WZORY KULTURY-R.

BENEDICT
DEFINICJA KULTURY WEDUG BENEDICT:

We wczesnych swych pracach okrelaa kultur jako zoon cao obejmujc og nawykw nabytych w obrbie spoeczestwa. Pniej uzupenia o: postawy, denia, umys ludzki. Nie wierzya, e mona stworzy jeden system, ktry by pomieci wszystkie spoeczestwa obecne jak i dawne. Wzory kultury stanowi egzemplifikacj gwnie trzech kultur- plemion, takich jak: Zuni, Dobu, Kwakiutlowie. Ksika jest podzielona na osiem rozdziaw. Opisaam najwaniejsze wtki zawarte w kadym z nich. Przy czym podkrelam, e najwaniejsze s wedug mnie opisane przez Benedict powyej wymienione kultury. ROZDZIA 1- Nauka o zwyczajach Zawarta jest tutaj def. antropologii, czyli nauki o ludziach yjcych w spoeczestwie. Bierze na warsztat spoeczestwa inne ni nasze. Antropolodzy interesuj si zachowaniem ludzkim uksztatowanym przez tradycj. W spoeczestwie pierwotnym tradycja kulturowa bya na tyle prosta, e zawieraa si w wiedzy osobnikw dorosych. Moralno i obyczaje ksztatoway si w ramach okrelonego wzoru. ROZDZIA 2- Rnorodno kultur NA POCZTKU BG DA KADEMU LUDOWI PO GLINIANYM KUBKU, ABY PI Z NIEGO WOD YCIA ( Przysowie indiaskie). Wszyscy zanurzali kubki w wodzie, ale kubki byy rne. Nasz kubek rozbi si, naszego kubka ju nie ma. Nasz kubek rozbi si- wszystko to co nadawao znaczenie yciu, czyli rytuay domowe zwizane, z jedzeniem, piciem, optaniem podczas taca niedwiedzia- wszystko to przemino, a wraz z tym przemin ksztat i sens ycia. Jedna kultura nie uznawaa wartoci pienidza, inna natomiast przeja j za podstaw w kadej dziedzinie zachowania. W innych natomiast rytua okresu dojrzewania warunkowa nie dojrzewanie biologiczne, lecz to co si rozumiano przez dojrzao. Np. W rodkowej Ameryce Pn. dojrzao oznaczaa zdolno do brania udziau w wojnie. W Australii dojrzao oznaczaa prawo uczestnictwa w kulcie mskim. W pewnych plemionach dojrzewanie chopcw i dziewczt moe by celebrowane w identyczny sposb, np. w Kolumbii Brytyjskiej dziewczta byy poddawane prbom na tych samych warunkach co chopcy. Z kolei w Afryce rodkowej byy instytucje domy tuczenia dziewczt. Dziewczynki w okresie dojrzewania byy izolowane na lata i karmione sodyczami i tustymi potrawami, nic nie robiy. W niektrych plemionach pierwsze menstruacje uwaane byy za bogosawiestwo. Dziewczynki si adorowao, nie izolowao. Wany i interesujcy wydaje si by
1

sam wtek wojny. U Aztekw by to sposb zdobywania jecw na ofiary religijne. Eskimosi rozumieli akt zabicia czowieka, ale obca bya im myl, e jaka eskimoska wie moga wystpi w szyku bojowym przeciwko innej wsi. W Kolumbii Brytyjskiej w okresie dojrzewania chopcy otrzymywali ducha opiekuczego, ktry swymi darami okrela yciowy zawd modzieca. ( totemizm- totem klanowy, wywodzi si z totemu osobistego, czyli ducha opiekuczego) Nikt nie moe w peni uczestniczy w jakiej kulturze, jeli nie zosta w niej wychowany i nie y zgodnie z jej zasadami. ROZDZIA 3- Integracja kultury Kultura-wzr mylenia i dziaania. W obrbie kadej kultury pojawiaj si cele danego spoeczestwa. Kady lud konsoliduje swe dowiadczenia. Np. cywilizacja wiata klasycznego opieraa si na apolliskim pogldzie na ycie, a wiat nowoczesny na faustowskim, ROZDZIA 4- Indianie Pueblo z Nowego Meksyku yli w Ameryce rodkowej, wedug starej rodzimej tradycji. Ich kultura ulega dezintegracji. Przynieli ze sob uk i strza oraz budownictwo w kamieniu. Plemiona zachodnich Indian Pueblo: Acona, Zuni, Hopi. Zuni to lud wielbicy i cenicy wstrzemiliwo i brak agresji. Ich zainteresowania skupiay si wok ycia obrzdowego. Pokadali zaufanie w magi naladowcz. Bogosawiestwo wody- to bogosawiestwo wszelakie. Zmarli wracali w deszczowych chmurach przynoszc bogosawiestwo. Kapani byli w najwyszym stopniu witoci. Byli to ludzie wici. Rozpoczynali wszelakie obrzdy wedug kalendarza Zuni. 2 rodzaje zamaskowanych bogw: 1. Bogowie katcina, czyli taczcy bogowie, ktrzy byli szczliwi. To istoty nadprzyrodzone, mieszkajce na dnie jeziora. 2. Kapani katcina, czyli maski, ktre byy trwae, kada z nich miaa wasn grup kultow. Katcina nie taczyli jak Bogowie. Bractwa czarownikw- uzdrowicieli bogowie- zwierzta( niedwied). Tylko ci, ktrzy zabili stawali si czonkami bractwa wojny. Ktokolwiek przela krew stawa si czonkiem bractwa by ocali swoje ycie. Uczestnicy tego kultu byli obrocami ludu. Rodzina u Zuni Bya matrylineralna. Dom jak i zboe naleay do kobiet: babki, sistr, crek i wnuczek. Tworzyy zwarty front strzegcy swych tajemnic. Mowie byli dla nich obcymi, za bracia nie byli. Kobiety nie miay obowizku posuszestwa wobec grup swych mw, podczas gdy dla wszystkich mczyzn istnia podwjny obowizek posuszestwa.
2

2 typy opisane przez Nietzschego w studiach nad tragedi greck: Typ dionizyjski- stara si uciec przed ograniczeniami, ktre nakadaj na niego zmysy. Korzysta z alkoholu i narkotykw( Indianie amerykascy) Typ apolliski- potpia tak postaw, trzyma si zotego rodka( Indianie Pueblo). Indianie Zuni uwaali, e nawet przypadkowa halucynacja bya zapowiedzi mierci. U Zuni upijanie si budzio odraz. Kult grecki Dionizosa by znany z szalestwa swych tacw- Indiaski taniec cieni- w tym spazmie przeywali wizj uwolnienia od biaych. Indianie Pueblo nie tolerowali adnych przey uzyskiwanych za pomoc narkotykw, alkoholu, taca. Kapani Zuni piastuj sw godno na mocy pokrewiestwa lub kupili j. U Zuni autorytet osobisty naley chyba do najbardziej dyskredytowanych cech. Czowiek nim obdarzony moe by posdzany o czary. Czowiek dobry nie szuka zaszczytw. U Zuni ojcowie nie maj prawa kara dzieci, rozpieszczaj je. U Zuni inicjacja nie jest cik prb. Chopcu towarzyszy obrzdowy ojciec. Inicjacja dobiega koca, gdy chopiec sam chwyta za bicz i choszcze nim katcina. Jest to rytua oczyszczajcy. Indianie Pueblo we wszystkich zwyczajach zwizanych ze mierci wyraaj kres doczesnego ycia czowieka. Maj oni kult podnoci, a kult ten uwaany jest za zjawisko dionizyjskie( bali si, ze zmary przyjdzie po maonka, przez rok si nie wizali aby nie wzbudza zazdroci ony lub ma) ROZDZIA 5- Dobu Dobuaczycy byli uwaani za czarownikw obdarzonych diabelsk si i wojownikw co nie zawahaj si przed adn zdrad. Nie uznawali adnych praw. Na wyspie Dobu panowaa w pewnym sensie anarchia, gdy nie byo wodza. Pojcie susu Czyli mleko matki, potomkowie eskiej linii oraz bracia tych kobiet w kadym pokoleniu. Zi by wykorzystywany przez teciow. Musia liczy si z jej zdaniem, pomaga. Przyszy zi zanim poj za on crk swej teciowej, prowadzi do swobodny tryb ycia. Kiedy teciowa go nakrya na nocnej schadzce u crki, zagradzaa mu drog- wtedy nie byo wyjcia, musia eni si z jej crk.

Dobuaska wymiana towarw Do tych dbr naleay: dobra materialne, ycie seksualne, czary. Wymiana midzynarodowa obejmowaa kilkanacie wysp lecych w promieniu 150 mil. Wyspy te tworzyy krg kula. Krg kula Obejmowa szerszy zasig ni tylko kultura Dobu. Obejmowa piercie wysp, wok ktrych co p roku przewozio si jeden rodzaj podlegajcych wymianie dbr w jedn stron. Kady czowiek mia swojego partnera na kadej z wysp, z ktr dokonywa wymiany w obu kierunkach. Ozdoby zataczay pene koo i mona byo doda do nich nowe. Ozdoby te to naramienniki i naszyjniki z muszli. Ozdoby te kieroway si z pnocy na poudnie i odwrotnie. Wabuwabu Czyli dosta duo naszyjnikw z muszli spondylusa w rnych miejscach na poudniu. Kiedy w kadym tym miejscu si zapewni, e si da w zamian naramiennik, ktry ma si w domu na pn za obietnic nie do dotrzymania, bo ma si tylko jedn cenn rzecz. Przyrzeka si j wielu ludziom, eby ich uprosi o dary. Dobuaczycy s wic ludmi ponurymi, dbajcymi wycznie o wasne interesy. Dla nich cnot jest ponury nastrj. Nie opowiada si te o swym yciu seksualnym, aczkolwiek zarwno mczyni jak i kobiety ceni sobie zadowolenie z ycia seksualnego. Uwaaj, e ludzie kalecy to ludzie li, gdy nosz w sobie obraz swojej klski. ROZDZIA 6- Pnocno-zachodnie wybrzee Ameryki Kultura Kwakiutlw- plemiona te miay cechy dionizyjskie. Ostatecznym celem obrzdw religijnych bya ekstaza. Bractwa Ludoercw- upodobali sobie ludzkie miso. Taniec by tacem czowieka oszalaego, spragnionego ciaa Egzorcyzm krwi menstruacyjnej- kobiety w tym okresie pozostaway w odosobnieniu. Ludoerczy kapan bra kor cedru na ktrej znajdowaa si krew 4 kobiet najwyszego rodu. Kiedy egzorcyzm zaczyna skutkowa taczcy ludoerca stawa si spokojniejszy. Przywileje Najwikszym byy tytuy rodowe. Tytuy te daway pozycj elity w plemieniu. Prawo do tych tytuw mia syn pierworodny. Imiona nadawane niemowlciu wskazyway na jego miejsce urodzenia. Czowiek, ktry co
4

znaczy zmienia imiona, ktre wskazyway na jego zwizki rodzinne, bogactwa, pozycj w plemieniu. Przez cae ycie te przekazywa swe przywileje i majtek mowi crki dla dzieci. Zwizek kobiety bez tytuu by hab dla jej rodziny. Najbardziej szacownym sposobem uzyskania przywilejw byo zamordowanie waciciela przywilejw. Czowiek, ktry zabi drugiego, bra jego imi znaki rodowe. Tradycyjnym sposobem uzyskania godnoci szamana byo wyleczenie si z jakiej choroby. Kady szaman mia pomocnika, ktrego nazywano szpiegiem na usugach. Obowizkiem jego byo mieszanie si z tumem i donoszenie mistrzowi w jakich czciach ciaa odczuwaj bl. Czowieka, ktrego mier miaa zmaza mier innego czowieka wybierano kierujc si tylko by jego pozycja bya rwna pozycji zmarego. ROZDZIA 7- Istota spoeczestwa Kwakiutlowie przejli obce wzory. Za wasno prywatn uznali imiona, mity, duchy opiekucze. Indianie pnocno- amerykascy biologicznie byli t sam ras, ale zachowali kulturowo to co dionizyjczycy. Zuni byli przykadem odmiennych motywacji. Jeli interesujemy si zachowaniem ludzkim to musimy zrozumie zwyczaje, ktre istniej w danym spoeczestwie. Ludzkie zachowanie przyjmuje takie formy jakie narzucaj mu zwyczaje. W yciu Kwakiutlw reakcj na mier wysoko urodzonego czowieka dorosego bya zemsta- oddanie ciosu losowi, ktry ich poniy. By u nich widoczny motyw rywalizacji, walczyli ze sob w gromadzeniu dbr. Z kolei drog ycia Dobu to droga podstpu, obwarowana chorobliwymi lkami. ROZDZIA 8- Jednostka i wzr kultury U Dobu jednostk cakowicie odchylajc si od normy by czowiek szczery, oddany, przyjazny. Pracowa dla wszystkich, nie ba si ciemnoci. Nie by pitnowany przez plemi ale nie gra w grze Instytucja berdache Byli to sfeminizowani mczyni, ktrzy w okresie dojrzewania przyjli strj kobiecy. Niekiedy yli z innymi mczyznami. Zachowanie zbiorowe to takie zachowanie jednostek, to wiat, w ktrym kady wystpuje indywidualnie. Kultura spoeczestwa dostarcza surowego materiau, z ktrego jednostka formuuje swoje ycie. Prywatne zainteresowania kadego mczyzny i kobiety tradycyjne zasoby ich kultury.
5

Wikszo ludzi przystosowuje si do formy swej kultury, gdy s plastyczni wobec ksztatujcej siy spoeczestwa. Dla odchylajcego si od normy zachowania w kadej z kultur nigdy nie da si znale adnego wsplnego mianownika zachowania.

KAKA P.