a bilin co sa iyo, at ipasunod mo naman sa

iyong mang

a nasasacupan, at hindi ninyong icapapang

anyaya ang mang

a masasamang casulatan.
At cun sacali,t, dala nang di ninyo carunung

an nang dacong arao ay may pinatuloy cayo sa

inyong Phin 28bahay na mang

a librong masasama ay inyong pagsicapang hanapin, ay dalhin

ninyo agad sa Amang Cura cun sa ConIesor, na ito ng

a ang lalong magaling; ng

uni,t, cun di
ninyo magagaua ito,i, sunuguin ninyong tambing. Sunuguin, sunuguing ualang aua,t, hinayang sa
salaping ibinili niyong mang

a libro, at nang houag cayo,i, masunog sa inIierno dahilan sa canila.

Ay capatid co! cun tularan mo sana ang magandang halimbauang ipinaquita niyaong isang
babaying nang

ang

alacal nang libro, ayon sa sinasalita ni P. Mach sa caniyang librong Tesoro

del Catequista:
Nang malapit nang mangyari yaong balitaa,t, malaquing pagcagulo doon sa caharian nang
Franca, ay may isang babaying nang

ang

alacal nang libro na dinatnan nang balita, na si P.

Borgar (Beauregard) ay lubhang mariquit na magsermon, na caya ng

a hinahang

aan siya nang

lahat na taga Paris. Phin 29Dala nang balitang ito,i napasa simbahan nang Nuestra Seora de
Paris ang nasabing babayi, at gayac siyang maquiquinyig nang pang

ang

aral nang Pareng yaon; at

nagcataon naman na ang mang

a sinasabi nang Pare noong gabing yaon ay pauang nauucol sa

mang

a masasamang libro. Ang naturang babayi, baga ma,t, timtima,t, may puri, ay nagbibili
nang mang

a librong laban sa ating santa Religion at laban din sa magagaling na asal. Anaqui
nabulagan siya nang casaquiman sa salapi, gaya nang pagcabulag nang maraming naglalaco,t,
nang

ang

alacal nang mang

a mahahalav na palasintahan, auit, corrido at iba,t, iba pang mang

a
masasamang casulatan, at di nila inaanumana ang mang

a casalanang di mabilang na
quinacamtan nila, at ang mang

a quinacamtan nang iba dahilan sa canila. Ng

uni,t, ang babaying

yao,i, dahil sa pang

ang

aral nang Pare ay iminulat niya ang mata nang caniyang isip, caya,t,
napagquilala, na ang mang

a tampalasang librong lumalaban sa santa Religion, at umaaquit sa

maruruming hilig nang catauan, ay parang bucal nang camatay-matay na lasong sumisira sa
caloloua,t, puso nang tauo; at ang mang

a nagpapalimbag, nagbibili, cun tumutulong sa papaano

mang paraan nang pagcacalat sa mang

a gayong libro ay catulad nang mang

a manglalason; at
darating ang arao, at sila,i, hihing

an nang Pang

inoong-Dios nang mahigpit na pagsusulit sa

mang

a caguluha,t, casalanang nangyari dahil sa canila. Halos Phin 30di ng

a magcasiya sa loob
nang babaying yaon ang sisi sa sarili, at napag-unaua na ang pang

ang

alacal niya,i, lubhang di

carapat-dapat sa isang calolouang may iniing

atan pang cahihiyan at pagquilala sa Dios; caya

ng

a,t, minabuti niyang lisanin magpacailan man ang paghahanap buhay na yaon. Nang matapus
ang sermon ay tinung

o niya ang bahay nang Pare, at nagsabi sa caniya nang ganito: Aquin
napagquiquilala, Ama co, ang cadaquilaan nang aquing pagcacasala sa pagbibili co nang
mang

a masasamang libro, ng

uni,t, vavang minulan na ninvo ang paggamot sa aquing

caloloua,i, lubusin ninvong pagcagaling

in. pumaroon po cavo sa aquing tindahan, tignan ninvo

ang mang

a librong naroroon, at sunuguin po ninvo ang lahat na mamasamain ninvo. Sang-ano

man ang maguing capang

aluguihan co, at mauala man sa aquin ang lahat cong mang

a tinubo,
ay mamagaanin cong lahat, houag lamang mapacasama ang aquing caloloua. Pinuri ni P.
Borgar ang gayong magandang banta, at nang

acong tutulong

an siya sa pagganap nang caniyang

ninanasa. Quinabucasa,i, naparoon siya, ibinucod ang mang

a masasamang libro,t, itinuro sa

babayi, na quinuha nito,t, isinugbang lahat sa isang malaquing siga na caniyang inihanda. Ang
halaga nang mang

a sinunog na libro,i, mahiguit dao sa sanglibo,t, dalauang daang piso; at

magmula noo,i, pinagtiticahan niyang mahigpit na hindi na magbibili nang Phin 31mang

a
ibang libro, cundi yaon lamang macapagpapagaling sa mang

a caloloua.
Tularan naua itong magandang halimbaua nang mang

a sederang naglalaco nang mang

a bagay
bagay na auit at masasamang libro! Tularan mo rin ng

a, guiniguilio cong bumabasa, cun sacali,t,

sa mang

a nacaraang arao,i, di ca nagpacaing

at capara nitong babayi; at tungcol sa haharaping

arao ay houag cang lumihis munti man sa mang

a itinuro sa iyo dito sa libritong ito. At isinasamo

co pa sa iyo na ipaquilala mo ang libritong ito sa iyong mang

a hinlog, mang

a catoto,t, mang

a
caquilala, at nang sila nama,i, gumanap nang mang

a bilin dito: at cun magcaganoon ay

mahahadlang

an ang marami sa mang

a capahamacang dala nang masasamang libro,t, casulatan.

Loobin naua nang catamis-tamisang Phin 32Puso ni Jess at nang calinis-linisang Puso ni
Maria, sampon nang maloualhating Poon san Jos, na pagpalain nila,t, gauaran nang mahal
nilang bendicion itong munti cong pagod, upang mapaquinabang

an nang mang

a caloloua, at
mapatungcol na lahat sa lalong capurihan nang Dios. Siya naua.



Dasalan at Tuksuhan

Ang kabuuan nito ay nasa anyong katesismo at karaniwang dasal subalit naglalaman ng
panunuya at tahasang panunuligsa sa mga prayleng kastila. Ito ang naging dahilan kung bakit
siya tinawag na Pilibustero sa kanyang kapanahunan.

Tanda
Ang tanda ng kara krus ang ipangadya mo sa amin, Panginoon naming Prayle, sa mga bangkay
namin,
Sa ngalan ng Salapi at ng Maputing binti, at ng Espiritong Bugaw. Siya nawa.

Pagsisisi
Panginoon kong Prayle,
Diyos na hindi totoo
at labis na pagkataong gumago at sumalakay sa akin:
pinagsisisihan kong masakit na masakit
sa tanang loob ko
ang dilang pag-asa sa iyo, berdugo ko.
Panginoon ko at kaaway
na inihihibik kong lalo sa lahat,
nag titika akong matibay na matibay
na di na muli-muling mabubuyo sa iyo:
at lalayuan ko na at pang-iilagan
ang balanang makababakla ng loob ko
sa pag-asa sa iyo,
at nakalilibat ng dating sakit ng mga bulsa ko,
nag titika naman akong maglalathala ng dilang pagkadaya ko,
umaasa akong babambuhin ka rin,
alang-alang sa mahal na pasyion at pangangalakal mo ng Krus,
sa pag-ulol sa akin.
Siya nawa.



Ama Namin
Ama namin sumasakumbento ka,
sumpain ang ngalan mo,
malayo sa amin ang kasakiman mo,
gilitan ang leeg mo dito sa lupa para ng sa langit.
Saulian mo kami ngayon ng aming iyong inaraw-araw
at patawanin mo kami sa iyong pag-ungal
para nang pagpapatawa mo kung kamiy nakakwartahan;
at huwag mo kaming ipahintulot sa iyong mga tukso
at ihadya mo kami sa masama mong dila.

Aba Ginoong Barya
Aba ginoong Barya nakapupuno ka ng alkansya
ang Prayle ay sumasainyo
bukod ka niyang pinagpalat pinahigit sa lahat,
pinagpala din naman ang kaban mong mapasok.
Santa Barya Ina ng Deretsos,
ipanalagin mo kaming huwag anitan ngayon
at kami ipapatay. Siya nawa.

Aba Po Santa Barya
Aba pong Santa Baryang Hari,
inagaw ng Prayle,
ikaw ang kabuhayan at katamisan.
Aba, bunga ng aming pawis,
ikaw ang pinagpaguran naming
pinapanaw na taong anak ni Eba,
ikaw nga ang ipinagbubuntong hininga namin
sa aming pagtangis dito sa bayang pinakahapis-hapis.
Ay aba pinakahanap-hanap namin para sa aming mga anak,
ilingon mo sa amin ang kara krus mo man lamang
at saka bago matapos ang pagpanaw mo sa amin
iparinig mo ang kalasing mo Santa Barya ina ng deretsos,
malakas at maalam, matunog na ginto
kamiy ipanalangin na huwag magpatuloy sa amin
ang mga banta ng Prayle. Amen.

Mga Utos ng Prayle
Ang mga utos ng Prayle ay sampu:
una: Sambahin mo ang Prayle ng lalo sa lahat.
ikalawa: Huwag kang magpapahamak manumba ng ngalang deretsos.
ikatlo: Mangilin ka sa Prayle lingo man at fiesta.
ika-apat: Isangla mo ang katawan mo sa pagpapalibing sa ama at ina.
ikalima: Huwag kang mamamatay kung wala pang salaping pang-libing.
ika-anim: Huwag kang makiapid sa kanyang asawa.
ikapito: Huwag kang maki-nakaw.
ika-walo: Huwag mo silang pagbibintangan, kahit ka masinungalingan.
ika-siyam: Huwag mong ipagkait ang iyong asawa.
ika-sampu: Huwag mong itanggi ang iyong ari.
Itong sampung utos ng Prayley dalawa ang kinauuwian.
isa: Sambahin mo ang Prayle lalo na sa lahat.
ikalawa: Ihain mo sa kanya ang puri mot kayaman. Siya nawa.
Ang mga kabuuang asal, ang pangalang tontogales ay tatlo,
Igalang mo
Katakutan mo
ang Prayle at Pag Manuhan mo













Isang Tula sa Bayan
Ni: Marcelo H. Del Pilar

Sa iyong kandungan tinubuang lupa,
Paung nalilimbag ang lalong dakila,
Narito rin naman ang masamang gaua,
Na ikakaamiis ng pusot gunita.

Ang kamusmusan ko kung alalahanin,
Halaman at bundok, yaman at bukirin,
Na pauang naghandog ng galak s akin,
Ay inaruga no baying ginigiliw.

Ipinaglihim mo nang akoy bata pa
Ang pagdaralitang iyong banibata,
Luhay ikinublit nang di mabalisa,
Ang inandukha mong musmos kong ligaya.

Ngayong lumaki nang loobin ng langit,
Maanyong bahagya yaring pag-iisip,
Magagandang nasay tinipon sa dibdib,
Pagtulong sa iyo baying iniibig.

Ngayon na nga lamang, ngayon ko natatp
Ang pagkadusa mot wala nang nahabag,
Gayong kay-raming pinagpalang anak!

Sa agos ng iyong dugong apinawis,
Marami ang dukhang agad nagsikimis,
Samantalang ikaw, Bayang iniibig,
Ay hapung-hapo nat putos nang gulanit.

Santong matuid mo ay iginagalang,
Ng Diyos na lalong makapangyarihan
Na siya ngang dapat na magbigay dangal,
Bagkus ay siya pang kinukutyang tunay.




Ngunit mabuti rin at napupurihan,
Sa pag hahari mo itong pamamayan,
Sapagkat nakuhang naipaaninaw,
Na ditto ang punoy din a kailangan.

Kung pahirap lamang ang ipadadala,
Na nangagpupuno sa amiy sukat na
Ang hulog ng langit na bagyot kolera
Lindol, beriberi madla pang balisa.




















Bayani ng Rebolusyon ng Pilipinas
NAKILALA si Marcelo H. del Pilar bilang Plaridel. Ipinanganak siya noong
ika-30 ng Agosto taong 1850 sa Cupang, San Nicholas, Bulacan. Ang
kanyang mga magulang ay sina Julian del Pilar at Blasa Gatmaytan.
Nanguna siyang propagandista para sa reporma ng Pilipinas at naging editor
at publisher din ng La Solidaridad. Nagsimula siyang mag-aral sa Kolehiyo de
Jose Flores at lumipat sa Kolehiyo ng San Jose sa Maynila. Nakatapos siya
ng kursong abogasya noong 1880.

Kilalang-kilala siya bilang si Plaridel isang matalentong tao, marunong
magpiyano, biyolin at flute. Mahusay din siya sa larong fencing. Kumakanta
siya ng mga serenata at tumutugtog ng magagandang awitin sa biyolin
tuwing Flores de Mayo.

Pinakasalan ni Marcelo H. del Pilar ang kanyang pinsan na si Marciana del
Pilar noong 1878. Nagkaroon sila ng pitong anak.
Noong 1878, itinatag ni Plaridel ang Diaryong Tagalog para mailathala ang
pagpuna at pagpansin kung papaano namamalakad ang gobyernong
Espanyol sa Pilipinas. Tinulungan siya ni Pedro Serrano Laktaw sa
pagpapalathala ng "Dasalan at Tuksuhan" at ng "Pasyong Dapat Ipaalab
ng Puso ng Taong Bayan."

Sa Espanya, kasama siya ni Graciano Lopez-Jaena sa paglathala ng La
Solidaridad. Ang pahayagang ito ang naging instrumento sa naglalathala ng
kanilang mithiin na mapaunlad ang gobyerno ng Pilipinas. Si Plaridel ang
humalili kay Lopez-Jaena bilang editor ng pahayagan.

Matatag na ang reputasyon ni Marcelo H. del Pilar bilang propagandista bago
nagkaroon ng utos na arestuhin siya noong 1880. Ito ang nagtulak sa kanya
upang tumakas siya sa Espanya. Nagbalik siya sa bansang kanyang
sinilangan at sa Bulakan ay natagpuan niya ang mga taong handang makinig
sa kanya. Si Del Pilar ay sumulat ng mga propagandistang pamphlet sa
paraang maliwanag, mabisa at simpleng Tagalog lamang ang gamit.

Nailathala sa kanyang panahon ang kanyang Parodies of the Our Father, Hail
Mary, the Apostles" Creed, Ang Sampung Utos at Ang Catechism kung saan
naging epektibo ang propaganda kahit na magkakatulad ang pormat at habi
ng mga nobela.
Namatay si Del Pilar noong ika-4 ng Hulyo 1896 sa Barcelona, Espanya.
Sakit na tuberculosis ang kumitil sa kanyang buhay.

Hindi siya itinuturing na isang filibustero. Namatay siya nang walang poot sa
makapangyarihang bansa, subalit ipinakita niya na may galit siya sa mga
naghahari sa Pilipinas.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Ni: Marcelo H. Del Pilar

Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa Tinubuang lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
Pagpupuring lubos ang palaging hangad
Sa bayan ng taong may dangal na ingat,
Umawit, tumula, kumanta't sumulat,
Kalakhan din niya'y isinisiwalat.
Walang mahalagang hindi inihandog
Ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
Dugo, yaman, dunong, katiisa't pagod,
Buhay ma'y abuting magkalagut-lagot.
Bakit? Alin ito na sakdal ng laki,
Na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugulan ng buhay na iwi?
Ito'y ang Inang Bayang tinubuan:
Siya'y ina't tangi sa kinamulatan
Ng kawili-wiling liwanang ng araw
Na nagbigay-init sa buong katawan.
Kalakip din nito'y pag-ibig sa Bayan,
Ang lahat ng lalong sa gunita'y mahal,
Mula sa masaya'y gasong kasanggulan
Hanggang sa katawa'y mapasa-libingan.
Sa aba ng abang mawalay sa bayan!
Gunita ma'y laging sakbibi ng lumbay,
Walang alaala't inaasa-asam
Kundi ang makita'y lupang tinubuan.
Pati ng magdusa'y sampung kamatayan
Wari ay masarap kung dahil sa bayan
At lalong mahirap. Oh, himalang bagay!
Lalong pag-irog pa ang sa kanya'y alay.
Kung ang bayang ito'y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, asawa, magulang, kapatid;
Isang tawag niya'y tatalikdang pilit.
Hayo na nga, hayo, kayong nagabuhay
Sa pag-asang lubos ng kaginhawahan
At walang tinamo kundi kapaitan,
Hayo na't ibangon ang naabang bayan!
Kayong nalagasan ng bunga't bulaklak
Ng kahoy ng buhay na nilanta't sukat,
Ng bala-balaki't makapal na hirap,
Muling manariwa't sa baya'y lumiyag.
Ipahandug-handog ang buong pag-ibig
At hanggang may dugo'y ubusing itigis;
kung sa pagtatanggol, buhay ay mapatid,
Ito'y kapalaran at tunay na langit!

Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
Ni: Marcelo H. Del Pilar

Puso ko'y nahambal ng aking marinig
bunso, ang taghoy mo't mapighating hibik,
wala ka, anak kong, sariling hinagpis
na hindi karamay ang in among ibig.

Wala kang dalita, walang sa kahirapan
na tinitiis kang di ko dinaramdam:
ang buhay mo'y bunga niring pagmamahal,
ang kadustaan mo'y aking kadustaan.

Pagsilang mo, bunso, sa sangmaliwanag
nang panahong ako'y di pa nagsasalat
walang inadhika ang in among liyag
kundi puspusin ka ng ginhawa't galak.

Sa awa ng langit ikaw ay sagana
ng sukat iyamang malalagong lupa,
lahat ng pananim wala mang alaga
sa kaparangan mo'y tumutubong kusa.

Ang tabako't kape, palay, tina't bulak
abaka at tubo'y kailangang lahat,
sa mga lupa mo'y tantong naggugubat
itong sa sangmundo'y hirap mahagilap.

Sarisaring kalap na sakdal ng tibay
sakdal ng la-laki sa dikit ay sakdal;
hindi makikita sa sangdaigdigan,
ngunit sa budok mo'y nangagkalat lamang.
Ang asupre't tingga, ang tanso at bakal
ang ginto at pilak ay nangahuhukay
sa mga lupa mo't sa dagatan nama'y
sarisaring perlas ang matatagpuan.

Tantong naliligid ang mga lupa mo
ng dagat ng China't dagat Pacifico
balang mangangalakal sa buong sangmundo
pawang naakit dumalaw sa iyo.

Talaga nga manding ikaw ang hantungan
ng sa ibang nasyong sinimpang puhunan;
ikaw nga't di iba dapat makinabang
nang yaman sa iyo'y gawad ng Maykapal.

Sa gayo'y kailangan mata mo'y mamulat
isip ay gisingi't nang makatalastas
ng sukat asaliing ipagkakapalad
sa buhay na ito't nang di ka maghirap.

Akong iyong ina'y taga-tupad bilang
ng mga tadhana ng Poong Maykapal,
ipinaiwi ka't ang hangad ko lamang
musmos na isip mo'y sakiting aralan.

Ituro sa iyo ang utang na loob
sa nagkakandiling maawaing Diyos;
matuto ka namang sumamba't umirog,
puso mo sa kanya'y huwag makalimot.

At para mo na ngang pasalamat bilang,
makapagtanggol ka sa kapanahunan
ng aring tinamo't maapamahalaan
tapat na paggamit ng santong katwiran.

Ang tagapagturo'y pinakapili ko,
hinirang sa lalong mabait na tao;
ako'y nabighani't umaasang totoo
sa may sinumpaang mahigpit na boto.

Ang lahat ng prayle ay may sinumpaan
sa harap ng Diyos, na anaki'y tunay,
na ito raw mundo'y kusang tatalikdan,
kusang tumatangi sa lahat ng yaman.

Saan di nga baga, bunsong ginigiliw;
prayle ang siyang aking hihirangin
na tagapag-iwi blang taga-tingin
sa iyo't nang di ka baga pagliluhin.

Mahigit na ngayon tatlong daan taon
na iniiwi kang prayle ang may kandong;
katiwala akong sa gayong panahon
ang isip mo't yaman nama'y yumayabong.

Katiwala akong nagpapanuto ka
sa landas ng iyong sukat iginhawa;
katiwala akong dangal mo't ligaya
ngayo'y tinatanghal na walang balisa.

Tatlong sacerdote ang ipinabitay,
bukod sa maraming pinahihirapan,
at dili umano'y nakapipigil daw
ng iyong ligaya, bunsong minamahal.

Hindi ko inino't ang buo kong asa
ay pagmamasakit ang ginawa nila,
sa pagkabuhay mo't hindi ko napunang
magdarayang udyok ng masamang pita.

Sa abang-aba ko't laking kamalian!
laking pagkasawi! laking kadustahan!
ng ipagpabaya sa kapahamakan,
ang dapat mahaling usbong niring buhay.

Ngayon ko nga lamang, bunso, natalastas
na ang nangaaba at kinulang palad
ay pawing mabait, pawing nagsisikap
dangal ta't katwira'y igalang ng lahat.

Prayle'y napoot sa magandang nais
ng sa ati'y tapat kung magmalasakit
ngayon ko natanto, ngayon ko nabatid
ang kandili niya'y bagkus panggagahis,
Sa kayamanan mo'y sila ang sumamsam
ngalan pa ng Diyos ang sinasangkalan
at dinadaya kang di mo raw kakamtam
ang langit kung hindi sila ang bayaran.

Di ka raw titingnan ngMahal na Birhen
kung di ka bumili ng sintas at kalmen;
pag hindi mainam ang pagpapalibing
ang harap ng Diyos, hindi sasapitin.

Sa paniniwala ng mga anak mo,
maraming naghirap, at nasa kombento
ang kanilang yama't sila'y ingkilino
na namumuwisan sa paring natuto.

Ang lupang nilawag at pinaghirapan
ng magulang nila't mga kanunuan
ngayo'y asyenda na't nahulog sa kamay
ng hindi nagpagod at di namuhunan.

Ang laki at higpit sa pana-panahon
ng pagpapabuwis ay sulung ng sulong,
makasingil lamang ay di nililingon
hirap ng magsaka;t pawis na ginugol.

Salapi at pagod ng nagsisibuwis
ay walang katumbas kung di ang maghapis,
tanghaling sagana ang hindi nagpawis,
maibaon sa utang at tumangis-tangis.

Ang lahat ng ito'y ninanais sana
ng malagyang lunas ng sinta mong ina,
ngunit paanhin ko, ngayo'y matanda na,
hapo na sa hirap ako't walang kaya.

Ang mga balitang Legazpi't Salcedo
at iba't iba pang inaasahan ko
sa pagkakalinga ng tapat sa iyo,
ngayon ay wala na't inulila tayo.

Sa nangangatirang ngao'y nabubuhay
oo't may mabait, bayani at paham;
ngunit sia-sila'y nangag-iiringan
di magkasundo sa anumang pakay.

Sa ibig ng isa'y hahadlang ang iba,
sa balang kuruin ay di magkaisa
walang mangyayari tungol may halaga
sa gayo'y paanong aasahan sila!

Kaya kailangan bunsong iniirog,
matutong magtiis iayon ang loob,
sa madlang dalita, kung ayaw kumilos
ang mga anak mo sa pagkakatulog.

Mga taga-rine, Pransuay, Alemanya
at iba pang nasyon ditto sa Europa
ay nangaghirap din sa prayle ng una
pawang nangday, pawa ring ginaga.

Kanilang nasayod lahat ng hinagpis
sa paniniwala't maling pananalig,
sa prayleng nagpanggap ng taong malinis
na nagpakadukaha't nag-anyong mabait.

Bayan, palibhsang marunong mahabag,
ay nahambal ngani sa nakitang hirap,
ang prayle'y kinandong, pinuspos ng lingap,
ang mga kumbento'y sumaganang lahat.

Prayle'y hindi naman nagpapahalata
daddaga't dagdagan pag-aanyong aba,
hindi napapansin lihim nilang banta
na ang namamaya'y kanilang mapiga.

Sapagkat ang prayle'y hindi kaparis
nitong mga Paring itim kung manumit,
ang prayle ay anak sa bundok at yungib
ng mga magulang na napakagipit.

Anak sa dalagita'y buong pagsasalat
walang nalalamang gawaing paghahanap
kaya kailangang tuyuin ang lahat
upang manariwa ang sariling balat.
Pag may mamatay na tila mayaman
prayle ang aagap magpapakumpisal,
at inuukilkil na ang pamanahan
ng aring inumpok ay kumbento lamang.

Hinlog, kamag-anak ay dapat limutin
sa oras na iyon, siyang sasabihin,
kalulwa't yaman dapat na ihain
sa prayle't ng huwag impyerno'y sapitin.


Ang lahat ng ito'y nadaragdagan pa
ng bala-balaking panilo ng kuarta
kalmen, sintas, kordon, palibing, pamisa,
ay pawing pandukot sa maraming bulsa.

Sa gayon nang gayo'y lumaki nga naman
ang ari ng prayle't naghirap ang bayan;
mahalinhang bigla ng kapalaluan
ang binalatkayong kababaang asal.

Diyan na naninghal, diyan na nang-api
buong kataksilan ang pangyayari,
ang bawa't pinuno sa prayle ang kampi
baya'y namighati sa pagkaduhagi.

Ganda ng babae, ang dunong ang yaman
ay nagiging sanhi ng kapahamakan,
walang sumaklolong may kapangyarihan
sa kualita't nayuko baras ng katwiran.

Ang balang magsabi, ang balang mag-isip
ng magpaaninaw ng santong matuwid,
walang nararating kungdi ang maamis
luha'y patuluin hanggang sa mainis.

Sapagka't ang balang mapaghinalaan
na sa hangad nila'y di maaasahan
ay ipapahuli at pararatangan
ng salang dakila't madlang kataksilan.

At sa bilanggua'y agad kukulungin
sa gutom at uhaw ay papipitiin,
ang lamig ng lupa'y siyang babanigin
ng sa kanyang baya'y natutuong gumiliw.

Hindi tutulutang magtamong liwanag
sa araw at gabi ay kahabag-habag
kung hapong-hapo na sa gayong paghirap
ay paaamining siya nga'y nagsukab.

May ipinapangaw ang dalawang paa
kamay at katawa'y gagapusin muna,
saka tatapatan ang sakong ng baga
hanggang di umamin sa paratang nila.

At kung masunod na ang kanilang nasa
umamin sa sala ang lipos-dalita
tali nang kasunod, parusa'y ilalagda
sa martir ng prayle't mapapanganyaya.

Ang parusa noo'y samsamin ang yaman
Saka unti-unting alisan ng buhay;
daraan muna sa isang simbahan
Ang kinulang-palad . . . at saka sisigan.

Sa gitna ng plasa ay may nakahanda
na naglalalagablab na malaking siga,
diyan igagatong sa harap ng madla
ang sa kanyang baya'y ibig kumalinga.

Taghoy ng sinigan at madlang kaharap
luha ng magulang, hinlog, kamag-anak
pagtangis ng madla ay walang katapat
kundi ang sa prayleng tawa at halakhak.

Yutang-yutang tao ang nanguuyam
ng panahong yaon sa gayong paraan,
ang payapa't aliw noon ay pumanaw
nalipos ng luksa libo-libong bayan.

Ang yaman nasamsam, buhay na nakitil
ay di babahagya't noo'y walng tigil,
ang sipag ng pralye sa gawaing magtaksil.
magsabog ng dusa, gutom at hilahil.

Ano pa nga't noon ay kulang na lamang
Ang nangaulila'y magpapatiwakal;
Niloob ng langit, nanangagsangguinian
at nangagkaisang sila'y magdamayan.

Diyata nga kaya, ang winika nila,
at wala nang lunas sa ganitong dusa?
diyata nga baga't itong binabata
sa inaanak nati'y ipapamana pa?

Huwag magkagayo't yayamang namalas,
na sa daang ito'y nasubyang ang landas,
ay hawanin nating, sakitin ng lahat,
ilayo ang madla sa pagkapahamak.

Lalaki't, babae, matanda at bata,
ngayo'y manalangin, sa langit paawa,
ang santong matwid sa kusang dinusta
ay ibangon nati't Diyos ang bahala.

Kanilang nilusob ang mga kombento,
prayle'y inusig pinutlan ng ulo,
ang balang makitang prayleng nakatakbo
kung hindi barilin, kanilang binato.

Higanti ng baya'y kakila-kilabot
walang pagsiyahan ang kanilang poot,
ang mga kombento'y kanilang sinunog
inuring pugad ng masamang hayop.

Prayle'y nanglalaban, ngunit lalin kaya
sa galit ng bayan ang magiging kuta!
ang payapang dagat, pasiyang nagbala
ay walang bayaning makasasansala

Yaong bayang supil, dating mahinahon,
dating mapagtiis, at mapagpasahol,
inunos ng dusa't malalaking alon
ng paghihiganti noo'y luminggatong.

Walang nakapigil, walang nakasangga,
palibhasa'y bayan ang magpaparusa
ang mga pinuno'y nawalan ng kaya,
umayon sa baya't nang di mapag-isa.

Kaya nga bunso ko't magpahangga ngayon
ang Prayleng lumakad sa kanilang nayon,
kahit na bata ay nagsisipukol
inu-using nilang parang asong ulol.

Sa paraang ito, bunsong minamahal
ang dating dinusta'y makatighaw-tighaw;
ang prayle'y lumayas, iniwan ang bayan
at muling naghari ang kapayapaan.

Ngunit hindi naman ako nagpapayo
ang ganoong paraan baga'y asalin mo,
ako'y walang sukat na maisaklolo,
kaya katitii, magtiis, bunso ko.

Walang natimawa sa pagka-duhagi,
na di namumuhunan ng pamamayani;
kung hindi mo kayang prayle'y iwaksi
magtiis ka, irog, sa palad mong imbi.

Ang mga anak mo'y nangagugupiling,
sa dusting lagay mo'y di nahihilahil,
magdarayang hibo ng kaaway na lihim
siiyang diniringig, luha mo'y di pansin.

Diyata ay sino ang dapat mag-adya
sa iyo, bunso ko, kung hindi nga sila?
kung sa mga anak mo'y di makaaasa,
walang daan, irog, kundi ang magbata.

Ang araw na sila'y magka-isang loob
at mangagkagising sa pagkakatulog;
ang araw na iyan, ang araw ng Diyos
baya'y maniningil . . . Sino ang sasagot?

Kailangan bunsong, sila'y mahirati
sa pagmamasakit sa bayang sarili:
Kay Rizal na librong pamagat ay Noli . . .
huwag lilimuting ganito ang sabi:

"Panaho'y matamis sa tinubuan bayan
"at pawang panglugod ang balang matanaw,
"ang simoy sa bukid ay panghatid buhay,
"tapat ang pag-irog, subalit ang namatay."

Alinsunod dito'y aling hirap kaya
ang sukat indahin sa pagka-kalinga,
sa sariling baya't upang matimawa,
sa madlang pahirap at sumapayapa?

Ang lahat mong anak, ginhawa't dukha man,
maging taga bukid, maging taga bayan,
lalaki't babae, pantas man at mangmang,
santong matwid mo'y dapat ipatanghal.

Walang iba, bunso, na dapat hiliin
sila ng sa iyo'y tapat na pagtingin:
ang pagpapabaya'y pananagutan din,
sa harap ng Diyos sila'y sisisihin.

Mapanglaw na sumpa ng Poong May-kapal,
sa tamad na puso ay kalumbay-lumbay
"kayong nagpabaya sa sariling bayan,
"anya'y dapat naming Aking pabayaan!"

Ilayo ng langit sa ganitong sumpa
ang mga anak mo, bunsong minumutya:
sa iyo'y matuto ng pagkakalinga
matutong umampat ng iyong pagluha.

Ito na nga lamang ang maisasagot
ng salantang ina sa hibik mo, irog;
sasakyan mo'y gipo, huwag matutulog
ang mga anak mo't masigwa sa laot.