PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

doc. dr Radenka Grgi

Svakoj dravi treba novac za finansiranje funkcija koje obavlja. Bez poreza iz kojih drava finansira svoje aktivnosti ona jednostavno ne bi mogla postojati. Moderne drave iz poreskih prihoda finansiraju (ne ovim redoslijedom prioriteta) kolstvo, zdravstvo, ekonomsku infrastrukturu, sudstvo, policiju, odbranu zemlje itd. Oporezivanje fizikih i pravnih lica najvaniji je izvor prihoda dananjih drava. U strukturi prihoda moderne drave, porezi ine 90%. U moderno doba drava je dominantan vid organizacije nekog drutva. Poto drava ne moe postojati bez prihoda koje ostvaruje oporezivanjem, iz toga proizlazi da moderno drutvo ne moe egzistirati bez poreza. U tom svjetlu treba posmatrati znaaj izuavanja poreske teorije i prakse. Porezi, meutim, nisu samo instrument za obezbjeenje prihoda drave. Porezi su veoma vaan instrument upravljanja ekonomijom i instrument obezbjeenja drutvene pravde. Na primjer, promjenom poreskih stopa i promjenom objekata oporezivanja drava moe uticati na balans ponude i potranje i time uticati na tokove investiranja i privrednih aktivnosti. Socijalna pravda se moe ostvarivati oporezivanjem bogatih pripadnika drutva i troenjem tog dijela poreza na pomo siromanim. U modernim dravama poreski prihodi predstavljaju 30% do 50% drutvenog proizvoda, dakle poreski menadment je, na makro nivou, vjetina upravljanja ogromnim finansijskim sredstvima. Na mikro nivou, poreski menadment je vjetina upravljanja efikasnou privrednih subjekata.

SADRAJ PREDAVANJA

zTEORIJA POREZA
z POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA z PORESKI SISTEM EU z PORESKI SISTEM BiH z POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ z PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO z PORESKA EVAZIJA

TEORIJA POREZA: Definicije, pojmovi, poreska terminologija. Porezi u istoriji ljudske civilizacije, evolucija poreza i dabina. Teorije opravdanja poreza, teorija sile, teorija ekvivalencije, teorija rtve, teorija suvereniteta. Principi oporezivanja, princip izdanosti, princip elastinosti. Elementi poreza. Derivativnost poreza. Prisilnost poreza. Nepovratnost poreza. Poreski principi. Izbjegavanje dvostrukog oporezivanja. POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA: Pojam, funkcije javnih finansija. Karakteristike finansijske privrede. Institucije javnih finansija. Pojam, karakteristike i vrste javnih prihoda. Klasifikacija poreza. Pojam i vrste poreskopravnog odnosa. Stranke u poreskopravnom odnosu. Poreskopravna sposobnost. Pojam dvostrukog oporezivanja. Metode za spreavanje dvostrukog oporezivanja. Dohodak kao predmet oporezivanja. Porez na dohodak fizikih lica. Porezi na prihode. Porez na dobit korporacija. Imovina kao predmet oporezivanja. Vrste poreza na imovinu. Porezi na potronju. Porezi na promet. Porez na dodatu vrijednost. Akcize. Carine i druge uvozne dabine.Takse. Naknada. PORESKI SISTEM EVROPSKE UNIJE: Istorijat nastanka Evropske Unije. Drave lanice, institucije EU, poreska regulativa. Politika poreske harmonizacije, prednosti i nedostaci. Poreska optereenja u dravama lanicama u odnosu na BDP. Struktura poreskog optereenja po vrsti, direktni porezi, indirektni porezi, socijalna davanja. Poreske stope u dravama EU, PDV, lini prihodi, porez na dobit. Poreski sistemi Austrije i eke Republike. Trendovi oporezivanja u EU. PORESKI SISTEM BIH: Raspodjela poreskih nadlenosti u Bosni i Herzegovini. Zakonodavna nadlenost. Zakonodavna nadlenost zajednikih institucija. Zakonska regulativa iz poreskih nadlenosti entiteta. Harmonizacija poreskih zakona u BiH. POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ: Direktni porezi u RS. Porez na dohodak. Porez na dobit. Porez na imovinu. Porez na igre na sreu i zabavne igre. Posebne republike takse. Poreska uprava Republike Srpske. Fiskalizacija u Republici Srpskoj. PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO: Uprava za indirektno oporezivanje (UIO) - organizaciona struktura. ta je PDV. Ko su obveznici PDV. Obraunavanje PDV. Faktura u sistemu PDV (redovna faktura, avansna faktura, interna faktura, blagajniki raun, potvrda o prijemu, knjina obavijest). Poreska evidencija u sistemu PDV. KIF. KUF. PDV prijave. Nastanak poreske obaveze. Poreska osnovica. Popusti u sistemu PDV. Raunovodstvo PDV. PORESKA EVAZIJA: Pojam i vrste izbjegavanja plaanja poreza. Mjere protiv izbjegavanja plaanja poreza. Siva ekonomija. Poreski raj. Poreski prekraji. Poreske utaje. Krivina djela u vezi sa izbjegavanjem plaanja poreza.

TEORIJA POREZA

Nita u ovom svijetu nije sigurno osim smrti i poreza, napisao je ameriki dravnik Benjamin Franklin. Oprezivanje postoji od najranijih dana ljudske civilizacije i mnogi dogaaji u istoriji su povezani sa porezima, usponi i padovi drava, revolucije i ratovi. Otkako postoje porezi postoji i otpor prema njima koji se oituje kao stalni sukob izmeu onih koji poreze prikupljaju i onih koji poreze plaaju. Prva moderna drava sa republikanskim ureenjem, Ujedinjene provincije Holandije, nastala je u 16. vijeku kao reakcija protiv oporezivanja. Velika poreska optereenja nametnuta provincijama uzrokovala su raspad i na kraju nestanak Rimskog Carstva. Sjedinjene Amerike Drave nastale su kao rezultat otpora oporezivanju. Borba britanskih kolonija na amerikom kontinentu za nezavisnost u istoriji je poznata kao ratovi za nezavisnost, iako bi tanija definicija bila ratovi protiv oprezivanja. Seljaki ustanci u srednjevjekovnoj Evropi bili su, ustvari, borba protiv prevelikih poreskih nameta. Porezi su uticali na nastanak i razvoj parlamentarizma, poto i demokratskim drutvima oporezivanje neminovno privileguje one pripadnike drutva koji su na vlasti, a optereuje one koji u vlasti ne uestvuju. Radi toga veina graana, u ovom sluaju poreskih obveznika, nastoji da utie na odluivanje o porezima, njihovoj vrsti i visini, kao i o njihovom utroku, to je i cilj parlamentarne demokratije. Poreska teorija ne moe se razmatrati izdvojeno iz itavog kompleksa politike ekonomije. Poreska problematika je segment politike ekonomije gdje je, veoma esto, praksa prethodila teoriji, a ne obratno. Poreska teorija danas istrauje mehanizme kojima se trebaju postii meusobno opreni ciljevi: a) b) c) d) Kako postii finansiranje dravnih i drutvenih funkcija uz to manje poresko optereenje; Kako rasporediti poreski teret na poreske obveznike da obveznici imaju osjeaj jednakog tretmana; Kako obezbijediti javni nadzor i kontrolu nad utrokom poreskih sredstava; Kako poreskom politikom upravljati ekonomijom i drutvom u cilju poveanja drutvenog dobra i ostvrenja drutvene pravde.

Albert Ajntajn o porezu:

zSvaki odlazak u operu podsjeti me na moju poresku prijavu. Napisana je jezikom kojeg ne razumijem i kao i opera zavrava tragino.

Veliki Albert Ajntajn dao je ovu definiciju kakvu bi mogao dati svaki graanin na ovoj planeti. Poreske stvari i poreski poslovi su jednostavni za one koji ih razumiju, a ine se komplikovani i nerazumljivi za veinu ljudi. Svrha ovih predavanja je uiniti poreske poslove jednostavnim, kakvi oni u stvari jesu. Francuski dravnik Jean-Bapiste Colbert jednom je izjavio: Umjetnost oporezivanja je umjetnost erupanja guske tako da se od nje dobije maksimalna koliina perja uz to manje gaktanja. Imajui u vidu tu izjavu lako je razumjeti Ajntajna, koji je svoju definiicju dao ne sa pozicije velikog naunika, ve sa pozicije guske. Zaetnik moderne teorije poreza je Adam Smith koji je 1779. godine definisao nekoliko poreskih principa: Svaki graanin duan je dravi plaati porez i to prema svojim ekonomskim mogunostima. Obaveza plaanja poreza treba biti regulisana zakonom, porez ne smije biti proizvoljan. Porez se naplauje onda kada je to za poreskog obveznika najpovoljnije. Trokovi ubiranja poreza trebaju biti to nii kako bi teret poreskim obveznicima bio to podnoljiviji, a prihod drave to vei.

Definicija poreza
"Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim drava, ukljuujui i nie oblike politiko-teritorijalne organizovanosti, od subjekata pod njenom poreskom vlau prinudno uzima novana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva."

Svaki univerzitetski udbenik koji se bavi naukom o porezima pokuavaju da definiu pojam poreza. Definicije se razlikuju po tome to se u nekim akcenat stavlja na ekonomsku, a u nekim na pravnu stranu ove pojave; u jednim se spominju izvori iz kojih se porezi plaaju, dok se u drugim insistira na svrsi koja se ostvaruje oporezivanjem. Rijetki su finansijski pisci koji su odoljeli iskuenju da budu originalni u definisanju poreza, a ustvari veih dilema pri odreivanju pojma poreza nema, pa mi se ne ini uputnim zamarati vas navoenjem brojnih definicija. I zakonodavstvo i doktrina uglavnom su saglasni da: Porez predstavlja instrument javnih prihoda... Pored funkcije javnog prihoda porez ima, ili moe da ima funkciju instrumenta regulative ekonomskih tokova. Naime, porez moe biti efikasan instument upravljanja potronjom stanovnitva, usmjeravanja investicija i uspostavljanja ravnotee izmeu trine ponude i potranje. Na primjer, u svrhu privlaenja inostranog investicionog kapitala mnoge drave u tranziciji oslobaaju strane investitore od plaanja poreza na dobit na period od pet godina ili dui. U pravilu, drave ne oporezuju robe koje se izvoze i time stimuliu svoje proizvoae na prodaju robe u inostranstvo, a sa druge strane oporezuju robe koje se uvoze. Efekat takve poreske politike je poboljanje platnog bilansa u robnoj razmjeni sa inostranstvom ili, drugim rijeima, vea pokrivenost uvoza izvozom. U naoj terminologiji treba razlikovati pojam porez od pojma taksa, iako oba davanja predstavljaju javni prihod. Za porez je karakteristino da platilac poreske obaveze za plaeni iznos ne dobija od drave neposrednu protivuslugu, dok platilac takse tu taksu plaa da bi pokrio trokove koje drava ima da bi pruila sasvim konkretnu uslugu. Primjer takvih plaanja su takse za dobijanje raznih uvjerenja iz evidencija koje vode dravni organi (matine knjige, zemljine knjige itd.) ili takse za dobijanje linih isprava. 5

Karakteristike poreza
z z z z z (1) Derivativnost poreza (2) Prisilnost poreza (3) Porezima se finansiraju javni rashodi (4) Odsustvo neposredne protivnaknade (5) Porez je novano davanje

Iz ovakve definicije proizlaze slijedee karakteristike poreza, kojim se oni razlikuju od drugih oblika javnih prihoda.

Pojam poreza (1)

Karakteristike poreza:

1. Derivativnost poreza;
2. Prisilnost (prinudnost) poreza; 3. Porezima se finansiraju javni rashodi; 4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade; 5. Porez je novano davanje; 6. Ostale karakteristike poreza: nepovratnost, teritorijalnost, nedestiniranost i dr.

Derivativnost poreza. Porezi su instrument preraspodjele (kroz mehanizam sekundarne raspodjele, odnosno preraspodjele drutvenog proizvoda) dohotka, odnosno imovine. Tim instrumentom drava od fizikih i pravnih lica, nad kojima ima suverenitet, oduzima bilo: (a) dio novostvorene vrijednosti (nacionalnog dohotka) u godini u kojoj se obavlja oporezivanje, bilo (b) dio akumulisanog nacionalnog dohotka iz prethodnih godina (imovine), i tako prikupljena sredstva koristi za finansiranje javnih rashoda. Poreski prihodi su, dakle, derivativni (izvedeni) prihodi drave i nisu rezultat njene ekonomske aktivnosti. Nasuprot porezima kao derivativnim prihodima, sredstva koja drava ostvaruje nastupajui na tritu kao i drugi ekonomski subjekti, prodajui svoje proizvode ili usluge, ne predstavljaju derivativne ve originarne (izvorne) javne prihode.

Pojam poreza (2)

Karakteristike poreza: 1. Derivativnost poreza;

2. Prisilnost (prinudnost) poreza;

3. Porezima se finansiraju javni rashodi; 4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade; 5. Porez je novano davanje; 6. Ostale karakteristike poreza: nepovratnost, teritorijalnost, nedestiniranost i dr

Prisilnost poreza. Budui da se porezima umanjuje raspoloivi dohodak, odnosno imovina fizikih i pravnih lica, prirodno je da ta lica, u naelu, nee rado prihvatiti obavezu plaanja poreza. Plaanje poreza je za poreske obveznike rtva koju su duni da podnesu. Iako se u demokratskim drutvima vodi rauna o tome, da namjene radi kojih se uvode porezi (i drugi javni fiskalni prihodi), kao i samo uvoenje poreza imaju legitimitet (izglasavanje odgovarajueg zakona u parlamentu ili pak izjanjavanje na referendumu), to nikako ne znai da svaki graanin podrava uvoenje odreenog poreza niti da podrava rashode koji se porezima finansiraju. Otuda naplata poreza u svim savremenim dravama poiva na prinudi (prisili). Ako se u redovnom postupku ne podmiri poreska obaveza, primjenjuje se prinudna naplata koju drava ostvaruje primjenom svog aparata sile. Elemenata prinude nema prilikom uvoenja, ve samo prilikom naplate poreza. U nedemokratskim drutvima, meutim, elemenata prinude ima i u fazi uvoenja, a ne samo u fazi naplate poreza.

Pojam poreza (3)

Karakteristike poreza: 1. Derivativnost poreza; 2. Prisilnost (prinudnost) poreza;

3. Porezima se finansiraju javni rashodi;

4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade; 5. Porez je novano davanje; 6. Ostale karakteristike poreza: nepovratnost,teritorijalnost, nedestiniranost i dr

Porezima se finansiraju javni rashodi. Jedna od kljunih karakteristika poreza jeste da se prikupljaju u "optem interesu". Prikupljenim sredstvima se obezbjeuje finansiranje javnih rashoda, odnosno obezbjeuje se potronja koja je drugaija nego to bi bila da je izostala javna intervencija. Da nisu bili podvrgnuti oporezivanju, privreda i stanovnitvo bi koristili raspoloivi dohodak za odreene namjene i u odreenim proporcijama saglasno svojim prioritetima i odlukama. Oporezivanjem je izvrena realokacija ekonomskih resursa i obezbijeeno finansiranje javnih rashoda, koji su u konkretnoj dravi uslovljeni politikim, kulturnim, istorijskim i mnogim drugim okolnostima.

Pojam poreza (4)

Karakteristike poreza: 1. Derivativnost poreza; 2. Prisilnost (prinudnost) poreza; 3. Porezima se finansiraju javni rashodi;

4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade;

5. Porez je novano davanje; 6. Ostale karakteristike poreza: nepovratnost, teritorijalnost, nedestiniranost i dr.

Odsustvo neposredne protivnaknade. esto je, drugim povodima, navedeno da se kod poreza ne javlja neposredna protivusluga od strane drave onome ko je porez platio. Na taj nain se ovaj javni prihod razlikuje od mnogih drugih javnih prihoda (taksa i doprinosa posebno). Naravno, ovim se ne eli rei da onaj ko je platio porez nema nikakvu korist od toga. Ta korist je, meutim, opteg karaktera, ali njena visina nije odreena visinom plaenog poreza. Izmeu plaenog poreza i rashoda koji se podmiruju oporezivanjem nema korelacije, niti je korist koja rezultira iz porezom finansiranih rashoda vezana za iznos plaenog poreza.

10

Pojam poreza (5)

Karakteristike poreza: 1. Derivativnost poreza; 2. Prisilnost (prinudnost) poreza; 3. Porezima se finansiraju javni rashodi; 4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade;

5. Porez je novano davanje;

6. Ostale karakteristike poreza: nepovratnost, teritorijalnost, nedestiniranost i dr.

Porez je novano davanje. Porezi se u savremenim trinim privredama utvruju u novanim jedinicama i ubiraju se u novcu. Naravno, finansijska istorija je, a sporadino i savremeni svijet, pun i primjera da su se porezi plaali u naturi, u radu ili prisilnoj slubi. Postoji jedan oblik koji moe imati elemente davanja u naturi ili u radu. Rije je o samodoprinosu, koji sadri odlike namjenskog, vanrednog lokalnog poreza. Od njega se razlikuje jedino po nainu uvoenja, jer odluku o samodoprinosu donose graani neposrednim linim izjanjavanjem, veinom glasova onih koji podlijeu obavezi plaanja samodoprinosa. Odluka veine obavezuje i one koji su glasali protiv uvoenja samodoprinosa. U seoskim podrujima obaveza po osnovu samodoprinosa, inae utvrena u novcu, moe se ispuniti u materijalu, radnoj snazi, obavljanju prevoznikih i drugih usluga i sl. Meutim, postojanje ovakvih oblika javnih prihoda, kod kojih se obaveza u pojedinim sluajevima moe ispuniti i u naturi, samo je izuzetak koji potvruje pravilo: savremeni porezi se ubiraju u novanom obliku.

11

Pojam poreza (6)

Karakteristike poreza:
1. Derivativnost poreza; 2. Prisilnost (prinudnost) poreza; 3. Porezima se finansiraju javni rashodi; 4. Odsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade; 5. Porez je novano davanje;

6. Ostale karakteristike poreza

Osim ovih naprijed navedenih karakteristika poreza u literaturi se sreu jo neke koje e se ovdje samo navesti: 1) Nepovratnost poreza: Drava ne vraa plaene poreze obveznicima, ak i u sluaju da poreski prihodi premauju planove utroka javnih prihoda. 2) Princip teritorijalnosti poreza: Poreska obaveza je vezana za teritoriju drave ili nieg oblika teritorijalne organizacije. 3) Nedestiniranost poreza (neafektacija poreza): Poreska obaveza i plaanje poreza nije vezano za namjenu utroka prikupljenih sredstava.

12

Elementi poreza (1)

Elementi poreza (poreska terminologija): 1. Poreski obveznik lice koje je prema zakonu u obavezi da plati porez 2. Poreski platac lice koje de facto plaa porez 3. Poreski destinatar lice koje prema namjeri zakonodavca snosi poreski teret 4. Poreska sposobnost ekonomska sposobnost obveznika da plati porez 5. Poreski izvor sve ono iz ega obveznik moe da plati porez

Poreska terminologija je izuzetno bogata. U tekstu koji slijedi prikazae se samo jedan, relativno sueni, dio poreske termonologije i to onaj koji je najee u upotrebi. Poreski obveznik ili poreski subjekt predstavlja ono fiziko ili pravno lice koje je po zakonu obavezno da plati porez. To znai da sva pravna i fizika lica nisu poreski obveznici, ve samo ona koja su po zakonu obavezna. Poreski platac predstavlja ono fiziko ili pravno lice koje de facto vri plaanje poreza. Poreski obveznik i poreski platac se ne moraju podudarati. Poreski destinatar je lice koje po namjeri zakonodavca snosi poreski teret. Prema tome, treba uoiti razliku: poreski obveznik je lice koje zakon odreuje da snosi porez, poreski platac je lice koje plaa porez, a poreski destinatar je lice koje definitivno snosi poreski teret. Poreska sposobnost ili poreska snaga oznaava ekonomsku mogunost obveznika da odgovori svojoj obavezi plaanja poreza. Poreska sposobnost je u direktnoj korelaciji sa dohotkom, odnosno imovinom poreskog obveznika. Poreski izvor ini sve ono sa ime poreski obveznik raspolae i iz ega moe da plati porez. U principu, poreski izvor se moe pojaviti u dvojakom vidu i to najprije u vidu prihoda, odnosno dohotka i drugo (izuzetno) u vidu imovine.

13

Elementi poreza (2)

6. Poreski objekat manifestacija ekonomske
snage koja prua osnov za uvoenje nekog poreskog oblika

7. Poreska osnovica u novcu iskazana

vrijednost poreskog objekta

8. Poreska stopa iznos poreza u odnosu na

poresku osnovicu

9. Poreska tarifa sistematizovani pregled

poreskih objekata, osnovica i poreskih stopa

Poreski objekt (ili predmet oporezivanja) predstavlja svaku injenicu, odnosno manifestaciju ekonomske snage koja prua osnov da se uvede neki poreski oblik. Poreska osnovica predstavlja kvantitativnu konkretizaciju poreskog objekta, odnosno u novcu iskazanu vrijednost poreskog objekta. Poreska stopa oznaava iznos poreza u odnosu na poresku osnovicu i moe se iskazati na dva naina: u procentualnom i (rijetko) u nominalnom iznosu. Poreske stope iskazane u procentualnom vidu mogu biti proporcionalne, progresivne ili regresivne. Poreska tarifa predstavlja pregled poreskih osnovica sa odgovarajuim poreskim stopama.

14

Elementi poreza (3)

10. Poreske olakice skup zakonskih ustupaka

poreskim obveznicima u cilju umanjenja poreskog tereta 11. Poreska prijava izvjetaj poreskog obveznika poreskom organu o svim injenicama bitnim za utvrivanje poreza 12. Poreska evazija izbjegavanje plaanja poreza

Poreske olakice predstavljaju skup ustupaka (poreskih povlastica) koje drava prua poreskim obveznicima kako bi se njihov teret umanjio u odnosu na onaj koji bi postojao da nema poreskih povlastica. Ovi se ustupci ine u pogledu poreskog obveznika, poreske osnovice, poreskih stopa ili iznosa poreskog prihoda (visine obraunatog poreza). Poreska prijava je dokument propisan zakonom kojim zakonodavac obavezuje poreskog obveznika da, u zakonom propisanim periodima, obavijesti zakonom odreen dravni organ o svojim poreskim obavezama i izvrenim plaanjima. Za tanost podataka u poreskoj prijavi odgovoran je poreski obveznik. Netano prikazivanje obaveza podlijee zakonom propisanim sankcijama. Poreska evazija termin je nastao od latinskog glagola evadere to znaci izmai, bjeati, pa se u poreskoj terminologiji ovim pojmom oznaavaju razliiti naini izbjegavanja plaanja poreza. Prirodna je tenja obveznika da plate obaveze poreza u to manjem iznosu, koristei nedoreenosti ili nedovoljnu preciznost propisa, kao i njihova tenja da po najpovoljnijim uslovima iskoriste poreske propise. Zakonska poreska evazija postoji kad se izbjegava plaanje poreza korienjem nedoreenosti propisa. Nezakonita poreska evazija obuhvata postupke poreskog obveznika kojim obveznik izbjegava plaanja poreza koja su propisana zakonom.

15

Istorijat i evolucija poreza (1)

zStaro doba zSrednji vijek zModerno doba

Od kada postoji drava postoji i potreba da se ona finansira. Nain njenog finansiranja se veoma mijenjao tokom vremena. U starija vremena (Antiko vrijeme i srednji vijek), porezi su bili manje vani nego danas, a drava i vladalac vie su se oslanjali na prihode od krunske zemlje i rudnika plemenitih metala, koji su se nalazili u vladaoevoj svojini. Vladalac je, kao vlasnik svega postojeeg, koristio i rad podanika za svoje i dravne potrebe, a bez oporezivanja. Snanije drave naplaivale su tribut od pokorenih drava. Ipak, i tada su postojali izvesni porezi, odnosno dabine. U starom Egiptu se pominju porez na ulje za kuvanje i glavarina, u staroj Grkoj carina i glavarina na robove i strance, u Rimskom carstvu glavarina u ranijem periodu, a kasnije porez na naslee i na promet, kao i carina. I u srednjem vijeku prihodi od krunskih domena ostaju vaan izvor prihoda vladaoca i drave, ali se ire porezi u obliku glavarine, poreza na zemlju i naslijee i raznih drugih dabina. Dio poreza plaa se u naturi, kao dio etve ili u stoci. Crkva stie velike prihode kroz razne dabine. Pojava i rast mnogih poreza vrsto je vezana za ratove i potrebu koju oni donose da se u kratkom roku znatno povea dravni prihod. Tako je prvi porez na dohodak graana uveden u Engleskoj 1799. godine kako bi se finansirao rat sa Napoleonom. I kasnije su skokovi u oporezivanju rezultat ratova (na primjer, I i II svjetskog), poslije kojih poreski teret nije u potpunosti vraan na preanji nivo. Progresivan porez na dohodak uveden je prvi put u Pruskoj 1853, a zatim u drugim zemljama (Britanija 1907, SAD 1913, Francuska 1917). U Engleskoj je u srednjem vijeku naplaivan porez i za svaki prozor na zgradi. Poreski obveznici su zato zaziivali prozore da bi plaali manji porez. Posljedica takve poreske politike se i danas moe vidjeti na nekim zgradama u Londonu.

16

Istorijat i evolucija poreza (2)

zStaro doba -Egipat -Grka -Rimsko carstvo

Prvi poznati sistem oporezivanja postojao je u starom Egiptu oko 3000 godina prije Hrista. Zapisi iz tog vremena govore o tome da je faraon dva puta godinje putovao po zemlji radi ubiranja poreza od podanika. Porez se plaao u naturi. U Starom zavjetu zapisano je: Kad itarice sazriju, petinu uroda dae faraonu, a ostale etiri petine ostavi za potrebe svojih ukuana i za sjeme. Pored dijela uroda itarica egipatski podanici su imali obavezu da dio godine rade za potrebe faraona. U staroj Grkoj trokovi finansiranja drave pokrivani su iz vie izvora, na primjer eksploatacijom rudnika srebra u javnom vlasnitvu, ali i iz nekoliko vrsta poreza. Trgovci su plaali carinu na robu koja je dovoena morskim putem, a robovi i stranci su plaali glavarinu. Neplaanje carine ili glavarine smatralo se kriminalom i otro je kanjavano. Za vrijeme ratnog stanja uvoen je poseban porez za finansiranje rata kojeg su morali plaati svi graani Grke. Interesantno je da je graanima vraan neutroeni dio ubranog ratnog poreza. U starom Rimu svi graani su plaali glavarinu, a plaana je i carina na robu koja je uvoena na teritoriju carstva. Glavarina je ukinuta u drugom vijeku stare ere, poto se Rim obogatio pljakajui ratovima osvojene zemlje. Vladari osvojenih zemalja su bili obavezni plaati danak Rimu kao naknadu za zatitu od drugih osvajaa. U prvom stoljeu stare ere, imperator August uveo je porez na zemlju i porez na nepokretnu imovinu.

17

Istorijat i evolucija poreza (3)

z Srednji vijek - Rani srednji vijek (5. stoljee do 15. stoljee) - Kasni srednji vijek (15. stoljee do 19. stoljea)

U ranom srednjem vijeku drave nastale raspadom Rimskog carstva preuzimaju rimski poreski sistem, ali se uvode novi porezi od kojih su naee primjenjivane, cestarine, mostarine i luke takse (Engleska). Sve ee se porezi plaaju novcem, to je vladarima olakavalo ubiranje poreza. Vladari poresku obavezu prebacuju na feudalce koji na sebe preuzimaju obavezu prikupljanja poreza od graanstva i seljaka. Po prvi put se pojavljuju porezi na promet roba. Naime, trgovci u pravilu nisu imali zemlju u posjedu, niti druge nekretnine, ali su posjedovali robu kojom su trgovali. Tako je roba namijenjena trgovini postala predmet oporezivanja. U srednjem vijeku u zapadnoj Evropi pojavljuje se katolika crkva kao novi prikuplja poreza od stanovnitva. esto su crkveni porezi bili vei teret za stanovnitvo, nego porezi koji su plaani vladaru. Poetkom kasnog srednjeg vijeka feudalizam slabi i pojavljuju se centralizovane drave u kojima kraljevi dijele vlast sa Parlamentima. Na primjer, u Engleskoj kralj vie nije mogao da uvodi nove poreze bez saglasnoti Parlamenta. Od 18. vijeka osnovni izvor prihoda drave i vladara su razni porezi na trgovinske i finansijske transakcije, te carine. Pojavljuju se i porezi na luksuznu robu (kafa, okolada, eer, alkohol i sapun!). U carskoj Rusiji plaao se porez na noenje brade!

18

Istorijat i evolucija poreza (4)

z Moderno doba (20. vijek do danas)

Krajem 19. i poetkom 20. vijeka prvi put se uvodi porez na prihod i to Engleskoj (1799. godine) i to radi pokrivanja trokova finansiranja ratova sa Napoleonom. Na kraju ratova (1815. godine) porez na prihod je ukinut, ali je ponovo uveden 1842. godine. U SAD porez na prihod(e) uveden je 1862. godine. Novost uvedena u Pruskoj 1853. godine je progresivna stopa poreza na prihod. Progresivna poreska stopa uvedena je u Engleskoj 1907. godine, u SAD 1913. godine i u Francuskoj 1917. godine. Od tada pa do danas porez na prihod postaje sve znaajniji izvor finansiranja drava i u strukturi poreskih prihoda modernih drava vei dio pripada samo razliitim vidovima oprezivanja prometa roba i usluga. Moderno doba donosi velike promjene u poreskoj sferi: 1. Jaanjem parlamentarne demokratije, graani (dodue preko izabranih predstavnika) poinju uticati na troenje sredstava prikupljenih poreskim mehanizmima. 2. Uvoenjem progresivnih stopa u oporezivanju prihoda ostvaruje se vei nivo socijalne pravde, poto se poreski teret prebacuje na bogatiji dio stanovnitva. 3. Nakon II svjetskog rata, porezi postaju i veoma efikasan mehanizam upravljanja ekonomijom, a ne samo mehanizam pokrivanja trokova drave.

19

Teorije opravdanja poreza (1)

1. Teorija sile
- opravdanje poreza sastoji se u pravu jaeg da gospodari slabijim (Luj XIV)

2. Teorija ekvivalencije (teorija cijene)

- porez je cijena koju pojedinac plaa dravi da bi u razmjenu dobio koristi (usluge) od drave - poreska obaveza je zajedniki dug graana i ciena za pogodnosti koje im drava stvara (Nacionalna skuptina Francuske 1789.)

Jedno od pitanja koje je oduvijek izuzetno mnogo zaokupljalo panju, a i danas je to sluaj, jeste pitanje opravdanja ubiranja poreza. Koji su to bitni razlozi da se pod prijetnjom dravne prinude zahvata dio ekonomske snage obveznika i koristi mimo njihovog direktnog uticaja i mjerljivog interesa? lz dananje perspektive, odgovore na opravdanost oporezivanja pruaju stavovi nekoliko osnovnih teorija. Teorija sile: U pitanju su shvatanja prema kojima se opravdanje poreza sastoji u pravu jaeg da gospodari slabijim, to podrazumijeva i prinudno zahvatanje dijela njegovih ekonomskih izvora. Naime, vladalac ima pravo da nametne poresku obavezu potinjenim licima. Ovakvo opravdanje poreza odgovara prilikama koje su postojale u starom i srednjem vijeku. Meutim, ima miljenja da su elementi sile (supremacija drave nad obveznicima) prisutni kod poreza kao kategorije. Porezi su, prema ovim gledanjima, cijena koju dravljani pristaju da plate da bi u razmjenu dobili korist (usluge) od drave. Porezima se podmiruju trokovi koje je drava imala inei svojim dravljanima takve usluge. Teorija ekvivalencije: U pitanju je teorija opravdanja poreza koja je vrhunac doivjela u XVIII vijeku. Porezi su cijena koju dravljani pristaju da plate da bi u razmjenu dobili koristi (usluge) od drave. Ova teorija poiva na individualistikom pristupu koji polazi od hipoteze o postojanju fiskalnog ugovora izmeu pojedinca i drave i razmjene po principu: roba za robu, usluga za uslugu. Ova teorija se dri ideje o specijalnoj naknadi, koja karakterie taksu, ali ne i porez, ije je vano obiljeje ba odsustvo neposredne protivnaknade licu koje snosi poreski teret. Teorija ekvivalencije jednostavno prenebregava injenicu da drava jednostrano odreuje poresku obavezu i da e, ako obveznik u redovnom postupku blagovremeno ne plati porez, pristupiti prinudnoj naplati, a niti prvi niti drugi elemenat nisu u skladu sa teorijom ugovora. Ne postoji nikakvo odreeno mjerilo koristi koje graani imaju od drave, pa je stoga nemogue to uzeti za kriterijum o srazmjernonm plaanju poreza.

20

Teorije opravdanja poreza (2)

3. Teorija rtve (Teorija obaveze)
- porez predstavlja rtvu koju pojedinac ini u optem interesu - Tri varijante utvrivanja visine rtve: a) Teorija apsolutno jednake rtve; b) Teorija proporcionalno jednake rtve; c) Teorija minimalne rtve;

Teorija rtve. Ova teorija se pojavila u drugoj polovini XIX veka, onda kada je liberalni kapitalizam prerastao u monopolski. Ideje o ekvivalentnosti u razmjeni usluga drave i poreza kao cijene tih usluga, postepeno se naputaju i zamjenjuju stavovima da drava moe od svojih graana da zahtijeva rtvu u obliku plaanja poreza, a da graanin pri tome nema pravo da od nje zahtijeva neku odreenu protivuslugu. Teorija trve poiva na stavu da porez predstavlja rtvu koju pojedinac ini u optem interesu. U traganju za odgovorom kako utvrditi visinu rtve koju treba da podnesu poreski obveznici, ova se teorija javlja u tri varijante: a) Teorija apsolutno jednake rtve polazi od ideje da svi treba da plate jednak porez, dabinu koju svi dravljani plaaju u istoj visini nezavisno od svojih ekonomskih, porodinih ili linih prilika. Najtipiniji primjer ovoga poreza jeste glavarina. Glavarina je krajnje nepravian poreski oblik koji, u istom iznosu, pogaa i siromane i najbogatije. b) Teorija proporcionalno jednake rtve smatra da svi obveznici treba da plaaju porez u istom procentu od svoje osnovice. c) Teorija minimalne rtve polazi od hipoteze da granina korisnost od dohotka poreskog obveznika opada sa porastom dohotka. Zato vei dio poreskog tereta treba da podnesu najbogatiji, ime se preporuuje progresivno oporezivanje.

21

Teorije opravdanja poreza (3)

4. Teorija suvereniteta
- uvodjenje, utvrdjivanje i naplata poreza su atributi suverenosti drave

Ostale teorije:
- teorija reprodukcije poreza, organska teorija i socijalistika teorija

Teorija suvereniteta se zasniva na tezi da je ovlaenje drave da uvodi, utvruje i naplauje poreze atribut njene suverenosti. Subjektivno poresko pravo izvire iz politike veze koja postoji izmeu dravljana i drave. Plaanje poreza omoguava nesmetano odvijanje zajednikog ivota ljudi u odreenoj dravi. Teorija suvereniteta koja je danas najprisutnija u teoriji javnih finansija, insistira da je svaki graanin duan da svojim sredstvima doprinosi izvravanju zadataka drave, srazmjerno mogunostima, odnosno sposobnostima. U pitanju je poreska sposobnost. Ta se sposobnost pokazuje na razliite naine: u obveznikovom dohotku, u njegovoj imovini ili potronji. Prema tome, poreska sposobnost je pojam koji je dimenzioniran, a to nije sluaj sa subjektivnim osjeanjem rtve. Ostale teorije Neke od navedenih teorija opravdanja poreza su poznate i pod drugim imenima. Za teoriju ekvivalencije se moe sresti i naziv "teorija cijene" (sa varijantama "teorije osiguranja" i "teorije uivanja"), a teorija rtve se pojavljuje i pod nazivom "teorija obaveze". Teorija javnih finansija je tokom svog razvoja, kao i danas pored navedenih, poznavala jo nekoliko teorija opravdanja poreza. Tu svakako treba navesti teoriju reprodukcije poreza, organsku teoriju i socijalistiku teoriju.

22

Poreski principi

z Principi oporezivanja z Finansijski poreski principi

Bez obzira koje e i kakvo mjesto porezi zauzeti u strukturi javnih prihoda drave, svaki poreski sistem mora da se oslanja na odreene principe ili naela. Poreski principi treba da omogue sprovoenje i postizanje odreenih ciljeva poreske politike koji se u datom trenutku postavljaju.
Definisanjem poreskih principa su se bavili brojni teoretiari u istoriji javnih finansija. Prvu i danas pominjanu sistematizaciju poreskih principa je sainio A.Smith, predstavnik klasine politike ekonomije, a A.Wagner je kasnije sainio klasifikaciju koja je, sa odreenim modifikacijama, i danas u velikoj mjeri prihvatljiva.

23

Principi oporezivanja
Wagnerova klasifikacija principa: 1) 2) 3) 4) finansijski ekonomski socijalno-politiki pravno-administrativni

Pri formulisanju poreskih principa mora se voditi rauna o mjestu i ulozi koja je poreskom sistemu povjerena u okviru, ne samo sistema javnih prihoda i javnih rashoda, ve i u cjelini ekonomskog sistema drave. Zbog toga se sadrina poreskih principa mijenjala kroz istoriju, kao to se mijenjao i redoslijed njhovog znaaja. Poreski principi koji se utvruju vae za poreski sistem u cjelini, a ne i za svaki pojedinani poreski oblik u tom sistemu. Ne trai se, dakle, da svaka pojedinana vrsta poreza zadovoljava sve poreske principe, ve se trai i podrazumijeva da svi porezi, uzeti zajedno, zadovolje sve poreske principe. Savremena nauka o javnim finansijama je definisala jedan broj poreskih principa oko kojih postoji znaajna saglasnost. S druge strane, sadrina pojedinih poreskih principa se mora stalno provjeravati u praksi. Poreska politika se oblikuje pod djejstvom razliitih uslova, meu kojim poreski principi ne moraju da igraju uvijek vodeu ulogu. Zato poreski principi ne smiju da budu postavljeni apstraktno, izvan datog socijalnog konteksta. Finansijska teorija mora da oblikuje njihovu sadrinu uzimajui u obzir prilike koje vladaju u datom drutvu. Meutim, poreski principi ne treba samo da izraavaju praksu, ve treba da pruaju osnov za teorijsko unapreivanje prakse.

24

Finansijski poreski principi (1)

zPrincip izdanosti
z Princip elastinosti - legalna elastinost - ekonomska elastinost

Princip izdanosti oznaava da porezi, zajedno sa ostalim javnim prihodima, treba da obezbijede sredstva koja su neophodna za pokrie planiranih javnih rashoda. Ako se poe od utvrenog iznosa javnih rashoda, moe se konstatovati da javni prihodi moraju biti dovoljni da pokriju javne rashode (princip budetske ravnotee). Klasina nauka o javnim finansijama je ovdje formulisala dva zahtjeva. Prvo, redovni javni prihodi moraju, u zbiru, davati sume koje su uvijek dovoljne da pokriju sve redovne javne rashode, kao i jedan vei ili manji viak koji slui za pokrie manjih vanrednih javnih rashoda i kao budetska rezerva. Drugo, potrebno je obezbijediti izvore za pokrie neredovnih javnih rashoda. Ako se u praksi pojavi deficit (viak rashoda nad prihodima) potrebno je uspostaviti naruenu ravnoteu, i to tako to e se ili smanjiti javni rashodi ili poveati javni prihodi, ili primijeniti kombinacija navedene dvije metode. Postoji, ili bolje reeno postojala je, dilema da li se princip izdanosti odnosi na poreski sistem u cjelini ili princip izdanosti treba razumjeti tako da svaki porez za sebe treba da bude apsolutno dovoljan, da mnogo daje, odnosno da drava treba iz poreskog sistema da izbaci sve one poreske oblike koji ovako shvaen princip ne zadovoljavaju. Za sve poreske oblike nekog poreskog sistema ne moe se rei da su dovoljni (izdani), pa se zato smatra da se ovaj princip odnosi na poreski sistem u cjelini. Zato u savremenim poreskim sistemima postoje brojni poreski oblici koji ovaj princip ne zadovoljavaju (to zadovoljavaju samo tri-etiri nosea oblika javnih prihoda), ali u poreskom sistemu opstaju da bi obavili neku drugu funkciju (npr. ekonomsku ili socijalno-politiku).

25

Finansijski poreski principi (2)

z Princip izdanosti

zPrincip elastinosti - legalna elastinost - ekonomska elastinost

Princip elastinosti postavlja zahtjev da se porezi to bre i to potpunije prilagoavaju promjenama u visini javnih rashoda. Naime, utvreno je da postoji tendencija poveavanja javnih rashoda, pa se od poreza (i drugih javnih prihoda) oekuje da obezbijede dovoljno sredstava za ove rastue javne rashode. Razlikuju se dvije vrste finansijske elastinosti poreza: tzv. legalna elastinost i ekonomska elastinost. Ukoliko se elastinost poreza postie promjenama poreskih stopa, bilo poveanjem bilo smanjenjem, govori se o legalnoj elastinosti. Za razliku od legalne elastinosti, ekonomska elastinost predstavlja takvu elastinost koja je prisutna kod poreza iji finansijski efekat automatski prati rast i opadanje drutvenog proizvoda. Drugim reima, prihodi od poreza automatski rastu kako rastu i javni rashodi, i obrnuto. Prilagodljivost poreza zahtjevima za finansiranje poveanih izdataka drave, moe se postii samo ako se ne pojave znaajni vanredni rashodi. Ako se, meutim, pojave znaajniji vanredni rashodi bie potrebno pristupiti radikalnom poveanju postojeih poreza, bilo uvoenjem novih, vanrednih poreza, bilo javnom zaduivanju, kako bi se obezbijedila nedostajua finansijska sredstva.

26

Preporuena literatura
z 1. Dejan Popovi, "Nauka o porezima i poresko pravo", COLPI, Budimpeta i Savremena administracija, Beograd, 1997, z 2. Charles Adams, "The impact of taxes on the course of human civilisation", Institute of public finance, Madison Books, U.S.A. 1999. z 3. Dr Gordana Ili Popov, "Ekonomija oporezivanja i poresko pravo", Beograd 1996. z 4. Finansijsko pravo, Internet www.pravni.net/files/finansijsko%20pravo.ppt z 5. Klasifikacije poreza, Internet www.ekof.bg.ac.yu/nastava/javne_finansije/200708/14.Klasifikacije%20poreza%20i%20Porez%20na% 20imovinu.ppt

27

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

doc. dr Radenka Grgi

SADRAJ PREDAVANJA
z TEORIJA POREZA

zPOREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA

z PORESKI SISTEM EU z PORESKI SISTEM BiH z POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ z PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO z PORESKA EVAZIJA

U sistemu javnih finansija porezi predstavljaju najveu komponentu javnih prihoda.

POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA

Pojam javnih finansija (1)

z Finansijska djelatnost drave finansijska privreda z Predmet javnih finansija z Finansijska privreda z Javni sektor

Javne finansije predstavljaju ekonomsku disciplinu koja izuava finansijsku djelatnost drave i drugih pravnih lica javnog prava (npr. organizacije socijalnog osiguranja). Ta se djelatnost sastoji u zadovoljavanju odreenih javnih potreba i obezbjeivanju novanih sredstava da bi se te potrebe mogle finansirati. Finansijsku djelatnost drave pojedini pisci nazivaju i finansijkom privredom. I druge ekonomske discipline koje se bave monetarnim transakcijama nose u svom nazivu finansije, tako da kada govorimo o finansijama u irem smislu, moemo razlikovati: javne finansije (drave i drugih javnopravnih tijela), - poslovne finansije (individualnih preduzetnika i preduzae) i monetarne finansije (centarlne i poslovnih banaka i osiguravajuih drutava). Finansijska funkcija drave je jedna od najvanijih. Sve operacije njene zakonodavne, izvrne, upravne i sudske vlasti mogu se predstaviti u budetu u obliku javnih prihoda i rashoda, koje su iskazane u novcu. Da bi se planirani javni rashodi mogli efektuirati, neophodno je obezbijediti odgovarajua finansijska sredstva, bilo putem uvoenjai naplate poreza i taksa bilo na bazi zaduivanja drave, bilo putem obavljanja poslovne aktivnosti na tritu. Bez tih sredstava dravni organizam bi prestao da ivi finansijski (javni) prihodi predstavljaju krv koja ga napaja. Javne finansije treba da odgovore na pitanje kako, koliko i od koga treba prikupiti novana sredstva, kako izvriti njihovu raspodjelu na pojedine subjekte i za pojedine namjene, kako ta sredstva utroiti da bi se optimalno ostvarili zadaci iz nadlenosti drave i drugih javnopravnih institucija. Pored toga, javne finansije istrauju i efekte koje prikupljanje, raspodjela i troenje sredstava od strane drave i drugih javnopravnih tijela ostavlja na fizika i pravna lica privatnog prava, kao i na privredu u cjelini. Finansijska privreda prestavlja pojam koji se moe definisati kao ui od pojma javni sektor. Poslovanje javnih preduzea, antimonopolsko zakonodavstvo, djevolanje narodne banke i neke druge aktivnosti koje spadaju u javni sektor, ali su izvan opsega interesovanja javnih finansija. Javne finansije su okrenute samo onom dijelu javnog sektora koji funkcionie kroz prihodnu i rashodnu stranu budeta drave i organizacija poput javnih fondova penzijskoinvalidskog osiguranja, zavoda za zdravstvenio osiguranje i zavoda za osiguranje od nezaposlenosti.

Pojam javnih finansija (2)

z Javna dobra. - ista javna dobra - neista javna dobra - rjeavanje problema tzv. eksternalija - obezbjeivanje stabilnosti u ekonomskim kretanjima

U finansijskoj literaturi navodi se vie razloga koji ukazuju na nunost prisustva javnog sektora. To su: 1) potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji e omoguiti nesmetano funkcionisanje trinih institucija i mehanizama konkurencije i 2) obezbjeivanje javnih dobara koja mogu biti: - ista javna dobra (poput narodne odbrane, policije, uprave i sl) ija se isporuka ne moe obezbijediti na tritu, jer se ona karakteriu: nekonkutrentnou u potronji, tj. okolnou da korienje javnog dobra od strane jednog lica ne umanjuje korisnost koju ono prua drugim licima i (b) neiskljuivou, tj. nemogunou da se bilo ko sprijei da ih koristi. Drugim rijeima, svaki graanin moe uivati korist od npr. sigurnosti kuju mu daje efikasna policija, a da, pri tom, to njegovo uivanje ne umanjuje uivanje prueno drugim graanima. Kada bi se obezbjeivanje ovakvih dobara pokualo organizovati posredstvom trita, bilo bi nemogue sprijeiti sve graane da ih koriste. Nasuprot istom javnom dobru, privatno dobro (npr. mlijeko) moe se proizvoditi i prodavati na tritu, jer njegova potronje od strane kupca onemoguava druga lica da ga istovremeno troe, a kupac je u stanju da sprijei ostale potencijalne potroae da besplatno konzumiraju artikal za koji je on platio cijenu; - neista javna dobra (poput saobraajnica, obrazovanja, zdravstvene zatite itd) ija bi se proizvodnja ili korienje mogli organizovati na trinim principima, u vidu privatnih dobara, ali su trokovi iskljuivanja treih lica od korienja tako visoku da se uopte ne isplati preduzimati radnje kojim bi se obezbjeivalo da pristup imaju samo oni koji su platili cijenu (npr. putati u grad samo one vozae koji su participirali u trokovima izgradnje uline ili putne mree), odnosno, drava je zainteresovana da takvim dobrima pojedinci imaju pristup nezavisno od njihove platene sposobnosti (obrazovanje, zdravstvena zatita); - rjeavanje problema tzv. eksternalija situacije koje se javlja zato to se koristi od jednog privatnog dobra ne mogu internalizovati, vec se prenose na trea lica, koja nisu spremna da za bilo ta plate (npr. vakcinisanje jednog djeteta protiv zarazne bolesti ini koristi i ostalim, jer se smanjuje rizik da oni obole; pronalazak elektrine energije bitno je popravio uslove ivota svih lanova drutva i sl. Drava e tada dati subvenciju licu koje preduzima aktivnosti iz kojih proizdaze eksterne koristi (vakcinisanom koji je platio vakcinu, pronalazau i dr). U praksi se pored eksternih koristi mogu javiti i eksterni trokovi trokovi kojim su izloena trea lica usljed neke aktivnosti odreenog pojedinca (npr. trokovi koje okolini stvara fabrika-zagaiva). U tom sluaju bi drava mogla da uvede posebnu dabinu koju bi zagaiva morao da plati; sprovoenje politike preraspodjele dohotka i imovine, u mjeri u kojoj distribucija uspostavljena kroz djelovanje trinog mehanizma na odgovara drutvenim preferencijama.

Funkcije javnih finansija

z Alokativna funkcija

z Distributivna funkcija z Stabilizaciona funkcija

Prisustvo javnog sektora u trino orijentisanim ekonomijama svjedoi da su one danas mjeovite: u osnovi bazirane na privatnom sektoru, uz znaajno uee javnog. Javni sektor, sam po sebi, ne prua garancije da e poboljati performanse privrednog sistema: upravo je zadatak javnih finansija da kako se na najbolji nain mogu kombinovati mjere javnih prihoda i javnih rashoda, da bi se formulisanje politike javnog sektora i njena primjena uinili optimalnim. Imajui u vidu razloge zbog kojih je neophodna javna intervencija u trinoj privredi, javne finansije imaju pored fiskalne funkcije, koja se sastoji u obezbjeivanju potrebnih novanih sredstva budetu (fiskusu) da bi se odatle mogli finansirati javni rashodi slijedee tri funkcije ekonomske prirode: (a) alokativnu funkciju, koja se sastoji u tome to se kroz prikupljanja potrebnih javnih prihoda i obezbjeivanje javnih dobara sprovodi usmjeravanje ekonomskih resursa iz privatnog u javni sektor, a zatim ponovo u privatni; (b) distributivnu funkciju, koja se sastoji u tome to drava, uzimajui, s jedne strane, sredstva iz sektora privrede i obezbjeujui, s druge strane, javna dobra, vri preraspodjelu dohotka i imovine u skladu sa modelom pravine raspodjele onakvim kakvim ga drutvo u datom trenutku shvata; i (c) stabilizacionu funkciju, koja se sastoji u tome to se javni prihodi i javni rashodi u dravnom budetu koriste tako da se obezbijede visoka zaposlenost, stabilnost cijena, odgovarajua stopa ekonomskog rasta i uravnoteen platni bilans. Pomenuti ciljevi esto su, meutim, meusobno protivrjeni: suzbijanje inflacije obino zahtijeva veu nezaposlenost, efikasnost u alokaciji resursa konfliktna je sa pravinou, otro oporezivanje bogatih negativno e se odraziti na stopu tednje, pa time i na ekonomski rast... Otuda je politiku javnih finansija potrebno tako koncipirati da se postigne optimalna kombinacija u ostvarljivosti njenih razliitih ciljeva.

Karakteristike finansijske privrede

z Prihodna strana z Rashodna strana z Finansijska privreda vs. Privatna privreda

Finansijska privreda sastoji se, da ponovimo, u pribavljanju finasijskih sredstava (javnih prihoda) i u njihovoj upotrebi (izvrenju javnih rashoda, obezbjeivanju javnih dobara). Finansijski akt (u smislu javnih finansija) ima, dakle, dvije strane: -prihodnu, na kojoj drava i druga javnopravna tijela prikupljaju finansijska sredstva od privrede i stanovnitva; i -rashodnu, na kojoj drava i druga javnopravna tijela troe prikupljena sredstva, ostvarujui tako svoje utvrene funkcije. Finansijska privreda se razlikuje od privatne privrede u mnogim aspektima. Drava i druga javnopravna tijela nisu u obavljanju finansijske djelatnosti motivisani eljom da ostvaruju dobit, to je, inae, normalna ciljna funkcija preduzea i individualnih preduzetnika u privatnoj privredi. U obezbjeivanju javnih dobara se treba da vodi rauna o racionalnosti u raspolaganju sredstvima (javnim prihodima), jer, iako drava ne eli da postigne profit, ogranienost sredstva koja joj stoje na raspolaganju nalae da se sa njima domainski postupa. Kada su u pitanju ista javna javna dobra, njihovo obezbjeivanje se ne moe prepustiti privatnom sektoru obzirom na svojstva nekonkurentnosti i neiskljuivosti. Kod neistih javnih dobara jedno ili oba od ovih svojstava se ne sreu, ali postoji javni interes da njih obezbjeuje javni sektor. Ostvarivanje javnog interesa podrazumijeva da se od strane javnog sektora vre usluge koje predstavljaju nezamjenljiv uslov ostvarivanja garantovanih prava graana, odnosno neophodno odvijanje drutvenog ivota na odreenom podruju ili nuan uslov za redovan rad dravnih organa, odnosno lokalne samouprave. Kada je u pitanju privatni sektor, njemu se mogu zakonom ili na osnovu zakona povjeriti odreena ovlaenja koja e koristiti u javnom interesu (npr. da osnuje i vodi privatni fakultet) ali je primarni motiv radi kojeg se takva djelatnodt obavlja ipak lukrativni. (steen, uteen, unosan, rentabilan) Finansijsku privredu karakterie okolnost da se najvei dio sredstava, neophodnih za zadovoljenje javnih potreba, obezbjeuje prinudnim putem. Koristei se svojim imperioumom, drava od lica koja su pod njenim suverenitetom naplauje odreene dabine (poreze, takse, doprinose, prisilne zajmove itd), prinuuje ih na odreena injenja (npr. da podnose poresku prijavu ili vode poslovne knjige), a moe im i nametnuti obavezu neinjenja (npr. da ne proizvode dobra na kojim postoji fiskalni monopol) ili trpljenja (npr. da dopuste inspekcijski pregled poslovnih prostorija). Manji dio sredstava drava i druga javnopravna tijela ostvaruju ponaajui se kao da su subjekti privatnog prava (poslovanjem javnih preduzea u dravnoj svojini, naplatom naknada za rad dravnih organa, izdavanjem dravne imovine u zakup i sl). Najznaajniji oblik neprisilnih javnih prihoda drave predstavljaju dobrovoljni javni zajmovi. S druge strane, prihodi koje ostvaruje privatna privreda, nemaju prinudni karakter.

Institucije javnih finansija

z Javni prihodi: - derivativni javni prihodi - originarni javni prihodi z Javni rashodi z Budet z Finansijsko izravnanje

Finansijska sredstva ostvarena kroz kanale javnih prihoda troe se od strane drave i drugih javnopravnih tijela, po predvienom planu, za ostvarivanje ustavom i zakonima utvrenih javnih funkcija. Mehanizam prikupljanja i troenja finansijskih sredstava, kao i usklaivanja i planiranja prihoda i rashoda u okvirima finansijskse privrede poiva na specifinim institucijama javnih finansija. Zadatak je javnih finansija da podvrgne analizi funkcionisanje ovih institucija. Brojne finansijske institucije mogu se svrstati u nekoliko veih cjelina, a to su: (1) javni prihodi, koji se dijele na: -derivativne (javnopravne) javne prihode, do kojih drava dolazi na osnovu svog imperiuma, vrei preraspodjelu nacionalnog dohotka tako to zakonom oduzima dio sredstava od lica koja su potinjena njenom fisklanom suverenitetu. Derivativni prihodi mogu se obezbijediti: - neposrednim nametanjem obaveze plaanja neke javne dabine (poreza ili takse) licima koja se nau u odreenoj, zakonom predvienoj situaciji, a koja su potinjena fiskalnom suverenitetu drave. Tada su u pitanju dabinski (fiskalni) javni prihodi, i posrednim nametanjem: tu spadaju novane kazne izreene u krivinom, prekrajnom i drugom postupku koji se vodi pred dravnim organom, kod kojih je osnov za ubiranje na osnovu zakona izreena kazna licu koje je prekrilo odreeni propis, kao i prihodi proistekli iz nekog dvostranog pravnog posla sa javnopravnim elementom (npr. obavezni zajam ili eksproprijacija); -Originarne (privatnopravne) javne prihode, koji se ostavruju poslovnom aktivnou drave, koja je u osnovi ista kao i poslovna aktivnost subjekta privatnog prava (prihodi od dravne imovine, profiti javnih preduzea u dravnoj svojini). U odreenom smislu i javni zajam je prihod drave proistekao iz ugovornog odnosa sa povjeriocima (najee subjektima privatnog prava), ali ne treba izgubiti iz vida da prihodi po osnovu javnog zajma nisu definitivni, jer povlae potrebu da se u narednim godinama u budetima utvrde posebne stavke koje glase na iznose za isplatu kamate (a esto i glavnice). Otuda (a i zbog rastue uloge u finansiranju javnih rashoda) javno zaduivanje zasluuje posebno mjesto u klasifikaciji javnih prihoda; (2) javni rashodi; (3) budet, koji predstavlja periodino raunsko-pravni akt, koji od Parlamenta dobija saglasnost i kojim se predviaju i prethodno odobravaju prihodi i rashodi drave i niih politikoteritorijalnih jedinica. Slini budetu su finansijski planovi organizacija obaveznog socijalnog osiguranja; (4) finansijsko izravnanje, koje predstavlja poseban institucionalni angaman raspodjele javnih prihoda i javnih rashoda izmeu viih i niih politiko-teritorijalnih jedinica. U unitarnim dravama finansijsko izravnanje se uspostavlja izmeu centralne i lokalnih vlasti.

Pojam, karakteristike i vrste javnih prihoda (1)

z Porez ne postoji protivusluga od strane drave z Taksa postoji protivusluga od strane drave z Porez ili taksa porez na prenos imovine uz naknadu ILI nasljedna taksa?

I poreze i takse drava uvodi na osnovu svog imperiuma. Osnovni kriterijum razgranienja izmeu ove dvije kategorije predstavlja postojanje ili nepostojanje specijalne protivusluge od strane drave. Kod poreza ne postoji bilo kakva specijalana usluga koju drava zauzvrat daje obvezniku. Svako lice koje se nae u zakonom predvienoj situaciji (npr. koje ostvaruje prihode, posjeduje imovinu ili obavlja transakcije) bie duno da plati porez, srazmjerno svojoj ekonomskoj snazi (dakle, srazmjerno visini prihoda, vrijednosti imovine ili vrijednosti transakcije), a da pri tome od drave ne moe oekivati neku posebnu protivuslugu. Naravno, sredstva prikupljena putem poreza (i kroz ostale javne prihode) posluie za finansiranje javnih rashoda, od kojih e lice o kome je rije vjerovatno imati korist, mada ne postoji veza izmeu iznosa plaenog poreza i visine koristi od javnog dobra. Mogue je, ak, da poreski obveznik, kao pojedinac, takvu korist uopte ne osjeti (npr. ako drava izgradi kolu, on nema djece). S dr.str, taksa plaa se upravo kao naknada za odreenu uslugu koju neki dravni organ prua obvezniku (npr. da bi mu se izdao paso ili da bi bio izvren upis nekog prava u zemljine knjige). Za pojedine dabine, meutim, postoji dilema da li spadaju u poreze ili u takse. Takvi su npr. porez na prenos imovine uz naknadu (porez na prenos apsolutnih prava) i porez na naslijee, koji se naziva i taksa na prenos imovine ili nasljedna taksa. ini mi se da je za kvalifikaciju bitno: ako se dabina koju plaa nasljednik smatra instrumentom kojim se zahvata njegova uveana ekonomska snaga, u pitanju bi bio porez; ako je rije o naknadi za aktivnost dravnih organa (suda) u ostavinskom postupku, onda bi to bila taksa. 9

Pojam, karakteristike i vrste javnih prihoda (2) z Naknada z Doprinosi - doprinos za socijalno osiguranje - ostali doprinosi z Razgranienje izmeu poreza, taksa, naknada i doprinosa

Zakonodavac ponekad koristi termin taksa da bi se prikrilo da je rije o porezu, npr. taksa na promet proizvoda i usluga, koja je ustvari prirez na porez na promet; taksa na duvanske preraevine i alkoholna pia, koja je, ustvari, akciza, ili taksa na uvezenu robu, koja je, ustvari, carinska dabina. Za kvalifikaciju je osnovno zapitati se da li je iznos koji obveznik dabine koja se zove taksa plaa jasno povezan sa trokom usluge koju mu prua dravni organ. Ako je takva relacija slaba, ili uopte ne postoji, dabina predstavlja porez, bez obzira na naziv. Zakonodavac uvodi poseban oblik fiskalnih (dabinskih) prihoda, pod nazivom naknada. Naknada je javni prihod koji je blizak taksi u uem smislu, jer se, kao i taksa, uvodi na osnovu dravnog imperiuma, a plaa se kao cijena za korienje dobara od opteg interesa (voda, uma, puteva, zemljita, prirodnog ljekovitog faktora i rudnog blaga). Meutim, dok se za plaenu taksu dobija neka usluga od strane dravnog organa, naknada je zakonom utvrena cijena korienja nekog dobra od opteg interesa. Zakonodavac je i ovdje esto neprecizan, pa naknadom naziva i dabine koje su po svom karakteru porezi (npr. godinja naknada za upotrebu puta za drumska motorna vozila je tipian porez na upotrebu dobara, a naknada za korienje komunalnih dobara od opteg interesa ima sva obiljeja poreza na platni spisak). Za kvalifikaciju je opet potrebno provjeriti postojanje jasne veze izmeu visine dabine koju obveznik plaa i koristi koju ostvaruje korienjem odreenih dobara od opteg interesa. Ako je veza slaba ili nepostojea, naknada je porez. Kod doprinosa drava prua odreenu korist obvezniku, ali je ta korist istovremeno i ira, jer se rasprostire na sve pripadnike odreene zajednice (npr. izgradnjom infrastrukturnih objekata poveava se vrijednost nepokretnosti, pa je njen vlasnik duan da po tom osnovu plati doprinos). Obaveza plaanja doprinosa pri tom nije provocirana zahtjevom obveznika (kao to je to sluaj kod takse), ve joj podlijee svako lice koje se nae u zakonom predvienoj situaciji. U sadanjem sistemu javnih prihoda kao doprinos moglo bi se kvalifikovati naknada za korienje gradskog graevinskog zemljita, jer se izgradnjom infrastrukture na zemljitu, koje se urbanizuje, poveava i vrijednost graevinskih objekata iji vlasnici ili korisnici plaaju naknadu. Ova se naknada moe svrstati i meu poreze za upotrebu dobara. Ba zbog tekoa da se doprinosi razgranie od poreza (jer u oba sluaja, ponovimo, obaveza plaanja nije isprovocirana zahtjevom obveznika, a iru korist koju obveznik doprinosa uiva nije jednostavno razlikovati od opte koristi, koju uivaju poreski obveznici), mnogi ih autori uopte ne izdvajaju kao posebnu kategoriju fiskalnih (dabinskih) prihoda, smatrajui ih porezima. Raspravljati o doprinosima nije mogue a da se ne napravi osvrt i na jedno drugaije, mnogo rasprostranjenije znaenje; u pitanju su doprinosi za socijalno osiguranje, koje, po nekim autorima, imaju parafiskalni karakter. Rije je o dabinama uvedenin zakonom, koje ne predstavljaju prihod budeta, ve posebno javnopravnih tijela (organizacija socijalnog osiguranja), ija je namjena unaprijed utvrena (isplata odreene sume osiguraniku ili drugim licima kad se desi osigurani dogaaj/starost, invalidnost, bolest, nezaposlenost), a koje su duna da plaaju samo ona lica koja pripadaju odreenoj drutvenoj grupi povezanoj zajednikim ekonomskim ili socijalnim interesom (npr. zaposleni, poslodavci, lica koja samostalno obavljaju djelanost). U savremenoj literaturi iz javnih finansija preovlauje stanovite da doprinose za obaveznio socijalno osiguranje treba tretirati kao posebnu vrstu namjenskih (destiniranih) poreza, jer je, kao i kod poreza, obaveza plaanja nametnuta zakonom za sva lica koja se nau u odreenoj situaciji (koja, dakle, pripadaju odreenoj drutvenoj grupi), a korist je, ipak, pomalo apstraktna, jer obveznik redovno plaa doprinos, a naknadu iz socijalnog osiguranja primie tek i samo ako se desi osigurani dogaaj (starost, invalidnost, nezaposlenost). Razgranienje izmeu poreza, taksa, naknada i doprinosa nije, dakle, uvijek jednostavno sprovesti. Postoje argumenti da se porezi, doprinosi i doprinosi za socijalno osiguranje tretiraju kao jedna cjelina kao porezi u irem smislu. Drugu cjelinu ine takse i naknade nazovimo to taksama u irem smislu. Dakle, fiskalni (dabinski) prihodi se svode na poreze i takse.

10

Klasifikacija poreza
(1) Direktni i indirektni porezi (2) Objektni (realni) i subjektni (personalni) porezi (3) Analitiki i sintetiki porezi (4) Opti i namjenski porezi (5) Pretpostavljeni i faktiki porezi (6) Ad valorem i specifini porezi (7) Fundirani i nefundirani porezi (8) Redovni i vanredni porezi (9) Reparticioni i kvotitetni porezi (10) Centralni i lokalni porezi (11) Klasifikacija poreza OECD

U savremenim dravama sree se veliki broj poreza; poreski sistemi poivaju na konceptu poreskog pluralizma, a ne monizma. Ideja poreskog monizma po kojoj bi drava trebalo sve prihode da ostvaruje putem samo jednog idealnog poreza teorijski i praktino je nesprovodiva. Prelazak na sistem poreskog monizma podrazumijevao bi da stopa tog jedinog poreza mora biti veoma visoka. Porez ija je stopa previsoka izaziva jak otpor prema plaanju obaveze kod poreskih obveznika, a eventualno dalje poveanje stope moglo bi da dovede do pada, a ne do porasta poreskog prihoda. Naime, poto poreska stopa pree granicu za koju poreski obveznici dre da je prihvatljiva, svako njeno dodatno poveanje stimulisae obveznike ili da sele svoju aktivnost u zemlje u kojim je poreski teret nii ili da, prelazei u sektor sive ekonomije, ponu da izbjegavaju plaanje poreske obaveze. Otuda e poreski prihod biti nii, a ne vii. Ukoliko se poreski teret rasporedi na vei broj izvora i oblika, psiholoki e biit jednostavnije podnijeti ga, jer ni po jednom pojedinanom osnovu optereenje ne bi bilo previsoko. U uslovima postojanja poreskog pluralizma pred finansijskom teorijom nalazi se izazov kako klasifikovati brojne poreske oblike. Klasifikacije poreza veoma su brojne, jer se zasnivaju na razliitim kriterijumima, od kojih su osnovni: (1) Direktni i indirektni porezi (2) Objektni (realni) i subjektni (personalni) porezi (3) Analitiki i sintetiki porezi (4) Opti i namjenski porezi (5) Pretpostavljeni i faktiki porezi (6) Ad valorem i specifini porezi (7) Fundirani i nefundirani porezi (8) Redovni i vanredni porezi (9) Reparticioni i kvotitetni porezi (10) Centralni i lokalni porezi (11) Klasifikacija poreza OECD

11

Direktni i indirektni porezi

Direktni porezi su oni koji terete privrednu sposobnost obveznika pogaajui neposredno njihovo bogatstvo ili prihode; Indirektni, meutim, naplauju se u vezi sa radnjama proizvodnje, potronje ili razmjene dobara. U direktne poreze svrstavamo poreze na imovinu i poreze na prihode,odnosno na dohodak. U indirektne poreze spadaju PDV, akcize, porez na prenos apsolutnih prava, carine, fiskalni monopoli i drugi slini porezi.

Podjela poreza na direktne i indirektne jedna je od najstarijih i najrasprostranjenijih. Istovremeno, mali je broj pitanja u nauci o finansijama koja su izazvala toliko podijeljenih miljenja, pa u iz mnotva podjela izdvojiti: (a) podjela fiziokratske kole, (b) podjela na osnovu naina naplate, (c) podjela na osnovu kriterijuma prevaljivosti, (d) podjela na osnovu kriterijuma poreske snage placa, (e) ezova trihotomija, umjesto dihotomije, itd. Najpraktinijom se ini tzv. francuska definicija direktnih i indirektnih poreza (francuska jer je razvijena u francuskoj finansijskoj literaturi):....

12

Pojam i vrste poreskopravnog odnosa (1)

z Poreska dunost je opti pojam i odnosi se na sve poreze u dravi. Kakav e ko porez plaati i na koji nain, odgovara poreska obaveza, konkretizovana u zakonu. z Poreski zahtjev i poreska obaveza predstavljaju dvije strane poreskopravnog odnosa. z Poreskopravni odnos je javnopravni odnos izmeu dvije strane: poreski povjerioc koji je ovlaen da od druge strane, poreskog dunika, trai odreeno davanje.

Sadrina poreskopravnog odnosa je sloena. Neka prava i obaveze su imovinske (materijalne) prirode: to su pravo poreskog povjerioca da zahtijeva plaanje poreza, odnosno obaveza poreskog dunika da porez plati. Druga prava i obaveze su neimovinske prirode; to su pravo poreskog povjerioca da od poreskog dunika zahtijeva da sa njim sarauje kod utvrivanja i naplate poreza, tj. da podnosi poresku prijavu, da ne uvozi robu sem na nain predvien u carinskim propisima, ili da dozvoli pregled poslovnih knjiga, odnosno obaveza poreskog dunika da izvri ovakva injenja, neinjenja ili trpljenja. ak i kad se poreskopravni odnos okona donoenjem rjeenja da se porez ne duguje, pomenuti zakljuak se ne mijenja. Obaveza poreskog dunika da podnese poresku prijavu i u situaciji kad e poreski organ donijeti rjeenje o osloboenju od plaanja poreza sankcionisana je zakonom, obzirom da bi, u suprotnom, nastale mogunosti za poresku evaziju (izbjegavanje plaanja poreza). Otuda, u krajnjoj liniji, i takav poreskopravni odnos ima za cilj da se fiskusu (dravi) obezbijede poreski prihodi.

13

Pojam i vrste poreskopravnog odnosa (2)

z Poreski povjerilac je, kada je rije o uvoenju poreza, drava BiH; kada je rije o pripadnosti prihoda od ovog poreza, povjerioci su entiteti i distrikt B i optine. z Poreski dunik je pravno i fiziko lice koje je imalac prava koja predstavljaju predmet oporezivanja (npr. na nepokretnostima) koje se nalaze na teritoriji BiH.

14

Stranke u poreskopravnom odnosu

Stranke u poreskopravnom odnosu u irem smislu su: z Poreski povjerioci z Poreski dunici (obveznici)

Poreski povjerioci nazivaju se u finansijskoj literaturi i aktivnim poreskim subjektima. Oni su nosioci subjektivnog poreskog prava, na osnovu kojeg od subjekata koji su pod njihovom poreskom vlau obezbjeuju finansijska sredstva, bez neposredne protivusluge, radi pokrivanja svojih finansijskih potreba. Prema nekim autorima postoji samo jedan ovakav aktivan subjekat drava. Samo ona moe uvoditi porez sa odgovarajuom autonomijom volje; samo ona ima poresku vlast. Poreski dunici su pravna i fizika lica koja su duna da izvre dugovanu radnju iz poreskopravnog odnosa. Poreski dunik je onaj ko duguje porez, za porez odgovara, porez za treag obustavlja i naplauje po odbitku, podnosi poresku prijavu, kao i onaj koji je duan da prua obezbjeenje, da vodi knjige i nacrte ili da ispunjava druge, u poreskim zakonima propisane, dunosti.

15

Poreskopravna sposobnost
Svaki poreski dunik mora biti poreskopravno sposoban. z Podobnost da se bude imalac prava i obaveza. Pravni subjekti su imaoci pravne sposobnostimogu biti fizika i pravna lica. z Fiziko lice ovjek, stie se roenjem z Pravno lice organizacija koja je imalac prava i obaveze, koja je pravno sposobna. z Svaki ovjek je pravni subjekt, ali svaka organizacija nije pravno lice.

Da bi neka organizacija bila pravno lice, potrebno je da spada u vrstu organizacija koje su podesne da budu pravna lica (to, npr, moe biti komanditno drutvo, ali ne i kafansko drutvo), da zadovolji uslove za pravni subjektivitet, predviene za vrstu organizacija u koju spada (npr. za komanditno drutvo - pismeni ugovor o osnivanju, odreeni ulog lanova osnivaa, postojanje bar dva lana) i da joj pravni subjektivitet bude priznat na nain predvien za njenu vrstu (npr. za komanditno drutvo upis ugovora o osnivanju u sudski registar). Ona organizacija koja ima svojstvo pravnog lica sama je imalac prava i obaveza, a njeni osnivai i uesnici to nisu: drugim rijeima pravna sfera pravnog lica razdvojena je od pravne sfere njenih osnivaa i uesnika. Osamostaljenost organizacije sa statusom pravnog lica spram osnivaa i uesnika ispoljava se kako u spoljnom odnosu sa treim licima (npr. ugovor koji je zakljuila ne glasi ni na koga iz organizacije , niti na sve uesnike zajedno, ve na nju samu), tako i u unutranjem odnosu sa uesnicima (npr. kada akcionar ostvaruje udio u dobiti, nisu drugi akcionari u obavezi prema njemu, ve akcionarsko drutvo). Pravno lice je, otuda, poseban pravni subjekat. Izvjesnu pravnu samostalnost spram osnivaa i uesnika mogu imati neke organizacije koje nisu pravna lica (npr. brana zajednica, ortakluk, subvlasnitvo i dr.). Ali, bitnu razliku u odnosu na sluajeve kada je organizacija pravno lice ini okolnost da ovdje prava i obaveze pripadaju grupi svim uesnicima zajedno (dakle, suprunicima, ortacima, suvlasnicima poimence), a ne organizaciji kao odvojenoj od uesnika i grupa.

16

Pojam dvostrukog oporezivanja

z Dvostruko oporezivanje postoji kada se isto lice u vezi sa istim objektom oporezuje istim ili slinim porezima za isti period od strane vie poreskih vlasti, koje su istog ranga. z Potrebno je da postoje dvije razliite poreske vlasti, koje sprovode oporezivanje, kao i identinost slijedea etiri elementa: (1) poreskog obveznika; (2) objekta oporezivanja; (3) poreza; i (4) perioda.

17

(1) Identinost poreskog obveznika

z Dvostruko oporezivanje postoji ako se deava istom poreskom obvezniku. Ako u pitanju nije isti obveznik moe se govoriti samo o ekonomskom dvostrukom oporezivanju. z Dvostruko oporezivanje ne postoji ni kada je isto lice u jednoj zemlji oporezovano kao glavni poreski dunik, a u drugoj kao poreski platac.

Primjer: Zamislimo jedno akcionarsko drutvo koje je rezident Njemake, a koje preko svoje stalne poslovne jedinice posluje u Belgiji. Neka ta stalna poslovna jedinica isplauje odreene prihode (npr. autorske naknade) licima koja nisu rezidenti Belgije; u tom sluaju e Belgija autorske naknade oporezovati u momentu kada ih stalna poslovna jedinica isplauje u inostranstvo. Akcionarsko drutvo, njegova stalna poslovna jedinica, plaa porez u Belgiji kao poreski platac. U Njemakoj e to drutvo biti podvrgnuto porezu na dobit iz koje su isplaene autorske naknade, ali dvostruko oporezivanje ne nastaje, jer je u prvom sluaju (u Belgiji) drutvo oporezovano u svojstvu placa, a u drugom (u Njemakoj) u svojstvu glavnog poreskog dunika.

18

(2) Identinost poreskog objekta

z jednakost onih objektivnih injenica ijim ponavljanjem nastaje poreska obaveza z injenice glavarina, pravo svojine, dohodak, prihod, promet proizvoda. Potrebno je da injenice koje uslovljavaju nastanak poreske obaveze budu iste, a to znai da meusobno ekonomski korespondiraju.

Nije neophodno da zakonska definicija objekta bude u obje drave ista; ako bi se takav zahtjev postavio, malo je vjerovatno da bi se dvostruko oporezivanje uopte pojavilo, obzirom na razlike u raunovodstvenim i poreskim propisima koje postoje izmeu razliitih drava.

19

(3) Identinost poreza

z Kada dvije drave zakljuuju ugovor o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja, problem identinosti poreza rjeava se na nain to se u ugovoru unosi lista poreza na koje e se on primjenjivati. z Ako ugovor ne postoji, ostaje da se od sluaja do sluaja razmotri da li su porezi koji se u njima plaaju u osnovi isti, ali ne po nazivu ve uporediti injenice koje uslovljavaju nastanak poreske obaveze (objekte relevantnih poreza).

20

(4) Identinost perioda

z Odnosi se na vrijeme u kojem je poreski objekat nastao, a ne na rokove u kojim je porez utvren, niti u kojim je propisano njegovo plaanje, kao ni na fiskalnu godinu. z Tako bi, primjera radi, postojalo dvostruko oporezivanje ako isto lice plati isti porez na dohodak ostvaren u 2007. i to u BiH - utvren u fiskalnoj 2008. (koja poinje 1.1.2008), a u GButvren u fiskalnoj 2007. (koja traje do 6.4.2008).

21

Metode za spreavanje, odnosno eliminaciju dvostrukog oporezivanja

Ako se metoda primjenjuje u odnosu na poresku osnovicu ili na poreski dug, razlikujemo dvije najznaajnije metode: - metodu izuzimanja, kod koje drava koja je primjenjuje ne oporezuje odreeni dohodak, odnosno odreene predmete imovine, koji mogu biti oporezovani samo u drugoj dravi; - metodu kredita, kod koje drava koja je primjenjuje od poreza koji utvruje na dohodak /imovinu svog rezidenta odbija porez plaen u zemlji izvora na odreene dijelove obveznikovog dohotka/imovine.

Ako poreski obveznik koji je rezident jedne zemlje-ugovornice, ostvaruje prihode iz izvora u drugoj zemlji-ugovornici ili posjeduje imovinu u njoj, a ti prihodi, odnosno imovina treba da budu oporezovani jedino u zemlji rezidenstva, dvostruko oporezivanje se nee pojaviti, poto zemlja izvora mora da se uzdri od oporezivanja tih prihoda ili imovine. S druge strane, ako se prihodi ili imovina mogu oporezovati u zemlji izvora, zemlja rezidenta ima obavezu da eliminie dvostruko oporezivanje. To se moe postii bilo primjenom metode izuzimanja, bilo primjenom metode kredita.

22

Dohodak kao predmet oporezivanja (1)

Od svih poreza koji se sreu u savremenim poreskim sistemima, porez na dohodak fizikih lica, je, obzirom na izdanost i povjerene mu ciljeve, najznaajniji, ali ujedno i najsloeniji instrument. Dohodak predstavlja zbir istih prihoda koji u odreenim vremenskim intervalima pritiu nekom licu iz izvora koji garantuju njihov redovan priliv.

Naglasak je, dakle, na izvoru prihoda, koji mora da bude trajan, dok je visina prihoda iz svakog pojedinanog izvora bez znaaja. Dohodak moe poticati iz radnog odnosa (zarada), od kapitala (kamata i dividenda), od zemljita (renta), od intelektualne svojine (autorska naknada), od preduzetnitva (dobit od poslovanja) i dr. No, dohodak shvaen na ovaj nain ne ukljuuje kapitalne dobitke, poto oni predstavljaju prihode po osnovu uveanja vrijednosti kapitala, a ne plod kapitala kao izvora prihoda, niti dobitke na lutriji. Polazei od teorijske definicije sa fiskalnog (raunovodstvenog) stanovita, dohodak se definie kao zbir svih neto prihoda koje je obveznik ostvario u datom periodu. Prihod predstavlja vrijednost realizovanih uinaka (proizvoda i usluga) na tritu. Ovako odreen, prihod predstavlja bruto veliinu: da bi se realizovao bilo je potrebno imati trokove. Kako trokovi mogu biti veoma visoki (ak i vei od prihoda), bruto prihod nije relevantan pokazatelj obveznikove ekonomske snage. Zato je korien izraz neto prihod, koji predstavlja razliku izmeu bruto prihoda i trokova koje je obveznik imao pri ostvarivanju tog prihoda (npr. materijalni trokovi, trokovi zarada zaposlenih, plaanje kamate, zakupnina, premije osiguranja, dnevnice i dr), odnosno pri njegovom obraunavanju (tj. obezbjeivanju izvora prihoda npr. troak amortizacije), s druge strane. Da bi se neki troak mogao priznati, potrebno je: - da bude uobiajen za datu vrstu aktivnosti kojom se prihod ostvaruje; i da je neophodan da bi se prihod realizovao. Poreske vlasti nee priznati trokove linog karaktera (npr. telefonski trokovi za privatne potrebe vlasnika radnje ne mogu se odbiti pri utvrivanju neto prihoda od samostalne djelatnosti; rashodi na poslovne razgovore e se priznati kao troak).

23

Dohodak kao predmet oporezivanja (2)

Sa fiskalnog (raunovodstvenog) stanovita, dohodak je zbir svih obveznikovih neto prihoda. Iz ovakve definicije proizlaze dvije vane njegove osobine: 1) apstraktna priroda dohotka 2) njegov zbirni karakter.

Apstraktna priroda dohotka moe se razumjeti u kontrastu sa objektivnom prirodom prihoda. Svaki prihod, naime, predstvalja objektivnu injenicu, dok je dohodak rezultat odreenih aritmetikih operacija. Kada je u pitanju dohodak pravnog lica, on se odreuje raunovodtsveno (u bilansu uspjeha), dok fiziko lice svoj dohodak utvruje za potrebe oporezivanja, iskazujui u poreskoj prijavi sve svoje neto prihode, a zatim ih sabira. Kao sabirci u zbiru koji nazivamo dohotkom, mogu se pojaviti raznovrsni (neto) prihodi, poput prihoda iz radnog odnosa (lina primanja), prihoda od samostalne djelatnosti, prihoda od kamata i dividendi i dr.

24

Porez na dohodak fizikih lica (1)

Tri su razliita pristupa oprezivanju dohotka: 1) Cedularno oporezivanje 2) Globalno oporezivanje 3) Mjeovito oporezivanje

25

(1) Cedularno oporezivanje

z Svaka vrsta obveznikovih prihoda pogaa se posebnim porezom, ija je stopa proporcionalna; z Objektni porezi, jer ne vode rauna o ukupnoj snazi obveznika, niti o njegovim linim i porodinim prilikama. z Analitiki porezi, jer pogaaju samo jedan element poreskog dogaaja, samo pojedinane vrste obveznikovih prihoda.

Postupak utvrivanja poreske obaveze relativno je jednostavan, poto se u obzir uzimaju samo injenice koje se odnose na objekat oporezivanja, a ne i one koje se tiu linosti obveznika, njegovih porodinih prilika ili njegovih drugih prihoda. Cedularni porezi ne predstavljaju porez na dohodak, nego seriju poeza na prihode. PROPORCIONALNE PORESKE STOPE takve poreske stope koje ostaju iste kada se mijenja osnovica. Bez obzira koja je visina osnovice, proporcionalna stopa e uvijek biti nepromijenjena, tako da odnos izmeu osnovice i poreskog duga ostaje isti.

26

(2) Globalno oporezivanje

z Sve prihode koje obveznik ostvari u odreenom periodu (najee kalendarska godina) treba pogoditi sveobuhvatnim porezom, ija je stopa progresivna z Subjektni porez, jer se vodi rauna o ukupnoj ekonomskoj snazi obveznika i o njegovim linim i porodinim prilikama. z Sintetiki porez, jer obuhvata cjelinu obveznikove poreske situacije (njegov cjelokupan dohodak)

PROGRESIVNE PORESKE STOPE uveavaju se kad se uveava poreska osnovica. Porast progresivnih stopa moe biit ravnomjeran (rastu istom dinamikom), ubrzan (rastu brom dinamikom) i usporen (rastu sporijim dinamikom).

27

(2) Globalno oporezivanje

z Obzirom da bi utvrivanje osnovice poreza na dohodak podrazumijevalo primjenu direktne metode, poreska administracija bi morala da bude veoma obuena i opremljena da bi mogla da obradi i kontrolie milione poreskih prijava. Zato se, iz praktinih razloga, nastoji to vie prihoda naplatiti na izvoru, primjenom tehnike poreza po odbitku.

U tom pogledu najrasprostranjenija je tehnika PAYE (pay-as-you-earn), koja se primjenjuje u odnosu na lina primanja. Pod linim primanjima podrazumijevaju se zarade i dodatna primanja (razliiti dodaci u novcu ili u naturi koji se isplauju uz zaradu, poput dodatka za topli obrok, za prevoz na posao i sa posla i sl). Takva tehnika naplate poreza namee obavezu poslodavcu (isplatiocu linih primanja) da prilikom svake isplate obrauna i za raun fiskusa naplati odgovarajui iznos poreza. Porezi po odbitku naplauju se prilikom isplate nekih drugih prihoda (dividendi, kamata, zakupnine, autorskih nakanda), ali se izrazom PAYE oznaava samo porez po odbitku na lina primanja. PAYE tehnikom moe se obaviti: - preliminarna naplata poreza na dohodak; ili konana naplata poreza na dohodak. Naime, u nekim zemljama (SAD, Australija, vedska, Kanada) zaposleni su duni da podnesu poresku prijavu na kraju godine, s tim da se akontaciono naplaeni porez, primjenom PAYE tehnike, moe istai kao poreski kredit na raun utvrenog godinjeg poreza. U pitanju su drave u kojim se, obzirom na dobru organizovanost poreske administracije, procjenjuje da su dodatni trokovi oko obrade poreskih prijava vrijedni truda, jer e tek ono lice koje popuni poresku prijavu i dobije rjeenje o utvrenom porezu, biti u punoj mjeri svjesno svog statusa u demokratskom drutvu, spremnije da vri svoja ustavna prava. U drugim zemljama (VB, Holandiji, Njemakoj) porez naplaen na PAYE nain, predstavlja i konano podmirenje obaveza po osnovu poreza na dohodak fizikih lica. Obavezi podnoenja prijava podlijeu samo ona lica koja, pored linih primanja, ostvaruju i prihode iz drugih izvora, i to u onom iznosu koji je vei od propisanog minimuma. Npr. ako neki obveznik poreza na dohodak ostvari prihode od kamata, dividendi ili zakupnine, a oni u zbiru ne prelaze predvieni iznos, fiskus se zadovoljava time da ih oporezuje zasebno, ne zahtijevajui da se sprovede agregacija sa primarnim prihodima onim po osnovu linih primanja.

28

(3) Mjeovito oporezivanje

z Svojevrsna kombinacija, koja se zasniva na cedularnom oporezivanju pojedinih prihoda tokom godine, praenom komplementarnim progresivnim porezom, koji se po isteku godine primjenjuje na ukupan prihod (dohodak). z Naziva se i romanskim tipom, jer je dugo primjenjivan u romanskim zemljama (Francuskoj, Belgiji, Italiji, paniji i Portugaliji), a i danas se sree u nekim dravama Latinske Amerike.

Ponoviu, ve nekoliko decenija uoljiva je tendencija naputanja cedularnog i mjeovitog sistema, kao i prelaska na globalno oporezivanje dohotka. Objanjenje se moe traiti u nedostacima cedularnog, odnosno prednostima globalnog oporezivanja: - po prirodi analitiki i objektni, cedularni porezi ne mogu da obezbijede ostvarivanje principa pravinosti. Porez koji je sintetian i subjektivan, kakav je globalni porez na dohodak, predstavlja najznaajniji poreski instrument kojim se postie ravnomjernost u oporezivanju; - ne mogu se prenebregnuti ni fiskalni razlozi. Globalni porez na dohodak je izdaniji od serije cedularnih poreza, jer je sveobuhvatan, dok cedularni porezi pogaaju samo u zakonu nabrojane vrste prihoda. On, takpoe, omoguava da se poreska obaveza rasprostre na cjelokupan svjetski dohodak rezidentnih obveznika; objektni porezi su, naprotiv, pratioci teritorijalnog principa rasprostiranja poreske obaveze. Naravno, ni cedularni porezi nisu bez svojih prednosti. Oni su sa administrativno-tehnikog stanovita znatno jednostavniji, a ma koliko se isticala potreba za poreskom neutralnou postoje situacije (i to ne ba rijetke) u kojim je potrebno nekim kategorijama prihoda pruiti specifian poreski tretman.

29

Porez na dohodak fizikih lica (2)

z Dohodak predstavlja zbir svih neto prihoda koje je obveznik ostvario u toku godine. Prihodi mogu biti ostvareni u novcu, ali i u naturi, injenjem ili na neki drugi nain. Dohodak se razlikuje od ukupnog dohotka uglavnom za iznos protivzakonito neprijavljenih prihoda. Obzirom da se protivzakonito neprijavljeni prihodi teko mogu precizno utvrditi, sa stanovita utvrivanja i naplate poreza na dohodak najira relevantna kategorija je dohodak. Ponekad se oznaava i kao bruto dohodak.

Osnovicu poreza na dohodak fizikih lica predstavlja oporezivi dohodak. Na taj iznos primjenjuje se odgovarajua poreska stopa. No, utvrivanje oporezivog dohotka podrazumijeva prethodno definisanje nekih irih kategorija ekonomskog (preciznije: ukupnog) dohotka, dohotka i dohotka za oporezivanje. Ekonomski dohodak je zbir obveznikove potronje i akumulacije u periodu od godine dana. U finansijskoj literaturi se koristi izraz ukupni dohodak, kojim se oznaava sav obveznikov dohodak, ukljuujui i onaj koji protivzakonito nije prijavljen. Kategorije kojim operiu poreski zakoni, a na kojim se zasniva utvrivanje osnovice poreza na dohodak fizikih lica su: (1) dohodak; (2) dohodak za oporezivanje; (3) oporezivi dohodak; (4) kategorije prihoda koje ine dohodak za oporezivanje.

30

Porez na dohodak fizikih lica (3)

z Dohodak za oporezivanje je iznos dobijen izuzimanjem iz dohotka odreenih primanja. To su primanja (prava ratnih invalida, plata invalidnih lica, djeiji dodatak, naknada za vrijeme nezaposlenosti, penzija i invalidnina, pomo u sluaju smrti zaposlenog ili lana njegove porodice i dr.) koja pravni poredak iskljuuje iz oporezivanja, najee iz socijalnopolitikih razloga.

Slijedei neto prihodi ulaze u dohodak za oporezivanje: -Lina primanja (prihodi iz radnog odnosa: zarade, plate i dodatna primanja); -Prihodi od poljoprivrede i umarstva; -Prihodi od samostalne djelatnosti; -Prihodi od autorskih prava i prava industrijske svojine; -Prihodi od kapitala (kamata i dividenda); -Prihodi od nepokretnosti; -Kapitalni dobici; -Ostali prihodi (prihodi od davanja u zakup pokretnih stvari, dobici od igara na sreu, prihodi od osiguranja lica i dr.).

31

Porez na dohodak fizikih lica (4)

z Oporezivi dohodak se dobija kad se od dohotka za oporezivanje odbiju standardni i nestandardni odbici. z Standardni odbici su olakice koje se pruaju svakom obvezniku poreza na dohodak graana koji ispunjava zakonom propisane uslove, nezavisno od veliine rashoda koje je imao. z Nestandardni odbici su vrsta olakica koje odgovaraju rashodima koje je obveznik zaista imao.

Standardne olakice se odobravaju po nekoliko osnova: - kao bazina olakica, koja se prua svakom obvezniku, a iji je cilj da se (neposredno ili posredno) oslobodi, tzv. egzistencijalni minimum; - licima koja ostvaruju primanja iz radnog odnosa; - licima koja su u braku; - u odnosu na izdravane lanove porodice; - u odnosu na stara i hendikepirana lica. Nestandardne olakice se odnose na plaene kamate (preteno po osnovu kredita za kupovinu stana), premije osiguranja, doprinose za penzijsko osiguranje (obavezno i dobrovoljno), odreena dobroina davanja i plaene poreze. Dohodak Izuzimanja Dohodak za oporezivanje Standardni i nestandardni odbici Oporezivi dohodak

32

Porez na dohodak fizikih lica (5)

z Kategorije prihoda koje ine dohodak za oporezivanje se oporezuju akontaciono na dva naina: - po odbitku od svakog pojedinanog prihoda; i - na osnovu rjeenja nadlenog poreskog organa, s tim da se iznos naplaenih akontacionih poreza odbija kao poreski kredit od utvrenog godinjeg iznosa poreza na dohodak graana.

Po odbitku od svakog pojedinanog prihoda plaaju se akontacioni porezi na: -lina primanja; -prihode od autorskih prava i prava industrijske svojine; -prihode od kapitala; -prihode od nepokretnosti (ako isplatilac prihoda vodi poslovne knjige); -dobitke od igara na sreu; -prihode od davanja u zakup pokretnih stvari (ako isplatilac prihoda vodi poslovne knjige); -prihode od osiguranja lica; i -ostale prihode. Po rjeenju nadlenog poreskog organa plaaju se akontacioni porezi na: -prihode od poljoprivrede i umarstva; -prihode od samostalne djelatnosti; -kapitalne dobitke; i -ostale prihode na koje se akontacioni porez ne plaa po odbitku.

33

Lina primanja
z Obuhvataju sve prihode koje obveznik ostvari po osnovu radnog odnosa, ili po drugom osnovu (npr. dopunski rad do 1/3 punog radnog vremena), ukljuujui i prihode po ugovoru o povremenom i privremenom obavljanju poslova. z Najei oblik ovakvih primanja su plate, koje se isplauju radnicima i zarade koje se isplauju slubenicima. Plata/zarada je bruto zarada, koja, pored neto zarade, obuhvata i porez na lina primanja i doprinose za socijalno osiguranje koje plaaju zaposleni. Bruto plata je u sutini neto prihod.

Dakle, zabune ne bi trebalo da bude: u poresku osnovicu ne ulazi samo iznos koji je zaposleni faktiki primio od isplatioca nego i suma koju je isplatilac prihoda obraunao i za raun fiskusa naplatio po odbitku iz zarade, odnosno plate zaposlenog. Da napomenem da su dodatna primanja, primanja u obliku bonova, novanih potvrda, akcija ili robe, injenja ili pruanja pogodnosti, opratanja duga i pokrivanja obveznikovih rashoda novanom nadoknadom ili neposrednim plaanjem. U poreskim sistemima zemalja-lanica OECD najei oblici dodatnih primanja su: obezbjeivanje toplog obroka, naknade za prevoz na posao i sa posla, korienje slubenog automobila, krediti uz povlaene kamate, subvencioniranje kirije za stan, doprinosi koje poslodavci plaaju za ivotno, penzijsko i zdravstveno osiguranje zaposlenih, besplatan avionski ili eljezniki prevoz za zaposlene u avio-kompanijama ili na eljeznici, ljetovanja u odmaralitima firme po privilegovanim cijenama, uee u trokovima obrazovanja i usavravanja zaposlenih, diskontne cijene artikala za lica koja rade u prodavnicama itd. I dok je utvrivanje poreske osnovice kod prve vrste linih primanja (zarada, plata i sl.) relativno jednostavan postupak jer je uvijek rije o novanom obliku naknade kod dodatnih primanja ovaj problem je sloeniji. Veina zemalja - lanica OECD koristi metodu trine vrijednosti: njome se vrijednost dodatnih primanja utvruje na osnovu podataka o tome kolika bi se cijena za odreeno primanje na tritu mogla da postigne.

34

Prihodi od autorskih prava i prava industrijske svojine

z Predstavljaju naknadu koja se ostvaruje po osnovu upotrebe, odnosno prava na upotrebu bilo kojeg od prava intelektualne svojine. z Naknada koju obveznik ostvari po osnovu: pisanih, govornih, dramskih i muzikih, pantomimskih i koreografskih, kinematografskih, kartografskih djela; djela likovne umjetnosti; idejnih projekata, skica crtea; stripova, ukrtenica; prevoda, lekture; patenata; igova; modela; tehnikih unapreenja i dr.

35

Prihodi od kapitala
z Prihodi od investicija, dakle prihodi koji se postiu ulaganjem kapitala u odreena sredstva ili profitonosne poduhvate, a da, pri tom, lice koje ih ostvaruje aktivno ne uestvuje u stvaranju tih prihoda, niti u obavljanju poduhvata. z Obuhvataju kamatu, dividendu i druge oblike uea u dobiti drutva kapitala i zakupninu.

36

Prihodi od nepokretnosti
z prihodi ostvareni izdavanjem u zakup ili podzakup nepokretnosti. Obuhvataju ne samo zakupninu, nego i vrijednost svih realizovanih obaveza i usluga na koje se obavezao zakupac, odnosno podzakupac (npr. da uva zakupodavevo stado, da obavlja kune poslove za zakupodavca).

37

Ostali prihodi
Polazei od principa da hododak predstavlja zbir svih neto prihoda iz svih izvora, ova omnibus kategorija obuhvata: (1)prihod od davanja u zakup pokretnih stvari; (2)dobici od igara na sreu; (3)prihodi od osiguranja lica; (4)drugi prihodi

Drugi prihodi su svi oni koji po svojoj prirodi ine dohodak fizikog lica, ali se ne mogu kvalifikovati kao neki drugi oblik prihoda koji se oporezuje prema zakonskim odredbama. U praksi se kao drugi prihodi najee sreu prihodi lanova omladinskih i studentskih zadruga, prihodi po osnovu ugovora o djelu, prihodi koji ne spadaju u nagrade po osnovu autorskih prava i prava industrijske svojine, niti po osnovu radnog odnosa.

38

Porezi na prihode
z Pojedinano pogaaju razliite vrste obveznikovih prihoda, po pravilu proporcionalnom stopom. z Objektni porezi, jer terete odreeni prihod iskljuivo prema njegovim stvarnim svojstvima, ne vodei rauna o obveznikovim linim i porodinim prihodima, niti o njegovoj ukupnoj ekonomskoj snazi. z Analitiki porezi, jer pogaaju samo jedan elemenat poreskog dogaaja (svaki od njih samo jednu vrstu obveznikovih prihoda).

Prednost ovih u odnosu na porez na dohodak koja se pokazuje u okolnosti da je kod njih postupak utvrivanja poreske obaveze relativno jednostavan, poto se u obzir uzimaju samo injenice koje se odnose na objekat oporezivanja, a ne i one koje se tiu linosti obveznika, njegovih porodinih prilika ili njegovih drugih prihoda doprinijela je da porezi na prihode i dalje imaju ne sasvim beznaajno mjesto u strukturi poreskih prihoda. Porezi na prihode obuhvataju: - porez na prihode od zemljita; - porez na prihode od zgrada; - porez na prihode od privrednih djelatnosti; - porez na prihode od pozajmljenog kapitala; i - porez na prihode od zaposlenosti. Kasnije su se pojavili i neki drugi cedularni porezi, poput poreza na prihode od akcijskog kapitala (na dividendu), poreza na dobitke od igara na sreu, poreza na kapitalne dobitke, poreza na prihode od eksploatacije intelektualne svojine (na autorsku naknadu), poreze na prihode od osiguranja lica i dr.

39

Porezi na prihode - samodoprinos

z Sredstva koja se prikupe samodoprinosom slue za zadovoljavanje potreba graana. Ono to samodoprinos razlikuje od klasinih poreza predstavlja okolnost da ga uvode odlukom sami graani neposrednim izjanjavanjem, putem referenduma ili davanjem pismene izjave. z Najznaajniju osnovicu samodoprinosa ine prihodi lina primanja, autorske naknade i dr. Znatno manje je uee imovine kao osnovice. Imajui tu okolnost, samodoprinos je kvalifikovan kao porez na prihode.

Samodoprinos se moe kvalifikovati kao poseban oblik poreza; razlika koja proistie iz naina uvoenja ne mijenja njegovu pravnu prirodu. U donoenju odluke o samodoprinosu ne uestvuju samo lica koja bi bila njegovi obveznici, nego svi punoljetni graani koji imaju prebivalite na podruju na kojem se sredstva prikupljaju, kao i punoljetni graani koji nemaju prebivalite na tom podruju, ali na njemu posjeduju nepokretnosti. Drugim rijeima, odluku koja e obavezati obveznike da za odreeni period plaaju samodoprinos ne donose samo oni nego i lica koja uopte nee biti njime pogoeni (npr. penzioneri, ija su primanja izuzeta). S druge strane, neki od obveznika samodoprinosa (npr. lica mlaaod 18 godina koja ostavruju lina primanja) uopte nemaju pravo da se izjanjavaju o njegovom uvoenju.

40

Porez na dobit korporacija

z Klasini pristup koji polazi od ideje da je korporacija entitet sasvim odvojen od akcionara, u kojem se krije zaseban poreski kapacitet, koji treba oporezovati posebnim porezom, uopte ne vodei rauna o postojanju poreza na dohodak lica, koji e pogoditi prihode od dividendi u rukama akcionara; i z Integracionistiki pristup koji insistira na injenici da porez na dobit korporacija plaaju fizika lica akcionari, tako to bi cjelokupna dobit akcionarskog drutva trebalo da bude pripisana akcionarima i oporezovana na isti nain kao i ostali njihovi prihodi.

Kako se dobit drutva raspodjeljuje na dio koji se dijeli dioniarima u vidu dividendi i na dio koji se zadrava u fondovima, iz ovakvog gledanja moralo je da proizae pitanje kako se odnositi prema injenici da je onaj dio dohotka akcionara koji potie od dividendi dva puta oporezovan (na nivou korporacije porezom na dobit korporacija, a na nivou akcionara porezom na dohodak fizikih lica). Drugim rijeima, otvorena je dilema da li je ekonomsko dvostruko oporezivanje prihvatljivo ili nije. Tim povodom u teoriji su se razvila dva razliita pristupa: klasini i integracionistiki pristup.......

41

Klasini sistem
Oporezuje prvo dobit korporacije u cjelini, a zatim i dividende kao dio dohotka akcionara fizikih lica. Ekonomsko dvostruko oporezivanje ima slijedee nepovoljne implikacije: - favorizuje finansiranje investicija putem kredita, umjesto iz vlastitog kapitala; - prua podsticaj da se profit akumulie, umjesto da se raspodjeljuje na dividende; - diskriminie drutva kapitala kao organizacioni oblik preduzea.

Klasini sistem poreza na dobit korporacija se primjenjuje u slijedeim dravama-lanicama OECD: Belgija, Luksemburg, Holandija, vajcarska, SAD. Pored ovih razvijenih trinih ekonomija, i veina zemalja u tranziciji opredijelila se za ovakav sistem: Bugarska, eka, Maarska, Poljska, Rumunija, Rusija i Slovaka su meu njima.

42

Sistem poreske integracije

z Predstavlja postupak kojim se prua olakica za raspodijeljenu dobit, kako bi se smanjilo ili eliminisalo ekonomsko dvostruko oporezivanje. z Poreska integracija se moe sprovoditi na dva nivoa: - na nivou korporacije sistem dvojnih stopa i sistem djeliminog odbijanja dividendi; i - na nivou akcionara sistem djelimine imputacije i sistem djelimine olakice za akcionare, a njeni se efekti mogu sastojati bilo u smanjenju, bilo u eliminaciji ekonomskog dvostrukog oporezivanja.

Poreska integracija na nivou korporacije olakica se prua u korporaciji, prije nego to je dobit raspodijeljena akcionarima. Postupak obraunavanja olakice obavlja raunovodstvo korporacije, pa se otuda moe oekivati da e biti sproveden tanije nego da se povjeri samim akcionarima. Isto tako, broj poreskih dunika kod kojih treba sprovoditi kontrolu bitno je manji nego u sluaju kada se poreska integracija realizuje kod akcionara, poto im je dividenda isplaena. Poreska integracija na nivou akcionara. Pomenuta ogranienja sistema poreske integracije na nivou korporacije doprinijela su da se mnogo vei broj drava opredijelio da je sprovodi na nivou akcionara, uprkos okolnosti da su takve metode administrativno sloenije.

43

Imovina kao predmet oporezivanja

z Graanskopravno stanovite sva
subjektivna imovinska prava (prava svojine, autorska prava, obligaciona prava/patenti) i sve imovinske obaveze nekog lica;

z Poreskopravno stanovite imovina se

definie uz pomo koncepta aktive i pasive; treba razlikovati nain na koji se iskazuje imovina fizikog lica od naina na koji se iskazuje imovina pravnog lica.

Imovina se moe definisati sa graanskopravnog, poreskopravnog i raunovodstvenog stanovita.

44

Imovina kao predmet oporezivanja poreskopravno stanovite

z Neto imovina fizikog lica = (apsolutna prava + obligaciona prava) dugovi z Neto imovina pravnih lica = bruto imovina dugovi = sopstveni kapital

Fiziko lice ne vodi poslovne knjige, niti sastavlja bilans stanja svoje imovine. Njegovu aktivu ine sva njegova apsolutna i obligaciona prava, a pasivu dugovi. Virtuelnim oduzimanjem pasive od aktive dobijamo neto imovinu fizikog lica:... Neto imovina javlja se i kod pravnih lica. Meutim da bi se definisala, potrebno je prethodno odrediti koncept bruto imovine. Pravna lica vode poslovne knjige i sastavljaju bilans stanja. Aktiva na lijevoj strani bilansa, pokazuje imovinu u raunovodstvenom smislu (stalna sredstva, obrtna sredstva). Pasiva, na desnoj strani bilansa, pokazuje kapital, tj. porijeklo (izvore) sredstava kojim pravno lice raspolae (sopstveni kapital, pozajmljeni kapital). Izmeu aktive i pasive uvijek mora postojati ravnotea, tako da je svaka obaveza pravnog lica prema povjeriocima, koja se pojavljuje kao stavka pozajmljeni kapital na strani pasive, u naelu pokrivena imovinski vrijednostima iskazanim u aktivi bilansa. Bruto imovina predstavlja zbir svih obveznikovih imovinskih prava, iskazanih na lijevoj strani bilansa (u aktivi). Postoji zakonska obaveza da se u bilansu posebno iskae osnovni kapital, iji je iznos upisan u registar prilikom osnivanja. Zbog ove obaveze, pravna lica ne pripisuju neraspodijeljeni dobitak raunu kapital, nego ga unose u pasivu bilansa, bilo kao rezerve, bilo u okviru posebne pozicije neraspodijeljeni dobitak, poveavajui tako ukupan iznos sopstvenog kapitala. Ako se pojavi gubitak, on se ne odbija od sopstvenog kapitala, nego se unosi u aktivu, da bi se sauvala vrijednost osnovnog kapitala u okviru pozicije sopstveni kapital u pasivi. Zakljuak je da je bruto imovina pravnog lica manja od zbira aktive bilansa za iznos gubitka. Stvarna vrijednost sopstvenog kapitala jednaka je razlici izmeu njegove nominalne visine, iskazane u pasivi i gubitka, iskazanog u aktivi. Znai, neto imovina pravnih lica se dobija kad se od bruto imovine odbiju dugovi: ona je jednaka sopstvenom kapitalu; otuda se porezi na imovinu nazivaju porezima na kapital.

45

Vrste poreza na imovinu

z U poreze na imovinu u statici spadaju: porez na neto imovinu, porez na nepokretnosti i realni porez iz imovine. Prva dva fiskaliteta jedan sintetiki, a drugi analitiki predstavljaju redovne poreze; dok je realni porez iz imovine, kod kojeg je imovina ne samo poreski objekat nego i izvor, vanredni porez.

Porez na neto imovinu: sintetiki i subjektan porez koji pogaa imovinu i fizikog lica i preduzea. Kod oporezivanja fizikih lica osnovno je pitanje da li za poreskog obveznika uzeti pojedinca ili zajednicu (brane drugove ili porodicu). Porez na nepokretnosti: analitiki i objektan porez. U nekim situacijama se on subjektivizuje, tako to se prilikom utvrivanja poreske obaveze uzimaju u obzir neke okolnosti koje su u vezi sa poreskim obeznikom (npr. da li stanuje u stanu koji je predmet oporezivanja). Okolnost da je predmet oporezivanja nemobilan, doprinijela je da porez na nepokretnosti nejee predstavlja lokalni javni prihod. Obveznici, jednostavno, ne mogu da izbjegnu da ga plate jer nepokretnost uvijek ostaje na teritoriji optine. Porez na imovinu plaa se na slijedea stvarna prava na nepokretnosti: (a) pravo svojine; (b) line slubenosti i to: pravo plodouivanja, pravo upotrebe i pravo stanovanja; (c) pravo korienja po osnovu tajmeringa; i (d) pravo dugoronog zakupa stana i stambene zgrade. Realni porez na imovinu: vanredni porez koji imovinu uzima ne samo kao objekat nego i kao izvor iz kojeg se plaa. Time se on suprotstavlja ekonomskom naelu oporezivanja da se smiju oporezovati samo oni izvori koji se neprestano obnavljaju, a ne imovina, koja predstavlja neutroen (akumulisani) dohodak ranijeg perioda. Plaanje poreza iz imovine dovelo bi do njenog smanjivanja, pa bi obveznici izgubili motivaciju da rade i tede. U odreenim, vanrednim situacijama (kad atreba finansirati ratne rashode, plaati ratnu tetu, otklanjati posljedice kataklizmi, suzbijati hiperinflaciju) drava moe posegnuti i za realnim porezima na imovinu. On moe posluiti i kao instrument konfiskacije imovine pojedinih obveznika (npr. ratnih profitera). Okolnost da je realni porez iz imovine vanredni porez znai da se on uvodi jednokratno, a ne periodino. Mogue je, da se njegova naplata prolongira tokom vie godina.

46

Vrste poreza na imovinu

z Porezi na imovinu u dinamici (saobraajni porez): porez na prenos imovine uz naknadu
(porez na finansijske i kapitalne transakcije) i porezi na prenos imovine bez naknade (porez na naslijee, porez na ostavinu i porez na poklon) z Prenos imovine moe se vriti uz naknadu ili bez nje: prva vrsta transfera oporezuje se porezima na finansijske i kapitalne transakcije, a druga porezima u sluaju smrti i na poklon.

Porez na finansijske i kapitalne transakcije obuhvataju razliite poreske oblike koji za svoj objekat imaju akte pravno-ekonomskog prometa ugovor o kupoprodaji nepokretnosti, ugovor o prenosu prava intelektualne svojine, berzanske zakljunice, ugovor kojim se zasniva hipoteka, mjenica, lombard i dr. Porez u sluaju smrti i na poklon za objekat oporezivanja uzimaju transfer imovine bez naknade. U sluaju oporezivanja naslijea, poreska osnovica i poreska stopa odreeni su iznosom koji je nasljednik primio. Kod oporezivanja ostavine, poreska osnovica i poreska stopa su odreeni iznosom koji je ostavilac za sobom ostavio. Porezi na finansijske i kapitalne transakcije su indirektni porezi, jer su prevaljivi i vezani za transfer nekog od imovinskih prava. Porezi na ostavinu, naslijee i poklon formalno su indirektni, jer se plaaju po tarifi, ali poto pogaaju transfer cjelokupne imovine s jednog lica na drugo, a ta imovina predstavlja indikaciju za neposredno ocjenjivanje jedne nove poreske snage, smatraju direktnim porezima.

47

Porez na finansijske i kapitalne transakcije

z Porez koji pogaa finansijske i kapitalne transakcije je analitiki porez, jer su oporezivanju podvrgnute samo odreene, zakonom specifikovane, unjenice pravnoekonomskog prometa. z Jednokratan je, a ne periodian porez, jer, za razliku od poreza na imovinu u statici, ne gleda na imovinu kao stalan izvor prihoda, nego je usmjeren na prenos imovine uz naknadu.

Pri prenosu imovine s jednog lica na drugo, kao i pri zasnivanju imovinskih prava, esto je potrebna saradnja dravnih organa (npr. ugovor o kupoprodaji nepokretnosti smatra se zakljuenim tek poto su potpisi stranaka ovjereni u sudu). Za usluge koje pruaju ovi organi plaa se taksa, pa se otuda saobraani porezi javljaju u kombinaciji sa taksama. Nisu rijetki sluajevi da se i u budetskoj praksi i u literaturi oni klasifikuju kao takse (taksa na prenos imovine). No, podsjeam da je ovakav pristup pogrean, jer se porez na finansijske i kapitalne transakcije plaa i kada zainteresovana lica nisu traila usluge od dravnih organa, dok kod takse to nije sluaj. Takoe, visina takse se odmjerava

48

Porezi na potronju (1)

z Porezi na potronju su porezi koji se plaaju u vezi sa korienjem finalnih dobara i usluga u zemlji potronje. z Porezi koji za objekat oporezivanja imaju potronju, nazivaju se porezima na dobra i usluge. z Porezi na potronju su indirektni porezi jer pogaaju poresku snagu, koja se manifestuje u radnjama upotrebe i troenja dohotka, odnosno imovine.

Podsjetimo da poreski objekat mogu biti: (1) prihodi, odnosno zbir svih neto prihoda dohodak, (2) imovina i (3) potronja. Porezi na potronju zauzimaju istaknuto mjesto u strukturi poreskih prihoda, jer zadovoljavaju nekoliko vanih kriterijuma: - izdani su, jer pogaaju potronju, koja je u zemljama u razvoju svakako znaajniji potencijalni objekat od dohotka ili imovine; u razvijenim zemljama e udio poreza na potronju u ukupnim poreskim prihodima biti manji, jer e udio poreza na potronju i poreza na imovinu biti vei; - elastini su, jer pokazuju tendenciju praenja kretanja javnih rashoda u duem periodu, pa su i njihovi prihodi stabilan izvor budetskih sredstava; - oni relativno poveavaju sklonost ka tednji u poreenju sa porezom na dohodak, jer pogaaju samo potroeni, a ne i uteeni dio dohotka; - njihovo plaanje je relativno ugodno: zakonski obveznik prevaljuje ih na kupca, a poreski dug plaa u najranijem od slijedeih momenata: (a) kad je dolo do isporuke dobara ili pruanja usluga, (b) kad je izdata faktura, (c) kad je izvrene naplata; - otpor prema njihovom plaanju je manji, jer se plaaju pod anestezijom, najee skriveni u cijeni; - njihovi administrativni trokovi su relativno niski, jer je broj poreskih obveznika manji nego kod direktnih poreza, gdje je obveznik svako fiziko i pravno lice koje posjeduje imovinu ili ostvaruje dohodak. Mane poreza na potronju su: - oni su regresivni, utoliko to srazmjerno vie pogaaju siromanije slojeve; - njihov inflatorni potencijal je vei od inflatornog potencijala poreza na dohodak.

49

Porezi na potronju (2)

z javljaju se u obliku:
- optih poreza na promet, koji mogu biit viefazni i jednofazni; i - poreza na pojedinana dobra i usluge, koji obuhvataju akcize, carine i druge uvozne dabine, dobit fiskalnih monopola i druge sline selektivne poreze na potronju.

Oporezivanje se vezuje za in prometa, jer je daleko jednostavnije zavesti porez kod lica koja vre isporuke i pruaju usluge, nego kod brojnih potroaa i korisnika usluga. No, putem prevaljivanja, porez e pogoditi krajnjeg potroaa dobara, odnosno korisnika usluge. U poetku su porezi na promet nazivani djecom oajanja. Uvoeni su uglavnom u tekim prilikama za vrijeme krize, rata i neposredno poslije okonanja rata. U periodu izmeu dva svjetska rata porez na promet prerastao je iz vanrednog u redovan porez i postao jedan od najrasprostranjenijih poreskih oblika u savremenom svijetu. to se tie akciza, nikad nisu prestajale da igraju znaajnu ulogu u poreskim sistemima.

50

Porezi na promet (1)

z Opti indirektni porez na potronju, iji je cilj da pogodi dobra namijenjena linoj potronji, kao i usluge, na njihovom putu ka potroau. z Bitan elemenat poreza na promet je njegova namjeravana prevaljivost poreskog tereta na kupca, odnosno korisnika usluga.

51

Porezi na promet (2)

z Odreuju ga tri obiljeja:

(a) porez na promet je opti porez - ukazuje

da je rije o javnoj dabini koja pogaa promet svih, tj. irokog kruga dobara i usluga. Kontrapunkt je akcizama, koje predstvaljaju selektivne poreze na potronju, jer pogaaju pojedinana dobra ili usluge.

(b) porez na promet je porez na potronju

porez se duguje im je potroa napravio rashod; dakle, potronja to su rashodi

Porez se postavlja tako da su mu obveznici registrovana pravna lica, koji isporuuju dobra ili pruaju usluge. Najizraenije odstupanje od ovog principa javlja se u sluaju uvoza, kada se, radi obezbjeivanja jednakog tretmana uvezenih i domaih dobara, oporezuje i fiziko lice koje unosi dobro u zemlju. Rije je o principu zemlje odredita, koji nalae da se u meunarodnoj razmjeni prilikom izvoza dobro rastereti svih prethodno plaenih posrednih poreza, a da se prilikom uvoza naplate svi oni posredni porezi koji bi pogodili takvo dobro da je domaeg porijekla.

52

Porezi na promet (3)

z (c) porez na promet je posredni porez
nemogue je a priori utvrditi da li e neki porez biti prevaljen ili nee, te je bitno utvrditi da li postoji namjera zakonodavca da on bude prevaljen; kod poreza na promet takva se namjera uvijek pretpostavlja, pa se on moe definisati kao posredan porez.

53

Vrste poreza na promet

z Jednofazan oporezivanje se sprovodi bilo u
fazi proizvodnje, bilo u fazi trgovine na veliko, bilo u fazi maloprodaje. z Viefazan oporezivanje se sprovodi u vie od jedne faze prometnog ciklusa. Ako bi porez bio uveden u svim fazama, radilo bi se o svefaznom porezu na promet. Ako bi pogaao samo dvije faze, radilo bi se o dvofaznom porezu na promet. Kako svefazni, tako i dvofazni, mogu se podijeliti u dvije grupe: kumulativni i nekumulativni viefazni porezi na promet

Kumulativni (kaskadni) viefazni porez na promet: uvodi se u svim fazama prometnog ciklusa (svefazni porez), odnosno u dvjema fazama (dvofazni porez), ali tako da se za osnovicu u svakoj fazi uzima pun iznos prodajne cijene, u koji je ukljuen i porez plaen u prethodnoj fazi. Zbog toga i nastaje kumulacija, jer se plaa porez na porez. Pojedini autori ovakvu dabinu nazivaju i bruto svefaznim porezom.

54

Porez na dodatu vrijednost (PDV)

z Neto (nekumulativni) svefazni (viefazni) porez na promet z Porez Evropske zajednice - PDV je postao uslov za pristupanje Zajednici z Indirektna metoda utvrivanja dodate vrijednosti metoda fakture ili metoda poreskog kredita

Danas je najrasprostranjeniji oblik poreza na promet u trinim ekonomijama, a svoj pobjedonosni put PDV je zapoeo krajem ezdesetih godina XX vijeka. U primjeni je u svim zemljama lanicama OECD (izuzev u Australiji i SAD), a u BiH se poeo primjenjivati od 1.1.2006. godine. PDV je javna dabina koja se naplauje u svakoj fazi prometnog ciklusa, ali tako da pogaa samo onu vrijednost koja je u toj fazi dodata od strane obveznika. Dodata vrijednost je ona vrijednost koju proizvoa, lice koje prua uslugu, trgovac na veliko ili malo dodaje sirovinama ili drugim nabavljenim inputima (izuzev rada) prije nego to proda nov ili unaprijeen proizvod ili izvri uslugu. Dodata vrijednost se moe predstaviti i kao razlika izmeu vrijednosti outputa i vrijednosti inputa. PDV je porez koji se ne obraunava na vrijednost koju je dobru ili usluzi dodao prethodni uesnik u ciklusu (od kojeg je input nabavljen), niti na porez koji je u prethodnim fazama ve naplaen. U tome je sutinska razlika izmeu PDV i kumulativnog viefaznog poreza na promet. Indirektna metoda uopte nema za cilj da utvrdi poresku osnovicu dodatu vrijednost, nego ide za tim da se odmah izrauna poreska obaveza obveznika. On je duan da obrauna porez na isporuku dobara i na pruanje svojih usluga, a zatim ima pravo da od tog iznosa poreza odbije porez koji mu je prethodnik u prometnom lancu (lice koje ga je snabdjelo inputima) iskazao u fakturi, porez koji je platio kroz nabavnu cijenu. Indirektna metoda omoguuje efikasno suzbijanje poreske evazije. Naime, ona se zasniva na lancu faktura, a prodavac i kupac sami kontroliu jedan drugog, jer su im interesi, kada je rije o izbjegavanju plaanja poreza, suprotni. Prodavac je, da bi ostvario pravo na kredit za porez plaen na input, duan da prezentuje fakturu u kojoj mu je njegov snabdijeva iskazao PDV. Ako snabdijeva propusti da obrauna porez pri isporuci, prodavac e morati da plati pun iznos poreza na svoju isporuku, bez mogunosti da odbije porez koji je trebalo da tereti njegov input. Otuda je on veoma zainteresovan da od snabdjevaa dobije fakturu sa obraunatim PDV. Pored toga, poreske vlasti, slijedei trag koji fakture ostavljaju, mogu da sprovode efikasnu unakrsnu kontrolu. Takoe, indirektna metoda doputa da se PDV naplauje u kraim (mjesenim) intervalima.

55

Prednosti PDV u odnosu na porez u maloprodaji

a) vea izdanost; b) efikasnost u suprotstavljanju poreskoj evaziji; c) neutralnost u spoljnotrgovinskim transakcijama; d) sposobnost da se zahvate usluge; e) mogunost da se inputi izuzmu od oporezivanja; f) politiki razlozi (preduslov za povezivanje sa Evropskom zajednicom).

PDV je izdaniji od poreza u maloprodaji. Uporeivanjem obuhvata oporezivanja pokazuju da je u sisitemima u kojim je na snazi PDV preko 70% ukupne line potronje oporezovano, dok je u sistemima sa porezom u maloprodaji ta brojka izmeu 30% i 50%. Razlika je zbog toga to PDV potpunije zahvata usluge, ali i uzimanjem u obzir injenice da drave koje primjenjuju PDV podvrgavaju porezu prehrambene proizvode, lijekove, knjige i sl. Vea izdanost PDV se moe dijelom pripisati i drukijim poreskopolitikim ciljevima zemalja koje ga upotrebljavaju. PDV je efikasniji u suprotstavljanju poreskoj evaziji. Osnovna prednost PDV u ovom domenu lei u mogunostima koje prua za otkrivanje nezakonite poreske evazije. Prvo, kod PDV obveznik je duan da dokumentuje svoj zahtjev za odbitkom poreza plaenog na inpute. Drugo, interesi kupca i prodavca su suprotstavljeni. Kupac eli da nabavna cijena iskazana u fakturi bude to via, kako bi ostvario to vei poreski odbitak. Prodavac eli da prodajna cijena iskazana u fakturi bude to nia, kako bi minimizirao svoju poresku obavezu. Otuda je malo vjerovatno da e se moi dogovoriti oko lane fakture. Tree, poto su fakture neophodne i kod nabavki i kod prodaja, mogua je kontrola ne samo PDV nego i poreza na dohodak. etvrto, opasnost od evazije poreza pri uvozu je manja kod PDV, jer se on obraunava na carinskom prelazu, a porez u maloprodaji, po pravilu, tek prilikom prve prodaje uvezenog dobra na domaem tritu. PDV obezbjeuje neutralnost u spoljnotrgovinskim transakcijama. Prednost se sastoji u tome to je kod PDV izvoz mogue u potpunosti osloboditi poreza plaenog u prethodnim fazama, dok se kod poreza na promet u maloprodaji ne moe izbjei da porez koji je izvoznik ipak platio ostane ugraen u cijenu po kojoj se dobro izvozi. Naravno, administrativni trokovi i trokovi plaanja kod PDV su vei. PDV omoguuje da se oporezuju i usluge. U sistemu PDV svako lice koje prua uslugu duno je da porez obrauna, a na korisniku usluge je da se registruje da bi stekao pravo na odbitak poreza koji je platio prilikom nabavke inputa. Prualac usluge, dakle, nema obavezu da provjerava da li je korisnik upotrebljava kao krajnji potroa ili u okviru obavljanja djelatnosti, to bi, inae, u sistemu poreza na promet u maloprodaji, morao da provjeri ako bi se eljelo da izbjegne kumulativno djejstvo. PDV doputa da se svi inputi mogu izuzeti od oporezivanja. Kod PDV teret dokazivanja je na kupcu: porez se redovno obraunava prilikom isporuke dobara, a da bi se dobio poreski kredit, kupac je duan da dokae da nabavljeno dobro koristi kao input. Prodavac, dakle, uopte ne mora da vodi rauna o namjeni dobara koja isporuuje. Istina, i u sistemu PDV porez plaen pri nabavci pojedinih dobara onih koja bi se mogla upotrebljavati i u linoj i u poslovnoj sferi, a da je, pri tom, identifikacija veoma oteana ili praktino nemogua (putniki automobili, naftni derivati, duvanske preraevine, alkoholna pia i sl) esto se ne moe odbiti od dugovanog poreza. Kod poreza na promet u maloprodaji, meutim, praksa podvrgavanja opreme i reprodukcionog materijala oporezivanju je rasprostranjenija ne samo zbog administrativno-tehnikih problema identifikacije njihove namjene, nego i iz fiskalnih razloga, jer se, zbog tekoa oko zahvatanja usluga, javlja potreba za proirenjem poreske osnovice u ovom domenu. Uvoenje PDV predstavlja preduslov za pristupanje Evropskoj zajednici. Da bi se ostvario cilj radi kojeg je Evropska zajednica prvenstveno obrazovana - uspostavljanje zajednikog trita, javila se potreba za harmonizacijom sistema poreza na promet zemalja-lanica; u suprotnom, razlike u sistemima ovog poreza ponitile bi efekte ukidanja carinskih barijera u trgovini unutar Zajednice. Poetkom devedesetih godina uinjen je prodor na pravcu uklanjanja fiskalnih kontrola na granicama izmeu zemalja-lanica. esta direktiva je transakcije izmeu tih zemalja tretirala kao obine spoljnotrgovinske transakcije; drugim rijeima, izvoznik je dobijao poresko osloboenje sa pravom na odbitak PDV koji je platio kod nabavke, a uvoznik je bio duan da obrauna PDV na sva dobra koja je unio na nacionalnu teritoriju. U EZ vai oporezivanje u skladu sa principom odredita.

56

Mane PDV u odnosu na porez u maloprodaji

a) Poveani administrativni trokovi i trokovi plaanja; b) Relativno snaniji inflatorni potencijal; c) Neprimjerenost za uvoenje na subcentralnim nivoima vlasti.

Administrativni trokovi i trokovi plaanja kod PDV su vei. U sistemu PDV, da bi se sprijeila zloupotreba prava na poreski kredit, neophodno je kontrolisati fakture za izvrene nabavke, to nije sluaj kod poreza na promet u maloprodaji. Trokovi kod PDV su vei jer u knjigovodstvu obveznika treba da se nau podaci i o prodajama i o nabavkama, dok se kod poreza na promet u maloprodaji uglavnom trae samo podaci o prodajama. Inflatorni potencijal PDV je vei nego poreza na promet u maloprodaji. Rast cijena na malo koji se moe pripisati PDV u kvartalu koji je slijedio po uvoenju ovog poreza u odnosu na kvartal koji mu je prethodio od zemlje do zemlje je bio razliit, i te razlike ne ukazuju na postojanje nekih pravilnosti. Objanjenje razlika mora se potraiti u razliitim okolnostima pod kojim je uvoen PDV u poreski sistem neke zemlje. eljeni poreski prihod da li se od PDV oekuje da u budet donese istu sumu novca kao i porez koji zamjenjuje, ili je cilj poreskih vlasti da putem PDV uberu vee prihode nego ranije predstavlja faktor od kojeg u mnogome zavisi da li e novouvedeni PDV izazvati rast cijena. U veini drava, u kojim je rast cijena koji se moe pripisati PDV bio mali, prihodi koje je davao novouvedeni porez samo su zamijenili prihode od poreza koji su ukinuti. Tamo gdje je PDV donio vee prihode, rast cijena je esto bivao vei. PDV se, za razliku od poreza na promet u maloprodaji, ne moe efikasno uvoditi na subcentralnim nivoima vlasti. Tri jedine zemlje lanice OECD u kojim ne postoji, odnosno do nedavno nije postojao PDV su federacije SAD, Australija i vajcarska. To nije sluajno federalne jedinice nisu uvijek spremne da prepuste saveznoj dravi legislativno ureenje tako vanog poreskog oblika. U SAD, na federalnom nivou za sada ne postoji opti porez na promet, a u Australiji je kratak izborni mandat vlade (samo tri godine), praen bojaznima od veih administrativnih trokova i trokova plaanja, doprinio da, uprkos centralizovanom karakteru australijske federacije, PDV ne bude uveden. U vajcarskoj su kantonalni i komunalni porezi na promet u trgovini na veliko bili izdaniji od federalnog poreza; tek od 1995. godine Savez je dobio ovlaenje da uvede PDV, a kantoni i komunalne vlasti odrekli su se prava da uvode svoje poreze na promet. Izuzetak od pravila da se PDV ureuje iskljuivo saveznim zakonom predstvalja Brazil. U njemu postoje i federalni PDV, koji se plaa na transakcije izmeu federalnih jedinica, i PDV u dravama koji se plaa na transakcije unutar pojedine federalne jedinice, zakljuno sa stadijumom trgovine na malo.

57

Paradoksi PDV
z PDV je paradoksalan: primjenjujui metodu kredita, PDV je porez kod kojeg su oni koji za sebe vjeruju da su osloboeni, u stvari oporezovani (pogoeni), a oni koji za sebe vjeruju da su oporezovani, u naelu su osloboeni. Ko god shvati znaenje ovog, nee imati problema da razumije PDV.

Prvi paradoks: osloboen je, ustvari, oporezovan. Obveznik iji je promet osloboen, ne obraunava PDV na svoj output, ali nema ni prava da odbije porez plaen prilikom nabavke inputa. ak, ovakvo oslobaanje dovodi do kumulativnog efekta, jer je obveznik prilikom nabavke inputa platio PDV, koji nema pravo da odbije, pa mu taj PDV ustvari predstavlja troak. Izuzetak od pravila da je osloboen ustvari oporezovan postoji u sluaju tzv. nulte stope, odnosno osloboenja sa pravom na odbitak. Kod nulte stope, obveznik primjenjuje stopu PDV od 0% na svoje isporuke dobara i pruanje usluga, a istovremeno ima pravo na odbitak poreza kojeg je platio pri nabavkama. Drugi paradoks: oporezovani je ustvari osloboen. PDV obveznik je duan da na svoje isporuke obrauna PDV, ali ima parvo da odbije porez plaen pri nabavci. Taj se porez dalje prevaljuje na trgovca na malo. Moemo zakljuiti da trgovac na veliko uopte nije ponio teret PDV.

58

Jedna ili vie stopa PDV?

Dva argumenta govore u prilog opredjeljenju za PDV samo sa jednom stopom. Prvi je argument poreske neutralnosti: porez na potronju sa vie stopa naruava potroaki izbor, usmjeravajui potronju ka blae oporezovanim dobrima, odnosno uslugama. Drugi je argument administrativno-tehnike prirode: i onako sloen PDV postaje veoma komplikovan za primjenu ako se broj stopa uvea.

Razvrstavanje dobara i usluga u kategorije na koje e se primjenjivati razliite stope uvijek u sebi sadri elemenat proizvoljnosti, trokovi plaanja postaju vei, a administrativni trokovi (naroito zbog pojaane kontrole da bi se sprijeila evazija) takoe rastu. Osnovni razlog zbog kojeg veina drava, uprkos svemu, sprovodi diferencijaciju stopa PDV je socijalno-politike prirode. Mau nosiocima poreske politike preovlauje vjerovanje da e oporezivanje niom stopom nekih dobara (poput prehrambenih proizvoda ili lijekova) i usluga (poput javnog saobraaja) ublaiti ili eliminisati regresivnost ovog poreza, koja mu je, kao indirektnom porezu, uroena. Problem je, meutim, u tome to korist od olakice ove vrste dobijaju svi potroai blae oporezovanih dobara i usluga, dakle i porodice sa viim dohotkom. ak, snienje stope za pojedine artikle nuno dovodi do poveanja opte (standardne) stope ako se eli isti poreski prihod, pa e i siromanije porodice koje, takoe, troe dobra i usluge podvrgnute toj stopi, biti pogoene. Problem za zemlje koje su se kod uvoenja PDV opredijelile za diferencijaciju stopa je u tome to je kasnije teko prei na jednu stopu: proistekle promjene u relativnim cijenama mogu nepovoljno uticati na poloaj pojedinih privrednih sektora (npr. poljoprivrede) i odraziti se na inflaciju (jer su cijene rigidnije nadolje, pa se smanjenje nekih stopa ne pokazuje u padu cijena odgovarajuih artikala dovoljnom da se kompenzira porast cijena drugih artikala, onih kod kojih su stope uveane).

59

Porezi na pojedinana dobra i usluge

z Porezi na pojedinana dobra i usluge obuhvataju akcize, carine i druge uvozne dabine, dobit fiskalnih monopola, poreze na pojedinane usluge i druge sline selektivne poreze na potronju. z Meu porezima na pojedinana dobra i usluge svojim fiskalnim znaenjem izdvajaju se akcize.

60

Akcize (1)
z Akciza (troarina) predstavlja porez koji pogaa potronju pojedinanog dobra. Relativna jednostavnost njihovog ubiranja i skrivenost u cijeni artikla koji je oporezovan naveli su vedskog predsjednika Vlade u XVII vijeku Oksenstirna da izjavi da su akcize ugodne Bogu, ne tete nijednom ovjeku i ne provociraju na pobunu.

Akcizama se pogaa potronja tano odreenih dobara. Najei predmet oporezivanja predstavljaju artikli ija potronja garantuje izdanost poreskih prihoda: duvanske preraevine, alkoholna pia i naftni derivati. No, nisu rijetkost ni akcize na motorna vozila. Luksuzne proizvode, kafu, aj, eer, kuhinjsku so, brano i dr. Za razliku od poreza na promet, akciza se u poresko-tehnikom smislu ne vezuje za in prometa, nego za sam proizvod ija se potronja eli pogoditi, tanije reeno, za njegovo putanje u promet, kao i za uvoz. Za oporezivu transakciju se uzima ve otpremanje iz prodaveve fabrike proizvoda na koje se plaa akciza (akcizni proizvodi) u sopstveno skladite na drugoj lokaciji, isporuka sopstvenoj prodavnici ili isporuka kupcu. ] ] ] ] ] ] ] ]

Akciza se uvodi na slijedee proizvode: 1) derivate nafte; 2) duvanske preraevine; 3) alkoholna pia; 4) alkohol etanol; 5) kafu (sirovu, prenu, mljevenu i ekstrakt-kavu); 6) so za ishranu; i 7) luksuzne proizvode i to: - proizvode svih vrsta i oblika izraene sa vie od 2% zlata i drugih plemenitih metala (npr. platine), kao i prozvode izraene sa vie od 50% srebra; - prirodno drago kamenje, prirodne bisere i proizvode svih vrsta i oblika izraene od prirodnog dragog kamenja i prirodnih bisera; - koe od reptila (krokodila, gutera, zmija) i sve proizvode izraene od te koe, kao i na prirodno krzno i proizvode izraene od krzna, ako su koa i - krzno zastupljeni sa najmanje 50%, osim koe i krzna od domaih ivotinja

61

Akcize (2)
Poreski obveznik akcize je: 1) proizvoa koji pusti u promet akcizne proizvode; 2) lice koje te proizvode uveze; i 3) lice koje izvri neku od ostalih oporezivih transakcija (davanje akciznih proizvoda bez naknade, razmjena, iskazivanje manjka ili rashoda, korienje proizvoda sopstvene proizvodnje). Poreska osnovica akcize definie se dvojako: 1) kao jedinicu mjere (kod specifinih akciza) i 2) kao prodajnu cijenu akciznog proizvoda (kod ad valorem akciza). Prodajnom cijenom se smatra ukupna naknada koju kupac plaa prodavcu za kupljene akcizne proizvode, u koju se uraunavaju i svi zavisni trokovi koje prodavac zaraunava kupcu (npr. trokovi ambalae, transportni trokovi i dr). Poresku osnovicu ini i: - vrijednost proizvoda utvrena po carinskim propisima, uveana za iznos carine i drugih uvoznih dabina; - cijena koja bi se postigla prodajom u trenutku davanja proizvoda bez naknade ili davanja u razmjenu za drugi proizvod ili uslugu, kao i korienja za sopstvene potrebe; - vrijednost iskazanog manjka; i - vrijednost iskazanog rashoda.

62

Akcize
Nekoliko povoljnih svojstava kojim se moe objasniti dananje znaajno prisustvo akciza su: - mogunost ubiranja nemalih prihoda, uz relativno niske administrativne trokove; - uticanje na smanjivanje pretjerane potronje dobara za koje se opravdano smatra da tetno djeluju na zdravlje ljudi (cigarete, alkoholna pia). Pri tom treba biti oprezan jer je cjenovna elastinost tranje za cigaretama i alkoholnim piima kod zavisnika niska, pa da bi se proizveo eljeni efekat, poreske stope morale biti izuzetno visoke; - prebacivanje javnih trokova nastalih troenjem oporezovanih dobara na potroae takvih dobara (npr. povezivanje trokova izgradnje puteva sa potronjom benzina ili trokova zdravstvene zatite sa potronjom alkoholnih pia i cigareta); - djelovanje na preraspodjelu dohotka na tetu potroaa luksuznih artikala (nakita, krzna) koji su lica sa visokim prihodima.

PRESKOCI

63

Akcize alkoholna pia

Razlikujemo ad valorem i specifine akcize. Pri tom je uloga specifinih akciza, sa izuzetkom kod duvanskih preraevina i motornih vozila, mnogo izraenija. Dominacija specifinih u odnosu na ad valorem akcize moe se obajsniti razliitim argumentima: - kod alkoholnih pia, gdje je udio akcize u maloprodajnoj cijeni oko 50%, prelazak na ad valorem stopu otvorio bi problem evazije, koji je, u uslovima kada se unaprijed zna koliki je iznos troarine, ipak manje izraen. U sluajevima kad postoje razlike u kvalitetu proizvoda prema sorti pia, ad valorem akciza favorizuje proizvod loijeg kvaliteta, ija je cijena nia. Specifina akciza uestvuje u cijeni kvalitetnijeg (skupljeg) artikla i time ne diskriminie njegovu potronju. U pogledu akciza na alkoholna pia propisane su specifine stope i utvreni njihovi minimalni iznosi za pivo, obina i pjenuava vina i estoka pia;

64

Akcize duvanske preraevine

- kod duvanskih preraevina argument o diskriminizaciji proizvoda boljeg kvaliteta, takoe govori protiv ad valorem akcize. U zemljama u kojim se uzgaja jeftin duvan (Italija, Francuska, Grka) snaniji akcenat stavljaju na ad valorem komponentu, u elji da favorizuju domae cigarete, dok drave koje iskljuivo uvoze duvanske preraevine (Danska, Irska, VB) daju prednost akcizi po specifinoj stopi. Posebne minimalne stope predviene su za cigare, cigarilose i duvan za lulu, a odgovarajue akcize mogu biti bilo ad valorem, bilo specifine, bilo u kombinaciji;

65

Akcize naftni derivati

- kod naftnih derivata dominiraju specifine stope, zato to bi primjena ad valorem stopa zahtijevala da se one esto mijenjaju toliko esto koliko se mijenjaju cijene derivata na tritu da bi se mogli ostvarivati ciljevi energetske i antiinflatorne politike. I direktivama Evropske zajednice predvieno je da stopa akcize treba da bude specifina, s tim to je za 7 od ukupno 13 tipova naftnih derivata utvren minimalan iznos akcize.

Problem sa specifinim akcizama nastaje u uslovima inflacije. ak i veoma umjeren rast cijena moe dovesti do smanjenja uea specifine akcize u cijeni dobra, pa tako i do pada realnih prihoda od ove vrste poreza. U zemlji, poput BiH, u kojoj je inflacija hronina, a povremeno je poprimala razmjere hiperinflacije, ad valorem porezi uvijek su apsolutno dominirali. Napomenimo, na kraju, da se stavljanje u promet naftnih derivata, i to benzina i dizel goriva, oporezuje i naknadom za korienje puteva. Obveznici naknade za korienje puteva su: 1) pravno lice i preduzetnik koji se bave prometom derivata nafte na malo; 2) preduzee i druga organizacija koji imaju sopstvene benzinske pumpe. Ovi obveznici plaaju naknadu za koliine dizel goriva koje izdaju na sopstvenim benzinskim pumpama (za sopstvenu krajnju potronju), osim za koliine koje se koriste iskljuivo za pogon motornih inskih vozila, kao i plovnih objekata i vozila koji ne uestvuju u javnom saobraaju.

66

Carine i druge uvozne dabine

z Carina predstavlja jednu vrstu poreza na potronju, koji se naplauje kad proizvod (carinska roba u terminologiji carinskog zakona) ulazi na dravnu teritoriju (uvozna carina), kad se prevozi ili prenosi preko dravne teritorije (tranzitna carina), odnosno kad iz nje izlazi (izvozna carina). z Carine nisu nita drugo do na granici drave naplaen porez na potronju.

67

Vrste carina (1)

Ako se kriterijum razlikovanja uzme pravac kretanja robe, carine mogu biti uvozne, izvozne i tranzitne. U praksi su najee uvozne, dok se izvozne carine javljaju rijetko, po pravilu da bi se sprijeio izvoz neke robe koja je deficitarna u zemlji. Tranzitne carine su u savremenom svijetu uglavnom naputene, poto ometaju normalno funkicionisanje meunarodne trgovine.
Kao daleko najznaajnije, prema cilju koji se eli postii, dijele se na: 1) fiskalne carine imaju za iskljuivi cilj obezbjeenje javnih prihoda; 2) ekonomske (zatitne) carine uvode se radi zatite domae proizvodnje i obezbjeenja razvoja odreenih privrednih grana. Ukoliko se ne bi uvela carina, uvoz jeftinije robe sa inostranih trita onemoguio bi prodaju domaih, skupljih proizvoda. S druge strane, ekonomske carine stvaraju ambijent u kojem su pojedine privredne grane prezasiene, to se moe veoma nepovoljno odraziti na njihovu konkurentnost; 3) prohibitivne carine idu korak dalje od zatitnih carina; njihov je cilj da potpuno onemogue uvoz robe. Stopa prohibitivnih carina je obino vrlo visoka, te je zbog toga cijena robe iz uvoza znatno vea od cijene domaih proizvoda, to praktino zaustavlja dalji uvoz; 4) antidampike carine imaju za cilj da zatite domau proizvodnju od niskih cijena uvezene robe (cijene koje su nie od uobiajenih na tritu tzv. dampinke cijene), preko kojih inostrani proizvoai ele da ostvare prodor na domae trite i, eventualno, na njemu uspostave svoj monopol. Da bi se pariralo dampinkim cijenama, poveavaju se carine na uvezenu robu sve do nivoa kada se gubi razlika izmeu cijene uvezene robe i cijene iste ili sline robe domae proizvodnje; i 5) retorzivne carine predstavljaju protivmjeru koju preduzima jedna drava kao odgovor na visoke carine koje je prema njenim proizvodima uvela druga drava.

68

Vrste carina (2)

z Prema nainu utvrivanja carinske osnovice, carine se dijele na specifine i ad valorem. Specifine carine se utvruju prema odreenim mjernim jedinicama (prema broju komada, teini, zapremini); kod ad valorem carina osnovica se iskazuje kao vrijednost carinske robe, u novanim jedinicama, a carinska stopa data je u procentu u odnosu na tu vrijednost.

U veini savremenih drava dominiraju ad valorem carine.

69

Vrste carina (3)

z Prema nainu uvoenja razlikuju se autonomne i ugovorne carine. Autonomne su one carine koje, na osnovu svog fiskalnog suvereniteta, uvodi drava, koja ih, isto tako, moe sama ukidati ili mijenjati. Ugovorne carine uvode se na osnovu ugovora izmeu dvije drave ili izmeu vie drava.

70

Vrste carina (4)

z Prema porijeklu robe razlikuju se jedinstvene, diferencijalne i preferencijalne. Kod jedinstvenih carina primjenjuje se jedinstvena carinska tarifa, nezavisno od toga iz koje zemlje se roba uvozi. Diferencijalne carine postoje u sluajevima razliitog carinskog tretmana uvezene robe, u zavisnosti od porijekla carinske robe. Kod preferencijalnih carina drava smanjuje carinsku stopu za proizvode koje uvozi iz odreene drave (sa kojom ima dobre ekonomske i politike odnose).

71

Takse
z Taksa predstavlja instrument dabinskih (fiskalnih) prihoda kojim drava od fizikog ili pravnog lica prinudno uzima novana sredstva, kao cijenu za konkretnu uslugu koju mu pruaju njeni organi. Takse se naplauju ne da pokriju opte dravne rashode, nego da poslue da se podmire trokovi prouzrokovani radnjom javnih organa prilikom pruanja konkretnih usluga zainteresovanoj strani.

Usluga koja se prua taksenom obvezniku moe biti odreena radnja javnog organa (izdavanje putne isprave, ovjera potpisa, donoenje sudske odluke), ali se moe sastojati i u posebnoj privilegiji koju obveznik dobija (pravo na obavljanje neke profesije, pravo na lov i ribolov, pravo na isticanje firme). U ovom drugom sluaju, razgranienje prema porezu na upotrebu dobara ili dozvolu da se upotrebljavaju dobra ili obavljaju djelatnosti sprovodi se na osnovu okolnosti da li je plaeni iznos u srazmjeri sa trokovima usluge dravnog organa (tada je u pitanju taksa) ili je iznos dabine znatno vei od tih trokova (tada je u pitanju porez). Kod utvrivanja visine takse treba povesti rauna o gornjem limitu ukupnom iznosu rashoda uinjenih na slubu koja obezbjeuje uslugu; ako bi se taj maksimum preao, taksa bi se pretvorila u porez.

72

Naknada
z Naknada je javni prihod slian taksi, jer se, kao i taksa, uvodi na osnovu dravnog imperiuma, a plaa se kao cijena za korienje dobara od opteg interesa (voda, uma, puteva, zemljita, prirodnog ljekovitog faktora i rudnog blaga). Dok se za plaenu taksu dobija neka usluga od dravnog organa, naknada je zakonom utvrena cijena korienja nekog dobra od opteg interesa. Pri tom se ne radi o cijeni koja se odreuje na tritu, nego o tzv. administrativnoj cijeni, koju autoritativno utvruju dravni organi.
Takse su, po pravilu, budetski prihodi, a naknade se esto dijele izmeu budeta i fondova organizacija kojim je zakonom povjereno vrenje javnih ovlaenja u ovim oblastima. Obzirom na izraene slinosti, takse i naknade mogu se nazvati taksama u irem smislu.

73

Literatura koja se preporuuje:

1. Nauka o porezima i poresko pravo, Popovi Dejan, Institut otvoreno drutvo/Institut za ustavnu i zakonsku politiku, Budapest, Maarska, 1997. 2. Poreski menadment, Rakovi Milena, Pravni fakultet, Banjaluka 2007. 3. Finansije teorija i praksa, Bjelica Vojin, Raievi Boidar, Babi Blagoje, Radmilovi Stanko, Radii Marko, Stylos, Novi Sad, 2001. 4. Fiskalne finansije, Konjhodi Halid, anti eljko, Logos, Split, 2003. 5. Poresko i budetsko pravo Rakovi Milena, Pravni fakultet, Banjaluka, 2001. 6. Javne finansije, Barbara Jeli, Informator 7. Finansije i finansijsko pravo, Dautbai Ismet, Univerzitetska knjiga, Sarajevo 2001. 8. Finansije i finansijsko pravo, Aleksi Danilo, Paovi-Jekni Gordana, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, 2001.

74

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

doc. dr Radenka Grgi

SADRAJ PREDMETA
z TEORIJA POREZA

z POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA

zPORESKI SISTEM EU
z PORESKI SISTEM BiH z POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ z PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO z PORESKA EVAZIJA

U ovom poglavlju bie obraene slijedee teme: Istorijat nastanka Evropske Unije Drave lanice, institucije EU, poreska regulativa Politika poreske harmonizacije, prednosti i nedostaci. Poreska optereenja u dravama lanicama u odnosu na BDP. Struktura poreskog optereenja po vrsti, direktni porezi, indirektni porezi, socijalna davanja. Poreske stope u dravama EU, PDV, lini prihodi, porez na dobit. Poreski sistemi Austrije i eke Republike Trendovi oporezivanja u EU.

PORESKI SISTEM EU

Iako pod pojmom Evropska Unija danas podrazumijevamo jedinstveni ekonomski prostor, a donekle i jedinstveni politiki prostor, implementacija poreskih principa u dravama lanicama nije jedinstvena. Naime, u pogledu poreskog zakonodavstva svaka drava lanica zadrala je punu suverenost. Poresko zakonodavstvo u EU je oblast u kojem nije ni izbliza postignut stepen jedinstva izmeu drava lanica, kao to je to postignuto u politikoj sferi. Naime, ve od 2005. godine lanice EU ostvaruju vee jedinstvo u politikim, pa i vojnim akcijama u globalnim dogaanjima, dok je u fiskalnoj sferi harmonizacija na nivou na kojem je harmonizacija spoljnih politika bila u 80-tim godinama. Prijedlogom ustava EU pokualo se poresku sferu dovesti na nivo harmonizacije koja postoji u politikoj sferi, meutim neuspjeh referenduma o ustavu u Irskoj odgodio je harmonizaciju poreskih politika na neodreeno vrijeme. Imajui u vidu navedeno moe se zakljuiti da se drave lake odriu dijela suverenosti u politikoj, nego to su to spremne da uine u fiskalnoj sferi.

Istorijat Evropske Unije

z Evropska zajednica za ugalj i elik 1950. z Rimski sporazum 1956. i nastanak Evropske Ekonomske zajednice (EEZ) z Pristupanje Danske, Velike Britanije i Irske 1973. z Sporazum u Mastrihtu 1992. i nastanak Evropske Unije z Proirenje pristupanjem Grke (1981.), panije i Portugala (1986.) z Pristupanje Austrije, Finske i vedske z Pristupanje drava biveg sovjetskog bloka

Definisati Evropsku Uniju kao dravnu strukturu nije jednostavno. EU nije ni federacija kao to su to SAD, ni konfederacija, niti je udruenje suverenih drava kao to su to Ujedinjene nacije. Opisno, moe se rei da je Evropska unija grupa suverenih drava koje su dijelove svog politikog, ekonomskog i fiskalnog suvereniteta stavile u zajedniku korpu koju ine zajednike institucije. Poeci Evropske unije seu u 1950. godinu kada je Francuska pokrenula inicijativu za formiranje Evropske zajednice za ugalj i elik. Inicijativu je dao francuski ministar spoljnih poslova Robert Schuman dokumentom objavljenim 9. maja 1950. koji je poznat kao Shuman Declaration. Sporazum o formiranju zajednice potpisan je u Parizu 1951. godine izmeu Francuske, zapadne Njemake, Italije, Belgije, Luksemburga i Holandije. Politiki cilj formiranja zajednice je bio stvaranje uslova koji bi onemoguili eventualne budue ratove izmeu Francuske i Njemake. Ekonomska osnova zajednice bila je stvaranje zajednikog trita za ugalj i elik. Evropska zajednica za ugalj i elik bila je prva nadnacionalna organizacija na evropskom tlu. Zajednica je prvo meunarodno priznanje dobila od SAD (koje su imale znaajan ekonomski interes u kontroli svjetske proizvodnje uglja i elika). 1957. godine svih est drava potpisnika Parikog sporazuma u Rimu je potpisalo novi sporazum kojim je stvorena Evropska Ekonomska Zajednica. Rimski sporazum ustanovio je zajedniko trite drava potpisnica i proirio je zajednitvo sa ekonomske sfere na politiku. Sporazumom potpisanim u Mastrihtu 1. novembra 1993. godine formirana je Evropska unija, ime drave lanice osim ekonomskog zajednitva stvaraju politiku zajednicu drava lanica. 1973. godine Evropskoj ekonomskoj zajednici pridruuju se Danska, Irska i Velika Britanija. 1981. godine Grka postaje deseti lan Zajednice, a pet godina kasnije (1987.) Zajednici se pridruuju panija i Portugal. Devedesetih godina Evropskoj uniji pristupaju Austrija, Finska i vedska, te u slijedeem talasu drave nastale raspadom sovjetskog bloka i to eka, Estonija, Latvija, Maarska, Litvanija, Poljska, Slovaka i Slovenija. 1. januara 2007. godine Uniji pristupaju Rumunija i Bugarska.

Evropska Unija drave lanice

Danas Evropsku Uniju ini 27 drava: Austrija, Belgija, Bugarska, eka, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Grka, Holandija, Irska, Italija, Latvija, Litvanija, Luksemburg, Kipar, Maarska, Malta, Njemaka, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovaka, Slovenija, panija, vedska i Velika Britanija. U terminologiji esto se koristi izraz EU15 koji podrazumjeva 15 starih lanica koje su sainjavale Uniju prije proirenja dravama biveg sovjetskog bloka. Termin EU27 podrazumijeva svih 27 lanica, nakon pristupanja Bugarske i Rumunije. Status kandidata za pristupanje Uniji imaju Turska, Makedonija i Hrvatska, a predkandidatski status imaju Bosna i Hercegovina, Srbija i Albanija.

Evropska Unija - institucije

z Politike institucije - Savjet Evrope - Evropski parlament - Evropska komisija z Ostale institucije - Evropski sud pravde - Revizorski sud - Evropska investiciona banka - Evropski ekonomski i socijalni komitet - Evropska centralna banka - Ombudsman

Savjet Evrope je predstavniko tijelo koje ine predstavnici drava lanica. Odluke se donose konsenzusom. Evropski parlament ine delegati izabrani od strane graana drava lanica na direktnim izborima koji se istovremeno odravaju u svim dravama lanicama. Odluke se donose veinom glasova Oba navedena tijela imaju zakonodavnu nadlenost i za veinu zakona potrebna je saglasnost oba doma (kako Parlamenta, tako i Savjeta) Evropska komisija je izvrno tijelo Parlamenta i sastoji se 27 lanova (po jedan iz svake drave lanice). U terminologiji parlamentarne demokratije komisija ima slinu ulogu kao i vlada u nekoj dravi. Predstavnika tijela donose nekoliko vrsta propisa. Savjet i Parlament donose zakone koji su obavezni za direktnu primjenu u svakoj zemlji lanici. Direktive su pravni akti koji se ne primjenjuju direktno, ve svaka drava lanica u odreenom vremenskom roku mora direktive pretoiti u vlastito zakonodavstvo. Odluke su pravni instrumenti usmjereni na pojedine grupe i direktno se sprovode. Evropski sud pravde ini 27 sudija, po jedan iz svake drave. Sud obezbjeuje da se propisi Unije sprovode na isti nain u svim dravama lanicama i rjeava sporove izmeu drava i izmeu zajednikih institucija. Revizorki sud nadzire utroak budetskih sredstava kojim raspolau institucije Unije. Evropska investiciona banka djeluje kao poslovna banka Unije. Preko banke se plasiraju kreditna sredstva kojima se finansiraju projekti u pojedinim dravama lanicama i projekti koje Unija finansirama u dravama kandidatima za lanstvo. Evropski ekonomski i socijalni komitet koordinira socijalna i graanska pitanja u dravama lanicama. Evropska centralna banka je odgovorrna za monetarnu politiku nakon uvoenja EUR, kao jedinstvene valute u dravama lanicama. Ombudsman istrauje i presuuje u pitanjima primjene regulative ljudskih prava u dravama lanicama, kao i u pitanjima funkcionisanja administracije institucija Unije. Finansiranje institucija Unije obezbjeuje se iz doprinosa koje daju drave lanice. Ne postoje porezi koje graani i/ili preduzea plaaju direktno institucijama Unije.

Politika poreske harmonizacije u EU (1)

z Poresko zakonodavstvo je u nadlenosti drava lanica z Poreska harmonizacija se vri putem direktiva i preporuka sa ciljevima: - Stabilizacije poreskih prihoda zemalja lanica i ujednaavanja poreskog optereenja - Nesmetanog funcionisanje jedinstvanog trita EU - Promocije zapoljavanja

Uobiajeno je rei da poreski sistemi drava lanica EU stoje na tri stuba: na direktnim porezima na prihode firmi i graana, na indirektnim porezima na potronju i na socijalnim davanjima. Prosjeno u EU u strukturi ukupnih poreskih davanja svaki od ovih stubova uestvuje priblino sa jednom treinom. U pojedinim zemljama procenti uea pojedinih poreza jo uvijek se znaajno razlikuju. Na primjer, prihodi indirektnih poreza u Belgiji i Holandiji u strukturi ukupnih poreskih prihoda uestvuju sa 30%, a u Bugarskoj i na Kipru sa 50%. Direktni porezi ine manje od 20% poreskih prihoda u Bugarskoj i Rumuniji, a vie od 62% u Danskoj. Socijalni doprinosi predstavljaju samo 2,2% poreskih prihoda u Danskoj, ali prelaze 40% u Njemkoj i ekoj. U kasnim 1990-tim drave lanice EU zapoele su koordinisane aktivnosti na reformama poreskih sistema sa osnovnim ciljem ostvarenja jedinstvenog trita. Jedinstveno trite podrazumijeva ne samo iste uslove za slobodno kretanje roba i kapitala, ve podrazumijeva i slobodno kretanje radne snage. Mehanizmi poreske harmonizacije su: - ujednaavanje poreskih stopa poreza na dodatu vrijednost; - ujednaavanje poreskog optereenja izraenog kao poreska davanja ekonomskih operatora i graana u odnosu na bruto nacionalni dohodak; i - ujednaavanje strukture poreskih objekata. Izmeu drava lanica EU postoje velike razlike u visini stope poreza na dodazu vrijednost. Najnii procenat je u Luksemburgu i Kipru i iznosi 15%, a najvii u Danskoj i vedskoj gdje izosi 25%. U ostalim dravam lanicama ovaj procenat iznosi izmeu 17,5% (Velika Britanija) i 22% ( Poljska, Finska).

Politika poreske harmonizacije u EU (2)

z Poresko zakonodavstvo je u nadlenosti drava lanica z Poreska harmonizacija se vri putem direktiva i preporuka sa ciljevima: - Stabilizacije poreskih prihoda zemalja lanica i ujednaavanja poreskog optereenja - Nesmetanog funcionisanje jedinstvenog trita EU - Promocije zapoljavanja

Program harmonizacije poreskih stopa poreza na dodatu vrijednost predvia ujednaavanje opte poreske stope, ujednaavanje vrsta roba i usluga sa nultom poreskom stopom i ujednaavanje vrsta roba i usluga sa smanjenom poreskom stopom, kao i ujednaavanje visine smanjene poreske stope. Zemlje lanice jo nemaju sporazum o visini opte stope PDV, osim sporazuma da stopa PDV ne moe biti manja od 15% i da bi smanjena stopa trebala biti 5%. Ujednaavanje poreskog optereanja je slijedei sektor poreske harmonizacije u dravama lanicama EU. Prosjeno poresko optereenje svih 27 drava lanica iznosi 39,6% bruto nacionalnog proizvoda. Meutim, poresko optereenje veoma se razlikuje od drave do drave. Najvee poresko optereenje je u vedskoj i Danskoj ( 51,3% i 50,3% respektivno), a najmanje u Rumuniji, Litvaniji i Slovakoj (28%, 28,9% i 29,3% respektivno). Ako se poresko optereenje u dravama lanicama analizira po strukturi poreskih prihoda, u prosjeku jednu treinu poreskih prihoda ine porezi na zarade i druga lina primanja graana, jednu treinu porezi na potronju roba i usluga i jednu treinu porezi na prihod (dobit) preduzea. Jedan od ciljeva poreske harmonizacije je da se ovaj odnos promijeni u korist poveanja uea poreza na potronju, a na raun smanjenja poreza na zarade i poreza na dobit preduzea. Smanjenjem poreza na zarade trebalo bi postii vee zapoljavanje i razvoj radno intenzivnih grana privrede. Smanjenje poreza na dobit treba obezbijediti jedinstveno trite kapitala.

Poreska optereenja u dravama lanicama EU

Podaci o poreskom opereenju iskazani su posrednim poreskim stopama. Posredna poreska stopa (od engleskog Implicit Tax Rate) je termin koji se koristi na makroekonomskom nivou i predstavlja odnos stvarno naplaenog poreza i iznosa podlonog oporezivanju. Razlika izmeu poreske stope i posredne poreske stope bie objanjena na slijedeem primjeru poreza na dobit. Neka je dobit preduzea 150 KM i poreska stopa poreza na dobit 20%. U svim zemljama iznos dobiti koji se uloi u kupovinu osnovnih sredstava ne ulazi u poresku osnovicu i neka je taj iznos za ovaj primjer 50 KM. Iznos poreza na dobit kojeg preduzee treba da plati je (pretpostavka je da je porez stvarno i plaen):

Ip = 0,20 x Osnovica = 0,20 x (150 50) = 0,20 x 100 = = 20 KM

Za ovaj primjer posredna poreska stopa iznosi:

Stvarno plaeni porez / ostvarena ukupna dobit = 20/150 = 13,33%

Struktura poreskog optereenja

Ukupno poresko optereenje:

Ukupno poresko optereenje(%) = 100 x Ukupno naplaeni porezi/BDP

BDP = bruto drutveni proizvod

Poresko optereene ekonomskih operatora i graana u jednoj dravi je ustvari posredna poreska stopa izraena u procentima gdje je:

Poresko optereenje(%)=100xUkupno naplaeni porezi/BDP

Prema podacima za 2005. godinu meu lanicama EU najvee poresko optereenje je u vedskoj (51,3%), a najmanje u Rumuniji (28%). Vidljivo je da je poresko otereenje u dravama lanicama koje su ranije ule u EU vee (Belgija 45,5%, Danska 50,3%, Francuska 44%) nego u novoprimljenim dravama (Litva 28,9%, Slovaka 29,3%, Latvija 29,4%). Ako se poredi prosjek poreskog optreenja u 15 starih drava lanica i 12 novoprimljenih, razlika iznosi oko 10 procenata (36% kod starih i 25,7 kod novoprimljenih). Za 2005. godinu prosjeno poresko optereenje, kada se svih 27 drava lanica uzme zajedno, iznosi 39,9 %. Iz tabele je vidljivo da je poresko optereenje u starim lanicama EU od 1995. godine do 2005. poraslo u prosjeku za 2% do 3% (Belgija sa 43,8% na 45,5%, panija sa 32,7% na 35,6 %). Prosjeno poresko optereenje na potronju, gdje je najvei dio poreskih prihoda iz PDV, iznosi 22,1% i najnie je u Latviji (16,5%), a najvie u Danskoj (33,7%). I kod ove grupe poreza primijetan je porast posredne poreske stope tokom posljednjih deset godina. Poresko optereenje po osnovu poreza na kapital je 27,3% i najvee je u Danskoj (46,5%), a najnie u Estoniji (8,1%).

10

Struktura poreza po vrsti

z Direktni porezi - porezi na zarade i prihode graana - porez na dobit - porezi na kapital i kapitalne dobitke z Indirektni porezi - PDV - akcize - carine z Socijalna davanja

Ne pridravajui se stroge definicije poreza, socijalna davanja e biti uzeta kao dio ukunih poreskih prihoda. Naime, u dravama EU socijalna davanja predstavljaju znaajan dio poreskog optereenja, kako poslodavaca, tako i zaposlenih. Uzeto za svih 27 lanica EU direktni porezi ine 31%, indirektni porezi 39%, a socijalna davanja 30% ukupnih poreskog prihoda (podaci za 2007. godinu). Meutim, ova struktura daleko je od harmonizacije, tako da na primjer u Irskoj direktni porezi ine 40%, indirektni 44%, a socijalna davanja svega 15% ukupnih poreskih prihoda. Iz grafikona na kojem su prikazani podaci za 2003. godinu, vidljivo je da postoje velike razlike izmeu pojedinih lanica unije. U Njemakoj socijalna davanja ine skoro polovinu poreskih prihoda (44%), dok u Irskoj ova davanja ine svega 19,1% ukupnih poreskih prihoda.

11

Struktura poreskih prihoda za 2003. godinu

Uzeto zajedno svih 15 starih lanica unije, svaka vrsta poreza ini priblino jednu treinu poreskig prihoda (direktni porezi 32,2%, indirektni porezi 33,4% i socijalna davanja 34,4%). Prosjeku Unije najblie je Nizozemska sa 36,9%, 29,3% i 33,8% uea socijalnih davanja, direktnih poreza i indirektnih poreza, respektivno.

12

Poreske stope u EU
z z z z z Porez na lina primanja Porez na dobit PDV Porezi na imovinu Doprinosi

Kako u pogledu poreskih optereenja i strukture poreskih prihoda, izmeu drava lanica postoje velike razlike i u pogledu poreskih stopa.

13

Maksimalne poreske stope u EU

U slijedeoj tabeli su date poreske stope za 2005. godinu za nekoliko starih lanica i za nekoliko novoprimljenih. Vidljivo je da su poreske stope poreza na dodatu vrijednost ujednaene (najnia stopa je u Velikoj Britaniji, 17,5%, a najvia u Austriji, Italiji, Maarskoj i Bugarskoj, 20%). Poreske stope na lina primanja su veoma neujednaene i kreu se od 10% u Bugarskoj do 50% u Austriji. Stopa poreza na dobit preduzea takoe je veoma neujednaena i najvia je u Italiji (34%), a najnia u Bugarskoj (10%). Iako su u dravama lanicama EU nominalne poreske stope veoma neujednaene, politikom izuzimanja pojedinih prihoda iz osnovice poreza na lina primanja, posredne poreske stope i poresko optereenje po pojedinim vrstama poreza pokazuju manje razlike. Tako na primjer poresko optereenje (iznos naplaenih poreza u odnosu na bruto nacionalni proizvod) za porez na dobit preduzea u Austriji je 2,4%, a u Bugarskoj 3,6%, iako je nominalna poreska stopa u Austriji znaajno vea nego u Bugarskoj (25% i 10% respektivno). Slino je i kod poreza na dodatu vrijednost za kojeg je poresko optereenje u Austriji 7,7%, a u Bugarskoj 12,5% (nominalne poreske stope su iste i iznose 20% u obje drave). Uopteno govorei moe se rei da je Evropska unija podruje visokih poreza.

14

Poreski sistem Austrije

z Ukupno poresko optereenje meu najviima u EU EU 37,1%, Austrija 41,8% z Porezi na potronu ine 11,7% GDP (EU prosjek 12,4%) z Posredna stopa poreza na zarade zaposlenih (ukljuujui socijalne doprinose) znaajno je vea od prosjeka i iznosi 41,2%, (35% prosjek u EU).

Najvei stepen harmonizacije postignut je u pogledu nominalnih stopa poreza na dodatu vrijednost, koje se kreu uz male izuzetke od 19% do 20%. Ovdje e detaljnije biti dati podaci o poreskom sistemu u dvije drave, Austriji kao relativno staroj lanici unije i ekoj Republici kao relativno novoj lanici. Oporezivanje linih primanja: Nominalna poreska stopa je progresivna i kree se do 50% oporezivog prihoda. Godinji prihod do 3.640 EUR je osloboen poreza, a prihod vei od 50.870 EUR oporezuje se stopom od 50%. U poresku osnovicu ne ulaze primanja po osnovu stipendija za studente, primanja iz javnih fondova za umjetniki, nauni i istraivaki rad i primanja po osnovu socijalne pomoi. Poreska osnovica se moe umanjiti za trokove putovanja na posao (ako na toj relaciji ne postoji javni transport), za trokove obrazovanja i lijeenja, ali samo u sluajevima da takvi trokovi predstavljaju posebno optereenje za poreskog obveznika. Iznos plativog poreza moe biti umanjen za 364 EUR, ako brani drug obveznika ima godinja primanja manja od 2.200 EUR. Oporezivanje dobiti preduzea: Poreska stopa je 25% bez obzira na visinu osnovice. Poreska osnovica se ne umanjuje za iznos reinvestirane dobiti, ali se umanjuje za ulaganja u istraivanje i razvoj. Da bi se sprijeilo umanjenje dobiti, tj. umanjenje poreske osnovice, stope amortizacije su ograniane zakonom. Za nekretnine, na primjer, maksimalna stopa amortizacije je 2% godinje. Pokretna imovina ija pojedinana nabavna vrijednost ne prelazi 400 EUR moe biti otpisana u jednoj poslovnoj godini, tj. ne podlijee amortizaciji kroz vie godina. Porez na dodatu vrijednost: Nominalna poreska stopa je 20%. Umanjena poreska stopa od 10% primjenjuje se na osnovne prehrambene artikle, knjige, tampu, javni prevoz i iznajmljivanje nepokretnosti. Doprinosi: Doprinosi, koji pokrivaju zdravstveno osiguranje, penziono osiguranje, invalidnine i naknade nezaposlenim se plaaju na zarade zaposlenih i plaaju ih i poslodavac i zaposleni. Nominalne stope su 35% na neto zaradu na teret poslodavca i 12,5% na teret zaposlenog. Maksimalna osnovica za doprinose je 40.600 EUR na godinjem nivou.

15

Poreski sistem eke

z Ukupno poresko optereenje u prosjeku Unije, EU 37,1%, eka 36,3% z Porezi na potronju ine 10,7% GDP (EU prosjek 12,4%) z Posredna stopa poreza na zarade zaposlenih (ukljuujui socijalne doprinose) znaajno je vea od prosjeka i iznosi 41,0% (35% prosjek u EU).

eka Republika postala je punopravni lan EU 1.5.2004. godine, ali je ve od 1997. godine zapoela sa poreskim reformama koje su imale za cilj harmonizaciju poreskog zakonodavstva sa dravama lanicama. Oporezivanje linih primanja: Nominalna poreska stopa je linearna i iznosi 15% oporezivog prihoda. Porez na zarade zaposlenih obustavlja od zarade i plaa poslodavac. Ukoliko su primanja pojedinca iskljuivo od plate, ne podnosi se godinja prijava poreza, ali se prijava podnosi za primanja koja nisu iz radnog odnosa. Porez se plaa na sva primanja bez obzira da li su ostvarena u zemlji ili u inostranstvu. Od oporezivanja su izuzeta primanja u naturi do iznosa 2.000 CZK, kamate na stambene kredite, osnovni lini odbitak od 34.920 CZK, na svako izdraavano dijete 21.600 CZK i dodatnih 19.884 CZK ako brani drug ima primanja manja od 34.920 CZK. Oporezivanje dobiti preduzea: Od januara 2008. godine poreska stopa je 21%. Zakonom su odreeni trokovi preduzea koji se priznaju u poreskom bilansu, ali do odreenih granica. Na primjer, trokovi slubenih putovanja, reprezentacije i sl. limitirani su. Sa stanovita poreza ne priznaju se trokovi kamata u kreditnim odnosima izmeu povezanih lica. Gubici prethodnog perioda mogu se u poreskom bilansu razgraniiti na pet godina. Porez na dodatu vrijednost: Nominalna poreska stopa je 19%. Umanjena poreska stopa od 5% primjenjuje se na osnovne prehrambene artikle. Doprinosi: Doprinosi se plaaju na zarade zaposlenih i plaaju ih i poslodavac i uposlenik. Nominalne stope su 21% na neto zaradu na teret poslodavca i 17% na teret uposlenika.

16

Trendovi oporezivanja u EU (1)

z Ciljevi ujednaavanja poreskih sistema u dravama lanicama: - poveanje zaposlenosti smanjenjem stopa direktnih poreza na zarade, - proirenje objekata oporezivanja sa ciljem ostvarenja istih poreskih prihoda uz manje poreske stope, - poveanje udjela indirektnih poreza i ostalih poreza na potronju u ukupnim poreskim prihodima, - ujednaavanje poreskih stopa na dobit preduzea kako bi se stimulisalo nesmetano kretanje kapitala unutar EU.

Iako su aktivnosti ujednaavanja poreskog zakonodavstva u dravama lanicama EU intenzivirane jo od 1987. godine, iz iznesenih podataka vidljivo je da su poreski sistemi daleko od potpune harmonizacije. U dokaz te injenice dovoljno je navesti da je za 2005. godinu poresko optereenje (odnos ukupnih poreskih prihoda i bruto nacionalnog proizvoda) u vedskoj iznosilo 51,3%, a u Rumuniji svega 28%. Razlozi takvom stanju mogu se nai u injenici da se iz poreskih prihoda najveim dijelom finansira javna potronja u svakoj dravi lanici, te da ovaj faktor predstavlja znaajan faktor suvereniteta svake drave. Dalje, proirenje Unije sa 15 na 27 lanica dodatno je poremetilo ve postignuti nivo harmonizacije, ne samo radi toga to nove lanice ulaze u Uniju sa neharmonizovanim poreskim zakonodavstvom, ve i radi toga to teret pristupnih fondova, iz kojih se finansiraju razvojni projekti novih lanica, snose stare lanice, naravno iz vlastitih prihoda. Ovim stare lanice dio svojih poreskih prihoda troe na javnu potronju novoprimljenih lanica. Smanjenje stopa direktnih poreza na zarade: Smanjenje poreza na zarade stimulie zapoljavanje u radno intenzivnim djelatnostima, smanjuje socijalna davanja nezaposlenim, ali poveava osnovu iz koje se plaaju socijalni doprinosi i na kraju smanjuje drutvene tenzije koje su kulminirale nemirima u nekim od starih drava lanica (Francuska, na primjer). S druge strane, harmonizacija oprezivanja zarada je uslov ostvarenja jednog od principa Unije, a to je slobodno kretanje radne snage izmeu drava lanica.

17

Trendovi oporezivanja u EU (2)

z Ciljevi ujednaavanja poreskih sistema u dravama lanicama: - poveanje zaposlenosti smanjenjem stopa direktnih poreza na zarade, - proirenje objekata oporezivanja sa ciljem ostvarenja istih poreskih prihoda uz manje poreske stope, - poveanje udjela indirektnih poreza i ostalih poreza na potronju u ukupnim poreskim prihodima, - ujednaavanje poreskih stopa na dobit preduzea kako bi se stimulisalo nesmetano kretanje kapitala unutar EU.

Proirenje objekata oporezivanja: Proirenje objekata oporezivanja, poto u apsolutnom iznosu poveava poresku osnovu, rezultira manjim poreskim stopama (ukoliko se ostaje pri istom iznosu ukupnih poreskih prihoda). Proirenje poreske osnove odvija se u dva pravca: smanjenjem broja izuzea iz poreske osnovice i uvoenjem novih objekata oporezivanja. Tipian primjer novih objekata oporezivanja su porezi koji se uvode u svrhu destimulisanja zagaenja okoline, u svakodnevnoj terminologiji poznati kao ekoloki porezi. Osim poveanja poreskih prihoda, dopunski efekat ovih poreza je pozitivan uticaj na zdravstveno stanje stanovnitva. Na primjer, oporezivanje automobila treba da se zasniva, ne samo na potronji goriva (snazi motora) ve i na visini emisije tetnih izduvnih gasova. Poreskom politikom destimulie se upotreba goriva fosilnog porijekla, a stimuliu goriva biljnog porijekla. Energenti zasnovani na derivatima nafte se oporezuju po sadraju sumpora i po emisiji CO2 u atmosferu. U 2005. godini, raunato za svih 25 zemalja lanica, ekoloki porezi inili su 2,8% ukupnih poreskih prihoda.

18

Trendovi oporezivanja u EU (3)

z Ciljevi ujednaavanja poreskih sistema u dravama lanicama: - poveanje zaposlenosti smanjenjem stopa direktnih poreza na zarade, - proirenje objekata oporezivanja sa ciljem ostvarenja istih poreskih prihoda uz manje poreske stope, - poveanje udjela indirektnih poreza i ostalih poreza na potronju u ukupnim poreskim prihodima, - ujednaavanje poreskih stopa na dobit preduzea kako bi se stimulisalo nesmetano kretanje kapitala unutar EU.

Poveanje udjela poreza na potronju: Opti trend smanjenja udjela poreza na line prihode graana kompenzuje se poveanjem udjela poreza na potronju, od kojih najvei udio se odnosi na indirektne poreze. Naime, oporezivanje linih prihoda graana ima nedostatak da se poreskom politikom ne moe usmjeravati troenje ostvarenih prihoda u drutveno poeljne sektore. (U principu moe, ali samo izuzimanjem odreenih trokova iz poreske osnovice, ali u tom sluaju drava ostaje bez dijela poreskog prihoda). Ovo je posebno izraen efekat u novoprimljenim lanicama Unije. Posmatrano za 25 lanica (bez Bugarske i Rumunije) posredna stopa poreza na potronju 2001. godine iznosila je 20,8%, a 2005. godine 22%. U obzir su uzeti PDV i akcize. Drugi pozitivan efekat ovakve poreske politike je da drava kroz politiku oporezivanja potronje moe uticati na potroake navike graana usmjeravajui potronju na ekoloki iste proizvode, na prehrambene proizvode proizvedene po standardima zdrave hrane i na kraju stimuliui troenje dijela prihoda na kupovinu akcija (dakle, u investicije), a ne u potroake proizvode. U segmentu oporezivanja potronje postignut je najvei stepen harmonizacije poreskog zakonodavstva. Harmonizacijom oporezivanja potronje postie se jedan od makroekonomskih ciljeva Unije, a to je jedinstveno trite roba.

19

Trendovi oporezivanja u EU (4)

z Ciljevi ujednaavanja poreskih sistema u dravama lanicama: - poveanje zaposlenosti smanjenjem stopa direktnih poreza na zarade, - proirenje objekata oporezivanja sa ciljem ostvarenja istih poreskih prihoda uz manje poreske stope, - poveanje udjela indirektnih poreza i ostalih poreza na potronju u ukupnim poreskim prihodima, - ujednaavanje poreskih stopa na dobit preduzea kako bi se stimulisalo nesmetano kretanje kapitala unutar EU.

Prijedlogom ustava Evropske unije pored ostalih ciljeva (politikih i ekonomskih) predvieno je da Unija bude jedno i jedinstveno trite rada, roba i kapitala. Jedna od poluga stvaranja jedinstvenog trita kapitala je poreska politika u oblasti oporezivanja dobiti preduzea. Ranije je pokazano da je u ovom segmentu poresko zakonodavstvo zamalja lanica veoma neujednaeno, kako po visini nominalnih poreskih stopa poreza na dobit, tako i u pogledu izuzimanja iz poreske osnovice. Politika poreske harmonizacije predvia, osim ujednaavanja nominalnih poreskih stopa u dravama lanicama i smanjenje poreskog optereenja po ovom osnovu. U ovom segmentu oporezivanja razlike izmeu drava lanica su najvee. U 2007. godini nominalne poreske stope poreza na dobit iznosile su 10% u Bugarskoj i Kipru, 25% u Austriji i Danskoj i ak 35% na Malti. Nie poreske stope su tipine za nove lanice. Naime, u cilju privlaenja stranih ulaganja nove lanice propisuju niske stope poreza na dobit, to je dalo znaajne efekte u ekoj Republici, Poljskoj, Slovakoj, Latviji i Litvaniji. Trend oporezivanja dobiti u Uniji pokazuje pad prosjene poreske stope. Tako je prosjek za 15 starih lanica iznosio 35,3% u 2000. godini, a 27,7% u 2007. godini.

20

Zavrne napomene
z U Evropskoj Uniji poreska politika zauzima centralno mjesto u ekonomskoj politici. z Drave Unije su i dalje podruje visokog poreskog optereenja. z Drave zapadnog Balkana, za koje se oekuje prijem u lanstvo EU u slijedeem ciklusu proirenja, mogu oekivati poveanje poreskog optereenja u svakom segmentu, kako poreza na lina primanja, tako poreza na potronju i poreza na dobit preduzea.

1.

21

Literatura koja se preporuuje:

1. 2. 3. 4. 4. 5. 6. PORESKI SISTEMI ZEMALJA U TRANZICIJI, Aleksandar Stojanovi, Revicon, Sarajevo 2007. History of the European Union http:/en.wikipedia.org./wiki/History_of_the_European_ Union TAX SYSTEMS IN EUROPEAN UNION COUNTRIES, Isabelel Joumard, OECD Economics Department Working Papers No. 301 TAX POLICY AND EUROPEAN UNION GOVERNANCE, Gareth D. Myles, University of Exeter and Institute for Fiscal Studies, UK TAXATION TRENDS IN THE EUROPEAN UNION, Eurostat Statistical Books, European Commission

22

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

PORESKI SISTEM BIH

SADRAJ PREDMETA
z TEORIJA POREZA z POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA z PORESKI SISTEM EU

zPORESKI SISTEM BiH

z POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ z PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO z PORESKA EVAZIJA

PORESKI SISTEM BiH

Teme koje se obrauju: 1. Raspodjela poreskih nadlenosti u Bosni i Herzegovini 2. Zakonodavna nadlenost 3. Zakonodavna nadlenost zajednikih institucija 4. Zakonska regulativa iz poreskih nadlenosti entiteta 5. Harmonizacija poreskih zakona u BiH

Raspodjela poreskih nadlenosti u BiH

z Po ustavu BiH iz fiskalne oblasti u nadlenosti institucija BiH (lan III, taka 1) su: - carinska politika - monetarna politika z Finansiranje institucija BiH vri se iz budeta entiteta (lan VI, taka 3 i to 2/3 Federacija BiH, 1/3 RS)

Dejtonskim ustavom BiH nije izriito odreeno u ijoj je nadlenosti poreska politika i poresko zakonodavstvo, iz ega proizilazi da su te funkcije u nadlenosti entiteta. lanom III, taka 5 (b) odreeno je da entiteti mogu dogovorom prenijeti dio svojih nadlenosti na institucije Bosne i Hercegovine. Do 2005. godine nije postojalo nikakvo poresko zakonodavstvo na nivou drave BiH, ali je te godine dogovorom entiteta jedinstvenim zakonom umjesto poreza na promet uveden porez na dodatu vrijednost, ija je primjena poela 1.1.2006. godine. Meutim, iako je zakonom o porezu na dodatu vrijednost uvedena jedinstvena poreska stopa i jedinstvena institucija za prikupljanje poreza (Uprava za indirektno oporezivanje) porez na dodatu vrijednost ne predstavlja izvorni budetski prihod drave BiH, ve predstavlja budetski prihod entiteta i distrikta Brko. Naime, porez na dodatu vrijednost uplauje se na jedinstvani raun UIO, ali se automatski dijeli po unaprijed dogovorenom kljuu i uplauje na raune budeta Republike Srpske, Federacije BiH i Distrikta Brko. Klju raspodjele nije fiksan i kree se oko 65,5% za FBiH, 31% za RS i 3,5% za Distrikt Brko.

Zakonodavna nadlenost u BiH

z Zakonodavna nadlenost: - Porez na dodatu vrijednost, akcize i carine u nadlenosti zajednikih institucija BiH - Direktni porezi u nadlenosti entiteta

Zakonodavna nadlenost entiteta u oblasti poreza proizilazi iz entitetskih ustava. Ustavom Republike Srpske lanom 68 taka (7) odreeno je da Republika ureuje i osigurava bankarski i poreski sistem. Zakonodavna nadlenost zajednikih institucija za donoenje carinskih zakona i indirektnih poreza proizala je iz dogovora entiteta da te nadlenosti prenesu na zajednike institucije. Republika Srpska je tu nadlenost prenijela na zajednike institucije Amandmanom LVIII na Ustav Republike Srpske. Tim amandmanom preneena je nadlenost u oblasti monetarne, devizne i carinske politike.

Zakonodavna nadlenost zajednikih institucija

z Zakonodavna nadlenost: - Porez na dodatu vrijednost, akcize i carine u nadlenosti zajednikih institucija BiH - Direktni porezi u nadlenosti entiteta

Na nivou BiH usvojeni su zakoni kojima je regulisano prikupljanje poreza na dodatu vrijednost, akciza i carina. Na snazi su slijedei zakoni: Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja u BiH Zakon o Upravi za indirektno oporezivanje Zakon o carinskoj politici BiH Zakon o carinskoj tarifi BiH Zakon o porezu na dodatu vrijednost Zakon o akcizama Pored navednih zakona usvojen je veliki broj podzakonskih akata i provedbenih propisa koji su neophodni za sprovoenje zakona.

Zakonska regulativa iz poreskih nadlenosti entiteta

z Zakonodavna nadlenost: - Porez na dodatu vrijednost, akcize i carine u nadlenosti zajednikih institucija BiH - Direktni porezi u nadlenosti entiteta

Zakonodavna nadlenost Republike Srpske i Federacije BiH je u oblasti direktnih poreza. Nakon donoenja arbitrane odluke za Brko, kojom je Brko postalo distrikt, u pogledu poreske nadlenosti Distrikt Brko praktino ima status treeg entiteta. Doprinosi na zarade zaposlenih takoe su u nadlenosti entiteta. Treba napomenuti da u Federaciji Bosne i Hercegovine zakonodavnu nadlenost u poreskoj oblasti imaju i kantoni. Na primjer u Federaciji BiH porez na promet nepokretnosti je u nadlenosti i predstavlja izvorni prihod kantona (upanija). Osnovni porezi koji su u zakonodavnoj nadlenosti entiteta i Distrikta su: 1. Porez na line prihode graana 2. Porez na dobit preduzea 3. Porez na promet nepokretnosti 4. Porezi na imovinu 5. Porezi na igre na sreu 6. Posebne takse na promet odreenih roba

Harmonizacija poreskih zakona u BiH

Poreske stope direktnih poreza razlikuju se izmeu entiteta Poreske olakice i poreska oslobaanja se razlikuju Postoji dvostruko oporezivanje

Izmeu entiteta i Distrikta postoje znaajne razlike kako u visini poreskih stopa, tako i u pogledu poreskih olakica i oslobaanja. Iz takve situacije proizilaze dva problema: a) Bosna i Hercegovina u poreskom segmentu ne predstavlja jedinstven ekonomski prostor; b) Ionako maleno trite dodatno se smanjuje, jer postoje prepreke poslovanju privrednih subjekata na cijeloj teritoriji drave. Na primjer stopa poreza na dobit u Republici Srpskoj je 10%, a u Federaciji BiH je 30%. Stopa poreza na lina primanja u RS je 10% ili 15%, zavisno od visini poreske osnovice, a u Federaciji je 15% (u Federaciji je usvojen novi zakon o porezu na dohodak po kojem e poreska stopa biti 10%, a primjenjivae se od 1.1.2009. godine). Izmeu entiteta postoji i problem dvostrukog oporezivanja. Na primjer, poslovni subjekt registrovan u Federaciji BiH koje obavlja poslovnu djelatnost u Republici Srpskoj plaa porez na dobit u RS, poto u RS obavlja poslovnu djelatnost. Taj plaeni porez ne moe biti iskorien kao poreski kredit prilikom podnoenja godinje preske prijave poreza na dobit privrednih drutava u Federaciji BiH. Dodatni problem koji uruava jedinstvenost ekonomskog prostora BiH je neujednaenost poreskih stopa i poreske prakse izmeu kantona (upanija) u Federaciji BiH.

PORESKI SISTEM BiH Literatura

Preporuena literatura 1. Ustav Bosne i Hercegovine 2. Ustav Republike Srpske 3. Korisni web linkovi:

http://www.zakonibih.com/pvodic/pvodic.html http://seminarskirad.com/bosna/prikaz.php?id=5102 http://www.bhdani.com/arhiva/141/t416a.htm

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ

SADRAJ PREDMETA
z TEORIJA POREZA z POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA z PORESKI SISTEM EU z PORESKI SISTEM BiH

zPOREZI U REPUBLICI SRPSKOJ

z PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO z PORESKA EVAZIJA

POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ

Direktni porezi u RS

Porez na dohodak Porez na dobit preduzea Porezi na imovinu Porez na igre na sreu Posebne republike takse na promet

Direktni porezi u Republici Srpskoj regulisani su slijedeim zakonima: 1. Zakon o porezu na dohodak 2. Zakon o porezu na dobit 3. Zakon o porezima na imovinu 4. Zakon o porezima na igre na sreu i zabavne igre 5. Zakon o posebnim republikim taksama 6. Zakon o Poreskoj upravi

POREZ NA DOHODAK

Porez na dohodak -predmet oporezivanja

Predmet oporezivanja je dohodak fizikih lica ostvaren po osnovu - linih primanja - prihoda od samostalne djelatnosti - prihoda od autorskih prava - prihoda od kapitala - kapitalnih dobitaka

Oporezivi dohodak fizikog lica ini zbir svih neto prihoda koje fiziko lice ostvari tokom poreske godine. Poreska godina u Republici Srpskoj je kalendarska godina od 1.1. tekue godine do 31.12. tekue godine. Dohodak koji je predmet oporezivanja je dohodak primljen u gotovom novcu, uslugama ili stvarima. U sluaju da je dohodak ostvaren u obliku usluga ili stvari iznos koji je predmet oporezivanja je jednak trinoj vrijednosti u momentu primanja usluge ili stvari. Prihodi koje moe ostvariti fiziko lice ne ograniavaju se na gore navedene prihode, ali po zakonu o porezu na dohodak oporezuju se samo ti prihodi. Drugi prihodi, kao to su prihodi od igara na sreu, prihodi od naslijea i pokloni, oporezuju se posebnim zakonima..

Porez na dohodak - poreske stope

Poreska stopa je progresivna i iznosi: - 0% za godinji dohodak manji od 12 najniih plata u RS utvrenih kolektivnim ugovorom - 10% na iznos preko 12 najniih plata - 15% na iznos iznad 4 prosjene godinje plate u RS

Za poresku 2007. godinu granini iznos izmeu dohotka oporezivog viom i niom poreskom stopom je bio 25.008 KM. Ovaj iznos je promjenljiv i kree se u skladu sa promjenom prosjenih zarada u RS. Neoporezivi iznos (iznos na koji se primjenjuje nulta poreska stopa) takoe je podloan promjenama i mijenja se u skladu sa odlukom o visini najnie plate koji dogovaraju Vlada RS i Savez sindikata RS. Za poresku 2008. godinu ovaj iznos bio je 2.084 KM.

Porez na dohodak - poreski obveznik

Poreski obveznik je svako fiziko lice koje ostvaruje oporezivi dohodak i to: - rezident Republike Srpske za dohodak ostvaren na teritoriji BiH ili u drugoj dravi - nerezident za dohodak ostvaren u Republici Srpskoj

Rezidentom Republike Srpske smatra se svako fiziko lice koje ima prebivalite ili na teritoriji RS boravi neprekidno ili sa prekidima u poreskoj godini 183 ili vie dana. Rezident je obveznik za ukupan ostvareni dohodak bez obzira da li je dohodak ostvaren na teritoriji RS, teritoriji drugog entiteta, Distrikta Brko ili u inostranstvu. Nerezident je obveznik samo za dohodak ostvaren na teritoriji RS. Gornja definicija obveznika je kombinacija personalnog i teritorijalnog principa. Po personalnom principu oporezuje se dohodak koji lice ostvari bilo gdje, a po teritorijalnom oporezuje se dohodak ostvaren na teritoriji RS bez ozira da li se radi o rezidentu ili nerezidentu. Ovim se ostvaruje irok obuhvat poreskih obveznika. Treba naglasiti da pojam rezidenta nije vezan za dravljanstvo. Status rezidenta u poreskom smislu ima i strani dravljanin koji tokom poreske godine boravi u RS 183 ili vie dana i pri tom ostvaruje dohodak. Rezidentom se smatra i strano lice koje: a) Obavlja poslovnu djelatnost u Republici i po tom osnovu ostvaruje dohodak b) Obavlja linu uslunu djelatnost u Republici c) Ostvaruje prihode od nekretnina u Republici Poreski obveznik je i nerezident, dakle strani dravljanin koji tokom poreske godine boravi u RS krae od 183 dana i pritom ostvaruje dohodak.

Porez na dohodak - poreska osnovica

U osnovicu za obraun poreza ulazi svaki neto prihod koji se pojedinano utvruje za svaku vrstu prihoda

Prihod od svake oporezive djelatnosti se oporezuje posebno, kako je ve propisano za tu vrstu oporezivanja. Na kraju poslovne (tj. poreske godine) poreski obveznik podnosi godinju poresku prijavu u kojoj se sabiraju svi oporezivi prihodi iz razliitih izvora i utvruje (nakon odbijanja poreskih kredita i odbitaka) konana poreska obaveza tog obveznika, a koja odgovara porezu na zbir svih prihoda iz razliitih izvora. Ovim nainom je izbjegnuto nadoporezivanje, jer se jedan prihod oporezuje samo jedanput, uz konano sravnjenje na kraju godine. Poresku osnovicu svakog pojedinanog prihoda ini neto prihod utvren po posebnim pravilima za svaki od tih prihoda. Poresku osnovicu malog preduzetnika ini ukupno ostvaren prihod malog preduzetnika. Poresku osnovicu prihoda fizikog lica, nerezidenta, ini bruto dohodak ostvaren u Republici Srpskoj.

Porez na dohodak - poreska oslobaanja (1)

Poreska oslobaanja odreuju vrste linih primanja koja ne ulaze u oporezivi dohodak fizikog lica Fizika lica osloboena plaanja poreza bez obzira na vrstu primanja

Porez na lina primanja ne plaa se na: a) b) otpremnine kod odlaska u penziju i otputanja s posla vie vrsta naknada koje poslodavac isplauje, a imaju tretman pokria materijalnih trokova (smjetaj na slubenom putu, dnevnice na slubenom putu, troak prevoza na posao, naknade za trokove sahrane, prazniki pokloni) Neoporezivi iznosi naknada limitirani su kolektivnim ugovorom ili posebnim propisima. c) penzije d) primanja po osnovu borako invalidskih prava, djejeg i materinskog dodatka i nezaposlenosti e) stipendije do visine 75% prosjene neto plate u RS f) isplate osiguranja imovine i lica g) naknade za tuu pomo i njegu h) prihode od prodaje imovine koja je koriena u line svrhe i) prihode po osnovu kamata na tednju i po osnovu ulaganja u hartije od vrijednosti

k) premije subvencije i regres primljeni iz budeta RS.

10

Porez na dohodak - poreska oslobaanja (2)

Poreska oslobaanja odreuju vrste linih primanja koja ne ulaze u oporezivi dohodak fizikog lica Fizika lica osloboena plaanja poreza bez obzira na vrstu primanja

Porez na lina primanja ne plaaju: a) b) c) d) e) f) efovi stranih diplomatskih misija i lanovi njihovog domainstva ukoliko nisu rezidenti RS Funkcioneri i strunjaci programa za tehniku pomo Ujedinjenih nacija Zaposleni u stranim diplomatskim misijama ukoliko nisu rezidenti RS Poasni konzuli stranih drava za primanja koja im isplauje strana drava koju predstavljaju Fizika lica ako je takvo oslobaanje predvieno bilateralnim sporazumom strane drave i BiH ili RS Rezidenti i nerezidenti koji su zaposleni u OHR-u

Ovakva poreska oslobaanja proizilaze iz meunarodnih konvencija kojih je potpisnik i Bosna i Hercegovina.

11

Porez na dohodak - umanjenja poreske osnovice

Umanjenje poreske osnovice je pravo poreskog obveznika koje se ostvaruje na kraju poreske godine Umanjenja poreske osnovice su jedna vrsta poreskog podsticaja populacionoj, socijalnoj i stambenoj politici u Republici

Pravo na umanjenje poreske osnovice ostvaruje se iskljuivo na osnovu rjeenja poreskog organa. Umanjenje poreske osnovice ostvaruje po dva osnova: a) b) Po osnovu izdravanja lanova porodice, i Po osnovu lamata plaenih na stambene kredite.

Dozvoljeno umanjenje poreske osnovice po izdravanom lanu porodinog domainstva je 20% od iznosa kojeg ini 12 najniih plata utrvrenih Optim kolektivnim ugovorom. Ako vie lica izdrava jedno lice, pravo na umanjenje pripada svakom od njih u jednakim iznosima, ako se drukije ne dogovore. Zahtjev za umanjenje podnosi se uz godinju poresku prijavu poreza na dohodak. Pravo na umanjenje po osnovu kamate na stambene kredite ostvaruje se na iznos stvarno plaenih kamata u poreskoj godini. Pravo na umanjenje po ovom osnovu ne moe se stei ako obveznik ili lan njegovog domainstva ve ima u vlasnitvu drugu stambenu nekretninu.

12

Porez na dohodak - lina primanja

Linim primanjima smatraju se: - plate koje isplati poslodavac ili u ime poslodavca drugo lice - koristi primljene po osnovu rada (korienje vozila za line upotrebe, smjetaj, hrana koja se koristi besplatno, izmirivanje linih trokova od strane poslodavca, otkazivanje ili oprost dunike obaveze)

Po optoj definiciji lina primanja na koja se plaa porez na dohodak su neto plata i svi novani i nenovani prihodi, naknade i koristi koje poreski obveznik ostvari po bilo kojem osnovu. Definicija linih prihoda u poreskom smislu se zasniva na nekoliko principa: a) Prihodi obveznika se obraunavaju po gotovinskom principu. Tako npr. primljeni avans za posao koji e se tek obaviti smatra se prihodom u momentu kad je obveznik avans primio. Naplaena zaostala primanja takoe se smatraju prihodom u momentu kada su naplaena.

b) Prihodima se smatra sve ono to na direktan ili indirektan nain uveava imovinu obveznika, bilo kao direktno plaanje, bilo kao oprost duga, bilo kao indirektno plaanje treem izvren u ime i za korist obveznika. U oporezive line prihode spadaju i: a) b) c) pokloni koje poslodavac daje zaposlenim, a ija vrijednost prelazi 100 KM; honorari umjetnika, novinara i naunika; i naknade lanovima akcionarskih skuptina, nadzornih i upravnih odbora, steajnim upravnicima i sudijama porotnicima koji nemaju status zaposlenog u sudu.

13

Porez na dohodak - prihodi od samostalne djelatnosti

Prihod od samostalne djelatnosti je prihod koji fiziko lice ostvari samostalnim obavljanjem djelatnosti Prihod od samostalne djelatnosti ine: - prihod iz samostalnog privreivanja - prihod od poljoprivrede i umarstva - prihod od iznajmljivanja stvari

Oporezivi prihod od obavljanja samostalne djelatnosti je prihod koji fiziko lice ostvari nekom od preduzetnikih djelatnosti: a) b) c) d) Samostalnim privreivanjem u registrovanoj radnji (trgovaka, usluna, zanatska, djelatnost advokata, ljekara, stomatologa itd.); Obavljanjem djelatnosti koje se klasifikuju kao poljoprivreda i umarstvo; Iznajmljivanjem stvari i prava (zemljita, poslovnog ili stambenog prostora, transportnih sredstava i drugih pokretnih stvari); Obavljanjem samostalnih zanimanja kao to su kuna radinost i djelatnost lica koja ostvaruju prihode iz autorskih prava.

Preduzetnika djelatnost je svaka privredna djelatnost utvrena Zakonom o klasifikaciji djelatnosti koju fiziko lice obavlja ili organizuje kao proizvodne, uslune ili trgovake aktivnosti namijenjene tritu radi sticanja dobiti. Porez na prihod od samostalne djelatnosti plaa se: a) na neto prihod ostvaren obavljanjem samostalne djelatnosti ili b) na ukupan prihod ostvaren obavljanjem samostalne djelatnosti malog obima (paual).

14

Porez na dohodak - poreska osnovica kod samostalne djelatnosti

Poreska osnovica je razlika izmeu prihoda i rashoda neophodnih za obavljanje djelatnosti Poreska osnovica se utvruje primjenom principa prostog knjigovodstva

15

Porez na dohodak - rashodi koji se mogu odbiti od prihoda samostalne djelatnosti

Rashodi koji se mogu odbiti od prihoda samostalne djelatnosti su plaeni trokovi koji su u potpunosti i direktno povezani sa obavljanjem te djelatnosti

Za razliku od preduzea kojima primljene fakture, bez obzira da li su plaene ili ne, predstavljaju troak poslovanja, kod samostalne djelatnosti stvarno plaene fakture, ukoliko su vezane za obavljanje djelatnosti, predstavljaju troak za koji moe biti umanjena osnovica poreza na dohodak. Ovdje e biti navedene neki od trokova koji se priznaju: a) b) c) d) e) f) g) h) i) a) b) c) Bruto zarade zaposlenih (ukljuujui poreze i doprinose); Trokovi putovanja i korienja automobila, ako su u vezi obavljanja djelatnosti; Trokovi popravke osnovnih sredstava u visini do 5% vrijednosti; Troak amortizacije u visini koje je odreena Zakonom; Trokovi reklame; Kamate na kredite koji su u vezi sa poslovanjem; Zakup imovine u vezi sa poslovanjem, a koja nije u vlasnitvu obveznika; Troak prodate robe; Gubici na robi i materijalu; Plaeni porezi na dogodak u RS; Rashodi za koje ne postoji dokumentacija; Donacije politikim strankama.

Ne priznaju se umanjenja po osnovu (navode se samo neki):

16

Porez na dohodak - status malog preduzetnika

U smislu poreza na dohodak status malog preduzetnika moe ostvariti fiziko lice koje ispunjava slijedee uslove: - da lice obavlja samostalnu djelatnost - da ne zapoljava vie od tri radnika - da godinji prihod od djelatnosti ne prelazi 50.000 KM

Za ostvarenje statusa malog preduzetnika trebaju biti ispunjena sva tri gornja uslova. Status malog preduzetnika ne moe se ostvariti u oblasti finansijskih usluga i organizovanja igara na sreu. Pod ostvarenim prihodom podrazumijeva se prihod ostvaren obavljanjem djelatnosti i koji je naplaen. U to spada: a) b) c) novac primljen u blagajnu; novac primljen na bankovni raun; primljena dobra i usluge.

Prilivi po osnovu kredita i novanih doznaka koje ne proistiu iz obavljanja djelatnosti ne predstavljaju prihode u smislu poreskog cenzusa od 50.000 KM. Godinji porez na dohodak malog preduzetnika (paual) obraunava se po stopi od 2% na ukupno ostvareni prihod, ali iznos poreza ne moe biti manji od 600 KM. Mali preduzetnik plaa porez mjeseno, najkasnije do 10. u mjesecu za prethodni mjesec. Minimalna mjesena uplata je 50 KM.

17

Porez na dohodak - prihodi od autorskih prava

Autorskim djelom smatra se individualno intelektualno ostvarenje, a naroito: - pisana djela (knjige, lanci, kompjuterski programi) - dramska, filmska i muzika djela - djela iz oblasti vajarstva i slikarstva - djela industrijskog oblikovanja

Autorskim djelom u poreskom smislu ne smatraju se: a) b) c) zvanini tekstovi iz oblasti zakonodavstva, uprave i sudstva; struni izvjetaji nastali u vrenju radnih obaveza; prevodi tekstova koji predstavljaju zvanine akte dravnih ili drugih organa.

Poreska osnovica za obraun poreza na prihod od autorskih prava je neto prihod ostvaren od ovih prava, koji se dobije kada se od ukupnog prihoda odbiju trokovi koje je obveznik imao pri ostvarivanju i ouvanju tih prihoda. Trokovi koji se priznaju su zakonom normirani kao procenat od ostvarenog prihoda i ne mogu iznositi vie od: a) b) c) 60% prihoda za vajarska djela, tapiserije, zidno slikarstvo, grafike itd. 50% prihoda za slikarska djela, industrijsko oblikovanje, knjievna djela itd. 40% prihoda za izvoenje estradnih programa, proizvodnju baze podataka, proizvodnju fonograma i videograma itd.

Za prihode od autorskih prava porez se plaa za svaki pojedinano ostvareni prihod i to u momentu isplate.

18

Porez na dohodak - prihodi od kapitala

Prihodi od kapitala u poreskom smislu su prihodi ostvareni izdavanjem u zakup pokretne ili nepokretne imovine Prihodom od kapitala smatraju se i primljene kamate (osim kamate na tedne uloge) i dividende (ako se radi o raspodjeli prethodno ne-oporezovane dobiti

Prihodom od davanja u zakup pokretne i nepokretne imovine smatra se novani iznos ili novani ekvivalent kojeg se zakupac obavezao da plati u poreskoj godini. Ovaj prihod obuhvata: a) b) c) d) periodina plaanja za korienje pokretne ili nepokretne imovine avansna plaanja zakupnine; porez na nepokretnu imovinu koji je platio zakupac; poboljanja na imovini koja izvri zakupac kao vid kompenzacije ili umanjenja zakupnine. 20% zakupnine na ime trokova odravanja pokretne ili nepokretne imovine; trokovi amortizacije, trokovi investicionog i tekueg odravanja, ako su dokumentovani.

Od ostvarenog prihoda mogu se odbiti: a) b)

Poreski obveznik ostvaruje pravo na umanjenje poreske osnovice samo po jednom naprijed navedenom osnovu.

19

Porez na dohodak - kapitalni dobici i gubici (1)

Kapitalni dobitak prilikom prodaje predstavlja pozitivnu razliku izmeu prodajne cijene prava ili imovine i njegove nabavne vrijednosti Kapitalni gubitak je negativna razlika prodajne i nabavne cijene prava ili imovine

Prodajna cijena U smislu Zakona o porezu na dohodak prodajnom cijenom se smatra ugovorena cijena ili trina cijena koju utvruje nadleni poreski organ, ako ocijeni da je prodajna cijena nia od trine. Trina vrijednost znai cijenu po kojoj bi imovina prela iz ruke u ruku izmeu nepovezanog kupca i prodavca kada oba poznaju sve neophodne injenice i nijedan ne mora ni kupiti ni prodati. Ako kupac i prodavac, koji po prirodi imaju suprotne ili suprostavljene interese povodom cijene imovine, odrede obostrano prihvatljivu cijenu imovini bez ikakvih vanjskih prisila ili uticaja, takva cijena se smatra dokazom slobodne trine cijene. Nabavna cijena U smislu Zakona o porezu na dohodak nabavnom cijenom se smatra cijena po kojoj je obveznik stekao pravo ili imovinu koja se prometuje ili cijena koju utvrdi nadleni poreski organ. Ukoliko je obveznik imovinu koju prodaje stekao poklonom ili naslijeem, nabavnom cijenom se smatra trina cijena u godini u kojoj je to pravo ili imovina steeni.

20

Porez na dohodak - kapitalni dobici i gubici (2)

Kapitalni dobitak prilikom prodaje predstavlja pozitivnu razliku izmeu prodajne cijene prava ili imovine i njegove nabavne vrijednosti Kapitalni gubitak je negativna razlika prodajne i nabavne cijene prava ili imovine

Kapitalni gubitak nastaje ukoliko je prodajna cijena manja od prodajne, bez obzira na nain utvrivanja nabavne i prodajne cijene. Kapitalni gubitak ostvaren prodajom jednog prava ili imovine moe se prebiti kapitalnim dobitkom ostvarenim prodajom drugog prava ili imovine u istoj poreskoj godini. Neto kapitalni gubitak se oduzima od prihoda prilikom utvrivanja ukupne poreske osnovice poreskog obveznika. Ukoliko dva poreska obveznika razmjene slinu imovinu na podruju Republike Srpske bez naknade i ukoliko se imovina koristi u poslovne svrhe ne iskazuje se nikakav dobitak niti gubitak. Slina imovina je imovina iste prirode i namjene, ak i ako se razlikuje po klasi i kvalitetu. Imovina iz Republike Srpske se ne moe zamijeniti za imovinu u drugoj zemlji. Razmjene su dozvoljene izmeu dva i vie lica. Kapitalni dobitak je dio ukupne poreske osnovice i oporezuje se poreskom stopom koja se primjenjuje na ukupno utvrenu poresku osnovicu (10% ili 15%, zavisno od visine utvrene poreske osnovice).

21

Porez na dohodak - promet izmeu povezanih lica

Povezana lica su lica koja imaju posebnu vezu, a koja po svojoj prirodi moe uticati na ekonomske rezultate transakcije izmeu njih. Povezana lica su: - lica u odnosu poslodavac zaposleni - lica koja su u porodinim vezama (suprunici, direktni preci i potomci, roene sestre i braa, roene sestre i braa branog druga).

U svakom poreskom zakonodavstvu, pa tako i u zakonodavstvu Republike Srpske posebna panja se posveuje poslovnim transakcijama izmeu povezanih lica. Naime, povezana lica, po prirodi stvari, imaju zajednike interese koji esto nisu u skladu sa optim pravilom kupoprodajnog odnosa: prodaj to skuplje kupi to jeftinije. Transferna cijena se definie kao cijena u transakciji izmeu povezanih lica koja kri standarde trine cijene. U sluaju transferne cijene poreski organ moe, po diskrecionom pravu, uveati dohodak i/ili smanjiti iskazane trokove po transfernim cijenama, a da bi se na transfer odrazila trina cijena transakcije. Trina cijena je iznos koji bi nepovezani i nezavisni kupac platio nepovezanom prodavcu za ista dobra ili usluge u uslovima fer konkurencije. Ako obveznik poreza na dohodak posluje sa povezanim licem primjenjuju se dva pravila: a) b) bilo koji dobitak ostvaren takvim poslovanjem dodaje se poreskoj osnovici; bilo koji gubitak koji nastane takvim poslovanjem NE MOE se odbiti od poreske osnovice.

Transakcije izmeu povezanih lica uvijek se posebno iskazuju u poreskoj prijavi.

22

Porez na dohodak - poreska administracija (1)

Poresko knjigovodstvo Poreske prijave
- 1000 - Prijava za registraciju zaposlenih - 1001 - Zahtjev za umanjenje poreske osnovice - 1002 - Mjesena/Godinja prijava poreza po odbitku - 1004 - Godinja prijava poreza na dohodak - 1005 - Prilog uz prijavu za lica koja ostvaruju lina primanja - 1006 - Prilog uz prijavu za dohodak od samostalne djelatnosti - 1007 - Poreska prijava za malog preduzetnika - 1008 - Akontacija poreza na dohodak - 1009 - Prijava poreza po osnovu zajednike djelatnosti - 1011 - Zahtjev za status malog poreskog obveznika

Nain voenja poslovnih knjiga propisan je Zakonom o preduzeima, Zakonom o raunovodstvu i reviziji RS i Zakonom o porezu na dohodak, te podzakonskim aktima (Pravilnici). Preduzea i preduzetnici obavezni su da ustroje i vode poslovne knjige u kojima se evidentiraju poslovne promjene i to: a) b) Preduzea vode poslovne knjige po naelima dvojnog knjigovodstva; Mali preduzetnici vode poslovne knjige po principu jednostrukog knjigovodsva (knjiga prometa u kojoj se evidentiraju prihodi i rashodi). Knjiga prometa se vodi po gotovinskom principu, tj. prihod se evidentira onda kada je stvarno primljen, a rashod onda kada je stvarno plaen. Preduzea i zadruge vode dvojno knjigovodstvo u skladu sa analitikim kontnim planom u koje se obaveze i trokovi po osnovu direktnih poreza vode na slijedeim grupama konta: 460 - Obaveze za poreze na zarade zaposlenih 464 - Obaveze za porez na dobit 466 - Obaveze za druge poreze koji terete trokove (npr. porezi na imovinu) 469 - Ostale obaveze za poreze (npr. porez na prihod od kapitala) 520 - Bruto zarade (koje sadre i porez na primanja zaposlenih) 556 - Trokovi poreza (ostali porezi, npr. porez na imovinu)

23

Porez na dohodak - poreska administracija (2)

Poresko knjigovodstvo Poreske prijave
- 1000 - Prijava za registraciju zaposlenih - 1001 - Zahtjev za umanjenje poreske osnovice - 1002 - Mjesena/Godinja prijava poreza po odbitku - 1004 - Godinja prijava poreza na dohodak - 1005 - Prilog uz prijavu za lica koja ostvaruju lina primanja - 1006 - Prilog uz prijavu za dohodak od samostalne djelatnosti - 1007 - Poreska prijava za malog preduzetnika - 1008 - Akontacija poreza na dohodak - 1009 - Prijava poreza po osnovu zajednike djelatnosti - 1011 - Zahtjev za status malog poreskog obveznika

Vano je istai da u pogledu poreza na dohodak, iako je poreski obveznik fiziko lice koje ostvaruje prihod, obaveza plaanja poreza pada na isplatioca u sluajevima: a) isplate linih primanja b) plaanja autorskih prava c) prihoda od kapitala Isplatilac je duan da kod svake isplate i na kraju poreske godine preda poreskom obvezniku izvjetaj koji treba sadravati podatke o isplaenom prihodu, trokovima i oslobaanjima i uplaenom porezu. Kad su u pitanju: a) prihodi od samostalne djelatnosti b) kapitalni dobici porez obraunava i plaa sam obveznik koji je i ostvario ove prihode. Svi porezi plaeni od strane isplatioca prihoda predstavljaju akontaciju ukupne godinje poreske obaveze koju utvrdjuje sam obveznik - fiziko lice prilikom podnoenja godinje poreske prijave, koja se podnosi na obrascu 1004 - Godinja prijava poreza na dohodak. Prijava se podnosi najkasnije do 31.03. tekue godine za prethodnu godinu. Zaposleni za kojeg poslodavac plaa porez na lina primanja (porez po odbitku), ukoliko ne ostvaruje prihod iz drugih izvora, nije duan podnositi godinju poresku prijavu.

24

POREZ NA DOBIT

25

Porez na dobit
z Porez na dobit je jedan od najvanijih istrumenata upravljanja ekonomijom u cilju: - privlaenja stranih investicija - usmjeravanja domaeg kapitala sa potronje u investicije

Polazei od toga da je svrha i cilj svake poslovne aktivnosti STVARANJE DOBITI (profita), politikom oporezivanja dobiti neophodno je postii i usaglasiti dva oprena cilja: 1. Stimulisati vlasnike kapitala da ulau u poslovne aktivnosti iz koje mogu ostvariti to veu dobit 2. Ostvariti to vei poreski prihod za dravu. Dobit, ostvarena nekom privrednom aktivnou, uvijek se dijeli izmeu preduzetnika i drave. Svaka strana ima interes da joj od ostvarene dobiti pripadne to vei dio. Politikom oporezivanja dobiti potrebno je ostvariti balans u kojem svaka strana treba nai svoj interes, tako da preduzetnik ima interes da svoj dio dobiti dalje ulae u nove poslovne poduhvate, a drava da ostvari poreski prihod iz kojeg moe finansirati javne potrebe.

26

Porez na dobit - poreski obveznik

z Pravno lice iz RS za dobit koju ostvari poslovanjem u RS i u instranstvu z Poslovna jedinica pravnog lica za dobit koju ostvari u RS z Strano pravno lice koje obavlja djelatnost i ima stalno mjesto poslovanja u RS z Strano lice koje ostvaruje prihod u RS a nema poslovnu jedinicu u RS obveznik je poreza po odbitku
Poreski obveznici mogu biti i lica koja nemaju profitni cilj, kao to su dravni organi, ustanove, udruenja, i dr. pod uslovima odreenim Zakonom o porezu na dobit. Prihod stranog pravnog lica koje u RS nema stalno mjesto poslovanja oporezuje se tako to isplatioc tog prihoda prilikom plaanja stranom pravnom licu obrauna porez po odbitku primjenom poreske stope na iznos koji plaa stranom pravnom licu i tako obraunat porez odmah uplauje na poreski raun. Poslovna jedinica pravnog lica iz Federacije BiH i Distrikta Brko je poreski obveznik za dobit koju ostvari poslovanjem na teritoriji RS.

27

Porez na dobit - izuzea od obaveze plaanja poreza

z Centralna banka BiH z Javne institucije z Humanitarne organizacije

(javne institucije i humanitarne organizacije pod odreenim uslovima)

Javne institucije i humanitarne organizacije izuzete su od plaanja poreza na dobit za: a) prihode iz budeta, b) prihode od sponzorstva i donacija, c) prihode od kamata, dividendi i nekretnina, d) prihode od lanarina e) prihode od prodaje dobara osim dobara koja se koriste za obavljanje djelatnosti. Postupak utvrivanja poreske osnovice za javne institucije i humanitarne organizacije vri se na isti nain kao i za svako drugo pravno lice, s tim to se poreska osnovica utvruje samo za prihode koja nisu izuzeti, kako je naprijed navedeno.

28

Porez na dobit - poreska osnovica

zPoreska osnovica poreza na dobit je razlika izmeu oporezivih prihoda i rashoda koji se odbijaju za tu poresku godinu

Vano je napomenuti da se dobit pravnog lica, utvrena po raunovodstvenim standardima, u pravilu razlikuje od poreske dobiti. Poresku osnovicu pravnog lica iz Republike Srpske ini dobit ostvarena poslovanjem u Republici Srpskoj i izvan njene teritorije. Poresku osnovicu stranog pravnog lica koje ima stalno mjesto poslovanja u RS ini samo dobit ostvarena na podruju Republike Srpske. Poresku osnovicu poslovne jedinice pravnog lica iz Federacije BiH i Distrikta Brko ini samo dobit ostvarena na podruju Republike Srpske. Iz gornjeg proizilazi da strana pravna lica i pravna lica iz Federacije BiH i Distrikta Brko moraju voditi posebnu knjigovodstvenu evidenciju za poslovanje na teritoriji Republike Srpske, kako bi se mogla utvrditi poreska dobit.

29

Porez na dobit - utvrivanje prihoda

zOporezivi prihod ine svi prihodi poreskog obveznika, bilo u novcu ili naturi, bez obzira da li je vezan za obavljanje djelatnosti, osim prihoda izriito izuzetih zakonom.

U poreski prihod osim fakturisane realizacije ulazi i izvrena, ali nefakturisana realizacija. Prihod realizovan u naturi obraunava se po trinim cijenama za iste ili sline robe i usluge. Prihodi izuzeti iz oporezivih prihoda: a) prihod od dividendi i uea u dobiti drugih pravnih lica; b) prihodi od naplaenih otpisanih potraivanja, koja su u prethodnim poreskim periodima bili ukljueni u poresku osnovicu, a nisu iskljueni kao priznati rashod; c) prihodi od kamate na hartije od vrijednosti; d) kamate na depozite u bankama; e) prihod na koji je isplatioc platio porez po odbitku; f) prihod od razmjene ili transfera istovrsne imovine; g) prihod od konverzije imovine, ako do konverzije nije dolo slobodnom voljom obveznika.

30

Porez na dobit - priznavanje rashoda (1)

zPriznaju se svi trokovi neophodni za obavljanje djelatnosti, a koji se odnose na stvaranje prihoda koji podlijeu plaanju poreza zNe priznaju se ili djelimino ne priznaju trokovi izriito odreeni Zakonom

Trokovi se odbijaju od prihoda u onoj godini u kojoj su nastali, odnosno: a) kada su se stekli svi uslovi koji zahtijevaju bezuslovno plaanje; b) kada je nastupilo ekonomsko izvrenje; c) kada se iznos troka moe precizno utvrditi. Trokovi koji se priznaju: a) 30% trokova reprezenatacije nastale u vezi poslovne djelatnosti; b) nagrade radnicima do iznosa odreenog posebnim propisima; c) trokovi slubenih putovanja do iznosa odreenog posebnim propisima; d) trokovi za istraivanje i razvoj do iznosa odreenog posebnim propisima; e) donacije u iznosu do 3% ukupnog prihoda; f) sponzorstva u iznosu do 2% ukupnog prihoda, stipendije uenicima i studentima u iznosima do 75% prosjene mjesene neto plate u RS. Zarade zaposlenih priznaju se u bruto iznosu u visini koja je uobiajena u poslovnoj djelatnosti. Nagrade zaposlenim priznaju se u obimu i visini kako je odreeno posebnim propisima. Kamate na zajmove, trokovi zakupa, gubici zaliha priznaju se u obimu odreenom posebnim propisima (Pravilnik o primjeni zakona o porezu na dobit). Amortizacija osnovnih sredstava priznaje se u obimu i visini odreenoj posebnim propisima.

31

Porez na dobit - priznavanje rashoda (2)

zPriznaju se svi trokovi neophodni za obavljanje djelatnosti, a koji se odnose na stvaranje prihoda koji podlijeu plaanju poreza zNe priznaju se ili djelomino ne priznaju trokovi izriito odreeni Zakonom

U svrhu utvrivanja oporezive dobiti ne mogu se priznati slijedei rashodi: a) kazne i kamate plaene zbog krenja zakona i drugih propisa; b) rashodi nastali u cilju sticanja neoporezivog prihoda; c) rashodi evidentirani u poslovnim knjigama, a koji nisu dokazani vjerodostojnim dokumentima; d) premije osiguranja koje poslodavac plaa za linu korist zaposlenih, ukoliko te premije nisu ukljuene u platu zaposlenih; e) rashodi u korist povezanog lica, ukoliko prelaze trinu vrijednost; f) gubitak ostvaren na prodaji ili prenosu izmeu povezanih lica; g) donacije politikim strankama i organizacijama; h) lini trokovi i trokovi koji nisu u vezi sa djelatnou; i) rashodi vezani za nabavku tepiha, umjetnina i dekoracija; j) rashod po osnovu amortizacije goodwill-a.

32

Porez na dobit - skrivene isplate dobiti

zRashodi koji imaju karakter skrivenih isplata dobiti vlasnicima ili akcionarima poreskog obveznika ne mogu se u poreskom bilansu priznati u rashode.

Oblici skrivenih isplata dobiti su: a) davanja odreenih koristi vlasniku ili akcionaru uz naknadu niu od trine, ugovaranje nie kamate za date pozajmice; b) plaanja vee naknade od trine vrijednosti za uinjene usluge ili dobra; c) davanje dobara ili usluga akcionaru ili lanu drutva uz naknadu koja je nia od trine vrijednosti; d) omoguavanje lanu drutva ili akcionaru koristi za koje vlasnitvo nije pravni osnov njihovog davanja; e) oslobaanje od odgovornosti za nastale trokove ili tete koji se ne mogu priznati kao rashodi.

33

Porez na dobit - transakcije izmeu povezanih lica

zPovezana lica sa pravnim licem su fizika i pravna lica koja u pravnom licu posjeduju vie od 10% udjela. zTransakcije izmeu povezanih lica posebno se tretiraju kod usklaivanja oporezivih prihoda i rashoda.

Transferna cijena je cijena nastala u transakciji izmeu povezanih lica i Poreska uprava moe da povea ili umanji prikazani prihod ili rashod, ukoliko utvrdi da transferna cijena ne odgovara trinoj. Nain utvrivanja trine vrijednosti transakcije regulisan je Pravilnikom o sprovoenju zakona o porezu na dobit koji propisuje medodologiju uporedive trine cijene. Metodom uporedive trine cijene uporeuju se cijene roba, usluga i prava u kontrolisanim transakcijama izmeu povezanih lica sa transakcijama sa nezavisnim licima. Ukoliko postoji razlika izmeu ovih cijena, transferne cijene se zamijenjuju sa cijenama koje vae za poslove sa nepovezanim licima. Mogua su dva naina utvrivanja uporedive trine cijene: eksterno utvrivanje cijena interno uporeivanje cijena

Kod eksternog utvrivanja cijena transferne cijene se uporeuju sa cijenama u transakcijama izmeu nezavisnih strana u kojima poreski obveznik ne uestvuje. Kod internog utvrivanja porede se cijene koje povezana lica ostvaruju u transakcijama sa treim, nezavisnim, licima.

34

Porez na dobit - sumnjiva potraivanja i rezerve

zPotraivanje postaje sumnjivo kada se ne naplati nakon isteka 12 mjeseci od izdavanja fakture. zSredstva rezervisanja se mogu koristiti samo za pokrie izdataka radi kojih je rezervisanje izvreno.

Pravno lice koje koristi obraunsku metodu ima pravo na odbitak po osnovu sumnjivih potraivanja i rezervi. Pravnim licima izuzev banaka dozvoljen je odbitak sumnjivih potraivanja ako nije naplaeno po isteku 12 mjeseci od izdavanja fakture i ako je pravno lice preduzelo sve zakonske mjere da potraivanje naplati. Banke mogu odbiti poveanje rezervi za gubitke zbog nenaplaenih kredita, ali maksimalno do visine od 20% od poreske osnovice. Isti princip vrijedi i za osuguravajua drutva za poveanje rezervi. Sva otpisana, ispravljena i druga potraivanja za koja je izvreno rezervisanje, a koja se kasnije naplate, u momentu napalet ulaze u prihode koji se oporezuju.

35

Porez na dobit - amortizacija

o Odbitak po osnovu amortizacije dozvoljen je samo u vezi imovine koja podlijee amortizaciji i koja se nalazi u upotrebi. o Imovina ija je nabavna vrijednost manja od 1.000 KM, te raunarska oprema i softver mogu se odbiti u godini nabavke, ako su stavljeni u funkciju.
Amortizacija je godinji odbitak koji se moe priznati kao troak poslovanja, a koristi se kao nadoknada za gubitak vrijednosti imovine koji nastaje upotrebom iste. Amortizaciji ne podlijeu zemljita, ume, i druga obnovljiva prirodna bogatstva, spomenici kulture i umjetnika djela. Osnovica imovine za amortizaciju je nabavna cijena imovine ili cijena kotanja koja nastane do stavljanja imovine u poslovnu funkciju. Pravilnikom o sprovoenju zakona o porezu na dobit (prilog broj 3) odreeni su amortizacioni periodi (godinje amortizacione stope) za razloite vrste imovine. Amortizacione stope se mogu uveati odlukom poreskom obveznika, ali maksimalno: za 40% u prvoj godini; za 30% u drugoj i treoj godini.

Ako troak popravke ili odravanja u poreskoj godini prelazi vie od 5% od usklaene vrijednosti imovine na poetku amortizacionog perioda, takvi trokovi mogu se dodati na usklaenu vrijednost imovine u svrhu amortizacije. Obzirom da troak amortizacije imovine znaajno utie na ukupne trokove poslovanja i time i na umanjenje poreske dobiti, a time i na poreske prihode drave, zakon posveuje veliku panju ovoj oblasti, a posebno: a) b) c) d) e) uslovima amortizacije nekretnina; amortizaciji nematerijalne imovine; amortizaciji za iskoriavanje prirodnih resursa; dobicima i gubicima od prodaje kapitalnih i investicionih dobara; naturalnoj razmjeni poslovne imovine.

36

Porez na dobit - poreski gubitak

o Poreski gubitak je negativna razlika izmeu usklaenih prihoda i rashoda u postupku utvrivanja poreske osnovice. o Poreski gubitak prenosi se i nadoknauje umanjivanjem poreske osnovice u narednih pet godina.

Ako poreski gubitak iz jedne poreske godine nije sveden na nulu u narednih pet godina, u estoj i narednim godinama poreski obveznik gubi pravo na odbitak tog prenesenog gubitka. Gubitak iz svake godine se odvojeno evidentira i odbija od dobiti. Rok od pet godina za prenos tee posebno za svaki poreski gubitak. Poreski gubitak se ne moe odbiti od poreske osnovice ako je nastao: a) iz poslovanja sa povezanim licem; b) izbjegavanjem plaanje poreza; c) iz djelatnosti koja nije dozvoljena. Kada pravno lice iz Republike Srpske ostvari poreski gubitak koji se odnosi na poslovnu jedinicu u Federaciji BiH ili Distriktu Brko, taj gubitak se ne moe odbiti od poreske osnovice pravnog lica u Republici Srpskoj. Pravno lice iz Republike Srpske ne moe odbiti gubitak ostvaren poslovanjem u inostranstvu.

37

Porez na dobit - poreska stopa

o Porez na dobit plaa se po stopi od 10% na poresku osnovicu za tu poresku godinu. o Poreska stopa moe biti 2% kod oporezivanja malih poreskih obveznika, ali se ta stopa primjenjuje na drugu poresku osnovicu.

Poreska stopa poreza na dobit je proporcionalna i iznosi 10% bez obzira na visinu utvrene poreske osnovice. Poreska godina je kalendarska godina od 01.01. tekue godine do 31.12. tekue godine. Ministarstvo finansija RS moe kao poresku godinu odrediti i drugi period koji nije poreska godina. Ukoliko pravno lice postane poreski obveznik tokom poreske godine ili prestane biti poreski obveznik, poreska godina je period u kalendarskoj godini kada je dato pravno lice bilo poreski obveznik.

38

Porez na dobit - mali poreski obveznik

o Mali poreski obveznik je pravno lice iz RS koje ispunjava svaki od slijedeih uslova:
- da obavlja djelatnost koje nisu finansijske, bankarske usluge ili poslovi osiguranja; - da ne zapoljava vie od devet radnika; - da ukupan godinji prihod nije vei od 100.000 KM; - da nije ostvarilo vie od 50% prihoda od jednog ; klijenta ili lica povezanog sa tim klijentom; - da udio u vlasnitvu tog pravnog lica imaju najvie dva fizika lica.

Pravno lice - poreski obveznik moe stei status malog poreskog obveznika ako ispunjava gornje uslove i ako to trai. Status malog poreskog obveznika moe se stei na poetku poreske godine ili u roku od 30 dana od osnivanja, a moe se izgubiti bilo kojeg dana u poreskoj godini, ako obveznik prestane da ispunjava bilo koji od naprije navedenih 5 uslova. Mali poreski obveznika plaa porez na dobit po stopi od 2% koja se primjenjuje na ukupan prihod ostvaren u poreskoj godini. Mali poreski obveznik porez na dobit plaa mjeseno u roku od 10 dana po isteku mjeseca. Mali poreski obveznik vodi knjigovodstvo po gotovinskom principu, to znai da prihod postoji kada se stvarno i naplati, a rashodi nastaju onda kada se plate.

39

Porez na dobit - porez po odbitku

o Porez po odbitku obraunava se i plaa pri isplati prihoda stranom pravnom licu po stopi od 10% na ukupno isplaeni prihod. o Porez po odbitku uplauje se na raun javnih prihoda u momentu isplate prihoda stranom pravnom licu.

Obveznik poreza po odbitku je pravno lice iz Republike Srpske koje vri isplatu prihoda stranom pravnom licu. Ukoliko je korisnik prihoda (strano pravno lice) rezident drave koja je sa Bosnom i Herzegovinom sklopila meudravni ugovor stopa poreza po odbitku ne moe prei stopu iz tog ugovora. Ukoliko je sa dravom u kojoj je strano pravno lice rezident sklopljen ugovor o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja i ukoliko strano pravno lice prui dokaze da je taj prihod oporeziv u stranoj dravi, pravno lice iz RS (isplatioc) ne plaa porez po odbitku.

40

Porez na dobit - poreska administracija

o Poslovne knjige i evidencije
- poslovne knjige i evidencije vode se po obraunskoj metodi, izuzev malog poreskog obveznika, koji knjige vodi po principu blagajne

o Poreske prijave
- 1101 - Godinja prijava poreza na dobit - 1105 - Konsolidovana poreska prijava - 1107 - Poreska prijava za malog poreskog obveznika - 1108 - Obavjetajna prijava za udruenje za poslovnu djelatnost

U skladu sa obraunskom metodom voenja poslovnih knjiga, efekti nastanka poslovnog dogaaja priznaju se u trenutku njihovog nastanka, a ne kada se po njima primi gotovina ili gotovinski ekvivalent. To znai da kod obraunske metode injenica da neki dogaaj nije praen naplatom ili isplatom gotovine nije od znaaja za njegovo evidentiranje u poslovnim knjigama poreskog obveznika. Poslovne knjige vode se u sjeditu pravnog lica. Sjedite preduzea je mjesto gdje preduzee obavlja djelatnost, a ako djelatnost obavlja u vie mjesta, sjedite je mjesto u kome je sjedite uprave preduzea.

41

POREZI NA IMOVINU

42

Porezi na imovinu

o Porez na imovinu o Porez na naslijee i poklon o Porez na prenos nepokretnosti i prava

43

Porez na imovinu - predmet oporezivanja o Pravo svojine o Pravo plodouivanja o Pravo upotrebe i pravo stanovanja o Pravo zakupa stana, poslovnog prostora i drugih nepokretnosti o Pravo korienja gradskog graevinskog zemljita

Poreski obveznik poreza na imovinu je pravno i fiziko lice koje je imalac tih prava na nepokretnosti, a koje se nalaze na teritoriji Republike Srpske. Ako vie pravnih ili fizikih lica ostvaruje jedno od oporezivih prava na istoj nepokretnosti, poreski obveznik je svako od njih, srazmjerno svom udjelu. Poreska osnovica poreza na nepokretnosti odreuje se proporcionalno povrini te nepokretnosti.

44

Porez na imovinu - poreska obaveza o Porez na imovinu plaa se u apsolutnom iznosu po kvadratnom metru povrine:
- stambena povrina u urbanom naselju 0,3 KM do 100 m.kv. ili 0,5 KM ako je povrina vea od 100 m.kv. - kancelarijski prostor 1,0 KM - prodajni i ugostiteljski prostor 2,0 KM - zemljite upotrijebljeno za benzinsku pumpu 3,0 KM - benzinska pumpa 3.000 KM/pumpa - za sva ostala prava 0,05 KM

Naprijed navedeni iznosi umanjuju se za 50% za stambene povrine u seoskom podruju. Poreska oslobaanja za prava na nepokretnosti: a) ako je nepokretnost u dravnoj svojini i ako je koriste dravni organi ili slube lokalne samouprave; b) ako nepokretnost koriste diplomatska predstavnitva, pod uslovom reciprociteta; c) ako se radi o svojim vjerskih organizacija i ako se nepokretnost koristi za obavljanje vjerskih obreda; d) koje su proglaene kulturnim ili istorijskom spomenicima e) koje se koriste za prosvjetne, kulturne, naune, socijalne, zdravstvene, humanitarne ili sportske svrhe; f) putevi, pruge, aerodromske piste, brane, objekti za zatitu od voda, objekti za zatitu poljoprivrenog i umskog zemljita.

Zakonom su osloboena plaanja poreza na imovinu fizika lica: a) penzioneri; b) lica registrovana kod centra za socijalni rad; c) ratni vojni invalidi i porodice poginulih i nestalih boraca.

45

Porez na naslijee i poklon

o Plaa se na prava na nepokretnosti koje nasljednici ili poklonoprimci naslijede ili prime kao poklon. o Poreski obveznik je fiziko lice koje imovinu/pravo naslijedi, kao i fiziko i pravno lice koje poklon primi. o Poreska osnovica je trina vrijednost naslijeene ili poklonjene imovine.

Poreska obaveza u odnosu na naslijee nastaje danom pravosnanosti rjeenja o nasljeivanju. Poreska obaveza u odnosu na poklon nastaje danom zakljuenja ugovora o poklonu, a ako ugovor nije zakljuen u pisanoj formi, danom prijema poklona. Ako ugovor o poklonu, rjeenje o nasljeivanju nisu prijavljeni ili su prijavljeni neblagovremeno, poreska obaveza e se utvrditi kao da je nastala danom saznanja poreskog organa za poklon, nasljeivanje ili priznavanje prava svojine. Poreska stopa na nasljee i poklon nepokretnosti iznosi 3% na poresku osnovicu. Poreska oslobaanja Porez na nasljee i poklon ne plaa se na novac, prava i stvari ukoliko je pojedinana vrijednost predmeta oporezivanja manja od 5.000 KM, izuzev imovine koja podlijee godinoj registraciji. Porez na nasljee i poklon ne plaaju: a) b) c) nasljednik i poklonoprimac prvog nasljednog reda; nasljednik odnosno poklonoprimac drugog nasljednog reda ako se radi o imovini koja slui obavljanju poljoprivredne djelatnosti; nasljednik odnosno poklonoprimac drugog nasljednog reda na jedan nasljeen ili primljen stan, ako je sa ostaviocem neprekidno ivio u zajednikom domainstvu najmanje godinu dana prije smtri ostavioca, odnosno prije prijema poklona; poklonoprimac na imovinu koja mu je ustupljena u ostavinskom postupku, koju bi nasljedio da se nasljednik poklonodavac odrekao naslijea; pravno lice na poklon primljenu imovinu koja iskljuivo slui za namjene za koje se obrazuju fondovi ili fondacije; Republika Srpska kao zakonski nasljednik.

d) e) f)

46

Porez na prenos nepokretnosti i prava

o Plaa se na prenos nepokretnosti i prava uz naknadu:
- stvarnih prava na nepokretnosti - prava intelektualne svojine - trajnog prava korienja graevinskog zemljita - trajnog prava gradnje na graevinskom zemljitu - prava na eksproprisanoj nepokretnosti

Poreski obveznik kod prenosa nepokretnosti i prava je lice koje prenosi nepokretnost ili pravo. Obiajno pravo je da fizika lica ugovaraju plaanje poreza na prenos nepokretnosti na teret kupca, koji porez plaa u ime i za raun lica koje prenosi nepokretnost. Poreska osnovica poreza na prenos nepokretnosti je ugovorena cijena u trenutku nastanka poreske obaveze, ukoliko nije nia od trine vrijednosti. Kad se jadna nepokretnost ili pravo razmjenjuje za drugu nepokretnost ili pravo, poresku osnovicu ini razlika trine vrijednosti nepokretnosti ili prava koji se razmjenjuju. Prilikom prenosa nepokretnosti ili prava nastaje danom zakljuenja ugovora o prenosu ili razmjeni. Kad nije sainjen ugovor smatrae se da je poreska obaveza nastala danom stupanja kupca/korisnika u posjed. Poreska stopa na prenso nepokretnosti i prava iznosi 3% na poresku osnovicu. Porez na prenos nepokretnosti i prava ne plaa se: a) kad se pravo prenosi radi izmirenja obaveza po osnovi javnih prihoda; b) kad se prenosi pravo svojine na napokretnosti diplomatskih predstavnitava, a pod uslovom reciprociteta; c) kad se pravo svojine prenosi na davaoca doivotnog izdravanja u prvom nasljednom redu, na dio nepokretnosti koje bi primalac imovine naslijedio; d) kad se pravo korienja gradskog graevinskog zemljita prenosi na izbjegla i raseljena lica.

47

Porezi na imovinu - poreske prijave

o Obveznik poreza na imovinu podnosi poresku prijavu do 28. februara godine za koju se vri utvrivanje poreza. o Obveznik poreza na naslijee i poklon podnosi prijavu poreza u roku od 10 dana od nastanka poreske obaveze. o Obveznik poreza na prenos nepokretnosti i prava podnosi poresku prijavu u roku od 10 dana od nastanka poreske obaveze.

Godinji porez na imovinu plaa se tromjeseno u roku od 45 dana od poetka tromjeseja. Porezi na naslijee i poklon i porez na prenos nepokretnosti i prava plaa se u roku od 15 dana od nastanka poreske obaveze.

48

Porez na imovinu - predmet oporezivanja o Pravo svojine o Pravo plodouivanja o Pravo upotrebe i pravo stanovanja o Pravo zakupa stana, poslovnog prostora i drugih nepokretnosti o Pravo korienja gradskog graevinskog zemljita

49

POREZ NA IGRE NA SREU I ZABAVNE IGRE

50

Porez na igre na sreu i zabavne igre

o Porez na dobitke od igara na sreu o Porez na prireivanje igara na sreu

Obveznik poreza na dobitak od igre na sreu je fiziko lice koje je ostvarilo dobitak vei od 100 KM. Osnovica poreza na dobitak od igre na sreu je svaki pojedinani dobitak. Stopa poreza na dobitak od igre na sreu je 15% na iznos dobitka. Porez na dobitak od igre na sreu obustavlja prireiva igre na sreu prilkom isplate dobitka fizikom licu. Obustavljeni porez prireiva je duan uplatiti do 5. u mjesecu za prethodni mjesec.

51

Porez na igre na sreu i zabavne igre

o Porez na dobitke od igara na sreu o Porez na prireivanje igara na sreu

Obveznik poreza od prireivanja igara na sreu i zabavnih igara je pravno lice koje prireuje igre u skladu sa Zakonom o igrama na sreu i to u: a) igranicama; b) salonima automata; c) salonima automata za za;bavu d) putem klasine tombole; e) sportskim kladionicama. Poreske stope Lutrija Republike Srpske plaa porez od prireivanja igara na sreu po stopi od 10% na ostvareni mjeseni prihod. Ostali prireivai igara na sreu plaaju: a) za igranicu paual od 3.000 KM mjeseno; b) ugostitelji za aparate za igru 50 KM po aparatu mjeseno; c) za aparate u salonu automata za zabavu 100 KM po aparatu mjeseno; d) za sportsku kladionicu 1.000 KM mjeseno; e) za klasinu tombolu 10% od ostvarenog mjesenog prihoda.

52

POSEBNE REPUBLIKE TAKSE

53

Posebne republike takse

o Jednokratno godinje plaaju pravna lica i radnje (koje nemaju svojstvo pravnog lica), te predstavnitva firmi koje nemaju sjedite u Republici Srpskoj o Posebna republika taksa plaa se na promet motornog benzina i dizel goriva

Posebnu republiku taksu plaaju jednokratno godinje pravna lica i radnje koji obavljaju djelatnost: a) bankarstva: 5.000 KM b) trgovine (osim trgovine na malo), elekotroprivreda, PTT usluge: 2.500 KM c) ostale djelatnosti i firme koje nemaju sjedite u RS: 500 KM d) ugostiteljsku, trgovinsku, advokatsku i apotekarsku: 250 KM e) ostale djelatnosti: 50 KM Na proizvodnju i uvoz motornog benzina plaa se posebna republika taksa u visini od 0,15 KM po litri. Posebnu republiku taksu ne plaaju dravni organi i organizacije, javne slube ustanove koje se finansiraju iz budeta i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje i organizacije koje se iskljuivo bave pruanjem humanitarne pomoi.

54

PORESKA UPRAVA REPUBLIKE SRPSKE

55

Poreska uprava RS
z PU RS vri kontrolu primjene poreskih zakona iz nadlenosti Republike Srpske (direktni porezi) z Vri nadzor i kontrolu obrauna i uplate poreza, kazni i kamata z Spreava izvravanje krivinih djela i poreskih prekraja z Otkriva i spreava korupciju u poreskoj sferi

Poreska uprava Republike Srpske je poreski organ u sastavu Ministarstva finansija Republike Srpske. Sjedite PU je u Banjaluci. Upravom rukovodi direktor kojeg postavlja i razrjeava Vlada RS, na prijedlog ministra finansija. Prava PU definisana Zakonom o poreskoj upravi RS: 1. Utvruje poreske obaveze obveznika na osnovu njegovih knjiga i evidencija; 2. Obavlja inspekcijski nadzor i kontrolu obrauna i uplate poreskih obaveza; 3. Izvrava prinudnu naplatu poreskih obaveza; 4. Istrauje injenice i indicije moguih poreskih prekraja i krivinih djela; 5. Daje prijedloge sudovima za preduzimanje sudskih radnji u cilju sprovoenja poreskih zakona; 6. Donosi podzakonska akta. Obaveze PU: 1. Voenje evidencija o poreskim obveznicima; 2. Obavjetavanje poreskih obveznika o njihovim pravima i obavezama; 3. Primjenjuje mjere prisilnog izvrenja poreskih obaveza; 4. Obezbjeuje obveznicima besplatne poreske obrasce; 5. Tretira poreske obveznike sa potovanjem i uvaavanjem.

56

Poreska uprava RS - organizaciona ema

SJEDITE Poreske uprave ine: STRUNI SAVJET DIREKTORA Unutranja kontrola, unutranja bezbjednost, izrada planova, analiza i menadment izvjetaja, pravni poslovi, podrka modernizaciji poslovanja, podrka razvoju profesionalne odgovornosti poreskih savjetnika i poreskih zastupnika, meunarodna saradnja Poreske uprave, saradnja sa savjetodavnom grupom poreskih obveznika, odnosi sa javnou. SEKTOR ZA KONTROLU, ISTRAGE I OBAVJETAJNE POSLOVE Vri utvrivanje ikreiranje programa i planova inspekcijske kontrole; kreiranje programa procjene rizika za potrebe inspekcijske kontrole; vri kontrolu velikih poreskih obveznike (u daljem tekstu: VPO) radi utvrivanja postojanja neprijavljenih poreskih obaveza i praenja i nalaganja plaanja prijavljenih obaveza, prikuplja, ispituje i razmjenjuje obavjetajne podatke o svim pitanjima iz nadlenosti PU. SEKTOR ZA UPRAVLJANJE DUGOM Utvrivanje i kreiranje programa naplate poreskog duga; organizacija identifikovanja poreskih obveznika koji nisu podnijeli poreske prijave. SEKTOR ZA USLUGE PORESKIM OBVEZNICIMA Informisanje javnosti u vezi sa primjenom poreskih zakona, poslovi vezani za registraciju poreskih obveznika i evidencije po tom osnovu; informisanje i edukacija poreskih obveznika; pomo poreskim obveznicima u pravilnoj primjeni poreskih zakona; izrada poreskih obrazaca i uputstava. SEKTOR ZA INFORMACIONE TEHNOLOGIJE Upravljanja raunarskim centrom; uspostavljanje, odravanje i razvoj jedinstvenog i informacionog sistema PU, uspostavljanje, odravanje i razvoj elektronskih komunikacija. SEKTOR ZA CENTRALNU OBRADU PORESKIH DOKUMENATA Prijem poreskih prijava od organizacionih dijelova PU, ili poreskih obveznika direktno; prijem dokumenata i obavjetenja o uplatama od banaka, unos i potvrda podataka o poreskim obavezama u automatizovanu bazu podataka. SEKTOR ZA LJUDSKE RESURSE Organizacija i sistematizacija radnih mjesta, kadrovski i radno-pravni poslovi; razvoj i upravljanje ljudskim resursima, strateko planiranja i organizacija budeta ljudskih resursa. SEKTOR ZA ZAJEDNIKE POSLOVE Interna revizija; priprema optih akata, opti i pravni poslovi; izrada finansijskog plana, njegovo izvrenje i kontrola utroka sredstava, poslovi javnih nabavki. U PODRUNIM CENTRIMA rad se odvija u: ODJELJENJU ZA PORESKE OBVEZNIKE, KONTROLU I NAPLATU Kancelarijska i terenska kontrola poreskih prijava, pomo poreskim obveznicima u primjeni poreskih propisa i koordinacija tih poslova sa Sjeditem i Podrunim jedinicama. ODJELJENJU ZA ZAJEDNIKE POSLOVE Obezbjeivanje funkcionisanja informacionog sistema za podruje PC; obezbjeenje uslova za rad organizacionih jedinica; kancelarijski, administrativni i drugi poslovi. U PODRUNIM JEDINICAMA Prijem i obrada dokumenata u vezi sa registracijom poreskih obveznika; prijem poreskih prijava i provjera njihove formalne ispravnosti, preliminaran unos obaveza iz prijava, pomo poreskim obveznicima u ostvarivanju njihovih prava i izvravanju poreskih obaveza; edukacija i informisanje poreskih obveznika u vezi sa njihovim pravima i obavezama u oblasti poreza.

57

Prava i obaveze poreskih obveznika

z Prava i obaveze poreskih obveznika odreeni su: - Poreskim zakonima - Zakonom o poreskoj upravi RS - Zakonom o preduzeima

Prava poreskih obveznika: a) da od PU RS na zahtjev dobije besplatne informacije o porezima i poreskim zakonima, b) da zahtijeva da se poreski organi i poreski slubenici ophode prema njemu sa potovanjem i uvaavanjem, c) da izabere nain voenja poslovnih knjiga u skladu sa poreskim zakonima, d) da koristi poreske olakice odreene poreskim zakonima, e) da bude prisutan tokom inspekcijskih kontrola, f) da uloi albu protiv rjeenja o utvrivanju poreske obaveze, g) da podnese tubu nadlenom sudu, ako smatra da su njegova prava povrijeena postupcima poreskih organa. Dunosti poreskih obveznika: a) da se registruje kod poreskog organa, b) da vodi knjige i evidencije na nain utvren poreskim zakonima i da ih uva u periodu od najmenje pet godina nakon isteka poreske godine na koju se odnose, c) da podnosi poreske prijave u obliku, u vrijeme i na mjestu kako je propisano poreskim zakonima, d) da izmiruje svoje poreske obaveze na nain i pod uslovima odreenim poreskim zakonima, e) da podnosi dokumaente i daje informacije koje zatrai poreski organ, f) da ne ometa poreske slubenike u izvravanju dunosti Za neizvravanje dunosti koje proizilaze iz poreskih zakona obvezniku moe biti prekrajno kanjen.

58

Fiskalizacija u RS
z Lice koje je upisano u odgovarajui registar za promet robe ili pruanje usluga, duno je da registruje svaki pojedinani promet robe i usluga preko fiskalne kase i da obezbijedi prenos podatata preko terminala do servera Poreske uprave.

Obaveza uvoenja fiskalnih kasa propisana je Zakonom o fiskalnim kasama objavljenom u Slubenom glasniku RS broj 69/07. Zakonom su lica koja se bave prometom roba i usluga obavezna da raun za prodate robe i usluge izdaju fiskalni raun, koji mora biti izdat sa terminalafiskalne kase. Fiskalna kasa mora biti uvezana putem telekomunikacija na raunarski server Poreske uprave RS, ime PU obezbjeuje trenutno aurne podatke o ostvarenom prometu kod poreskog obveznika. Od obaveze uvoenja fiskalne kase osloboeni su: 1. Samostalni poljoprivredni proizvoai koji svoje proizvode prodaju na pijanim tezgama ili porodinom gazdinstvu; 2. Vlasnici zanatske radnje umjetnikog i starog zanata i domae radinosti; 3. Bankarsko pravno lice, ako finansijske transakcije obavlja preko bankovnih rauna; 4. Energetska, komunalna i telekomunikaciona preduzea, ukoliko svoju naknadu naplauju izdavanjem rauna o obraunu potronje preko mjernih instrumenata; 5. Potanske usluge; 6. Advokati; 7. Ulina prodaja sladoleda knjige i tampe itd.

59

Porezi u Republici Srpskoj Literatura

z Ustav Republike Srpske z Poreski zakoni z Pravilnici o sprovoenju pojedinih zakona

Zakon o porezima na imovinu (Sl.gl. RS 51/01) Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o porezima na imovinu (Sl.gl. RS 53/07) Zakon o stranim ulaganjima (Sl.gl. RS 25/02)
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o stranim ulaganjima

(Sl.gl. RS 24/04))
Zakon o koncesijama

(Sl.gl. RS 25/02)
Zakon o posebnim republikim taksama

(Sl.gl. RS 8/94)
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama

(Sl.gl. RS 29/00) Zakon o dopunama zakona o posebnim republikim taksama (Sl.gl. RS 18/01) Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama (Sl.gl. RS 22/01) Odluka o odreivanju visine posebne republike takse na promet motornih benzina i dizel goriva (Sl.gl. RS 73/02) Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama (Sl.gl. RS 60 II dio/03) Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama (Sl.gl. RS 14/04) Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama (Sl.gl. RS 41/05) Zakon o izmjenama i dopunama zakona o posebnim republikim taksama

60

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

SADRAJ PREDAVANJA
z TEORIJA POREZA z POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA z PORESKI SISTEM EU z PORESKI SISTEM BiH z POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ

zPORESKA ADMINISTRACIJA - UIO

z PORESKA EVAZIJA

PORESKA ADMINISTRACIJA UIO

Uprava za indirektno oporezivanje (UIO) z UIO organizovana je kao samostalna upravna organizacija u cilju jedinstvenog sprovoenja zakona i drugih propisa o indirektnom oporezivanju na teritoriji cijele BiH u skladu sa fiskalnom politikom koju utvruje Savjet ministara na prijedlog Upravnog odbora. UIO ima direktora koji je odgovoran za upravljanje upravom i on predstavlja upravu.

Narodna skuptina Republike Srpske zakljukom je dala ovlaenje Vladi RS da zajedno sa Vladom BiH potpie sporazum o realizaciji propisa koji definiu zakonsku regulativu uvoenja indirektnog oporezivanja, prikupljanje svih prihoda od indirektnih poreza na jedinstven raun i raspodjelu prema udjelu u krajnjoj potronji. Dunosti direktora su: 1. Direktor je duan da obezbijedi jedinstveno sprovoenje indirektnih poreza na cijeloj teritoriji BiH. 2. Direktor je odgovoran za uspostavljanje i odravanje knjigovodstvenog sistema i sistema izvjetavanja kojim se dostavljaju Odboru redovni i detaljni izvjetaji o naplati i raspodjeli indirektnih poreza. Upravni odbor ini est lanova: ministra finansija i trezora BiH, ministar finansija RS i ministar finansija FBiH. Oni su lanovi Upravnog odbora po slubenoj dunosti. Savjet ministara im ovlaenja da bira po jednog lana eksperta iz Vlade Republike Srpske i Vlade Federacije BiH. Status posmatraa ima jedno lice kojeg imenuje Centralna banka BiH i Distrikta Brko.

Organizaciona struktura UIO

Direktor
Odjeljenje za pravne poslove Kabinet direktora

Interna revizija

Odjeljenje za kominikacije
Sektor za suzbijanje krijumarenja

Sektor za carine

Sektor za poreze

Sektor za poslovne usluge

Sektor za IT

UIO svoju funkciju ostvaruje preko pet sektora u sjeditu i etiri regionalna centra podijeljena po privrednim regijama BiH. Aktivnosti na terenu se odvijaju kroz regionalne centre: Banjaluka, Sarajevo, Mostar i Tuzla, 30 carinskih ispostava i 59 graninih prelaza (40 drumskih graninih prelaza, 4 vazduna, 8 eljeznikih, 3 potanska granina prelaza i 4 bescarinske zone). Odjeljenje za internu reviziju - donosi godinji plan aktivnosti, prikuplja i analizira izvjetaje revizionih komisija u regionalnim centrima, izgrauje godinji rad odjeljenja, predlae mjere za unapreenje rada UIO u pravcu efikasnog i racionalnog raspolaganja finansijskim, materijalnim i ljudskim resursima; Odjeljenje za komunikacije obavlja poslove utvrivanja i sprovoenja politike spoljnjeg i internog informisanja i odnosa sa javnou, uspostavlja kontakte as novinarima, prati medije i druge poslove u oblasti informisanja; Odjeljenje za pravne poslove uestvuje u izradi prijedloga za donoenje zakonskih i podzakonskih propisa u oblasti carina i poreza, prua strunu pomo u radu regionalnih centara, vodi drugostepeni upravni i prekrajni postupak, izrauje rjeenja protiv prvostepenih rjeenja regionalnih centara donijetih u upravnom i prekrajnom postupku iz nadlenosti UIO, preduzima radnje u kojim UIO uestvuje u postupcima pred sudovima i drugim organima;

Organizacione jedinice UIO

z Sektor za pruanje usluga prua sve vrste usluga i to administrativnih, organizacionih, poslova investicija i nabavke, finansijskih, kadrovskih i poslove upravljanja dugom putem slijedeih odsjeka: 1) odsjek za administrativne poslove; 2) odsjek za upravljanje ljudskim potencijalima; 3) odsjek za finansijsko upravljanje; i 4) odsjek za upravljanje dugom.
Sektor za poslovne usluge odgovoran je za nabavke, uvanje i upravljanje svim materijalno-tehnikim sredstvima kao to su: nekretnine, oprema i inventar. On u saradnji sa Agencijom za dravnu slubu BiH: - vodi personalnu evidenciju zaposlenih radnika, - vri zapoljavanje i izbor kadrova, - vodi jedinstven raun za prikupljanje indirektnih poreza, - vri svakodnevnu raspodjelu naplaenih prihoda od indirektnih poreza u skladu sa zakonskom regulativom, - sarauje sa Centralnom i svim poslovnim bankama, - vri prinudnu naplatu iz sredstava dunika i naplatu poreske obaveze iz garancije, - uspostavlja bazu podataka poreskih dunika i obaveza za preplaene poreze.

Organizacione jedinice UIO

z Sektor za carine vri poslove kojim se obezbjeuje primjena spoljnotrgovinskih, carinskih, deviznih i drugih propisa u oblasti carinske politike putem unutranjih organizacionih jedinica regionalnih centara. Sastavljen je od tri odsjeka: Odsjek za tarifu i vrijednost, Odsjek za procedure i Odsjek za carinsku kontrolu.

Organizacione jedinice UIO

z Sektor za poreze vri poslove razvijanja i implementacije standardnog koncepta slube za poreske obveznike i osigurava osnovu za prikupljanje prihoda od akcize i PDV-a kroz slijedee odsjeke: Odsjek za pruanje usluga poreskim obveznicima, Odsjek za kontrolu velikih poreskih obveznika i Odsjek za reviziju i kontrolu.

Organizacione jedinice UIO

z Sektor za sprovoenje i potivanje carinskih i poreskih zakonskih propisa obavlja poslove koji se odnose na istraivanje, otkrivanje, dokumentovanje i procesuiranje svih oblika krijumarenja carinskih i poreskih prevara ili na drugi nain izvrenih propisa koji se odnose na carine, akcize i poreze kroz slijedee odsjeke: odsjek za suzbijanje krijumarenja, O za istrage, O za obavjetavanje, O centralizovano obavjetavanje i saradnju.

Organizacione jedinice UIO

z Sektor za informacionu tehnologiju obavlja poslove uvoenja, odravanja i razvoja informacionih sistema i automatske obrade podataka kroz slijedee odsjeke: Odsjek za razvoj i odravanje IT, Odsjek za internu podrku i IT, Odsjek za spoljnu podrku i IT.

10

Organizaciona struktura Sektora za poreze

Sektor za poreze
Odsjek za pruanje usluga poreskim obveznicima

Odsjek za obradu prijava

Odsjek za reviziju i kontrolu

Odsjek za KVO

11

Organizaciona struktura Sektora za poreze

UIO
RC Banja Luka RC Mostar RC Tuzla RC Sarajevo

12

TA JE PDV?

zPDV je:
z porez u prometu dobara i usluga
ali ni nalik prethodnom porezu na promet

z svefazni porez u prometu dobara i usl.

jer se obraunava i plaa u svim fazama

z neto svefazni porez u prometu dobara i usluga jer oporezuje dio po dio dodate vrijednosti z potroni neto svefazni porez u prometu jer i PDV konano snose krajnji potroai

Ve niz godina, porez na dodatu vrijednost, je najrasprostranjeniji sistem oporezivaja prometa dobara i usluga u svijetu koji se primjenjuje u preko 120 zemalja, koje obuhvataju preko 70% svjetske populacije. Mada je i PDV porez na potronju, obraunava se i plaa na isporuke dobara i pruanje usluga u svim fazama proizvodnje i prometa dobara i usluga, kao i na uvoz dobara. PDV koji je u BiH uveden od 01.01.2006. godine je: potronog oblika, sa kreditnom metodom prikupljanja, zasnovan na naelu odredita, sa jednom, jedinstvenom poreskom stopom (17%). U BiH je usvojen uobiajeni, tzv. potroni oblik PDV, pri emu se kod svakog obveznika PDV, posredno (kroz mehanizam odbitka ulaznog PDV) od oporezivanja izuzimaju svi inputi, tako da se kod svakog obveznika oporezuje samo njegova neto dodata vrijednost. Isto se ponavlja u svim fazama prometa (od proizvodnje ili uvoza, preko trgovine na veliko ili malo, uslunih djelatnosti itd), tako da ukupan poreski teret u konanici snosi krajnji potroa tog dobra ili usluge. Obaveza za uplatu PDV se utvruje periodino (jednom mjeseno), tzv. Kreditnom metodom, tako da svaki PDV obveznik, od ukupnog PDV kojeg on obrauna na svoje outpute u tom periodu, oduzima ukupan ulazni PDV na (gotovo) sve svoje inpute u istom poreskom periodu (mjesecu). Prema tome, njegova poreska obaveza za svaki poreski period (mjesec) je jednaka razlici izmeu njegovog izlaznog poreza (kojeg je zaraunao na vlastite outpute) i njegovog ulaznog poreza (koji je njemu obraunat na nabavke koje je izvrio od drugih PDV obveznika u BiH, odnosno kojeg je on platio pri uvozu dobara u BiH). Ovakav nain utvrivanja poreske obaveze je jednostavna jer od obveznika ne iziskuje utvrivanje pojedinanih dodatih vrijednosti za pojedina dobra i usluge. Umjesto toga, PDV obaveza se obraunava i utvruje samo jednom mjeseno, kao razlika izmeu ukupnog izlaznog i ukupnog ulaznog PDV. Mehanizam koji to obezbejuje je mehanizam priznavanja, tj. odbitka ulaznog poreza.

13

Prva i najvanija razlika u odnosu na porez na promet:

Porez na promet se (po pravilu) obraunava i plaa SAMO u fazi prodaje proizvoda krajnjem potroau

zPDV-a se obraunava i plaa zU SVAKOJ FAZI PROMETA zdobara i usluga !!!

14

KO SU OBVEZNICI PDV-a (ko i na ta obraunava i plaa PDV)? z SVI UVOZNICI dobara u BiH na sva dobra
uvezena u BiH z (skoro) svi uesnici u prometu dobara i usluga unutar BiH na (skoro) sav promet unutar BiH = NAELO ODREDITA !!!

z mnogi uvoznici usluga iz inostranstva

(po posebnim pravilima za oporezivanje usluga)

U lanu 12, stav 1 Zakona o PDV poreski obveznik se definie kao svaka osoba koja samostalno obavlja privrednu djelatnost, i to pravno lice, preduzetnik, udruenje graana. Ostvarivanje prihoda po osnovu obavljanja privredne djelatnosti znai da oni koji obavljaju svoju djelatnost ne ostavruju prihode radi postizanja dobiti ili dohotka, nisu poreski obveznici, a to su: humanitarne organizacije, neprofitne organizacije. Meutim, ukoliko i ova lica vre promet dobrima i uslugama koji podlijeu oporezivanju, te ukoliko takav promet na godinjem nivou prelazi propisasni prag od 50.000 KM, duni su se registrovati za PDV. Poreski obveznik je i lice (komitent) za ije ime i raun se vri promet dobara i usluga ko i komisionar u komisionim poslovima za izvrene isporuke dobara i usluga, krajnjem korisniku. U komisionim poslovima nastaju dva oporeziva prometa: jedan izmeu komisionara i krajnjeg kupca, drugi izmeu komitenta i komisionara, a poreski obveznici su konmisionar i komitent, svaki za svoj promet.

15

KO MORA BITI OBVEZNIK PDV-a svialo mu se to ili ne:

z SVI PREDUZETNICI iji je oporezivi god. promet
VEI OD 50.000 KM (oko 137 KM dnevno) z poljopr.domainstva: katast.prihod 15.000 KM z SVI UVOZNICI dobara u BiH (carinski dunici) z poreski zastupnici inostranih lica z korisnici odreenih usluga u BiH z SVI KOJI NEOVLAENO OBRAUNAJU PDV

z INVESTITORI izgradnje graevinskih objekata

16

Druga bitna razlika u odnosu na porez na promet:

U sistemu poreza na promet, sistemski poreski obveznici su samo oni koji prodaju proizvode krajnjim potroaima zU sistemu PDV, poreski obveznici su z(skoro) SVI UESNICI U PROMETU zsa svim pravima i obavezama zkoje iz toga proizlaze !!!

17

KO NIJE OBVEZNIK PDV-a:

z ORGANI UPRAVE (BiH, RS, FBiH,BD, optine) osim kada obavljaju promet dobara i usluga koji je konkurencija privatnim firmama z DJELATNOSTI OD JAVNOG INTERESA (zdravstvo, obrazovanje, kultura, sport...) osim ako obavljaju (i) djelatnosti koje su usmjerene ka ostvarivanju dobiti z pravna lica registr. za finansijske i novane usluge (banke, tedionice, mikrokred.org, osiguranja) osim za onaj promet koji nije osloboen PDV-a
Poreskim obveznikom se ne smatraju, prema odredbama iz lana 12, stav 6 Zakona o PDV, drava i njeni organi, entitetski organi, organi Distrikta i lokalne samouprave, kao i pravna lica osnovana u skladu sa zakonom sa ciljem obavljanja poslova iz djelokruga organa uprave, a koji obavljaju promet dobara i usluga u okviru djelatnosti i transakcija zakonom odreenim za organe uprave, ali isti organi mogu postati poreski obveznici, po lanu 12, stav 7 Zakona o PDV, ako obave promet dobara, usluga ili transakcije kojim trino konkuriu preduzeima u privatnom vlasnitvu. Primjer: Optina Prijedor ima viak kancelarijskog prostora i isti izdaje u zakup treim licima pod trinim uslovima. Na takav promet usluga obraunava se PDV, pod uslovom da vrijednost takvog prometa prelazi prag od 50.000 KM. Prema tome, tijela dravne vlasti, dravne i lokalne samouprave i uprave, entitetska tijela i tijela Distrikta, kao ni druga pravna lica (zavodi, direkcije, komisije, slube i dr), ne smatraju se obveznicima PDV na promet koji vre i na naknade koje naplauju u tom svojstvu. Ukoliko bi ti organi vrili privrednu ili drugu djelatnost kao konkurenciju privrednim drutvima/preduzeima, odnosno ukoliko bi vrili promet dobara i usluga ili druge transakcije izvan svog djelokruga organa uprave i drugih poslova koji su im dodijeljeni zakonom, te ukoliko bi ukupna vrijednost takvog njihovog prometa ili transakcija prelazila propisani prag od 50.000 KM na godinjem nivou, onda bi se i ti subjekti smatrali obveznicima PDV za takav promet.

18

KO MOE (MADA NE MORA) biti obveznik PDV-a:

z tzv. MALI PREDUZETNICI (pravna i fizika lica) sa godinjim prometom do 50.000 KM z poljoprivredna domainstva sa KP ispod 15.000 KM z lica koja izdaju objekte i prostore pod zakup(osim izdavanja za potrebe stanovanja) z lica koja kupuju i/ili izgrauju objekte radi prodaje ili iznajmljivanja obveznicima z lica koja unapreuju poljoprivredno zemljite
Ako zakljue da im je to iz bilo kojeg razloga povoljnije, status PDV obveznika (dobrovoljnom registracijom za PDV kod UIO) mogu stei (lan 44 ZPDV): 1) mali preduzetnici, tj. ona pravna i fizika lica koja obavljaju bilo kakvu privrednu djelatnost a iji oporezivi promet dobrima i uslugama na godinjem nivou nije vei od 50.000 KM; 2) poljoprivredna domainstva iji katastarski prihod od poljoprivrednog i umskog zemljita svih lanova domainstva ne dostie propisani prag od 15.000 KM. Nekim malim preduzetnicima e vie odgovarati da steknu status PDV obveznika, nego da u PDV sistemu ostanu u statusu krajnjih potroaa. Dobrovoljnom registracijom za PDV, navedena lica stiu mogunost odbitka ulaznog PDV kojeg plaaju za nabavke koje vre od drugih PDV obveznika, a istu mogunost dobijaju i njihovi kupci za porez koji plaaju tim licima.

19

Jedna od skrivenih tajni PDV-a

Status poreskog obveznika u sistemu PDV-a moe biti (a najee i jeste) PRIVILEGIJA z Prednosti treba znati optimalno iskoristiti z Nepovoljnosti se mogu: - sprijeiti - umanjiti - planirati ...

20

Mada ga zaraunava svak svakome, PDV se (ipak, uglavnom) NE kumulira !!!

NAJVANIJA TAJNA PDV-a: Mehanizam ODBITKA ULAZNOG POREZA zasnovan na tzv. KREDITNOJ METODI obraunavanja:

z IZLAZNI POREZ zaraunat kupcima z ULAZNI POREZ po fakturama dobavljaa z= PORESKA OBAVEZA za uplatu
Sema na tablu

21

PRIMJER (jedna faza prometa):

PDV (17%) Nabavka: 10.000 KM + 1.700 KM =11.700 KM (ulazni) Prodaja: 11.000 KM + 1.870 KM = 12.870 KM OBAVEZA za PDV (izlazni) = 170 KM

Provjera: 1.000 x 17% = 170 KM

22

NAJVANIJI ZAKON PDV-a:

PDV NE ULAZI U KALKULACIJU
PDV SE EVIDENTIRA SA STRANE: a) ulazni porez je privremeno potraivanje b) izlazni porez je privremena obaveza

z SALDIRANJE (na kraju svakog mjeseca): za) Izlazni vei od ulazn. = obaveza za uplatu zb) Ulazni vei od izlaznog = pravo na povrat

23

PRIMJER (lanac prometa):

Nabavka 10.000 + 1.700 11.000 + 1.870 15.000 + 2.550 6.120 Provjera: Prodaja 10.000 + 1.700 11.000 + 1.870 15.000 + 2.550 20.000 + 3.400 9.520 20.000 x 17% PDV 1.700 170 680 850 3.400 = 3.400

24

Druga skrivena tajna PDV

Oslobaanje od plaanja PDV-a ne mora biti (a esto i nije) povoljnost !!! A) Oslobaanja SA pravom na odbitak pretporeza B) Oslobaanja BEZ prava na odbitak pretporeza zesto vai: OSLOBOEN = POGOEN

Prema preporuci este direktive EU, jedan od uslova za oslobaanje od plaanja PDV unutar podruja jedne zemlje je da takva oslobaanja moraju biti u javnom interesu. Polazei od toga, ZPDV je u lanu 24 utvrdio koje se djelatnosti od javnog interesa u BiH oslobaaju od plaanja PDV. U BiH je prihvaen funkcionalni princip pri oslobaanju, po kojem se od plaanja PDV oslobaaju samo tano odreene usluge i dobra, a ne institucije i druga lica kao vrioci isporuka dobara ili usluga. Apsolutno oslobaanje izvoza jedan je od osnovnih principa na kojim poiva sistem PDV; to je odavno usvojena praksa svih evropskih zemalja. esta direktiva EU predvia upravo ovakav pristup za odreivanje mjesta oporezivanja , odnosno usvajanje principa odredita. Sve lanice EU su obavezne da se pridracvaju ovih smjernica i da ih ugrade u svoje zakonodavstvo. Primjena ovog principa obezbjeuje da izvozna dobra budu u potpunosti neoptereena domaim porezom. Oslobaanja BEZ prava na odbitak. U poreskom smislu, lica koja obavljaju javne djelatnosti (javne potanske usluge, medicinske usluge, usluge socijalnog osiguranja, usluge obrazovanja, usluge iz oblasti sporta, usluge koje obavljaju vjerske, politike, humanitarne, sindikalne organizacije, usluge iz oblasti kulture, usluge iz oblasti radio i televizijskih servisa) smatraju se krajnjim potroaima, i ako obavljaju samo djelatnosikod kojih ne predstavljaju konkurenciju trino orijentisanim privredama, ostaju van sistema PDV, bez obaveze da obraunavaju PDV, ali i bez mogunosti da realizuju poreski odbitak i iskazuju ulazni porez. To praktino, znai da su navedene djelatnosti od javnog interesa osloboene SAMO obaveze zaraunavanja i plaanja PDV na svoje usluge (outpute), ali to nipoto ne znai da te usluge i te djelatnosti nisu optereene PDV. Naprotiv: Upravo zato to se radi o poreskim oslobaanjima BEZ prava na odbitka ulaznog PDV, upravo su te usluge i tedjelatnosti optereene PDV, jer nemaju mogunost da PDV koji im je prethodno zaraunat na inpute kompenziraju kroz institut odbitka ulaznog PDV. Poto su izriito osloboene obaveze obraunavanja PDV na usluge koje vre (to praktino znai da im je to zabranjeno), njihov ulazni PDV nije potraivanje koje bi se moglo kompenzirati sa izlaznim PDV, nego troak koji direktno tereti njihovo poslovanje i koji se moe nadoknaditi samo kroz cijenu koju plaaju korisnici njihovih usluga. 25

Druga skrivena tajna PDV

Oslobaanje od plaanja PDV-a ne mora biti (a esto i nije) povoljnost !!! A) Oslobaanja SA pravom na odbitak pretporeza B) Oslobaanja BEZ prava na odbitak pretporeza zesto vai: OSLOBOEN = POGOEN

Meunarodni ugovori iji je potpisnik BiH, a koji su na snazi, ine dio unutranjeg pravnog sistema BiH, a po pravnoj snazi su iznad zakona. Takvim ugovorima propisana su oslobaanja koja propisuje ZPDV, kada ugovorne strane s kojim je BiH sklopila takve ugovore uvoze dobra, te kupuju dobra i kioriste usluge u zemlji. Prilikom nabavke dobara i usluga koja se oslobaaju od PDV, na temelju meunarodnih ugovora, koristi se poseban obrazac za oslobaanje od PDV (obrazac PDV-MU 1), na jednom od slubenih jezika BiH i engleskom jeziku. Strani investitor distribuira poseban obrazac za oslobaanje od PDV domaim ugovaraima.

26

TREA TAJNA EFIKASNOSTI PDV-a: MEUSOBNA KONTROLA UESNIKA U PROMETU KUPAC (OBVEZNIK) KONTROLIE: z Da li je njegov dobavlja reg. OBVEZNIK PDV (ako nije nema pravo na poreski odbitak) z Da li je taj dobavlja izdao UREDNU FAKTURU (ako nije nema pravo na poreski odbitak) z Da li je na fakturi PRAVILNO ISKAZAN PDV (ako nije nema pravo na poreski odbitak) ... zISPUNJENJE SNA PORESKE ADMINISTRACIJE: zOBVEZNICI KONTROLIU JEDNI DRUGE !!!

27

ULAZNI POREZ: osnov sistema PDV

Nabavke Vrijednost PDV Materijal 100.000 17.000 Usluge 50.000 8.500 Oprema 20.000 3.400 Objekti 30.000 5.100 UKUPNO: 200.000 34.000 PRODAJA 300.000 51.000 Dodata vrijednost 100.000 x 17% = 17.000

28

ULAZNI porez VEI od IZLAZNOG

Nabavke Materijal Usluge Oprema Objekti UKUPNO: PRODAJA PREPLATA: Vrijednost 100.000 50.000 150.000 200.000 500.000 300.000 200.000 x17% PDV 17.000 8.500 23.500 34.000 85.000 51.000 34.000

29

IZVOZ DOBARA iz BiH

Inputi Vrijednost PDV 34.000 17.000 51.000 0 51.000 Materijal 200.000 Usluge 100.000 Amortizacija 50.000 Radna snaga 150.000 UKUPNO: 500.000 IZVOZ 550.000 POVRAT: 300.000 x17%

30

FAKTURA u sistemu PDV

IST RAUN DUGA LJUBAV

Odredbama lana 55 ZPDV propisano je da svaki poreski obveznik mora obavezno izdati poresku fakturu, odnosno raun za svaki obavljen promet dobara i usluga. Karakter poreske fakture u smislu ZPDV u pojedinim situacijama imaju: redovna faktura o isporuci dobara ili usluga, interna faktura, faktura-avans, potvrda o prijemu/plaanju, blagajniki rauni, te knjine obavijesti u sluajevima naknadnih otkazivanja isporuke, naknadnih izmjena u poreskoj osnovici i dr. Obaveza izdavanja poreske fakture postoji i ako je obavljen samo dio prometa ili ako je nastala obaveza plaanja samo za dio prometa, odnosno prije nego to je izvren cjelokupni promet bilo dobara ili usluga. Ukoliko se radi o kontinuiranim isporukama, poreska faktura se izdaje najmanje jednom mjeseno. To moe biti istekom tog poreskog perioda (mjeseca). Poreska faktura se izdaje najmanje u dva primjerka, od kojih se jedan uruuje kupcu, a drugi slui isporuitelju kao isprava za knjienje. Poreska faktura slui kao osnova za utvrivanje poreske obaveze poreskog obveznika koji je izdao fakturu i poreskog odbitka obveznika koji je primio poresku fakturu. Faktura je jedan od osnovnih pokazatelja za utvrivanje obaveze svih sudionika u prometu dobara i usluga koji su u sistemu PDV, te polazna taka za nadzorni organ koji obavlja kontrolu PDV. Znaaj fakture je tim vei to ona predstavlja preduslov za odbitak ulaznog poreza, kod smanjivanja poreske obaveze ili kao temelj za povrat poreza od drave, kada je poreski obveznik u preplati PDV. Nadalje, faktura je knjini dokument za knjienje i unos podataka u poreske evidencije (KUF, KIF), a time i u PDV prijavu.

31

FAKTURA:
KLJU MEHANIZMA PDV-a !!!
FAKTUROM SE: z ISKAZUJE OBAVEZA IZLAZNOG POREZA kod obveznika isporuioca dobara/usluga z OSTVARUJE ODBITAK ULAZNOG POREZA kod obveznika primaoca dobara/usluga

zFAKTURA = NOVAC (za kupca) z = poreska obaveza (za prodavca)

Da bi kupac mogao stvariti pravo na odbitak ili povrat PDV, za svaku izgubljenu poresku fakturu ili dokumant kojim se stie pravo na odbitak ulaznog PDV, kupac je duan dobavljau osigurati vjerodostojan prepis poreske fakture.

32

Obaveza izdavanja PORESKE FAKTURE:

z ZA SVAKI PROMET ili DIO PROMETA
dobara i usluga !!! z osim za: - usluge od javnog interesa - finansijske i novane usluge z FAKTURA JE OBAVEZNA I ZA:
-primljene avanse - upotrebu dobara u vanposlovne svrhe -pruanje usluga u vanposlovne svrhe -- izuzimanje dobara za vlast.potronju...

33

MEUSOBNA KONTROLA KUPAC DOBAVLJA

Lice koje prima fakturu ili izdaje izvod o plaanju mora obezbijediti da je dobavlja robe, odnosno davalac usluge OBVEZNIK (lan 55. stav 3. ZPDV)

U protivnom, obveznik koji primi fakturu ne moe ostvariti odbitak ulaznog poreza pa ak i ako je platio u dobroj namjeri

34

SADRAJ PORESKE FAKTURE

A) NAZIV, ADRESA, IDENT.BROJ ZA INDIREKTNE POREZE ISPORUIOCA B) MJESTO I DATUM IZDAVANJA FAKTURE C) BROJ FAKTURE D) DATUM ISPORUKE DOBARA/USLUGA E) IME, NAZIV, ADRESA, IDENT.BROJ ZA INDIREKTNE POREZE KUPCA F) TRG.NAZIV, VRSTA, KOLIINA I CIJENA ISPORUENIH DOBARA/USLUGA G) POJEDINANA VRIJEDNOST DOBARA/USLUGA BEZ PDV-a H) UKUPAN IZNOS NAKNADE BEZ PDV-a I) PDV STOPA I UKUPAN IZNOS PDV-a J) UKUPAN IZNOS NAKNADE ZA DOBRA/USLUGE, UKLJUUJUI PDV

Oblik poreske fakture nije propisan. U smislu ZPDV i Pravilnika, poreskom fakturom se smatra svaki dokument koji sadri sve propisane elemente, a to su najmanje slijedei podaci:.....

35

ISPORUILAC
_____________________________________________

Obrazac: F-1

PDV broj ___________________________

KUPAC
__________________________ PDV broj ____________________
Mjesto _________________________ R b Naziv robe Ili usluge j m Koliina Cijena

Faktura br. _______

datum ________________ Bez por. % PDV Izn. PDV Ukup. vrij.

Uslovi isporuke___________________________

Vrijednost bez PDV-a PDV Ukupna naknada Fakturu sastavio

___????????????___________________

Odgovorno lice
???????????

36

PORESKI RAUN IZDAT PORESKOM OBVEZNIKU

z z z z z z z z z z z z z Promet trg. poduzee Banjaluka, N. Tesle bb Ident. br. xxxxxxxxxxxx Banjaluka, 5. 1. 2008.

Faktura br. 5
Isporuka 5. 1. 2008. DRVOPROMET d.o.o. TUZLA Glavna ulica bb Ident. br. Xxxxxxxxxxxx 100 kom. stolica po cijeni Obraunani PDV po stopi 17% Pojedinana vrijednost sa PDV Ukupna vrijednost bez PDV Ukupno PDV po stopi 17% 50,00 KM (bez PDV-a) 8,50 KM 58,50 KM 5.000,00 KM 850,00 KM 5.850,00 KM

z Ukupna vrijednost sa PDV-om

37

RAUN IZDAT OBRTNIKU KOJI NIJE OBVEZNIK PDV-a

z z z z z z z z z z z z z Promet trg. poduzee Banjaluka, N. Tesle bb Ident. Br. xxxxxxxxxxxx Banjaluka, 6. 1. 2008.

Faktura br. 6
Isporuka 6. 1. 2008. STOLARSKA RADIONICA MARKOVI Banjaluka, Motike bb Matini br. Xxxxxxx 100 kom. stolica po cijeni Obraunani PDV po stopi 17% Pojedinana vrijednost sa PDV Ukupna vrijednost bez PDV Ukupno PDV po stopi 17% 50,00 KM (bez PDV-a) 8,50 KM 58,50 KM 5.000,00 KM 850,00 KM 5.850,00 KM

z Ukupna vrijednost sa PDV-om

38

INTERNE PORESKE FAKTURE

-UPOTREBA DOBARA U VANPOSLOVNE SVRHE POREZNOG OBVEZNIKA, ZAPOSLENIH I DRUGIH LICA KADA JE PDV MOGUE U CIJELOSTI ILI DJELIMINO ODBITI -PRUANJE USLUGA BEZ NAKNADE ILI UZ SMANJENU NAKNADU U VANPOSLOVNE SVRHE OSNIVAA, ZAPOSLENIH ILI DRUGIH LICA -UPOTREBA DOBARA ILI OBAVLJANJE USLUGA BEZ NAKNADE ZAPOSLENIMA ILI LANOVIMA NJIHOVIH PORODICA -DOBRA IZUZETA ZA KRAJNJU POTRONJU

Ako PDV obveznik koristi dobra i usluge u privatne ili bilo koje druge vanposlovne svrhe (davanje bez naknade, manjak koji nije posljedica vie sile, prekomjerni kalo i dr), a pri nabavci tih dobara i usluga je koristio odbitak ulaznog PDV u potpunosti ili djelimino, duan je ispostaviti internu poresku fakturu u vrijednosti iskorienih dobara ili usluga. Isto tako, ako PDV obveznik koristi u vanposlovne svrhe vlastite proizvode ili usluge za koje je u proizvodnji i doradi materijala i usluga za te proizvode koristio odbitak ulaznog PDV u potpunosti ili djelimino, mora ispostaviti internu poresku fakturu. Isto vai u sluaju korienja takvih vlastitih usluga za koje, da ih je koristio od drugog PDV obveznika, ne bi imao mogunost odbitka ulaznog PDV. Meutim, obaveza oporezivanja, pa ni obaveza izdavanja interne poreske fakture ne postoji u sluaju kada se vlastito proizvedena, nabavljena ili uvezena dobra, odnosno usluge koriste za vlastite poslovne i oporezive svrhe (tzv. vlastita interna realizacija, uzimanje proizvoda i robe za poslovnu upotrebu u djelatnosti koja podlijee oporezivanju i sl). Isto tako, ako poreski obveznik nije koristio odbitak ulaznog PDV na dobra u vrijeme njihove nabavke, ni tada nema obaveze obraunavanja PDV niti ispostavljanja interne poreske fakture ni ako ta dobra koristi za privatne ili bilo koje druge vanposlovne namjene. Tada se smatra da je PDV obveznik ve snosio teret PDV po ulaznim raunima, kojeg je platio kada je platio i fakturu za ta dobra, bez prava da ga odbije kao ulazni PDV. Obaveza izdavanja interne poreske fakture u sluaju korienja dobara i usluga u vanposlovne svrhe proizlazi iz odredbi lana 5, 6 i 9 ZPDV, s tim da je blie odreena odredbama lanova 14, 111 i 112 Pravilnika. Interna faktura sadri sve propisane elemente poreske fakture, osim to se umjesto podataka o kupcu navode podaci o svrsi korienja dobara i usluga.

39

INTERNA FAKTURA ZA ISPORUKU ZAPOSLENIKU U FIRMI

z z z z

Promet trg. poduzee Banjaluka, N. Tesle bb Ident. br. xxxxxxxxxxx Banjaluka, 7. 1. 2008.

Faktura br. 7
z Isporuka 7. 1. 2008. 10 kom stolica kao poklon gosp. M.M. zaposleniku u preduzeu z z z z z 10 kom. stolica po cijeni Obraunani PDV po stopi 17% Pojedinana vrijednost sa PDV Ukupna vrijednost bez PDV Ukupno PDV po stopi 17% 50,00 KM (bez PDV-a) 8,50 KM 58,50 KM 500,00 KM 85,00 KM 585,00 KM

z Ukupna vrijednost sa PDV-om

40

INTERNA FAKTURA ZA ISPORUKE ZA VLASTITE POTREBE

z z z z Promet-trg. poduzee Banjaluka, N. Tesle bb Ident. br. xxxxxxxxxxxx Banjaluka, 8. 1. 2008.

Faktura br. 8
z Isporuka sa skladita trgovine 8. 1. 2008. VLASNIKU trgovakog preduzea Promet - 10 boca vina za kunu zabavu z 10 boca vina po cijeni z Obraunani PDV po stopi 17% z Pojedinana vrijednost sa PDV z Ukupna vrijednost bez PDV z Ukupno PDV po stopi 17% z Ukupna vrijednost sa PDV-om 5,00 KM (bez PDV-a) 0,85 KM 5,85 KM 50,00 KM 8,50 KM 58,50 KM

41

Ispostavljanje BLAGAJNIKIH RAUNA

z ZA PROMET NAPLAEN U GOTOVU z iskazivanje prometa preko REGISTAR BLAGAJNE z izdavanje ISJEKA VRPCE registar blagajne z osim ako kupac zahtijeva fakturu

Poreski obveznici koji su upisani u registar PDV obveznika i koji promet dobara i usluga naplauju u gotovini obavezni su promet iskazivati preko registar blagajne i za svaki izvreni promet izdati blagajniki raun (isjeak vrpce registar blagajne), osim u sluaju kada kupac trai izdavanje poreske fakture. Kada kupac zahtijeva izdavanje poreske fakture umjesto blagajnikog rauna, tada je prodavac obavezan izdati ispravnu poresku fakturu sa svim propisanim elementima kako bi kupac mogao iskoristiti pravo na odbitak ulaznog PDV. Takva mogunost im ne smije biti uskraena. Izdati blagajniki rauni se dnevno specificiraju i unose u knjigu izlaznih faktura (KIF), odnosno raunovodstveno evidentiraju kao gotovinski promet (pazar).

42

SADRAJ BLAGAJNIKOG RAUNA

A) naziv, adresu i identifikacijski broj obveznika B) mjesto prodaje (broj prodajnog mjesta, poslovnog prostora, prodavaonice) C) datum i broj izdavanja rauna D) koliina, cijena i uobiajeni trgovaki naziv isporuenog dobra ili izvrene usluge E) ukupan iznos naknade bez PDV-a F) ukupan iznos PDV-a G) ukupan iznos naknade sa PDV-om

43

OGRANIENJA
-gotovinska naplata se MO MOE vr vriti i preko 2.000 KM, KM, ali za iznose preko 2.000 KM se, uz blagajniki raun, obavezno MORA izdavati i prava prava por. Faktura -blagajniki raun se izdaje i onda kada kupac tra trai (zahtijeva) izdavanje poreske fakture -za odbitak ulaznog poreza, kupcu (PDV obvezniku) je za nabavke do do 100 KM dovoljan isjeak, a za sve nabavke vee od 100 KM mora imati i isjeak i pravu pravu fakturu
NEMA NIKAKVIH DODATNIH DOZVOLJENIH IZUZIMANJA OD OBAVEZA IZDAVANJA BLAGAJNIKOG RAUNA PRILIKOM NAPLAIVANJA U GOTOVU !!!???

Uslovi kada se blagajniki rauni mogu priznati kao poreska faktura u svrhu priznavanja ulaznog PDV za primaoca bloagajnikog rauna kupca, koji je obveznik PDV. Ti uslovi su slijedei: a) da iznos blagajnikog rauna nije vei od 100,00 KM (ukljuivi i PDV); b) da se za iznos od 100,01 KM do 199,99 KM, pored blagajnikog rauna, izda i poreska faktura; c) za transakcije u vrijednosti od 2.000,00 KM i vie je obavezno izdavanje poreske fakture, tj. za takve transakcije je zabranjenoizdavati blagajnike raune, to znai da se takvi eventualni blagajniki rauni nikako ne bi mogli priznati za odbitak ulaznog PDV. Obveznici koji promet dobara i usluga naplauju gotovinski u maloprodaji duvana, duvanskih preraevina, dnevne tampe, lota isportske prognoze u kioscima i pro prodaji dobara i usluga na trnicama i drugim otvorenim prostorima, nisu duni izdavati blagajnike raune. Prodaja na otvorenim prostorima se smatra i prodaja karata javnog prevoza putnika, prodaja karata iostalih proizvoda putem automata. Poreski obveznici koji promet dobara i usluga naplauju gotovinski duni su sainjavati izvjetaje o ukupnom dnevnom i mjesenom prometu sa podacima o iznosu prometa bez PDV, iznosu prometa sa PDV, to j ujedno i dokumentacija za knjienje u knjigu izlaznih faktura (KIF).

44

BLAGAJNIKI RAUN
Trgovina- trgovina mjeovitom robom na malo Banjaluka Teslina bb Ident. br. xxxxxxxxxxxx Prodavaonica br. 1. Banjaluka, Teslina bb 5. 1. 2008.

R a u n br. 5
z z z z 5 lit. ulja Ukupan iznos naknade bez PDV-a Iznos PDV-a Ukupan iznos naknade sa PDV-om 1,50 KM 7,50 KM 1,27 KM 8,77 KM

45

SADRAJ POTVRDE O PRIJEMU

A) naziv, adresu i identifikacijski broj obveznika B) mjesto, datum izdavanja i redni broj potvrde C) ime, prezime, adresu i matini broj poljoprivrednika D) vrsta, koliina isporuenih dobara ili izvrenih usluga od strane poljoprivrednika E) datum i rok prometa dobara i usluga F) vrijednost primljenih dobara i usluga G) iznos paualne naknade obraunate poljoprivredniku H) broj rjeenja o paualnoj naknadi za poljoprivrednika od strane Uprave

Pravilnik o primjeni ZPDV propisuje u specifinim sluajevima i izdavanje potvrde o prijemu dobara ili usluga, odnosno potvrde o plaanju, kao dokumenta koji izdaje samo kupac. Potvrda o prijemu je dokument koji se izdaje u specifinim sluajevima, kada nije mogue izdavanje fakture. Potvrda se izdaje samo za isporuke dobara i usluga na osnovu ugovora izmeu isporuitelja i kupca. Potvrda mora sadravati propisane elemente iz poreske fakture, a na osnovu potvrde dobavlja je duan izdati fakturu, osim u sluaju kada fakturu ispostavlja kupac. Potvrda slui za obraun PDV pri isporuci dobara i usluga i daje pravo na odbitak PDV kod primaoca potvrde koji je u sistemu PDV. Datum ispostavljanja potvrde je datum isporuke dobara i usluga, te s tim datumom nastaje i poreska obaveza za isporuioca dobara i usluga. Prilikom otkupa poljoprivrednih i umarskih dobara, odnosno usluga od poljoprivrednika koji imaju odobrenje UIO za naplatu paualne PDV naknade (5% na vrijednost isporuenih dobara, odnosno usluga), kupac PDV obveznik izdaje potvrdu o plaanju. Potvrda o plaanju koju izdaje obveznik za primljene isporuke dobara i usluga od poljoprivrednika, u smislu lana 45 ZPDV, smatra se fakturom, ali samo ako sadri slijedee podatke propisane Pravilnikom (lan 116): ...............

46

PRIMJER POTVRDE O PRIJEMU

z z z z z z z z z uma d.o.o. ipovo, Strojice bb Ident. br. xxxxxxxxxxxx ipovo, 6. 8. 2008. Broj potvrde 3. Mirko Mitri Selo Vagan JMBG xxxxxxxxxxxxx 100 kg ita isporueno 6. 8. 2008. u vrijednosti 500,00 KM Paualna naknada 25,00 KM

z Broj rjeenja o paualnoj naknadi za poljoprivrednika od strane Uprave: xxxxxxxx z Potpis poljoprivrednika ?????????????????________________

47

Knjina obavijest
Izdaje se u slijedeim sluajevima: z kada se roba vraa nakon ispostavljanja fakture z kada dobavlja dobara, odnosno davalac usluga nakon ispostavljanja fakture odobri snienje cijene ili popust z kada dobavlja dobara, odnosno davalac usluga primi dodatnu uplatu za isporuena dobra, odnosno izvrene usluge nakon ispostavljanja fakture

Vano je napomenuti da knjina obavijest nema obiljeja fakture, pa ako nije vezana uz ve ispostavljenu fakturu za obavljenu isporuku dobara ili usluge, sama po sebi nema ni znaenje za knjienje. Moemo rei da knjina obavijest ima obiljeja korektora za ve obavljenu transakciju, kod koje je dolo do promjene u naravi ili u plaanju po ispostavljenoj fakturi. Znaaj knjine obavijesti je izuzetan u svim navedenim situacijama, jer se tek na osnovu knjine obavijesti mogu vriti ispravke u knjigovodstvenim, odnosno poreskim evidencijama.

48

Poreska evidencija u sistemu PDV

z Obaveza voenja poreske evidencije obuhvata evidenciju o svim primljenim i izdatim fakturama i ostaloj dokumentaciji u vezi sa PDV, ukljuujui i evidenciju o korienju proizvoda za privatnu upotrebu, proizvodima datim bez naknade itd. z Efikasno funkcionisanje sistema PDV ne moe se zamisliti bez kvalitetnog informacionog sistema koji se koristi u svrhu prikupljanja, obrade, analiziranja, uvanja i korienja informacija radi kontrole u izvravanju poreskih obaveza.

Evropska komisija u BiH je donirala hardver, softver i instalirala mreu, to je od neprocjenjive koristi za UIO. Obavljanje efikasne kontole u sistemu PDV je nazamislivo bez odgovarajueg poreskog informacionog sistema. Program obavljanja poslova kontrole nejee se bazira na razliitim izvorima podataka uz primjenu raznih kontrolnih mjera. U programu kontrole je vano da se obuhvat obveznika koji e biti podvrgnuti kontrolnom postupku zasniva na selektivnim, kvantitativnim i komparativnim kriterijumima, na osnovu kojih se vri izbor obveznika i sektora ekonomske aktivnosti za kontrolu. Pri odreivanju kriterija za selektivan izbor obveznika za kontrolu, veliki znaaj ima poreski informacioni sistem koji omoguava brzo i tano izlistavanje obveznika po raznim parametrima, ekonomskim sektorima, vrijednostima njihovih nabavki i prometa, iznosima odbitka ulaznog PDV i povrata, uvoza i izvoza, ukupnog prometa i drugim relevantnim veliinama i odnosima.

49

OBAVEZNO VOENJE:
z RAUNOVODSTVENIH EVIDENCIJA z PORESKIH EVIDENCIJA z KNJIGE IZLAZNIH FAKTURA z KNJIGE ULAZNIH FAKTURA - dozvoljeno i u automatskoj obradi -

Obaveza osiguravanja svih podataka potrebnih za tano, pravilno i pravovremeno obraunavanje i plaanje PDV, propisana je lanom 56 ZPDV, a dalje razraena lanovima 123 do 129 Pravilnika. Elementarne isprave su: izlazne i ulazne poreske fakture, ukljuujui privremene i okonane situacije, zatim avansne i interne poreske fakture, potvrde o plaanju, knjine obavijesti i sve druge isprave vezane za promet dobara i usluga koji je relevantan za obraunavanje i plaanje PDV. Srodne isprave su knjige ulaznih i izlaznih faktura, te razne specifikacije za obraun poreza. Sam obraun poreza je, takoe, srodna isprava, jer proilzlazi iz svih pojedinanih poreskih transakcija u dotinom poreskom periodu. U smislu odredbi lana 56 ZPDV i lana 124 Pravilnika, PDV obveznik je duan voditi knjige sa dovoljno podataka koji e omoguiti pravilno i blagovremeno (mjeseno) obraunavanje i plaanje PDV, kao i vrenje kontrole pravilnosti i pravovremenosti izvravanja poreskih obaveza. Poreske knjige i evidencije kod svakog PDV obveznika treba da obezbijede podatke o: izdatim raunima; primljenim raunima; iznosu oporezivog prometa bez PDV; iznosu obraunatog PDV za izvreni promet (uz razdvajanje prometa drugim PDV obveznicima, odnosno krajnjim potroaima); iznosu izvrenog prometa za koji je propisano oslobaanje od plaanja PDV SA pravom na odbitak ulaznog PDV; iznosu izvrenog prometa za koji je propisano oslobaanje od plaanja PDV BEZ prava na odbitak ulaznog PDV; nabavnoj cijeni dobara i usluga izvrenih od lica koja nisu PDV obveznici; nabavnoj cijeni dobara ili usluga sa obraunatim PDV; iznosu ulaznog PDV po raunima ili drugoj dokumentaciji za nabavljena dobra i usluge (uz razdvajanje ulaznog PDV po vrstama, uslovima za odbitak i dr); nabavnoj cijeni dobara ili usluga iji je proemet osloboen PDV; iznosu promljenih avansa i obraunatom PDV; iznosu plaenih avansa i sadranom PDV; vrijednosti uvezenih dobara na koje se plaa PDV; vrijednosti uvezenih dobara na koje se ne plaa PDV; iznosu PDV koji je plaen prilikom uvoza; momentu prve upotrebe opreme i objekata za vrenje djelatnosti; ispravci odbitka ulaznog PDV za nabavljenu opremu i objekte za obavljene djelatnosti; vrijednosti poslovnih uzoraka; licima kojim su dati pokloni male vrijednosti; iznosima povrata PDV izvren diplomatskim i konzularnim predstavnitvima, meunarodnim organizacijama i stranim putnicima; iznosima poreske obaveze, odnosno poreske preplate za odreeni poreski period; izvrenim uplatama i povratu PDV itd.

50

OBAVEZNO VOENJE:
RAUNOVODSTVENIH EVIDENCIJA PORESKIH EVIDENCIJA KNJIGE IZLAZNIH FAKTURA KNJIGE ULAZNIH FAKTURA - dozvoljeno i u automatskoj obradi -

PDV obveznik, radi osiguranja podataka o izdatim i primljenim fakturama i PDV sadranom u tim fakturama, mora: ILI voditi posebna evidencije, i to knjigu izlaznih faktura (obrazac KIF) i knjigu ulaznih faktura (obrazac KUF), ILI u poslovnom knjigovodstvenom i raunovodstvenom sistemu, kako je mogue, uspostaviti raune (konta) za: izlazni PDV za isporuke licima registrovanim za PDV; izlazni PDV za isporuke licima neregistrovanim za PDV; ulazni PDV; uplate PDV; uvozni PDV; izvoz. Ovim, naravno, nije obuhvaena sva neophodna analitika evidencija ulaznog i izlaznog PDV, po vrstama, koja se moe pojaviti upraksi (zavisno od djelatnosti svakog pojedinog PDV obveznika, vrste poreskih transakcija i dr), kao i za potrebe sainjavanja propisane PDV prijave. U knjigu izlaznih faktura (KIF) upisuju se slijedei podaci: Kolona 1: redni broj; Kolona 2: broj fakture; Kolona 3: datum izdavanja fakture; Kolona 4: naziv kupca (primaoca dobara ili usluga) ako se radi o registrovanom PDV obvezniku; Kolona 5: identifikacioni broj za indirektne poreze kupca, tj. dvnaestocifreni PDV broj kupca PDV obveznika. Ovdje se ne unosi podatak za ino kupce, kao ni kod prodaje krajnjim potroaima; Kolona 6: iznos fakture; Kolona 7: iznos interne poreske fakture u vanposlovne svrhe; Kolona 8: iznos fakture za izvozne isporuke; Kolona 9: iznos fakture za ostale isporuke koje su osloboene plaanja PDV; Kolona 10: osnovica za obrauna PDV kupcima PDV obveznicima (tj. iznos poreske fakture bez PDV); Kolona 11: obraunati iznos PDV na sve isporuke.

51

OBAVEZNO VOENJE:
RAUNOVODSTVENIH EVIDENCIJA PORESKIH EVIDENCIJA KNJIGE IZLAZNIH FAKTURA KNJIGE ULAZNIH FAKTURA - dozvoljeno i u automatskoj obradi -

U KIF se zavode i avansne poreske fakture, koje se izdaju za primljene avansne naplate (s tim da se PDV obaveza u tom sluaju utvruje preraunatom stopom od 14,5299%), osim u sluaju da se u istom mjesecu ispostavlja i prava izlazna poreska faktura. Ukoliko je za isporuku dobara ili usluga prethodno (u nekom ranijem mjesecu) primljen avans i izdata avansna poreska faktura, prodavac e, nakon ispostavljanaj prave poreske fakture (koju obavezno ispostavlja u iznosu ukupne vrijednosti isporuke) u knjizi izdatih rauna ponititi (tj.stornirati) fakturu-avans, a pravu poresku fakturu za isporuena dobra, odnosno obavljenje usluge unijeti u KIF. lanom 56, stav 2 ZPDV, kao i lanom 124, stav 2, lanom 128 i lanom 129 Pravilnika dozvoljeno je prilagoavanje poreskih obrazaca i knjiga (i KIF-a) automatskoj obradi podataka, s tim da se moraju osigurati najmanje propisani podaci. Podaci o obraunatom porezu, odnosno zbir kolone 11 (iz KIF-a) treba da odgovara iznosu koji je knjien kao obaveza na kontima izlaznog poreza, a iznosi iz te kolone za odreeni poreski period (mjesec) se unose i u PDV prijavu, to podrazumijeva i obavezu da za svaki mjesec trebaju biti evidentirane sve izlazne poreske fakture (ukljuujui i sve gotovinske promete, interne poreske fakture, izdate avansne fakture).

52

OBAVEZNO VOENJE:
RAUNOVODSTVENIH EVIDENCIJA PORESKIH EVIDENCIJA KNJIGE IZLAZNIH FAKTURA KNJIGE ULAZNIH FAKTURA - dozvoljeno i u automatskoj obradi -

Za realizaciju odbitaka ulaznog PDV ili za povrat PDV potrebno je voditi propisane evidencije o ulaznom PDV. Ulazni PDV je iznos obraunatog PDV po ulaznim fakturama i raunima primljenim od drugih PDV obveznika, odnosno plaenog PDV kod uvoza dobara, koji se evidentira kao potraivanje i koristi u obraunu poreza za odbijanje od obaveza po osnovu izlaznog PDV za svaki obraunski period (mjesec). Knjigovodstvene evidencije o ulaznom porezu moreju uvaiti okolnosti da se ulazni PDV po odreenim osnovama moe koristiti kao poreski odbitak tek kad se steknu odreeni, propisani uslovi. Knjiga ulaznih faktura (KUF) mora sasdravati slijedee podatke: Kolona 1: redni broj; Kolona 2: broj fakture; Kolona 3: datum fakture; Kolona 4: naziv dobavljaa, odnosno isporuioca dobara ili usluga (odnosno ime i prezime dobavljaa, odnosno isporuioca dobara i usluga, obzirom na to da dobavlja PDV obveznik moe biti i fdiziko lice, graanin, poljoprivrednik paualac i sl), kao i sjedite, odnosno prebivalite ili uobiajeno boravite dobavljaa; Kolona 5: identifikacioni broj za indirektne poreze, odnosno JMBG ili drugi jedinstveni identifikacioni broj dobavljaa koji ne posjeduje ID broj za indirektne poreze (tj. koji nije PDV obveznik u BiH); Kolona 6: iznos fakture bez PDV; Kolona 7: ukupni iznos fakture sa PDV; Kolona 8: iznos isplaene paualne naknade poljoprivrednicima; Kolona 9: ukupni iznos ulaznog PDV sadranog u fakturama iz kolone 7; Kolona 10: ulazni PDV koji se moe odbiti; Kolona 11: ulazni PDV koji se ne moe odbiti. U KUF se zavode i promljene avansne faskture, koje se prime od PDV obveznika kojima je plaen avans. Nakon prijema prave fakture od tog dobavljaa (koja obavezno glasi na ukupnu vrijednost isporuke), u KUF-u treba ponititi (stornirati) fakturu-avans, sa svim podacima, a u KUF se unosi prava ulazna faktura. I kod evidencija o ulaznim fakturama i ulaznom PDV treba napomenuti da je lanom 56, stav 2 ZPDV, kao i lanom 124, stav 2, lanom 128 i lanom 129 Pravilnika dozvoljeno prilagoavanje poreskih obrazaca i knjiga (pa i KUF) automatskoj obradi podataka, s tim da se moraju osigurati najmanje propisani podaci. Podaci o ulaznom PDV koji se moe odbiti (zbir kolone10) treba da odgovara iznosima koji su knjieni na odgovarajuim kontima ulaznog PDV koji je stekao pravo na odbitak, to se iskazuje i kao ulazni PDV po PDV prijavama za odreeni poreski period (mjesec).

53

... i jo o fakturama: z Onaj ko neovlaeno izda fakturu sa PDV-om duan je platiti porez koji je zaraunao z Onaj ko zarauna VIE PDV-a od propisanog duan je platiti puni zaraunati iznos z Onaj KOME je neosnov. ili vie fakturisan PDV ne moe ostvariti odbitak ulaznog poreza ak i ako ga je platio u dobroj namjeri z Ko (bilo kako) uestvuje u fiktivnom prometu ne moe ostvariti povrat poreza z Onaj ko prima fakture od takvih por.dunika smatrae se obveznikom umjesto njih !!! Bez obzira na dobre namjere !!!

54

NASTANAK PORESKE OBAVEZE: - princip ukupne realizacije z Poreska obaveza se utvruje, prijavljuje i plaa MJESENO z Promet (uvoz) se odvija kontinuirano u toku mjeseca z Fakture (rauni) se izdaju i primaju za svaki pojedinani promet

z Poreska obaveza (prijava) se utvruje

nezavisno od momenta naplate/plaanja

Likvidnost PDv obveznika zavisi od brzine naplate od kupaca i korisnika usluga, ali i od rokova plaanja dobavljaima. U povoljnijoj poziciji su oni obveznici koji se ranije naplauju od svojih kupaca (jer slobodno raspolau i sredstvima naplaenog PDV, sve do roka za njegovu uplatu) i koji kasnije plaaju svojim dobavljaima (jer ostvaruju pravo pravo na odbitak ulaznog PDV i po onim fakturama koje jo nisu platili dobavljaima). Obrnuto, u nepovoljnijoj finansijskoj poziciji su svi oni obveznici koji se sporo i teko naplauju od svojih kupaca i koji ranije moraju platiti svoje dobavljae.

55

NASTANAK PORESKE OBAVEZE:

z UVOZ dobara: u momentu prelaska car.linije
obraun: nadlena carinarnica plaanje: u skladu sa carin. propisima z PROMET U BiH (OPTA PRAVILA): obaveza nastaje zavisno ta je prije: z1) isporuka ili 2) izdavanje fakture ili 3) plaanje

Osnovno to treba zapamtiti jeste da poreska obaveza nastaje onda kad se desi najraniji od dogaaja: izdavanje fakture, isporuka dobara ili usluga, odnosno plaanje (i avans).

56

POSEBNI SLUAJEVI
z avansno plaanje: momenat plaanja
z isporuka: mom. otpreme/poetka slanja z bez isporuke: prenos prava raspolaganja z ugradnja/montaa: momenat preuzimanja z struja, voda, gas: momenat oitanja stanja

z djelimine isporuke: isporuka tog dijela

z periodine isporuke: jednom mjeseno

57

AVANSI U SISTEMU PDV - RAUNOVODSTVENI ASPEKT z PDV OBAVEZA NASTAJE: - ISPORUKOM DOBRA/USLUGE - ISPOSTAVLJANJEM PORESKE FAKTURE (ILI BILO KOJEG DRUGOG DOKUMENA KOJI IMA SVE ELEMENTE PORESKE FAKTURE) - PLAANJEM (PRIJEMOM UPLATE) PRIJE IZDAVANJA FAKTURE (AVANS) (TA PRIJE NASTANE) z (Budui) kupac po ugovoru, dogovoru uplauje avans za njega u tom trenutku ne nastaje nikakva obaveza ili pretporez z Prodavac na osnovu bankarskog izvoda izdaje FAKTURU-AVANS z PO FAKTURI-AVANS IZLAZNI PDV ZA PRIMAOCA AVANSA, A ULAZNI ZA UPLATIOCA AVANSA

58

1. Prema dogovoru uplaen avans dobavljau materijala u iznosu od 16.000 16.000 KM (ukupna cijena 40.000 KM sa PDVPDV-om) 2. Dobavlja ispostavio avansnu fakturu na taj iznos (13.675,22 + 2.324,78 2.324,78 PDV) 3. Dobavlja isporuio materijal i ispostavio raun na 40.000 KM (34.188,04 (34.188,04 + 5.811,96 PDVPDV-a) 4. Plaen ostatak rauna (24.000 KM)

Knjienje kod uplatioca avansa

rb Opis 1. Avansi za nabavku materijala PDV u datim avansima (privremeni) iro-raun Za uplaeni avans Konto 140 28230 200 Duguje 13.675 2.324 16.000 Potrauje

2.

PDV u datim avansima (odbitni) PDV u datim avansima (privremeni) Po primitku avansne fakture

28231 28230

2.324 2.324

59

3. Zalihe sirovina i materijala PDV po ulaznim fakturama (odbitni) Dobavljai Po primitku fakture Dobavljai PDV u datim avansima (odbitni) Avansi za nabavku materijala Za izmirenje rauna avansom i storno pretporeza 4. iro-raun Dobavljai Za plaanje ostatka rauna

100 28200

34.188 5.811

432

40.000

540 28231 140

16.000 - 2.324 13.675

241 432

24.000 24.000

60

Knjienje kod primaoca avansa

1. iro-raun Primljeni avansi Po izvodu banke 2. Primljeni avansi PDV po izdatim avansnim fakt. Po ispostavljanju fakture avans 3. Kupci u zemlji Prihodi od prodaje PDV za isporuke obveznicima Po ispostavljanju fakture 201 601 48300 40.000 34.188 5.811 540 48330 2.324 2.324,78 241 430 16.000 16.000

61

Knjienje kod primaoca avansa

4.

Primljeni avansi PDV po izdatim avans.fakt Kupci Za zavaranje kupaca avansom i storno pretporeza

241 430 201

13.675 -2.324 16.000

5.

iro-raun Kupci Za naplatu ostatka

241 201

24.000 24.000

62

PORESKA OSNOVICA: BRUTO PRINCIP !!!

z UKUPAN OPOREZIVI IZNOS NAKNADE: u novcu / u dobrima / u uslugama z koji je primljen / ili koji treba biti primljen z ukljuujui i sve povezane subvencije BEZ samog PDV-a !!! ( izlaznog, ali i ulaznog !!! )

Prema ZPDV, porez se obraunava na gotovo sav promet dobara i usluga koje vre PDV obveznici u BiH (ukljuujui i gotovo sve oblike njihove neposlovne potrobnje) i gotovo sav uvoz dobara u BiH (ukljuujui i odreene vrste ino usluga koje se oporezuju u BiH), pri emu se od oporezivanja izuzimaju samo specifine stavke prometa, djelatnosti od javnog interesa, finansijske i druge usluge kod kojih bi oporezivanje bilo nepraktino i sl. (lan 24 do 30 ZPDV). Osnovicu za obraun PDv ini ukupna naknada za isporuena dobra i obavljene usluge u kojoj nije sadran PDV. U osnovicu ulazi i sve ono to isporuiocu dobara i usluga PDV obvezniku daje ili plaa, odnosno treba dati ili platiti bilo koje tree lice, koje nije primalac dobara i usluga. Ponovo treba skrenuti panju na to da sam PDV (kako onaj izlazni koji se zaraunava kupcima, tako i onaj ulazni koji je poreskom obveznikom zaraunat i iskazan u fakturama njegovih dobavljaa) nije ukljuen u osnovicu za obraun PDV.

63

TA ULAZI U PORESKU OSNOVICU:

z UKUPNA NAKNADA (u novcu ili naturi)
z carina, akciza, putarina i svi dr.ind.porezi z svi zaraunati sporedni trokovi (pakovanja, prevoz, osiguranje.. z kaucije za povratnu ambalau z svi drugi iznosi kao uslovi za promet... OSIM samog PDV-a

64

TA NE ULAZI U PORESKU OSNOVICU:

z POPUSTI i druga umanjenja cijene odobreni prije prometa i iskazani na fakturi z zaraunati trokovi koje je prodavac platio u ime i za raun treeg lica (tzv. PROLAZNE STAVKE trokovi) z zaraunate ZATEZNE KAMATE ako se iz ugovora ili dr. dokumentacije moe utvrditi da se radi o tim kamatama

Popusti i druga umanjenja cijene (redovni ili vanredni popusti, specijalni bonusi ili drugi popusti za odreene kupce ili odreene isporuke u cilju stimulacije za vee ili posebno usmjerene isporuke, popusti za gotovinska plaanja i dr) umanjuju osnovicu na koju se zaraunava PDV samo ako su (kumulativno) ispunjena oba uslova iz lana 20, stav 10, taka 1 ZPDV: 1) da je popust odobren najkasnije u momentu izvrenja samog prometa, tj. najkasnije do momenta nastanka poreske obaveze i 2) da je popust jasno iskazan i na samoj fakturi. Poreska osnovica se, dakle, moe umanjiti samo za popuste koji su unaprijed poznati, odnosno koji su odobreni najkasnije u momentu koji se smatra momentom isporuke dotinog dobra ili usluge, te koji su iskazani i na samoj fakturi za dotina dobra ili usluge. Prilikom ispostavljanja fakture, ti popusti se upisuju kao odbitna stavka od redovne cijene dobara i usluga. Nebitno je kako se zovu ti popusti (popust, rabat, super rabat, bonus i sl), bitno je das su poznati u trenutku ispostavljanja rauna i da su naznaeni u fakturi. Uslov za umanjenje osnovice za PDV po osnovu datih popusta moe biti primijenjen u maloprodaji, ali i u tom sluaju popust mora biti naznaen na raunu kao odbitna stavka.

65

POPUSTI U SISTEMU PDV-A

Unaprijed dati popusti odmah umanjuju osnovicu za PDV (ako su iskazani na fakturi u apsolutnom iznosu).

NAKNADNO ODOBRENI POPUSTI: PRODAVAC UMANJUJE (stornira) ranije obraunati IZLAZNI PDV tek NA OSNOVU POVRATNE KNJINE OBAVIJESTI OD KUPCA da je on izvrio umanjenje (stornirao) svog ulaznog PDV-a. Ukoliko kupac nije u sistemu PDV-a, za umanjenje izlaznog PDV-a nije neophodna (niti je mogua) obavijest (potvrda) od kupca da je izvrio umanjenje svog ulaznog PDV-a.

66

TRGOVINA d.o.o. DOBOJ, Put bb ID broj:xxxxxxxxxxxx KUPAC d.o.o., Teanj, Brdo bb ID broj: xxxxxxxxxxxx

Doboj, 21. 03. 2008.

ODOBRENJE BR.12 ZA NAKNADNI POPUST Ovim putem vam odobravamo super-rabat od 5% na sve raune ispostavljene u ovoj godini i to: Rn. br 12. od 12. 01. 08. od 28.000 KM Rn. br. 28 od 01. 02. 08. od 112.000 KM UKUPNO 1. Bruto iznos popusta (5%x140.000 KM) 2. PDV u odobr. popustu (9.000x14,5299) 140.000 KM 9.000 KM 1.307,7 KM

Molimo vas da nam pismeno potvrdite ispravak vaeg ulaznog PDV-a iznosu od 1.307,7 KM u vaoj poreskoj evidenciji Potpis i peat ---------------------------------------------------------------------------------------------Potvrda kupca br. ........ Potvrujemo da smo na osnovu odobrenja br. __ od __ za naknadni popust izvrili umanjenje ulaznog poreza za 1.307 KM U dana Potpis i peat

67

Knjienje kod prodavca:

1. D - Potraivanja od kupaca kt 201 140.000 P- Prihod od prodaje kt 601 119.658,14 P- PDV za isporuke obvezn. kt 48300 20.341,86 Za prodatu robu 2. D - Potraivanja od kupaca kt 201 - 9.000,00 D- Naknadno odobreni rabati kt 5792 7.692,30 P PDV za isporuke obveznicima kt 48300 -1.307,70 Za naknadno odobreni rabat na osnovu odobrenja i potvrde kupca Knjienje kod kupca: 1. D- Roba u skladitu kt 201 119.658,14 D- PDV po ulaznim fakturama kt 28200 20.341,86 P- Dobavljai u zemlji kt 432 140.000 Za kupljenu robu 2. D- PDV po ulaznim fakturama kt 28200 -1.307,70 D- Dobavljai u zemlji kt 432 9.000 P Prihod od naknadnih rabata kt 6794 7.692,30 Za naknadno odobreni rabat na osnovu odobrenja

68

PROMJENA NAMJENE OBJEKATA I OPREME

Ako je prilikom nabavke objekata (novizgraenih) i opreme iskoriten ulazni porez, pa naknadno doe do promjene uslova za ostvarivanje tog prava : pone se koristi za neoporezive djelatnosti ili obveznik postane neobveznik propisana je ispravka ulaznog poreza. Za opremu do 10.000 KM ispravka se ne sprovodi.

Rokovi: - oprema: u roku pet godina (60 mjeseci) od kalendarske godine u kojoj je zapoeta upotreba te opreme - nekretnine: u roku od deset godina (120 mjeseci) od momenta poetka upotrebe objekata.

69

PRIMJER: Preduzetnik izlazi iz sistema PDV-a jer je u prethodnoj godini ostvario promet manji od 50.000 KM. Tokom poslovanja nabavio je opremu u iznosu od 11.700 KM po kojoj je iskoristio ulazni PDV u iznosu od 1.700 KM. Od nabavke opreme do prelaska u neobveznike prolo 10 mjeseci.

1.700 (1.700 x 10/60) = 1.700 (1.700x0,166667) = 1.416,66 KM

Troak 1.416,66 Ispravak ulaznog PDV-a - 1.416,66

70

RAUNOVODSTVO PDV-a
KONTNI PLAN ZA PREDUZEA I ZADRUGE U RS z 282 - Akontacioni PDV (ulazni PDV) z 223x-Potraivanja po osnovu preplaenih poreza (po zatvaranju ulaznog i izlaznog PDV-a na kraju mjeseca) z 483 Obraunati PDV (izlazni PDV) z 463 Obaveze za PDV (ulaznog i izlaznog PDV-a na kraju mjeseca)

Sadraj knjigovodstvenih evidencija za PDV je propisan lanom 124 Pravilnika, s tim da treba napomenuti da odredbe tog lana ni izbliza ne ulaze u sve finese raunovodstvenog praenja ulaznog i izlaznog PDV. To se, naroito, odnosi na modalitete i razradu evidentiranja ulaznog PDV, po razliitim vrstama (domae nabavke, uvoz, ino usluge, ulazni PDV po posebnoj emi za graevinare, dobavljai za koje je uvedena posebna ema za obveznike-dunike, avansne ulazne fakture, paualna naknada poljoprivrednicima i dr). Zbog obima i ralanjenosti potrebnih i propisanih evidencija za PDV, taj poaso je laki kroz kvalitetne raunovodstvene programe, prolagoene svim specifinostima sistema PDV u BiH. Oni koji nisu to u stanju obezbijediti, trebaju kreirati odgovarajue KIF, KUF i ostale evidencije. Raunovodstveni sistem (putem rauna, konta) obezbjeuje posebnu evidenciju za svaku stavku koja se pojavljuje u bilansu. Svi ti odvojeni rauni ine glavnu knjigu koja skuplja i evidentira na jednom mjestu sve informacije i podatke o promjenama vezano za poslovne transakcije i dogaaje.

71

KONTNI PLAN ZA PREDUZEA I ZADRUGE U RS:

z z z z z z z z z z z z ZA KONTA 282 Akontacioni PDV (ulazni PDV) 483 Obraunati PDV (izlazni PDV) POTREBNA ANALITIKA RAZRADA KONTO 282, 282, NAJMANJE NA: PRIVREMENI I ODBITNI KONTO 483, 483, NAJMANJE NA: PRODAJA OBVEZNICIMA PDVPDV-A PRODAJA NEOBVEZNICIMA PDVPDV-a PRODAJA NEOBVEZNICIMA U FBiH PRODAJA NEOBVEZNICIMA U RS PRODAJA NEOBVEZNICIMA U BRKO DISTRIKTU

Razrada kontnog plana je specifina za svakog PDV obveznika, s tim da svaka razrada treba obuhvatiti sve modalitete obraunavanja i nastanka obaveze po osnovu PDV, odnosno obraunavanja i odbitka ulaznog PDV (zavisno od vrste, odnosno propiasnih uslova za sticanje prava na odbitak). Po isteku svakog obraunskog perioda (mjeseca), svako lice u svojstvu PDV obveznika treba utvrditi podatke koji su potrebni za popunjavanje PDV prijave. U zacvisnosti od stanja po PDV prijavi, obaveza za PDV se plaa nejkasnije do 10-og u mjesecu za prethodni mjesec, dok se preplata PDV evidentira na posebnom analitikom kontu ulaznog poreza, odnosno na posebnom kontu potraivanja od drave za porez (zavisno od toga da li se taj iznos prenosi kao poreski kredit u naredni period ili je traen povrat PDV). Zbog toga se na kraju obraunskog perioda (mjeseca) trebaju sueliti i saldirati (Prebiti) ulazni porez (koji ispunjava uslove za odbitak) i sve izlazne obaveze za PDV koje su nastale u tom obraunskom periodu.

72

Prijedlog analitike razrade ovih grupa konta:

z z z z z z z z z z z z z z 282 AKONTACIONI PDV 28200 - PDV po ulaznim fakturama/raunima (odbitni) 28210 - PDV pri uvozu dobara (privremeni) 28211 - PDV pri uvozu dobara (odbitni) 28220 - PDV na usluge inostranih lica (privremeni) 28221 - PDV na usluge inostranih lica (odbitni) 28230 - PDV u datim avansima (privremeni) 28231 - PDV u datim avansima (odbitni) 28240 - Isplaena paualna naknada (odbitni) 28250 - PDV po posebnoj emi za graevinare (privremeni) 28251 - PDV po posebnoj emi za graevinare (odbitni) 28260 - PDV po posebnoj emi za dunike (privremeni) 28261 - PDV po posebnoj emi za dunike (odbitni) 26080 - Ispravke ulaznog poreza

Obzirom da transakcije vezano za promjenu PDV najvie utiu na potraivanja po osnovu ulaznog PDV i obaveza za PDV, panju emo fokusirati samo na konta (raune).

73

Prijedlog analitike razrade ovih grupa konta:

z z z z z z z z z z z z z 483 OBRAUNATI PDV 48300 - PDV za isporuke PDV obveznicima 48301 - PDV za isporuke neobveznicima PDV-a - FBiH 48302 - PDV za isporuke neobveznicima PDV-a - RS 48303 - PDV za isporuke neobveznicima PDV-a - BD BiH 48310 - PDV obaveze pri uvozu dobara 48320 - PDV obaveze za usluge inostranih lica 48330 - PDV po izdatim avansnim fakturama 48340 - PDV po internim fakturama (vlastita neposlovna potronja) 48350 - PDV obaveze po posebnoj emi za graevinare 48360 - PDV po posebnoj emi za dunike 48370 - Ispravke ulaznog poreza 48380 - Obaveze za PDV po nezaraunatim isporukama

74

Mjesene PDV prijave

z Odredbama l.38 i 39 ZPDV i l.80 i 81 Pravilnika regulisani su period i rokovi za obaraun i uplatu PDV, te oblik i sadraj PDV prijave. z PDV se obraunava, prijavljuje i plaa jednom mjeseno najkasnije do 10. u mjesecu za prethodni mjesec.

Na osnovu podataka iz evidencija i dokumentacije za jedan kalendarski mjesec, odnosno na osnovu ukupnog prometa dobara i usluga iskazanih u tom poreskom periodu, sainjava se obraun PDV i podnosi PDV prijava za taj mjesec, najkasnije do 10. u mjesecu za prethodni mjesec. Obraun se sainjava i PDV prijava podnosi bez obzira na to da li u tom poreskom periodu obveznik ima obaveza za uplatu, ili je u tom mjesecu u preplati. Napominjem da obaveza podnoenja PDV prijave postoji ak i u sluaju da obveznik u tom mjesecu nije imao transakcija ili dogaaja koji su relevantni za PDV. (prilog: PDV prijava i uputstvo o popunjavanju)

75

Literatura koja se preporuuje

1. 2. 3. 4. 5. Komentar zakona o PDV u BiH, Savez raunovoa i revizora republike Srpske, Banjaluka, 2006. PDV praktina primjena, Revicon, Sarajevo, 2005. PDV primjena po djelatnostima, Revicon, Sarajevo 2005. Prelazak na PDV, Revicon, Sarajevo 2005. www.uino.gov.ba

76

PORESKI MENADMENT I PORESKI KONSALTING

SADRAJ PREDAVANJA
TEORIJA POREZA POREZI U SISTEMU JAVNIH FINANSIJA PORESKI SISTEM EU PORESKI SISTEM BiH POREZI U REPUBLICI SRPSKOJ PORESKA ADMINISTRACIJA - UIO

PORESKA EVAZIJA

PORESKA EVAZIJA

Pojam izbjegavanja plaanja poreza.

Vrste izbjegavanja plaanja poreza: zakonita poreska evazija i nezakonita poreska evazija. Siva ekonomija. Mjere protiv izbjegavanja plaanja poreza. Poreski raj. Poreski prekraji. Poreske utaje. Krivina djela u vezi sa izbjegavanjem plaanja poreza.

Pojam izbjegavanja plaanja poreza

Izbjegavanje plaanja poreza poreska evazija predstavlja fenomen koji ima raznovrsne posljedice, kako na fiskalnom planu (jer u budet ne prispijevaju planirana sredstva, pa e drava biti prinuena ili da uvea poreske stope ili da uvodi nove poreze ili da nalazi druge naine da pokrije nastali deficit), tako i na socijalnopolitikom, a ponaanja koja su usmjerena na to da se porez ne plati esto naruavaju neke drutvene vrijednosti, to mora da povue odgovarajuu reakciju bilo na moralnom, bilo na pravnom terenu.

Porezi i poreska evazija su neodvojivi kao ovjek i njegova sjenka. Zato se izbjegavanje plaanja poreza treba da stavi u iri kontekst nego to to zahtijeva ekonomska analiza; to pitanje ima i razliite pravne, etike, psiholoke i druge dimenzije. U osnovi poreske evazije nalazi se otpor plaanju poreza, koji je inherentan svakom poreskom obvezniku, odnosno preciznije konanom placu poreza. Intenzitet otpora zavisi od mnogih elemenata: a) visine poreskog optereenja; b) namjene troenja sredstava prikupljenih porezom; c) poreskog oblika; d) percepcije javnosti da li je poreski sistem pravian ili nije i dr.

Vrste izbjegavanja plaanja poreza

Izbjegavanje plaanja poreza se dijeli na: zakonitu (doputenu) poresku evaziju obuhvata postupke poreskog dunika kojim se izbjegava plaanje poreza (u potpunosti ili djelimino) koji ne predstavljaju povredu zakona; i nezakonitu poresku evaziju obuhvata postupke poreskog dunika usmjerene na izbjegavanje plaanja poreza kojim se kri zakon. Ti se postupci svode bilo na sam in neplaanja poreza, bilo na proputanje da se postupi u skladu sa zahtjevima iz poreskog upravnog odnosa.

Zakonita poreska evazija

zakonita ili kako je jo nazivaju doputena poreska evazija obuhvata postupke pomou kojih poreski obveznik izbjegava plaanje poreza potpuno ili djelimino na jedan od slijedeih naina: - promjenom mjesta prebivalita ili boravka; - smanjenjem ili odustajanjem od potronje oporezivanih prozvoda ili usluga; - pronalaenjem praznina u zakonu. Ovdje se praktino radi o razliitim oblicima korienja poreskih podsticaja (u vidu osloboenja ili olakica kod utvrivanja, razreza ili plaanja poreza) ili kada se koriste postojee pravne praznine u poreskim i drugim zakonima i propisima.

Iako se u predstavama laika i poluinformisane javnosti izbjegavanje plaanja poreza esto poistovjeuje sa nezakonitom evazijom, u svakodnevnoj praksi mnogo su rasprostranjeniji sluajevi kada izbjegavanje plaanja poreza ne dovodi obveznika u sukob sa zakonom. Od ostavljanja puenja zbog toga to je akciza uinila cigarete preskupim ili preorijentacije sa akcizom otro oporezovane kave na aj (na koji se akciza ne plaa), preko izdavanja dijela dobiti u dobrotvorne svrhe (jer se takvi rshodi mogu odbiti od poreske osnovice), do osnivanja holding kompanije na Kipru, izbora mjesta rezidenstva u Monaku ili finansiranja odreene invensticije odobravanjem kredita, umjesto ulaganjem vlastitog kapitala sve su to primjeri kako se porez moe izbjei ili umanjiti, a da se ne prekre propisi. Lista moguih postupaka zakonite poreske evazije praktino je neiscrpna. Ali, u raznovrsnim postupcima, postoje i neki zajedniki elementi, koji nam omoguuju da utvrdimo da pod zakonitom poreskom evazijom treba podrazumijevati dva oblika ponaanja, izmeu kojih, meutim, nije lako povui liniju razgranienja. Prvi oblik zakonite poreske evazije predstavlja legitimno izbjegavanje poreza koje se javlja u vidu uzdravanja od potronje oporezovanih proizvoda, supstitucije otrije oporezovanog artikla blae oporezovanim, iskoriavanja zakonom pruene poreske olakice u vidu ubrzane amortizacije pojedinih osnovnih sredstava i sl. Drugi oblik zakonite evazije predstavlja neprihvatljivo minimiziranje poreske obaveze, neprihvatljivo u smislu da, iako zakon nije prekren, dolazi do onemoguavanja ostvarivanja ciljeva radi kojih je donijet. 6

Nezakonita poreska evazija

- proputanje poreskog dunika da se prijavi poreskim vlastima da obavlja djelatnost na osnovu koje nastaje poreska obaveza; - neprijavljivanje prihoda poreskom organu ili prijavljivanje samo dijela, a ne svih ostvarenih prihoda; - isticanje odbitaka po osnovu rashoda koji nisu postojali ili su bili manji od navedenog iznosa, kao i isticanje odbitaka po osnovu rashoda ija se svrha ne podudara sa navedenom (npr. navoenje u poreskoj prijavi trokova za kupovinu linog automobila kao troka poslovanja); itd.

Ni sadrinu nezakonite poreske evazije nije uvijek jednostavno utvrditi. Poto se izbjegavanje plaanja poreza sve ee deava u meunarodnom kontekstu bilo zato to se nacionalne ekonomije sve vie povezuju, bilo zato to je prekograninim transakcijama lake zametnuti trag to postaje vano utvrditi da li se neka transakcija, postupak ili druga okolnost mogu kvalifikovati kao ilegalni. Nezakonita evazija e postojati ako je povrijeen zakon; ali poreski zakoni su od zemlje do zemlje razliiti, pa se isto ponaanje u jednoj dravi moe kvalifikovati kao nezakonita evazija, dok u drugoj to ne mora biti sluaj. Dakle, uvijek se mora voditi rauna o pravu zemlje koja je u pitanju. Meutim, postoje radnje koje poreski dunici skloni nezakonitoj evaziji poreza standardno ponavljaju, koje se, drugim rijeima, javljaju u osnovi u istom obliku u gotovo svim dravama, a koje su redovno krivino ili prekrajno sankcioniasne. To su:........

Vrste nezakonite poreske evazije

potpuna ako poreski dunik ne prijavi cjelokupan iznos ostvarenog prihoda ili svu imovinu koja podlijee oporezivanju, odnosno ako prikrije transakcije koje dovode do nastanka poreske obaveze; i djelimina ako je prijavio prihode, imovinu ili transakcije, ali tako da je o njima dao nepotpune ili netane podatke, tj. ako je navoenjem netanih podataka umanjio poresku obavezu, a da na to nije imao pravo ili su razmjere te olakice trebalo da budu manje.

Nezakonita poreska evazija javlja se kao potpuna i kao djelimina evazija. Obzirom na vrstu poreza ije se plaanje izbjegava, razlikujemo: - defraudaciju (poresku utaju); i - kontrabandu (krijumarenje). Poreska utaja se, po pravilu, sree kod direktnih poreza (poreza na dohodak, doprinosa za socijalno osiguranja i poreza na imovinu), a kontrabanda kod indirektnih poreza (PDV, akciza, carina).

Siva ekonomija
- veliko smanjivanje proizvodnje i agregatne ponude; - pad primanja stanovnitva, i uopte, nizak ivotni standard; - visoka nezaposlenost; - radnopravna regulativa, koja oteava otputanje vika zaposlenih, kojima se, uz nisku naknadu koju primaju dok njihova preduzea uglavnom ne rade, otvara prostor za bavljenje aktivnostima u sektoru sive ekonomije; - nepovjerenje graana u bankarski sistem; - neefikasnost funkcionisanja dravnih organa i relativno blaga kaznena politika; itd.

Nezakonita poreska evazija predstavlja jedan od glavnih razloga za postojanje sive ekonomije. U najirem smislu shvaena, siva ekonomija predstavlja svaku protivzakonitu privrednu aktivnost usmjerenu na sticanje ekonomske koristi za lice koje je obavlja, a na tetu fiskusa i, po pravilu, drugih lica koja legalno obavljaju djelatnost. teta za fiskus je neposredna neostvarivanje planiranih poreskih prihoda, dok je za privredne subjekte nejee posredna oni preduzetnici i pravna lica koji uredno plaaju poreze diskriminisani su u konkurenciji sa sektorom sive ekonomije. Pored namjere da se na nezakonit nain izbjegne porez, postojanje sive ekonomije moe se objasniti i djejstvom drugih inilaca, meu kojim se izdvaja namjera da se izbjegnu razliite zabrane koje namee pravni poredak. Neke od njih su uvedene da bi se sprijeilo povreivanje ili ugroavanje znaajnih individualnih ili drutvenih vrijednosti, odnosno javnog poretka (npr. prodaja ukradene robe, trgovina drogom, prostitucija), a neke se teko mogu objasniti (npr. zabrana dranja koza ili zabrana obavljanja privatne ljekarske prakse). No, u mjeri u kojoj bi se mogli ukljuiti u ostvarivanje dohotka u legalnoj ekonomiji, resursi koji su iz razloga izbjegavanja zabrana angaovani u sektoru sive ekonomije doprinose smanjivanju naplate poreza, tako da se, u krajnjoj liniji, problem sive ekonomije svodi na nezakonitu poresku evaziju. Najznaajniji dodatni faktori irenja sektora sive ekonomije su: .........

Mjere protiv izbjegavanja plaanja poreza (1)

Svaka sumnjiva transakcija morala bi se podvri slijedeim testovima: - test namjere; - test postojanja elemenata artificijelnosti; - test poreske utede; - test postojanja rjeenja nadlenog poreskog organa.

Nezakonita poreska evazija, koja za posljedicu ima formiranje sektora sive ekonomije, dovodi do neostvarivanja planiranih budetskih prihoda; na taj nain drava je primorana ili da odustane od finansiranja dijela predvienih javnih rashoda ili da povea poreze, to moe imati mnoge nepovoljne posljedice i da, ukrajnjoj liniji, proiri razmjere evazije. I neprihvatljiva zakonita poreka evazija pokazuje sline efekte, pa dravni organi, u cilju spreavanja, odnosno minimizacije i jednog i drugog oblika izbjegavanja plaanja poreza preduzimaju razliite mjere. ..... Meu razliitim mjerama izdvaja se zakonodavstvo o kontrolisanim inostranim korporacijama. U pitanju je slijedee: Ako je neka korporacija rezident zemlje u kojoj su porezi relativno visoki, njen e cilj biti da dobit transferie u zemlje sa statusom poreskog raja. Primjera radi, na Bahamima bi se osnovala holding kompanija, a dobit njenih amerikih filijala (kompanija-erki) isplaivala bi joj se u vidu dividendi, koje bi se akumulisale na Bahamima gdje porez na dobit korporacija ne postoji. No, zakonodavstvo o kontrolisanim inostranim korporacijama onemoguava ovaj model meunarodne zakonite poreske evazije na taj nain to propisuje da se dobit kontrolisane inostrane korporacije (a to je inostrana korporacija u kojoj ameriki akcionari imaju vie od 50% akcija sa pravom glasa) mora srazmjerno da ukljui u oporezivi dohodak svakog od njenih amerikih akcionara, ak i u sluaju da uopte nije raspodjeljivana. Slina rjeenja postoje i u britanskom, njemakom, francuskom i nekim drugim pravnim sistemima.

10

Mjere protiv izbjegavanja plaanja poreza (2)

Preventivne mjere sastoje se u: snabdijevanju nadlenih poreskih i carinskih organa odgovarajuom opremom za otkrivanje i spreavanje kontrabande; obezbjeivanju saradnje izmeu tih organa i drugih dravnih organa (policija); nametanju razliitih obaveza poreskim dunicima (da sve uplate vre preko banaka, da vode poslovne knjige, da izdaju raun svakom kupcu, itd); primjerenoj obuci poreskih inspektora; nastojanjima da se podigne opta poreska kultura i poreski moral stanovnitva; itd.

Suprotstavljanje nezakonitoj poreskoj evaziji ima mnogo jasniji pravni osnov, jer se ona vri radnjom poreskog dunika kojom se kri zakon ili neki drugi propis. Zbog toga se u poreskim i drugim zakonima nalaze kaznene odredbe, kojim se odreena ponaanja poreskih dunika definiu kao kanjiva djelatnost i propisuju odgovarajue sankcije. No, ma koliko kazneno zakonodavstvo bilo rigorozno, ono samo ne moe da suzbije nezakonitu evaziju. Politika suprotstavljanja ovom vidu izbjegavanja plaanja poreza mora, pored kaznene, da obuhvati i preventivnu dimenziju. ............. Na kraju ostaje kanjavanje. Nezakonita poreska evazija se sankcionie prekrajno i krivino.

11

Razlozi za offshore poreski raj

Kompanija registrovana na tom podruju plaa niske ili paualne poreze ukoliko posluje izvan njega. Domae kompanije, iji su vlasnici i direktori lokalni rezidenti, plaaju viestruko vei porez. Povlaene su, dakle, samo one kompanije iji su vlasnici, odnosno direktori nerezidenti (stranci) i koje ne ostvaruju nikakvu dobit na toj teritoriji, tj. ne kupuju ili prodaju robu ili usluge na tom podruju.

Dananji poreski zakoni kompleksni su i nemilosrdni. Tendencija im je da postanu jo rigorozniji, a sve u svrhu izvlaenja to veih finansijskih sredstava od pojedinaca i preduzea. Zato su postala traena podruja sa niskim ili nikakvim poreskim obavezama PORESKI RAJ (TAX HAVEN) OFFSHORE. Sposobnost zemalja poreskog raja da privuku investitore demonstrira vrstu fiskalne politike koja moe da pomogne razvoju siromanih drava. Zemlje poreskog raja ine 1,2% svjetske populacije, 26% svjetske imovine i 31% neto profita amerikih multinacionalnih korporacija. Ovi podaci govore u prilog injenici da je poreska konkurencija u duhu izbora ljudi u pogledu mogunosti tednje i investiranja a na tetu drava koje odravaju visok nivo oporezivanja. Zahvaljujui poreskoj konkurenciji izmeu drava, kompanije i graani vre transfer kapitala i imovine u poreske sisteme u kojim porezi ne preoptereuju preduzetnitvo i rad. Ovu vrstu migracije izaziva poreska konkurencija kojom se u poreskom sistemu sa niim porezima maksimizira profit i kapital, a time i privredni rast. Bogati graani posebno vode rauna o porezima ako su u prilici da biraju gdje da ive, rade, tede i investiraju. Kompanija moe da utedi velike sume novca plaajui manje poreze u zemljama poreskog raja. Pogotovo uteda postoji u onim zemljama u kojim ne postoje porezi na dohodak. Mnogi Skandinavci i Nijemci, zbog povoljnijeg poreskog tretmana kamate za depozite nerezidenata, imaju bankarske raune u Luksemburgu. Veina latinoamerikih drava ne oporezuje dividende i kamatu, smanjujui mogunost odliva kapitala u druge drave.

12

Najpoznatije zemlje ili podruja poreskog raja

u

Evropi: Andora, Kampione, Kipar, Gibraltar, Ostrvo Man, ersi, Holandija, Lihtentajn, Luksemburg, Madeira, Monako, vajcarska; na Srednjem Istoku: Bahrein, Izrael i Libanon; u Africi: Dibuti, Liberija, Mauricijus, Sejeli i Tander; u Aziji i Pacifiku: Ostrva Kuk, Guam, Hong Kong, Tokio, Labuan (Malezija), Makao (Kina) , Mariani, Maralova ostrva, Nauru, Nue, Filipini, Singapur, Tahiti, Tajland, Vanuatu, Zapadna Samoa; u Zapadnoj Hemisferi: Angvila, Antigva, Aruba, Bahami, Barbados, Belize, Bermuda, Britanska Devianska ostrva, Kajmanska ostrva, Kostarika, Dominika, Grenada, Montserat, Holandski Antili, Panama, Portoriko, St. Kits i Nevis, St. Lucia, St. Vinsent i Grenadini, Turks i Kaikos ostrva, Vest Indis i U.S. Devianska ostrva, Urugvaj, Angvile i Monserat (Velika Britanija).

Poto je politika niskih poreza prije norma nego izuzetak, velike kompanije i bogati graani u dravama sa visokim porezima podravaju offshore zakonodavstvo, tako da su investicije u zemljama poreskog raja izmeu 1985-1994. godine porasle za vie od 500 procenata. Ovu injenicu potvruju slijedei podaci: Kajmanska ostrva sa 40.000 stanovnika imaju 580 banki sa vie od 500 biliona US dolara na raunima (2,238 investicionih fondova, 499 kompanija osiguranja i 40.000 ofor kompanija); St. Vinsent i Grenadini imaju 15 banaka i 7.000 meunarodnih biznis korporacija; St. Kits i Nevis imaju 9.000 ofor kompanija, a ostrva Kuk 6.000 meunarodnih biznis korporacija i 2.000 meunarodnih trustova; Nue, na kome je nastanjeno samo 2.000 stanovnika, ima registrovanih 3.000 meunarodnih biznis korporacija; Lihtentajn ima 75.000 meunarodnih biznis korporacija; Bahami imaju 580 investicionih fondova, 60 kompanija osiguranja i 100.000 meunarodnih biznis korporacija. Vrednost njihove poslovne imovine se procenjuje na 350 biliona USA dolara. Tu je i 418 banaka iz 36 drava; u Luksemburgu, 90 odsto svih rauna su strano vlasnitvo; Monako ima 70 finansijskih insitucija koje vode 350.000 rauna. Sa samo 30.000 rezidenata, ima 44 biliona USA dolara na depozitu. Sej Sejeli - ostrvo u Indijskom okeanu poznato ne samo po svojoj turistikoj atraktivnosti ve i po mogunostima koje prua kao offshore zona. Sejelske offshore kompanije nose skraenicu IBC. Najslinije su kompanijama na Britanskim djevianskim ostrvima znaajna razlika postoji jedino u cijeni osnivanja i godinjeg odravanja koja je znatno nia za kompanije sa Sejela. Trenutno postoji oko 12.000 registrovanih kompanija na Sejelima. Oslobodjenje od plaanja bilo kakvih poreza i taksi. Sejelske IBC po zakonu su oslobodjenje plaanja bilo kakvih poreza i taksi na profit. Takodje su oslobodjenje od plaanja poreza na kapitalnu dobit, devizne i administrativne kontrole od strane drave. Sejelskim zakonom garantovano je da i u sluaju promjene zakonodavstva, kompanije ostaju oslobodjene poreza i taksi u minimum narednih 20 godina. Meu najmanjim zemljama Evrope nalazi se kneevina Lihtentajn, majuna zemlja izmeu Austrije i vajcarske, najpoznatija po svom nadimku "poreski raj", zbog izuzetno povoljnih poreskih stopa. Iako je sa svih strana okruena zemljama-lanicama Evropske unije, ova malena drava i dalje je van tog sistema. Sa svega 35.000 ljudi, Lihtentajn je drav(ic)a u kojoj vrijedi ivjeti. Moda je najljepe saznanje da je to jedna od rijetkih zemalja koja vojsku uopte nema - san koji je uglavnom teko ostvariv. Bruto dohodak po glavi stanovnika u Lihtentajnu je ak neto iznad 50.000 dolara (na godinjoj bazi). I pored svega toga, populacija Lihtentajna uiva izvanredno veliki standard ivota. Jedina je zemlja u svijetu u kojoj ima vie registrovanih kompanija nego graana. ivotni vijek se protee i do 80 godina. Po najnovijim testovima, obrazovni sistem u Lihtentajnu je 10. po redu u svijetu - sloiemo se da je na sasvim zavidnom mjestu. ivot u Lihtentajnu moe biti sasvim zahvalan Stanovnitvo Lihtentajna ima najvii ivotni standard u Evropi. Kajmanska ostrva su peti najvei bankarski centar u svetu, posle Njujorka, Londona, Tokija i Hong Konga.

13

Povoljnosti koje nude zemlje poreskog raja

Prednosti offshore poslovanja ogledaju se naroito u: (1) porastu profita, to je rezultat nieg oporezivanja; (2) jednostavnijoj regulativi i minimalnim formalnostima za poslovno udruivanje; (3) postojanju odgovarajueg pravnog okvira za zatitu integriteta na relaciji principal-agent; (4) reputaciji iza koje stoje razne specijalizovane usluge i poverljivost podataka; (5) nepostojanju devizne kontrole i (6) zatiti imovine od mogunosti sudskih sporova, istraga i sl.

Postoji nekoliko razloga zato se neka zemlja ili podruje opredeljuje da postane poreski raj. Jedan od razloga je da se doe do potrebnih sredstava za sopstveni razvoj. Zato se nude nie poreske stope za velike korporacije pod uslovom da osnuju stalnu poslovnu jedinicu ili kompaniju u zemlji domainu, u kojoj bi se zaposlilo lokalno stanovnitvo. Zatim, politika niskih poreza ohrabruje dolazak konglomerata iz industrijski razvijenih zemalja, koji e radno osposobiti lokalno stanovnitvo. Za razvoj mnogih sektora male zemlje nisu osposobljene, te im promovisanje niskih poreza slui da privuku strane kompanije na svoje podruje. Offshore centri prvenstveno slue za minimiziranje ili eliminisanje poreske obaveze.

14

Utaja i sa niskom stopom

Od poreza na dohodak dravna kasa se napuni tek desetak odsto, dok je u razvijenim zemljama to glavni izvor prihoda za gradnju puteva, zdravstvo, kole... Razlozi niskog uea prihoda od poreza na dohodak graana u javnim prihodima su prije svega niska poreska stopa, niska stopa zaposlenosti i utaja poreza. Domai zakon osmiljen je tako da titi srednji sloj, a porez naplauje samo od bogatih, s obzirom na vrlo visoke iznose na kojima se primjenjuje, a upravo je najbogatijima najlake da ovaj porez utaje, jer ti koji imaju firme mogu da putuju na ljetovanja na raun preduzea. Pored toga to u ugovorima u zakupu poslovnog prostora uvijek mogu da navedu jedan iznos, a na ruke uzmu drugi, najbogatiji mogu da voze slubeni auto, prijave imovinu na lanove porodice i zato je neophodno pootriti sve mjere za sankcionisanje poreske utaje.

15

Nain poslovanja offshore kompanija

Koliko je offshore poslovanje uzelo maha pokazuju slijedei podaci: vie od 60% prometa na Njujorkoj berzi vri se preko offshore kompanija, oko 300 najbogatijih amerikanaca novac dri na raunima svojih offshore kompanija, 70% svjetskog prometa obavlja se preko offshore kompanija. Offshore kompanije su osloboene gotovo svih pravnih ogranienja, to znai da mogu da kupuju robu u jednoj zemlji i prodaju je u drugoj. Pr: Offshore kompanija u vlasnitvu trgovca iz Srbije kupuje automobile u Italiji i prodaje ih u Srbiji. Automobili se isporuuju iz Italije na krajnje odredite u Srbiji. Profit - razlika izmeu nabavne (u Italiji) i prodajne (u Srbiji) cijene akumuliran je na raunu Offshore kompanije i potpuno osloboen poreza.

Primjer: ABC G.m.b.H. je proizvoa televizora u Njemakoj, OFFSHORE LLC - Limited Liability Company je kompanija sa sjeditem u dravi Delaware (USA) i djeluje kao posrednik, dok je BEOGRAD d.o.o. distributer televizora u Srbiji. Trgovina se moe odvijati u slijedeim fazama: OFFSHORE LLC kupuje od ABC G.m.b.H. robu u vrijednosti od 20.000 EUR. Robu plaa bankarskom doznakom sa svog bankarskog rauna otvorenog u nekoj od zemalja EU. Plaanje se moe obaviti i putem akreditiva ili u gotovom novcu prilikom preuzimanja robe u Njemakoj (novac se podie preko Visa kartice na bilo kojem bankomatu u svijetu) ABC G.m.b.H. za prodatu robu izdaje raun naslovljen na OFFSHORE LLC i ispisuje kamionski tovarni list. Za primaoca robe upisuje: OFFSHORE LLC, Slobodna carinska zona u Srbiji (lokacija po vaem izboru) Roba se utovaruje na kamion, vri se izrada papira za izvoz a kamion se upuuje za Srbiju i Crnu Goru. Robu prati raun izdat od strane ABC G.m.b.H. naslovljen na OFFSHORE LLC i kamionski tovarni list. Roba dolazi na granini prelaz Madjarske (EU) i Srbije i Crne Gore Madjarski carinik peatom i potpisom potvrdjuje da je roba izala iz Evropske Zajednice Roba ulazi u Srbiju i prijavljuje se sa novim raunom i novim tovarnim listom. Raun je izdat od strane OFFSHORE LLC i naslovljen je na BEOGRAD d.o.o. Iznos na koji raun glasi moe biti koliko vi to elite. Kupoprodaja i isporuka robe izmeu OFFSHORE LLC i BEOGRAD d.o.o. ranije je dogovorena i potpisan je ugovor izmedju njih (imajte u vidu da su OFFSHORE LLC i BEOGRAD d.o.o. firme iji je vlasnik isto lice). BEOGRAD d.o.o plaa robu sa svog bankarskog rauna u Srbiji na raun OFFSHORE LLC Promjena vlasnika robe koja se nalazi u transportu est je sluaj. Poznat je primer da kafa na svom putu od Srednje Amerike do Evrope promijeni i do 10 vlasnika. Vlasnik kafe je kompanija na koju glasi posljednji raun u nizu. Pri carinjenju, prilae se samo posljednji raun.

16

Poreski prekraji
predstavljaju kategoriju kanjivih djelatnosti koja obuhvata ponaanja fizikih i pravnih lica kojim se povreuje javni poredak i za koje se njihovim uiniocima izriu zakonom predviene sankcije. moraju biti predvieni zakonom ili drugim propisom (uredbom ili odlukom).

Poreski zakoni sadre zakonski opis veeg broja prekraja i propisuju dvije vrste sankcija: - novane kazne; i - zatitne mjere. Za prekrajnu odgovornost ne trai se umiljaj, ve je dovoljan i nehat uinioca. Novanom kaznom mogu se kazniti pravno lice, odgovorno lice u pravnom licu i poreski obveznik fiziko lice. Prekraji u vezi sa kontrabandom. Nezakonito izbjegavanje indirektnih poreza prekrajno je snakcionisano u Zakonu o carinskoj politici. Carinski zakon sadri brojne odredbe o prekrajima krijumarenja, a sankcije (u vidu novane kazne i zatitne mjere oduzimanja predmeta) mogu se izrei prekriocima fizikom ili pravnom licu.

17

Izbjegavanje plaanja poreskih obaveza poreske utaje

Poreska utaja predstavlja izuzetno opasno ponaanje pojedinca i grupa, odnosno pravnih lica, kojim se krenjem propisa neposredno ili posredno ugroavaju finansijski interesi cijele drutvene zajednice i to prvenstveno kroz nanoenje velikih teta fiskalnom sistemu i sistemu javnih prihoda uopte.

Osnovu poreske utaje bez obzira o kojem obliku ili vidu ispoljavanja se radi u konkretnom sluaju ine razliite pojavne manifestacije poreske evazije, posebno kad se ima u vidu da evazija poreza predstavlja ujedno i najznaajniji oblik sive ekonomije. Siva ekonomija se praktino moe pojaviti u veoma razliitim oblastima djelatnosti, kao to su: proizvodnja i promet robe, trite rada i radni odnosi, graevinarstvo, stambeno-komunalna djelatnost, promet nepokretnosti. Ali sa aspekta dravnih interesa sigurno su najznaajniji oni oblici sive ekonomije koji se pojavno manifestuju u sferi naruavanja, ugroavanja ili povreivanja fiskalnog (poreskog) sistema. Evazija poreza ili razliiti oblici i vidovi, odnosno naini izbjegavanja utvrivanja, razreza i plaanja poreza i drugih propisanih dabina, predstavljaju tetnu, protivpravnu i opasnu djelatnost pojedinca i grupa kojim se ugroavaju osnovni fiskalni interesi drutva. Poreski obveznici doivljavaju porez kao troak koji samo pogorava njihovu materijalnu situaciju jer plaanje poreza neposredno utie na smanjivanje njihove ekonomske snage i kupovne moi. Stoga oni izbjegavaju plaanje poreza u veem ili manjem iznosu ili bar pokuavaju da umanje njegov teret. Svi ti razliiti oblici izbjegavanja plaanja poreza predstavljaju zapravo samo razliite oblike i vidove ispoljavanja poreske evazije.

18

Poreske utaje (1)

Krivino djelo poreska utaja ima dva oblika ispoljavanja: 1) davanje lanih podataka o prihodima; i 2) neprijavljivanje prihoda. Radnja ovog krivinog djela, najire uzeto, je prevarna djelatnost, koja se moe manifestovati na dva naina: kao aktivna, pozitivna djelatnost (injenje) i kao pasivna, negativna djelatnost (neinjenje, proputanje dunosti na injenje).

Davanje lanih podataka o prihodima smatra se za aktivnu radnju izvrenja ovog krivinog djela, a neprijavljivanje prihoda se uzima kao pasivna djelatnost uinioca djela. Davanje lanih podataka o prihodima postoji u sluaju kad se injenice u vezi zakonito steenih prihoda, predmeta ili druge injenice, neistinito, netano prikazuju u odnosu na stvarno, objektivno postojee stanje. Naime, ovi se prihodi prikazuju u manjim iznosima od stvarno, realno postojeih i ostvarenih i to za period koji podlijee oporezivanju ili se pak prikazuju vei rashodi od stvarnih ili se netano, neistinito prikazuju druge injenice i podaci koji su od znaaja za utvrivanje visine zakonom propisane obaveze poreza. Bitno je da se ovo davanje lanih podataka u smislu radnje izvrenja krivinog djela poreske utaje odnosi na vane, odlune injenice koje su od znaaja za utvrivanje visine poreskih i drugih obaveza.

19

Poreske utaje (2)

Poreska utaja se, to je posebno vano istai, kao njenu karakteristiku moe izvriti samo davanjem lanih podataka u pogledu zakonito steenih prihoda i predmeta. To znai da lice koje ne podnese prijavu o prihodima koji potiu od vrenja krivinih djela, privrednih prestupa, prekraja ili druge nezakonite djelatnosti (npr. obavljanje samostalne djelatnosti od strane lica koje nema odobrenje za isto od strane nedlenog organa, rad na crno, djelatnost u oblasti sive ekonomije) ne ine ovo krivino djelo.

Neprijavljivanje prihoda steenih na nelegalan, protivzakonit nain ne uzima se kao osnov za postojanje krivinog djela poreske utaje jer opteusvojeno shvatanje nae sudske prakse da bi takva lica u ovakvoj situaciji morala sebe da prijave kao izvrioca nekog od navedenih krivinih djela a to sam zakon ne trai, ak uinilac krivinog djela ima pravo da prikriva ili na drugi nain izbjegava utvrivanje svoje odgovornosti za izvreno krivino djelo to je obuhvaeno njegovim pravom na odbranu. Drugi oblik ispoljavanja radnje izvrenja poreske utaje jeste neprijavljivanje prihoda. Ono postoji u sluaju kada lice koje ima zakoniti prihod koji podlijee oporezivanju ne podnese poresku prijavu ili u podnijetu prijavu ne unese neki od izvora prihoda koji ulazi u osnovicu za oporezivanje ili njegovu visinu. Prema vrsti preduzete djelatnosti ovo se djelo moe izvriti na dva naina: proputanjem da se blagovremeno u propisanom roku podnese poreska prijava o zakonito steenim prihodima, predmetima ili drugim injenicama koje su od znaaja za utvrivanje visine poreske obaveze od strane lica koje je po zakonu ili drugom podzakonskom propisu duno da to uine ili proputanjem da se u blagovremeno podnijetu poresku prijavu unese neki od izvora prihoda ili njegova visina, a koji podlijeu oporezivanju. Dakle, uinilac je lice koje uopte ne podnosi poresku prijavu iako postoji takva obaveza ili u podnijetu prijavu ne unosi podatke o injenicama koje se odnose na odreeni osnov za oporezivanje (npr. u podnijetoj poreskoj prijavi se ne navedu svi izvori prihoda, ili se ne navede odreeno vrijeme ostvarivanja prihoda ili se ne navede visina svih ostvarenih pojedinanih prihoda ve se neki od njih izostavljaju ili umanjuju po iznosu). Ovdje se radnja vri proputanjem dunosti injenja koja je utvrena zakonom ili drugim propisima, dakle negativnom, pasivnom djelatnou.

20

Poreske utaje (3)

Konkretne radnje kojim okrivljenji moe izvriti poreske utaje su: proputanje dunika da se prijavi poreskim vlastima da obavlja djelatnost na osnovu koje nastaje poreska obaveza, neprijavljivanje prihoda poreskom organu ili prijavljivanje samo dijela, a ne svih ostvarenih prihoda, isticanje odbitaka po osnovu rashoda koji nisu postojali ili su bili manji od navedenog iznosa kao i isticanje odbitka po osnovu rashoda ija se svrha ne podudara sa navedenom (npr. navoenje u prijavi trokova linog automobila kao trokova poslovanja), isticanje odbitaka od poreske osnovice po nepostojeim osnovama, proputanje da se utvreni iznos blagovremeno plati i drugo.

Za postojanje krivinog djela poreske utaje pored preduzete radnje izvrenja potrebno je ispunjenje jo nekoliko kumulativno predvienih uslova. Prvo, bilo koja od zakonom predvienih radnji izvrenja mora biti preduzeta samo u pogledu prihoda i predmeta koji su zakonito steeni. To je logino jer se nezakonito, protivpravno steena imovina i drugi predmeti odnosno prihodi ne mogu oporezivati. Drugo, uinilac pri preduzimanju svoje radnje, mora postupati sa odreenim subjektivnim elementom a to je namjera da u potpunosti ili djelimino on sam ili neko drugo lice izbjegne plaanje poreza. Tree, za postojanje ovog djela potrebno je da visina ovako izbjegnute obaveze pree odreeni zakonom propisani iznos. Visina izbjegnute obaveze ispod ovog iznosa predstavlja poreski prekraj za koji su predviene prekrajne kazne i zatitne mjere koje u odgovarajuem prekrajnom postupku izrie nadleni organ. Izvrilac poreske utaje je svako ono lice koje daje lane podatke odnosno koje proputa da podnese poresku prijavu u roku, a bilo je duno da to uini. Najee se u ovoj ulozi javlja sam obveznik, ali to mogu biti i druga lica: zakonski zastupnik ili punomonik tog lica ili lica koja u njegovo ime i za njegov raun podnose poresku prijavu, vode poslovne knjige i drugu dokumentaciju, izrauju zavrne i periodine raune preduzea ili drugog pravnog lica.

21

Krivina djela u vezi sa izbjegavanjem plaanja poreza

Pojavni oblici koji se ve due vrijeme javljaju u kriminalistikoj praksi organa unutranjih poslova su vezani za djelatnost privatnih radnji i preduzea esto uz spregu i saradnju sa drutvenim sektorom privrednog poslovanja. Jedan od vidova utaje poreza je neprijavljivanje (neregistrovanje) radnje, preduzea ili djelatnosti koja se obavlja. Time se direktno izbjegava plaanje poreskih obaveza vezanih za obavljanje djelatnosti i posjedovanje preduzea ili radnje.

esto se vri razbijanje ukupnog prihoda na vie privrednih subjekata, ime se izbjegavaju progresivne stope poreza, predviene za ostvareni vei prihod. Najei nain izbjegavanja plaanja poreza je umanjenje poreske osnovice na taj nain to se uveavaju trokovi poslovanja, ili smanjuju ostvareni prihodi. Poveanje trokova poslovanja se vri na taj nain to se rauni, fakture i druga temeljna dokumentacija, koja slui kao dokaz o trokovima, falsifikuju na vei iznos, bilo samostalno, bilo u sprezi sa privrednim subjektima koji te raune izdaju. Osim toga, prihod koji se ostvaruje ne evidentira se, dokumentacija se sakriva ili unitava, posluje se sa gotovim novcem a ne preko rauna, dnevni pazari se ne uplauju na raun i sl, te na taj nain izostaje tana evidencija o ostvarenom prihodu. Poto poreski obveznik ima obavezu da prijavi sve prihode i rashode i to dokumentuje odgovarajuom dokumentacijom, ovdje se pored krivinog djela poreske utaje, javlja i krivino djelo falsifikovanja isprave, koje ustvari slui za pokrivanje poreske utaje. Postoje mnogobrojni modaliteti ovakvog pojavnog oblika, gdje se ne evidentira poslovanje ili se fiktivno uveavaju trokovi poslovanja i smanjuje poreska osnovica. Takoe, svaka kupovina i prodaja robe izmeu privrednih subjekata mora biti evidentirana i plaanje izvreno u skladu sa propisima koji omoguavaju praenje poslovanja ovih subjekata od organa kontrole. Svako nepridravanje ovakvog naina poslovanja dovodi do toga da se izbjegava plaanje preko rauna, vri isplata u gotovom novcu, roba nabavlja i prodaje nelegalno i dravi uskrauje prihod od poreza. Jedan od najeih naina izbjegavanja plaanja obaveza prema dravi je neprijavljivanje radnika i samim tim neplaanje propisanih doprinosa, ili fiktivno smanjenje zarada radnika u istom cilju.

22

Naini saznanja za krivino djelo

Od ogromnog je znaaja pravovremeno/rano dolaenje do saznanja o izvrenju pojedinih krivinih djela, posebno onih kojima je mogue prouzrokovati ili su ve prouzrokovane tee i opasnije tetne posljedice. Od ovog saznavanja zavisi i pravilno, potpuno i efikasno razjanjenje i dokazivanje samog krivinog djela, svih okolnosti pod kojim je ono izvreno kao i borba protiv poreskih delikata postaje uspjenija i efikasnija.

Postoje razni naini izvrenja ovog krivinog djela. Ima sluajeva da se osnuje radnja, agencija ili neki drugi organizacioni oblik poslovanja, a da se ta djelatnost uopte ne prijavi nadlenom organu. Klasini primjeri neplaanja poreza ispoljavaju se u vidu prikazivanja manjeg ukupnog prihoda, uveanjem trokova proizvodnje i reije, izbjegavanjem isplata i naplata preko iro-rauna, umanjenjem stvarne vrijednosti nepokretnosti i drugih stvari prilikom kupoprodaje, falsifikovanjem dokumenata o nabavci materijala i o izvrenim uslugama, a postoje i sluajevi razbijanja ukupnog prihoda na prividno vie otvorenih posebnih radnji, neprijavljivanja radne snage, kao i drugi oblici kriminalne djelatnosti koji omoguavaju utaju poreza. U oblasti trgovine postoje takvi naini izvrenja ovog krivinog djela gdje se roba od dobavljaa isporuuje bez ispostavljanja fakture, a kupac je preuzima bez evidentiranja u knjigovodstvu, pa je prodaje na crnom tritu, izbjegavajui porez, a kod odreene robe i akcize, to ukazuje da se poslovanje ovih preduzea, koja su najee privatna (odnosno sprega privatnih i dravnih preduzea) odvija u okviru sive ekonomije i van drutvenog proizvoda. U oblasti uvoza robe, bez obzira na to to je roba pod carinskim nadzorom, jer se, bez plaanja poreskih i carinskih dabina, prodaje u naoj zemlji, prikrivajui falsifikovanom dokumentacijom njen fiktivni izvoz.

23

Za kraj
Jedno je sigurno da strogost propisanih i odlukom suda izreenih kazni i drugih krivinih sankcija ne mogu da postignu znaajniji rezultat u pravcu spreavanja i Suzbijanja svih oblika i vidova protivpravnog ponaanja obveznika u vezi sa izbjegavanjem, u cjelini ili djelimino, plaanja propisanih poreza, doprinosa socijalnog osiguranja i drugih propisanih obaveza. Tom cilju pored represije treba da doprinese i poveanje opte poreske discipline s jedne str. kod obveznika i s dr.str. organi uprave i unutranjih poslova treba da irokom lepezom preventivnih mjera djejstvuju u pravcu predupreivanja ovakvih ponaanja.

Naravno i poboljanje optih ekonomsko-socijalnih uslova u cijelom drutvu e stvoriti pogodnu klimu za smanjenje krivinih djela poreske utaje i broja njihovih izvrilaca, iako e uvijek ostati odreen broj nesavjesnih pojedinaca koji e i ovaj nain pokuati da steknu protivpravnu imovinsku korist za sebe ili drugog, a na tetu optih i zajednikih interesa cjelokupne drutvene zajednice.

24

Literatura koja se preporuuje:

1. Jovaevi Dragan, Haimbegovi Tarik: Krivino djelo poreska utaja, Beograd, 2001. 2. Prirunik za obuku za agencije za provedbu zakona i pravosudne organe, Finansijske istrage i oduzimanje bespravno steene imovine, Vijee Evrope, 2007. 3. http:/offshore-org.yu

25