Matvej Lomonosov, Aleksandr Kolobov

Figura te Ilirise se lashte dhe studime ilire ne Rusi

Botuar ne: Vjetar [i Arkivit te Kosoves], 2009, Nr. 41-42, fq. 98-107

Te dhenat e para mbi Ilirine dhe iliret ne burimet e shkruara ruse perkojne qysh ne kronikat
me te hershme. Ne ate kohe, iliret permendeshin si nje popull me lidhje farefisnore me sllavet
1
. Ky
kendveshtrim u ruajt ne literaturen ruse pergjate shekujve
2
.
Ne shekullin XVIII ruset paten mundesine te lexonin per iliret si paraardhes te sllaveve
jugore ne librin e M. Orbinit Mbreteria e sllaveve (1601), e cila eshte perkthyer ne rusisht sipas
urdherit te Pjetrit te Madh ne vitin 1722
3
. Me vone ne gjuhen e ashtuquajtur sllavo-serbe (ruse) u
boruan veprat e historianeve P. Julinac the J. Rajiq, te cilet i quanin serbet pasardhes te ilireve te
lashte
4
. Katerina e Madhe i dekoroi me medalje ari me figuren e saj kete te fundit, libri i te cilit u
ribotua ne Shen-Peterburg
5
.[fq. 99]
Me gjithe rendesine gjeopolitike te Ballkanit per Perandorine Ruse dhe vemendjen e madhe
shkencore
6
, e cila iu kushtua fushes se ballkanistikes, studimet ilire nuk njohen zhvillim ne
periudhen parasovjetike. Lexuesi rus informohej mbi Ilirine dhe iliret e lashte me ane te fjaloreve
enciklopedike
7
ose librave te perkthyera te autoreve gjermane Th. Mommsem dhe K. Rott, ne te
cilat iliret trajtoheshin si paraardhes te shqiptareve
8
. Megjithekete duhet te permendeshin disa
specialiste ruse, te cilet ne studimet te tyre e preken lastesine ilire te Ballkanit. I pari ishte nje
diplomat rus, i cili sherbeu ne Stamboll, Shkoder dhe Sarajeve, konsuli i Perandorise Ruse ne
Prizren (1866 - 1885) I. Jastrebov (1839 - 1894). Dijetari i shkelqyeshem te gjuheve orientale, ai
nuk e perkrahu idene e pansllavizmit dhe ne verprat e tyre lirisht foli per perberjen etnike te

1 Honecrt npemenntx ner. Canxr-Herepypr, 1999. C. 152.
2 Honoe H.H. Ananix n pocictxi ra yxpanctxi nireparypax XVXX cr. Knn, 1959. C. 181.
3 Oopuuu M. Knnra ncropnorpa]nx Canxr-Herepypr, 1722. C. 4155. Shih.: Hau:euro A.M. Herp I n
cnanxncxax nex // Pyccxax nnreparypa. 1988. 3. C. 146152.
4 v.uua H. Kparxoje nneennje n ncropnjy nponcxoxennja cnaneno-cepcxaro napoa. Feorpa, 1981;
Pau: H. Hcropnx pasntx cnanencxnx napoon. Canxr-Herepypr, 1795. C. 312.
5 deuu.oecra H.H. Cepcxax xyntrypa XVIII n. Mocxna, 1994. C. 204.
6 ocmu P.C. Poccnx n Fanxancxn nonpoc. Mocxna, 1972.
7 Bv.u: C. Hnnnpncxn xstx // 3nnnxnonenuecxn cnonapt u.A. Fpoxraysa n H.A. E]pona. T. 24. Canxr-
Herepypr, 1895. C. 929; 3nnnxnonenuecxn cnonapt u.A. Fpoxraysa n H.A. E]pona. T1. Canxr-Herepypr, 1890.
C. 360.
8 Mo++seu T. Hcropnx Pnma. T.V. Mocxna, 1949. C. 176, 216; Pom K. Hcropnx xpncrnancxnx rocyapcrn
Fanxancxoro nonyocrpona. Canxr-Herepypr., 1914. C. 5.


Kosoves se atehershme, me qe zmeroi opinion publik
9
. Duke punuar shume vjete ne Kosove, I.
Jastrebov u be studiues e pare ruse, i cili zbuloi epigrafiken antike te regjionit, u mori me historine e
lashte dhe arkeologjine te tij
10
. Ihtari i mendimeve demokratike, pjesemarresi i procesit revolucionar
qe gjithashtu nje historian e diplomat rus tjetr P. Rovinskij (1831 - 1916)
11
, i cili punoi m shum
n Mal t Zi (1879 - 1906) dhe prshkroi historin e pasurin arkeologjik t ktyre treveve n
r oos M : r so (uepnoropnx n ee npomom n
nacroxmem)
12
.
Pas Revolucionit t Tetorit, shtja ilire zgjoi interesin [fq. 100] e prkrahsve t gjuhtarit
marksist N. Marr, i cili u prpoq t krijonte nj or r pr
saj me ndryshimin e rendeve shoqrore. N ate kohe, gjuhetaret sovjetike ishin te mendimit se,
marredhenies qe ekziston mes ilirishtes dhe shqipes s r r
13
.Ne
periudhen midis dy lufterave boterore historianet nuk u moren me me studime ilire. Megjithate, do
te ishte pikerisht nje emigrant rus, ish-oficer i srs s r se A. Denikinit, Dmitrij
Sergeevskij (18861965)
14
, nje nder themeluesit e asaj periudhe te nje prej shkollave jugosllave me
ne ze te studimeve te lashtesise dhe atyre ilire, i cili gjate viteve qe ai punoi si drejtor i Muzeut
Vendor ne Sarajeve , u mor me zbulimin e dokumenteve te reja arkeologjike dhe atyre epigrafike.
Kerkimet e Sergeevskijit i kushtohen periudhes romake te historise se Bosnjes
15
.
Me mbarimin e Luftes se Dyte Boterore dhe fillimin e Luftes se Ftohte, shkences historike
sovjetike iu la detyre rimekembja e vlerave te bllokut lindor. Krahas kesaj, vendet e sapokrijuara
socialiste duhej te kishin te drejta historike per ekzistencen, domethene te kaluaren e tyre te pasur, e
cila do te mund te krahasohej me ate te vendeve perendimore. Tendenca te tilla u pasqyruan edhe ne
studimet ilire. Ne literaturen e pasluftes, arkeologu dhe etnografi i shquar A. P. Tolstov, qe i pari, i

9 Cmpvroea K.. crpeon Hnan Crenanonnu // Cnanxnoneenne n openonmnnonno Poccnn:
Fnonnnorpa]nuecxn cnonapt. Mocxna, 1979. C. 385 - 386.
10 Shih.: Bcmpeooe H.C. Crapax Cepnx n Anannx. Hyrente sanncxn. Feorpa, 1904. Ribotimi: acmpeooe
H. Crapa Cpnja. Hpnmrnna, 1995.
11 Xumpoea H.H. Ponnncxn Hanen Anonnononnu // Cnanxnoneenne n openonmnnonno Poccnn. Mocxna,
1979. C. 292 - 295.
12 Poeuucru H. A. uepnoropnx n ee npomnom n nacroxmem. Canxr-Herepypr, 1888. T. 1.
13 E.H. Anancxn xstx // nnreparypnax +nnnxnonenx. M., 1930. Cr. 90.
14 Ko.oooe A.B. mnrpn Cepreencxn - nccneonarent anrnunoro npomnoro Focnnn n Iepneronnnt//
Anrnunocrt n cpenenexonte Enpont. Hepmt, 1998. C.46-53; Paskvalin V. Srs Dr // Aroo
leksikon Bosne i Hercegovine. T.1. Sarajevo, 1988. S. 161.
15 Sergejevskij D. Nalaz rimskog novca kod Livna // Glasnik Zemaljskog muzeja. 1930. S. 119132; Idem. Aqua
S Sro // Nos s sross. 1936. N 13. S. 13; Idem. Putne biljeske iz Glamoca // Glasnik
Zemaljskog muzeja. 1942. S. 113171; Idem. Iz problematike ilirske umjetnosti // Godisnjak III Centra za balkanoloska
ispitivanja. Sarajevo, 1965. Knj. 1. S. 135136.


cili u interesua per problematiken ilire. Ne fund te viteve 40-te ai mbeshteti idene e ngjashmerise
gjuhesore mes ilirishtes dhe sllavishtes, hipoteze kjo e shprehur dhe ne fillim te shekullit te XX nga
studiuesi gjerman G. Kossina
16
. Ne ate periudhe, S.P. Tolstov, mbas tij dhe akademiku A.
Derzhavin, propozuan teorine e diskutueshme te ekzistences se perbashket te sllaveve dhe te ilireve
[fq. 101] shume kohe perpara dyndjeve sllave ne Ballkan (shek. VIVII)
17
. Kjo teori jo vetem e
vjetroi pranine sllave ne Ballkan, por edhe hodhi rrenjat e bashkepunimit mes popujve josllave te
Ballkanit, te cilat ne mes te shek. te XX u bene pjese e pandashme e kampit socialist. Pavaresisht
nentekstit ideologjik, teoria u perkrah dhe nga disa ballkaniste te shquar sovjetike si: O. Kudravcev
dhe A. Malevannij
18
.
Ne te njejten kohe me ardhjen ne pushtet te komunisteve ne Shqiperi, u krijua nje
perspektive e gjere per studimin e historise se lashte te Shqiperise. Jo vetem shkenca, por edhe arti
moren hov per popullarizimin dhe perforconim e imazhit te vendit te ri socialist ne Bashkimin
So s . Ss s, pr r s
permenden mjaft mjaft shpejt
19
. Duke nisur nga gushti i vitit 1945, ne Shqiperi mberriten
specialistet e pare ruse
20
. Shkalle-s or pop sqpr s: or r
s B
21
, psrs popss rs
22
, pr pop s
Erops
23
. U pranua gjithashtu, se shqiptaret nder shekuj kishin luftuar pr r
mevetesise or rs, rr s s rr r Irs Epr
24
.
A r p q rssSqpr R [fq. 102], te ilustruara ne menyre te

16 Kossina G. Die Indogermanische Frage archaeologisch beantwortet // Scherer A. Die Urheimat der
Indogermanen. Darmstadt, 1968. S. 25109.
17 Toncron C.H. Hapnt n nnoxn na ynae // Conercxax +rnorpa]nx. 1948. N 2. C. 8 - 38; epraeuu H.C.
Hcropnx Fonrapnn. T.1. M., 1945. C. 6371. E shih. kritikn n: dee:euro M. Pen. na:| epxannn, H.C. Hcropnx
Fonrapnn. T. IIV // Bonpoct ncropnn. 1946. 1112. C. 147148.
18 Kvopeee O.B. Hccneonannx no ncropnn Fanxano-ynacxnx onacre n nepno Pnmcxo nmnepnn n
crartn no omnm nponemam penne ncropnn. Mocxna, 1957. C.11144; Maeeauui A.M. 3rnnuecxne n
ncropnuecxne cnxsn cnanxn n nnnnpnnen // Anrnunt mnp n apxeonornx. Caparon, 1983. C.103114.
19 uup.i+au B.A. Hennocrt npomnoro: +rnonenrpnuecxne n ncropnuecxne mn]t, nenrnunocrt n
+rnonornx // Peantnocrt +rnnuecxnx mn]on. Mocxna, 2000. C. 1233.
20 Pr zhvillimin e marrdhenieve kulturore shih: Mauiroecra I.d. Conercxo-anancxne xyntrypnte cnxsn
(1945 - 1961 rr.) // Fanxancxne nccneonannx. Btn. 10: Omecrnennte n xyntrypnte cnxsn napoon CCCP n
Fanxan. XVIII - XIX nn. Mocxna, 1987. C. 167180.
21 Teapooecru A. Hs anancxnx sannce // 3namx. 1948. 12. C. 128 ose nnreparypnax rasera. 1948. 29
cenrxpx.
22 Hepeeuee A. B Anannn. Mocxna, 1951. C. 15.
23 Apu I.., Ceureeu: H.I., C+upuoea H.. Kparxax ncropnx Anannn. Mocxna, 1965. C.7.
24 Ppeuee P. Poxennt pyxo ]nntm // Hcxyccrno xnno. 1954. 2. C. 57.


sqr, oo sqp, rs, s rss spr q
rendesishem te Bashkimit Sovjetik
25
. Nje nga autoret e kesaj reviste bente te ditur se, kultura e
lashte ilire arriti nje zhvillim shume me te madh ne territorin e Shqiperise, sesa ne ate te vendeve te
r. S s r r r q r r r ro,
r r D Po
26
.
Nga viti 1958 specialiste sovjetike moren pjese ne germimet arkeologjike ne Apoloni dhe
Orik. Veprimtaria e arkeologeve u pasqyrua jo vetem ne botime shkencore
27
, por edhe n revistn e
or Ko r (Honoe npemx), s rs o: Sqpr s p
kulturs s lasht , pr t ciln dshmojn veprat e autorve antike dhe grmimet arkeologjike.
Kujtojm, se pjesa jug-perndimore e gadishullit Ballkanik, ku shtrihet Shqiperia e sotme, dikur
q Ir. Ao ro s ne Mesdheun e lashte. Fiset ilire, paraardhes te shqiptareve te
sotem, krijuan shtetet e tyre ne shek. e IV p.e.s. Kultura qe ato mbartnin, shquhej per origjinalitetin
s
28
.
Ne vitin 1957 gjuhetarja e njohur ruse A. Desnickaja, krijoi degen e gjuhes shqipe ne
Universitetin shteteror te Leningradit (Shen-Peterburgu), ku jo vetem studionin studente sovjetike
dhe te huaj, por edhe u zhvilluan kerkime te shumta mbi gjuhen
29
. Shume autore sovjetike
mbeshtesnin teorine e vazhdimesise gjuhesore iliro-shqiptare, e cila ne ate kohe u trajtua shume dhe
nga studiues shqiptare
30
. Me argumentin e vazhdimesine se gjuhes indoevropiane [fq. 103] s
(rs) s (sqp) A. Ds r po ososss s
s s s s r
31
. N r s Lrs sqp
(Anancxax nnreparypa n anancxn xstx), o 1987, o ro r
paraardhsve t shqiptarve, ilirve, t cilt kishin nj shtet t fort, nj kultur t pasur dhe iu

25 Cm.: Hc.a+u C. Apxeonornuecxne pacxonxn nocnennx ner n Anannn // Honax Anannx. 1957. 23; Ou
re. Anonnonnx // Honax Anannx. 1958. 6; Bvouua . Pynnt paccxastnamr // Honax Anannx. 1959. 5. C. 12
13.n p.
26 Bv.ino P. Hnnnpncxax xyntrypa n nponema nponcxoxennx anannen // Honax Anannx. 1960. 1. C.
21.
27 B.aeaocru B.., Hc.a+u C. Pacxonxn Anonnonnn n Opnxa n 1958 r. // Conercxax apxeonornx. 1959. 4.
C. 166201; Heemaeea I.A. Hnctmo n peaxnnm // Conercxax apxeonornx. 1962. 2. C. 269 etj.
28 Hc.a+u C., B.aeamcru B. Ha semne penne Hnnnpnn // Honoe npemx. 1959. 19. C. 26.
29 Shih: Lloshi Xh. Desnickaja Agnia Vasilevna // Fjalor enciklopedik shqiptar. V. I. Tiran, 2008. F. 453.
30 ecuura A.B. Pexoncrpyxnnx +nemenron penneanancxoro xstxa n omeanxancxne nnnrnncrnuecxne
nponemt // Actes du Premier Congres International des Etudes Balkaniques et Sud-Est europeennes. Sofia, 1968.
Vol.6: Linguistique. P.185201; ecuura A.B. Cpannnrentnoe xstxosnanne n ncropnx xstxon. Hennnrpa, 1984.
C. 240; Iuuouu d.A. stx pennemero nacenennx mra Fanxancxoro nonyocrpona. Mocxna, 1967; vepa A.B.,
Cimoe A.H. Anancxn xstx // Ocnont anxancxoro xstxosnannx. u. 1. Hennnrpa, 1990. C. 67.
31 ecuura A.B. O nponcxoxennn anancxoro xstxa // Bonpoct xstxosnannx. 1990. 2. C. 9.


kundrviheshin me forc ekspansionit rom
32
.
N shkencn historike, problematikat e se kaluares ilire u trajtuan ne veprat e studiuesve te
historise greke dhe romake E. Shtaerman, O. Kudravcev, I. Sviridova, A. Malevannij, J.
Kolosovskaja, G. Samohina si dhe te historianeve te periudhes se Mesjetes G. Arsh, J. Ivanova dhe
E. Vso. Kpo, q s sr rss, s
prejardhjes se ilireve
33
, aspekteve te kolonizimit romak
34
, vendosjes se marredhenieve
skllavopronare
35
, kryengritjes se pergjithshme ilire [fq. 104] kunder pushtuesve romake
36
dhe rolit
te ilireve ne ushtrine romake
37
. S oor so s sors r
Panoni
38
. E. Vso J. Io pross r popss r
shqiptare dhe perpunuan teorine e vazhdimesise iliro-shqiptare
39
.
Pas permbysjes se sistemit socialist, shperberjes se Bashkimit Sovjetik dhe problemeve
financiare ne shkencen ruse, interesi per Ilirine u la ne harrese. Gjate viteve 1990-te ne Rusi, dolen
vetem dy libra. I pari eshte nje permbledhje e perpunuar e veprave te hershme te A. Malevannijit, e
cila aktualisht i perket me teper shkences ukrainase, duke qene se pas shpalljes se pavaresise se
Ukraines, historiani punoi dhe jetoi atje
40
. Studimi flet per prejardhjen e ilireve, jeten e tyre para

32 ecuura A.B. Anancxax nnreparypa n anancxn xstx. Hennnrpa, 1987. C. 225231.
33 Ma.eeauui A.M. 3rnnuecxne n ncropnuecxne cnxsn cnanxn n nnnnpnnen // Anrnunt mnp n
apxeonornx. 1983. 5. C.103-114.
34 Ceupuooea H.H. Hnnnpncxne nemena n xonne I n. o n.+. nauane I n. n.+. // Vuente sanncxn MIHH nm.
B.H. Hennna. 1960. T. 153. C. 32; Ma.eeauui A.M. Ipeuecxax xononnsannx n nnnnpnnt // Klio. 1968. 50. S.71-
92; Ou re. Hs ncropnn optt naponocre Faxancxoro nonyocrpona npornn Pnma. Hepnax nnnnpncxax nona //
Hopnnx. Btn. 1. Boponex, 1971. C.38-50; Ou re. K nonpocy o opasonannn nponnnnnn Hnnnpnx // Becrnnx
penne ncropnn. 1975. N 1. C.138-144; Ou re. Hnnnpncxne noxot Oxrannana (3533 rr. o n.+.) // Becrnnx
penne ncropnn. 1977. 2. C. 129142; Ou re. K nonpocy o pnmcxo xononnsannn n Hnnnpnn // Hopnnx. Btn. 2.
Boponex, 1978. C. 97100; Ou re. Pnmcxax xononnsannx n connantno-+xonomnuecxne ornomennx n nponnnnnn
Hnnnpnx // Anrnunt mnp n apxeonornx. 1990. 8. C.74 - 83; Ca+oxuua I.C. Hnnnpncxne nont (o npnnnnnax
pnmcxo nonnrnxn na Fanxanax n xonne III n. o n.+.) // Anrnunocrt n cpenne nexa: Honnc, nmnepnx, +rnoc. H.
Honropo, 1991. C. 4256.
35 Ko.ocoecra P.K. Pacrno n ynacxnx nponnnnnxx // Pacrno n sanantx nponnnnnxx Pnmcxo
nmnepnn IIII nn. o n.+. Mocxna, 1977.
36 Ceupuooea H.H. Hannoncxo-anmarnncxoe noccranne 69 rr. na ynae // Hayunte oxnat ntcme
mxont. Hcropnuecxne nayxn. 1961. 3. C. 189202.
37 maep+au E.M. 3rnnuecxn n connantnt cocran pnmcxoro nocxa na ynae // Becrnnx penne
ncropnn. 1946. 3. C. 256; Kvopeee O.B. Vxas. cou. C. 180204.
38 Ko.ocoecra P.K. Hannonnx n I-III nn. Mocxna, 1973.
39 Bece.aeo E.B. Hsnecrnx Haonnxa Xanxoxonnna o anannax // Bnsanrncxn npemennnx. 1956. T. X. C.
133160; Kparxax ncropnx Anannn. Mocxna, 1992. C. 732.
40 Ma.eeauui A.M. Hcropnx nnnnpnnen n pnmcxo nponnnnnn Hnnnpnx. 3anopoxte, 1997.


pushtimit romak dhe zhvillimin e Ilirise ne kuader te Republikes dhe (me pak) Perandorise Romake.
J. Kolosovskaja vazhdoi te lartesonte historine etnike te Panonise ne librin e saj te fundit mbi fiset
barbare ne Danub
41
.
Ne vitet 2000 problematikes ilire iu drejrua nje nga autoret e ketyre vargjeve, duke zbuluar
probleme te politogenzes se periudhes pararomake
42
, pushtimit romak
43
, dhe historise se studimeve
ilire
44
. [fq. 105] V s s pro oo s aluares ne
s sor s po, r sss r pr r
te rinj ne hapesiren e Ballkanit
45
. Ne to bejme gati ta botojme linrin Iliria e lashte, ku do ti
pergjithesojme perfundimet te studimeve tona.
Si perfundim, mund te themi, se ne Rusi historia e antikitetit shqiptar dhe eshtja ilire gjat
ktyre vitve e ka zgjuar interesin e studuesve. Ato gjithmon do t ken nj vnd n traditn
shkencore ruse, ndonjse deri n ditt tona shum aspekte mbeten t pazgjedhura. [fq. 106]

41 Ko.ocoecra P.K. Bapnapcxne nnemena n Pnm na ynae. Mocxna, 2000.
42 Ko.oooe A.B. Baxnemne +rant pasnnrnx nnnnponornn n ocnonnte nponemt ncropnn penne
Hnnnpnn opnmcxoro nepnoa // Becrnnx Hepmcxoro ynnnepcnrera. Cepnx Hcropnx. 2002. Btn.3. C.15-21.
43 Ko.oooe A.B. Pnmcxax apmnx n xyntrt ymnpammero n nocxpecammero ora // Hs ncropnn anrnunoro
omecrna. Btn. 7. H. Honropo, 2001. C. 5767; Ou re. Iepxynec n pnmcxax apmnx panne Hmnepnn: (na
marepnane sanano uacrn Fanxano-ynacxoro pernona) // Hponemt ncropnn, ]nnoornn n xyntrypt. 2000.
Btn. 9. C. 4047; Ou re. Hernonept - ene]nnnapnn n ynpannennn nponnnnnxmn Pnmcxo nmnepnn (na
marepnane ncrounnxon ns tnme pnmcxo nponnnnnn anmannn) // Becrnnx Hepmcxoro ynnnepcnrera. Cepnx
Hcropnx. 2001. Btn. 1. C. 4452.
44 Ko.oooe A.B. mnrpn Cepreencxn - nccneonarent anrnunoro npomnoro Focnnn n Iepneronnnt//
Anrnunocrt n cpenenexonte Enpont. Hepmt, 1998. C. 4653; Ou re. Tpn noprpera na ]one anrnuno apxeonornn
n nonnrnuecxo ncropnn Focnnn-Iepneronnnt // B noncxax pennocrn. M., 2006. Btn.2. C.123133.
45 Ko.oooe A.B. Honax nannonantnax mn]onornx na nocrmrocnancxom npocrpancrne // Hcropnuecxn
necrnnx ynnnepcnreron Hmnxnt n Hepmn. Hepmt, 2007. C. 120123; Ou re. Hnnnpnsm xax ]axrop nonrnuecxo
ncropnn axancxoro pernona n XIX-XX nn. // Becrnnx Hepmcxoro ynnnepcnrera. Cepnx Hcropnx. 2004. Btn. 5.
C. 6772. Ou re. pennxx ncropnx n ncropnuecxom mn]ornopuecrne na reppnropnn tnme Rrocnannn //
Ka]epa ncropnn pennero mnpa n cpennx nexon Hepmcxoro rocyapcrnennoro ynnnepnrera
(http://kidmpsu.ru/2009-09-20-13-27-22/53-2009-09-20-11-31-19); do+ouocoe M.P. Hcropnuecxne mn]t n
xoconcxom xon]nnxre: cronxnonenne nnnnnnsann nnn ncxycnoe xoncrpynponanne? // (Hocr)cyuacnicrt i nayxa:
conionorix n nomyxax cee ra cycnintcrna. Xapxin, 2007. C. 133134; do+ouocoe M.P., Hoeur A.A.
3rnoncropnuecxn apancxn mn] n nsmenenne nenrnunocrn anannen Kocono // VIII Konrpecc +rnorpa]on n
anrpononoron Poccnn: resnct oxnaon. Openypr, 15 nmnx 2009 r. Openypr, 2009. C. 226227; Lomonosov M.
The myths around Kosovo myth: some aspects of the national ideology in Serbia and Albania in the Modern Times //
Warsaw East European Conference 2007. Democracy Vs authoritarianism. Warsaw, 2007. P 5354; oonoso M.
Metodologia historii wobec historycznej mitologii // Sofia (Rzeszow). 2007. Nr. 7. S. 85101.