WARUNKI PRENUMERATY NA 2007 ROK

Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o. można składać w dowolnym
terminie. Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.
Zamawiający — po dokonaniu wpłaty — może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł, począwszy od następnego
miesiąca. Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości z posiadanych zapasów
magazynowych.
Prenumerata roczna czasopism Wydawnictwa jest możliwa w następujących wariantach:
• prenumerata roczna, półroczna i kwartalna czasopism w wersji papierowej — wartość wg cennika na br.,
• prenumerata roczna w pakiecie (czasopisma w wersji papierowej + rocznik zamawianego tytułu na płycie CD) — wartość
wg cennika na br.,
• prenumerata ulgowa — rabat wg cennika (przysługuje osobom fizycznym, należącym do stowarzyszeń naukowo-technicznych
oraz studentom i uczniom szkół zawodowych — pod warunkiem przesłania do Wydawnictwa formularza zamówienia lub
kserokopii blankietu wpłaty, ostemplowanych pieczęcią koła SNT lub szkoły),
• prenumerata ciągła (przedłużana automatycznie do odwołania) — 10 % rabatu,
• prenumerata zagraniczna — do ceny prenumeraty krajowej dodatkowo dopłata 100 %.
NOWOŚĆ!!! Prenumeratorom czasopism w wersji papierowej i w pakiecie oferujemy od 1 stycznia 2007 r. bezpłatny
dostęp do PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ (www.sigma-not.pl)
• prenumerator otrzymuje indywidualny login do Portalu,
• login uprawnia prenumeratora do bezpłatnego korzystania z archiwalnych zasobów Portalu w obrębie zaprenumerowanego
tytułu.
Portal umożliwi ponadto każdemu odpłatne przeglądanie treści dowolnego spośród 34 tytułów i zakup pojedynczych artykułów
czy zeszytów czasopism (płatność: SMS-em, kartą płatniczą, przelewem on-line lub przelewem zwykłym).
Prenumeratę w Wydawnictwie można zamówić:
faksem: (022) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49
mailem: kolportaz@sigma-not.pl
na stronach: www.sigma-not.pl
listownie: Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa
telefonicznie: (022) 840 30 86 lub 840 35 89 oraz
dokonując wpłaty na konto Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.: ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, nr 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012

Na życzenie klienta wysyłamy blankiety zamówień wraz z aktualną listą tytułów i cennikiem czasopism.
Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez prenumeratora.
Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.
Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w urzędach pocztowych (przekazy pieniężne) lub
bankach (polecenie przelewu).
Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy, okres, wersję
i cenę prenumeraty oraz adres zamawiającego. Na życzenie klienta wystawiamy faktury VAT.
Dla prenumeratorów PAKIETU na rok 2007 oferujemy roczniki archiwalne prenumerowanych czasopism z lat 2004÷2006 na CD
w cenie 20 pln netto każdy.
Pojedyncze zeszyty archiwalne dostępne w wersji papierowej i elektronicznej (wersja elektroniczna od 2004 r.) cena 1 egz. netto wg
aktualnego cennika na br.
Sprzedaż zeszytów archiwalnych prowadzi:
— Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. (adres jw.)
— Klub Prasy Technicznej Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. Warszawa, ul. Mazowiecka 12, tel.: (022) 827 43 65

W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą lub zmian stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo
do wystąpienia o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w pełni opłaconej.

Cena 1 egzemplarza (netto/brutto) 17 zł / 17 zł

Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej (netto/brutto) 204 zł / 204 zł
Cena prenumeraty rocznej w pakiecie (netto/brutto) 224 zł / 228 zł
Prenumerata ulgowa — rabat 50 % od ceny podstawowej
R • 52
2007
CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW
METALI NIEŻELAZNYCH

M I E S I Ę C Z N I K
Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale

SPIS TREŚCI: Strona

CONTENTS: Page

Świątkowski K., Grzyb J., Rękas A.: 533 Badania wpływu dodatków mikrowosku na krzywą spęczania materiałów
modelowych utworzonych na bazie plasteliny
Investigation of the microwax additives influence on the stress-strain curves
obtained in compression of model materials based on plasticine

Witek J., Barański J., Gola Cz., 537 Zwiększenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm ze stopów miedzi
Zimna K.: Increasing the effectiveness of thermal treatment of copper alloys strips

Zajączkowski A., Botor J., Czernecki 542 Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego
J., Bratek S.: Alternative method of flash smelting slag decopperisation

Ziemba A.: 549 Analiza błędu rozwiązania numerycznego problemu brzegowo-początkowego

w nieskończonym układzie cylindrycznym
Error analysis of numerical solution of initial-boundary problem in infinite
cylindrical system

PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM

ALUMINIUM PROCESSING

Rękas A., Baścik A., Leśniak D., 555 Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudno-
Bakalarski P., Dokupil K., Libura W.: odkształcalnych stopów aluminium
Effect of die geometry on quality of extruded profiles from hard aluminium
alloys

METALURGIA PROSZKÓW

POWDER METALLURGY

Kaczorowski M., Ludyński Z.,
Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M.:
560 Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygoto-
wanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków
Examination of the properties of tungsten composites made from differently
prepared mixtures. Part I. Examination of physical properties of powder
mixtures
BIULETYN INSTYTUTU METALI
NIEŻELAZNYCH

BULLETIN OF THE INSTITUTE

OF NON-FERROUS METALS

Woch M.: 566 Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych

Bulletin of the Institute of Non-Ferrous Metals

ŚWIATOWY RYNEK METALI

NIEŻELAZNYCH

GLOBAL NON-FERROUS METALS

MARKET

Butra J.: 581 Światowy rynek metali nieżelaznych

Global Non-Ferrous Metals Market

PRACE DOKTORSKIE 589

I HABILITACYJNE

DOKTORS’ AND ASSISTANT

PROFESSORS’ THESES

KRONIKA 591 Ruszyła nowa instalacja odmagnesowania koncentratu cynkowego w ZGH

BOLESŁAW S.A.
CHRONICLE
The new installation for zinc concentrate demagnetising has been started-up at
ZGH BOLESŁAW S.A.

ISSN 0035-9696
Czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne w 2007 r. jest dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Redakcja czasopisma: Redaktor Naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca Redaktora Naczelnego: doc. dr inż. Józef Czernecki.
Redaktorzy Działowi: dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Paulo. Sekretarz Redakcji:
mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221. Tel./fax 032 256-17-77. Korekta: Marzena
Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. dr inż. Zbigniew Śmieszek. Zastępca Przewodniczącego: prof.
zw. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz: dr inż. Józef Z. Szymański. Członkowie: prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Korbel, prof. dr Wojciech Z. Misiołek,
Lehigh University USA.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa, skr. poczt. 1004, tel.:
022 818-09-18, 818-98-32, fax: 619-21-87. Internet: http://www.sigma-not.pl. Sekretariat: e-mail: sekretariat@sigma-not.pl. Prenumerata e-mail:
kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: informacja@sigma-not.pl. Dział Reklamy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa,
skr. 1004, tel./fax: 022 827-43-66, 826-80-16, e-mail: reklama@sigma-not.pl.
Format A4. Objętość 8,25 ark. druk. Druk ukończono we wrześniu 2007 r.
Rudy Metale: R52, nr 9, s. 531÷592, wrzesień 2007 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikołowska 100a
KAZIMIERZ ŚWIĄTKOWSKI Rudy Metale R52 2007 nr 9
JUSTYNA GRZYB UKD 621.744.072:66.63.7:539.214:539.214:
ARTUR RĘKAS :539.319:669-14:621.974.8:691.215:665.13.001.57

BADANIA WPŁYWU DODATKÓW MIKROWOSKU

NA KRZYWĄ SPĘCZANIA MATERIAŁÓW MODELOWYCH

UTWORZONYCH NA BAZIE PLASTELINY

Artykuł zawiera wyniki badań krzywych umocnienia niemetalicznych materiałów modelowych utworzonych na bazie plaste-
liny. Dodatkami do białej plasteliny produkcji krajowej były: kreda malarska oraz mikrowosk. Próbki do prób spęczania
uzyskane zostały metodą odlewania. W procesie spęczania próbek walcowych o zróżnicowanym składzie uzyskano zależno-
ści siła–odkształcenie, które następnie przetworzono, uzyskując graficznie zależności naprężenie-odkształcenie rzeczywiste.
Przebiegi krzywych oraz zaobserwowane zachowanie się próbek w procesie ich spęczania wykazały, że uzyskane materiały
nie nadają się do symulacji procesów odkształcania materiałów metalicznych. Uzyskane materiały są typowymi strukturami
amorficznymi.
Słowa kluczowe: modelowanie, materiał modelowy, krzywe umocnienia

INVESTIGATION OF THE MICROWAX ADDITIVES INFLUENCE

ON THE STRESS-STRAIN CURVES OBTAINED
IN COMPRESSION OF MODEL MATERIALS BASED ON PLASTICINE

Model materials consist of Plasticine with additives like chalk and microwax were investigated in compression test.
Cylindrical samples were manufactured in casting process. Obtained relationships load–deformation have been elaborated
electronically. As a result a typical relationships stress-strain were obtained for all model material compositions. A very
serious influence of the mode of deformation were observed on the shape of the samples and of the curves. Obtained model
materials can not be used for the modelling of plastic deformation of metallic materials because their behaviour was
characteristic for amorphous materials.
Keywords: modelling, model material, flow curves, mechanical properties

Wprowadzenie konania narzędzi oraz projektowanie wybranych operacji

Wieloletnie badania prowadzone przy użyciu materia-
łów modelowych, symulujących zachowanie się rzeczywi-
stych materiałów metalicznych wykazały ich przydatność
do modelowania procesów plastycznego odkształcania me-
tali, przebiegających z głównym udziałem naprężeń ściska-
jących. W szczególności modelowanie fizyczne przy użyciu
materiałów modelowych ułatwia projektowanie narzędzi do
otrzymywania nowych wyrobów (zwłaszcza o skompliko-
wanych kształtach) w procesach kucia, wyciskania i wal-
cowania.
W ostatnich lata obserwuje się znaczne zainteresowanie
różnych ośrodków badawczych oraz przemysłu wykorzy-
staniem modelowania fizycznego do projektowania proce-
sów, narzędzi, a nawet urządzeń do przeróbki plastycznej
metali. Metody fizycznego modelowania skojarzone z naj-
nowszymi osiągnięciami obliczeniowej techniki kompute-
rowej, wykorzystującej głównie metodę elementów skoń-
czonych (MES), pozwalają na znaczne skrócenie czasu wy-
lub całego procesu technologicznego.
Podstawowym warunkiem prawidłowego projektowania
eksperymentów modelowania fizycznego jest dobór odpo-
wiedniego materiału modelowego, symulującego zachowa-
nie się rzeczywistego materiału metalicznego. Taki materiał
modelowy winien charakteryzować się niskimi własno-
ściami wytrzymałościowymi, umożliwiającymi realizację
eksperymentów modelowych przy użyciu narzędzi wyko-
nanych często z materiałów przeźroczystych, a najczęściej
z drewna, gumy, żywic i innych tanich tworzyw sztucz-
nych. Równocześnie powinien on umożliwiać wykonanie
eksperymentów modelowania w temperaturach pokojo-
wych, zarówno w skali powiększonej, jak i w skali po-
mniejszonej w stosunku do rzeczywistości.
Najistotniejszym warunkiem modelowania procesów prze-
róbki plastycznej metali jest zapewnienie podobieństwa
krzywych umocnienia materiału modelowego i materiału
rzeczywistego.
Wyniki wieloletnich badań prowadzonych nad uzyska-

Prof. dr hab. inż. Kazimierz Świątkowski, mgr inż. Justyna Grzyb, mgr inż. Artur Rękas — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali
Nieżelaznych, Kraków.

533
niem właściwych niemetalicznych materiałów modelo-
wych, symulujących zachowanie się rzeczywistych mate-
riałów metalicznych (metali oraz ich stopów, a także kom-
pozytów metalowych) doprowadziły do zdecydowanego
wyodrębnienia dwóch grup takich materiałów modelowych.
Jedną grupę stanowią materiały modelowe bazujące na
naturalnych lub sztucznych woskach z różnego rodzaju do-
datkami [1÷4]. Druga grupa materiałów modelowych opar-
ta jest na różnego rodzaju czystych plastelinach, a także
plastelinach zawierających zarówno dodatki zmiękczające,
jak i utwardzające [5÷7].
Ostatnie lata wskazują na istotny wzrost zainteresowa-
nia plasteliną oraz materiałami modelowymi bazującymi na
plastelinie. Wyniki badań krzywych umocnienia i własności
różnych rodzajów plasteliny wskazują, że uzyskiwane
współ-czynniki umocnienia n mieszczą się w przedziale
(–0,2)÷(+0,3), współczynnik K w granicach (0,1÷0,3) MPa,
a moduł Younga E osiąga wartości z zakresu (1,7÷4,7) MPa
[8]. Oznacza to, że mogą one symulować zachowanie się
wielu metali, zarówno w procesach przeróbki plastycznej
na gorąco, jak i na zimno.
Plastelina w Polsce jest łatwo dostępna, względnie ta-
nia, nie jest materiałem toksycznym, wykazuje niskie wła-
sności wytrzymałościowe oraz wysoką plastyczność. Wy-
kazuje dużą tiksotropię, co oznacza, że jej własności nie są
stabilne w czasie, i w istotny sposób zależą od sposobu
przygotowania próbek oraz warunków przechowywania.
Zależą też od warunków realizacji eksperymentów mode-
lowania fizycznego. Tak więc, dla prawidłowej realizacji
eksperymentów modelowania fizycznego niezwykle istot-
nym jest, aby materiał do doświadczeń modelowych był
przygotowany na krótko przed wykonaniem eksperymentu.
Wyniki własnych wstępnych badań [9, 10] wskazały na
możliwość uzyskania taniego materiału modelowego symu-
lującego zachowanie się materiałów metalicznych silnie
umacniających się podczas odkształcania na zimno.
Niniejszy artykuł stanowi kontynuację tych badań i kon-
centruje się na eksperymentach, mających na celu uzyska-
nie takich materiałów modelowych, których krzywe umoc-
nienia będą podobne do krzywych umocnienia typowych
metali odkształcanych na zimno. Cytowane wcześniej ba-
dania pozwoliły na uzyskanie materiałów modelowych,
znacznie silniej umacniających się, niż powszechnie stoso-
wane. A zatem celem pracy jest modyfikacja składu uzy-
skanych materiałów modelowych dla uzyskania na ich ba-
zie materiału, o krzywej umocnienia charakteryzującej się
mniejszą wartością współczynnika umocnienia.
Materiał i metodyka eksperymentów
Materiałem wyjściowym do badań była plastelina czar-
na produkcji zakładu w Przemyślu firmy „Astra-Zenith”
S.A. z Częstochowy. Jako dodatków użyto kredy malarskiej
oraz mikrowosku.
Próbki do badań własności w postaci walców o wymiarach
zbliżonych do Φ 45 × 60 mm oraz charakterystyk napręże-
nie-odkształcenie w statycznej próbie spęczania otrzymy-
wane były według następującego schematu:
przygotowanie namiaru — topienie w naczyniu metalowym
(z częstym mieszaniem) — zalewanie wlewnicy z PCV (z rów-
noczesnym mieszaniem) — wygrzanie w suszarce przez 2
godz. — studzenie z suszarką — zamrażanie — cięcie
na określoną długość — obróbka mechaniczna (obtaczanie
534
Tablica 1
Próbki do badań procesu spęczania
Table 1
Samples used in compression tests
Wymiary Φ × H
Skład Numer próbki
mm
1 60,1 × 46,0
Próbka A 2 60,8 × 45,0
1 60,5 × 46,3
Próbka B 2
60,3 × 45,8
1 60,4 × 46,3
Próbka C 2 60,0 × 46,0
średnicy oraz planowanie powierzchni czołowych próbek
walcowych).
Próby spęczania wykonywano na maszynie wytrzyma-
łościowej INSTRON 5566 o napędzie śrubowym, posiada-
jącej możliwość płynnej i skokowej zmiany prędkości oraz
programowania przebiegu odkształcenia. Pomiary siły wy-
konano stosując głowicę o zakresie 0÷10 kN, posiadającą
automatyczny dobór skali. Warunki realizacji procesu spę-
czania: temperatura 22 °C, początkowa prędkość odkształ-
cania: 2 × 10–4 s–1 (prędkość ruchu trawersy maszyny wy-
trzymałościowej: 4 mm/min). Jako smaru użyto Gliceryny
FP V oraz folii polietylenowej o grubości 0,05 mm, umiesz-
czanej między płytami narzędzia oraz powierzchniami czo-
łowymi próbek . Każdy z eksperymentów spęczania powta-
rzano dwukrotnie.
Badania procesu spęczania wykonano na próbkach
przedstawionych w tablicy 1.
Wyniki badań
W trakcie eksperymentów spęczania próbek walcowych
rejestrowano zależność siła–przemieszczenie i obserwowa-
no ich powierzchnię. Uzyskane przykładowe zależności
przedstawiono graficznie na rysunku 1 dla wszystkich ba-
danych materiałów.
Dane zarejestrowane przez układ pomiarowy zostały na-
stępnie przetworzone na zależności naprężenie-odkształcenie
rzeczywiste, które dla zakresu odkształcenia rzeczywistego
do wartości rzędu ϕ = ln (h0/hx) ~ 0,7 pokazano na rysun-
ku 2.
Rys. 1. Zależności siła-droga trawersy, uzyskane
w czasie spęczania próbek walcowych
Fig. 1. Load vs. displacement in compression test
 Analiza wyników eksperymentów spęczania

Zależności siła-odkształcenie pokazane na rysunku 1

Rys. 2. Krzywe umocnienia materiałów modelowych
na bazie plasteliny
Fig. 2. σ = f(ε) dependence for model materials based
on Plasticine
oraz naprężenie-odkształcenie rzeczywiste (rys. 2), jedno-
znacznie wskazują, że badane materiały modelowe wykazu-
ją istotne różnice podczas ich spęczania. Obserwuje się
znaczne odkształcenie wszystkich rodzajów przygoto-
wanych próbek, które zawierają jako dodatek mikrowosk.
W trakcie spęczania, po początkowym wzroście siły (na-
prężenia) obserwowano spadek, zależny od zawartości
składnika zmiękczającego — mikrowosku. Dla porównania
na rysunku 3 pokazano zależność naprężenie-odkształcenie
rzeczywiste dla próbki nie zawierającej dodatku zmiękcza-
jącego w postaci mikrowosku. Początkowe przebiegi krzy-
wych pozwoliły uzyskać wartości granicy plastyczności
badanych materiałów modelowych, które przedstawiono
w tablicy 2.
W żadnym przypadku nie stwierdzono pękania pobocznicy,
mimo osiągnięcia wartości odkształcenia rzeczywistego
rzędu 0,7. Przedstawione na rysunkach 4÷6 fotografie od-
kształconych próbek wskazują na odkształcenie pobocznicy
charakterystyczne dla materiałów amorficznych. W każdym
przypadku odkształcenie pojawiało się przy płycie spęcza-
jącej, będącej w ruchu. W wyniku odkształcenia pobocznica
odkształcanej próbki walcowej przybrała kształt „dzwonu”.
Natomiast próbka bez dodatku mikrowosku odkształca się
podobnie jak metale (rys. 7), a jej pęknięcie zaobserwowa-

Rys. 3. Krzywa umocnienia tego samego materiału

bez dodatku mikrowosku [10]
Fig. 3. σ = f(ε) dependence for model materials based
on Plasticine without microwax

Rys. 4. Próbka A
Tablica 2
Fig. 4. Sample A
Granica plastyczności badanych materiałów modelowych
Table 2
Yield point of model materials

Materiał modelowy Granica

plastyczności
R0,2, MPa
Próbka A 0,15
Próbka B 0,12
Próbka C 0,15 Rys. 5. Próbka B
Próbka D — bez dodatku mikrowosku [10] 0,21 Fig. 5. Sample B

Zależności te posłużyły do uzyskania wartości granicy

plastyczności badanych materiałów modelowych, które
przedstawiono w tablicy 2.
Równocześnie obserwowano zmianę kształtu pobocznicy
próbki walcowej w trakcie spęczania.
Na rysunkach 4÷6 przedstawiono finalne kształty pró-
bek po odkształceniu rzeczywistym w granicach 0,7. Do tej
wartości odkształcenia nie zaobserwowano żadnych śladów
Rys. 6. Próbka C
pękania pobocznicy. Rysunek 7 pokazuje próbkę bez do-
datku mikrowosku. Fig. 6. Sample C

535

Rys. 7. Próbka D
Fig. 7. Sample D
ne na pobocznicy wystąpiło w zakresie odkształceń rze-
czywistych rzędu 0,4 [6]
Zbiorcze krzywe umocnienia dla plasteliny zawierającej
dodatki kredy oraz mikrowosku pokazano na rysunkach 1
oraz 2. Rysunek 3 przedstawia krzywą umocnienia materia-
łu pozbawionego mikrowosku. Potwierdzają one poczynio-
ne wcześniej spostrzeżenia.
Sposób przygotowania materiału próbek według zapropo-
nowanej procedury, aczkolwiek dość uciążliwy pozwala
uzyskać materiał o dobrej strukturze, o czym świadczy
niewielki rozrzut wyników badań eksperymentalnych, tak
w zakresie zarejestrowanych sił, jak i uzyskanych wartości
odkształceń. Jak wcześniej wspomniano, fotografie od-
kształconych próbek wskazują na odkształcenie pobocznicy
charakterystyczne dla materiałów amorficznych.
Wnioski
⎯ Zastosowana metoda otrzymywania próbek do badań
krzywych umocnienia w procesie spęczania, umożliwia
uzyskanie materiału o stabilnych własnościach.
⎯ Wprowadzone do plasteliny dodatki w istotny sposób
zmieniają własności uzyskanego materiału modelowe-
go.
⎯ Przeprowadzone badania, będące kontynuacją wcze-
śniejszych prac, potwierdzają celowość ich dalszego
prowadzenia w celu uzyskania niemetalicznego materia-
łu modelowego, symulującego zachowanie się szerokiej
536
gamy materiałów metalicznych umacniających się pod-
czas odkształcania na zimno.
Literatura
1. Oudin J., Ravalard Y., Rommens S.: On the Contribution of
Waxes to the Simulation of Metal Forming Processes. North
American Manufacturing Conference Proceedings, 1980, nr 8,
s. 166÷170.
2. Lee R. S., Blazynski T. Z.: Mechanical Properties of a Com-
posite Wax Model Materials Simulating Plastic Flow of Metals. J.
Mech. Work. Tech., 1984, nr 9, s. 301÷312.
3. Finer S., Kivivuori S., Kleemola H.: Stress-Strain Relation-
ships of Wax-Based Model. Materials. J. Mech. Work. Techn.,
1985, nr 12, s. 269÷277.
4. Świątkowski K.: Physical Modelling of Metal Working
Processes Using Wax-Based Model Materials. J. Mat. Proc. Tech.
1997, nr 72, s. 272÷276.
5. Brill K.: Plastillin und Natrium als Modellwerkstoffe, Ann.
of the C.I.R.P., 1963, t. 12, s. 69÷74.
6. Segawa A., Kawanami T.: Rolling-Deformation Characteris-
tics of Clad Materials Determined by Model Experiment and Nu-
merical Simulation: Experimental Rolling Tests Using Plasticine.
J. Mat. Proc. Tech., 1995, nr 47, s. 375÷384.
7. Pertence A. E. M.,. Cetlin P. R.: Analysis of New Model
Material for the Physical. Simulation of Metal Forming. J. Mat.
Proc. Tech., 1998, nr 84, s. 261÷26.
8. Świątkowski K.: Badania nad uzyskaniem nowego materiału
modelowego bazującego na plastelinie. Przegląd Mechaniczny,
2001, nr 4, s. 28÷31.
9. Świątkowski K.: Badania porównawcze własności materia-
łów modelowych uzyskiwanych różnymi metodami. Rudy Metale
2005, t. 50, nr 8, s. 448÷451.
10. Świątkowski K., Rękas A., Sido E., Średniawa I.: Badania
wpływu dodatków na krzywą spęczania materiałów modelowych
utworzonych na bazie plasteliny. Rudy Metale 2006, t. 51, nr 5,
s. 276÷280.
Praca została sfinansowana ze środków przeznaczonych
przez Komitet Badań Naukowych na realizację działalno-
ści statutowej z umowy Nr 11.11.180.224
JERZY WITEK Rudy Metale R52 2007 nr 9
JÓZEF BARAŃSKI UKD 669-418:669-153:669-122.2:
CZESŁAW GOLA :621.016.2:669.38:66.043.2:
KRYSTYNA ZIMNA :66.041.56:669-13:666.7-1

ZWIĘKSZENIE EFEKTYWNOŚCI PROCESU OBRÓBKI CIEPLNEJ

TAŚM ZE STOPÓW MIEDZI

Prezentowany artykuł przedstawia wpływ zmiany wyłożenia ogniotrwało-izolacyjnego i systemu ogrzewania pieca kołpakowe-
go na poprawę efektywności procesu wyżarzania taśm ze stopów miedzi. W wyłożeniu ogniotrwało-izolacyjnym, w miejsce
wyrobów tradycyjnych, zastosowano w całości wyroby na bazie włókien ceramicznych, a jednostrefowy dotychczas układ
ogrzewania podzielono na 4 niezależnie zasilane i sterowane strefy grzejne. Przyjęte w nowym piecu rozwiązania zapewniły
dużą jednorodność pola temperatur w komorze pieca. Różnice, które wcześniej wynosiły ok. 40 °C, teraz praktycznie nie
przekraczają 5 °C. Konsekwencją jest duża jednorodność własności wyżarzanych taśm, w wyniku czego ilość powstających
odpadów technologicznych zmniejszyła się z 0,9 do 0,3 %. Jednocześnie sprawność cieplna procesu wyżarzania wzrosła
z 28 do 43 %, co praktycznie spowodowało, iż energochłonność procesu wyżarzania zmniejszyła się o 34 %.
Słowa kluczowe: piec kołpakowy, włókna ceramiczne, stopy miedzi, obróbka cieplna

INCREASING THE EFFECTIVENESS OF THERMAL TREATMENT

OF COPPER ALLOYS STRIPS

In the process of cold rolling of copper and copper alloy strips, after reaching a certain value of strain the deformed metal
loses its plasticity to such an extent that it does not transmit any further stresses and finally cracks. That is why recrystalli-
zation annealing, which softens and plastifies the metal is necessary. This process takes place in hood-type furnaces. The
previously applied constructional solutions for hood-type furnaces, in particular refractory insulating lining and the heating
system made the process of thermal treatment of copper alloy strips energy-consuming. These solutions were also responsi-
ble for high heterogeneity of thermal field in the furnace chamber, causing heterogeneity of strips’ properties, which in turn
resulted in a considerable amount of waste. This work presents the effect of changing the refractory insulating lining and
heating system of the hood-type furnace on the effectiveness of copper alloy strips’ annealing. Traditional materials in the
insulating lining were replaced with ceramic fibre-based products, and the previous single-zone heating system was divided
into 4 independently supplied and controlled heating zones. The constructions adopted in the new furnace ensured high
homogeneity of thermal field in the furnace chamber. The differences which previously reached ca 40 °C now practically do
not exceed 5 °C. This results in high homogeneity of the annealed strips’ properties and in consequence, the amount of
technological waste dropped from 0.9 to 0.3 %. At the same time thermal efficiency of the annealing process increased from
28 to 43 %, which practically reduced its energy consumption by 34 %.
Keywords: hood-type furnace, ceramic fibers, copper alloys, heat treatment

Wprowadzenie lu umocnionego przez zgniot, przebudowuje się ponownie

W procesie walcowania na zimno taśm ze stopów mie-
dzi zmianie grubości taśmy towarzyszy deformacja struktu-
ry wewnętrznej i w efekcie zmiana własności walcowanego
metalu, następuje tzw. umocnienie metalu. Zwiększa się je-
go wytrzymałość, zmniejsza plastyczność. Przy pewnej
wartości zgniotu, plastyczność zmniejsza się tak dalece, że
metal nie przenosi już dalszych nacisków i pęka. Dlatego
konieczne jest międzyoperacyjne wyżarzanie rekrystalizu-
jące, które zmiękcza i uplastycznia metal oraz odbudowuje
jego strukturę wewnętrzną. Zmiany te następują w tempera-
turze właściwej dla rekrystalizacji danego metalu czy stopu.
W temperaturze tej, w atmosferze ochronnej (wodorowej lub
azotowo-wodorowej) zabezpieczającej powierzchnię meta-
lu przed utlenianiem, struktura charakterystyczna dla meta-
w strukturę charakterystyczną dla metalu nieodkształcone-
go, czemu towarzyszy obniżenie wytrzymałości i twardości
oraz zwiększenie plastyczności, umożliwiające jego po-
nowne walcowanie. O prawidłowym przebiegu procesu
przebudowy struktury i osiągnięciu odpowiednich dla pro-
cesu walcowania własności metalu, decyduje temperatura
wyżarzania. Bardzo niekorzystna jest sytuacja zarówno
wówczas gdy jest ona niższa, jak i wówczas gdy jest ona
wyższa od temperatury rekrystalizacji danego metalu czy
stopu. Gdy jest niższa, proces przebudowy struktury jest
niepełny, natomiast gdy jest wyższa, struktura jest zbyt gru-
boziarnista. W jednym i w drugim przypadku metal ma
ograniczoną odkształcalność. Ponieważ w jednej operacji
walcowania nie można nadać taśmom ostatecznej grubości,
proces ten, jak również poprzedzający go proces wyżarzania,

Mgr inż. Jerzy Witek, mgr inż. Józef Barański — Instytut Materiałów Ogniotrwałych, Gliwice, mgr inż. Czesław Gola, mgr inż. Krystyna
Zimna — Walcownia Metali Nieżelaznych, Gliwice.

537
powtarzane są w cyklu produkcyjnym najczęściej dwu-,
trzykrotnie, stanowiąc tym samym bardzo istotny składnik
kosztów wytwarzania taśm ze stopów miedzi.
Charakterystyka pieca kołpakowego
Proces wyżarzania międzyoperacyjnego taśm ze stopów
miedzi realizowany jest w piecu kołpakowym. Jego sche-
mat przedstawiono na rysunku 1. Stanowią go:
⎯ kołpak grzewczy,
⎯ kołpak ochronny,
⎯ trzon z wentylatorem,
⎯ stojak, na którym układany jest wsad (kręgi taśmy).
Podstawowym problemem związanym z piecem kołpa-
kowym eksploatowanym dotychczas w WMN w Gliwicach,
była duża ilość powstających odpadów (0,9 %) oraz wysoka
energochłonność (205 kWh/t) procesu wyżarzania. Z anali-
zy dotychczasowych warunków procesu wyżarzania oraz
wyników badań jakościowych wyżarzanych taśm wynikało,
że przyczyny powyższego stanu rzeczy związane są głów-
nie z wyłożeniem izolacyjnym oraz systemem ogrzewania
i sterowania pieca. Dotychczasowe rozwiązania w tym za-
kresie, oprócz tego, że energochłonne, powodowały, że róż-
nica temperatur pomiędzy górną i dolną częścią komory
wyżarzania była na tyle duża (39 °C), iż wyraźnie obser-
wowano dużą niejednorodność własności wyrobów, co było
bezpośrednim źródłem powstania znacznej ilości odpadów.
W związku z powyższym zaprojektowano i wykonano mo-
del nowego urządzenia, w którego wyłożeniu izolacyjnym,
stosowane dotychczas tradycyjne materiały gatunku L8,
zastąpiono konstrukcją opartą w całości na wyrobach
z włókien ceramicznych. Jednocześnie, podwieszone na
wyłożeniu włóknistym meandry drutu oporowego podzielo-
no na 4 niezależnie zasilane i sterowane strefy grzejne, od-
powiadające czterem poziomom usytuowania wsadu w ko-
morze pieca. Zmieniono w ten sposób stosowany wcześniej
system jednostrefowy. Charakterystykę porównawczą sta-
rego i nowego rozwiązania wyłożenia izolacyjnego pieca
kołpakowego przedstawiono w tablicy 1.
Z danych przedstawionych w tablicy 1 wynika, że w po-
równaniu z konstrukcją wcześniej eksploatowaną, nowa
konstrukcja charakteryzuje się wyraźnie lepszą izolacyjno-
ścią i zdecydowanie mniejszą zdolnością akumulowania
ciepła. Strumień ciepła przenikający przez wyłożenie włók-
niste jest 3-krotnie mniejszy, a akumulowana w nim ilość
ciepła 6-krotnie niższa. Ten ostatni parametr, w związku
z tym, że piec eksploatowany jest w sposób okresowy, ma
szczególnie duże znaczenie i istotny wpływ na energo-
chłonność procesu wyżarzania.

Próby wyżarzania w nowym piecu kołpakowym

Rys. 1. Schemat pieca kołpakowego
Fig. 1. Hood-type furnace Na wykonanym modelu pieca kołpakowego przeprowa-
dzono serię prób wyżarzania, których celem było określenie
wpływu przyjętych dla nowego pieca rozwiązań konstruk-
Tablica 1
cyjnych na charakterystykę temperaturową i energochłon-
Charakterystyka wyłożenia izolacyjnego pieca kołpakowego ność realizowanego w nim procesu obróbki cieplnej. Próby
Table 1 te przeprowadzono na taśmach mosiężnych gatunku M70,
Hood-type furnace insulation lining characteristic wyżarzanych w temperaturze 500 °C w atmosferze ochron-
nej, wysokowodorowej. W pierwszym etapie przeprowa-
Rodzaj wyłożenia dzono serię prób w trakcie których, poza monitorowaniem
zużycia energii, badano jednorodność pola temperatury
Parametry stare — wyroby nowe — wyroby w komorze wyżarzania. Uzyskane wyniki porównywano
tradycyjne, na bazie włókien
gatunek L8 ceramicznych
z rezultatami uzyskiwanymi w trakcie wyżarzania z zasto-
sowaniem starych pieców kołpakowych. Rozmieszczenie
Grubość warstwy, mm 250 250
termopar w trakcie badania rozkładu temperatury przedsta-
Gęstość pozorna, kg/m3 880 160 wiono na rysunku 2, a wyniki tych badań na rysunkach 3 i 4.
Ciepło właściwe, kJ/kgK 0,95 (20÷600 °C) 0,90 (20÷600 °C) Z analizy przedstawionych powyżej rezultatów badań
Przewodność cieplna, W/mK 0,32 (300 °C) 0,10 (300 °C) wynika, iż w najistotniejszym dla przebudowy struktury
Temperatura zewnętrzna metalu okresie obróbki cieplnej, tj. w czasie wytrzymania,
67 37
wymurówki, °C rozrzut temperatury w komorze nowego pieca nie przekraczał
Strumień ciepła przenikający 5 °C. Biorąc pod uwagę fakt, iż w starych piecach rozrzut
506 163
przez wymurówkę, W/m2 ten wynosił 39 °C widać, iż nowe rozwiązanie przyniosło w
Ciepło zakumulowane tym względzie zasadniczą poprawę. Równolegle z bada-
53 922 8748
w wymurówce, kJ/m2 niem jednorodności pola temperatury w komorze wyżarza-

538
nia i monitorowaniem energochłonności procesu, prowa-
dzono badania wpływu nowych warunków obróbki cieplnej
na poprawę jakości taśm. W tym celu badano własności
taśm wyżarzanych w nowych warunkach i porównywano je
z własnościami uzyskiwanymi w starym piecu oraz z wła-
snościami normowymi. W każdym przypadku pobierano
próby z górnej i z dolnej części pieca oraz badano: wytrzy-
małość na rozciąganie Rm, twardość HV (w skali Vickersa,
mierzonej przy obciążeniu 294,2 N), wydłużenie A10 (wy-
Rys. 2. Rozmieszczenie termopar
w trakcie badania rozkładu temperatur
Fig. 2. Thermocouples arrangement during
temperature profile investigations
dłużenie procentowe próbki mierzone po zerwaniu) i mi-
krostrukturę (wielkość ziarna). Badania te prowadzono zgod-
nie z wymaganiami stosownych norm:
⎯ PN-EN 10002-1:2004 Próba rozciągania. Metoda bada-
nia w temperaturze otoczenia,
⎯ PN-EN ISO 6507-1:2006 Pomiar twardości sposobem
Vickersa — Metoda badań,
⎯ PN-EN ISO 2624:1997 Miedź i stopy miedzi. Określe-
nie średniej wielkości ziarna.
Rezultaty ww. badań przedstawiono w tablicy 2. Skon-
frontowano w niej wyniki uzyskane w trakcie prób wyża-
rzania w starym oraz nowym piecu kołpakowym. Oprócz
własności wyrobów zamieszczono w niej również dane
charakteryzujące ilość powstających wybraków i energo-
chłonność procesu wyżarzania. Wszystkie wyniki przed-
stawione w tablicy 2 stanowią podsumowanie kilkudziesię-
ciu prób wyżarzania.
Analizując wyniki badań przedstawione w tablicy 2 wi-
dać znaczną niejednorodność własności prób wygrzewa-
nych w górnej i dolnej części starego pieca. Jest to jak już
wcześniej wspomniano, efekt niejednorodności pola tempe-
ratur w komorze wyżarzania. Własności taśm wyżarzanych
w dolnej części komory pieca (niższa temperatura) sytuują się
praktycznie na granicy wymaganego zakresu. Zdarzają się
tam przypadki takie, jak te zaprezentowane na rysunku 5,
gdzie proces odbudowy (rekrystalizacji) struktury, z uwagi
na zbyt niską temperaturę, nie przebiegł do końca. W no-
wym piecu, gdzie rozrzut temperatur w komorze wyżarza-
nia jest bardzo niewielki, niejednorodności tych już nie ob-

Rys. 3. Charakterystyka temperaturowa procesu wyżarzania w starym piecu kołpakowym

Fig. 3. Temperature characteristic of heat treatment in old hood-type furnace

Rys. 4. Charakterystyka temperaturowa procesu wyżarzania w nowym piecu kołpakowym

Fig. 4. Temperature characteristic of heat treatment in new hood-type furnace

539
 Tablica 2
Własności taśmy z mosiądzu M70, wyżarzonej w warunkach starego i nowego pieca kołpakowego
Table 2
The properties of M70 brass strips after annealing in old and new hood-type furnace

Temperatura Wytrzymałość Wydłużenie, Twardość, Wielkość Ilość Energochłonność

Miejsce pobrania
wyżarzania na rozciąganie Rm, A10 HV ziarna wybraków wyżarzania
prób do badań
°C MPa % wg Vickersa mm % kWh/t

Stary góra 500 323 61,2 73,9÷75,9 0,031÷0,062

piec 0,9 205
dół 461 350 48,8 83,2÷85,5 0,022÷0,031
Nowy góra 500 324 59,2 74,9÷76,3 0,031÷0,062
piec 0,3 135
dół 495 326 59,9 74,3÷76,1 0,031÷0,062
0,022÷0,088
Wymagania normy PN-EN 1652 270÷350 min. 45 55–90 (tego parametru — —
norma nie określa)

magania normowe. W rezultacie, po przeprowadzeniu kil-

Rys. 5. Mikrostruktura taśmy z mosiądzu M70, wyżarzonej
w dolnej strefie starego pieca kołpakowego
Fig. 5. Microstructure of M70 brass strip after annealing
in lower zone of the old hood-type furnace
kudziesięciu prób wygrzewania okazało się, że wskaźnik
odpadów technologicznych, z poziomu 0,9% zmniejszył się
do poziomu ok. 0,3 %. Jednocześnie, prowadzony w trakcie
każdej próby monitoring energetyczny wykazał, że w no-
wym piecu jednostkowe zużycie energii wyniosło średnio
135 kWh/t wyżarzanych wyrobów i było o 34 % mniejsze
w porównaniu z wynikami uzyskiwanymi wcześniej na sta-
rych piecach (średnio 205 kWh).
W celu bardziej szczegółowego poznania charakterysty-
ki energetycznej procesu wyżarzania rekrystalizacyjnego
taśm ze stopów miedzi, wykonano obliczenia bilansu ciepl-
nego. Obliczenia te wykonano dla starego i nowego pieca
kołpakowego, zakładając wyżarzanie 8 t taśmy mosiężnej
gatunku M70 w temperaturze 500 °C, przy czasie dojścia
do temperatury wyżarzania 5 godz., czasie wytrzymania
w temperaturze wyżarzania 5 godz. i czasie chłodzenia 12

Rys. 6. Mikrostruktura taśmy z mosiądzu M70, wyżarzonej

w dolnej strefie nowego pieca kołpakowego
Fig. 6. Microstructure of M70 brass strip after annealing
in lower zone of the new hood-type furnace

serwujemy. Własności taśm wyżarzanych w górnej i dolnej Rys. 7. Bilans cieplny procesu wyżarzania
części komory pieca praktycznie się nie różnią. Wszystkie w starym piecu kołpakowym
są prawidłowo zrekrystalizowane, czego przykład przed- Fig. 7. Energy balance of annealing process
stawiono na rysunku 6. Wszystkie spełniają poza tym wy- in the old hood-type furnace

540

Rys. 8. Bilans cieplny procesu wyżarzania
w nowym piecu kołpakowym
Fig. 8. Energy balance of annealing process
in the new hood-type furnace
godz. Wyniki obliczeń zobrazowano w postaci wykresów
Sankeya na rysunku 7. Wynika z nich, że sprawność cieplna
procesu wyżarzania liczona jako stosunek ciepła użytecz-
nego wsadu do całkowitej ilości zużytego ciepła wynosi:
dla starego pieca — 28,5 %, dla nowego pieca — 43,3 %.
Widać zatem, iż proces wyżarzania w nowym piecu jest
zdecydowanie bardziej efektywny. Z wyników tych widać
również, iż rezultat ten jest efektem zmiany wymurówki
pieca. Straty energii związane z akumulacją i przenikaniem
ciepła przez wymurówkę, które w przypadku starego pieca
wynosiły w sumie 706 kWh (43 % całkowitego zużycia
energii) w nowym piecu zmniejszyły się do 146 kWh (od-
powiednio 13,5 %). Największe znaczenie miała w tym
przypadku akumulacja, która przyniosła oszczędność
432 kWh, tj. 77 % wszystkich uzyskanych oszczędności.
Podsumowanie
⎯ Badanie procesu wyżarzania rekrystalizacyjnego w ist-
niejących piecach kołpakowych w Walcowni Metali Nie-
żelaznych w Gliwicach wykazały niejednorodność wła-
sności produkowanych taśm ze stopów miedzi, będącą
źródłem powstawania znaczących ilości odpadów tech-
nologicznych (0,9 %), wynikających z braku wymaga-
nych własności wytrzymałościowych. Wykazały rów-
nież, iż przyczyną tej niejednorodności jest duży rozrzut
temperatury (39 °C) w komorze wyżarzania, związany
przede wszystkim z wyłożeniem izolacyjnym oraz sys-
temem ogrzewania i sterowania pieca. Stosowane do-
tychczas rozwiązania sprawiają, iż oprócz problemów
jakościowych, proces obróbki cieplnej jest również bar-
dzo energochłonny (205 kWh/t).
⎯ Zaprojektowano i wykonano model nowego pieca koł-
pakowego, którego wyłożenie izolacyjne w całości sta-
nowią wyroby na bazie włókien ceramicznych. Jedno-
cześnie, system ogrzewania pieca podzielono na cztery
niezależnie zasilane i sterowane strefy grzejne, zharmo-
nizowane z czterema poziomami usytuowania wsadu
w komorze pieca.
⎯ Badania procesu obróbki cieplnej z zastosowaniem no-
wego pieca kołpakowego wykazały dużą jednorodność
pola temperatur w komorze wyżarzania. Rozrzut tempe-
ratur nie przekraczał 5 °C. Wykazały również dużą jed-
norodność własności wyżarzanych taśm mosiężnych, w
wyniku czego współczynnik ilości powstających odpa-
dów technologicznych zmniejszył się z 0,9 do 0,3 %.
Jednocześnie, prowadzony monitoring energetyczny
oraz wyniki obliczeń bilansu cieplnego wykazały, iż
sprawność cieplna procesu wyżarzania wzrosła z 28,5
do 43,3 %. Praktycznie oznacza to, że energochłonność
procesu wyżarzania zmniejszyła się o 34 %.
Literatura
1. Sprawozdanie IMO nr 3523/6 T08 2004C/06351/040510/
/BT/2006
Niniejszy artykuł jest rezultatem badań zrealizowanych
w ramach projektu celowego 6 T08 2004C/06351, pt. „Zwię-
kszenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm miedzi
i jej stopów”
541
ANDRZEJ ZAJĄCZKOWSKI Rudy Metale R52 2007 nr 9
JAN BOTOR UKD 661.856.22:669.046.514:661.872.2:
JÓZEF CZERNECKI :661.872.51:546.56:669.054
STANISŁAW BRATEK

ALTERNATYWNY SPOSÓB PROWADZENIA

PROCESU ODMIEDZIOWANIA ŻUŻLA ZAWIESINOWEGO

Kierując się, postawioną podczas badań termodynamicznych układu żużel-metal, hipotezą przypisującą rolę głównego
czynnika utrudniającego prowadzenie procesu odmiedziowania termodynamicznym aktywnościom tlenków miedzi i żelaza
(III), podjęto próbę obniżenia tej ostatniej poprzez przeprowadzenie części żelaza w związki nietlenkowe — w tym wypadku
siarczek. Zalety zaproponowanego sposobu prowadzenia procesu odmiedziowania sprowadzają się do obniżenia tempera-
tury jego prowadzenia oraz podwyższenia wartości potencjału tlenowego, dla którego mamy do czynienia z jeszcze skutecz-
nym jego przebiegiem. Ponadto pozwala on na wyprowadzenie dużej części ołowiu, głównie w postaci jego siarczku, z ukła-
du metal-żużel do pyłów oraz utylizowanie, w przypadku użycia w procesie, otrzymywanego w HM GŁOGÓW produktu
instalacji odsiarczania spalin.
Słowa kluczowe: żużel zawiesinowy, miedź, odmiedziowanie

ALTERNATIVE METHOD OF FLASH SMELTING SLAG DECOPPERISATION

The research work, which had been conducted at Institute of Non-ferrous Metals in the recent years, made possible to
characterise thermodynamic conditions of copper removal from flash smelting slag. The complete characteristics of the
obtained results was presented in previous publications. The objective of the study is to propose, basing on laboratory tests
results and results of the investigations into thermodynamic conditions of copper removal from flash smelting furnace, an
alternative method for conducting the process of copper removal from the slag generated during smelting of Polish copper
concentrates in flash-smelting furnace of HM GŁOGÓW. Basing on a hypothesis, formulated during thermodynamic
examinations of slag-metal system, according to which the main factor hindering the process of copper removal is thermo-
dynamic activity of copper and iron (III) oxides, a trials to decrease the latter were made by converting a part of iron into
non-oxide compounds — in that case into sulphide. The advantages of the proposed method of running the decopperisation
process come down to decreasing its temperature and increasing the oxygen potential value, which results in even more
efficient process. Additionally, it gives possibility for removal of a large part of lead, mainly in a form of its sulphide, from
the metal-slag system into dusts and utilisation, when used in the process, of the obtained at HM GŁOGÓW product from
installation of sulphur removal from flue gases.
Keywords: flash slag, copper, decopperisation

Wprowadzenie skiego [8], hipotetyczny opis zachowania się badanego

Zrealizowany w ciągu kilkunastu ostatnich lat cykl prac
poświęconych zachowaniu się metali, a w szczególności
miedzi, w układzie bogaty w miedź stop metaliczny-żużel
zawiesinowy-faza gazowa o kontrolowanej wartości poten-
cjału tlenowego, dostarczył danych do charakterystyki ter-
modynamiki procesów rozdziału tych metali [1÷5], jak
również danych do analizy szybkości procesu odmiedzio-
wania [5]. Podstawowym celem tych prac było wyjaśnienie
przyczyn dużej uciążliwości i pracochłonności przemysło-
wego procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego reali-
zowanego w piecu elektrycznym HM GŁOGÓW. Wynik
tych działań podsumowano w publikacji Zajączkowskiego
i in. [6], zaprezentowanej podczas XIV Konferencji Spra-
wozdawczej Komitetu Metalurgii PAN, przyjmując osta-
tecznie, po uwzględnieniu wyników prac wcześniejszych
[1÷5], jak i wyników prac Pomianka i in. [7] oraz Kuchar-
układu [6].
Hipoteza ta, w części interesującej z punktu widzenia
prezentowanej pracy, stwierdza iż:
⎯ obecność nie poddającej się w warunkach laboratoryj-
nych procesowi redukcji postaci miedzi w żużlu uwa-
runkowana jest dostatecznie dużą wartością aktywności
miedzi w układzie, jak również dostatecznie wysoką
wartością aktywności tlenku żelaza FeO1,5,
⎯ wprowadzanie dodatku CaO lub SiO2 zmieniając relacje
ilościowe pomiędzy zawartościami tlenków miedzi i że-
laza, nie prowadzi do istotnych, z punktu widzenia pro-
cesu odmiedziowania, zmian ich aktywności.
W konkluzji wcześniejszej pracy Zajączkowskiego i in.
[6] zawarto stwierdzenie mówiące, iż uzyskane do tego
momentu wyniki badań pozwalają na przedłożenie sugestii
odnośnie do kierunków poszukiwania sposobów poprawy
wydajności procesu odmiedziowania i znacznego zmniej-

Dr inż. Andrzej Zajączkowski, prof. dr hab. inż. Jan Botor, doc. dr inż. Józef Czernecki, mgr inż. Stanisław Bratek — Instytut Metali
Nieżelaznych, Gliwice.

542
szenia jego energochłonności. zawiesinowego z odpowiednią ilością tak otrzymanych IOS
Takimi sposobami postępowania, zasugerowanymi bez- lub gipsu. Ucieranie to realizowane było w ucieraku agato-
pośrednio wynikami badań termodynamicznych analizowa- wym, w czasie równym ok. 40 min. Charakterystyka na-
nego układu, są: miarów próbek do badania procesu odmiedziowania zapre-
⎯ prowadzenie procesu w warunkach obniżonych wartości zentowana została w tablicy 1. W pierwszej kolumnie ze-
aktywności miedzi w układzie, tj. np. odmiedziowanie brano oznaczenie próby, a w drugiej i trzeciej odpowiednio
żużla do stopu metalicznego ubogiego w miedź; proces ilości IOS, surowego s lub prażonego p, oraz gipsu prażo-
tego typu jest jednak trudno wyobrażalny, ze względu nego, domieszkowanych do każdej 22-gramowej porcji
na skalę, dla warunków przemysłowych, ucieranego żużla zawiesinowego. Kolejne kolumny zawie-
⎯ obniżenie aktywności tlenków żelaza w żużlu, bez bar- rają masy namiaru, tj. masy tygli, masy domieszkowanego
dzo trudnej do prowadzenia w warunkach przemysło- żużla i masy pierwotnie wprowadzanej do tygla miedzi
wych redukcji żelaza do stopu metalicznego — z przy- elektrolitycznej.
padkiem redukcji żelaza do stopu, w warunkach bardzo Argon użyty w pracy był w klasie „czysty”. Natomiast
wysokich temperatur i przy konieczności zapewnienia tlenek i dwutlenek węgla, użyte w próbach ZZ IOS oraz
bardzo silnych warunków redukcyjnych, mamy do czy- ZZ 1IOS(CO), miały czystości odpowiednio równe 98 oraz
nienia w aktualnie realizowanych w HM GŁOGÓW 99,7 % masowych. W przypadku pozostałych prób używa-
procesach odmiedziowania żużla zawiesinowego. no, do ustalenia potencjału tlenowego w układzie, gotowej,
Dostrzegając przemysłową perspektywiczność drugiego zawierającej ok. 83 % molowych CO, mieszaniny obu tlen-
z zaprezentowanych powyżej kierunków działań podjęto ków węgla. Była ona dostarczana przez Linde Gaz Polska
badanie procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego Sp. z o.o.
uwzględniające wnioski zebrane w pracach wcześniejszych Aparatura — Używane w trakcie badania procesu od-
[1÷6], a w szczególności ten dotyczący roli wartości ak- miedziowania, domieszkowanego substancjami zawierają-
tywności termodynamicznej tlenku żelaza FeO1,5 w odmie- cymi siarczany wapnia żużla zawiesinowego, stanowisko
dziowanym żużlu. Prezentowana praca dostarcza charakte- badawcze stanowił pionowy piec oporowy FRV-70-/400/
rystyki procesów mających miejsce wówczas, gdy obniżanie /1700 firmy Linn Therm, z elementami grzejnymi wykona-
aktywności termodynamicznej tlenku żelaza (III) uzyski- nymi z Kanthal Super 1800° firmy KANTHAL FURNACE
wane było na drodze zamiany, w odpowiednich warunkach
termodynamicznych układu, części żelaza tlenkowego żela- Tablica 1
zem siarczkowym, z wykorzystaniem do jej przeprowadze-
Charakterystyka próbek do badania procesu odmiedziowania
nia różnego rodzaju powszechnie dostępnych substancji, żużla zawiesinowego
w tym otrzymywanych w hutnictwie miedzi substancji
odpadowych, zawierających w swoim składzie siarczany Table 1
wapnia. Characteristics of the samples for investigation of flash
smelting slag decopperisation
Część doświadczalna
IOS Gips mtygla mżużla mCu
Próba
Przygotowanie próbek — W pracy użyto, zestawianych g/22g ż.z g/22g ż.z g g g
w tyglach wykonanych z Al2O3, próbek składających się 1 2 3 4 5 6
z żużla zawiesinowego, domieszkowanego produktem od- ZZ 1IOS 2,87 (s) — 27,24 22,22 22,24
siarczania spalin z HM GŁOGÓW lub gipsem budowla- ZZ 1IOS(CO) 2,87 (s) — 28,38 22,18 22,21
nym, oraz miedzi elektrolitycznej, scharakteryzowanej IOS 2 0,40 (p) — 20,35 22,47 22,07
w pracy Karwana i in. [9]. Wykorzystywany w pracy pro- IOS 3 1,00 (p) — 19,04 22,27 22,14
dukt odsiarczania spalin (IOS) zawierał w stanie surowym IOS 4 1,60 (p) — 20,74 22,04 22,17
— po jego wstępnym wysuszeniu w temperaturach niż- IOS 5 2,19 (p) — 22,05 22,33 22,07
szych od 100 °C — 26,2 wt % wapnia IOS 6 1,90 (p) — 23,05 22,13 21,96
Przemysłowy żużel zawiesinowy był tym samym, ja- IOS 7 1,30 (p) — 20,97 22,50 22,40
kiego używano w większości z wcześniej zrealizowanych IOS 8 1,75 (p) — 20,89 22,45 22,08
prac, skupionych na badaniu termodynamiki oraz kinetyki IOS 10 1,75 (p) — 111,15 103,71 —
procesów rozdziału miedzi i ołowiu pomiędzy żużel zawie- IOS 11 2,80 (p) — 60,73 115,14 —
sinowy i stop metaliczny Cu-Pb-… [1÷5]. Jego skład został IOS 12 3,20 (p) — 28,43 22,47 21,79
zaprezentowany we wcześniejszej publikacji [5]. IOS 13 — 2,45 (p) 22,56 22,83 22,83
Tylko w próbach odmiedziowania oznaczanych w dal- IOS 14 1,90 (p) — 19,05 22,10 22,11
szej części pracy symbolami ZZ 1IOS oraz ZZ 1IOS(CO) IOS 15 1,90 (p) — 21,20 22,10 22,40
w preparatyce żużla użyto surowego produktu odsiarczania IOS 16 1,90 (p) — 20,51 22,51 22,66
spalin. Natomiast w pozostałych próbach, zarówno w przy- IOS 17 1,90 (p) — 22,95 22,13 22,25
padku produktu odsiarczania spalin (IOS) jak i gipsu bu- IOS 18 1,90 (p) — 22,33 22,58 22,45
dowlanego, korzystano z tych substratów po ich wcześniej- IOS 19 — 1,75 (p) 25,48 22,33 22,15
szej preparatyce sprowadzającej się do procesu prażenia IOS 20 — 1,75 (p) 20,63 22,12 22,28
w warunkach liniowo zwiększanej, do wartości równej IOS 21 — 1,75 (p) 19,57 22,24 22,30
1450 °C, temperatury. W trakcie tego procesu mieliśmy do IOS 22 — 1,75 (p) 19,46 22,22 22,09
czynienia z ubytkami mas wynoszącymi odpowiednio IOS 23 — 1,75 (p) 20,66 22,18 22,21
23,69 i 13,67 % ich masy początkowej. Preparatyka żużla IOS 24 — 1,75 (p) 18,70 22,19 22,31
przed odmiedziowaniem sprowadzała się do utarcia żużla IOS 25 — 1,75 (p) 145,21 140,20 —

543
PRODUCTS, Sweden [5]. Pomiar temperatury realizowano Wyniki i ich dyskusja
z użyciem termoelementów EL 18. Jej odchylenie od war-
tości zadanej nie przekraczało, w trakcie realizacji całości Uzyskane w postępowaniu eksperymentalnym wyniki
prac związanych z ustalaniem stanu równowagi termody- zaprezentowane zostały w tablicy 2. W tablicy tej, równo-
namicznej w układzie, wartości ±5 K. legle z danymi dotyczącymi zawartości interesujących nas
składników, przedstawiono dane charakteryzujące warunki
Wartość potencjału tlenowego w układzie ustalano po-
prowadzenia prac eksperymentalnych, tj. czasów trwania
przez podawanie do obszaru reakcyjnego mieszaniny ga-
procesu odmiedziowania oraz wartości potencjału tlenowe-
zowej tlenków węgla o pożądanym stosunku ciśnień par-
go w układzie.
cjalnych obu tlenków. Dla określonej wartości temperatury Otrzymane wyniki mogą być rozdzielone na dwa zbiory
układu mieszanina ta ustalała w sposób jednoznaczny war- danych, charakteryzujące dwa aspekty procesu odmiedzio-
tość ciśnienia parcjalnego tlenu w układzie [4, 5].W przy- wania. Pierwszy z tych zbiorów pozwala scharakteryzować
padku większości badań korzystano z mieszaniny tlenków wpływ ilości wprowadzanych siarczanów wapnia na zawar-
węgla dostarczonej przez firmę Linde Gaz Polska Sp. z o.o., tość miedzi w żużlu po procesie jego odmiedziowania,
zawierającej ok. 17 % molowych CO2. Tlenek węgla sta- prowadzonym w ustalonych warunkach temperaturowych
nowił resztę mieszaniny. Nieco odmiennie ustalano skład i dla ustalonej wartości ciśnienia parcjalnego tlenu w bada-
mieszaniny gazowej w przypadku prób oznaczanych w dal- nym układzie metal-żużel. Drugi natomiast umożliwia
szej części pracy symbolami ZZ 1IOS oraz ZZ 1IOS(CO). przeprowadzenie analizy przebiegu procesu odmiedziowa-
W pierwszym przypadku użyto sposobu i gazów scharakte- nia, domieszkowanego substancjami zawierającymi siar-
ryzowanych we wcześniejszej publikacji Zajączkowskiego czany wapnia żużla zawiesinowego, w funkcji czasu trwa-
i in. [5], a w drugim podawano do układu czysty (98 % ma- nia tego procesu, prowadzonego w warunkach ustalonych
sowych) tlenek węgla, dostarczony przez Linde Gaz Polska wartości temperatury i potencjału tlenowego oraz ustalonej
Sp. z o.o. ilości domieszki IOS lub gipsu budowlanego.
Wszystkie tygle z tlenku glinu, użyte w trakcie realiza- Badania o charakterze termodynamicznym — Ilustra-
cji prezentowanej pracy, dostarczone zostały przez Instytut cja wyników otrzymanych w trakcie badania związku po-
Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach, Polska. między ilością wprowadzanych do żużla zawiesinowego
Zebranie i opracowanie danych eksperymentalnych — substancji zawierających siarczany wapnia — IOS lub gips
Badaniom poddano proces odmiedziowania żużla zawiesi-
nowego, którego skład został zmodyfikowany poprzez Tablica 2
wprowadzenie dodatków zawierających m.in. siarczany Zawartości składników w odmiedziowanym
wapnia. W prezentowanej pracy wprowadzano produkt od- żużlu zawiesinowym
siarczania spalin lub gips budowlany. Table 2
Każdy ze zrealizowanych eksperymentów rozpoczyna- Contents of components in decopperized flash smelting slag
no od umieszczenia tygla z próbką w układzie reakcyjnym
pieca i dokonania dwukrotnej wymiany gazu, polegającej Czas PO2 Cu Fe
Próba
h atm wt% wt%
na jego wypompowaniu i następnie zagazowaniu układu
1 2 3 4 5
argonem. Kolejnym krokiem w pracach eksperymentalnych
ZZ 1IOS 48 4,11·10–12 0,59 6,35
było ogrzewanie próbki realizowane dwuetapowo, tj. w cza-
ZZ 1IOS(CO) 42 2,21·10–17 0,48 2,08
sie pierwszych 9 godz. osiągała ona temperaturę 1273 K,
IOS 2 48 5,46·10–12 1,12 —
a przez następne dwie temperaturę 1553 K. Podczas ogrze- IOS 3 48 4,00·10–12 0,88 —
wania próbka omywana była argonem wprowadzanym do IOS 4 48 4,88·10–12 0,74 —
układu z szybkością ok. 250÷300 ml/min. IOS 5 48 4,06·10–12 0,57 —
Po osiągnięciu temperatury 1553 K rozpoczynał się IOS 6 48 3,73·10–12 0,58 —
właściwy eksperyment odmiedziowania żużla. Polegał on IOS 7 48 4,95·10–12 1,05 —
na utrzymywaniu, pozostającego w kontakcie z miedzią, IOS 8 48 5,24·10–12 0,71 —
żużla w tej temperaturze i przy zadanej wartości potencjału IOS 10 48 4,06·10–12 1,91 —
IOS 11 48 4,81·10–12 0,49 —
tlenowego przez ustalony okres. Wartość potencjału tleno-
IOS 12 48 4,81·10–12 0,55 —
wego determinowana była temperaturą układu i stosunkiem
IOS 13 48 4,81·10–12 0,33 —
ciśnień parcjalnych obu tlenków węgla w przepływającym
IOS 14 32 4,81·10–12 0,98 —
z ustaloną szybkością, ok. 250÷300 ml/min, strumieniu IOS 15 4 4,67·10–12 2,45 —
mieszaniny gazowej CO-CO2 [4, 5]. IOS 16 16 4,67·10–12 1,18 —
Po upływie ustalonego czasu próbka była szybko stu- IOS 17 8 4,67·10–12 1,78 —
dzona w strumieniu argonu, w chłodzonej wodą części ko- IOS 18 2 4,67·10–12 3,98 —
mory pieca. Następnie, po wcześniejszym usunięciu warstw IOS 19 48 4,67·10–12 0,34 —
powierzchniowych, żużel oddzielano od stopu metaliczne- IOS 20 2 4,67·10–12 2,16 —
go i ucierano w ucieraku agatowym, a stop metaliczny wió- IOS 21 32 4,67·10–12 0,59 —
rowano lub rozwalcowywano. Tak przygotowane produkty IOS 22 4 4,67·10–12 3,68 —
procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego poddawane IOS 23 8 4,67·10–12 3,25 —
były analizie chemicznej, celem oznaczenia zawartości in- IOS 24 16 4,67·10–12 0,59 —
teresujących nas składników. IOS 25 48 4,67·10-12 0,51 —

544

Rys. 1. Zawartość miedzi w żużlu zawiesinowym w zależności
od ilości domieszkowanego produktu odsiarczania spalin i gipsu
Fig. 1. Dependence of copper content in flash slag on the amount
of added product of off-gases desulphurisation and gypsum
budowlany — a zawartością miedzi w żużlu po procesie je-
go odmiedziowania zaprezentowana została na rysunku 1.
Sugeruje ona istnienie zależności liniowej pomiędzy tymi
wielkościami.
Jeśli w próbie wyjaśnienia przyczyn takiego zachowania
się badanego układu uwzględni się charakterystykę zacho-
wania się, w warunkach panujących w badanym układzie,
siarczanów wapnia oraz dane dotyczące właściwości ter-
modynamicznych układu metal-żużel [6], to hipotetycznie
możemy przyjąć, dla analizowanego procesu odmiedzio-
wania, występowanie następującego ciągu przemian:
⎯ redukcja siarki z siarczanów wapnia skutkująca otrzy-
maniem CaS,
⎯ reakcja wymiany siarki i tlenu pomiędzy powstałym
siarczkiem wapnia, a tlenkami takich metali jak żelazo,
ołów, miedź i in., obecnymi w odmiedziowanym żużlu
zawiesinowym. Efektem tych procesów jest obecność
siarczków ww. metali w układzie, a to między innymi
prowadzi do zmniejszenie zawartości żelaza tlenkowego
wiążącego miedź w żużlu.
⎯ likwidacja obecności związku tlenków miedzi i trójwar-
tościowego żelaza w żużlu, wywołana przekroczeniem
pewnej wartości granicznej, charakterystycznej dla da-
nych temperatury i potencjału tlenowego, aktywności
tlenku żelaza (III) [6].
Brak plateau na rysunku 1 wskazuje, że w pracach eks-
perymentalnych z użyciem produktu IOS nie osiągnięto
poziomu aktywności tlenku żelaza (III), poniżej którego
nie obserwowano by już, niepożądanych w odmiedzio-
waniu, procesów tworzenia związków tlenków miedzi
i żelaza trójwartościowego. Natomiast położenie punk-
tów charakteryzujących stopień odmiedziowania żużla
zawiesinowego prowadzonego z użyciem jako dodatku
gipsu budowlanego nasuwa podejrzenie, iż osiągnięto dla
aktywności tlenku żelaza (III) tę graniczną jej wartość.
Jednak hipoteza ta wymagałaby, celem jej potwierdze-
nia, wykonania większej liczby prac eksperymentalnych
z wykorzystaniem gipsu jako dodatku wspomagającego
proces odmiedziowania tego żużla.
Trudno by było natomiast przypisać obserwowane efek-
ty procesu odmiedziowania domieszkowanego siarczanami
wapnia żużla zawiesinowego zmianom w zachowaniu się
miedzi. Zaprezentowany w tablicy 3 wynik postępowania
analitycznego, charakteryzujący zanieczyszczenia otrzyma-
nej w próbach IOS 10, IOS 11 oraz IOS 25 miedzi, wskazu-
je, że aktywność miedzi, a w konsekwencji także jej tlenku,
nie ulega, w porównaniu do podobnie prowadzonego pro-
cesu z udziałem żużla nie domieszkowanego, istotnej zmia-
nie.
Przed przystąpieniem do analiz ilościowych obserwo-
wanego związku poinformować należy, że używane w ba-
daniach substancje, tj. IOS i gips budowlany, poddane były
dodatkowym próbom wygrzewania w temperaturze 1673 K,
w atmosferze powietrza i w atmosferze tlenku węgla. Po-
zwoliły one oszacować zawartość siarczanu wapnia we
wstępnie, zgodnie z wcześniejszym opisem, spreparowanej
próbce IOS na 80 % jej masy [10]. Natomiast skorzystanie
z wykresu zaprezentowanego na rysunku 1, po przyjęciu
założenia mówiącego, iż zawartość siarczanów w preparo-
wanym gipsie wynosi 100 % masy gipsu, pozwoliło osza-
cować przedział zawartości tych siarczanów w preparowanym
IOS na zakres 50÷61 % masy IOS. Ostatecznie w dalszych
analizach przyjęto, iż w preparowanym IOS mamy do czy-
nienia z obecnością siarczanu wapnia w ilości ok. 65 ±15 %
jego masy.
Prezentację charakterystyki ilościowej badanego proce-
su odmiedziowania domieszkowanego siarczanami wapnia
żużla zawiesinowego rozpoczynamy od analizy zachowania
się obecnego w żużlu żelaza. W przypadku żużla zawiesi-
nowego całość żelaza występuje w nim w postaci tlenko-
wej. Są to rozpuszczone w żużlu oba tlenki żelaza oraz
związek tlenku żelaza (III) i tlenku miedzi
n Fe (tlenkowe) = nFeO + nFeO1, 5 + nCuFe x O y (1)
W przypadku żelaza występującego w postaci tlenkowego
związku z miedzią można przyjąć, po analizie wcześniej-
szych danych [6], iż związek ten nie rozpuszcza się w żuż-
lu, bo tylko wtedy możliwym jest zaistnienie nie poddającej
się, dla dostatecznie wysokich wartości potencjału tlenowe-
go, procesom redukcji składowej w zawartej w żużlu mie-
dzi [4]. Natomiast w przypadku tlenków żelaza rozpusz-
czonych w żużlu mamy do czynienia z reakcją (2)
2 ⋅ FeO1,5 + CO ⇔ 2 ⋅ FeO + CO 2 (2)
dla której, w ustalonej temperaturze i dla ustalonej wartości
potencjału tlenowego, warunek równowagi przyjmuje po-
stać
2
aFeO ⋅ pCO2
K= 2
(3)
aFeO ⋅ pCO
1,5
Tablica 3
Zawartości zanieczyszczeń w miedzi
Table 3
Contents of impurities in copper
Próba S, wt% As, wt% Pb, wt% Fe, wt%
1 3 4 5 6
IOS 10 0,53 0,64 0,82 0,008
IOS 11 0,66 0,83 3,58 <0,005
IOS 25 0,87 0,76 5,25 0,030
545
i dalej gdzie Q jest współczynnikiem proporcjonalności wiążącym
ilość moli wyprowadzanej z żużla miedzi ze zmianą ilości
aFeO moli żelaza (III), wiążącego tę miedź w związku tlenko-
K′ = (4)
aFeO1, 5 wym CuFexOy.
Po zrealizowaniu niezbędnych przekształceń przyjmuje on
gdzie postać (10)

M Cu ⋅100
K ⋅ pCO Δ wt % Cu = ⋅ Q ⋅ ΔnCuFe xO y (10)
K′ = (4a) mżużla
pCO2

Uwzględniając równanie (8a) otrzymano w następnym kro-

Przyjęcie iż dodatek, a także powstający z niego produkt ku równanie (11), pozwalające powiązać zmiany zawartości
tlenkowy, nie zmienia istotnie właściwości termodynamicz- miedzi, po ustaleniu stanu równowagi dla procesów jej roz-
nych żużla, skutkuje związkiem działu, z masą wprowadzonego dodatku IOS

xFeO n ⎛ 0,65 ± 0,15 ⎞

K ′′ = = FeO (5) M Cu ⋅100
xFeO1, 5 nFeO1, 5 Δ wt % Cu = ⋅Q⋅ X ⋅⎜ ⎟ ⋅ ΔmIOS (11)
mżużla ⎜ M CaSO ⎟
⎝ 4 ⎠

gdzie
K ′ ⋅ γ FeO1, 5
K ′′ = (5a)
γ FeO
Natomiast uwzględnienie w rozważaniach hipotezy mówią-
cej iż zaistnienie, w warunkach prowadzonych prac ekspe-
rymentalnych, związku tlenkowego miedzi i żelaza (III)
uwarunkowane jest osiągnięciem pewnej wartości granicz-
nej dla aktywności tlenku żelaza (III) uprawnia, w świetle
zaprezentowanych powyżej analiz, do stwierdzenia, że ilość
moli żelaza tlenkowego rozpuszczonego w żużlu jest, przy
obecności w układzie tlenkowego związku miedzi i żelaza
(III) w układzie, wartością stałą tzn., że
nFeO + nFeO1, 5 = const (6)
a to z kolei skutkuje związkiem (7)
ΔnFe(tlenkow e) = ΔnCuFe xO y (7)
Przeprowadzanie żelaza do postaci siarczkowej dotyczy że-
laza związanego w tlenkowym związku z miedzią, a proces
ten opisuje zaprezentowany związek (8)
ΔnCuFe x O y = − X ⋅ ΔnCaSO 4 (8)
gdzie X oznacza część siarczanu wapnia uczestniczącą w reak-
cji z żelazem, tzn. 0 ≤ X ≤ 1, a ΔnCaSO jest ilością moli do-
4 rakterystycznej dla ferrytu miedzi CuFe2O4. Uwzględnienie
danego do żużla siarczanu wapnia i dalej, po uwzględnieniu
oszacowanej zawartości siarczanu wapnia w dodawanym
do żużla IOS, jego zmodyfikowana postać
0,65 ± 0,15
ΔnCuFe xO y = − X ⋅ ΔmIOS (8a)
M CaSO 4
Z drugiej strony, zgodnie z przyjętą hipotezą, możemy wpro-
wadzić związek (9)
ΔnCu = Q ⋅ ΔnCuFe xO y (9)
Wzięcie pod uwagę warunków, w których prowadzone były
prace eksperymentalne i mas cząsteczkowych Cu oraz CaSO4
spowodowało, że ostatecznie przyjęło ono postać (12)
Δ wt % Cu = −(1,4 ± 0,32) ⋅ X ⋅ Q ⋅ ΔmIOS (12)
Zastosowanie metody najmniejszych kwadratów do wyni-
ków prób odmiedziowania domieszkowanego produktem
odsiarczania spalin żużla zawiesinowego pozwoliło wyzna-
czyć parametry równania liniowego wiążącego zawartości
miedzi z ilością dodatku IOS
wt % Cu = −(0,236 ± 0,0436) ⋅ ΔmIOS + (1,160 ± 0,0868) (13)
Połączenie równań (12) i (13), skutkuje związkiem
(1,4 ± 0,32)⋅ X ⋅ Q = (0,236 ± 0,0436) (14)
i dalej
X ⋅ Q = (0,236 ± 0,0436) / (1,4 ± 0,32) (14a)
Kierując się wynikiem badań strukturalnych częściowo
odmiedziowanego żużla zawiesinowego, zawierającego od
ok. 3,2 do ok. 5,4 wt % miedzi, poddawanego procesom
bardzo wolnego studzenia od temperatur zapewniających
jego ciekłość do ok. 600 °C można przyjąć, iż wartość Q
zmienia się od jedności, charakterystycznej dla zidentyfi-
kowanego tam związku CuO · CuFe2O4 [10], do 0,5, cha-
tego założenia prowadzi do stwierdzenia, iż wartość X za-
wiera się w przedziale 0,11÷0,52. Biorąc pod uwagę zaob-
serwowany podczas badań analizowanego układu fakt two-
rzenia się znacznych ilości lotnego siarczku ołowiu, który
w warunkach panujących w reaktorze przechodził do pyłów
oraz możliwość rozpuszczania części siarki w stopie meta-
licznym, należy stwierdzić, iż otrzymana wartość parametru
X jest bardzo wiarygodną, a otrzymany wynik potwierdza
przyjęty hipotetycznie opis zjawisk towarzyszących proce-
sowi odmiedziowania domieszkowanego, zawierającym
siarczany wapnia, produktem instalacji odsiarczania spalin
żużla zawiesinowego.

546
 Badania o charakterze kinetycznym — Druga część
publikacji prezentuje wynik badania związku występujące-
go pomiędzy zawartościami miedzi w odmiedziowanym
żużlu zawiesinowym, a czasem trwania procesu odmie-
dziowania. Całość prac eksperymentalnych objęła żużle
domieszkowane produktem IOS i gipsem budowlanym w
ilości równej odpowiednio 1,9 g i 1,75 g na 22 g żużla za-
wiesinowego. Badania wykonane zostały w temperaturze
1553 K i przy wartości potencjału tlenowego równego
(3,73÷4,81)·10–12 atm. Wynik analiz chemicznych określa-
jących zawartość miedzi w żużlu zaprezentowano w tablicy 2.
Natomiast jego ilustracja, na tle wyników pracy wcześniej-
szej [5], przedstawiona została na rysunku 2.
Wynik otrzymany w przypadku domieszkowanego pro-
duktem IOS żużla zawiesinowego pokazuje, iż mamy do
czynienia, podobnie jak to obserwowano w pracach zreali-
zowanych wcześniej dla innego typu układów żużel zawie-
sinowy-stop metaliczny [5, 11, 12], z dwoma wyraźnie
wyodrębnionymi obszarami szybkości realizacji procesu
odmiedziowania żużla. Tam, gdzie liczba punktów ekspe-
rymentalnych na to pozwalała tj. w obszarze drugim, ko-
rzystając z metody najmniejszych kwadratów, oszacowano
parametry równania liniowego w układzie ln(wt% Cu)-czas
odmiedziowania. W przypadku obszaru pierwszego dyspo-
nowano tylko dwoma punktami eksperymentalnymi i wo-
bec tego wyznaczone równanie nie zawiera elementów
oceny statystycznej. Równania te przyjęły, odpowiednio dla
pierwszego i drugiego obszaru kinetycznego procesu od-
miedziowania, następujące postacie:
Obszar I
ln(wt % Cu ) = 1,8665 − 0,2426 ⋅ t (15a)
Obszar II
ln (wt % Cu ) = (0,8496 ± 0,12066 ) −
(15b)
+ (2,9395 E − 2 ± 4,4575 E − 3) ⋅ t
cov( A, B ) = −4,2912E − 4 .
Wyniki badania szybkości procesu odmiedziowania
domieszkowanego gipsem budowlanym żużla zawiesino-
wego, zaprezentowane również na rysunku 2, wskazują na
istnienie dużego podobieństwa z tymi, które otrzymano dla
Rys. 2. Zawartość miedzi w żużlu zawiesinowym w zależności
od czasu odmiedziowania
Fig. 2. Dependence of copper content in flash slag
on decopperisation time
domieszki produktu IOS. W tym wypadku jednak inten-
sywność procesu prowadziła do wyrzutów żużla z tygla
i w związku z tym ilość materiału pozyskiwana do celów
analitycznych była bardzo mała, a przez to rozrzut wyni-
ków był też znaczny. Prezentuje go wykres przedstawiony
na rysunku 2. W takiej sytuacji odstąpiono od ich analizy
statystycznej.
Porównanie szybkości zmian wartości ln(wt%Cu) w obu
obszarach procesu odmiedziowania z wynikami prac wcze-
śniejszych [11, 12] wskazuje, iż w pierwszym obszarze wy-
znaczona wartość szybkości odmiedziowania, mierzona
współczynnikiem kierunkowym w równaniu (15a), jest bli-
ska tej, jaka obserwowana była dla procesu odmiedziowa-
nia żużla zawiesinowego nie domieszkowanego dodatkami,
a wynoszącej ok. 0,28 [12]. Natomiast w obszarze drugim
otrzymana wartość tej szybkości jest bardzo bliską obser-
wowanej dla prób odmiedziowania żużla do stopu Sn-Cu
i wynoszącej 3,05E-2 [12].
Zaprezentowane wyniki potwierdzają hipotezę odnośnie
do charakteru procesów decydujących o szybkości procesu
odmiedziowania, przyjętą w jednej z wcześniejszych prac
[12]. Hipoteza ta, przyjęta po analizie zachowania się szyb-
kości procesu odmiedziowania domieszkowanego dodat-
kami tlenkowymi, a także po porównaniu z szybkościami
obserwowanymi podczas odmiedziowania żużla do stopu
Sn-Cu [11], stwierdza, że o szybkości w pierwszym obsza-
rze decydują właściwości fizykochemiczne żużla, natomiast
w obszarze drugim tę rolę pełnią właściwości granicy mię-
dzyfazowej żużel-metal. Wynik otrzymany w prezentowa-
nej pracy potwierdza w sposób szczególnie wyraźny tę hi-
potezę w odniesieniu do obszaru drugiego analizowanego
procesu, gdzie obecność siarki w obszarze granicy między-
fazowej istotnie modyfikuje jej właściwości fizykoche-
miczne.
Podsumowanie
Podsumowując wyniki badania procesów odmiedzio-
wania domieszkowanego substancjami zawierającymi siar-
czany wapnia żużla zawiesinowego, należy na wstępie za-
prezentować kilka słów komentarza odnoszącego się do
wyników prac eksperymentalnych nie poddanych dotych-
czas analizie. Pierwszy z nich jest wynikiem otrzymanym w
próbie odmiedziowania oznaczonej symbolem ZZ 1IOS
(CO), zrealizowanej w warunkach potencjału tlenowego
rzędu 10–17 atm. W tym przypadku na uwagę zasługuje
oznaczona zawartość miedzi w żużlu po procesie jego od-
miedziowania. Wynik ten różni się minimalnie od otrzy-
mywanego dla potencjału o wartości rzędu 10–12 atm. To
wskazuje, iż dla poprawnego przebiegu procesu odmie-
dziowania domieszkowanego siarczanami wapnia żużla
zawiesinowego wystarczającym jest potencjał tlenowy
znacznie wyższy aniżeli jest to wymagane dla redukcji z ta-
kiego żużla żelaza do stopu metalicznego. Redukcja żelaza
jest w aktualnie realizowanym w HM GŁOGÓW procesie
głównym czynnikiem, pozwalającym na skuteczne prowa-
dzenie procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego.
Inne nie omawiane dotychczas wyniki to dane charakte-
ryzujące poziom zanieczyszczenia otrzymywanej, w tak
prowadzonym procesie, miedzi. Dane charakteryzujące po-
ziom zanieczyszczenia miedzi zestawiono w tablicy 3. Są to
wyniki analizy chemicznej wykonanej dla miedzi otrzyma-
547
nej w próbach IOS 10, IOS 11 oraz IOS 25, tzn. w tych
próbach, gdzie cała miedź była produktem procesu odmie-
dziowania żużla. Analizowano zawartości, istotnych z punktu
widzenia ewentualnego procesu przemysłowego, składni-
ków takich, jak żelazo, ołów, arsen i siarka. W przypadku
ołowiu otrzymany wynik sugeruje kierunek zmiany, w po-
równaniu do dzisiaj realizowanego procesu odmiedziowa-
nia żużla zawiesinowego dającego produkt metaliczny za-
wierający ołów w ilości rzędu 10 wt%. Zastosowanie do-
datku IOS spowodowało, iż duża część ołowiu wyprowadzo-
na została do pyłów. Za ewentualnie oczekiwany, ze względu
na obecny w układzie proces redukcji siarki i otrzymywanie
siarczków metali rozpuszczających się w metalicznej mie-
dzi, można uznać wynik analizy zawartości siarki. Nato-
miast jeśli chodzi o arsen to, podobnie jak to ma miejsce w
aktualnie realizowanym procesie odmiedziowania, prawie
w całości z żużla przechodzi on do stopu metalicznego,
a wyznaczone w postępowaniu analitycznym zawartości są
zbliżone do obecnych w stopie Cu-Pb-Fe, otrzymywanym
w HM GŁOGÓW. Analiza zawartości żelaza pokazała, iż
w przypadku tak prowadzonego procesu mamy do czynie-
nia z jego praktycznym brakiem w miedzi, bo poza próbą
IOS 25 jego zawartość w miedzi jest rzędu tysięcznych czę-
ści procenta wagowego.
Podsumowując zrealizowane prace stwierdzić należy, iż
zaprezentowany sposób prowadzenia odmiedziowania żuż-
la zawiesinowego rokuje pozytywnie dla usunięcia podsta-
wowej bariery w efektywnym prowadzeniu odmiedziowa-
nia tego żużla, wskazując kierunek obejścia ograniczeń
termodynamicznych tego procesu, poprzez zastąpienie bar-
dzo trudnej w tych warunkach do realizacji redukcji żelaza
do stopu metalicznego, przeprowadzeniem go z postaci
tlenkowej do postaci siarczkowej. Ten ostatni proces prze-
biega w ciągu reakcji mających miejsce w warunkach re-
dukcyjnych z udziałem siarczanów wapnia, będących źró-
dłem siarki. Proces ten, poza oczekiwanym obniżeniem
kokso- jak i energochłonności, pozwoli utylizować produkt
odpadowy instalacji odsiarczania spalin (IOS), jak również
wyprowadzać znaczne ilości ołowiu do pyłów zawierają-
cych go głównie w postaci siarczkowej. Natomiast zapew-
nienie odpowiednich dla procesu przemysłowego lepkości
żużla, przy ustalonej ilości wprowadzanej siarki, możliwym
jest na drodze stosowania mieszanin IOS, kamienia gipso-
wego i kamienia wapiennego, w proporcjach zapewniają-
cych otrzymanie pożądanych namiarów substratu dla pro-
cesu odmiedziowania.
548
Literatura
1. Zajączkowski A., Czernecki J.: Współczynniki rozdziału
miedzi i ołowiu w trakcie redukcji żużla zawiesinowego. Rudy
Metale 1995, t. 40, nr 6, s. 174÷180.
2. Botor J., Czernecki J., Zajączkowski A.: Distribution of Cu
and Pb between copper alloys and flash smelting slag. Proceedings
of the Sixth International Conference on Molten Slags, Fluxes,
and Salts, Sztokholm, Sweden-Helsinki, Finland,12-17 June, 2000
(CD-ROM).
3. Zajączkowski A., Czernecki J., Botor J.: Właściwości fizy-
kochemiczne i termodynamiczne żużli pochodzących z zawiesi-
nowego procesu stapiania koncentratów miedzi. Conference Pro-
ceedings of the International Conference „Metallurgy of Non-
Ferrous Metals”organised by Institute of Non-Ferrous Metals,
09÷11 October, Ustroń, Poland, 2002, Wydaw. Instytut Metali
Nieżelaznych ISBN 83-910092-7-0, s. 271÷288.
4. Zajączkowski A., Botor J., Czernecki J.: Thermodynamics
of Copper and Lead in the Al2O3 Saturated Flash Smelting Slag.
Canadian Metallurgical Quarterly 2004, t. 43, nr 3, s. 417÷429.
5. Zajączkowski A., Botor J.: Szybkość procesu odmiedziowania
żużla zawiesinowego. Rudy Metale 2005, t. 50, nr 8, s. 436÷441.
6. Zajączkowski A., Botor J., Czernecki J.: Termodynamika
układu żużel-miedź podstawową barierą w realizacji procesu od-
miedziowania żużla zawiesinowego. XIV Konferencja Sprawo-
zdawcza Komitetu Metalurgii Polskiej Akademii Nauk, Metalur-
gia 2006, 11÷14.10.2006, Krynica, w „Polska metalurgia w latach
2002÷2006”, Akapit, Kraków, 2006, s. 21÷26.
7. Pomianek T., Sobierajski S., Śmieszek Z., Czernecki J.: Po-
dział ołowiu między miedź a żużel zawiesinowy w warunkach
równowagi termodynamicznej. Prace IMN 1978, t. 7, nr 3,
s. 114÷26.
8. Kucharski M.: Solubility of Copper in Outokumpu Slag.
Met. Technol. 1979, t. 11, nr 9, s. 354÷356.
9. Karwan T., Botor J., Czernecki J., Onderka B., Wypartowicz
J., Zajączkowski A.: Studies on Removal of Lead and Iron from
Cu-Fe-Pb Alloys Through Gravitational Segregation. Archives of
Metallurgy 1999, t. 44, nr 1, s. 67÷82.
10. Zajączkowski A., Botor J.: Analiza wpływu dodatku pro-
duktu IOS i szybkości studzenia częściowo odmiedziowanego
żużla zawiesinowego na przebieg procesów jego odmiedziowania.
Sprawozdanie nr 6328/06, IMN Gliwice, Gliwice, 2006.
11. Zajączkowski A., Botor J.: Kinetyka procesu odmiedzio-
wania żużla z procesu zawiesinowego topienia koncentratów mie-
dzi. Sprawozdanie nr 6040/03, IMN Gliwice, Gliwice, 2003.
12. Zajączkowski A., Botor J.: Wpływ dodatków modyfikują-
cych skład żużla zawiesinowego na przebieg procesu jego odmie-
dziowania. Sprawozdanie nr 6219/05, IMN Gliwice, Gliwice,
2005.
ANDRZEJ ZIEMBA Rudy Metale R52 2007 nr 9
UKD 519.6:536.2:669-42:
:621.74.047:669-13:519.281

ANALIZA BŁĘDU ROZWIĄZANIA NUMERYCZNEGO

PROBLEMU BRZEGOWO-POCZĄTKOWEGO
W NIESKOŃCZONYM UKŁADZIE CYLINDRYCZNYM

Jednym z podstawowych problemów numerycznego rozwiązywania modelu matematycznego procesu fizycznego jest okre-
ślenie dokładności otrzymanych wyników. Schematy numeryczne, bezwarunkowo stabilne i zbieżne w przestrzeni liczb rze-
czywistych, w zbiorze liczb zmiennoprzecinkowych mogą okazać się niestabilne i niezbieżne. W skrajnych przypadkach ob-
liczenia mogą stać się niewykonalne lub prowadzić do rozwiązania wirtualnego problemu numerycznego. Analiza błędu
rozwiązania numerycznego może pozwolić na otrzymywanie wyników o kontrolowanej dokładności i określanie optymal-
nych wartości parametrów numerycznych schematu i modelu. W artykule zaproponowano przykład analizy błędu rozwiąza-
nia numerycznego i wykazano jej przydatność w rozwiązywaniu problemu brzegowo-początkowego w nieskończonym ukła-
dzie cylindrycznym z wewnętrznym źródłem ciepła, mającego zastosowanie m.in. przy obliczeniach wymienników ciepła,
wymiany ciepła w prętach i rurach w procesach przeróbki plastycznej, wymiany ciepła przy ciągłym odlewie metali i sto-
pów. Wykazano zależność pomiędzy parametrami schematu numerycznego, zapewniającą otrzymanie poprawnego rozwią-
zania w zbiorze liczb zmiennoprzecinkowych.
Słowa kluczowe: analiza błędu, dokładność, problem brzegowo-początkowy

ERROR ANALYSIS OF NUMERICAL SOLUTION

OF INITIAL-BOUNDARY PROBLEM IN INFINITE CYLINDRICAL SYSTEM

One of the fundamental problems in numerical solution of a mathematical model of physical process is determination of the
results accuracy. The unconditional convergence and stability of numerical schemes are usually confirmed in real number
system, which is an abstract mathematical concept. Computations are realized in the floating-point numbers system, which
is imperfect discrete representation of the real number system in computer’s memory. The basic properties of real numbers
do not suit sufficiently to the basic properties of floating-point numbers, what could be a result of the computational errors,
causing the improper solution. In extreme situation the choice of wrong computational parameters cannot give the solution
or leads to the solution of virtual numerical problem. Solution obtained in such a way could still be taken as a proper one,
because sometimes it is difficult to distinguish difference between the real and virtual solutions. The error analysis, a set of
numerical solution methods, can give the results of controlled accuracy and can help to determine the optimal values of pa-
rameters of numerical schema and mathematical model. Error analysis is too difficult to be automated, but it is possible
with numerical experiment. In this paper the error analysis is proposed and its usefulness is indicated for the initial-
boundary problem of heat transfer, with inner heat source, in cylindrical coordinates system. Such system can be found, in-
ter alia, in the analysis of heat exchangers, heat transfer in rods and tubes in the plastic deforming processes, heat transfer
during the process of continuous casting of metals and alloys. The importance of the error analysis is emphasized. Relation
between parameters of numerical schema, which ensures proper solution in floating-point numbers system, is stated.
Keywords: error analysis, accuracy, initial-boundary problem

Wprowadzenie własnościami [1]: nieograniczonością (rozciągają się od

Dowody zbieżności i stabilności schematów numerycz-
nych, służących do obliczeń z zastosowaniem komputera,
zostały na ogół wyprowadzone w abstrakcyjnej, matema-
tycznej przestrzeni liczb rzeczywistych, reprezentującej
ujemne i dodatnie wartości ciągłe, łącznie z zerem. Stoso-
wane współcześnie liczby zmiennoprzecinkowe są mode-
lem liczb rzeczywistych, który posiadając własności po-
większające ich zalety, wprowadza również istotne ograni-
czenia, mogące w szczególnych przypadkach powodować
istotne problemy obliczeniowe.
Liczby rzeczywiste charakteryzują się następującymi
ujemnej do dodatniej nieskończoności), ciągłością (pomię-
dzy dwoma dowolnymi liczbami rzeczywistymi zawsze jest
liczba pośrednia), zupełnością (zawierają granice wszyst-
kich zbieżnych ciągów liczbowych), uporządkowaniem.
Ponadto liczby rzeczywiste charakteryzują się łącznością
mnożenia, łącznością dodawania, rozdzielnością mnożenia
względem dodawania. Żadna z powyższych własności, za
wyjątkiem własności uporządkowania, nie jest częściowo
lub w całości spełniona w zbiorze liczb zmiennoprzecinko-
wych.
W popularnych językach programowania, takich jak
FORTRAN, dostępne są liczby pojedynczej i podwójnej

Dr inż. Andrzej Ziemba — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.

549
precyzji. Umożliwiają one przechowywanie liczb odpo-
wiednio z ≈ 7 i ≈ 5 dziesiętnymi cyframi znaczącymi. W ję-
zykach C i C++ dodatkowo można stosować liczby o pre-
cyzji wynoszącej ≈ 19 cyfr. Obliczenia z wykorzystaniem
powyższych typów liczb można wykonywać z użyciem ko-
procesora matematycznego z maksymalną w danych wa-
runkach szybkością.
Obecnie dostępne są biblioteki procedur emulujących
liczby o dowolnie dużej precyzji; jedynymi ograniczeniami
ich stosowania są rosnące wraz z ilością cyfr znaczących
czas obliczeń i zapotrzebowanie na pamięć operacyjną.
Przyczyny powstawania błędów
w obliczeniach zmiennoprzecinkowych
D. E. Knuth uważa, że: „Obliczenia zmiennoprzecinko-
we z natury swej są niedokładne, można bardzo łatwo uzy-
skać bezużyteczne wyniki, takie, w których obliczone odpo-
wiedzi zawierają niemal w całości zakłócenia. Jednym z za-
sadniczych problemów analizy numerycznej jest określenie,
jak dokładne są wyniki obliczeń przy stosowaniu danej
metody numerycznej” (cytowane w pracy [1], tłumaczenie
autora).
Przyczynami powstawania błędów w obliczeniach mogą
być [1]:
⎯ błędy danych wejściowych — pomiarowe, konwersji
danych dziesiętnych do binarnych, zaokrąglenia,
⎯ błędy zaokrąglenia obliczeń,
⎯ błędy niezbędnych uproszczeń — sumowanie skończo-
nej liczby wyrazów szeregu nieskończonego, dyskrety-
zacja przestrzeni ciągłej, przybliżone wyznaczanie całek
i pochodnych, przybliżanie funkcji wielomianami,
⎯ błędy uproszczeń w modelowaniu matematycznym,
⎯ błędy człowieka i niesprawności urządzeń.
W wyniku dodawania i odejmowania mogą pojawić się
dodatkowe błędy [1].
Przy dodawaniu nieznacznie różniących się, co do mo-
dułu, liczb zmiennoprzecinkowych o przeciwnych znakach
(przy odejmowaniu nieznacznie różniących się liczb o iden-
tycznych znakach) może dojść do zniesienia znaczących
cyfr składników, co w konsekwencji prowadziłoby do błędu
w uzyskanej sumie. Błąd ten w dalszych obliczeniach
mógłby ulec wzmocnieniu, tym większym, im więcej naj-
bardziej znaczących cyfr zostało zniesionych, ponieważ
cyfry obciążone błędem zaokrąglenia w wyniku takiego
działania stałyby się najbardziej znaczące. Zjawisko to na-
zywa się katastrofalnym znoszeniem (catastrophic cancella-
tion) i występuje, na przykład, przy numerycznym wyzna-
czaniu pochodnej funkcji z definicji. Odejmowanie w licz-
niku jest bowiem obarczone błędem tym większym, im
mniejsza jest wartość przyrostu zmiennej niezależnej
w mianowniku. Z drugiej strony zmniejszanie tego przyrostu
wpływa korzystnie na dokładność przybliżenia pochodnej, co
z kolei wskazuje na istnienie optymalnej jego wartości.
Wartość przyrostu należy więc wyznaczać eksperymental-
nie, ponieważ zależy ona od konkretnych wartości funkcji
w warunkach obliczeniowych, stosując w miarę potrzeby
i możliwości wyższą precyzję obliczeń.
Przy dodawaniu (odejmowaniu) może również wystąpić
problem znacznie różniących się wartości (different magni-
tudes problem). Błąd obliczeń w takim przypadku staje się
tym większy, im bardziej moduł różnicy rzędów wielkości
550
składników zbliża się do ilości cyfr precyzji, przy pomocy
których liczby te były pamiętane. Po przekroczeniu tej
wielkości poprawne wykonanie działania dodawania (odej-
mowania) staje się niemożliwe, bowiem mniejszy co do
modułu składnik nie wpływa już na wartość sumy (różni-
cy).
Nieuniknione błędy zaokrąglenia, mające charakter
zbliżony do losowego, powstają podczas operacji matema-
tycznych. Uważa się, że powinny się one znosić w trakcie
kolejnych działań, jednak podczas obliczeń z zastosowa-
niem macierzy liczb może pojawić się tendencja ich propa-
gacji (wzmacniania błędów zaokrąglenia). W. Kahan [3]
wykazał, na przykładzie rozwiązywania układów równań
liniowych metodą dokładną eliminacji Gaussa, że błąd
związany z dyskretyzacją przestrzeni jest odwrotnie pro-
porcjonalny do kwadratu ilości węzłów opisujących pro-
blem, natomiast błąd zaokrąglenia związany z faktoryzacją
macierzy do postaci górnej przekątniowej jest wzmacniany
proporcjonalnie do czwartej potęgi liczby równań (węzłów).
Wzrost liczby węzłów do pewnej granicznej wartości pro-
wadzi do zwiększenia dokładności rozwiązania modelu ma-
tematycznego; jej przekroczenie prowadzi jednak do spad-
ku dokładności faktoryzacji macierzy, aż do całkowitego
załamania się obliczeń. Wartość ta, dla problemu wyzna-
czania stacjonarnego rozkładu naprężeń we wsporniku po-
ziomym wyniosła ≈ 10 000 przy stosowaniu podwójnej
precyzji obliczeń [3].
Liczby pojedynczej precyzji zapewniają obliczenia z co
najmniej 7 cyframi znaczącymi, (liczby podwójnej precyzji
nawet z 15), lecz nieuniknione błędy zaokrąglenia, nie-
znaczne w skali pojedynczego działania, z uwagi na możli-
wość ich gwałtownej propagacji, w pewnych trudnych do
określenia z góry warunkach mogą doprowadzić do całko-
wicie błędnych wyników.
Błędy obliczeniowe mogą spowodować, że w rzeczywi-
stości rozwiązywany jest inny, niż zamierzony, problem
numeryczny [1].
Powszechne przekonanie o dokładności rozwiązania
analitycznego, niewątpliwie dokładnego w sensie matema-
tycznym, może być niesłuszne, gdyż w praktyce wartości
liczbowe wyznacza się z zastosowaniem liczb zmienno-
przecinkowych. Rozwiązania numeryczne, z istoty swej
obarczone błędem uproszczeń, w praktyce mogą okazać się
dokładniejsze od analitycznych, co świadczy o względności
tych pojęć w zbiorze liczb zmiennoprzecinkowych: metody
dokładne mogą więc w pewnych przypadkach prowadzić
do rezultatów błędnych, a metody przybliżone i iteracyjne,
z definicji obarczone kontrolowaną niedokładnością, mogą
nie tylko pozwalać na uzyskanie zadowalających wyników,
lecz nawet umożliwiać korektę wyników uzyskanych po
zastosowaniu metod dokładnych [3].
Większość algorytmów numerycznych została opraco-
wana w czasach suwaków logarytmicznych i kalkulatorów
mechanicznych. Współcześnie, pomimo stosowania kom-
puterów do obliczeń, istnieją wywodzące się z przeszłości
nieprawdziwe przekonania dotyczące obliczeń numerycz-
nych. W. Kahan [2], na przykładzie wyznaczania wartości
funkcji w bliskim otoczeniu punktu osobliwego wykazuje,
że z uwagi na dyskretny charakter liczb zmiennoprzecinko-
wych, możliwa jest utrata co najwyżej połowy cyfr znaczą-
cych, co oznacza w istocie możliwość kontynuacji obliczeń.
W celu poprawienia dokładności obliczeń zazwyczaj po-
szukuje się skomplikowanych algorytmów, których wynik
działania bywa czasem nieobliczalny. W. Kahan [2] wska- zastosowany do wyznaczenia niestacjonarnego rozkładu
zuje, że zastosowanie wyższej precyzji obliczeń zwykle jest temperatury w cylindrycznym pojemniku do przechowy-
metodą skuteczniejszą: jeśli w zbiorze liczb zmiennoprze- wania wypalonych prętów paliwowych z reaktorów jądro-
cinkowych osobliwość rozciąga się na pewien obszar wych [6, 7].
zmienności, to jeden dodatkowy bit precyzji obliczeń po- Jest to problem dwuwymiarowy, zmienny w czasie, sy-
woduje zazwyczaj dwukrotne zmniejszenie się tego obsza- metryczny względem osi pojemnika. Zmienność temperatu-
ru. Dla pewnych problemów zmniejszenie to może być ry określa funkcja T(r, t), wewnętrzne źródło ciepła funkcja
jeszcze większe, dla innych mniejsze, w pewnych przypad- S(r, t). W układzie cylindrycznym problem ten można zapi-
kach metoda ta zawodzi. Zastosowanie większej precyzji sać w postaci [4, 5]
liczb, o ile nie powoduje istotnego spowolnienia obliczeń, równania różniczkowe
jest zazwyczaj skuteczną i zarazem prostą metodą prowa- dla r = 0
dzącą do uzyskania wyników o założonej dokładności.
Analiza błędu rozwiązania numerycznego to zbiór spo- 1 ∂T ∂ 2T
⋅ − 2 ⋅ 2 = S (r , t )
sobów, których dobór i zastosowanie jest zwykle zależne od κ ∂t ∂r
inwencji programisty, niezbędny do otrzymywania wyni-
ków o kontrolowanej dokładności obliczeń. Powszechna dla a > r > 0
jest praktyka, wywodząca się z ery początków komputerów,
wyboru algorytmów zapewniających szybkość obliczeń 1 ∂T 1 ∂ ⎛ ∂T ⎞
kosztem ich dokładności. Byłoby więc pożądane, aby dobór ⋅ − ⋅ ⎜r ⋅ ⎟ = S (r , t )
κ ∂t r ∂r ⎝ ∂r ⎠
precyzji obliczeń dokonywał się na poziomie języka pro-
gramowania, przy minimalnej ingerencji programisty. Wy-
dla b > r > a
magałoby to opracowania i wdrożenia automatycznej anali-
zy błędu, co nie jest możliwe z uwagi na złożoność i przy-
1 ∂T 1 ∂ ⎛ ∂T ⎞
padkowość problemu [2]. ⋅ − ⋅ ⎜r ⋅ ⎟=0
κ ∂t r ∂r ⎝ ∂r ⎠
Współczesne kompilatory języków programowania nie po-
siadają możliwości kontroli dokładności obliczeń, co wraz
ze stosowaniem klasycznych algorytmów może prowadzić warunki brzegowo-początkowe
do wyników przypadkowych i niewiarygodnych. Analiza dla b ≥ r ≥ 0, tE ≥ t ≥ 0:
błędu obliczeń może pomóc w doborze stosownej precyzji,
stabilnego algorytmu, a także w eliminacji fragmentów al- T (b, t ) = TB T (r ,0) = TB
gorytmu wzmacniających błędy obliczeniowe, a w rezulta-
cie umożliwić otrzymywanie wyników o założonej dokład- gdzie
ności [2]. a = 0,25 m — promień pojemnika,
Dokładne i wiarygodne rozwiązywanie problemów nu- b = 1,0 m — promień zewnętrznego cylindra ochronnego,
merycznych w zbiorze liczb zmiennoprzecinkowych jest za- m2
κ = 10 −6 , — współczynnik wyrównywania temperatury,
gadnieniem wymagającym nie tylko umiejętności progra- s
mowania i znajomości metod numerycznych, lecz również z założenia identyczny dla obu części,
doświadczenia w stosowaniu rozwiązań niestandardowych TB = 300 K temperatura brzegu cylindra ochronnego,
i właściwego doboru algorytmów. Niezbędne jest także tE = 200 lat czas przechowywania prętów; wewnętrzne źró-
przeprowadzenie analizy błędu rozwiązania numerycznego. dło ciepła pochodzące od rozpadu promieniotwórczego za-
W przypadku niektórych zagadnień należy zastosować bi- wartości pojemnika opisuje funkcja zależna od promienia r
blioteki oprogramowania do wykonywania obliczeń z wy- To ⎛ t ⎞
korzystaniem liczb o zadanej wielkości i precyzji. i czasu t: S (r , t ) = ⋅ exp⎜⎜ − ⎟ , To = 10K oraz τo = 100 lat.
⎟
W obecnych czasach możliwości obliczeniowe kompute-
a2 ⎝ τo ⎠
rów są nieporównywalnie większe od tych z niedalekiej W schemacie Cranka-Nicolsona poszczególne pochodne
przeszłości. Coraz doskonalsze są również metody progra- zamienia się odpowiednio na ilorazy różnicowe
mowej emulacji obliczeń zmiennoprzecinkowych; opraco-
i +1 i
wano nowe modele tych liczb umożliwiające obliczenia ∂T T j − T j
≈
z zadaną precyzją, co pozwala na uzyskiwanie wyników ∂t Δt
o kontrolowanej dokładności.
W artykule zaproponowano analizę błędu rozwiązania
∂T 1 ⎡ T j +1 − T j −1 T j +1 − T j −1 ⎤
i i i +1 i +1
numerycznego problemu brzegowo-początkowego z zasto- ≈ ⋅⎢ + ⎥
sowaniem powszechnie znanego schematu Cranka-Nicol- ∂r 2 ⎢⎣ 2 ⋅ Δr 2 ⋅ Δr ⎥⎦
sona, umożliwiającą wybór optymalnych parametrów za-
pewniających stabilność obliczeń i zbieżność do rozwiąza-
∂ 2T 1 ⎡ T j −1 + T j +1 − 2 ⋅ T j T j −1 + T j +1 − 2 ⋅ T j ⎤
i i i i +1 i +1 i +1
nia o kontrolowanej i realnie możliwej do uzyskania do- ≈ ⋅⎢ + ⎥
kładności. ∂r 2
2 ⎢⎣ (Δr ) 2
(Δr ) 2
⎥⎦

Sformułowanie matematyczne Prowadzi to do postaci j-tego równania różnicowego dla

problemu brzegowo-początkowego i + 1-szej iteracji

Analizowano problem brzegowo-początkowy, który po C ( j ) ⋅ T ji−+11 + A( j ) ⋅ T ji +1 + B( j ) ⋅ T ji++11 = F ( j )

przyjęciu niezbędnych uproszczeń modelowych mógł być

551
w którym podkreślić, że dla schematu Cranka-Nicolsona istnieją do-
wody matematyczne na jego bezwarunkową zbieżność
r j −1 / 2 Δt ⋅ κ i stabilność w przestrzeni liczb rzeczywistych [5, 6]. Dowo-
C ( j) = − ⋅ dy te tym bardziej przestają obowiązywać w zbiorze liczb
rj 2 ⋅ (Δr ) 2
zmiennoprzecinkowych, im bardziej wartość Θ w konse-
kwencji niewłaściwego doboru parametrów schematu różni
Δt ⋅ κ się od jedności. W przypadku, w którym wartość Θ będzie
A( j ) = 1 +
( Δr ) 2 na tyle duża lub mała, że niemożliwe stanie się jej dodanie
lub odjęcie od jedynki, w zbiorze liczb zmiennoprzecinko-
r j +1/ 2 Δt ⋅ κ wych zaczną obowiązywać zależności
B( j ) = − ⋅
rj 2 ⋅ (Δr ) 2
(1 + Θ) = Θ, (1 – Θ) = – Θ lub (1 + Θ) = 1, (1 – Θ) = 1

F ( j ) = −C ( j ) ⋅ T ji−1 + [2 − A( j )]⋅ T ji − B( j ) ⋅ T ji+1 +

2
(
Δt ⋅ κ i +1
⋅ S j + S ij ) a błąd popełniony w tych działaniach spowoduje zmianę
dodatniej określoności macierzy współczynników układu
równań różnicowych z silnej na słabą. W konsekwencji
Δt — krok czasowy, może się wydarzyć, że w wyniku rozwiązywania problemu
Δr — krok przestrzenny, wewnętrzne źródło ciepła Sj = 0 brzegowo-początkowego, otrzymane rozwiązanie będzie
dla b > rj > a (w cylindrze ochronnym). dotyczyć innego, wirtualnego problemu. Analiza błędu
Dla pierwszego węzła leżącego w osi symetrii pojemni- rozwiązania w tym przypadku będzie polegała na takim do-
ka, z uwagi na inną postać równania różniczkowego, obo- borze parametrów obliczeniowych, aby dla możliwie do-
wiązuje równanie różnicowe wolnej wartości Θ można było otrzymywać rozwiązanie
o zadanej dokładności.
A(1) ⋅ T1i +1 + B (1) ⋅ T2i +1 = F (1) Im wartość Δr będzie mniejsza, tym więcej będzie kro-
ków przestrzennych i mniejszy błąd dyskretyzacji prze-
w którym strzeni. Zwiększać się będzie jednak ilość równań różnico-
wych, co będzie miało wpływ na rosnący błąd faktoryzacji
Δt ⋅ κ macierzy współczynników metodą eliminacji Gaussa.
A(1) = 1 + 2 ⋅ Im wartość Δt będzie mniejsza, tym więcej będzie kro-
(Δr ) 2
ków czasowych i mniejsza tendencja do oscylacji wartości
temperatury w kolejnych iteracjach. Zwiększona ilość itera-
Δt ⋅ κ
B (1) = −2 ⋅ cji będzie miała jednak wpływ na czas i kumulowanie się
(Δr ) 2 błędu obliczeń.
Te sprzeczne tendencje, wraz z możliwością wystąpie-
F (1) = [2 − A(1)]⋅ T1i − B(1) ⋅ T2i +
2
(
Δt ⋅ κ i +1
⋅ S1 + S1i ) nia problemu znacznie różniących się wartości, wskazują na
istnienie wartości optymalnych, które będąc od siebie za-
leżne, mogą stanowić swoiste komputerowe kryterium po-
Analiza błędu rozwiązania problemu prawności rozwiązania [8, 9]. Kryterium to nie ma charak-
teru uniwersalnego, ponieważ nie jest ściśle określoną za-
Po rozpisaniu równań dla wszystkich węzłów, otrzymu- leżnością pomiędzy parametrami, zależąc ponadto od sze-
je się trójdiagonalny układ równań różnicowych, w których regu istotnych parametrów związanych z konkretnym
występujące sumy (1 + Θ) oraz (1 – Θ) (gdzie dla pierw- problemem numerycznym. Dlatego bardziej odpowiednie
Δt ⋅ κ wydaje się być nazwanie zbioru metod służących do otrzy-
szego równania Θ = 2 ⋅ , dla pozostałych równań mywania rozwiązania o kontrolowanej dokładności analizą
(Δr ) 2
błędu rozwiązania numerycznego.
Δt ⋅ κ Proponuje się następujący algorytm analizy błędu roz-
Θ= ; w dalszej części artykułu korzystano z pierw-
( Δr ) 2 wiązania:
szej zależności, prowadzącej do większej wartości Θ), 1 — przyjęcie startowej liczby kroków przestrzennych (np.
wskazują na możliwość wystąpienia problemu znacznie 16),
różniących się wartości. Błąd ten może pojawić się zarów- 2 — przyjęcie startowej liczby kroków czasowych (np.
no w przypadku, gdy Θ → ±0,0, jak i gdy Θ → ±∞. Najlep- 16384), tak dobranej aby wartość Θ nie powodowała
szą dokładność sumy można uzyskać po takim doborze pa- problemu znacznie różniących się wartości,
rametrów, dla których wartość drugiego składnika Θ → 3 — wyznaczenie startowego rozwiązania problemu brze-
±1,0, wówczas składniki będą miały porównywalny udział gowo-początkowego,
w sumie, ponadto w przedziale (–1,0, +1,0) i jego otoczeniu 4 — podwojenie liczby kroków przestrzennych,
jest optymalna gęstość reprezentacji liczb rzeczywistych [1]. 5 — podwojenie liczby kroków czasowych,
Spełnienie takiego warunku mogłoby być jednak zbyt rygo- 6 — wyznaczenie nowego rozwiązania,
rystyczne i prowadzić do zwiększenia zapotrzebowania na 7 — analiza zmiany wartości temperatury w wybranym
zasoby komputera. Optymalny dobór parametrów oblicze- punkcie r = 0,0 m w kolejnych iteracjach. Jeżeli war-
niowych mógłby polegać na przyjęciu wartości Δr, do któ- tość ta zmienia się monotonicznie w sposób bliski li-
rej dopasowywano by taką wartość Δt, które nie powodując niowemu, co oznacza że zanikają oscylacje wartości
wystąpienia problemu znacznie różniących się wartości, za- temperatury charakterystyczne dla rozwiązania niesta-
pewniałyby kontrolowaną dokładność obliczeń. Należy bilnego, to wartość ilości kroków czasowych można

552
 uznać za prawidłowo dobraną do aktualnej wartości
kroków przestrzennych. Warunek spełniający ten do-
bór można wyrazić przy pomocy kryterium:
T1i −1 − T1i
= 1 + ε t , gdzie εt oznacza dowolnie małą co do
T1i − T1i +1
modułu liczbę, rozsądnie dobraną, bowiem jej zbyt
mała wartość prowadziłaby do zbyt dużego sumarycz-
nego czasu obliczeń. Spełnienie tego zapisu oznacza,
że błąd przybliżenia pierwszej pochodnej T(0, t)
względem czasu dąży do zera, jeśli zależność tej funk-
cji od czasu t dąży do liniowej w otoczeniu (t – Δt,
t + Δt). Nie spełnienie kryterium powoduje powrót do
punktu 5,
8 — analiza zmiany wartości temperatury w wybranym
punkcie r = 0,0 m i czasie t = 200 lat. Jeśli podwojenie
liczby kroków przestrzennych nie powoduje dalszego Rys. 2. Rozwiązanie niefizykalne, wskutek niewłaściwego doboru
zwiększania dokładności obliczeń, uzyskane rozwią- parametrów obliczeniowych. Temperatura na wykresach stanowi
nadwyżkę w stosunku do 300 K. Krzywe: 1, 2, 3 i 4 odnoszą się
zanie uznaje się za zbieżne, a dobrane parametry za
kolejno do stanów po 5, 50, 100 i 200 latach
optymalne. Warunek spełniający ten dobór można wy-
Fig. 2. Nonphysical solution, as a result of choice of improper
razić w postaci: T1i,Δr − T i Δr ≤ ε r , gdzie εr oznacza do-
F E
computational parameters. The temperature given on diagrams
1,
2 is an excess over 300 K. The curves: 1, 2, 3 and 4 correspond
wolnie małą liczbę dodatnią, również rozsądnie do- to the states after 5, 50, 100 and 200 years, respectively
braną, bowiem jej zbyt mała wartość prowadziłaby do
zbyt dużego układu równań różnicowych; iE oznacza
ostatnią iterację. Nie spełnienie kryterium powoduje
powrót do punktu 4.

Wyniki obliczeń

Wykorzystano program w języku FORTRAN 77, napi-

sany przez autora artykułu. W wyniku obliczeń otrzymano
zależność pomiędzy parametrami schematu numerycznego,
zapewniającą rozwiązanie o kontrolowanej dokładności.
Zależność tę przedstawiono na rysunku 1. W miarę wzrostu
liczby kroków przestrzennych rośnie dokładność rozwiąza-
nia, aż do wartości 128, na której wykres się kończy. Dalsze
jej zwiększanie nie powoduje już zauważalnego wzrostu
dokładności, powodując jednocześnie istotny wzrost zapo-
trzebowania na zasoby komputera. Jest to spowodowane
ograniczoną precyzją liczb podwójnej precyzji, które były
stosowane do obliczeń i wynika ze zjawiska kumulacji błę- Rys. 3. Rozwiązanie poprawne z zastosowaniem optymalnych
parametrów. Temperatura na wykresach stanowi nadwyżkę
w stosunku do 300 K. Krzywe: 1, 2, 3 i 4 odnoszą się kolejno
do stanów po 5, 50, 100 i 200 latach
Fig. 3. Proper solution with application of optimal parameters.
The temperature given on diagrams is an excess over 300 K.
The curves: 1, 2, 3 and 4 correspond to the states after 5, 50, 100
and 200 years, respectively

Rys. 1. Zależność pomiędzy optymalnymi parametrami
schematu numerycznego
Fig. 1. Relationship between optimal parameters
of numerical schema
dów.
Po osiągnięciu 2048 kroków przestrzennych otrzymuje
się, niezależnie od liczby kroków czasowych, niefizykalne
i zdegenerowane rozwiązania, jedno z nich przedstawiono
na rysunku 2; dla liczby kroków czasowych 65536 wartość
Θ = 807321,6. Rozwiązanie to może stanowić przykład
rozwiązania wirtualnego, bowiem wskutek zbyt dużej war-
tości Θ w pewnym stopniu zaczyna się już pojawiać pro-
blem znacznie różniących się wartości.
Rysunek 3 przedstawia wyniki obliczeń z zastosowa-
niem optymalnych wartości parametrów: przy liczbie kro-
ków przestrzennych 128 i kroków czasowych 65536 wartość
Θ = 3153,6.

553
 Błąd rozwiązania numerycznego oszacowano metodą
interpolacji do sieci o zerowym kroku przestrzennym. W osi
pojemnika po 200 latach błąd był największy i nie przekra-
czał 0,45 K, co stanowi ok. 0,15 % i świadczy o dobrej do-
kładności obliczeń.
Wnioski
nauki i techniki przy pomocy klasycznych algorytmów,
może prowadzić do wyników mających charakter przypad-
kowy, o niskim poziomie wiarygodności.
Po zastosowaniu analizy błędu rozwiązania numerycz-
nego można właściwie dobrać precyzję obliczeń i algoryt-
my niewzmacniające błędy, zapewniając kontrolowaną do-
kładność otrzymanych wyników.

Z uwagi na ograniczoną precyzję liczb zmiennoprzecin- Literatura

kowych, pomimo bezwarunkowej zbieżności i stabilności
schematu Cranka-Nicolsona [5, 6], wartości kroków czaso- 1. User Notes on FORTRAN Programming. ftp://vms.huji.ac.il/
wego i przestrzennego są zależne i w celu zapewnienia po- /fortran/unfp.html.
prawnych wyników obliczeń powinny być ustalone na pod- 2. Kahan W., Darcy J. D.: How Java’s Floating-Point Hurts
stawie analizy błędu rozwiązania numerycznego. Everyone Everywhere, http://www.cs. berkeley.edu/~wkahan/
Brak wbudowanej we współczesne kompilatory języ- /JAVAhurt.pdf.
ków programowania kontroli dokładności obliczeń, w połą- 3. Kahan W., Yvory M. Y.: Roundoff Degrades an Idealized
czeniu z próbą rozwiązywania problemów obliczeniowych Cantilever, http://http.cs.berkeley.edu/ ~wkahan/Cantilever.pdf.
4. Gerald C. F., Wheatley P. O.: Applied Numerical Analysis,
5th ed. Addison-Wesley Publishing Company, Reading, Massa-
chusetts... 1994.
5. Őzisik M. N.: Finite Difference Methods in Heat Transfer.
CRC Press, Boca Raton 1994.
6. Pang T.: Metody obliczeniowe w fizyce. Fizyka i kompute-
FIRMA FENIX METALS Sp. z o.o. ry, PWN, Warszawa 2001.
7. Ziemba A., Kolenda Z.: Pole temperatury w układach do
to dynamicznie rozwijająca się firma działająca w obszarze recyklingu przechowywania zużytych prętów z reaktorów jądrowych. XVIII
oraz wytwarzania stopów lutowniczych
W związku z rozwojem firmy poszukujemy osoby na stanowisko:
Zjazd Termodynamików, Muszyna-Złockie, 2002, Materiały,
s. 1387÷1394.
Ki
Kierownika Produkcji 8. Ziemba A.: Wpływ komputerowej reprezentacji liczb rze-
Od kandydata oczekujemy: czywistych na zbieżność i stabilność rozwiązania numerycznego
⎯ znajomości języka angielskiego na przykładzie schematu CRANKa-NICOLSONa. Konferencja
⎯ 5-letniego doświadczenia w pracy w nadzorze produkcyjnym „Teoria i Inżynieria Procesów Metalurgicznych”, Kraków, 10÷12
⎯ wykształcenia średniego czerwca 2003, Materiały, s. 429÷442.
⎯ doświadczenia w zakresie metalurgii lub odlewnictwa metali 9. Ziemba, A.: Komputerowe kryterium zbieżności i stabilno-
kolorowych ści schematu numerycznego. XII Sympozjum Wymiany Ciepła
i Masy, Kraków, 15÷18 czerwca 2004, Materiały, s. 921÷933,
FIRMA FENIX METALS Sp. z o.o.
Praca finansowana z badań statutowych AGH 11.11.180.
poszukuje pracownika na stanowisko: .375/2007
Dy
Dyrektora ds. technicznych
Wymagania:
⎯ dobra znajomość języka angielskiego
⎯ min. 10 lat doświadczenia w zarządzaniu zakładem o profilu
metalurgicznym (odlewniczym)
⎯ wykształcenie wyższe o kierunku metalurgia i metale kolorowe
⎯ znajomość procesów rafinacyjnych i pieców odlewniczych
w zakresie obróbki metali kolorowych
⎯ znajomość kwestii handlowych
⎯ znajomość systemów kontroli jakości.
Osoba zatrudniona na owym stanowisku odpowiedzialna będzie za:
⎯ codzienny proces produkcyjny
⎯ nadzorowanie podległych kierowników i mistrzów
⎯ nadzorowanie procesu zamówień
⎯ nadzorowanie zagadnień związanych z BHP
⎯ prowadzenie zapisów dotyczących produkcji
⎯ raportowanie do dyrektora regionalnego

Oferujemy:
⎯ pracę w nowoczesnej, rozwijającej się firmie z kapitałem
zagranicznym
⎯ długofalową współpracę na atrakcyjnych warunkach
⎯ możliwość rozwoju zawodowego

Zainteresowane osoby prosimy o dostarczenie CV oraz listu motywacyjne-

go pod adres: ul. Zakładowa 50, 39-400 Tarnobrzeg, tel. 015 822 96 36,
fax. 015 822 96 71 lub e-mail: rekrutacja@fenixmetals.com

554
 ALUMINIUM PROCESSING

R e d a k t o r o dp o w i e d z i a l n y : d r h a b . i n ż . W O J C I E C H L I B U R A , p r o f . n z w.

ARTUR RĘKAS Rudy Metale R52 2007 nr 9

ANNA BAŚCIK UKD 621.979.07:619.6:669.715:
DARIUSZ LEŚNIAK :669-42:669-126:621.777
PIOTR BAKALARSKI
KRZYSZTOF DOKUPIL
WOJCIECH LIBURA

WPŁYW GEOMETRII MATRYCY NA JAKOŚĆ WYCISKANYCH

KSZTAŁTOWNIKÓW Z TRUDNOODKSZTAŁCALNYCH
STOPÓW ALUMINIUM

W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących zastosowania matryc z przedkomorą do wyciskania kształtowników
z trudnoodkształcalnych stopów aluminium. Przeprowadzono symulacje numeryczne procesu wyciskania przy pomocy pro-
gramu opartego na metodzie elementów skończonych, mające na celu uzyskanie rozkładów prędkości metalu w otworze
matrycy podczas wyciskania przez tradycyjną matrycę płaską i matrycę z przedkomorą. Na podstawie obliczeń zapropono-
wano geometrie przedkomory dla wybranego kształtownika ze stopu aluminium 5083. Podczas wyciskania kształtownika
przez matrycę płaską obserwuje się silne skręcenie wyrobu wokół własnej osi. Zastosowanie matrycy z przedkomorą zmie-
nia sposób płynięcia metalu w rejonie otworu matrycy, co prowadzi do bardziej równomiernego rozkładu prędkości mate-
riału. W efekcie uzyskano wyrób bez skręceń o korzystnej strukturze. Badania potwierdziły celowość zastosowania matryc
z przedkomorą do wyciskania na gorąco niektórych kształtowników z trudnoodkształcalnych stopów aluminium.
Słowa kluczowe: wyciskanie, stopy aluminium, symulacje numeryczne, matryca z przedkomorą

EFFECT OF DIE GEOMETRY ON QUALITY OF EXTRUDED PROFILES

FROM HARD ALUMINIUM ALLOYS

In the work an application of pre-chamber dies (pocked dies) for extrusion of profiles from hard aluminium alloys is
analyzed. Based on FEM numerical simulation the distribution of material velocity within the die orifice for traditional flat
die and proposed pre-chamber die for extrusion of a selected profile was obtained. Industrial trials, performed on the pro-
file from the 5083 aluminium alloy revealed bad quality of the product in the form of strong turning around its axis. Good
geometry of the same profile and better metalurgical structure was obtained while extruding the alloy throug the proposed
pre-chamber die. Investigation confirmed good agreement of the industrial trials with results of the numerical calculations.
The pre-chamber dies can be used for the hot extruison of selected profiles from the hard aluminium alloys.
Keywords: extrusion, aluminium alloys, numerical simulation, pre-chamber die

Mgr inż. Artur Rękas, mgr inż. Anna Baścik, dr inż. Dariusz Leśniak — Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, mgr inż. Piotr Bakalar-
ski, mgr inż. Krzysztof Dokupil — Grupa KĘTY S.A., Kęty, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw. — Akademia Górniczo-Hutnicza,
Kraków.

555
 Wstęp
W gospodarce występuje obecnie bardzo duży wzrost
zapotrzebowania na profile z trudnoodkształcalnych stopów
aluminium z serii 2xxx 5xxx i 7xxx. Stosuje się je głównie
w budownictwie na elementy konstrukcyjne oraz w budo-
wie środków transportowych. Podstawowym sposobem
otrzymywania takich profili jest proces wyciskania na gorą-
co. Wyciskanie trudnoodkształcalnych stopów aluminium
wiąże się z wieloma ograniczeniami, takimi jak niska po-
datność do odkształceń plastycznych, niska wydajność pro-
cesu wynikająca z małej prędkości wyciskania, wysokie
parametry siłowe. Szczególnie trudne jest wyciskanie wy-
robów o skomplikowanych kształtach, gdyż wtedy nierów-
nomierność płynięcia prowadzi do pogorszenia jakości wy-
robu. Obserwuje się wówczas różne formy defektów w po-
staci skrzywienia, skręcenia wyrobu, pęknięć i lokalnych
anomalii strukturalnych. Z tego powodu producenci wyro-
bów z trudnoodkształcalnych stopów aluminium poszukują
sposobów poprawy efektywności procesów wytwarzania,
zwłaszcza w przypadku profili, których otrzymywanie na
drodze wyciskania jest dotychczas bardzo trudne.
Jednym ze sposobów rozwiązania problemu jest poszu-
kiwanie optymalnych warunków odkształcenia materiału
w pojemniku, prowadzących do możliwie równomiernego
płynięcia metalu w prześwicie matrycowym, co jest głów-
nym warunkiem uzyskania dobrej jakości wyrobu.
W niniejszym artykule poddano badaniu proces wyci-
skania kształtownika ze stopu AlMg4,5, którego otrzymy-
wanie na drodze wyciskania na gorąco stwarza bardzo po-
ważne problemy jakościowe. Zamiast tradycyjnej matrycy
płaskiej zastosowano matrycę z przedkomorą. Próby wyci-
skania poprzedzone zostały obliczeniami numerycznymi,
które były podstawą do zaprojektowania odpowiedniego
kształtu przedkomory.
znacznie większych od 90° [3].
Matryce z przedkomorami są stosowane powszechnie
w przypadku wyciskania profili ze stopów łatwoodkształ-
calnych [4]. Zastosowanie matrycy z przedkomorą przyczy-
nić się może m.in. do poprawy geometrii wyrobów o zróż-
nicowanej grubości ścianki [5]. Ponieważ użycie matrycy
z przedkomorą jest zazwyczaj związane z większą siłą wy-
ciskania i większym efektem cieplnym, nie były one wyko-
rzystywane do wyciskania profili z materiałów trudnood-
kształcalnych. Jednakże, dążenie do poprawy stanu naprę-
żenia w otworze matrycy, a także rosnąca potrzeba
wytwarzania bardziej skomplikowanych kształtowników
z tych materiałów, uzasadniają celowość podjęcia badań
nad zastosowaniem matryc z przedkomorą również dla tej
grupy materiałów.
Obliczenia numeryczne
Analizie poddano kształtownik pokazany na rysunku 1
ze stopu AlMg4,5 (EN AW 5083). Stop ten zaliczany jest
do materiałów trudnoodkształcalnych, wyciskanych z małą
prędkością wypływu. Kształtownik podczas prób wyciska-
nia w warunkach przemysłowych przez matrycę płaską jed-
nootworową ulegał intensywnemu skręcaniu wokół własnej
osi. Moment skręcający był tak znaczny, że kształtownik
wyrywał się z uchwytu wózka prowadzącego (pullera).
Prawdopodobną przyczyną tego zjawiska był nieodpowied-
ni rozkład prędkości metalu w otworze matrycy, z dużym
udziałem składowej promieniowej, wywołującej swego ro-
dzaju „wir” wypływającego metalu. Zmianę tego stanu rzeczy
można osiągnąć poprzez zastosowanie matrycy z przedko-
morą w miejsce tradycyjnej matrycy płaskiej. Przedkomora

Regulacja płynięcia metalu w procesie wyciskania

poprzez zmianę geometrii matrycy

Oprócz tradycyjnych matryc płaskich w procesie jedno-

otworowego wyciskania na gorąco stosuje się niekiedy ma-
tryce o innym kształcie powierzchni czołowej, np. matryce
stożkowe, wypukłe czy matryce z przedkomorą. Matryce
stożkowe stwarzają warunki najbardziej równomiernego
płynięcia metalu w prześwicie matrycowym, niemniej jed-
nak fakt, że mogą być stosowane praktycznie do profili
okrągłych, a także z powodu dodatkowego tarcia na po- Rys. 1 Kształtownik ze stopu 5083 poddany badaniom
wierzchni stożkowej oraz z uwagi na straty materiału zale-
Fig.1. Shape of the profile from 5083 aluminium alloys
gającego stożek nie są one w powszechnym użytku. Nie- used in experiments
wielkie modyfikacje kształtu matrycy, na przykład poprzez
lekkie ukosowanie wejścia na pasek kalibrujący, przyczy-
niają się do wzrostu dopuszczalnej prędkości wypływu
w przypadku prętów z trudnoodkształcalnych stopów Al [1].
Matryce wypukłe znajdują się w dalszym ciągu na eta-
pie badań. Charakteryzują się one tym, że powierzchnia ro-
bocza jest nachylona względem osi matrycy pod kątem
większym niż 90°. Płynięcie metalu w tym przypadku ma
bardziej promieniowy charakter, dzięki czemu poprawia się
stan naprężenia w pobliżu otworu matrycy. Prowadzi to do
zwiększenia dopuszczalnej prędkości wypływu metalu, co
ma istotne znaczenie w przypadku materiałów trudnood-
Rys. 2. Kształt przedkomory dla wyciskanego kształtownika
kształcalnych [2]. Zaobserwowano także korzystny wpływ
matryc wypukłych na siłę wyciskania, już przy kątach nie- Fig. 2. Geometry of pre-chamber for the profile investigated

556
 a

Rys. 3. Rozkład prędkości wypływu materiału z prześwitu matrycy

a — płaskiej, b — z przedkomorą.

Fig. 3. Distribution of material velocity in die orifice in case of

a — flat die, b — pre-chamber die

Rys. 4. Wizualizacja skręcania profilu wyciskanego przez matrycę

a i b — płaską, c — z przedkomorą

Fig. 4. Turning of the profile extruded through

a and b — flat die, c — pre-chamber die

557
pomniejsza bowiem zjawisko nierównomierności płynięcia
materiału, jakie ma miejsce w strefie odkształcenia głów-
nego. Próby wyciskania na nowej matrycy zostały poprze-
dzone modelowaniem numerycznym procesu przy wyko-
rzystaniu programu DEFORM, opartego na metodzie ele-
mentów skończonych.
Przy projektowaniu matrycy z przedkomorą, jako głów-
ny parametr doboru wymiarów przedkomory zastosowano
tzw. kryterium wydatków, w którym przyjmuje się, że sto-
sunek prędkości metalu dopływającego do poszczególnych
części przedkomory z pojemnika ma się tak, jak stosunek
pól przekrojów poprzecznych wyciskanego profilu [6]. Do-
datkowo kształt przedkomory został skorygowany przez
kryterium kształtu profilu, które uwzględnia zmianę krzy-
wizny profilu. Na rysunku 2 pokazano kształt przedkomory
dla wyciskanego kształtownika, którą wytypowano do dal-
szych badań.
W wyniku obliczeń uzyskano rozkłady prędkości meta-
lu w otworze matrycy i w przedkomorze. Dla porównania
wszystkie obliczenia przeprowadzono także dla matrycy
płaskiej. Na rysunku 3 pokazano rozkład prędkości metalu Rys. 5. Widok profilu na wybiegu prasy
w otworze matrycy dla matrycy płaskiej i matrycy z przed- Fig. 5 Extruded profile on a run-out table
komorą. Można zauważyć bardzo silne zróżnicowanie
prędkości w otworze dla matrycy płaskiej (rys. 3a). Dla ma-
trycy z przedkomorą to zróżnicowanie jest bardzo niewiel-
kie (rys. 2b).
Profil wyciskany przez matrycę płaską przy silnym
zróżnicowaniu prędkości wykazuje tendencję do skręcania
względem własnej osi. Wizualizację tego zjawiska przed- a b
stawiono na rysunku 4. Dla porównania pokazano także
przewidywany widok profilu po wyciskaniu przez matrycę
z przedkomorą (rys. 4c).
Jak wynika z przedstawionych wyników obliczeń, ma-
tryca z przedkomorą stwarza szansę na eliminacje nieko-
rzystnego zjawiska skręcania wyrobu.

Próby wyciskania

Próby wyciskania przeprowadzono na prasie współ-

bieżnej o nacisku nominalnym 25 MN, z wykorzystaniem
zaprojektowanej matrycy z przedkomorą według rysunku 2.
Wyciskano wlewki ze stopu AlMg4,5 (EN-AW 5083) o śred-
nicy 215 mm i długości 230 mm i o składzie podanym Rys. 6. Porównanie profili wyciskanych przez różne matryce
w tablicy 1. Wlewki do wyciskania nagrzewano do tempera-
a — płaską, b — matrycę z przedkomorą
tury 470 °C, zaś prędkość wypływu z otworu matrycy we
wszystkich przypadkach była jednakowa i wynosiła 3 m/min. Fig. 6 Comparison of the profiles extruded through various dies
Próby potwierdziły przewidywane wyniki obliczeń od- a — flat die, b — pre-chamber die
nośnie do jakości kształtownika, w przypadku użycia matrycy
z przedkomorą otrzymano wyrób z bardzo nieznacznym
skręceniem, które łatwo zostało wyeliminowane na wybie-
rysunku 5 pokazano wyciskany profil na wybiegu prasy.
gu prasy po uchwyceniu go przez wózek prowadzący. Na
Jak widać z rysunku 5 profil charakteryzuje się bardzo
dobrą jakością powierzchni i nie ulega skręceniu w trakcie
Tablica 1 wyciskania. Na rysunku 6 pokazano odcinki profilu wyci-
Skład chemiczny stopu poddanego próbom wyciskania
skanego przez matrycę płaską a i matrycę z przedkomorą b.
Profil wyciśnięty przez matrycę płaską wykazywał silne
Table 1 skręcenie (czterokrotny obrót wokół własnej osi na długości
Chemical composition of alloy used in industrial tests prasówki). Tym samym, wynik eksperymentu był zgodny
z wynikami symulacji komputerowych.
Zawartość w stopie Dodatkowo, wyciśnięte kształtowniki poddano bada-
niom metalograficznym w celu uwidocznienia struktury na
Mg Si Fe Cu Mn Cr Zn Ti Al
przekroju poprzecznym. Badania makrostruktury kształ-
4,76 0,17 0,26 0,05 0,63 0,08 0,03 0,02 reszta townika ujawniły zróżnicowanie wielkości ziarna na prze-

558
a Podsumowanie
b matrycy płaskiej. Matryca z przedkomorą stwarza warunki
Rys. 7. Makrostruktura w przekroju poprzecznym kształtownika
po wyciskaniu przez różne matryce
a — płaską, b — matrycę z przedkomorą
Fig. 7. Macrostructure on cross-section of the profiles extruded
through various dies
a — flat die, b — pre-chamber die
kroju profilu.
Bardziej niejednorodna makrostruktura uwidoczniła się
w przekroju kształtownika wyciskanego przez matrycę pła-
ską (rys. 7a). W miejscach gdzie materiał płynął najwolniej
(rys. 3a) nastąpił silny rozrost ziarna, osłabiający wyrób.
Natomiast w przypadku kształtownika wyciskanego przez
matrycę z przedkomorą (rys. 7b) pojawiła się obwódka
gruboziarnista. Wynika to zapewne z wyższej temperatury
warstw powierzchniowych wyrobu, jako efekt dodatkowe-
go tarcia w przedkomorze. Jest to jednak bardziej korzystna
struktura niż w przypadku matrycy płaskiej — wnętrze
przekroju jest drobnoziarniste, co wpływa korzystnie na
własności wytrzymałościowe wyrobu. Taką obwódkę moż-
na pomniejszać poprzez odpowiedni dobór warunków pro-
wadzenia procesu, np. poprzez odpowiedni dobór tempera-
tury nagrzewania wlewków.
Przeprowadzone badania wykazały celowość zastoso-
wania matryc z przedkomorą do wyciskania kształtowni-
ków z trudnoodkształcalnych stopów aluminium. W przy-
padku badanego kształtownika udało się tym sposobem
wyeliminować niekorzystne zjawisko skręcania wyrobu
wokół własnej osi. Zaobserwowano zgodność obliczeń nu-
merycznych z wynikami prób wyciskania w warunkach
przemysłowych. Symulacje numeryczne wykazały tendencję
do skręcania kształtownika w przypadku użycia tradycyjnej
do bardziej równomiernego płynięcia metalu w prześwicie
matrycowym. W tym przypadku uzyskany rozkład prędko-
ści wykazuje znacznie mniejsze zróżnicowanie w przekroju
poprzecznym wyrobu.
Struktura materiału w przekroju poprzecznym profilu
zależy od kształtu użytej matrycy. Wyciskanie przez matrycę
płaską wywołuje silne zróżnicowanie wielkości ziarna w ca-
łym przekroju poprzecznym profilu, powodując jego osła-
bienie mechaniczne. Matryca z przedkomorą spowodowała
w prawdzie zjawisko obwódki gruboziarnistej, lecz jest ono
mniej dokuczliwe niż struktura uzyskana w przypadku ma-
trycy płaskiej i może być pomniejszone poprzez odpowied-
ni dobór warunków prowadzenia procesu.
Literatura
1. Zasadziński J., Richert J., Libura W.: Prędkość wypływu
metalu z matryc o różnym kształcie paska kalibrującego w proce-
sie wyciskania prętów ze stopów Al. Rudy Metale 1981, t. 26,
nr 10, s. 552÷557.
2. Zasadziński J., Libura W., Richert J., Misiołek W. Z.:
Convex dies for aluminum extrusion. Proc. 6th Int. Aluminum
Extrusion Technology Seminar. Chicago,1996, t. 2, s. 232÷238.
3. Zasadziński J., Libura W.: Force parameters in extrusion
of metals through convex dies. Proc. 4th ICTP, Pekin 1993,
s. 605÷608.
4. Mason W. J.: Die Correction, Weld Plate and Pocket Dies.
Proc. 4th Int. Aluminum Extrusion Technology Seminar. Chicago,
1988, t. 2, s. 21÷23.
5. Leśniak D., Libura W., Zasadziński J., Müller K.: Badanie
wpływu geometrii przedkomory na stabilność kształtu wyciska-
nych profili aluminiowych. Rudy Metale 2003, t. 48, nr 10-11,
s. 549.
6. Leśniak D.: Analiza procesu wyciskania metali przez ma-
tryce z przedkomorą, AGH Kraków 2004 [pr. doktorska].
559
 POWDER METALLURGY

R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : p r o f . z w . d r i n ż . S TA N I S Ł A W S T O L A R Z

MIECZYSŁAW KACZOROWSKI Rudy Metale R52 2007 nr 9

ZBIGNIEW LUDYŃSKI UKD 621.762.2:661.6:669.018.9:
WALDEMAR NOWAK :546.47:669.27:620.18
PAWEŁ SKOCZYLAS
MIROSŁAW RAFALSKI

BADANIA WŁAŚCIWOŚCI KOMPOZYTÓW WOLFRAMOWYCH

WYKONANYCH Z RÓŻNIE PRZYGOTOWANYCH MIESZANEK.
CZĘŚĆ I
BADANIA WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNYCH MIESZANEK PROSZKÓW

Przedstawiono wyniki badań wpływu sposobu i parametrów mieszania proszków: W, Ni, Fe i Co na ich morfologię i struk-
turę, a także jednorodność mieszanek, przeznaczonych do wytworzenia wolframowych stopów ciężkich. Przeanalizowano
zmiany zawartości poszczególnych pierwiastków po 2, 6, 15 i 20 godzinach mieszania w mieszalniku bębnowym. Przepro-
wadzono badania strukturalne oraz właściwości fizycznych proszków, w tym także rentgenowską analizę strukturalną.
Stwierdzono, że mielenie energetyczne w młynku planetarnym powoduje rozdrobnienie ziaren, a także zmianę rozkładu ich
wielkości w porównaniu do mieszania konwencjonalnego w mieszalniku bębnowym. Nie stwierdzono natomiast efektu tzw.
stopowania mechanicznego proszków.
Słowa kluczowe: kompozyty wolframowe, badania właściwości proszków i ich mieszanek, badania strukturalne, badania
rentgenowskie

EXAMINATION OF THE PROPERTIES OF TUNGSTEN COMPOSITES

MADE FROM DIFFERENTLY PREPARED MIXTURES
PART I
EXAMINATION OF PHYSICAL PROPERTIES OF POWDER MIXTURES

The results from studies of an effect of a method and parameters of mixing powders of W, Ni, Fe and Co on their mor-
phology and structure, and also homogeneity of mixtures used to fabricate tungsten-based heavy metals are presented.
The changes in a content of particular elements after 2, 6, 15 and 20 hours of mixing in a drum mixer were analysed.
The powders were subjected to structural examination and their physical properties were determined, also by the X-ray
structural analysis. It was found that energetic milling in a planetary mill results in grain refinement and in the changes
in grain size distribution compared to conventional mixing in a drum mixer. However, the occurrence of an effect of me-
chanical alloying of powders has not been observed.
Keywords: tungsten composites , examination of properties of powders and their mixtures, structural examination, X-ray
studies

Prof. dr hab. inż. Mieczysław Kaczorowski, dr inż. Zbigniew Ludyński, mgr inż. Waldemar Nowak, mgr inż. Paweł Skoczylas,
mgr inż. Mirosław Rafalski — Politechnika Warszawska, Warszawa.

560
 Wprowadzenie Tablica 1
Charakterystyka proszków
Kompozyty wolframowe zwane potocznie stopami cięż-
kimi, wykazują unikatową kombinację wysokiej gęstości, Table 1
plastyczności, wytrzymałości oraz odporności na obciąże- Characteristic of the powders
nia dynamiczne. Dzięki temu znalazły szereg zastosowań,
takich jak: elementy wyrażeniowe, osłony radiacyjne a tak- Proszek
Wyszczególnienie
że penetratory energii kinetycznej. Kompozyty te są wytwa- wolframowy niklowy żelazowy kobaltowy
rzane metodą metalurgii proszków z wykorzystaniem spie- Dostawca BAILDONIT INCO BASF Unicore
kania z udziałem fazy ciekłej [1÷6]. Ich właściwości me- Czystość, % 99,98 99,5 99,5 99,9
chaniczne zależą przede wszystkim od składu chemicznego
Gęstość teoretyczna,
mieszanki, a także technologii, której ścisłe przestrzeganie Mg/m3
19,3 8,9 7,9 8,9
jest warunkiem koniecznym do uzyskania kompozytu bez
Ziarnistość FSSS, µm 3,2 3,0 5,0 1,3
porów i o właściwej strukturze. Szczególną uwagę należy
Gęstość nasypowa,
zwracać na wybór odpowiedniej ziarnistości i czystości Mg/m3
5,34 2,1 4,1 1,4
komponentów, którymi są proszki wolframu, niklu, żelaza
i/lub kobaltu oraz opracowania sposobu ich mieszania,
formowania i spiekania. W przypadku kompozytów wol- Do mieszania przygotowano odpowiednie ilości kom-
framowych mamy do czynienia z proszkami znacznie róż- ponentów odpowiadające składowi chemicznemu W —
niącymi się gęstościami (gęstość wolframu — 19,3 Mg/m3 92 %, Ni — 5,4 %, Fe — 1,5 %, Co — 1,1 % 1/ . Proszki
podczas gdy gęstość pozostałych znajduje się na poziomie poddano mieszaniu w mieszalniku bębnowym w czasie: 2,
7,8÷8,9 Mg/m3). Poszczególne proszki różnią się także 6, 12 i 20 godz. oraz mieleniu w młynku planetarnym przez
wielkością i kształtem cząstek. Teoretycznie podczas mie- okres 7 godz. W celu lepszego ujednorodnienia mieszanki
szania następuje mechaniczne ocieranie powierzchni czą- podczas mieszania, mieszalnik bębnowy był nachylony pod
stek oraz rozbicie aglomeratów, co poprawia gęstość nasy- kątem 30°, a jego obroty wynosiły 30 obr/min. Młynek pla-
pową mieszanki. Mieszanka drobnoziarnistych proszków netarny był wyposażony w dwa pojemniki ze stali nie-
przygotowana do zagęszczania, zapewniająca jednakowe rdzewnej, które wykonywały obroty wokół własnej osi
właściwości mechaniczne kompozytów w całym przekroju, (700 obr/min) oraz planetarne (400 obr/min), a ponadto
musi odznaczać się prawie idealną jednorodnością. były poddawane wibracjom w osi pionowej z częstością
W praktyce produkcyjnej najczęściej stosuje się wielo- 50 Hz. Do pojemników z proszkiem dołączono 20 kul
godzinne mieszanie składników w mieszalnikach bębno- z WC o średnicy 5 mm. Stosunek łącznej masy kul do masy
wych „na sucho” [4, 5]. Niemniej jednak znane są metody mieszanki wynosił 2 : 1.
mieszania „na mokro” z dodatkiem heptanu lub „na sucho”
w atmosferze azotu [5], mające za zadanie zabezpieczyć Metodyka badań
mieszankę przed utlenieniem. Często mieszanie przepro- Mieszanki przygotowane wyżej opisanymi metodami
wadza się z kulami stalowymi lub kulami z węglików spie- poddano następującym badaniom:
kanych [4, 5], których rolą jest zapewnienie dokładniejsze- 1 — Ocenie średniej wielkość cząstek (FSSS) z wykorzy-
go wymieszania i większej jednorodności mieszanki. Wiąże staniem metody przepuszczalności powietrza wg nor-
się to jednak z dodatkowym, często niezamierzonym my PN-76/H-04944.
zwiększeniem zawartości żelaza lub węgla. Stosowane jest 2 — Badaniom rozkład wielkości cząstek, którą określano
również dodawanie środków poślizgowych zmniejszają- metodą dyfrakcji laserowej (niskokątowym rozprasza-
cych tarcie występujące podczas prasowania. Jakkolwiek niem światła laserowego) na urządzeniu Mastersize
środki poślizgowe ulegają spaleniu podczas spiekania, to firmy Malvern. Urządzenie jest wyposażone w płytkę
jednak szkodliwie oddziałują na wytwarzany materiał, a po- wykonaną ze światłoczułego silikonu z 32 detektora-
nadto osadzają się na wewnętrznych powierzchniach pieca mi. Cząstki proszków w postaci zawiesiny wodnej,
i podwyższają koszty produkcji. wstępnie rozbite w płuczce ultradźwiękowej mierzone
W ostatnim czasie pojawiło się szereg publikacji doty- są w czasie obiegu przed wiązką laserową.
czących tzw. „mechanicznego stopowania” kompozytów 3 — Ocenie powierzchni właściwej proszków, którą okre-
(mechanical alloying) w warunkach tzw. mieszania energe- ślano za pomocą urządzenia Gemini 2360 Analizer.
tycznego w atrytorach [4÷6]. W takim procesie następuje Urządzenie umożliwia zliczanie ilości zabsorbowane-
sklejanie cząstek umożliwiające dyfuzję. Oprócz zmiany go azotu a następnie automatyczne przeliczenie po-
składu chemicznego w warstwach przypowierzchniowych wierzchni właściwej proszku.
proszków dochodzi do wytworzenia otoczki, korzystnie od- 4 — Badaniom gęstości nasypowej wg PN-EN 23923-2.
działującej na proces konsolidacji podczas spiekania. Mię- 5 — Badaniom gęstości nasypowej z usadem, którą okre-
dzy innymi, w pracy [7] znajduje się informacja o galwa- ślano według PN-77/H-04950
nicznym pokrywaniu niklem cząstek wolframowych, która
jest metodą otrzymywania kompozytów o jednorodnych
Wyniki badań
i wysokich własnościach fizycznych.
Wyniki badań właściwości mieszanek
Materiał do badań
Do badań zastosowano produkcyjne proszki wolframu, Wyniki badań wielkości fizycznych mieszanek zamiesz-
niklu, kobaltu i żelaza, których charakterystyki przedsta-
wiono w tablicy 1. 1/
procenty masowe

561
 Tablica 2
Właściwości mieszanek
Table 2
Properties of the mixtures

Średnia Gęstość Gęstość Powierzchnia Średnia wielkość ziarna — Malvern

wielkość nasypowa nasypowa właściwa
Wyszczególnienie
ziarna FSSS z usadem BET D (0,1) D (0,5) D (0,9) powierzchnia
µm Mg/m3 Mg/m3 m3/g µm µm µm m3/g
Proszek wolframowy 3,2 5,34 7,87 ─ 2,69 6,87 18,43 0,0613
Mieszanka po 10 min 3,5 4,66 6,94 2,75 7,09 20,42 0,0593
Mieszanka po 2 godz. 3,5 4,69 7,09 0,2551 2,77 7,04 20,38 0,0590
Mieszanka po 6 godz. 3,5 4,75 7,12 ─ 2,79 6,98 20,12 0,0589
Mieszanka po 12 godz. 3,5 4,75 7,13 ─ 2,76 6,96 20,14 0,0594
Mieszanka po 20 godz. 3,5 4,81 7,25 0,2657 2,74 6,92 20,59 0,0596
Mielony energetycznie 3,2 5,30 8,45 0,2300 2,28 4,86 13,49 0,0799

Rys. 1. Rozkład wielkości cząstek

a — po mieszaniu konwencjonalnym
w bębnie, b — po mieleniu energetycznym

Fig. 1. The distribution of grain size

a — after conventional mixing,
b — after milling in planetary mixer

562
czono w tablicy 2, podczas gdy rozkład wielkości cząstek niu przez 2 godz. w mieszalniku bębnowym i porównawczo
po 2 godz. mieszaniu w mieszalniku bębnowym i mieleniu w młynku planetarnym, przeprowadzono za pomocą mikro-
w młynku planetarnym zostały przedstawione na rysunku 1. skopu skaningowego Zeiss LEO 1530 Gemini z emisją po-
Z pobieżnego porównania wartości zestawionych w szóstej
kolumnie tablicy 2 łatwo zauważyć, że czas mieszania Tablica 3
w mieszalniku bębnowym w minimalnym stopniu wpływa
Analiza składu chemicznego mieszanek
na zmianę wielkości D(0,1), D(0,5) i D(0,9). Praktycznie
tylko w wypadku drugiej z nich obserwuje się niewielki Table 3
systematyczny spadek od wartości 7,09 µm po 10 min mie- The chemical analysis of the mixtures
szania do 6,92 µm po 20 godz. mieszania. Nieznaczne
zmiany wartości D(0,1) i D(0,9) są przypadkowe i należy Zawartość pierwiastków, %
Wyszczególnienie
traktować je jako wynikające z błędu metody. W Ni Fe Co
Z wartości zestawionych w tablicy 2, kolumnie 3 i 4 Założony skład
wynika, że w miarę wydłużania czasu mieszania następuje 92,0 5,4 1,5 1,1
chemiczny
systematyczny wzrost gęstości nasypowej oraz gęstości na-
5,38 1,50 1,102
sypowej z usadem. Po 2 godz.
reszta 5,37 1,51 1,100
Wyniki uzyskane dla mieszanki mielonej energetycznie mieszania
5,36 1,51 1,105
są wyraźnie odmienne od uzyskanych dla mieszanek prosz-
5,37 1,50 1,103
ków mieszanych konwencjonalnie (tabl. 2). Po pierwsze Po 6 godz.
reszta 5,39 1,50 1,105
charakteryzują się mniejszą średnią wielkości ziaren, po mieszania
5,40 1,50 1,102
drugie mają wyraźnie większą gęstość usypową oraz gę-
stość usypową z usadem, po trzecie zdecydowanie mniejsze 5,33 1,50 1,101
Po 15 godz.
reszta 5,34 1,49 1,105
wartości D(0,1), D(0,5) i D(0,9) i wreszcie po czwarte mieszania
5,37 1,49 1,103
znacznie większą powierzchnię właściwą.
5,35 1,49 1,100
Po 20 godz.
Wyniki badań składu chemicznego mieszanek reszta 5,37 1,49 1,105
mieszania
5,39 1,50 1,104
W tablicy 3 zamieszczono wyniki badań składu che-
micznego mieszanek proszków po mieszaniu 2, 6, 15 i 20 Tablica 4
godz. w mieszalniku bębnowym, otrzymane za pomocą Wyniki powierzchniowej analizy chemicznej
analizy spektralnej ISP.
Table 4
Obok badań składu chemicznego mieszanek przepro-
wadzono powierzchniową analizę chemiczną składów po The results of surface chemical analysis
mieszaniu w mieszalniku bębnowym i mieleniu energe- Zawartość pierwiastków
tycznym. Analizę tę wykonano w skaningowym mikrosko- Wyszczególnienie %
pie elektronowym firmy Zeiss LEO 1530 wyposażonym W Ni Co Fe
w przystawkę EDX do analizy składu chemicznego w mi-
Założony skład chemiczny 92,00 5,4 1,5 1,1
kroobszarach. Wyniki analizy przedstawiono w tablicy 4.
Skład chemiczny po 2 godz. mieszaniu
92,27 3,75 2,44 1,54
w bębnie
Wyniki badań morfologii proszków
Skład chemiczny po 7 godz. mieszaniu
81,70 10,95 4,49 2,86
Badania morfologii mieszanek otrzymanych po miesza- w młynku planetarnym

a b

Rys. 2. Morfologia cząstek po mieszaniu

a — w mieszalniku bębnowym, b — w mieszalniku planetarnym

Fig. 2. The morphology of the powder particles after mixing

a — in drum mixer, b — in planetary mixer

563
lową. Wyniki obserwacji kształtu cząstek w SEM zamiesz-
czono na rysunku 2. Porównanie zdjęć zamieszczonych na
rysunku 2, na których ukazano proszki przy tym samym
powiększeniu, wskazuje na wyraźnie mniejsze ziarna
w mieszance proszków po mieleniu energetycznym (rys. 2b)
w porównaniu do mieszanych w mieszalniku bębnowym.
Wyniki rentgenowskiej analizy strukturalnej
W celu weryfikacji występowania ewentualnego stopo-
wania mechanicznego w mieszankach proszków wykonano
badania porównawcze z wykorzystaniem rentgenowskiej
analizy strukturalnej. Badania te przeprowadzono z wyko-
rzystaniem dyfraktometru Philips PW1050 pracującym w
standardowej geometrii Bragg-Brentano. Użyto promie-
niowania Co Kα z monochromatorem grafitowym. Zapisy
dyfrakcyjne wykonano w zakresie dla całego zakresu wy-
stępowania refleksów od faz zawartych w próbkach. Celem
ujawnienia ewentualnych różnic strukturalnych przeprowa-
dzono analizę metodą Rietvelda z wykorzystaniem progra-
mu Topas-3.
Dyskusja
Analiza chemiczna mieszanek proszków po 2, 6, 12 i 20
godz. mieszania przedstawiona w tablicy 3 wykazała, że
praktycznie już po 2 godz. uzyskuje się jednorodny skład
odpowiadający ilości odważonych składników proszko-
wych. Najdłuższy 20 godz. czas mieszania nie powoduje,
pomimo znacznej różnicy w gęstości teoretycznej wolframu
i pozostałych składników, widocznej ich segregacji.
Właściwości fizyczne mieszanek po różnych czasach
mieszania, takie jak: średnia wielkość cząstek (FSSS), gę-
stość nasypowa, gęstość nasypowa z usadem oraz rozkład
wielkości cząstek (tabl. 2) świadczą o minimalnym zmniej-
szeniu rozmiaru cząstek, przy czym różnice te mieszczą się
w granicach błędu metody. Z drugiej strony zdjęcia mikro-
skopowe (rys. 2) potwierdzają, że średni rozmiar cząstek
proszku po mieleniu energetycznym jest wyraźnie mniej-
szy. Powierzchnia właściwa cząstek BET określana ilością
zabsorbowanego azotu po 2 i 20 godz. mieszania wzrasta
z 0,2551 do 0,2657 m3/g, sugerując niewielkie rozdrobnie-
nie cząstek.
Zdecydowane różnice w efektach mieszania pojawiają
się gdy mieszanie przeprowadza się w warunkach energe-
tycznych w młynku planetarnym. Podczas takiego miesza-
nia zarówno zastosowanie większej prędkości obrotowej
i planetarnej połączonych z dodatkową wibracją oraz uży-
cie kul węglikowych powoduje z jednej strony rozbijanie
cząstek wolframowych (rys. 1a i b) z drugiej zaś tworzenie
się aglomeratów WNiFeCo złożonych z cząstek poszcze-
gólnych proszków. Znane jest z literatury zjawisko wydzie-
lania zaglomerowanych cząstek, które po operacji spiekania
występują jako niezależne pola fazy ciekłej [4]. Średnia
wielkość cząstek (FSSS) oraz rozkłady ich wielkości (tabl. 2)
wykazują znaczne rozdrobnienie cząstek. Najlepiej ilustrują
to wykresy rozkładu cząstek (Malvern) po 2 godz. miesza-
niu w mieszalniku bębnowym i młynku planetarnym. Średni
wymiar cząstek D(0,5) wynosi odpowiednio dla mieszalni-
ka bębnowego 7,09 µm, a dla młynka planetarnego 4,86 µm,
zaś sam wykres ma rozkład wyraźnie węższy (rys. 1a i b).
W obu sposobach mieszania występuje porównywalnej
wielkości faza gruboziarnista, którą stanowią nie rozdrob-
564
nione zaglomerowane cząstki wolframowe. O rozdrobnie-
niu cząstek po mieszaniu energetycznym świadczą również
większe wartości gęstości nasypowej i gęstości nasypowej
z usadem. Pewien problem stanowi wartość powierzchni
właściwej BET, która jest mniejsza w wypadku mieszania
energetycznego. Można domniemywać, iż mniejsza absorp-
cja azotu jest spowodowana prawdopodobnie przywiera-
niem cząstek niklu, żelaza i kobaltu do większych cząstek
wolframowych podczas mielenia energetycznego. Po-
wierzchniowa analiza chemiczna (do głębokości 1,5÷2,0 µm)
przeprowadzona za pomocą mikroanalizatora rentgenow-
skiego wykazała zmianę składu chemicznego powierzchni
badanych proszków, co zamieszczono w tablicy 4. Z tej ta-
blicy wynika również, że mielenie energetyczne w młynku
planetarnym doprowadziło do zwiększenia ilości pierwiast-
ków domieszkowanych (Ni, Fe, Co), kosztem pierwiastka
podstawowego, którym jest wolfram. Zjawisko to należy
interpretować jako efekt przysłonięcia wolframu przez war-
stwę powstałą na powierzchni cząstek wskutek przywarcia
doń bardziej odkształcalnych, w porównaniu z wolframem,
proszków Ni, Fe i/lub Co. Dane literaturowe [4÷6] podają,
że podczas mielenia energetycznego przeprowadzanego
w porównywalnych warunkach następuje zjawisko stopo-
wania mechanicznego materiału. Aby przeprowadzić ocenę
czy zjawisko stopowania mechanicznego wystąpiło podczas
mieszania energetycznego przy zastosowanych warunkach
mieszania, przeprowadzono rentgenowską analizę struktu-
ralną mieszanek otrzymanych za pośrednictwem mieszania
w mieszalniku bębnowym oraz młynku planetarnym. Ana-
liza rentgenowska nie ujawniła zjawiska stopowania, które,
o ile by wystąpiło, powinno doprowadzić do zwiększenia
zawartości, np. Ni, Fe i Co w wolframie, co musiałoby
spowodować zmianę parametru sieci. Zmiana tego ostat-
niego byłaby równoważna zmianie odległości międzypłasz-
czyznowych, a konsekwencji zmianie położenia maksimów
dyfrakcyjnych. Parametry sieci obu faz praktycznie nie ule-
gają większym zmianom i wynoszą, w wypadku mieszania
w mieszalniku bębnowym: dla roztworu na osnowie a0Ni-Fe
= 0,35231 nm a wolframu a0W = 0,31643 nm, zaś dla mie-
lenia energetycznego a0Ni-Fe = 0,35227 nm a a0W = 0,31644
nm. Zmniejszenie się parametru sieci Ni-Fe o sieci FCC
o 0,00004 nm i jego wzrost dla fazy wolframowej o sieci
BCC o 0,0001 nm pozostaje w granicach błędu metody.
Ponadto, można było oczekiwać, iż sposób mieszania mógł
wpłynąć na zmianę liczby poszczególnych faz czyli udziału
wolframu i osnowy. W obu przypadkach udział wspomnia-
nych faz, tj. W oraz Ni-Fe-Co nie zmienia się znajdując się
w granicach błędu metody i wynosi odpowiednio 79 i 20 %
(ze śladami Fe i tlenków głównie WO).
Wielkości ziaren obu faz również nie przekraczają pro-
gu mierzalności metodami rentgenowskimi (z szerokości
połówkowej refleksów — metoda Debey’a). Należy zatem
przyjąć, że obie metody mieszania i mielenia energetycznego
nie doprowadzają do ich rozdrobnienia poniżej kilkuset nano-
metrów, przynajmniej dla zastosowanych czasów mieszania.
Również mikronaprężenia związane z generowaniem
defektów w strukturze cząstek, które zawsze towarzyszą
mieleniu w niskiej temperaturze nie przekraczającej tempe-
ratury rekrystalizacji czy zdrowienia, pozostają w obu fa-
zach na niezmienionym poziomie ok. ε = ∆a/a = 0,00003.
Rentgenowska analiza strukturalna nie wykazała w mie-
szance uzyskanej po mieleniu energetycznym efektu sto-
powania mechanicznego cząstek wolframowych.
 Badania właściwości fizycznych kompozytów zostaną byłyby możliwe do ujawnienia za pośrednictwem rent-
opublikowane w drugiej części opracowania. genowskiej analizy strukturalnej.

Wnioski Literatura

Wyniki uzyskane w pracy oraz zamieszczona wyżej
analiza umożliwiają sformułowanie następujących wnio-
sków:
1. Sposób oraz parametry mieszania wpływają w sposób
istotny na średnią wielkość proszków jak również wła-
ściwości mieszanek. W szczególności mielenie energe-
tyczne powoduje:
a — zmniejszenie średniego wymiaru cząstek proszku,
b — zwiększenie gęstości nasypowej oraz gęstości na-
sypowej z usadem.
2. Czas mieszania w mieszalniku bębnowym nie wpływa
zasadniczo ani na właściwości mieszanki, ani na jej
ujednorodnienie, przynajmniej w badanym zakresie
czasów mieszania.
3. Nie stwierdzono efektu stopowania mechanicznego
podczas 7 godz. mielenia energetycznego, którego efekty
1. Stolarz S., Rutkowski W.: Wolfram i molibden. PW 1961.
2. Upadhyaya A., German R.: Shape and Distortion in Liquid
Phase Sintering, THA. Metal and Mat. Trans. A. 1998, vol. 29A,
no. 11.
3. Johnson J. L., German R.: Effect of processing wariables on
the properties of liquid phase sintering Tungsten-Copper composi-
ties. Konference P/M Chicago 1991.
4. Soon H. Hang, Ho Y. Ryn, Woon H. Back: Matrix pools in
a partially machanically alloyed tungsten heavy alloy for localized
shear deformation. Materials Scien. Eng. A. 2002, no. 333.
5. Soon H. Hong, Ho Y. Ryn: Combination of mechanical al-
loying and two-stage sintering od a 93W-5,6Ni-1,4 Fe tungsten
heavy alloys, Materials Scien. Eng. A344, 2003.
6. Eroglu S., Baykara T.: Effects of powder mixing technique
and tungsten powder size on the propertice of tungsten heavy
alloys. Materials proc. Tech., 2000, no. 103.
7. US Patent nr 4.981.512.

IN FO R MA C J E D LA A U TO R Ó W
Redakcja przyjmuje do publikacji tylko prace oryginalne, nie publikowane wcześniej w innych czaso-
pismach ani materiałach konferencyjnych (kongresy, sympozja), chyba że publikacja jest zamawiana
przez redakcję. Artykuł przekazany do redakcji nie może być wcześniej opublikowany w całości lub
części w innym czasopiśmie, ani równocześnie przekazany do opublikowania w nim. Fakt nadesłania
pracy do redakcji uważa się za jednoznaczny z oświadczeniem Autora, że warunek ten jest spełniony.
Przed publikacją Autorzy otrzymują do podpisania umowę z Wydawnictwem SIGMA-NOT
Sp. z o.o.: o przeniesieniu praw autorskich na wyłączność wydawcy, umowę licencyjną lub umo-
wę o dzieło — do wyboru Autora.
Autorzy materiałów nadsyłanych do publikacji w czasopiśmie są odpowiedzialni za przestrzeganie
prawa autorskiego — zarówno treść pracy, jak i wykorzystywane w niej ilustracje czy zestawienia po-
winny stanowić własny dorobek Autora lub muszą być opisane zgodnie z zasadami cytowania, z powoła-
niem się na źródło cytatu.
Z chwilą otrzymania artykułu przez redakcję, następuje przeniesienie praw autorskich na
Wydawcę, który ma odtąd prawo do korzystania z utworu, rozporządzania nim i zwielokrotnia-
nia dowolną techniką, w tym elektroniczną oraz rozpowszechniania dowolnymi kanałami dys-
trybucyjnymi.
Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo redagowania i skra-
cania tekstów i do dokonywania streszczeń. Redakcja nie odpowiada za treść materiałów reklamo-
wych.

565
 BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
R e d a k t o r o dp o w i e d z i a l n y : d r M I E C Z Y S Ł AW W O C H
PRACE BADAWCZO-ROZWOJOWE IMN W DZIEDZINIE HUTNICTWA
ZAKOŃCZONE W 2006 ROKU
ADAMKIEWICZ L.: OPTYMALIZACJA ZUŻYCIA
KOKSIKU W PROCESIE PRZEROBU PYŁÓW STA-
LOWNICZYCH W PIECU PRZEWAŁOWYM NA
SUROWY TLENEK CYNKU.
GLIWICE 6327/06, s. 23, SYGN. 16251/N/01, poz. 80940, AW
Próby przerobu pyłów stalowniczych w doświadczalnym
piecu przewałowym wykazały, że zmniejszenie ziarnistości
koksiku z 0÷20 mm do 0÷3 mm oraz zastosowanie granula-
cji wsadu poprawia warunki redukcji cynku i zmniejszenie
zawartości w odpadach piecowych z 2,81 % Zn do 0,83 %
Zn. Poprawa redukcji cynku umożliwia zmniejszenie dodat-
ku koksiku do wsadu. Zastosowanie proponowanych zmian
w przygotowaniu wsadu powoduje także popraw jakości
produktu użytecznego — surowego tlenku cynku poprzez
zwiększenie zawartości Zn z 49,77 % do 53,34÷53,72%.
BEDNAREK P.: URUCHOMIENIE PRODUKCJI
BIELI CYNKOWEJ Z CYNKU WTÓRNEGO WRAZ
Z PEŁNYM ZAGOSPODAROWANIEM POWSTA-
ŁYCH MATERIAŁÓW ODPADOWYCH. PROJEKT
CELOWY. ZADANIE 10. WERYFIKACJA DOŚWIAD-
CZALNEJ TECHNOLOGII UTYLIZACJI PÓŁPRO-
DUKTÓW I ODPADÓW CYNKONOŚNYCH. ZADA-
NIE 11. OPRACOWANIE PRZEMYSŁOWEJ TECH-
NOLOGII WYTWARZANIA BIELI CYNKOWEJ
WRAZ Z UTYLIZACJĄ ODPADÓW CYNKONO-
ŚNYCH.
GLIWICE 6107/VIII/06, s. 11, SYGN. 16202/N/01, poz. 79291, AW
W ramach zadania 10 przeprowadzono: charakterystykę
powstających w czasie produkcji bieli cynkowej odpadów
cynkonośnych określając ich ilość i skład chemiczny, kie-
runki ich dalszego przerobu i zagospodarowania.
W ramach zadania 11 przedstawiono: obliczenia na pod-
stawie których dobrano ilość powietrza „reakcyjnego” ko-
nieczną do spalania par Zn, szybkiego ochłodzenia powsta-
łych cząstek ZnO do temperatury < 250 °C, wielkość okręż-
nicy palnika do spalania par Zn, schemat przerobu odpadów
cynkonośnych powstających w czasie wytwarzania bieli
cynkowej.
566
Rudy Metale R52, 2007, nr 9
UKD 061.6(051):669.2/.8:061.75(438)
BEDNAREK P.: INTENSYFIKACJA PRODUKCJI
CYNKU I KADMU W PROCESIE IMPERIAL
SMELTING. ZADANIE NR 12. OPTYMALIZACJA
PRACY UKŁADU PIEC SZYBOWY IS—KONDEN-
SATOR CYNKU W WARUNKACH WZBOGACANIA
DMUCHU POWIETRZA W TLEN ORAZ UTYLIZA-
CJI FAZY GAZOWEJ Z PROCESU SPIEKANIA
MATERIAŁÓW TLENKOWYCH Z UDZIAŁEM PY-
ŁÓW CYNKOWYCH I KOKSIKU.
GLIWICE/MIASTECZKO ŚLĄSKIE 6092/VII/06, s. 42, SYGN.
16207/N/01, poz. 79305, AW
Przeprowadzono analizę procesu spiekania koncentra-
tów Zn-Pb z wysokim udziałem 34,5÷37,3 % materiałów
tlenkowych oraz dodatkiem koksiku w ilości 1,51÷2,07 %
obejmującą miesiące 01÷03.2005, która wykazała popraw-
ną pracę maszyny DL oraz produkcję spieku o właściwych
parametrach.
Dobowa produkcja spieku w analizowanych miesiącach
wynosiła w styczniu — 569,4 Mg/24h, w lutym — 584,3
Mg/24h i w marcu — 552,1 Mg/24h.
Gazy technologiczne zawierające w analizowanych miesią-
cach średnio 4,69 % S, 76 % i 5,16 % SO2 były odpylane
w elektofiltrze suchym i mokrym, a następnie kierowane do
FKS. Kwas siarkowy poddawano procesowi „wybielania”
w Instalacji Bielenia Kwasu. Optymalne warunki procesu
przebiegają przy stężeniu kwasu w granicach 775 % H2SO2,
w temperaturze reakcji 90 plus 95 °C i zużyciu perhydrolu
(30 % wodny roztwór H2SO2) 2,5 kg/t kwasu brudnego.
Spiek cynkowo-ołowiowy wytworzony w procesie spieka-
nia koncentratów Zn-Pb z wysokim udziałem materiałów
tlenkowych przerobiono w piecu szybowym przy zastoso-
waniu dmuchu wzbogaconego w tlen uzyskując wskaźniki:
Przerób spieku (Mg/24 h) styczeń 591,7; luty 607,7; marzec
574,9.
Produkcja cynku (Mg/24h) styczeń 253,4; luty 259,2; ma-
rzec 247,8. Produkcja ołowiu (Mg/24h) styczeń 84,2; luty
90,6; marzec 89,8.
Wskaźnik C/Zn styczeń 1.08; luty 1,03; marzec 0,97. Uzysk
Zn netto (%) styczeń 83,6; luty 84,1; marzec 84,6. Uzysk
Pb netto (%) styczeń 69,6; luty 74,1; marzec 78,4. Uzysk
kondensacji Zn (%) styczeń 94,0; luty 95,0; marzec 94,5.
BEDNAREK P.: URUCHOMIENIE PRODUKCJI
BIELI CYNKOWEJ Z CYNKU WTÓRNEGO WRAZ
Z PEŁNYM ZAGOSPODAROWANIEM POWSTA-
ŁYCH MATERIAŁÓW ODPADOWYCH. PROJEKT
CELOWY. SPRAWOZDANIE Z PRÓB WDROŻE-
NIOWYCH PRAC BADAWCZYCH OBJĘTYCH
PROJEKTEM CELOWYM.
GLIWICE/OŁAWA 6107/W/06, s. 23, SYGN. 16272/N/01, poz.
81010, AW
W czasie trwania prób wdrożeniowych zużyto 41,6 Mg
cynku gatunku Zn1 i ZnU — w proporcji 3:1, przy średniej
prędkości spalania cynku rzędu 2,85 Mg Zn/8h. W odnie-
sieniu do ilości spalonego cynku (41,6 Mg) uzyskano zgary
z pieca topielnego i studzienki pomiarowej — 0,54 Mg
(1,3 % masy spalonego cynku).
W odniesieniu do masy wyprodukowanej bieli cynkowej
z poszczególnych elementów instalacji wybrano następują-
ce ilości bieli cynkowej: z komór reakcyjnych (tzw. „sza-
rak”) — 1,0 Mg (2 % masy wytworzonej bieli), z kanału ba-
lonowego — 3,5 Mg (7 % masy wytworzonej bieli), z filmu
tkaninowego — 45,5 Mg (91 % masy wytworzonej bieli).
Powstałe odpady cynkonośne, tj. zgary z pieca popielnego,
zgary ze studzienki pomiarowej oraz tzw. „szarak” zago-
spodarowano zgodnie z przyjętym w hucie schematem.
Wyprodukowano partię bieli cynkowej w ilości 50 Mg,
o parametrach odpowiadających bieli cynkowej w gatun-
kach RQ3, RQ3 oraz GY. Zastosowanie palników do spala-
nia par Zn wpłynęło na uzyskanie: bieli cynkowej cechują-
cej się nie tylko wymaganą powierzchnią właściwą, niż-
szym przesiewem, ale i tym, że 100 % ziaren stanowią
ziarna o średnicy < 1 µm, mniejszej (o ok. 60 %) ilości bieli
cynkowej osiadłej w kanale balonowym, mniejszej (o ok.
75 %) ilości „szaraka” powstałego w komorach reakcyj-
nych.
BEDNAREK P.: URUCHOMIENIE PRODUKCJI
BIELI CYNKOWEJ Z CYNKU WTÓRNEGO WRAZ
Z PEŁNYM ZAGOSPODAROWANIEM POWSTA-
ŁYCH MATERIAŁÓW ODPADOWYCH. PROJEKT
CELOWY. ZADANIE 12. WERYFIKACJA PRZEMY-
SŁOWEJ TECHNOLOGII WYTWARZANIA BIELI
CYNKOWEJ WRAZ Z UTYLIZACJĄ ODPADÓW
CYNKONOŚNYCH.
GLIWICE/OŁAWA 6107/IX/06, s. 16, SYGN. 16209/N/01, poz.
79318, AW
W ramach zadania 12 przeprowadzono próby wytwa-
rzania bieli cynkowej z wykorzystaniem modelowego pal-
nika przeznaczonego do spalania par Zn, na podstawie któ-
rych stwierdzono, że w wyniku zastosowania modelowego
palnika uzyskano biel cynkową cechująca się nie tylko
wyższa powierzchnią właściwą rzędu 8÷9 m2/g, ale i tym,
że 50 % próbki stanowią ziarna o średnicy 0,38 µm. W po-
równaniu z bielą uzyskaną w normalnym toku produkcyj-
nym, która charakteryzowała się odpowiednio, powierzch-
nią właściwą rzędu 4,11 m2/g a 50 % próbki stanowią ziar-
na o średnicy 0,61 µm.
W ciągu doby w komorze z zahamowanym palnikiem osia-
dło o 50 % mniej szaraka aniżeli w komorze bez palnika.
Z punktu widzenia ekonomii procesu jest to zadowalający
wynik. Jednak uzyskany efekt niweluje masa skondenso-
wanego cynku, która powstała prawdopodobnie na wskutek
kłopotliwego montażu palnika w czynnym otworze wylo-
towym par Zn z pieca.
CZERNECKI J.: OKREŚLENIE SPOSOBÓW WY-
PROWADZANIA I ZAGOSPODAROWANIA ARSE-
NU Z CYKLU PRODUKCJI MIEDZI DLA OBECNEJ
ORAZ DOCELOWEJ TECHNOLOGII PRODUKCJI
MIEDZI HMG.
GLIWICE 6389/06, s. 52, SYGN. 16258/N/01, poz. 80966, AW
W pracy przedstawiono bilanse masowe arsenu w HM
GŁOGÓW I stosującej proces szybowy i w jednostadial-
nym procesie zawiesinowym HM GŁOGÓW II, a także bi-
lanse masowe arsenu dla proponowanej technologii procesu
zawiesinowego w HM GŁOGÓW I.
Wskazano produkty o najwyższej koncentracji arsenu
(miedź gąbczasta, pyły anodowe, żużel anodowy) oraz wy-
konano wstępne próby hydrometalurgicznego przerobu nie-
których z nich. Określono wpływ wycofania do oddzielne-
go przerobu niektórych materiałów arsenonośnych na stę-
żenie i ładunek arsenu w poszczególnych półproduktach
procesów.
GIZICKI S.: PRÓBY POPRAWY JAKOŚCI SZLAMU
OŁOWIONOŚNEGO POPRZEZ ZMIANĘ PARAME-
TRÓW PROCESU SZYBOWEGO.
GLIWICE 6387/06, s. 44, SYGN. 16257/N/01, poz. 80965, AW
Wykonano próby przemysłowe stapiania wsadu mie-
dzionośnego (brykiety + żużel konwertorowy) w piecach
szybowych przy zmiennej temperaturze załadunku w zakre-
sie 450÷550 °C.
Stwierdzono spadek zawartości węgla organicznego ze
wzrostem temperatury w pyłach i szlamach wychwytywa-
nych w układzie odpylającym. Wykonano badania laborato-
ryjne wspominanych pyłów i szlamów ołowionośnych.
Ponadto przeprowadzono testy prażenia brykietów w tem-
peraturze 500, 700 i 1000 °C bez dostępu powietrza wraz
z kondensacją związków lotnych, które wykazały spadek
masy prażonki o od 15,9 do 20,7 % i ubytek początkowej
masy Corg od 15,7 do 34,7 %. Masa kondensatu stanowiła
tylko 0,24 do 0,35 masy suchej brykietów.
GIZICKI S.: ANALIZA SKUTKÓW WYKORZY-
STANIA DMUCHU WZBOGACONEGO W TLEN DO
KONWERTORÓW I PIECÓW ANODOWYCH STA-
CJONARNYCH W ZAKRESIE OPTYMALIZACJI
PRZEROBU WSADU STAŁEGO I SKRÓCENIA
CZASU CYKLI TECHNOLOGICZNYCH W WW.
AGREGATACH.
GLIWICE 6319/I/06, s. 24, SYGN. 16220/N/01, poz. 79604, AW
Wykonano wariantowe obliczenia bilansów masowego
i cieplnego stapiania wsadu stałego w piecu anodowym sta-
cjonarnym i konwektorze podczas świeżenia stopu CuPbFe.
Na podstawie obliczeń cieplnych procesów zachodzących
w tych agregatach podczas stapiania wsadu stałego okre-
ślono maksymalne zapotrzebowanie tlenu. Przeprowadzono
analizę techniczną systemu zasilania w dmuch technolo-
giczny palników i dysz, dla określenia sposobu podawania
tlenu. Uzyskane dane posłużyły do opracowania założeń
technicznych do projektowania instalacji doświadczalnej.
W oparciu o te założenia opracowano dokumentację tech-
567
niczną i wykonano doświadczalną instalację zasilania w tlen
o wydajności 2300 Nm3/godz.
GIZICKI S.: ANALIZA SKUTKÓW WYKORZY-
STANIA DMUCHU WZBOGACONEGO W TLEN DO
KONWEKTORÓW I PIECÓW ANODOWYCH STA-
CJONARNYCH W ZAKRESIE OPTYMALIZACJI
PRZEROBU WSADU STAŁEGO I SKRÓCENIA
CZASU CYKLI TECHNOLOGICZNYCH W WW.
AGREGATACH
GLIWICE 6319/II/06, s. 85, SYGN. 16230/N/01, poz. 80918, AW
Wykonano wariantowe próby przemysłowe stosowania
tlenu do intensyfikacji stapiania wsadu stałego w piecu
anodowym stacjonarnym i konwektorze w HM GŁOGÓW II.
W próbach potwierdzono prawidłowość założeń technicz-
nych instalacji tlenowej, określenia zapotrzebowania na tlen
do stapiania wsadu stałego oraz możliwość zastąpienia tle-
nem oleju poprażeniowego. Wykazano wzrost wydajności
procesu stapiania w piecu anodowym (skrócenie czasu wy-
topu) oraz elastyczności procesu z uwagi na zmniejszenie
strumienia i temperatury spalin przed odpylnią. Tlen może
być stosowany także w fazie utleniania oraz grzania przed
odlewem. W konwektorze zwiększono przetop wsadu sta-
łego za pomocą palnika i dmuchu wzbogaconego w tlen
podawanego do dysz. W obu agregatach nie stwierdzono
zagrożenia dla żywotności wymurówki. Łączny efekt eko-
nomiczny stosowania tlenu kriogenicznego szacuje się na
poziomie ok. 340 tys. zł/r. W oparciu o opracowane in-
strukcje technologiczne rozpoczęto po zakończeniu prób
stosowanie tlenu w praktyce przemysłowej.
GIZICKI S.: WYZNACZENIE PARAMETRÓW ORAZ
OKREŚLENIE OPTYMALNYCH WARUNKÓW PRO-
WADZENIA PROCESU RAFINACJI OGNIOWEJ
MIEDZI W PIECACH ANODOWYCH PRZY UŻY-
CIU GAZU.
GLIWICE 6386/06, s. 56, SYGN. 16221/N/01, poz. 80892, AW
Wykonano wariantowe obliczenia bilansów masowego
i cieplnego redukcji miedzi w piecu anodowym stacjonar-
nym i obrotowym. Na podstawie obliczeń cieplnych proce-
sów zachodzących w tych agregatach podczas redukcji
miedzi oraz danych literaturowych, opracowano założenia
techniczne, zaprojektowano i wybudowano instalację do-
świadczalną. Wykonano próby przemysłowe redukcji mie-
dzi gazem ziemnym w piecach anodowych i określono
czas, sprawność redukcji oraz jednostkowe zużycie gazu
ziemnego. Rezultaty osiągnięte w piecu obrotowym są na
porównywalnym poziomie z redukcją olejem poprażenio-
wym, natomiast w piecu stacjonarnym wyniki są mniej ko-
rzystne, co wynika z niesprzyjającej geometrii pieca. Cał-
kowite wyeliminowanie oleju poprażeniowego z pieców
stacjonarnych możliwe będzie po rozbudowie odpylni.
GIZICKI S.: ANALIZA TECHNICZNO-TECHNOLO-
GICZNA ZASTOSOWANIA TLENU DO STAPIANIA
ZAWROTÓW STAŁYCH W PROCESIE KONWER-
TOROWANIA STOPU ORAZ W RAFINACJI OGNIO-
WEJ MIEDZI W HM GŁOGÓW II.
GLIWICE 6326/06, s. 39, SYGN. 16226/N/01, poz. 80914, AW
Wykonano analizę techniczno-technologiczną opalania
pieca anodowego stacjonarnego z zastosowaniem tlenu do
spalania gazu ziemnego w celu wyeliminowania oleju po-
568
prażeniowego oraz procesu konwertorowania stopu CuPbFe
z dmuchem wzbogaconym w tlen dla stapiania zwiększonej
ilości wsadu stałego (o 9,12 Mg/cykl).
Wykazano realność osiągnięcia tą drogą założonych celów.
Określono maksymalne strumienie tlenu w tych procesach
i zużycie tlenu na wytop oraz sposób dozowania tlenu. Wy-
konano założenia dla instalacji doświadczalnej zasilania
agregatów w tlen oraz wstępną analizę ekonomiczną. Za-
stosowanie tlenu spowodować może wyeliminowanie dro-
giego oleju poprażeniowego i zmniejszenie strumienia oraz
zamknięcie obiegu materiałowego w HM GŁOGÓW II.
KOZŁOWSKI J.: OPRACOWANIE SYSTEMU
ZRÓWNOWAŻONEGO RECYKLINGU CHEMICZ-
NYCH ŻRÓDEŁ PRĄDU. PROJEKT BADAWCZY
ZAMAWIANY — KBN — 125/T09/2005. ZADANIE
2.1. OPRACOWANIE OPTYMALNYCH METOD
ROZDRABNIANIA POSZCZEGÓLNYCH GRUP
ZŁOMU AKUMULATORÓW I DOBÓR URZĄDZEŃ.
GLIWICE 6393/07, s. 15, SYGN. 16260/N/01, poz. 80968, AW
Wykonano demontaż baterii Li-Jon i Ni-MH z telefo-
nów komórkowych podając ich skład materiałowy.
Wykonano laboratoryjne próby rozdrabniania baterii Li-Jon
oraz baterii Ni-MH oraz próby na urządzeniach przemy-
słowych z zastosowaniem separatora elektrodynamicznego
oraz przesiewacza sitowego.
W wyniku rozdrabniania otrzymano 3 frakcje, magnetycz-
ną, niemagnetyczną i masę anodowo-katodową. Frakcje te
w dalszych badaniach poddano rozdziałowi wydzielając z nich
folię Al i Cu oraz papier.
Przedstawiono schematy technologiczne prób oraz schemat
technologiczny optymalnej metody rozdrabniania akumula-
torów Li-Jon oraz NMI-MH.
KRAWIEC G.: CHARAKTERYSTYKI ENERGETYCZ-
NE PROCESU WYTOPU OŁOWIU W PIECACH
DORSCHLA W HM GŁOGÓW.
GLIWICE 6325/06, s. 42, SYGN. 16278/N/01, poz. 81138, AW
Stwierdzono algorytm określenia bilansu cieplnego pie-
ca w dowolnej chwili wytopu oparty o ciągłą analizę gazów
technologicznych, bilanse węgla, tlenu, wodoru, stałe rów-
nowagi reakcji zachodzących w gazach oraz procedurą
określenia temperatury gazów.
Opracowano metodę sporządzania charakterystyk zaopa-
trzenia na tlen przez wsad oraz metodę wprowadzania po-
prawek w schematach opalania pieców Dorschla opartą na
digitalizacji tworzonych sumarycznych charakterystyk za-
potrzebowania tlenu do reakcji technologicznych i spalania
gazu ziemnego oraz charakterystyk zmodyfikowanej ilości
gazu ziemnego podawanego przez palnik.
Określone poprawki do schematów opalania pieców po-
zwoliły ocenić możliwości zmniejszenia zużycia gazu ziem-
nego: w wytopach opalanych procedurą nie modyfikowaną
zmniejszenie to osiąga 25 %, a w wytopach opalanych pro-
cedurą modyfikowaną (wcześniejsza optymalizacja z uży-
ciem analizatora gazów) o 12 %.
Poprawki w schematach opalania pieców Dorschla ze wzglę-
du na bieżący pomiar wilgotności wsadu dotyczą dwóch
pierwszych nastaw palnika i wynoszą 30 Nm3/h gazu ziem-
nego na 1 % wilgotności wsadu.
KRAWIEC G.: ANALIZA CIEPLNA PROCESU ZGA-
ZOWANIA OPAKOWAŃ WIELOMATERIAŁOWYCH
ZAWIERAJĄCYCH ALUMINIUM.
GLIWICE 6356/06, s. 44, SYGN. 16239/N/01, poz. 80928, AW
Analiza procesów zachodzących w generatorze podczas
zgazowania odpadów opakowań wykazała, że proces prze-
biega nierównomiernie w objętości komory, osiągane są
temperatury nie tylko uniemożliwiające odzyskiwanie alu-
minium ale też niebezpieczne dla konstrukcji generatora.
Stworzenie modelu matematycznego komory redukcyjnej
umożliwiło przeprowadzenie obliczeń, dzięki którym do-
brano sposób i parametry zgazowania odpadów opakowań.
Zaproponowano zgazowywania powietrzem z dodatkiem
wody 0,25 kg/kg wsadu. Zaproponowano sterowanie proce-
sem wykorzystując pomiary CO i CO2. Regulacja dopły-
wem powietrza do komory redukcyjnej generatora winna
w stabilnych warunkach pracy zapewnić stosunek CO:CO2
ok. 1,8÷1,9 w gazach z generatora. Dla kontroli zachodzą-
cych procesów zgazowania zaleca się zainstalowanie
dwóch pionowych rur (po przekątnej komory redukcyjnej)
oraz analizatora CO i CO2 w gazach procesowych o zakre-
sie od 0 do 20 % CO i od 0 do 40 % CO2.
MICZKOWSKI Z.: OKREŚLENIE SKUTKÓW TECH-
NOLOGICZNYCH PODNIESIENIA W MIESZANI-
NIE KONCENTRATÓW PRZETAPIANYCH W HM
GŁOGÓW II UDZIAŁU KONCENTRATU LUBIN DO
POZIOMU 20 %.
GLIWICE 6385/06, s. 50, SYGN. 16222/N/01, poz. 80893, AW
W ramach pracy wykonano próby stapiania w piecu za-
wiesinowym mieszanin koncentratów ze wzrastającym do
25 % działem koncentratu Lubin. Wyniki prób były pozy-
tywne. Opracowano bilanse materiałowe i energetyczne
pieca zawiesinowego oraz przedstawiono rozkład zanie-
czyszczeń (Pb i As) w ciągu technologicznym HM GŁO-
GÓW II. Określono wpływ udziału koncentratu Lubin na
zdolności produkcyjne poszczególnych agregatów.
MICZKOWSKI Z.: ANALIZA WPŁYWU KON-
STRUKCJI WANNY ODSTOJOWEJ PIECA ZAWIE-
SINOWEGO NA ILOŚĆ WYNOSZONYCH PYŁÓW.
GLIWICE 6330/06, s. 28, SYGN. 16233/N/01, poz. 80922, AW
W ramach pracy wykonano obliczenia modelowe roz-
kładu prędkości gazów w szybie reakcyjnym i wannie od-
stojowej pieca zawiesinowego, wyznaczono dystrybucję
przereagowanych ziaren koncentratu pomiędzy top, ściany
pieca i unoszonych z gazami. Stwierdzono, że zmniejszenie
odległości pomiędzy poziomem topu i sklepieniem wanny
odstojowej powoduje ograniczenie ilości pyłów wynoszo-
nych z pieca zawiesinowego oraz skraca średni czas ziarna
w przestrzeni reakcyjnej.
MICZKOWSKI Z.: USTALENIE KRYTERIÓW WY-
BORU KONCENTRATÓW Z IMPORTU POD WZGLĘ-
DEM ZAWARTOŚCI METALI I ZANIECZYSZCZEŃ
DLA PRZETOPU W TECHNOLOGII ZAWIESINO-
WEJ HM GŁOGÓW.
GLIWICE 6355/06, s. 67, SYGN. 16245/N/01, poz.. 80934, AW
W ramach pracy wykonano program komputerowy słu-
żący do opracowywania bilansów masowych i cieplnych
jednostadialnego procesu zawiesinowego. Przeanalizowano
parametry pieca zawiesinowego z okresów pracy z udzia-
łem importowanych koncentratów w mieszance wsadowej,
wyznaczono zależności obrazujące rezultaty stosowania
importowanych koncentratów. Określono kryteria oceny
koncentratów zagranicznych pod kątem przydatności do
przerobu w piecu zawiesinowym w HM GŁOGÓW.
PRAJSNAR R.: OPRACOWANIE I WDROŻENIE
PROCESU OCZYSZCZANIA I NISKOTEMPERA-
TUROWEGO PRZETOPU FRAKCJI METALICZNEJ
ZŁOMU AKUMULATOROWEGO. PROJEKT CE-
LOWY 6 T08 2004 C/06332. ZADANIE 18. OPRACO-
WANIE PRZEMYSŁOWEGO PROCESU NISKO-
TEMPERATUROWEGO PRZETOPU OCZYSZCZO-
NEJ FRAKCJI METALICZNEJ ZŁOMU AKUMU-
LATOROWEGO. ZADANIE 21. WYTWORZENIE
PRÓBNEJ PARTII OŁOWIU SUROWEGO OTRZY-
MANEGO W WARUNKACH PRZEMYSŁOWYCH
Z OCZYSZCZONEJ FRAKCJI METALICZNEJ ZŁO-
MU AKUMULATOROWEGO. ZADANIE 22. WY-
KONANIE BADAŃ WŁAŚCIWOŚCI TECHNOLO-
GICZNYCH PRÓBNYCH PARTII PRODUKTÓW
WYTWORZONYCH W WARUNKACH PRZEMY-
SŁOWYCH W PROCESACH ROZDRABNIANIA
OCZYSZCZANIA I NISKOTEMPERATUROWEGO
PRZETOPU FRAKCJI METALICZNEJ.
GLIWICE 6115/VII/2006, s. 18, SYGN. 16206/N/01, poz. 79295,
AW
Przeprowadzono próby niskotemperaturowego stapiania
frakcji metalicznej nieoczyszczonej i oczyszczonej wraz
z redukcją pozostających w piecu stałych zgarów w piecu
obrotowo-wahadłowym ORZEŁ BIAŁY S.A.
Proces niskotemperaturowego stapiania w piecu obrotowo-
-wahadłowym frakcji metalicznej, zarówno surowej jak
i oczyszczonej, przebiegał łatwo technologicznie w krótkim
czasie 20÷35 min i temperaturze w granicach 450÷650 °C.
Ołów zawarty w zgarach pozostających w piecu może być
odzyskany na drodze ich redukcyjnego przetopu z dodat-
kiem 1,5 % koksiku, 0,8 % żelaza i 1,5 % sody w stosunku
do masy przerobionej frakcji metalicznej, temperaturze
i w czasie 2,5 h i temperaturze ok. 1100 °C.
W wyniku stapiania frakcji metalicznej i redukcji zgarów
uzyskano odpowiednio ołów surowy z uzyskiem Pb —
92,7 % dla frakcji nieoczyszczonej i 98,1 % dla frakcji oczysz-
czonej. Korzystniejsze wskaźniki procesu osiągnięto dla frak-
cji oczyszczonej: wydajność przetopu — 77,4 Mg/dobę, zu-
życie gazu ziemnego — 27,7 Nm3/Mg ołowiu.
PRAJSNAR R.: TECHNOLOGIA PROCESU RAFI-
NACJI OŁOWIU SUROWEGO Z KGHM MIEDŹ S.A.
GLIWICE 6384/06, s. 52, SYGN. 16223/N/01, poz. 80894, AW
Przeprowadzono próby pełnego zakresu rafinacji ołowiu
surowego z HM GŁOGÓW. Otrzymanie ołowiu rafinowa-
nego gatunku PB985R wg normy PN-EN 12659 w oparciu
o ołów surowy niskosrebrowy i wysokosrebrowy pocho-
dzący z HM GŁOGÓW wymaga przeprowadzenia pełnego
zakresu rafinacji obejmującej procesy: szlikrowania, od-
miedziowania siarki, usuwania As, Sn, Sb za pomocą
NaOH + NaNO3 lub gazowego tlenu, usuwania talu za pomo-
cą mieszanki ZnCl2-NH4Cl lub PbCl2-NH4Cl, odsrebrzania,
odcynkowania, odbizmutowania i rafinacji końcowej.
Uzysk Pb w ołowiu rafinowanym przy pełnym zakresie rafi-
nacji zawierał się dla przeprowadzonych prób rafinacji w za-
kresie 69÷75 %. W przypadku zwrotu do rafinacji ołowiu
569
odzyskanego z piany Ag i zawrotu ubogiej piany Bi i wpro-
wadzenia odcynkowania próżniowego całkowity uzysk Pb
w ołowiu rafinowanym powinien osiągnąć poziom 86 %.
PRAJSNAR R.: OPTYMALIZACJA TECHNOLOGII
RAFINACJI OŁOWIU SUROWEGO POCHODZĄ-
CEGO Z BAZY MIEDZIOWEJ
GLIWICE 6329/06, s. 47, SYGN. 16231/N/01, poz. 80920, AW
Przeprowadzono 4 próby pełnego zakresu rafinacji oło-
wiu surowego z HM GŁOGÓW. Otrzymanie ołowiu rafi-
nowanego gatunku PB 985R wg normy PN-EN 12659
w oparciu o ołów surowy niskosrebrowy, średni i wysoko-
srebrowy pochodzący z HM GŁOGÓW wymaga przepro-
wadzenia pełnego zakresu rafinacji obejmującej procesy:
szlikrowania, odmiedziowania siarką, usuwania As, Sn, Sb,
przy pomocy NaOH + NaNO3 lub gazowego tlenu, usuwa-
nia talu za pomocą mieszanki ZnCl2-NH4Cl lub PbCl2-
-NH4Cl, odsrebrzania, odcynkowania, odbizmutowania i ra-
finacji końcowej. Uzysk Pb w ołowiu rafinowanym przy
pełnym zakresie rafinacji zawierał się dla 4 przeprowadzo-
nych prób rafinacji w zakresie 69÷75 %. W przypadku za-
wrotu do rafinacji ołowiu odzyskanego z piany Ag i zawrotu
ubogiej piany Bi i wprowadzenia odcynkowania próżnio-
wego całkowity uzysk Pb w ołowiu rafinowanym powinien
osiągnąć poziom 86 %. Opracowano schemat procesowy
rafinacji ołowiu dla HM LEGNICA.
PRAJSNAR R.: INTENSYFIKACJA PROCESU WY-
TOPU OŁOWIU PRZEZ ZASTOSOWANIE SZLA-
MÓW SZYBOWYCH PODDAWANYCH KONWER-
SJI.
GLIWICE 6357/06, s. 44, SYGN. 16240/N/01, poz. 80929, AW
Przeprowadzono próby przetopu mieszanki PB z udzia-
łem 46,5% prażonego szlamu szybowego obejmujące 6 wy-
topów w piecu obrotowo-wahadłowym w HM GŁOGÓW.
Zastosowanie prażonego szlamu szybowego daje możli-
wość intensyfikacji produkcji ołowiu surowego do poziomu
29,1 tys. Mg/r., tj. o 32,2 % w stosunku do planowanej pro-
dukcji 22,0 tys. Mg w 2006 r. lub aż o 53,9 % w stosunku
przerobu porównywalnego wsadu z udziałem szlamu szy-
bowego HM GŁOGÓW.
W próbach przetopu mieszanki wsadowej z udziałem pra-
żonego szlamu szybowego uzyskano korzystne wskaźniki
metalurgiczne w postaci: Dużej produkcji ołowiu surowego
z wytopu — 6,25 Mg o dobrej czystości (99,39 % Pb,
0,03 % As) z uzyskiem Pb — 82,8 %. Dobrze przetopione-
go żużla o niskiej zawartości 3,3 % Pb. Małej ilości topu
z komory dopalania — 67 kg/wytop i spieków z komory
chłodzenia — 149 kg/wytop, Zmniejszenia zużycia gazu
ziemnego na 1 Mg produkowanego ołowiu z 519 do 353 Nm3,
tj. o 31,9 % oraz zmniejszenia zużycia tlenu z 637 do 355
Nm3, tj. o 44,3 %, głównie z tytułu wyeliminowania wilgoci
z wsadu.
PRAJSNAR R.: INTENSYFIKACJA PRODUKCJI
OŁOWIU SUROWEGO Z PÓŁPRODUKTÓW HUT-
NICTWA MIEDZI W PIECACH OBROTOWYCH
Z ZASTOSOWANIEM PALNIKA GAZOWO-TLE-
NOWEGO WRAZ Z EKOLOGICZNĄ UTYLIZACJĄ
POWSTAJĄCYCH PÓŁPRODUKTÓW ŻUŻLA, PY-
ŁÓW PB-ZN I GAZÓW PROCESOWYCH. PROJEKT
CELOWY 6 ZR7 2005 C/065076. ZADANIE NR 1÷7.
570
GLIWICE/LEGNICA 6290/I,IV/06, s. 45, SYGN. 16305/N/01, poz.
81503, AW
Zamontowano w krótkim piecu obrotowym KPO-4 o ob-
jętości roboczej 10 m3 modelowy palnik na gaz ziemny GZ-
41,5 i tlen techniczny o wydajności 3,5 MW.
W wyniku intensyfikacji przetopu materiałów ołowiono-
śnych w KPO-4 z zastosowaniem palnika gazowo-tleno-
wego osiągnięto następujące efekty: — skrócenie czasu
opalania pieca (topienia) z 6,75 do 4,5 h, tj. o 33,3 %, —
skrócenie czasu dla cynku z 8,0 do 5,75 h, tj. o 28,1 %, —
wzrost ilości wytopów na dobę z 3,0 do 4,17, tj. o 39,1 %,
— zmniejszenie zużycia gazu ziemnego na 1 Mg produkcji
ołowiu z 378 do 282 Nm3, tj. o 25,3 %, — wzrost produkcji
ołowiu o 39,1 %.
Żużel z przetopu materiałów ołowionośnych może być
poddany modyfikacji mechanicznej lub pirometalurgicznej
w KPO lub piecu elektrycznym dla odzysku ołowiu i fazy
siarczkowej oraz poprawy jego własności ekologicznych.
TRACZEWSKI W.: WYKONANIE POMIARÓW GA-
ZÓW PROCESOWYCH I CIECZY OBIEGOWEJ
WĘZŁA SCHŁADZANIA GAZU WYDZIAŁU P-26.
GLIWICE 6299/06, s. 36, SYGN. 16211/N/01, poz. 79542, AW
W pracy tej wykonano dwie serie pomiarów — przy sta-
bilnej pracy PZ oraz w warunkach po rozruchu pieca. Po-
miary te obejmowały parametry gazowo-pyłowe przed wę-
złem 100, pomiędzy skruberem RFS a wieżą chłodzącą i za
wieżą chłodzącą. W trakcie pomiarów pobierano próbki
cieczy z obiegów skrubera RFS oraz wieży chłodzącej,
w których oznaczono badane zanieczyszczenia. Na tej pod-
stawie wykonano analizę rozkładu zanieczyszczeń w węźle.
W oparciu o wyniki pomiarów oraz dane huty omówiono
usuwanie fluoru z gazów wskazując właściwy sposób do-
zowania szkła wodnego do węzła. Wykonano badania labo-
ratoryjne właściwości absorpcyjnych różnych gatunków
szkła wodnego. Wykonano także analizy chemiczne pobra-
nych próbek osadów i narostów oraz wykonano analizę
przyczyn ich powstawania. Na podstawie wykonanej próby
omówiono sposób wyprowadzania kwasu odpadowego
z węzła 100.
TRACZEWSKI W.: INTENSYFIKACJA PRODUKCJI
OŁOWIU SUROWEGO Z PÓŁPRODUKTÓW HUT-
NICTWA MIEDZI W PIECACH OBROTOWYCH Z
ZASTOSOWANIEM PALNIKA GAZOWO-TLENO-
WEGO WRAZ Z EKOLOGICZNĄ UTYLIZACJĄ
POWSTAŁYCH PRODUKTÓW — ŻUŻLA, PYŁÓW
Pb-Zn I GAZÓW PROCESOWYCH. PROJEKT CE-
LOWY. ZADANIE NR 8. BADANIA PARAMETRÓW
PRACY UKŁADU ODBIORU, DOPALANIA, CHŁO-
DZENIA I ODPYLANIA Z WYTOPU OŁOWIU
Z UŻYCIEM MODELOWEGO PALNIKA GAZOWO-
-TLENOWEGO, NIEPRZYDATNEGO KOMERCYJ-
NIE.
GLIWICE 6290/IV/06, S. 21, SYGN. 16264/N/01, poz. 80988, AW
W pracy tej dla pieca KPO-4 po zabudowaniu do jego
opalania palnika gaz-tlen wykonano badania parametrów
pracy układu odbioru i oczyszczania gazów. Przeanalizo-
wano parametry gazów wynoszonych z pieca oraz wykona-
no szacunkowe obliczenia ilości gazów w poszczególnych
fazach wytopu. Dla przyjętej wielkości komory wykonano
obliczenia czasu zatrzymania gazów w komorze dopalania.
Określono wymogi układu chłodzenia dla utrzymania sta-
bilnej temperatury gazów przed filtrem. Wykonano pomiary
strumienia objętości gazów za przeponowym układem
chłodzenia i na tej podstawie wyliczono ilość gazów, na ja-
ką należy przewidzieć filtr i wentylator. Na podstawie po-
miarów ciągłych wybranych cykli wytopów, określono
emisję SO2 z pieców do produkcji ołowiu z półproduktów
z hutnictwa miedzi.
ZAJĄCZKOWSKI A.: TERMODYNAMIKA FAZY
GAZOWEJ BIZMUTU I AKTYWNOŚC TERMODY-
NAMICZNA SKŁADNIKÓW BOGATYCH W MIEDŹ
CIEKŁYCH STOPÓW UKŁADU CU-FE-BI POMIE-
RZONA Z UŻYCIEM EFUZYJNEJ METODY KNUD-
SENA. PROJEKT BADAWCZY NR 3 T08B 038 26.
GLIWICE 6322/06, s. 111, SYGN. 16227/N/01, poz. 80915, AW
W części eksperymentalnej prezentowanej pracy, wyko-
rzystując efuzyjną metodę Knudsena pomiaru prężności
par, wykonano pomiary szybkości zmian masy próbek ba-
danych metali i stopów. Wykonano je dla: — stałej i ciekłej
miedzi, w zakresie temperatur od 1300 do 1725 K, — cie-
kłego bizmutu, w zakresie temperatur od 768 do 1129 K, —
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
PRZEGLĄD — WALCOWANIE ALUMINIUM W CHI-
NACH
ACHENBACH D.: A REVIEW — THE ALUMINIUM ROLLING
INDUSTRY IN CHINA. ALUMINIUM 2007, t .83, nr 5 s. 47÷52,
BŁ
Artykuł stanowi krótki przegląd sytuacji w przemyśle
walcowniczym aluminium w Chinach. Jednak podczas pra-
cy napotkano trudności z gromadzeniem informacji. Gwał-
towny rozwój przemysłu, w którym branża aluminiowa ma
swój udział, czyni zadanie trudnym, bowiem nowe infor-
macje napływają prawie codziennie.
Autor zebrał dane o prawie 350 walcowniach aluminium,
z których 118 zaangażowanych jest również w produkcję
folii. W poniższym zestawieniu podano nazwy i wielkość
produkcji z 27 walcowni aluminium, których aktualna lub
planowana produkcja osiągnęła poziom przynajmniej 100 tys.
t/r. Ich łączna wydajność wynosi ok. 6,2 mln t/r. walcowa-
nych wyrobów aluminiowych.
Są to:
⎯ Shandong Nanshan Alloy Co. 680 tys. t/r.,
⎯ Asia Aluminium Manufacturing 600 tys. t/r.,
⎯ SAW, Sothwest Aluminium 500 tys. t/r.,
⎯ Shezhen Dongyang Guanhuacheng Foil 400 tys. t/r.,
⎯ Chinalco Luoyang 400 tys. t/r.,
⎯ Qiya Aluminium Industry Group 300 tys. t/r.,
⎯ Yunnan Aluminium 300 tys. t/r.,
⎯ Shentong Science 210 tys. t/r.,
⎯ East Hope, Sammenxia 200 tys. t/r.,
⎯ Wanfang Group 200 tys. t/r.,
⎯ Nannan Aluminium Fabrication 200 tys. t/r.,
⎯ Zhjiang GKO 200 tys. t/r.,
⎯ Jiangsu Alcha Aluminium Co. 200 tys. t/r.,
⎯ Jiangyin Xinren Technology Co. 200 tys. t/r.,
ciekłych stopów Cu-Bi, w całym zakresie stężeń i dla tem-
peratur od 871 do 1469 K, — bogatych w miedź ciekłych
stopów Cu-Fe-Bi w zakresach temperatur od 1379 do 1630 K.
ZAJĄCZKOWSKI A.: ANALIZA WPŁYWU DODAT-
KU PRODUKTU IOS I SZYBKOŚCI STUDZENIA
CZĘŚCIOWO ODMIEDZIOWANEGO ŻUŻLA ZA-
WIESINOWEGO NA PRZEBIEG PROCESÓW JEGO
ODMIEDZIOWANIA.
GLIWICE 6328/06, s. 78, SYGN. 16232/N/01, poz. 80921, AW
Związana z procesami odmiedziowania praca składa się
z dwu części eksperymentalnych. W pierwszej z nich wyko-
nano próby odmiedziowania żużla zawiesinowego domiesz-
kowanego produktem IOS. Całość tych badań wykonana
została w temperaturze 1553 K plus minus 5 K i w warun-
kach potencjału tlenowego równego (3,73÷5,77) + 10 do
minus 12 atm. Większości zmiennymi była ilość wprowa-
dzonego IOS oraz czas realizacji odmiedziowania. Druga
część prac eksperymentalnych skupiona była na badaniu
wpływu kontrolowanej szybkości studzenia na rozkład fa-
zowy miedzi obecnej w częściowo odmiedziowanym żużlu
zawiesinowym.
⎯ Zhenghou Mingtai Aluminium Industrial Co. 180 tys. t/r.,
⎯ Henan Zhongfu Industrial Co. 170 tys. t/r.,
⎯ Hunan Shaodong Aluminium 150 tys. t/r.,
⎯ Luoyang CNPT Wanji Aluminium 150 tys. t/r.,
⎯ Jejiang Juke Aluminium 150 tys. t/r.,
⎯ Bohai Aluminium Industries 120 tys. t/r.,
⎯ Shandong Qixing Group 120 tys. t/r.,
⎯ Jiangsu Aluminium Plant 110 tys. t/r.,
⎯ Jiaozuo Qingyang 100 tys. t/r.,
⎯ Huandong Aluminium Fabrication 100 tys. t/r.,
⎯ Chinalco Ruimin 100 tys. t/r.,
⎯ North China Aluminium Co. 100 tys. t/r.,
⎯ Northeast Light Alloy Fabrication Plant 100 tys. t/r.
Przedstawiono również dostępne informacje dotyczące
głównych zakładów w sektorze walcowniczym:
Instalacje do ciągłego odlewania. W Chinach istnieje oko-
ło 250 instalacji do ciągłego odlewania o szacowanej wy-
dajności na 2 do 2,5 mln ton rocznie. Autor zinwentaryzo-
wał tylko 62 instalacje.
Walcownie na gorąco. W Chinach są 183 walcownie na go-
rąco, w tym 150 bardzo starych. Autor zidentyfikował 49
jednoklatkowych linii do walcowania na gorąco oraz 5 linii
tandemowych, zainstalowanych lub aktualnie instalowa-
nych w następujących zakładach:
⎯ Asia Aluminium Manufacturing: linia tandemowa „1+5”
o wydajności 400 tys. t/r.;
⎯ Nanshan Shandong Light Alloy Co.: linia tandemowa
„1+4” o wydajności 250 tys. t/r.;
⎯ Henan Mingtai Aluminium: linia tandemowa „1+4”
wykonana w Chinach, uruchomiona w 2004 r. o wydaj-
ności 180 tys. t/r.;
⎯ Southwest Aluminium: linia tandemowa „1+4” wykona-
na przez Siemens-VAI z Austrii we współpracy z Tos-
571
 hiba GE z Japonii o wydajności 180 tys. t/r.; dla taśm
o max. szerokości 1850 mm. Rozpoczęcie produkcji
planowane jest w 2008 r;
⎯ Bohai Aluminium: linia tandemowa „1+3” wykonana
przez Siemens-VAI z USA jako kombinacja starych
i nowych urządzeń na bazie linii z Scottsboro Alumi-
num (Alabama,USA). Osiągnięcie pełnej zdolności pro-
dukcyjnej przewidziano na 2008 r.
Planowane są również trzy inne instalacje tandemowe
„1+4” o łącznej wydajności 1 mln t/r. w firmach: Quinghai
Aluminium, Henan Jiazao Wanfang Aluminium (Wanfang
Group) i Lanzou Aluminium, w prowincji Gansu.
W 2004 r. wydajność chińskich walcowni na gorąco określono
na 1,2 mln t aluminium. W 2006 r. wydajność oszacowano
na 2,8 mln t, a do 2010 r. prognozuje się wzrost do 7 mln t/r.
Walcownie na zimno. W Chinach jest ok. 225 czterowal-
cowych linii do walcowania na zimno i z pewnością szereg
instalacji dwuwalcowych. Autor był w stanie zidentyfiko-
wać 260 jednoklatkowych instalacji, jedną 2-klatkową oraz
jedną 5-klatkową. Szacuje się, że z importu pochodzi praw-
dopodobnie 34 instalacji do walcowania na zimno. Naj-
nowsze zaimportowane dwie nowe linie zlokalizowano
w firmach:
Asia Aluminium Manufacturing: 5-klatkowa linia tande-
mowa o wydajności 320 tys. t/r., przystosowana do produk-
cji materiału na puszki o szerokości 1650 mm;
Southwest Aluminium: 2-klatkowa linia tandemowa zamó-
wiona w SMS-Demag z Niemiec o wydajności 250 tys. t/r.
do produkcji taśm o maksymalnej szerokości 1800 mm.
Rozpoczęcie produkcji przewidziano na 2009 r.
W 2004 r. zużyto w Chinach ok. 1,6 mln t walcowanych na
zimno płyt, blach i taśm z wyprodukowanych 2,1 mln t.
W 2005 r. produkcja wzrosła do 3,15 mln t, a zużycie — do
2,2 mln t. Przewiduje się, że do 2010 r. wydajność walcow-
ni na zimno w Chinach wzrośnie do 5÷6 mln t/r.
Walcownie folii. W Chinach jest ok. 240 walcowni folii.
Autor zidentyfikował 228 instalacje, z czego 43 pochodziły
z importu. Na podstawie danych przedstawionych w rapor-
cie, prawdopodobnie bliskich rzeczywistości, w 2004 r. 142
zakłady walcowania folii wyprodukowały ok. 345 tys. t fo-
lii. Przewiduje się, że produkcja folii aluminiowej nadal
będzie znacząco rosła ze względu na dużą liczbą dokona-
nych w ostatnich latach inwestycji. W 2005 r. wydajność
chińskich walcowni folii wzrosła do 940 tys. t, a 2006 r. do
poziomu 1,5 mln t.
W chińskim przemyśle walcowniczym nastąpiły radykalne
zmiany. Prawdopodobnie część starszych walcowni na go-
rąco, jak również wiele małych walcowni na zimno i insta-
lacji do produkcji folii jest już wyłączona z produkcji.
Wielkie inwestycje w wysoko wydajne linie walcowania na
gorąco i nowoczesne linie walcowania na zimno powodują
trudności w przetrwaniu zakładów małych nie tylko ze
względu na niską wydajność, lecz również ze względu na
niewystarczającą jakość produktów walcowanych na sta-
rym sprzęcie. Nowoczesne, importowane urządzenia dają
wielokrotnie wyższą wydajność i odpowiednią jakość pro-
dukowanych wyrobów.
Plany bieżące. Z okazji forum aluminiowego, które odbyło
się w 2006 r. ujawniono część nowych planów sektora wal-
cowniczego, w tym m.in. zakładów z prowincji:
⎯ Guangxi: 50 tys. t/r. produktów walcowanych na zimno;
10 tys. t folii;
⎯ Henan: 100 tys. t/r. taśm i folii, 200 tys. t/r. produktów
572
walcowanych;
⎯ Shandong: 120 tys. t/r. produktów walcowanych na
zimno oraz folii.
Przewiduje się, że w 2010 r. wielkość produkcji walcowa-
nych wyrobów aluminiowych w Chinach powinna utrzy-
mać się na poziomie 7 mln t. W tym samym czasie wiel-
kość światowego rynku wyrobów walcowanych prognozo-
wana jest na 13 mln t/r. Pozostaje tylko obserwować czy
powyższe prognozy sprawdzą się.
Zrezygnowano już z niektórych planów ze względu na
obawy o nadprodukcję. I tak na przykład produkcję ograni-
czyły firmy Jiangsu Aluminium Plant i Zouping Aluminium
w Shandong, a CS Aluminium na Tajwanie poinformowała
o odłożeniu rozbudowy walcowni Ningbo Huayang Alumi-
nium-Tech Co., uruchomionej w 2002 r. Sekretarz generalny
China Nonferrous Fabrication Industry Association również
zasygnalizował „przegrzanie” w 2006 r., szczególnie w pro-
dukcji blach i taśm. Podobna sytuacja ma miejsce nie tylko
w przemyśle walcowniczym, lecz również w wielu innych
sektorach chińskiej gospodarki. W związku z powyższym
obecnie wszystkie projekty o wartości powyżej 10 mln euro
są monitorowane celem redukcji inwestycji w drugiej po-
łowie 2007 r.
Certyfikacja. Ze względu na rosnące w świecie znaczenie
certyfikacji autor zainteresował się ile walcowni posiada
certyfikowane systemy zarządzania jakością. Według ze-
branych przez niego danych:
⎯ ISO 9000/9001/9002 posiada 19 firm,
⎯ ISO 9001-2000 — 17 firm, a
⎯ ISO 14001 — 6 firm, w tym: Chinalco Ruimin, Huaxi
Aluminium, Jiangsu Dare Aluminium, Xiashun Alumi-
nium Foil, Xinxiang Huagang Industry, Yunnan Alumi-
nium.
Autor uważa, że te sześć firm, posiadających certyfikowane
systemy zarządzania środowiskiem, nie pozostaną „wy-
spami” chińskiego przemysłu walcowniczego. Opinię tę po-
twierdzają apele ze strony chińskiego rządu o większą dba-
łość o środowisko, wygłoszone podczas Światowego Kon-
gresu w Pekinie.
W artykule podano również krótką informację o dwóch du-
żych producentach wyrobów walcowanych, a także o dwóch
producentach folii. Są to firmy:
Asia Aluminium Manufacturing. Firma została założona
w 1992 r. i zatrudnia 4400 pracowników. Centrala znajduje
się w Hong Kongu. Na początku firma zajmowała się głów-
nie odlewaniem aluminium.
W 2004 r. Asia Aluminium zdecydowała się wybudować
nowy zakład w mieście Zhaoquing, w prowincji Guang-
dong, zwanym „Azjatyckim Miastem Przemysłu Alumi-
niowego”. Wybudowano walcownię o planowanej wydaj-
ności 400 tys. t/r., która produkuje m.in.: materiał do pro-
dukcji puszek (160 tys. t/r.); taśmy offsetowe (40 tys. t/r.);
folię cienką (30 tys. t/r.); wyroby dla przemysłu budowla-
nego (60 tys. t/r.); wyroby dla przemysłu transportowego
(30 tys. t/r.); blachy lakierowane (80 tys. t/r.).
Docelowo planuje się eksport 30÷40 % produkcji. W firmie
zainstalowano instalacje do walcowania na gorąco i zimno
z SMS Demag, z Niemiec. Nowe instalacje są kombinacją
starych i nowych urządzeń. Maksymalna szerokość to 2350
mm, a minimalna grubość — 0,15 mm. Zaimportowano
również wyposażenie uzupełniające, w tym m.in.: piece
firmy Ebner z Austrii, magazyn wysokiego składowania
firmy Siemag z Niemiec; linię do wyżarzania z Seco War-
wick z USA oraz maszynę do wzmacniania taśmy z Chica-
go Steel z USA.
Shandong Nanshan Light Alloy. Firma została założona
w 2001 r. i zatrudnia 1000 pracowników. Oprócz walcowa-
nia zajmuje się również produkcją odlewniczą. W pierw-
szym etapie przewidziano wydajność walcowni na gorąco
na poziomie 250 tys. t/r., która w drugim etapie będzie
zwiększana do 650 tys. t/r.
W firmie zainstalowano linię do walcowania na gorąco
zbudowaną w 2005 r., w Chinach we współpracy z japoń-
ską firmą IHI o maksymalnej wydajności 300 tys. t/r. oraz
dwie linie do walcowania na zimno wykonane przez SMS
Demag z Niemiec, każda o wydajności 190 tys. t/r.
Zaimportowano również wyposażenie uzupełniające, w tym
m.in.: piece firmy Ebner z Austrii; linię do cięcia z Sermas
z Francji; linię skalpującą z SNK z Japonii; magazyn wyso-
kiego składowania firmy Siemag z Niemiec; nożyce
wzdłużne z Froehling z Niemiec; nożyce poprzeczne z Se-
lema z Włoch; maszynę do wzmacniania taśmy z Ungerer
z Niemiec; linię pakującą z Techint z Włoch oraz linię do
lakierowania taśmy z Fata Hunter z Włoch.
Folię aluminiową produkuje oddział firmy Langkou Nans-
han Aluminium Rolling New Material Co., dotychczas zwa-
ny Yantai Nanshan Aluminium New Material Co, ale znany
również pod nazwą Yantai Donghai Aluminium Foil Co.
W Chinach zmiany nazwy tej samej firmy zdarzają się do-
syć często, co utrudnia zbieranie informacji. Dostarczone
przez firmę Achenbach do oddziału produkcji folii urządze-
nia umożliwiają uzyskanie max. szerokości 1850 mm i mi-
nimalnej grubości 0,006 mm.
Zaimportowano również wyposażenie uzupełniające nie-
mieckich firm, w tym m.in. maszynę do rozwijania firmy
Kampf; nożyce do grubej folii firmy WT oraz szlifierkę
walcową firmy Herkules.
Zakład produkcji folii Jiangsu Changshu Aluminium
wraz z oddziałem Jiangsu Alcha Aluminium. Firma została
założona w 1987 r., a jej oddział Jiangsu Alcha Aluminium
w 2004 r. Wydajność w 2007 r. osiągnie poziom 100 tys. t
wyrobów walcowanych, z czego 80 tys. t stanowią folie.
W firmie zainstalowano linie do walcowania na gorąco
i zimno w całości wyprodukowane w Chinach. Na eksport
przeznaczone jest 33 % produkcji. Intencją firmy jest osią-
gnięcie w 2010 r. wydajności na poziomie 200 tys. t/r.
Xiashun Aluminium Foil Co. Firma została założona
w 1989 r. i jej obecna wydajność wynosi 75 tys. t/r. folii
aluminiowej. W firmie zainstalowano linie do walcowania
folii dostarczone w 1991 r. przez Clecim z Francji oraz
w 2003 i 2007 r. przez Achenbach z Niemiec.
Zaimportowano również wyposażenie uzupełniające, w tym
m.in. nożyce do cienkiej folii z firmy Midi ze Szwajcarii;
nożyce firmy Kampf z Niemiec; szlifierki walcowe firmy
Herkules z Niemiec oraz piec do wyżarzania firmy Otto
Junker z Niemiec. Maksymalna szerokość produkowanej
folii wynosi 1830 mm, a minimalna grubość — 0,006 mm.
Firma jest liderem na rynku produkcji wysokiej jakości ul-
tra cienkich folii i eksportuje swoje wyroby na cały świat.
DO 2012 ROKU GRUPO MEXICO PLANUJE WY-
BUDOWANIE DUŻEJ KOPALNI MIEDZI
GRUPO MEXICO PLANS MAJOR COPPER MINE FOR 2012.
METAL BULLETIN 2007, nr 8999, s. 8, BŁ
W związku z wysokimi cenami miedzi Grupo Mexico
planuje zainwestować 1,75 mld $ w budowę nowej kopalni
miedzi w północnym Meksyku — poinformował oficjalnie
MB jeden z urzędników.
Projekt El Arco, zlokalizowany na półwyspie Baja Califor-
nia, zostanie uruchomiony w 2012 r. i osiągnie produkcję
na poziomie 190 tys. t miedzi, w tym 55 tys. t katod mie-
dzianych i 135 tys. t miedzi w koncentracie.
Xavier Garcia, dyrektor zarządzający oddziału meksykań-
skiego, poinformował, że projekt jest na ostatnim etapie
badań studium wykonalności i najpóźniej w pierwszym
kwartale 2008 r. powinna rozpocząć się budowa kopalni.
Powyższa inwestycja jest częścią programu podwojenia po-
ziomu produkcji w ciągu kolejnych sześciu-siedmiu lat do
poziomu 1,3 mln t miedzi/r.
CHIŃSCY INWESTORZY SZUKAJĄ OKAZJI DO
ZAKUPÓW AKCJI FIRM Z BRANŻY METALI NIE-
ŻELAZNYCH
CHINA’S INVESTORS SEEK HAVEN IN NON-FERROUS
COMPANIES AFTER STOCK MARKET PLUNGE. METAL
BULLETIN 2007, nr 8999, s. 9, BŁ
U inwestorów w Chinach zaobserwowano gwałtowny
wzrost zainteresowania zakupem akcji notowanych na gieł-
dzie firm z branży metali nieżelaznych, które jak powiedział
Sun Zhaohui, analityk z Xingye Securities Co., z Szanghaju
„...mają solidne podstawy finansowe i duży potencjał ryn-
kowy. Inwestorzy są szczególnie zainteresowani tymi, które
mają dostęp do surowców”.
I tak np. firma Yunnan Copper Co. w krótkim czasie zwięk-
szyła swoją wartość rynkową o ok. 25 % osiągając nowy
rekordowy poziom 33,76 yuanów (4,40 $) za akcję. W tym
samym okresie notowania firmy Aluminium Corp. of Chi-
na, największego producenta aluminium, wzrosły o ok. 9 %
do poziomu 22 yanów za akcję.
„Panuje powszechne przekonanie, że firmy z branży metali
nieżelaznych w długiej perspektywie mają solidne funda-
menty finansowe i z tego względu zarówno inwestorzy in-
dywidualni jak i instytucje finansowe są nimi szczególnie
zainteresowane”. — powiedział jeden ze sprzedawców
z Great Wall.
Prognozuje się osiągnięcie wyższych cen we wrześniu po
wakacjach, zaś w drugim półroczu br. spodziewany jest sil-
ny popyt na metale podstawowe i duży ruch na chińskiej
giełdzie.
SPŁATA NALEŻNOŚCI ZA ENERIĘ UC RUSAL
WYWOŁAŁA SPÓR W WOLGOGRADZIE
UC RUSAL ENERGY PAYMENT DISPUTE ERUPTS IN VOL-
GOGRAD. METAL BULLETIN 2007, nr 8999, s. 9, BŁ
United Company Rusal spiera się z Wolgogradenergo,
dostawcą energii elektrycznej dla huty w Wolgogradzie,
w Rosji. Według informacji Wologradenergo spór dotyczy
niezapłaconych zobowiązań za dostawę energii na poziomie
9 mln $.
Huta, która obsługuje 14 złóż, należała wcześniej do Sual,
a obecnie jest częścią UC Rusal i zalega ze spłatą dostawcy
energii 230 mln rubli (9 mln $). Zakład nie płaci rachunków
od stycznia br. i odmówił ich zapłaty według obowiązującej
od początku 2007 r. taryfy, ustalonej przez lokalne władze
— poinformował przedstawiciel Wolgogradenergo. Zgod-
nie z regulacjami wprowadzonymi przez rząd w Moskwie
w marcu br., daje to firmie prawo do tymczasowego wstrzy-
573
mania dostaw energii.
Wolgogradenergo twierdzi, że ostrzegł zarząd huty, że jeśli
dług nie zostanie uregulowany to dostawy energii mogą zo-
stać przerwane, ale nie jest jasne czy tego rodzaju kroki zo-
stały już przedsięwzięte.
„Wologradenergo dostarcza energię do huty aluminium Wo-
lograd, która obecnie pracuje z pełną mocą produkcyjną.”
— powiedziała Vera Kurochkina, rzecznik prasowy firmy
Rusal i odmówiła komentarza odnośnie do rzekomych na-
leżności.
Firma Rusal będzie musiała zrezygnować z tegorocznego
planu inwestycyjnego, który obejmował 15 projektów kon-
strukcyjnych i modernizacyjnych. Do US Rusal należy
14 hut aluminium, 10 rafinerii, 4 kopalnie boksytów oraz
zakłady produkcji folii. Daje to łączną produkcję na poziomie
ok. 4 mln t/r. pierwotnego aluminium i 11 mln t/r. alumi-
nium wtórnego. Huta aluminium Wolgograd jest głównym
konsumentem energii elektrycznej w regionie i jej sprzedaż
przynosi firmie Wolgogradenergo ponad 15 % zysku.
W marcu br. roku zakończyła się trójstronna fuzja Rusal,
Sual Holding i Glencore International, w wyniku której
powstał największy na świecie koncern aluminiowy.
CODELCO ZAMIERZA SPRZEDAĆ PRAWA DO
BRAZYLIJSKICH ZŁÓŻ MIEDZI
CODELCO TO SELL RIGHTS TO BRAZILIAN COPPER DE-
POSIT. METAL BULLETIN 2007, nr 8999, s. 10, BŁ
Jak oświadczył Nicolas Saric, dyrektor handlowy chilij-
skiej firmy miedziowej Codelco:
„Firma sprzeda kopalnię i swoje prawa do złoża miedzi
i kobaltu Boa Esperanca w okolicy Carajas, w brazylijskim
stanie Para”. Do tej pory 30 firm wykazało zainteresowanie
złożem, którego możliwości szacowane są na 30 tys. t mie-
dzi/r.
W 2001 r. uruchomiono brazylijskie przedstawicielstwo
firmy pod nazwą Codelco de Brazil, które z powodzeniem
prosperowało przez cztery lata eksploatując Boa Esperanca.
Złoże ma dostęp do linii kolejowej CVRD Carajas, a jego
zasoby szacowane są na ok. 70 mln t rudy o zawartości
0,8 % miedzi i 170 ppm kobaltu.
Sprzedaż praw do złoża Boa Esperanca organizuje bank
ABN Amro, a prawa do jego eksploatacji zostaną sprzedane
firmie, która zaoferuje najlepsze warunki rozwoju. Decyzja
zostanie podjęta najprawdopodobniej w lipcu lub sierpniu”.
W EUROPIE ZAOBSERWOWANO SPADEK PRO-
WIZJI ZA SPRZEDAŻ MIEDZI
KASSAKOVICH N.: COPPER PREMIUMS PLUNGE IN EUROPE
AS BUYERS STAY AWAY. METAL BULLETIN 2007, nr 8999,
s. 10, BŁ
Ze względu na brak nabywców na rynku, prowizje za
sprzedaż miedzi w Europie spadły do ok. 50 $/t i stanowią
NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE
SPOJRZENIE POZA OSTATNIE 50 LAT: PRZY-
SZŁOŚĆ MATERIAŁOZNAWSTWA I INŻYNIERII
MATERIAŁOWEJ
APELIAN D.: LOOKING BEYOND THE LAST 50 YEARS: THE
FUTURE OF MATERIALS SCIENCE AND ENGINEERING. JOM
574
tylko 30 % poziomu z zeszłego roku. Uczestnicy rynku
mówią o spadku popytu na miedź w Europie, częściowo ze
względu na to, że większość zapotrzebowania w br. została
pokryta przez dostawy z kontraktów długoterminowych.
„Nikt nie szuka dużych ilości materiału, a konsumenci są
zaspokojeni.” — powiedział MB jeden z producentów.
Z kolei inny potwierdził, że: „Nasze potrzeby w tym roku
są zaspokojone. Mamy takie możliwości, które pozwalają
nam nie kupować materiału, wtedy gdy warunki rynkowe
nie są sprzyjające”.
„Konsumenci opóźniają dostawy tak długo jak to jest tylko
możliwe, przede wszystkim ze względu na wysoki poziom
cen. Powszechnie sądzi się, że ceny spadną”. — dodał ana-
lityk Michael Widmer z Calyin.
Na początku czerwca br. ceny miedzi w kontrakcie trzymie-
sięcznym na LME osiągnęły poziom 7380 $/t w porówna-
niu do prawie 7600 $ jeszcze pod koniec maja. Narzut przy
takich cenach miedzi wynosił od 78/83 $ do 100 $.
„Narzut rośnie, a to oznacza, że finansowanie materiału jest
coraz droższe. Tak więc jeśli nie zamierzasz go użyć, nie
ma żadnego powodu, żeby go przechowywać”.— powie-
dział jeden z producentów.
Zapasy w magazynach LME kurczą się i spadły z poziomu
775 do 122,275 t. Nie ma to jednak znaczenia dla sytuacji
na rynku fizycznym, ponieważ obecnie nikt nie chce
utrzymywać zapasów.
Na ogólną kiepską kondycję rynku nałożyła się sezonowa
niższa aktywność wakacyjna, kiedy to tradycyjnie kon-
sumpcja jest najniższa.
CUPROM BLISKI ZAKUPU KOPALNI MIEDZI
ABRUD
CUPROM CLOSE TO BUYING ABRUD Cu MINE. METAL
BULLETIN 2007, nr 8999, s. 10, BŁ
Rumuński Cuprom, łącząc siły z lokalnym dostawcą
energii elektrycznej Energo Mineral oraz firmą konsulta-
cyjną z branży metalurgicznej, przeobraża swoje zakłady
w zintegrowany koncern miedziowy i w związku z tym za-
mierza kupić kopalnię w południowo zachodniej Rumunii.
Cuprom, który produkuje katody miedziowe, pręty oraz
druty jest bliski przejęcia kopalni Abrud, jako części kon-
sorcjum. Jak twierdzi informator MB wkrótce należy spo-
dziewać się publicznego ogłoszenia porozumienia.
Po zakończeniu transakcji planowane są inwestycje rzędu
150 mln Euro (203 mln $) mające na celu rozbudowę ko-
palni.
Firma jest zainteresowana również nabyciem kopalni Mol-
dova Noua, położonej w tej samej części kraju, jednak nie
jest jasne, na jakim etapie są negocjacje.
W kwietniu br. Cuprom wycofał się z transakcji, w wyniku
której miał kupić serbską firmę miedziową RTB Bor,
w skład której wchodzą kopalnia, huta oraz rafineria miedzi.
2007, t. 59, nr 2, s. 65÷73, AG
Kiedy spogląda się wstecz na ostatnie pięćdziesiąt lat,
najbardziej zdumiewająca jest liczba odkryć i wydarzeń,
które w znaczący sposób zmieniły życie ludzkości, po-
cząwszy od udostępnienia języka Fortran dla celów komer-
cyjnych w 1957 r. i w tymże roku wypuszczenia pierwsze-
go sputnika, poprzez lądowanie człowieka na Księżycu
(1969), do wprowadzenia komputerów osobistych (1981)
i Internetu na masową skalę (1991).
Przez ostatnie siedem dekad główny nurt badań prowadzo-
nych przez społeczność w dziedzinie materiałoznawstwa
i inżynierii materiałowej (ang.: MSE) związany był głównie
z przemysłem i zbrojeniami.
Po II wojnie światowej korporacje inwestowały w nauki
podstawowe i technikę. Nastąpił duży rozwój przemysłów
związanych ze zbrojeniami.
Od 2000 r., dzięki użytkowaniu Internetu, wiedza stała się
„wspólna”. Łączność za pośrednictwem Internetu tworzy
nowe rynki dla produktów i usług, umożliwiając dostęp do
pracowników, którzy są często wykształceni i mało kosz-
towni. Globalizacja napędzana przez gospodarki rynkowe
i korporacje pozwala na świadczenie usług zagranicą, za-
równo w zakresie technologii informacyjnych, jak i R&D
i ta tendencja będzie się nasilać, a zakończenie zimnej woj-
ny przyspieszyło rozwój w takich państwach, jak Rosja,
Chiny czy Indie.
Okres rozkwitu centrów badawczych, działających na Za-
chodzie przeminął. W przyszłości obserwowana będzie cią-
gła redystrybucja bogactwa. Towary sprzedawane będą
wszędzie przez coraz tańszych dostawców.
Wzrasta odpowiedzialność społeczności MSE (ang. Mate-
rials Science and Engineering) i rosną możliwości spełnie-
nia przyszłych potrzeb — w dziedzinie energii, transportu,
budownictwa, recyklingu i zdrowia, co wpłynie na warunki
życia ludzi na naszej planecie. Społeczność MSE będzie
mogła w znaczący sposób wpływać na politykę publiczną
i kierować wysiłkami zmierzającymi do kształtowania ju-
trzejszego świata.
Przewiduje się, że do 2050 r. liczba ludności na świecie
wzrośnie do 9,3 mld, ale obserwuje się ogromną niewspół-
mierność pomiędzy krajami rozwiniętymi i mniej rozwinię-
tymi. Do 2025 r. światowe zużycie energii będzie wzrastać
o 1,7 % rocznie i będzie większe niż szybkość wzrostu lud-
ności. Ponadto średnie zużycie energii na osobę jest ciągle
ponad dziewięć razy większe w krajach rozwiniętych niż
w mniej rozwiniętych, przy czym Ameryka Północna konsu-
muje daleko więcej energii niż inne obszary świata. Prognozu-
je się, że nastąpi znaczne przesunięcie w związku ze zwięk-
szeniem potrzeb konsumpcyjnych w Chinach i w Indiach.
Należy zauważyć ścisły związek pomiędzy porządkiem ba-
dawczym MSE i zagadnieniami społecznymi, które wpły-
wają na kondycję życia człowieka na kuli ziemskiej. Nie
ma jednak związku pomiędzy tym, gdzie kierowane są za-
soby (gdzie wydawane są pieniądze), a tym co uznawane
jest za ważne. I tak na przykład w Bhutanie wprowadzono
pojęcie „szczęścia narodowego brutto” (ang.: Gross Natio-
nal Hapiness, GNH), jako wskaźnika ekonomicznego od-
powiedniego do produktu narodowego brutto (ang.: Gross
National Product, GNP). Jest to nowa i chwalebna idea, ale
raczej nie zostanie przyjęta. Obecnie zadawane jest pytanie,
jak wielu ludzi może utrzymać ziemia, i z jaką jakością ży-
cia. Kluczem do tego jest zrównoważony rozwój. Alarmu-
jąca jest emisja CO2. To samo dotyczy wyczerpywania się
warstwy ozonowej. USA i UE wprowadziły te zagadnienia
do polityki rządowej i stosują surowe środki przymusu.
W 2006 r. Komisja Europejska sporządziła raport o ocie-
pleniu klimatu, w którym dała wskazówki, jak zapobiegać
temu zjawisku. Korzyści ze zdecydowanych i wczesnych
działań zapobiegających, np. redukcja emisji gazów cie-
plarnianych dalece przewyższają koszty związane z ryzy-
kownym ociepleniem klimatu.
W USA i niektórych krajach europejskich, np. w Finlandii
podjęto inicjatywy w kierunku zmniejszenia emisji gazów
cieplarnianych. Dziesiąta część kapitału inwestycyjnego
w USA przeznaczana jest na czystą energię. Odnawialne
źródła energii, których podstawą jest ziemia, takie jak hy-
droelektryczność, wiatr, biomasy itp., nie będą wystarczają-
ce do zaspokojenia przyszłych potrzeb energetycznych.
Ważnym źródłem będzie energia słoneczna. Dla jej wyko-
rzystania nastąpi rozwój materiałów nanostrukturalnych,
fotowoltaicznych (cienkie warstwy nanokrzemu) i nowych
siarczków, selenków, tellurków.
Należałoby rozwinąć sprawne katalityczne procesy elektro-
lityczne do konwersji wody w wodór z zastosowaniem
światła słonecznego czy też materiały na nowe, zaawanso-
wane katalizatory.
Innym poważnym zagadnieniem jest magazynowanie wo-
doru, które wymusi potrzebę opracowania materiałów do
bezpiecznego magazynowania i w razie potrzeby do uwal-
niania wodoru, a także zapotrzebowanie na nowe ogniwa
paliwowe.
Inną ważną potrzebą ludzką jest transport, który będzie
wymagał opracowania nowych materiałów i sposobów
transportu przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważo-
nego rozwoju społeczeństwa.
Niektóre firmy samochodowe pracują nad konstrukcją sa-
mochodów elektrycznych i hybrydowych. Silniki Diesla za-
stąpią zasilane benzyną silniki spalinowe. W transporcie
publicznym rozwój nastąpi w kierunku szybkich tramwa-
jów i infrastruktury, gdzie znajdą zastosowanie lekkie mate-
riały strukturalne, w tym lekkie wytrzymałe stopy, struktury
piankowe, podzespoły z materiałów na bazie magnezu i za-
awansowane stopy na bazie aluminium.
Materiały przyszłości to m.in. biokompozyty czy też takie
materiały, które łatwo poddać recyklingowi. W budownictwie
obserwuje się popyt na tanie materiały o wysokiej estetyce
oraz dobrych własnościach wytrzymałościowych i izolacyj-
nych. Prognozuje się powszechne stosowanie materiałów
inteligentnych i różnorodnych materiałów innowacyjnych,
np. włókien szklanych powlekanych teflonem. Szczególną
uwagę należałoby zwrócić na przyszłe potrzeby mieszka-
niowe w biednych regionach świata, które wymagać będą
nowych rozwiązań materiałowych i nowych technologii.
Wraz ze wzrostem ludności w świecie wzrośnie ilość wy-
twarzanych odpadów i zanieczyszczeń. Dystrybucja żyw-
ności, wody, lekarstw wymagać będzie nowych materiałów
na opakowania, które będą poddawane recyklingowi lub
biodegradacji, bez szkody dla środowiska. Przykładem mo-
gą być naturalne plastiki, sporządzane przez fermentację
cukrów roślinnych i tłuszczy. Społeczność MSE może ode-
grać ważną rolę w rozwoju tego rodzaju nowych materia-
łów na opakowania, przyczyniając się do zmniejszenia ilo-
ści odpadów i ochrony środowiska.
Recykling metali to technologia jutra, jakkolwiek jest to
również problem dnia dzisiejszego. Jedna trzecia światowej
miedzi znajduje się na składowiskach. Recykling 1 kg alu-
minium pozwala na zaoszczędzenie do 6 kg boksytu, 4 kg
związków chemicznych i 14 kWh energii elektrycznej.
Opracowanie szybkich metod sortowania metali, szczegól-
nie ze względu na ich skład, pozwoli na efektywny i spraw-
ny recykling.
575
W ciągu ostatnich 50 lat znacznie wzrosła statystyczna dłu-
gość życia. Poprawia się też jego jakość dzięki medycynie,
biologii i MSE. Obserwuje się olbrzymie postępy w bioma-
teriałach, które są materiałami strukturalnymi uzyskiwany-
mi ze źródeł naturalnych lub syntetycznych i reagują z tkan-
kami w celach terapeutycznych lub diagnostycznych. W ostat-
niej dekadzie nastąpił wzrost zastosowań implantów me-
dycznych. W przyszłości nastąpi modyfikacja powierzchni
biomateriałów w celu lepszej kontroli zgodności z grupą
krwi i tkankami. Innym kierunkiem przyszłego rozwoju bę-
dzie traktowanie implantów i przyrządów medycznych jako
dróg rozprowadzania leków. Biomateriały przyszłości nie
będą wyłącznie chronić funkcji mechanicznych, a raczej
będą regulatorami aktywności biologicznej. Znaczne postępy
nastąpią w zakresie kompozytów bio-organiczno-nieorga-
nicznych, które będą działać jako „lokalna chemioterapia”.
W wyniku rozwoju w MSE, przyszłość dla postępów w me-
dycynie rysuje się jasno.
W raporcie FinnSight 2015, sporządzonym przez Academy
of Finland i Finnish National Technology Agency w 2006 r.,
zidentyfikowano establishment centrów doskonałości,
współzawodniczących w skali międzynarodowej, w obszarach
obejmujących zagadnienia społeczeństwa globalnego i stwier-
dzono, że społeczność MSE posiada i będzie miała niewia-
rygodną możliwość działań we wszystkich ww. obszarach.
PROCES TOPIENIA IZOTERMICZNEGO OFERUJE
70 % OSZCZĘDNOŚĆ ENERGII
ROOY E.: ISOTHERMAL MELTING PROCESS OFFERS 70 %
ENERGY SAVINGS. LIGHT METAL AGE 2007, t. 65, nr 1,
s. 46÷51, AG
W kwietniu 2006 r. zaprezentowano w USA nowy pro-
ces topienia izotermicznego (ang.: Isothermal Melting Pro-
cess — ITM). Projekt był sponsorowany przez Departa-
ment Energii USA (DOE) i kilka firm. Nowo opracowana
technologia oferuje przemysłowi aluminiowemu nie tylko
wysoki poziom innowacyjności, ale też całkowicie nowy
poziom osiągów, i przy tym całkowicie nowe spojrzenie na
koncepcję procesu.
Potencjalnie możliwe jest uzyskanie 70 % oszczędności
energii przy topieniu, co będzie miało znaczący wpływ na
poprawę osiągów we wszystkich sektorach przemysłu alu-
miniowego.
W procesie topienia izotermicznego realizowana jest prze-
miana metalu stałego w ciekły poprzez równowagę cieplną
w kontrolowanym systemie. Energia wymagana jest do
podtrzymania właściwej prędkości topienia i utrzymania
temperatury systemu. W procesie ITM energia jest dopro-
wadzana przez dwa oddzielne systemy grzewcze za pomocą
bezpośrednio zanurzonych nagrzewnic, pozwalających na
topienie z prędkościami porównywalnymi z osiąganymi
w dużych piecach płomiennych. Nagrzewnice te muszą
również charakteryzować się wysoką trwałością w ciekłym
aluminium.
Intensywnym badaniom i testowaniu poddano nowe ele-
menty oporowe, radykalnie nowe materiały zastosowane do
wewnętrznej wymiany ciepła i wieloskładnikową powłokę
nałożoną plazmowo. Projekt elementu grzewczego obejmu-
je złożone, wielowarstwowe, przewodzące cieplnie i od-
porne na uderzenie, natryskiwane płomieniowo powłoki ce-
ramiczne na osłonie ze stopu tytanu oraz złącze pomiędzy
osłoną i elementem oporowym.
Z technologią ITM związane są 34 patenty. W procesie za-
576
stosowano dodatkowy, niezależny system grzewczy, po-
zwalający na zmniejszenie strat cieplnych. Obejmuje on
specjalnie zaprojektowane elementy oporowe, znajdujące
się wewnątrz przewodzących cieplnie paneli ogniotrwałych,
które stanowią strukturalną część zbiornika ITM. Systemy
nagrzewania zanurzeniowego i panelowego wyposażone są
w niezależne układy sterowania i kontroli temperatury.
Wymiana ciepła w procesie opiera się raczej na przewodze-
niu i wymuszonej konwekcji i może być rozpatrywana jako
objętościowa. Konwekcyjna wymiana ciepła wymaga obie-
gu metalu w zbiorniku ITM. Zapewnia jednak jednorod-
ność chemiczną i cieplną oraz oferuje znaczne korzyści, w
tym m.in. wysoką trwałość materiału ogniotrwałego. ITM
jest procesem ciągłym. Stopiony metal cyrkuluje z w pełni
zamkniętej sekcji wygrzewania kolejno przez sekcje: pomp,
wsadowania (aluminium w postaci stałej), obróbki (homo-
genizacja, odgazowanie, usuwanie tlenków i innych związ-
ków niemetalicznych) i nagrzewania, do której ciepło do-
prowadzane jest bezpośrednio z zanurzonych nagrzewnic.
Po przejściu przez wszystkie sekcje strumień zawracany
jest do sekcji wygrzewania, która obejmuje wysoko spraw-
ne panele, niezbędne do utrzymania temperatury. Stopiony
metal kierowany jest do tygli lub pieców.
Technologia ITM zrewolucjonizowała proces topienia ze
względu na swoją innowacyjnośc, efektywność kosztów
i energooszczędność. Pierwotnym źródłem energii dla ITM
mogą być: energia nuklearna, węgiel, gaz ziemny, biomasa,
gaz z odpadów niskoenergetycznych, ropa naftowa i inne.
Ta wszechstronność ma duże znaczenie ze względu na nie-
pewność co do podaży energii w przyszłości.
Dużą zaletą jest na przykład możliwość instalowania urzą-
dzeń ITM w pobliżu składowisk odpadów, gdzie dostęp-
ność aluminium oddzielonego ze strumienia odpadów,
zbiega się z wytwarzaniem gazów odpadowych zawierają-
cych metan, które mogą być źródłem energii.
Znaczenie procesu ITM, w porównaniu z istniejącymi pro-
cesami topienia, to nie tylko zredukowane koszty, wyższa
sprawność energetyczna czy też konkurencyjność ze względu
na ochronę środowiska. Proces ITM posiada potencjał
umożliwiający zrewolucjonizowanie przemysłowego topie-
nia metalu, przede wszystkim ze względu na możliwość
przenoszenia stopionego metalu o wymaganej jakości w na-
grzewanych tyglach, które mogą być również wykorzystane
jako przenośne piece do wygrzewania. Zalety takiego roz-
wiązania to m.in.:
⎯ zastąpienie procesu wstępnego nagrzewania tygli z po-
mocą palników na gaz ziemny, który ma niską spraw-
ność — oporowym nagrzewaniem panelowym o wyso-
kiej sprawności;
⎯ możliwość projektowania tygli dla coraz większych ła-
dunków;
⎯ ograniczenie strat cieplnych przy nagrzewaniu tyglo-
wym w związku z wprowadzeniem systemu sterowania
i kontroli temperatury;
⎯ otrzymanie wysokiej jakości metalu, który może być
niezwłocznie użyty lub przechowywany zgodnie z wy-
maganiami;
⎯ możliwość znacznej redukcji zapasów metalu in-line;
⎯ wyeliminowanie lub znaczne zredukowanie ilości po-
wstających spalin, zawierających CO, CO2, SOx, NOx.
Wstępne szacunki wskazują, że stosowanie procesu ITM
umożliwia obniżenie obecnych wymagań energetycznych
dla pieców do wygrzewania, zmniejszenie zapasów metalu
in-line oraz korzyści dla środowiska. Konieczne jest pro-
wadzone dalszych wszechstronnych badań porównawczych
kosztów i zużycia energii.
KOMPAKTOWA INSTALACJA DO PRZETAPIANIA
ZANIECZYSZCZONEGO ZŁOMU Z ZASTOSOWA-
NIEM NAJNOWSZEJ TECHNOLOGII TOPIENIA
NIEDERMAIR F.: COMPACT TYPE REMELT PLANT FOR
CONTAMINATED SCRAP USING LATEST MELTING TECH-
NOLOGY. ALUMINIUM 2007, t. 83, nr 3, s. 36÷38, AG
Firma Hertwich Engineering (Niemcy) opracowała,
uruchomiła i od paru lat dostarcza „rewolucyjną” kompak-
tową instalację do przetapiania złomu. Termin „kompakto-
wy” odnosi się do sposobu zaprojektowania instalacji,
w której realizowane są wszystkie etapy przeróbki złomu:
od wsadowania do uzyskania końcowego wlewka, w jed-
nym, połączonym, zautomatyzowanym procesie produk-
cyjnym.
Termin „rewolucyjny” oznacza, że instalacja spełnia wszyst-
kie wymagania odnośnie do nowoczesnego obiektu do re-
cyklingu. Zabezpieczono w szczególności:
⎯ w pełni zautomatyzowane wsadowanie,
⎯ połączono procesy odgazowania, wstępnego nagrzewa-
nia metalu i topienia w jednym, pojedynczym zintegro-
wanym systemie,
⎯ uniknięto w dużym stopniu emisji dioksyn poprzez za-
stosowanie właściwego reżimu spalania i chłodzenia
spalin,
⎯ zabezpieczono utylizację naturalnej energii zgazyfiko-
wanych węglowodorów do redukcji zużycia paliwa,
⎯ zminimalizowano straty metalu w procesie topienia,
⎯ zminimalizowano potrzebną siłę roboczą i uniknięto
operacji strzępienia lub paczkowania złomu,
⎯ zapewniono wysoki poziom bezpieczeństwa.
Instalacja do przetapiania złomu firmy Hertwich Engineer-
ing obejmuje:
⎯ połączone w pełni zautomatyzowane urządzenie zała-
dunkowe do pieca i do zgarniania żużla. Zanieczysz-
czony złom może stanowić jedną trzecią wsadu, przy
czym zawartość substancji organicznych osiąga poziom
2÷4 % mas. wsadu;
⎯ trójkomorowy piec do topienia i odlewania;
⎯ odgazowanie;
⎯ odlewanie ciągłe poziome z prędkością do 3 t/h. Wy-
twarzane wlewki mają średnicę 178 mm lub 152 mm.
Zintegrowana piła latająca tnie je na długość 7 m;
⎯ ciągłe ujednorodnianie w piecu, gdzie wlewki podda-
wane są nagrzewaniu i wygrzewaniu przy bardzo wą-
skich tolerancjach temperatury i czasu;
⎯ stanowisko chłodzenia;
⎯ stanowisko końcowe, gdzie wlewki są ważone i wiązane
w wiązki oraz piłowanie.
Jedyne operacje prowadzone ręcznie to przewiązywanie ta-
śmą i usuwanie końcowych wiązek po załadowaniu pełnych
skrzyń.
Instalacja została zaprojektowana w taki sposób, aby za-
pewnić ciągłą produkcję, nawet podczas krótkich przerw
w dopływie energii elektrycznej. Zabezpieczono kontrolę
i wizualizację procesu.
Podano wybrane parametry instalacji:
⎯ wydajność produkcji: 500÷1500 t/miesiąc;
⎯ zużycie energii w piecu do topienia: < 600 kWh/t,
w piecu do homogenizacji: < 240 kWH/t;
⎯ odzysk metalu w piecu do topienia określono na pod-
stawie testów, które wykazały, że przy wsadowaniu
czystego złomu, ilość zgarów usuwanych z pieca sta-
nowi ok. 0,8 % całości wsadu. Ten rodzaj zgarów za-
wiera od 40 do 60 % odzyskiwalnego aluminium;
⎯ całą instalację do przetapiania obsługuje w ciągu zmia-
ny jeden pracownik. Drugi pracownik zatrudniony jest
przy transporcie złomu oraz otrzymanych wiązek.
Nowa instalacja do topienia spełnia wysokie wymagania
w zakresie osiągów i sprawności. Innowacyjna koncepcja
instalacji stanowi kamień milowy w nowoczesnym recy-
klingu złomu aluminiowego z uwagi na uniwersalność
wsadowanego złomu, maksymalną wydajność, udoskona-
lone warunki BHP oraz parametry ekonomiczne.
ROZWÓJ NOWYCH STOPÓW ALUMINIUM O WY-
SOKICH OSIĄGACH
DEVELOPMENT OF NOVEL HIGH PERFORMANCE ALUMIN-
IUM ALLOYS. ALUMINIUM 2007, t. 83, nr 4, s. 76, AG
Firma Innoval Technology Ltd. (W. Brytania) wraz z in-
nymi firmami realizuje projekt o wartości 2 mln funtów do-
tyczący produkcji nowych stopów aluminium o wysokich
osiągach z wykorzystaniem nowoczesnego procesu odle-
wania nazwanego Direct Chill RheoCasting (DCRC).
Firma Innoval specjalizuje się w aluminium i innych meta-
lach lekkich i w związku z tym w ramach prowadzonych
prac dostarczy ekspertyzy techniczne z zakresu rozwoju
stopów, ich charakterystyk i ekonomiki procesu. Jej partne-
rami są m.in. Brunal Centre for Advanced Solidication
Technology na Uniwersytecie w Brunal oraz firmy Novelis
i Alcan.
Proces DCRC umożliwia ekonomiczne odlewanie stopów
o poszerzonym zakresie składów i uzyskanie wyjątkowych
własności wymaganych dla szeregu zastosowań. W projek-
cie skupiono się na rozszerzeniu skali i optymalizacji pro-
cesu DCRC, którego główną innowacyjnością jest ciągła
dostawa kondycjonowanej kąpieli.
Zastosowane do kondycjonowania urządzenie pozwala na
uzyskanie ciekłego metalu o ujednoliconej temperaturze,
jednorodnym składzie chemicznym i rozproszonych w całej
objętości czynnikach zarodkujących.
Technologia DCRC zabezpiecza stopniowe zmiany w tech-
nologii produkcji wlewków lub płyt. Umożliwia otrzymanie
odlanej płyty lub wlewka o doskonale rozdrobnionej i ujed-
noliconej mikrostrukturze i nie wymaga skomplikowanej
obróbki po odlewaniu.
NOWE MATERIAŁY NA BAZIE ALUMINIUM,
OTRZYMANE Z SUROWCÓW WTÓRNYCH
ZOLOTOREVSKIJV. S., BELOV N. A., AKSENOV A. A.: NOVYE
MATERIALY NA OSNOVE ALJUMINIJA IZ VTORICNOGO
SYRJA. CVETNYE METALLY 2007, nr 4, s. 18÷22, AG
Wsad do produkcji odlewniczych stopów aluminium
składa się nawet w 100 % ze złomu i odpadów. Własności
stopów wtórnych i pierwotnych nie powinny się różnić, je-
żeli ich skład chemiczny jest jednakowy. Jeżeli jednak
wtórne stopy aluminium mają własności gorsze niż stopy
pierwotne, jest to przede wszystkim spowodowane złym
sortowaniem surowców wtórnych, niską jakością rafinacji
materiału stopionego itd.
577
Stopy wtórne mają obniżone własności, ponieważ zawierają
dużą ilość domieszek metalicznych (Fe, Pb, Sn i innych)
oraz niemetalicznych (wodór, tlenki). Znaczną część sto-
pów aluminiowych, wytwarzanych z surowców wtórnych,
stanowią stopy do odlewania kształtowego. Około 90 %
stanowią siluminy — stopy zawierające powyżej 5 % Si
oraz dodatkowo Mg, Cu, Mn i inne domieszki. Ich własno-
ści mechaniczne i korozyjne, określające charakterystyki
eksploatacyjne wyrobów, są znacznie niższe niż stopów
aluminium z innych układów (Al-Cu, Al-Mg, Al-Cu-Mg,
Al-Zn-Mg-Cu). Jednak wszystkie te stopy, ze względu na
szeroki przedział krystalizacji mają niskie własności od-
lewnicze. W związku z powyższym ważnym zadaniem jest
poszukiwanie odpowiedniej alternatywy dla siluminów —
opracowanie nowych stopów, które będą łączyć własności
technologiczne siluminów z wysokimi charakterystykami
eksploatacyjnymi stopów z innych układów.
W Moskiewskim Instytucie Stali i Stopów wykonano sze-
reg prac, opartych na jednej ogólnej idei, zakładającej opra-
cowanie nowych stopów o wymaganej kombinacji własno-
ści, osiąganej poprzez stopowanie aluminium pierwiastka-
mi dwóch grup:
⎯ tworzącymi z aluminium eutektyki, krystalizujące w sta-
łej temperaturze, lub w wąskim przedziale temperatur;
⎯ tworzącymi roztwory stałe na osnowie aluminium, które
można umacniać w wyniku ich rozpadu po hartowaniu,
lub od razu po krystalizacji w wyniku utwardzania dys-
persyjnego.
Pierwiastki pierwszej grupy powinny zapewnić wysokie
własności odlewnicze, a pierwiastki grupy drugiej — wy-
sokie charakterystyki eksploatacyjne.
Nowe siluminy pochodziły z układu Al-Si-Fe-Cu-Mg, ze
zmiennymi zawartościami Si i Fe oraz zawartością Cu i Mg
od 0 do 2 %. Fazy pochodzenia eutektycznego to: F —
FeAl3, alfa — Fe2SiAl8, beta — FeSiAl5 i Si. Fazy F i beta
nie zmieniają się podczas obróbki cieplnej i posiadają obni-
żoną plastyczność i wytrzymałość. Fazy alfa i Si po obrób-
ce cieplnej przechodzą w fazę zwartą i zapewniają dosta-
teczny stopień plastyczności. Niepożądane fazy F i beta są
nieobecne tylko w wąskim zakresie stężeń (Si + alfa). Sto-
py z tego obszaru powinny mieć dostatecznie wysoką pla-
styczność.
Opracowano serie stopów na bazie Al-(2÷3)%Si-(2÷3)%Fe
o plastyczności wyższej niż w znanych wtórnych silumi-
nach o zawartości 1 % Fe. Badania przeprowadzo również
dla siluminów z układu Al-Si-Cu-Mg-Zn oraz Al-Si-Cu-
+Mg-Zn-Fe.
Opierając się na modelach matematycznych zależności granicy
wytrzymałości stopów przy rozciąganiu od ich składu w stanie
po obróbce cieplnej, opracowano i wdrożono nowe wtórne
stopy aluminiowe o podwyższonej zawartości Fe, Mg i Zn.
Na bazie układu Al-Zn-Mg-Cu opracowano stopy o ultra-
wysokiej wytrzymałości. Badano rolę i zachowanie dodat-
ków stopowych, w szczególności niklu, a także żelaza.
Z wykorzystaniem wykresów fazowych i modeli skład-
-własność opracowano stop AC6N4 z rekordowo wysokimi,
wśród stopów odlewniczych, charakterystykami wytrzyma-
łościowymi, przy zadowalającym poziomie technologicz-
ności.
Perspektywiczną grupą materiałów na osnowie aluminium
są kompozyty umocnione dyspersyjnie, otrzymywane w pro-
cesie stopowania mechanicznego, posiadające strukturę
amorficzną lub nanokrystaliczną. Charakteryzują się one
578
wysoką wytrzymałością, żarowytrzymałością i szeregiem
innych, wyjątkowych właściwości.
W pracach Moskiewskiego Instytutu Stali i Stopów poka-
zano możliwość wykorzystania drobnych frakcji (do 1 cm)
złomu i odpadów w miejsce wcześniej przygotowanych
proszków jako surowca wyjściowego do produkcji mecha-
nicznie stopowanych kompozytów z możliwością wykorzy-
stania silnie utlenionych surowców wtórnych.
Z surowców wtórnych, metodą stopowania mechanicznego,
można też otrzymywać półwyroby do późniejszego spie-
niania i produkcji aluminium piankowego. Wykorzystanie
surowców wtórnych, zamiast specjalnie przygotowanych
proszków, istotnie obniża koszty własne wyrobów z kom-
pozytów żarowytrzymałych i piankowego aluminium, wy-
twarzanych z zastosowaniem technologii stopowania me-
chanicznego.
NOWE PODSTAWY ADSORPCJI JONÓW ZANIE-
CZYSZCZAJĄCYCH ŚRODOWISKO NA ZMODY-
FIKOWANYCH ZEOLITACH
OLIVEIRA C.R., RUBIO J.: NEW BASIS FOR ADSORPTION OF
IONIC POLLUTANTS ONTO MODIFIED ZEOLITES. MINERALS
ENGINEERING 2007, t. 20, nr 6, s. 552÷558, AG
W wodach naturalnych obecne są jony siarczanowe
w związku z roztwarzaniem formacji skalnych i gleby, za-
wierającej minerały siarczkowe. Jony siarczanowe pocho-
dzą również z procesu utleniania siarczków metali i asocja-
tów pirytu z węglem, które generują tak zwane kwaśne wo-
dy kopalniane, a także — z odpadów przemysłowych.
Wysokie stężenie jonów siarczanowych sprzyja zniszcze-
niom, takim jak korozja rur czy też zasolenie gleby i wody.
Istnieje potrzeba rozwoju nowych technik i technologii
usuwania jonów. Procesy adsorpcji w zwałach oraz wysoko
wydajne i selektywnie absorbujące materiały są wspaniałą
alternatywą szczególnie wtedy, gdy usuwany adsorbent
może być poddany recyklingowi lub powtórnie użyty.
Zmodyfikowane zeolity były już wykorzystywane do ad-
sorpcji różnych jonów, ale tylko o nielicznych informowa-
no jako o adsorbentach jonów siarczanowych.
Celem opisanych eksperymentów było badanie procesu
usuwania jonów baru i jonów siarczanowych z roztworów
wodnych poprzez adsorpcję na poddanych wstępnej obrób-
ce i zmodyfikowanych naturalnych zeolitach (w postaci
kłaczków i proszków). Oceniano również możliwości ich
powtórnego użycia jako adsorbentów.
Wstępną obróbkę zeolitów wykorzystano do zdefiniowania
stadium aktywacji z NaCl i modyfikacji dla funkcjonalizacji
zeolitów z jonami baru (do adsorpcji jonów siarczanowych).
W doświadczeniu użyto próbkę naturalnego zeolitu o za-
wartości 48 % klinoptylotytu i 30 % mordenitu, syntetycz-
ny roztwór siarczanu sporządzony z Na2SO4 o czystości
analitycznej, chlorku sodu NaCl o czystości analitycznej
i chlorku baru BaCl2 · 2H2O. Kontrolowano pH z zastoso-
waniem roztworów HNO3 i KOH. Stosowano flokulanty
Nalco 8589, Mafloc 2880, Flonex 9045 i Quemifloc 1020.
Stężenie jonów siarczanowych mierzono metodą zmętnie-
nia, opartą na nierozpuszczalnym wydzieleniu siarczanu ba-
ru BaSO4 przy niskim pH. Następnie do roztworów siar-
czanowych dodawano BaCl2 i mierzono absorpcję światła
rozproszonego przez zawiesinę siarczanu baru oraz stężenie
jonów siarczanowych.
Wstępną obróbkę zeolitów prowadzono poprzez kontakt
materiałów proszkowych z chlorkiem sodu. 5 g adsorbentu
poddawano działaniu z 0,05 l roztworu 1 M NaCl przez
24 godz., w temperaturze pokojowej i agitowano zawiesinę
przy mieszaniu z prędkością 50 rpm we wstrząsanej kolbie
szklanej. Następnie, zawiesinę filtrowano, a materiał prze-
mywano 0,3 l wody dejonizowanej. Mokry, wstępnie obro-
biony materiał suszono w temperaturze 100 °C, przez
24 godz. i wykorzystywano w stadium modyfikacji.
Modyfikację poddanych wstępnej obróbce (aktywowanych)
adsorbentów, prowadzono poprzez kontakt aktywowanych
zeolitów z wodnym roztworem chlorku baru. 5 g zeolitu
poddawano działaniu 0,05 l roztworu BaCl2 w temperaturze
pokojowej przez 24 godz. Zawiesinę agitowano w kolbie
szklanej przy prędkości mieszania 50 rpm ze wstrząsaniem.
Następnie filtrowano ją, przemywano osad 0,3 l dejonizo-
wanej wody, suszono w 100 °C przez 24 godz. i badano.
Ustalono, że poddane obróbce wstępnej i modyfikowane
zeolity (w postaci proszków i kłaczków) są doskonałymi,
niekonwencjonalnymi adsorbentami dla jonów siarczano-
wych i barowych z roztworów wodnych.
Sproszkowane zeolity poddawano obróbce wstępnej jonami
Na+ i modyfikowano (za pomocą adsorpcji poprzez wymia-
nę jonową) jonami Ba2+. Adsorpcja jonów siarczanowych
występuje jedynie po procesie funkcjonalizacji i wykazuje
wysoką kinetykę. Średnie pH nie ma wpływu na zdolność
adsorpcyjną, co wskazuje na to, że mechanizmem adsorpcji
jest chemisorpcja pomiędzy jonami baru a jonami siarcza-
nowymi.
Nową podstawą powtórnego użycia zeolitów obciążonych
(nasyconych) siarczanami jest to, że materiał ten może być
również użyty jako adsorbent dla jonów baru, a te zeolity
obciążone jonami baru (flokulowane lub nie) mogą służyć
jako adsorbenty dla siarczanów. Sądzi się, że nowa podsta-
wa adsorpcji i powtórne wykorzystanie jako zeolity podda-
ne wstępnej obróbce i modyfikowane (w postaci proszków
i kłaczków), rozszerza możliwości zastosowania w obsza-
rze adsorpcji zanieczyszczeń na naturalnych adsorbentach
zeolitycznych.
BIOŁUGOWANIE I ŁUGOWANIE CHEMICZNE
JAKO ZINTEGROWANY PROCES W PRZEMYŚLE
CYNKOWYM
WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi światowe i krajowe
związane z metalami nieżelaznymi
w latach 2007÷2008
10÷13 września 2007, Norymbergia, Niemcy
Euromat 2007
European Congress and Exhibition on Advanced
Materials and Process
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 2, s. 45
e-mail: euromat@fems.org
www.euromat2007.fems.org
17÷22 września 2007, Hannover, Niemcy
EMO
The World of Metalworking
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 2, s. 45
de SOUZA A. D., PINA P. S., LEAO V. A.: BIOLEACHING AND
CHEMICAL LEACHING AS AN INTEGRATED PROCESS IN
THE ZINC INDUSTRY. MINERALS ENGINEERING 2007, t. 20,
nr 6, s. 591÷599, AG
Podjęto próby zintegrowania procesów bioługowania
i ługowania chemicznego jako efektywnego pod względem
kosztów procesu obróbki siarczków cynku. Stosowano bak-
terie aerobowe kwasochłonne, które utleniały żelazo żelaza-
we, redukowały produkcję siarki elementarnej. Jon siarcz-
kowy był utleniany bezpośrednio do siarczanu.
Pierwszy etap obejmował bioługowanie koncentratu, po
czym pozostałość z bioługowania poddawano ługowaniu
chemicznemu. Eksperymenty ciągłego bioługowania pro-
wadzono w trzech reaktorach (R2 — o pojemności 20 l, R3
— 12 l i R4 —12 l). System zasilano pulpą utworzoną
z koncentratu o zawartości 51,4 % Zn, 1,9 % Pb, 31,8 % S
i 9,0 % Fe i kwasu siarkowego oraz biologicznie produko-
wanym roztworem żelaza Fe(II), zawierającym bakterie
mezofilowe kwasochłonne w następnym reaktorze R1.
Roztwór siarczanu żelazawego 20 g/l pompowano do reaktora
R1 i utworzony roztwór żelaza żelazowego podawano do
reaktora R2 grawitacyjnie, gdzie łączono go ze szlamem siarcz-
ku cynku, pompowanym z prędkością 8,6 ±0,3 ml/min.
Próby prowadzono w temperaturze 34C. Podczas prób, po-
dawano pulpę o zawartości 10% części stałych do reaktora
R2. Pulpę napowietrzano. Pozostałość z bioługowania za-
wierającą 47÷51 % Zn i 5,0 % Fe formowano w pulpę,
mieszając pozostałość z przelewem z ługowania kwaśnego
żelazianów cynku (ZnO · Fe2O3) i zużytym roztworem
z elektrolizy cynku. Ługowanie chemiczne prowadzono
w temperaturze 95 °C w reaktorze szklanym o pojemności
2 l, w którym zachodziło mechaniczne mieszanie z prędko-
ścią 300 obr/min i barbotaż tlenu z prędkością przepływu
1÷2 l/min. Przy średnim czasie przebywania cząstek
w reaktorze do bioługowania, wynoszącym 70 h, uzyskuje
się 30 % ekstrakcji cynku. Na etapie ługowania chemiczne-
go uzyskuje się wysoki odzysk cynku — 96 % przy wyso-
kiej kwasowości (181 g/l).
Nowo opracowany proces jest przyjazny dla środowiska
i umożliwia wysokie uzyski cynku, podobnie jak w proce-
sie prażenie-ługowanie-elektroliza.
e-mail: emo@vdw.de
www.emo-hannover.de
12÷16 października 2007, Kijów, Ukraina
HighMat Tech2007
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 2, s. 45
tel.: +38(044) 424-20-73
fax: +38(044) 424-21-31
e-mail: chern@joms.kiev.ua
15÷17 października 2007, Tuluza, Francja
EuroPM 2007
European Powder Metallurgy Association
579
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 2, s. 45 22÷26 września 2008, Aachen, Niemcy
tel.: +44 1743248899 ICAA 11
www.epma.com International Conference on Aluminium Alloys
18÷20 października 2007, Kijów, Ukraina Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 2, s. 45
Metall Forum Ukraine tel.: +49 6975306747
Źródło: Erzmetall, 2007, t. 60, nr 3, s. 177 fax: +49 69 75306 733
www.metall-forum.org e-mail: icaa11@dgm.de
www.dgm.de/icaa11May8÷9 2007
7÷9 listopada 2007, Shanghaj, Chiny
22÷24 września 2008, Pekin, Chiny
4 th Chinese Copper Conference
XXIV International Mineral Processing Congress, 2008
Źródło: Metal Bulletin, 2007, nr 8992, s. 22
Źródło: E&MJ, 2007, t. 208, nr 5
24÷28 lutego 2008, Cape Town, RPA tel. 86-10-68310569
Lead and Zinc 2020 fax 86-10-68317050
Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177 www.impc.2008.org
www.saimm.co.za 23÷25 września 2008, Essen, RFN
24÷27 sierpnia 2008, Winnipeg, Kanada ALUMINIUM 2008
COM 2008, Zinc and Lead Metallurgy 7. Weltmesse& Kongress
Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177 Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177
www.metsoc.org/com2008 www.aluminium-messe.com

Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych
w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW

ZAPRASZAMY
DO REKLAMOWANIA SWOICH WYROBÓW
NA NASZYCH ŁAMACH

Redakcja RUDY I METALE NIEŻELAZNE przyjmuje odpłatnie wszelkie ogłoszenia

i informacje na temat górniczo-hutniczego przemysłu metali nieżelaznych oraz innych
podmiotów gospodarki zainteresowanych produkcją i handlem wyrobami z metali nieże-
laznych, a także o organizowaniu narad, sympozjów i zjazdów.

Podajemy nasz adres:

Redakcja czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne, 40-019 Katowice
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel./fax 032 / 256-17-77

580
 Światowy rynek metali
nieżelaznych
GLOBAL NON-FERROUS METALS MARKET
Redaktor odpowiedzialny: dr hab. inż. JAN BUTRA
WYDARZENIA GOSPODARCZE
NOWY GÓRNICZY PODATEK W BOLIWII
Bolivian tax confusion, Mining Journal, 1 June 2007, p. 3
Zapowiedź wprowadzenia przez rząd Boliwii nowego
podatku od zysku spółek górniczych wprowadziła zamie-
szanie wśród inwestorów krajowego przemysłu wydo-
bywczego. Pogłoski o 50 % podatku dla firm działających
w tym sektorze spowodowały weryfikację planów inwesty-
cyjnych m.in. Apex Silver Mines Ltd, operatora kopalni
San Cristobal. W 2006 r. władze Boliwii uzyskały z podat-
ków sektora górniczego dochód w kwocie 45,5 mln $.
ROZBUDOWA KOPALNI LOS PELAMBRES
Ruling may hit expansion plans at Los Pelambres, Mining Journal,
1 June 2007, p. 7
Planowana rozbudowa kopalni miedzi Los Pelambres
w Chile, należącej do Antofagasta plc, stoi pod znakiem
zapytania ze względu na toczącą się sprawę sądową doty-
czącą praw własności gruntu, na którym znajduje się staw
osadowy projektu El Mauro. Składowisko to jest kluczo-
wym elementem realizacji planów spółki dotyczących roz-
budowy kopalni, w której ma 60 % udziałów, i wydłużenia
okresu jej funkcjonowania do 2047 r. Antofagasta wypro-
dukowała w I kwartale 2007 r. 105 900 Mg miedzi, z czego
70 700 Mg pochodziło z Los Pelambres.
WYNIKI ZE ZŁOŻA NEWTONGMEN
Newtongmen confirmed, Mining Journal, 1 June 2007, p. 10
Continental Minerals Corp. podczas kontynuacji pro-
gramu wierceń na porfirowym złożu Newtongmen w obrę-
bie projektu Xietongmen w Tybecie natrafiło na kolejną
strefę mineralizacji miedzi i złota. Zawartość metali waha
się od 0,54 do 0,64 % Cu i od 0,43 do 0,71 g/Mg Au. Part-
nerem spółki w realizacji projektu Xietongmen jest Jin-
chuan Group.
INWESTYCJE GRUPO MEXICO
Grupo Mexico $4bn copper spend, Mining Journal, 8 June 2006, p. 1;
Metal Bulletin, 11 June 2007, p. 8
Grupo Mexico planuje do 2013 r. zainwestować 4 mld $
w rozwój projektów górniczych w Meksyku i podwojenie
Rudy Metale R52, 2007, nr 9
UKD 669.3:661.6(051)(438)
produkcji miedzi do ok. 1,3 mln Mg/r. Projekt zwiększenia
produkcji obejmuje rozbudowę kopalni miedzi Cananea
w Sonora State, rozwój projektu El Arco w Baja California,
budowę kopalni cynku, miedzi i srebra Buenavista (w rejo-
nie Cananea) oraz budowę rafinerii miedzi Guaymas. Pro-
dukcja Cananea ma wzrosnąć z obecnych 223 680 Mg do
438 tys. Mg miedzi/r., dzięki czemu zakład stanie się
czwartym co do wielkości producentem tego metalu na
świecie (po chilijskich kopalniach Escondida, Chiquicama-
ta i Teniente). Z kolei produkcja El Arco ma wzrosnąć do
poziomu 190 tys. Mg Cu/r. (140 tys. Mg miedzi w koncen-
tracie i 50 tys. Mg miedzi katodowej/r.).
NOWE PRAWO GÓRNICZE W ZIMBABWE
New Zimbabwe law to hit foreign miners, Mining Journal, 8 June
2006, p. 3
Rząd Zimbabwe planuje wprowadzić w sierpniu lub we
wrześniu nową ustawę prawo górnicze, nakładającą na za-
graniczne spółki inwestycyjne obowiązek przekazania do
51 % udziałów w projektach krajowym podmiotom/oby-
watelom Zimbabwe. Nowe przepisy mają obowiązywać od
początku 2008 r. Górnictwo stanowi 40 % zagranicznych
dochodów tego kraju.
ZMIANA PRAWA GÓRNICZEGO DRC
DRC tells miners to add value, Mining Journal, 8 June 2006, p. 4
Rząd Demokratycznej Republiki Kongo (DRC) planuje
ustanowić nowe prawo górnicze, według którego spółki
górnicze będą zobligowane do budowy zakładów przerób-
czych lub płatności za przeróbkę rudy wydobywanej na te-
renie kraju. Nowe przepisy mają wejść w życie począwszy
od 2008 r. DRC posiada przemysłowe zasoby miedzi
o wielkości 75 mln Mg, a dochód z przemysłu górniczego
(inwestycje zagraniczne) z czterech największych projek-
tów miedzi i kobaltu wyniósł do tej pory 2,7 mld dol.
URUCHOMIENIE ZAKŁADU PRZERÓBCZEGO
LUITA
Camec adds capacity, Mining Journal, 8 June 2007, p. 5; Metal Bulle-
tin, 11 June 2007, p. 10
Central African Mining & Exploration Co. plc (Camec)
581
oddało do eksploatacji drugi moduł zakładu przeróbczego
stosującego technologię SX-EW na projekcie miedzi i ko-
baltu Luita w prowincji Katanga w Demokratycznej Repu-
blice Kongo. Wydajność uruchomionego modułu wynosi
10 tys. Mg Cu/r. Trzeci moduł zakładu ma zostać oddany
do eksploatacji w lipcu 2007 r. W okresie kwiecień
2007÷marzec 2008 Luita ma wytworzyć 40 tys. Mg miedzi
katodowej i 8 tys. Mg kobaltu.
WZROST WYDAJNOŚCI HUTY TSUMED
Weatherly smelter deal, Mining Journal, 8 June 2007, p. 7
Weatherly International plc planuje podwoić wydajność
huty Tsumed w Namibii do poziomu 50 tys. Mg miedzi/r.
Wzrost produkcji zakładu będzie możliwy dzięki zawarciu
z Dundee Precious Metals Inc. długoterminowej umowy na
przeróbkę koncentratu z kopalni Chelopech w Bułgarii.
Środki na finansowanie projektu rozbudowy huty w kwocie
8 mln $ mają pochodzić z emisji akcji spółki dla Dundee
(4,7 % udziałów Weatherly).
UPUBLICZNIENIE KONTRAKTÓW DRC
Call to publish DRC contracts, Mining Journal, 15 June 2007, p. 1, 29
June 2007, p. 3; Metal Bulletin, 11 June 2007, p. 14
Według Carter Center informacje o wszystkich kontrak-
tach/umowach dotyczące górniczych i eksploracyjnych ini-
cjatyw (projektów) realizowanych na terenie Demokratycznej
Republiki Kongo (DRC) powinny zostać podane do pu-
blicznej wiadomości. Organizacja pomaga władzom rządo-
wym w dokonaniu weryfikacji 60 takich kontraktów.
Umowy te zostały zawarte z różnymi przedsiębiorstwami
(w tym KGHM Polska Miedź S.A.) poprzez kontrolowane
przez DRC firmy: Gécamines, Enterprise Miniére de Ki-
senge Manganese, Miba, Okimo, Sakima oraz Sodimico.
Dotyczą one m.in. projektów Moto, Kamoto, KOV i Mu-
toshi Tailings. W związku z zaistniałą sytuacją Moto Gold-
mines Ltd rozważa przerwanie realizacji projektu Moto,
w którym posiada 70 % udziałów.
POROZUMIENIE JAPOŃSKICH HUTNICZYCH
SPÓŁEK MIEDZI
Japanese copper firms reach processing deal, Mining Journal, 15 June
2007, p. 5
Dwie z największych hutniczych spółek miedzi, Sumi-
tomo Metal Mining Co. i Teck Cominco Ltd, zawarły poro-
zumienie dotyczące przeróbki koncentratu miedzi w okresie
12 miesięcy do czerwca 2008 r. Tymczasem BHP Billiton
Ltd (BHPB), Teck Cominco Ltd oraz Pan Pacific Copper
Co. negocjują wielkość półrocznych (lipiec÷grudzień 2007 r.)
opłat za przeróbkę i rafinację miedzi (TC/RC) dla azjatyc-
kich hut. Celem BHPB jest zmniejszenie tych opłat do od-
powiednio 40 $/Mg i 4 c$/lb Cu. Według analityków defi-
cyt koncentratu miedzi w 2007 r. wyniesie 500 tys. Mg
w porównaniu z 350 tys. Mg w 2006 r.
GRUPO MÉXICO INWESTUJE W PERU
Grupo invests in Peru, Mining Journal, 15 June 2007, p. 8
Grupo México SA de CV poprzez swoją spółkę zależną,
Southern Copper Corp. (75,1 % udziałów), podjęło decyzję
o zainwestowaniu 1,45 mld $ w rozwój projektów w Peru.
Około 450 mln $ ma zostać przeznaczone na sfinansowanie
rozbudowy odkrywkowej kopalni miedzi Toquepala. Dzięki
582
eksploatacji 10 mln Mg zasobów przemysłowych okres
funkcjonowania zakładu ma zostać przedłużony o 23 lata.
Pozostałe środki mają być wykorzystane na zagospodaro-
wanie tlenkowego złoża rud miedzi Aunt Maria w Arequipa
oraz rozwój projektu miedzi i molibdenu Chancas.
ROZPOCZĘCIE PRODUKCJI KOPALNI KINSEVERE
Plant kick-starts Kinsevere output, Mining Journal, 15 June 2007, p. 8
Anvil Mining Ltd planuje wyprodukować do grudnia
2007 r. 11 816 Mg sztabek „czarnej miedzi” w nowo uru-
chomionej kopalni Kinsevere w Demokratycznej Republice
Kongo (etap pierwszy rozbudowy zakładu). Kinsevere eks-
ploatuje od stycznia 2007 r. rudę z odkrywkowych złóż
Tshifufia i Tshifufiamashi. Do połowy 2009 r. spółka planu-
je uruchomić zakład przeróbczy SX-EW dla projektu.
ZARZĄDZANIE KONCESJAMI W ZAMBII
Zambia revamps licencing, Mining Journal, 15 June 2007, p. 10
Zambijskie Ministerstwo Górnictwa podjęło decyzję
o wstrzymaniu na sześć miesięcy (od dnia 1 lipca 2007 r.)
przyjmowania nowych wniosków koncesyjnych z powodu
realizacji projektu komputeryzacji systemu zarządzania
koncesjami. Nakłady inwestycyjne na wdrożenie systemu
nie zostały jeszcze oszacowane, ale mają pochodzić ze
środków ministerialnych, Banku Światowego oraz Unii Eu-
ropejskiej.
WZROST NAKŁADÓW NA REALIZACJĘ PROJEK-
TU OYU TOLGOI
Costs mounting on Mongolia project, Mining Journal, 22 June 2007,
p. 1, 29 June 2007, p. 9
Rio Tinto, Ivanhoe Mines Ltd oraz rząd Mongolii poin-
formowały, że nakłady na realizację porfirowego projektu
Oyu Tolgoi mogą przekroczyć 2,8 mld $. Zasoby zmierzone
i wskazane tego największego nieeksploatowanego dotąd
złoża rud miedzi i złota na świecie szacowane są na 16,5
mln Mg miedzi i 20,2 mln oz złota, a wnioskowane na do-
datkowe 16,5 mln Mg Cu i 13,9 mln oz Au. Po czterech la-
tach negocjacji Rio Tinto i Ivanhoe podpisały z krajowymi
władzami w kwietniu 2007 r. porozumienie dotyczące
realizacji przedsięwzięcia. Obecnie opracowywane jest
wstępne studium wykonalności dla zagospodarowania zło-
ża. Komercyjna produkcja Oyu Tolgoi ma wynieść 400 tys.
Mg miedzi w koncentracie i 257 tys. oz złota/r., począwszy
od 2010 r.
WZROST EKSPORTU MIEDZI PRZEZ CHILE
Chile copper exports, Mining Journal, 22 June 2007, p. 5
Według Banku Centralnego wartość chilijskiego ekspor-
tu miedzi wyniosła w maju 2007 r. 4,28 mld $, czyli wzro-
sła o 26 % w porównaniu z majem 2006 r. Wzrost ten był
możliwy dzięki uruchomieniu przez BHP Billiton w grud-
niu 2006 r. kopalni miedzi Spence.
AFRYKAŃSKA PRODUKCJA MIEDZI
Rapid Africa copper output, Mining Journal, 29 June 2007, p. 5
Według Bloomsbury Mineral Economics afrykańska
produkcja miedzi przewyższy w latach przyszłych produkcję
w innych regionach świata, w tym Ameryce Północnej i Po-
łudniowej. Górnicza produkcja miedzi w Demokratycznej
Republice Kongo ma wzrosnąć do 2012 r. o 900 tys. Mg/r.
STRAJK PRACOWNIKÓW CODELCO
Strikes hit Chile copper, Mining Journal, 29 June 2007, p. 7; Metal
Bulletin, 11 June 2007, p. 10
Strajkujący kontraktowi pracownicy Codelco spowo-
dowali szkody na terenie huty miedzi przy kopalni Radomi-
ro Tomic w północnym Chile, które wyceniono na kwotę
20 mln $. Dnia 25 czerwca 2007 r. ok. 100 pracowników
wtargnęło na teren zakładu, domagając się podwyżek płac.
Akcja protestacyjna zaburzyła również na kilka dni pracę
kopalni El Teniente.
AKTUALNOŚCI Z RYNKU MIEDZI
Aktuelles vom KupfermarktErzmetall, May/June 3/2007, p. 166
Według analityków zdolności produkcyjne hut miedzi
są znacznie wyższe niż osiągane obecnie wyniki, np. w kom-
binacie Birla w Indiach w trzech zakładach o łącznej zdol-
ności 500 tys. Mg Cu wytwarza się jedynie 380 tys. Mg Cu.
Jedyny tajlandzki producent miedzi, Thai Copper, który po-
siada zdolności przerobowe 165 tys. Mg miedzi musiał
ograniczyć produkcję ze względu na trudności techniczne.
Przemysł miedzi w Zambii zmniejszył produkcję o ok. 11
tys. Mg w I kwartale 2007 r. Jedynie Chiny utrzymują wy-
soki popyt na miedź rafinowaną, który wyniósł w tym okre-
sie 480 tys. Mg.
ROZPUSZCZALNOŚĆ TLENU W KAMIENIU MIE-
DZIOWO-OŁOWIOWYM
Oxygen solubility in copper-lead mattes, Cwietnyje Metałły, 5, 2007,
p. 31÷35
Przedstawiono wyniki badań prowadzonych nad tlenem
zawartym w kamieniu miedziowo-ołowiowym, który ma
decydujący wpływ na jego parametry fizyko-chemiczne.
Określono zależności pomiędzy kamieniem syntetycznym
i naturalnym. Bazując na obliczeniach termodynamicznych
ustalono rozpuszczalność tlenu w kamieniu miedziowo-
-ołowiowym. Równania wielokrotnej korelacji pozwoliły
na przewidywanie zawartości tlenu w kamieniu i określenie
ilościowych zależności pomiędzy wustytem i magnetytem.
ROSZCZENIA PŁACOWE PRACOWNIKÓW SEK-
TORA GÓRNICZEGO W POŁUDNIOWEJ AFRYCE
SA miners’ pay talks continue, Mining Journal, 1 June 2007, p. 3;
Metal Bulletin, 11 June 2007, p. 12, 25 June 2007, p. 11
Związek zawodowy pracowników sektora górniczego
w Afryce Południowej (NUM) chce uzyskać ok. 15 %
wzrost zarobków zagwarantowany w nowych umowach
pracowniczych. Obecne kontrakty wygasają w lipcu 2007 r.
Związek, reprezentujący 200 tys. pracowników, rozpoczął
negocjacje płacowe z producentami platyny i złota w tym
kraju, w tym Anglo Platinum Ltd, Impala Platinum Hol-
dings Ltd, AngloGold Ashanti Ltd, Gold Fields Ltd i Har-
mony Gold Mining Company Ltd.
WSTRZYMANIE PRACY ZAKŁADU TABAKOTO
Tabakoto suspension, Mining Journal, 1 June 2007, p. 5
Nevsun Resources Ltd podjęło decyzję o wstrzymaniu
pracy zakładu przeróbczego przy kopalni złota Tabakoto
w Mali. Zamknięcie zakładu ma nastąpić z powodu przerw
w dostawach wody. Tabakoto wyprodukowało w styczniu
i lutym 2007 r. 12 169 oz złota. Awarie wodociągowe nie
wpłynęły na pracę pobliskiej kopalni złota Loulo, należącej
do Randgold Resources Ltd.
ZASOBY PROJEKTU ROVINA
Double porphyry for Carpathian in Rovina resource, Mining Journal,
1 June 2007, p. 14
Carpathian Gold Inc. otrzymało oszacowanie zasobów
dwóch porfirowych złóż rud złota i miedzi, Rovina i Colnic,
w obrębie projektu Rovina w środkowej Rumunii. Zasoby
wskazane zloża Colnic wynoszą 68 mln Mg rudy o średniej
zawartości 0,64 g/Mg Au i 0,12% Cu, wnioskowane złota
i miedzi 9,4 mln Mg rudy o średniej zawartości 0,47 g/Mg
Au i 0,10 % Cu, a wnioskowane złota 6,8 mln Mg rudy
o średniej zawartości 0,82 g/Mg Au i 0,03 % Cu. Z kolei
zasoby wnioskowane (złota i miedzi) złoża Rovina oszaco-
wano na 144,1 mln Mg rudy o średniej zawartości 0,30
g/Mg Au i 0,26% Cu.
REALIZACJA PROJEKTU BEREZITOVY
High River’s base-metals option for Berezitovy, Mining Journal,
1 June 2007, p. 14
High River Gold Mines Ltd otrzymało studium wyko-
nalności dla projektu zagospodarowania odpadów (w tym
odzysku cynku oraz ołowiu) z polimetalicznego projektu
Berezitovy w regionie Amur na Dalekim Wschodzie Rosji.
Wydajność budowanego zakładu przeróbczego ma wynieść
1,5 mln Mg rudy/r., a odzysk metali z wydobywanej rudy
oszacowano na 90 % dla złota i 34 % dla srebra. Nakłady
inwestycyjne mają wynieść 76 mln $, a produkcja złota
z projektu ma przekroczyć 100 tys. oz/r. Pierwsza partia
kruszcu zostanie wytworzona w sierpniu 2007 r.
NOWE KONTRAKTY PRACOWNIKÓW YANACO-
CHA
Yanacocha wage deal, Mining Journal, 8 June 2007, p. 5, 15 June
2007, p. 5
Zapowiadany przez związki zawodowe strajk pracow-
ników kopalni złota Yanacocha w Peru został odwołany
dzięki zawarciu nowych umów pracowniczych z zarządem
Newmont Mining Corp., operatorem zakładu i posiadaczem
51,3 % jego udziałów. Załoga kopalni otrzymała obietnicę
podwyżek w wysokości 27,1÷43,3 % oraz premię w kwocie
4100 $ płatną w trzech ratach do końca 2009 r. Dnia 12
czerwca 2007 r. kontraktowi pracownicy sektora górnicze-
go w Peru dokonali porwania 18 etatowych pracowników
zakładu i zajęli jego 10 ciężarówek, domagając się zwięk-
szenia ilości etatów. Jednak wkrótce policja odbiła zakład-
ników i odzyskała mienie spółki. Yanacocha ma wytworzyć
w 2007 r. 1,6 mln oz złota w porównaniu z 2,6 mln oz Au
w 2006 r.
ROZBUDOWA KOPALNI QUINTANA
Quintana study, Mining Journal, 8 June 2007, p. 10
Cambridge Mineral Resources plc ukończyło prace nad
studium wykonalności dla rozbudowy kopalni złota Quin-
tana w pasie złotonośnym Frontino w Kolumbii. Zasoby
prawdopodobne szacowane są na 9760 Mg rudy o średniej
zawartości 6,96 g/Mg Au i 9,05 g/Mg Ag. Roczna produk-
cja kopalni ma wzrosnąć do poziomu 15 500 oz złota i 6500
oz srebra do 2010 r.
TRANSAKCJA LUNDIN I SILVERSTONE
Lundin banks silver, Mining Journal, 8 June 2007, p. 15; Mining
Magazine, June 2007, p. 10÷12
583
 Lundin Mining Corp. podjęło decyzję o sprzedaży Sil-
verstone Resources Corp. całkowitej produkcji srebra wy-
tworzonego w kopalniach NevesCorvo i Aljustrel w Portu-
galii. Wartość transakcji ma wynieść 42,5 mln $ w gotówce
plus 15,4 mln akcji oraz 4,26 mln gwarancji na zakup do-
datkowych akcji spółki. NevesCorvo wytwarza 0,5 mln oz
srebra (w koncentracie miedzi)/r., a produkcja Aljustrel ma
wynieść docelowo 1,2 mln oz tego kruszcu (w koncentracie
ołowiu)/r.
ROZPOCZĘCIE PROJEKTU LAS CRISTINAS
Crystallex clears Cristinas hurdle, Mining Journal, 15 June 2007, p. 1
Crystallex International Corp. po uzyskaniu pozwoleń
środowiskowych na zagospodarowanie jednego z najwięk-
szych złóż złota w Ameryce Łacińskiej, Las Cristinas
w Wenezueli, podjęło decyzję o rozpoczęciu projektu. Spółka
starała się o uzyskanie tych pozwoleń od kwietnia 2004 r.
Zasoby pewne i prawdopodobne złoża wynoszą 14 mln Mg
rudy, zmierzone i wskazane 17 mln Mg rudy, a wnioskowa-
ne 4,5 mln Mg rudy. Produkcja z projektu ma wynieść
wstępnie 300 tys. oz złota/r., począwszy od 2009 r. Nakłady
inwestycyjne zostały oszacowane na 300 mln $.
EKSPLORACJA PROJEKTU KOKA
Sub-Sahara results, Mining Journal, 15 June 2007, p. 11
Sub-Sahara Resources NL otrzymało wyniki wierceń na
projekcie złota Koka w Erytrei. Zidentyfikowano przedłu-
żenie strefy mineralizacji od 100 m do 600 m, a zawartość
kruszcu w jej interwałach wynosi od 9,63 do 20,58 g/Mg.
WSTRZYMANIE PRAC NA PROJEKTACH EL SAL-
VADOR
Intrepid’s El Salvador twins stall, Mining Journal, 22 June 2007, p. 1
Intrepid Mines Ltd wstrzymało prace na dwóch projek-
tach w El Salvador, San Cristobal i Potonico, jako przyczy-
nę podając protesty lokalnych społeczności oraz wydłuże-
nie okresu oczekiwania na pozwolenia środowiskowe ze
strony władz rządowych. W związku z problemami w po-
zyskaniu koncesji na eksplorację złoża El Dorado w tym
samym regionie, cena akcji Pacific Rim Mining Corp. spa-
dła o prawie 50 % od początku 2007 r.
PRZERWA W REALIZACJI PROJEKTU DON SIXTO
Exeter Resources halts Argentine gold project, Mining Journal, 22
June 2007, p. 3
Exeter Resources Corp. podjęło decyzję o wstrzymaniu
prac na projekcie Don Sixto w Mendoza w Argentynie na
skutek wprowadzenia przez władze lokalne zakazu wyko-
rzystywania cyjanku w górnictwie złota i srebra. Według
Argentine Chamber of Mines (CAEM) przemysł górniczy
w Argentynie generuje 170 tys. miejsc pracy, a wartość in-
westycji branżowych ma wynieść w 2007 r. 2,9 mld $.
STRAJK PRACOWNIKÓW KOPALNI CHOCO 10
Choco 10 hit by wage strike, Mining Journal, 22 June 2007, p. 7;
Metal Bulletin, 25 June 2007, p. 11
Dnia 6 czerwca 2007 r. 77 % pracowników kopalni zło-
ta Choco 10 w Wenezueli, której 95 % udziałów należy do
Gold Fields Ltd, rozpoczęło akcję protestacyjną domagając
się podwyżek płac. Zakład ma wytworzyć w 2007 r. 54 100
oz złota, w 2008 r. 138 tys. oz tego metalu, a w 2009 r. 154
tys. oz Au.
584
APEX NABYWA KOPALNIĘ WILUNA
Apex buys Wiluna from Oxiana, Mining Journal, 22 June 2007, p. 15
Oxiana Resources Ltd podjęło decyzję o sprzedaży
Apex Minerals NL kopalni złota Wiluna w Zachodniej Au-
stralii za kwotę 29,5 mln A$ (25 mln $). Spółka weszła
w posiadanie zakładu poprzez nabycie Agincourt Resources
Ltd w kwietniu 2007 r.
GEOLOGICZNE I GEOFIZYCZNE KRYTERIA MI-
NERALIZACJI ZŁOTA W POLU ZŁOŻOWYM MU-
RUNATU
Geological and geophysical criteria of gold mineralization at Murun-
tau ore field, Gornyj Żurnal, 5.2007, p. 19÷22
Przedstawiono wyniki badań geologicznych i geofi-
zycznych oraz rzeczywistych pomiarów w uzasadnionych
obszarach minimalnych pól grawitacyjnych i magnetycz-
nych w polu złożowym Murunatu w Rosji przyjmując ści-
śle określone kryteria dla poszczególnych pól.
WZROST KONSUMPCJI CYNKU W ROSJI
Russian zinc up, Mining Journal, 1 June 2007, p. 9
Według OAO Chelyabinsk Zinc Plant konsumpcja cyn-
ku w Rosji ma zostać podwojona i do 2012 r. ma wynieść
do 400 tys. Mg/r. W 2006 r. krajowa produkcja tego metalu
wyniosła 174 tys. Mg.
DALSZE OPÓŹNIENIE DOSTAW POPRZEZ PORT
ESPERANCE
Ivernia lead delay, Mining Journal, 1 June 2007, p. 9, 29 June 2007,
p. 5
Ivernia Inc., właściciel kopalni ołowiu Magellan w Za-
chodniej Australii, ogłosił, że dostawa ok. 9 tys. Mg tego
metalu, która utknęła w porcie Esperance, nie będzie mogła
być eksportowana jeszcze przez minimum miesiąc. Dnia
3 kwietnia 2007 r. port został zamknięty przez Departament
Ochrony Środowiska na skutek podejrzenia zatrucia oło-
wiem około 4 tys. ptaków. W ostatnim tygodniu czerwca
spółka poinformowała, że przerwa w dostawach metalu
z zakładu potrwa minimum do końca 2007 r.
WZNOWIENIE PRACY KOPALNI MCARTHUR
RIVER
Xstrata appeal, Mining Journal, 8 June 2007, p. 5
Xstrata plc planuje odwołać się od decyzji sądu Supre-
me Court, nakładającej na spółkę nakaz przerwania prac na
projekcie cynku i ołowiu McArthur River w Australii.
Xstrata rozpoczęła prace nad przekształceniem McArthur
River w kopalnię odkrywkową celem wydłużenia pracy za-
kładu o 21 lat. W 2007 r. zakład ma wytworzyć 155 tys. Mg
cynku w koncentracie.
BUDOWA KOPALNI CYNKU PERKOA
Burkina Faso’s Perkoa zinc mine boxed up, Mining Journal, 22 June
2007, p. 13
AIM Resources Ltd ukończyło pierwszy etap prac bu-
dowlanych w ramach uruchamiania kopalni cynku Perkoa
w Burkina Faso. Zasoby przemysłowe złoża wynoszą 6,3
mln Mg rudy o średniej zawartości 14,5 % Zn. Przy cenie
4 tys. $/Mg Zn, wartość metalu w złożu oszacowano na 3,6
mld $. Produkcja koncentratu cynku ma rozpocząć się
w 2008 r.
WYDŁUŻENIE OKRESU FUNKCJONOWANIA KO-
PALNI EL TOQUI
El Toqui mine life extended after 50 % increase in reserve, Mining
Journal, 29 June 2007, p. 7
Dzięki zwiększeniu zasobów przemysłowych kopalni
cynku, złota i srebra El Toqui w południowym Chile o 50 %,
Breakwater Resources Ltd dokonało wydłużenia okresu
funkcjonowania zakładu z 5,5 do 8,3 lat. Zasoby pewne
i prawdopodobne El Toqui wynoszą obecnie 4,3 mln Mg
rudy o średniej zawartości 7,3 % Zn i 1,1 g/Mg Au. W I kwar-
tale 2007 r. kopalnia wytworzyła 7868 Mg cynku w koncen-
tracie, 13 881 oz złota oraz 22 246 oz srebra.
POROZUMIENIE ZINIFEX I BASS METALS
Zinifex signed for Que River off-take, Mining Journal, 29 June 2007,
p. 8
Bass Metals Ltd podpisało z Zinifex Ltd porozumienie
dotyczące nabycia rudy z projektu metali podstawowych
Que River w Tasmanii. Spółka dokonała również aktualiza-
cji zasobów projektu. Jego zasoby zmierzone wynoszą
obecnie 56 tys. Mg rudy o średniej zawartości 2,1 % Zn,
0,7 % Pb, 1,7 % Cu, 69 g/Mg Ag i 0,3 g/Mg Au, wskazane
486 tys. Mg rudy o średniej zawartości 6,2 % Zn, 3,1 % Pb,
1,1 % Cu, 87 g/Mg Ag i 1,0 g/Mg Au, a wnioskowane 194
tys. Mg rudy o średniej zawartości 5,3 % Zn, 2,9 % Pb,
0,9 % Cu, 79 g/Mg Ag i 0,93 g/Mg Au.
ODROCZENIE LIKWIDACJI ZWROTU NADPŁATY
PODATKU EKSPORTOWEGO W CHINACH
Zinc export rebate cut unlikely this year, Metal Bulletin, 4 June 2007,
p. 10
Według analityków Beijing Antaike Development In-
formation Co., likwidacja zwrotu nadpłaty chińskiego po-
datku eksportowego dla wysokojakościowego cynku nie
nastąpi w 2007 r. Wielkość tego podatku wynosi w Chinach
5 %. Według China Nonferrous Metals Industry Assn’s Lead
& Zinc Branch produkcja cynku w tym kraju ma wzrosnąć
do 2010 r. z obecnych 3,15 mln Mg (w 2006 r.) do 4,9÷5 mln
Mg.
WZNOWIENIE DOSTAW Z NORTHFLEET
Xstrata to resume shipping lead from Northfleet on July 1 after
months of force majeure, Metal Bulletin, 11 June 2007, p. 12
Po ponad pięciu miesiącach trwania force majeure na
dostawy ołowiu z rafinerii w Northfleet, Xstrata plc planuje
wznowić od 1 lipca 2007 r. pracę zakładu. Wydajność
Northfleet wynosi 180 tys. ołowiu/r., a przerwa w działal-
ności rafinerii wpłynie na ok. 25 % zmniejszenie produkcji.
ODMOWA WERYFIKACJI UMOWY GÓRNICZEJ
PRZEZ CVRD
INFORMACJE GIEŁDOWE
PRZESUNIĘCIE TERMINU IPO GV GOLD
GV Gold delays IPO - again, Mining Journal, 1 June 2007, p. 3
Rosyjski producent złota, OJSC GV Gold, po raz drugi
CVRD refuses to renegotiate mining contract with the Indonesian
govt, Mining Journal, 1 June 2007, p. 5
Cia Vale do Rio Doce (CVRD) odmówiło dokonania
weryfikacji umowy górniczej zawartej z rządem Indonezji.
Ze względu na wzrost cen niklu władze tego kraju planują
dokonać korekty umowy zawartej z PT International Nickel
Indonesia (PT Inco), którego 60 % udziałów należy do
CVRD. Umowa będąca przedmiotem sporu została zawarta
w 1995 r. na 30 lat (do 2025 r.) i dotyczyła ceny niklu
w przedziale 7÷10 tys. $/Mg. PT Inco planuje wyproduko-
wać w 2007 r. 74 840 Mg tego metalu.
ZIELONE ŚWIATŁO DLA PROJEKTU NKAMOUNA
Nkamouna compliance, Mining Journal, 8 June 2007, p. 9
Geovic Mining Corp. otrzymało pod rządu Kamerunu
pozwolenia społeczne i środowiskowe na realizację projek-
tu kobaltu i niklu Nkamouna, z którego produkcja ma wy-
nieść 4÷8 tys. Mg Co/r. Spółka planuje uzyskać do końca
2007 r. pozwolenia wodne i dotyczące własności gruntów
w obrębie projektu, niezbędne do rozpoczęcia prac budow-
lanych.
POTENCJAŁ PRZEMYSŁU WYDOBYWCZEGO
NIKLU
Nickel: consolidating interest, Mining Journal, 8 June 2007, p. 18÷22
Światowa górnicza produkcja niklu wyniosła w 2006 r.
1,46 mln Mg (wzrost o 5 % w porównaniu z 2005 r.).
Przedstawiono sytuację na rynku niklu i potencjał tej gałęzi
przemysłu wydobywczego na świecie oraz dokonano prze-
glądu projektów tego metalu.
BELVEDERE ROZPOCZYNA PRODUKCJĘ NIKLU
Belvedere moves up to nickel producer via Hitura acquisition, Mining
Journal, 29 June 2007, p. 4
Belvedere Resources Ltd, dzięki ukończeniu procesu
nabycia kopalni niklu Hitura w Finlandii, przekształciło się
ze spółki eksploracyjnej w producenta tego metalu. Spółka
weszła w posiadanie kopalni w ramach transakcji akcyjnej
z Outokumpu Mining Oy o wartości 5 mln €. Hitura North
produkuje 2200 Mg niklu w koncentracie/r. Aktualne zaso-
by zakładu szacowane są na 919 tys. Mg rudy o średniej
zawartości 0,61 % Ni.
CVRD PLANUJE PODWOIĆ PRODUKCJĘ NIKLU
CVRD to double Ni output to 500,000T, Metal Bulletin, 18 June
2007, p. 16
Cia Vale do Rio Doce (CVRD) planuje podwoić do
2011÷2012 roku produkcję niklu do poziomu 500 tys. Mg/r.
Nakłady na realizację przedsięwzięcia oszacowano na 2 mld
$/r. W 2007 r. spółka ma zamiar przeznaczyć 5,4 mld $ na
rozwój posiadanych projektów i poszukiwanie nowych.
w 2007 r. przesunął termin wstępnej oferty publicznej swo-
ich akcji (IPO) na giełdach w Londynie i Moskwie. Termin
ten był wyznaczony na 28 maja 2007 r., a jako powód jego
odroczenia spółka podaje przedłużające się negocjacje księ-
585
gowo-bankowe. W maju 2007 r. GV Gold dokonało sprzedaży
funduszowi hedgingowemu 10% swoich udziałów za kwotę
40 mln $. Firma planuje wyprodukować w 2007 r. 3,2 Mg
złota i uregulować do listopada swoje długi bankowe.
EURASIA ODRZUCA OFERTĘ KAZAKHMYS
Eurasia Gold rejects offer, Mining Journal, 1 June 2007, p. 3
Zarząd Eurasia Gold Inc. podjął decyzję o odrzuceniu
oferty przejęcia przez Kazakhmys plc, największego produ-
centa miedzi w Kazachstanie. Kwota transakcji miała wy-
nieść 260 mln $. Zasoby złota Eurasia Gold szacowane są
na 1,9 mln oz, a połowa z nich jest zlokalizowana na terenie
Kazachstanu.
TALVIVAARA WCHODZI NA GIEŁDĘ LSE
Talvivaara in London IPO, Mining Journal, 1 June 2007, p. 15;
Mining Magazine, June 2007, p. 30÷31
Talvivaara Mining Co. Ltd planuje zadebiutować na
londyńskiej giełdzie LSE ze wstępną ofertą publiczną 84,3
mln nowych akcji (IPO), reprezentujących 37,8 % kapitału
akcyjnego spółki. W ramach emisji akcji spółka ma zamiar
uzyskać dochód w kwocie 210 mln ₤, który planuje prze-
znaczyć na rozbudowę kopalni Talvivaara i uruchomienie
produkcji niklu na skalę komercyjną przy wykorzystaniu
technologii bioługowania. Zasoby zmierzone i wskazane
niklu w złożu szacowane są na 266 mln Mg rudy.
WZROST CEN AKCJI PERU COPPER
Peru Copper shares hit 11-month peak, Mining Journal, 1 June 2007,
p. 15; Metal Bulletin, 18 June 2007, p. 13
Cena akcji Peru Copper Inc. na giełdzie w Toronto za-
notowała dnia 25 maja 2007 r. wielkość 6,93 C$, nienoto-
waną od 11 miesięcy, po czym 29 maja spadła do poziomu
5,52 C$. Przyczyną spadku ceny akcji spółki było nieko-
rzystne zakończenie rozmów z potencjalnym nabywcą fir-
my, Aluminium Corp. of China (Chinalco). W 2003 r. Peru
Copper nabyło największe złoże rud miedzi i srebra w Peru
— Toromocho.
RYZYKOWNA OFERTA NABYCIA LIONORE
LionOre bid ‘too risky’, Mining Journal, 1 June 2007, p. 17, 8 June
2007, p. 13; Metal Bulletin, 4 June 2007, p. 14, 11 June 2007, p. 15
Zarząd OJSC MMC Norilsk Nickel poinformował, że
z powodu prognozowanego spadku cen niklu rozważa, czy
oferta nabycia LionOre Mining International Ltd za kwotę
6,3 mld $ (27,25 C$/akcję) nie jest zbyt ryzykowna.
W związku z tym Xstrata plc zdecydowała się nie podbijać
swojej konkurencyjnej oferty przejęcia spółki za 5,8 mld $
(25,00 C$/akcję) i zwycięzcą przetargu został Norilsk. Lion-
Ore w 2006 r. wyprodukowało w swoich zakładach Tati
(Botswana), Nkomati (Południowa Afryka), Lake Johnson,
Black Swan i Waterloo (Zachodnia Australia) łącznie 34 094
Mg niklu.
GLENCORE NABYWA NIKANOR
Glencore takes control at Nikanor, Mining Journal, 8 June 2007, p. 1
Glencore International AG realizuje transakcję dotyczą-
cą przejęcia kontroli nad Nikanor plc. W maju 2007 r. ofer-
586
ta nabycia spółki za kwotę 1,67 mld $ została przekształco-
na w prywatną emisję akcji Nikanor, reprezentującą 45 %
kapitału akcyjnego firmy. Spółka dokonała emisji 66,7 mln
nowych akcji o łącznej wartości 400 mln ₤ celem uzyskania
środków na realizację projektu miedzi i kobaltu KOV
w Demokratycznej Republice Kongo. Glencore dokonało
nabycia 50,0 mln akcji Nikanor, a pozostałe udziały spółki
weszły w posiadanie Ruwenzori Ltd, należące do RP Capi-
tal Group.
CVRD NABYWA AKCJE MIRABELA
CVRD support for Mirabela, Mining Journal, 8 June 2007, p. 15
Mirabela Nickel Ltd zakończyło prywatną emisję 3,45
mln akcji po cenie, 5,30 C$/każdą, której adresatem było
CVRD Inco Ltd. Spółka jest na etapie ukończenia banko-
wego studium wykonalności dla zagospodarowania od-
krywkowego złoża Santa Rita w Brazylii. Zasoby geolo-
giczne złoża szacowane są na 70,4 mln Mg rudy o średniej
zawartości 0,61 % Ni.
OFERTA PRZEJĘCIA PERU COPPER PRZEZ
CHALCO
Chalco penetrates Peru, Mining Journal, 15 June 2007, p. 1
Aluminium Corp. of China (Chalco) złożyło Peru
Copper Inc. ofertę przejęcia spółki za kwotę 840 mln C$
(6,60 C$/akcję). Warunkiem akceptacji oferty jest zgoda
66,7 % akcjonariuszy spółki. Po przeprowadzeniu transak-
cji Chalco będzie posiadaczem około 9,9 % udziałów w Pe-
ru Copper.
SHERRITT PRZEJMUJE DYNATEC
Dynatec Sherritt, Mining Journal, 15 June 2007, p. 13
Udziałowcy Dynatec Corp. podjęli decyzję o zaakcep-
towaniu oferty przejęcia firmy przez Sherritt International
Corp. za kwotę 1,6 mld C$. Spółka zaoferowała 0,19 swojej
akcji za każdą akcję Dynatec. Jej akcjonariusze otrzymają
również (za każdą akcję) po 0,0635 akcji FNX Mining Co.,
spółki zależnej Dynatec.
YAMANA WCHODZI NA LSE
Yamana promotion, Mining Journal, 15 June 2007, p. 5
Największa firma górnicza notowana na rynku AIM,
Yamana Gold Inc., weszła dnia 12 czerwca 2007 r. na gieł-
dę London Stock Exchange. Akcje spółki są również przed-
miotem obrotu giełdowego w Toronto i Nowym Jorku.
Yamana, której wartość kapitalizacji rynkowej szacowana
jest na prawie 4 mld $, jest właścicielem sześciu kopalń
w Ameryce Łacińskiej. Roczna produkcja spółki wynosi ok.
450 tys. oz złota i 120 mln lb miedzi. W I kwartale 2007 r.
jej zysk netto zanotował wielkość 27 mln $.
EMISJA AKCJI KANADYJSKICH SPÓŁEK
Canada’s raising, Mining Journal, 22 June 2007, p. 13
European Goldfields Ltd dokonało emisji 27,0 mln jed-
nostek celem uzyskania dochodu brutto w kwocie 135,0
mln C$, który ma zostać przeznaczony na rozwój projektów
w Grecji i Rumunii. Western Goldfields Inc. wyemitowało
z kolei 83 300 jednostek, uzyskując dochód w wysokości
87,0 mln C$. Kwota ta ma posłużyć realizacji kalifornij-
skich projektów złota spółki. Natomiast w wyniku emisji
10,9 mln jednostek San Gold Resources Corp. uzyskało do-
chód w kwocie 10,9 mln C$. Ma on zostać przeznaczony na
prace eksploracyjne złota w Manitoba.
OFERTA PRZEJĘCIA MERIDIAN PRZEZ YAMANA
I NORTHERN ORION
Yamana Gold launches three-way merger, Mining Journal, 29 June
2007, p. 1
Yamana Gold Inc wraz z Northern Orion Resources Inc.
planuje złożyć Meridian Gold Inc. ofertę trzyetapowego
przejęcia, w wyniku którego ma powstać spółka o rynkowej
wartości 4,2 mld ₤. Łączna produkcja spółek do 2009 r. pla-
nowana jest na 1,4 mln oz złota/r., wytwarzanego w dzie-
więciu kopalniach i w ramach sześciu projektów w Brazy-
lii, Argentynie i Chile. W wyniku przeprowadzenia transak-
cji Yamana ma szansę zmienić pozycję z dwunastego
producenta tego kruszcu na świecie na jednego z sześciu
czołowych na tej liście.
WYNIKI FINANSOWE
PODWOJENIE ZYSKÓW NORILSK
Norilsk doubles up, Mining Journal, 15 June 2007, p. 15
Największy producent niklu na świecie, OAO Norilsk
Nickel, ogłosił swoje wyniki finansowe uzyskane w 2006 r.
Zysk netto spółki wyniósł w tym okresie 5,97 mld $ i był
ponad dwukrotnie wyższy niż w 2006 r., kiedy zanotował
wielkość 2,35 mld $, przekraczając tym samym prognozy
analityków. Z kolei dochód Norilsk osiągnął poziom 11,55
mld $ w porównaniu z 7,17 mld $ w 2005 r. Wykluczając
przychód ze sprzedaży przez spółkę 20 % udziałów w Gold
CENY METALI
SYTUACJA NA RYNKU KOBALTU
Minor metals settle in May, Mining Journal, 1 June 2007, p. 9; Metal
Bulletin, 4 June 2007, p. 12
Na początku maja 2007 r., przed międzynarodową kon-
ferencją Cobalt Development Institute w Szanghaju, średnia
cena kobaltu wynosiła 27÷29 $/lb. Po konferencji ceny tego
metalu zaczęły spadać, metal niskojakościowy był sprze-
dawany po cenie 26÷27 $/lb, a metal wysokojakościowy po
cenie około 28 $/lb. BHP Billiton nie dokonało żadnej
transakcji sprzedaży kobaltu oferowanego poprzez serwis
internetowy spółki po cenie 29,9 $/lb. Ostatnia transakcja
spółki miała miejsce 11 maja i dotyczyła ceny 30,40 $/lb
Co. Tenke Fungurume Mining SARL ogłosiło swoje plany
dotyczące zwiększenia od początku 2009 r. produkcji ko-
baltu dzięki budowie nowej rafinerii tego metalu w Demo-
kratycznej Republice Kongo. Spółka ma produkować 8 tys.
Mg Co/r. Z kolei Zhejiang Huayou Cobalt Nickel Material
EMISJA AKCJI JINSHAN
Jinshan C$20m placement, Mining Journal, 29 June 2007, p. 13
Jinshan Gold Mines Inc. w wyniku emisji prywatnym
inwestorom 20 tys. jednostek (skryptów dłużnych i gwa-
rancji) uzyskało dochód w kwocie 20 mln C$. Fundusze te
mają zostać przeznaczone na rozwój eksploracyjnych pro-
jektów spółki na terenie Chin.
PLANY ROZWOJOWE COEUR D’ALENE
Deal would create world’s leading primary silver producer, Mining
Engineering, June 2007, p. 10
Coeur d’Alene Mines planuje stać się największym pro-
ducentem srebra na świecie dzięki fuzji z Bolnisi Gold
i Palmarejo Silver and Gold. Kluczowym aktywem dla
spółki jest projekt Palmarejo w Meksyku, z którego pro-
dukcja ma wynieść ok. 12 mln oz Ag i 110 tys. oz Au rocz-
nie, począwszy od 2008 r. Akcjonariusze Bolnisi mają uzy-
skać za każdą akcję 0,682 akcji Coeur, a akcjonariusze
Palmarejo — 2,715 akcji Coeur. Wartość połączonych firm
oszacowano na 1,1 mld $
Fields Ltd w I połowie 2006 r., jej zysk netto zanotowałby
wielkość 4,97 mld $.
DOCHODY MWANA AFRICA
Mwana report, Mining Journal, 22 June 2007, p. 15
Mwana Africa plc ogłosiła swoje wyniki finansowe za
rok bilansowy kwiecień 2006÷marzec 2007. Dochód spółki
wyniósł w tym okresie 121,9 mln ₤ (240 mln $), a zysk
przed opodatkowaniem zanotował wielkość 41,7 mln ₤.
Co. poinformowało o planach zwiększenia do 2010 r. pro-
dukcji kobaltu do poziomu 10 tys. Mg/r.
SPADEK CENY CYNKU
Zinc to slide after tight year, Mining Journal, 15 June 2007, p. 5;
Metal Bulletin, 18 June 2007, p. 16
W drugim tygodniu czerwca 2007 r. trzymiesięczna ce-
na cynku (kontrakty future) na LME notowała wielkość
3600÷3700 $/Mg, co stanowi spadek o prawie 13 % w po-
równaniu z początkiem 2007 r. Dnia 11 czerwca giełdowe
zapasy tego metalu wyniosły 71 250 Mg, czyli od grudnia
2006 r. spadły o 21 %. Według prognoz Société Générale
oraz Lead and Zinc Study Group średnia cena cynku
w 2008 r. ma wynieść 2075 $/Mg w porównaniu z 3270
$/Mg w 2007 r. Deficyt tego metalu szacowany jest w 2007
r. na 40 tys. Mg, podczas gdy w 2006 r. zanotował wielkość
320 tys. Mg.
587
GWAŁTOWNY SPADEK CENY NIKLU 10 % podatku eksportowego w Chinach i w konsekwencji
LME defends nickel ruling, Mining Journal, 15 June 2007, p. 8, zmniejszenia światowej podaży na ołów, trzymiesięczna
29 June 2007, p. 7 cena tego metalu osiągnęła dnia 20 czerwca 2007 r. rekor-
Na skutek proponowanych zmian w giełdowym syste- dową wielkość 2450 $/Mg. W 2006 roku Chiny wyprodu-
mie pożyczania niklu i zwiększenia zapasów tego metalu na kowały 2,68 mln Mg ołowiu, z czego 1/5 została wyekspor-
LME dnia 13 czerwca 2007 r. do 9126 Mg (o ponad 1200 towana z kraju. Giełdowe zapasy tego metalu osiągnęły 19
Mg od początku miesiąca), jego trzymiesięczna cena zano- czerwca wielkość 43 175 Mg. Według Man Financial podaż
towała 14 czerwca poziom 42 375 $/Mg. Stanowi to spadek ołowiu na świecie w 2007 r. ma wynieść 5,5 mln Mg, a po-
o 10,8 % w porównaniu z dniem 1 czerwca i o 18 % w po- pyt na ten metal 5,7 mln Mg.
równaniu z 9 maja, kiedy to cena ta wyniosła 51 800 $/Mg.
Średnie miesięczne ceny metali
Dnia 20 czerwca cena niklu osiągnęła wielkość 36 100
$/Mg, a 28 czerwca 36 750 $/Mg. W maju 2007 r. import Styczeń÷czerwiec Czerwiec
tego metalu przez Chiny zanotował rekordowy poziom 2007 r. 2007 r.
1,642 mln Mg (rudy i koncentratu). Według analityków Metal
cena cena cena
banku inwestycyjnego UBS cena niklu w III kwartale najniższa najwyższa średnia
2007 r. może spaść o 35 % do wielkości 25 tys. $/Mg. Miedź Grade A ($/Mg)
transakcje natychmiastowe 5225,25 8224,50 7474,38
WZROST CEN MIEDZI transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 5270,50 8161,00 7394,95
Copper gains on strikes, Mining Journal, 22 June 2007, p. 5; Metal Ołów ($/Mg)
Bulletin, 11 June 2007, p. 10, 18 June 2007, p. 10, 25 June 2007, p. 10
transakcje natychmiastowe 1574,50 2676,50 2425,20
Na skutek informacji o przedłużeniu strajku w rafinerii
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 1536,00 2679,00 2422,71
miedzi Canadian Copper Refinery (CCR) w Montrealu oraz
zagrożeniach akcjami protestacyjnymi w kopalniach miedzi Cynk ($/Mg)
w Ameryce Południowej, trzymiesięczna cena tego metalu transakcje natychmiastowe 3047,50 4258,75 3602,85
zanotowała dnia 18 czerwca 2007 r. wielkość 7695 $/Mg, transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 3051,00 4179,50 3594,14
po czym 21 czerwca spadła do 7505 $/Mg dzięki zwiększe- Nikiel ($/Mg)
niu poziomu zapasów o 5400 Mg. Xstrata plc ogłosiła 15
transakcje natychmiastowe 32850,00 54150,00 41704,76
czerwca force majeure na dostawy miedzi z CCR, po tym,
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 31455,00 51000,00 40900,95
jak 430 pracowników rafinerii rozpoczęło strajk domagając
cena najniższa cena najwyższa
się wzrostu płac. Wydajność zakładu wynosi 370 tys. Mg Cu/r. Kobalt ($/lb) czerwiec 2007 czerwiec 2007
Z kolei załoga kopalni miedzi Collahuasi w Chile, produku- min. 99,8% 27,678 28,344
jącej 500 tys. Mg Cu, podjęła decyzję o głosowaniu dnia 27
min. 99,3% 26,544 27,489
czerwca za rozpoczęciem akcji protestacyjnej, a z powodu
fiaska w rozmowach z zarządem spółki dnia 23 czerwca Złoto ($/oz)
76 % załogi Southern Copper Corp. rozpoczęło strajk. poranna 655,71429
popołudniowa 655,49048
REKORDOWA CENA OŁOWIU Srebro (c/oz)
Lead sets record on Chinese tax, Mining Journal, 22 June 2007, p. 7 spot 1314,42857
Na skutek rynkowych obaw dotyczących wprowadzenia June Averages, Metal Bulletin, 9 July 2007, No. 9003, p. 23

ZAPASY MIEDZI ZAPASY CYNKU

588
 ZAPASY OŁOWIU ZAPASY NIKLU

Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Projektów Inwestycyjnych KGHM CUPRUM sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe
we Wrocławiu w składzie:
Jan Kudełko,
Malwina Kobylańska,
Aleksandra Mońka-Butra,
Stefan Karst,
Wojciech Korzekwa.

DOKTORS’ AND ASSISTANT PROFESSORS’ THESES

Mgr inż. MARCIN KWAPISZ

Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej, Częstochowa

Tytuł rozprawy doktorskiej:

Badanie procesu walcowania pakietowego aluminium

i opracowanie modelu rozwoju mikrostruktury i własności mechanicznych

Promotor: Dr hab. inż. Dmytro Svyetlichnyy, Prof. AGH — AGH Kraków

Recenzenci: Prof. dr hab. inż Henryk Dyja — Politechnika Częstochowska
Dr hab. inż. Janusz Majta, Prof. AGH — AGH Kraków

W dniu 10 lipca 2007 r. na Wydziale Inżynierii Proce- Metoda walcowania pakietowego blach (Accumulative
sowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechniki Czę- Roll-Bonding) należy do procesów umożliwiających uzy-
stochowskiej odbyła się obrona pracy doktorskiej mgr. inż. skanie dużego odkształcenia plastycznego metalu, co powo-
Marcina Kwapisza. duje znaczne rozdrobnienie struktury a tym samym popra-

589
wę niektórych własności mechanicznych. Wiele aspektów
tego procesu pozostaje w stadium badań. Wiele problemów
wymaga rozwiązania lub wyjaśnienia. Wśród najważniej-
szych należy wymienić: czystość powierzchni i związaną
z tym jakość połączenia kolejnych warstw, ciągłość i jedno-
rodność mikrostruktury odkształcanego pasma oraz stabil-
ność procesu walcowania.
Celem pracy było opracowanie, na podstawie badań do-
świadczalnych, symulacji numerycznych, fizycznego mo-
delowania oraz modelu rozwoju mikrostruktury i własności
mechanicznych, odpowiedniej technologii procesu walco-
wania pakietowego aluminium umożliwiającej uzyskanie
materiału o znaczne wyższych własnościach wytrzymało-
ściowych.
Dla osiągnięcia celu pracy zrealizowano następujący zakres
badań:
1. przeprowadzono badania doświadczalne walcowania
pakietowego aluminium w walcarce laboratoryjnej, dla
różnych temperatur nagrzewania wsadu w celu dobrania
odpowiednich warunków przeprowadzenia procesu;
2. przeprowadzono symulacje numeryczne procesu pakieto-
wego walcowania ARB przy użyciu programu Forge3®;
3. zbadano zmiany mikrostruktury oraz własności mecha-
nicznych aluminium po kolejnych przepustach procesu
pakietowego walcowania;
4. przeprowadzono fizyczne modelowanie procesu pakie-
towego walcowania na symulatorze procesów metalur-
gicznych GLEEBLE 3800;
5. opracowano na podstawie badań doświadczalnych, sy-
mulacji numerycznych oraz fizycznego modelowania
matematyczny model rozwoju struktury ultradrobno-
ziarnistej oraz własności mechanicznych podczas proce-
su walcowania pakietowego blach.
Opracowane wyniki posłużą do opracowania odpowiedniej
technologii procesu ARB umożliwiającej uzyskanie mate-
riału o znacznie wyższych własnościach wytrzymałościo-
The Study of Accumulative Roll-Bonding Process of Aluminum and Development
of a Model of Microstructure Evolution and Mechanical Properties
On 10th July 2007 at Technical University of Często-
chowa, Department of Materials Processing Technology
and Applied Physics, there took place the doctoral defense
of Mr Marcin Kwapisz MSc. Eng.
The Accumulative Roll-Bonding method is a kind of
processes which allows to obtain high plastic strain that
causes the refinement of the material’s internal structure
and thus improves some of its mechanical properties. Many
aspects of this process are still under investigation and there
still remain problems that require further explanation.
Among these, the most important ones include: the clean-
ness of surface and, in connection with it, the quality of
joining the following layers, ductility and homogeneity of
the microstructure of the layer that is being strained, and the
stability of the rolling process.
The aims of the doctoral thesis in question were to de-
scribe the most appropriate technology of the process of
Accumulative Roll-Bending of aluminum which provides
an opportunity to use the material of definitely better me-
chanical properties. For this purpose the following methods
were applied: experimental investigation, numerical simula-
590
wych.
Do nowych, oryginalnych i ważnych wyników zamieszczo-
nych w pracy należy zaliczyć:
1. Opracowanie wykroju skrzynkowego umożliwiającego
wykonanie znacznie większej liczby przepustów proce-
su walcowania ARB w porównaniu do walcowania na
gładkiej beczce;
2. Zmodyfikowanie schematu kolejnych operacji procesu
walcowania ARB, co pozwoliło na zwiększenie wydaj-
ności procesu;
3. Opracowanie modelu zmian średniej wielkości ziaren
aluminium w procesie walcowania pakietowego w za-
leżności od odkształcenia;
4. Opracowanie modelu zmian umownej granicy plastycz-
ności R0,2 oraz modelu zmian wytrzymałości na rozcią-
ganie Rm z zależności od odkształcenia rzeczywistego
oraz temperatury nagrzewania w procesie walcowania
pakietowego aluminium;
5. Zastosowanie walcowania pakietowego w zaprojekto-
wanym wykroju pozwoliło na zwiększenie wartości
umownej granicy plastyczności R0,2 o ponad 350 %, wy-
trzymałości na rozciąganie Rm o ponad 120 % w porów-
naniu do materiału wyjściowego.
Wyniki przeprowadzonych badań mogą być wykorzystane
podczas projektowania technologii procesów przeróbki pla-
stycznej aluminium, a zwłaszcza podczas właściwego do-
boru odkształceń oraz temperatur nagrzewania w celu uzy-
skania materiału o znacznie wyższych własnościach wy-
trzymałościowych.
Opracowane modele matematyczne zmian średniej wielko-
ści ziaren, umownej granicy plastyczności R0,2 oraz wy-
trzymałości na rozciąganie Rm w zależności od odkształce-
nia rzeczywistego w kolejnych przepustach procesu wal-
cowania pakietowego aluminium pozwalają na określanie
zmian struktury i własności wytrzymałościowych z błędem
poniżej 5 %.
tion, physical modelling and the model of evolution of mi-
crostructure and mechanical properties.
In order to obtain the aims of the thesis, the following scope
of investigation was covered:
1. The experimental investigation of Accumulative Roll-
-Bending of aluminum was conducted in laboratory roll-
ing mill for different temperatures of material heating,
in order to estimate the optimal conditions for rolling;
2. The numerical simulation of ARB process aided by the
program Forge3®;
3. The investigation of evolution of microstructure and
mechanical properties of aluminum after following passes
in the process of Accumulative Roll-Bending, in con-
nection with the level of strain;
4. The physical modelling of Accumulative Roll-Bending
process utilising the machine GLEEBLE 3800;
5. The creation, on the basis of experimental investigation,
numerical simulations and physical modelling, a
mathematical model of evolution of the ultra fine-grain
structure and mechanical properties during Accumula-
tive Roll-Bending of sheets.
The results of the conducted research will be used to create
the new technology of ARB process, which will make it
possible to obtain material of considerably better mechani-
cal properties.
The new, original, and important results of data investiga-
tion conducted in the thesis include:
1. Creating a box pass which capacitates carrying out a
considerably larger number of passes in ARB rolling
process in comparison to rolling on smooth roll;
2. Modifying the following scheme operations of ARB
rolling process, which increases the efficiency of the
process;
3. Designing a model of changing medium-size grains of
aluminum in the ARB process depending on strain;
4. Designing a model of changes in yield point R0,2 and ten-
sile strength Rm, depending on true strain and temperature
CHRONICLE
Ruszyła nowa instalacja odmagnezowania koncentratu cynkowego
w ZGH BOLESŁAW S.A.
The new installation for zinc concentrate demagnetising has been started-up at ZGH BOLESŁAW S.A.
25 lipca 2007 r w ZGH BOLESŁAW S.A. odbyło się
uroczyste oddanie do użytku nowej instalacji odmagnezowa-
nia koncentratu blendowego.
Technologię i sposób sterowania procesem produkcji
wysokojakościowego koncentratu opracowano w ramach
projektu celowego Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwi-
cach z ZGH BOLESŁAW S.A.
Dotychczas produkowany w tym zakładzie koncentrat
blendowy charakteryzował się stosunkowo wysoką zawar-
tością magnezu dochodzącą do poziomu 1 % Mg, (przy
średniej zawartości Zn wynoszącej ok. 54,5 %). Obecnie
produktem handlowym na rynkach zagranicznych są kon-
centraty Zn, w których zawartość magnezu nie przekracza
0,3 %. Nowy jakościowo koncentrat charakteryzuje się nie
tylko niską zawartością magnezu < 0,1 %, ale również
of heating in the Accumulative Roll-Bending of aluminum;
5. Applying the Accumulative Roll-Bending in the de-
signed pass capacitates the increase of yield point R0,2 to
over 350 %, and the increase of tensile strength Rm to
over 120 % in comparison with the initial material.
The results of the research conducted in the thesis can be
utilised in designing the technology of plastic processing of
aluminum, especially in the proper selection of strains and
temperatures of heating, in order to produce materials with
better mechanical properties.
The designed mathematical models of evolution of the me-
dium-sized grains, the yield point and the tensile strength
depending on true strain in following passes of the Accu-
mulative Roll-Bending of aluminum, give the opportunity
to estimate the evolution of microstructure and mechanical
properties of material with the error level below 5 %.
M.K.
podwyższoną zawartością cynku do poziomu ok. 57,5 %.
Opracowana technologia składa się z trzech podstawowych
bloków technologicznych, a mianowicie: ługowania (wykwa-
szania zawiesiny wodnej koncentratu cynkowego za pomocą
kwasu siarkowego), flotacji odgipsowującej tak wykwaszone-
go koncentratu oraz oczyszczania roztworów poługowniczych.
Korzyści ekonomiczne, wynikające z zastosowania tej in-
stalacji tylko w samym procesie otrzymywania cynku elektro-
litycznego w ZGH BOLESŁAW S.A., dadzą oszczędności
z tytułu likwidacji węzła MgSO4, z tytułu zmniejszenia ilości
zrzucanego cynku w elektrolicie, szlamach magnezowym
i gipsowym oraz z tytułu obniżenia wskaźnika zużycia
energii elektrycznej. Łączny efekt ekonomiczny wynikający
z zastosowania tej technologii szacowany jest w skali roku
na poziomie nie mniejszym niż ok. 4 mln PLN
591
 XIII Międzynarodowe Targi Technologii dla Odlewnictwa
26÷28 września 2007 r., Kielce
Odlewnictwo to dziś jedna z dynamiczniej rozwijają-
cych się dziedzin gospodarki — zarówno światowej, jak
i krajowej. W Polsce działa dziś ok. 400 odlewni, w których
wykonuje się wyroby z żeliwa, staliwa, aluminium, brązu
i innych metali. W ubiegłym roku całkowita produkcja kra-
jowych odlewów wyniosła ponad 745 tys. ton. Odlewnic-
twu poświęcone są Międzynarodowe Targi Technologii dla
Odlewnictwa METAL, których tegoroczna, trzynasta już
edycja, odbędzie się w dniach 26÷28 września br.
Wystawa, która zaczynała przed laty swoją karierę od
kilkudziesięciu wystawców, głównie krajowych, dziś jest
imprezą na skalę europejską. Równolegle z targami METAL
organizowane są dwie wystawy bardzo mocno związane
z branżą odlewniczą - Wystawa Technologii, Przetwórstwa
i Zastosowania Metali Nieżelaznych NONFERMET oraz
wystawa SPAWALNICTWO, która w ubiegłym roku zade-
biutowała w kieleckim ośrodku targowym. Wspólnie, pod-
czas targów METAL, NONFERMET i wystawy SPAWAL-
NICTWO prezentowało się 485 firm z 25 krajów (Argenty-
na, Austria, Belgia, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Finlandia,
Francja, Hiszpania, Holandia, Lichtenstein, Niemcy, Nor-
wegia, Polska, Rosja, RPA, Słowacja, Słowenia, Szwecja,
Tajwan, Turcja, Ukraina, USA, Wielka Brytania, Włochy).
Targi odwiedziły delegacje reprezentantów firm odlewni-
czych z Chin, Ukrainy i Rosji. Gościem Targów Kielce był
przedstawiciel Sekretarza Generalnego Europejskiego Sto-
warzyszenia Odlewniczego CAEF Willi Marzian.
Targi METAL to zresztą obecnie nie tylko jedna z naj-
większych wystaw organizowanych przez kielecki ośrodek
wystawienniczy, ale także jedna z największych wystaw tej
branży w Europie. METAL — jako jedna z trzech imprez
targowych organizowanych przez Targi Kielce — należy do
UFI — Światowego Stowarzyszenia Przemysłu Targowego,
zrzeszającego najbardziej prestiżowe imprezy targowe na
świecie. Co roku do Kielc zjeżdżają z całego świata firmy
prezentujące najnowsze dokonania m.in. w projektowaniu
i wytwarzaniu urządzeń odlewniczych, supernowoczesne
maszyny formierskie i rdzeniarskie, urządzenia do sporzą-
dzania mas formierskich, maszyny do odlewania pod ci-
śnieniem, piece i materiały wsadowe, maszyny i sprzęt do
zalewania form, odlewy żeliwne, staliwne i ze stopów me-
tali nieżelaznych, urządzenia i materiały do oczyszczania,
spawania i wykańczania powierzchni odlewów. Swoje ofer-
ty prezentują także instytucje, instytuty, stowarzyszenia,
jednostki badawczo-rozwojowe, wydawnictwa branżowe.
Co roku, oprócz wystawców, gościmy imponujące grono
specjalistów z różnych branż z całego świata. Podczas
ubiegłorocznych targów było ich ponad trzy tysiące. Tu ma-
ją okazję nie tylko poznać pełną gamę najnowszych doko-
nań odlewnictwa, ale i nawiązać współpracę z najlepszymi
firmami. Targi to także miejsce spotkań i dyskusji, co roku
towarzyszy im cykl konferencji i dyskusji panelowych.
Podczas ubiegłorocznej wystawy odbyło się łącznie prawie
592
20 takich spotkań.
Równolegle odbędą się także: VI Wystawa Technologii,
Przetwórstwa i Zastosowania Metali Nieżelaznych NON-
FERMET oraz VII Targi Przemysłowej Techniki Pomiaro-
wej CONTROL-TECH — obydwie tematycznie i branżo-
wo ściśle powiązane z targami METAL.
Podczas NONFERMET swoje propozycje przedstawią
firmy oferujące nowe technologie, nowoczesne maszyny
i urządzenia wykorzystywane w odlewnictwie metali nieże-
laznych, głównie stopów aluminium i cynku. NONFER-
MET to obecnie jedyna impreza targowa w Polsce, poświę-
coną branży metali nieżelaznych. Nic więc dziwnego, że
przyciąga największe krajowe firmy, a także gości zagra-
nicznych, szukających kontaktu z polskimi partnerami. Co
roku w halach kieleckich Targów goszczą m.in. przedstawi-
ciele firm z Rosji, Słowenii, Czech, Szwajcarii, Niemiec,
Szwecji, Turcji, Ukrainy, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej
Brytanii, Włoch. Największą grupę wystawców stanowią,
co roku firmy związane z przetwórstwem aluminium. Za-
kres branżowy wystawy obejmuje natomiast m.in. górnic-
two rud metali nieżelaznych, stopy metali nieżelaznych,
topienie stopów metali, piece i materiały wsadowe, wyroby
walcowane, wyciskane i ciągnione z miedzi, aluminium,
cynku, ołowiu oraz ich stopów, zastosowanie metali nieże-
laznych i ich stopów, badania nieniszczące metali. Podczas
tegorocznych targów swoje specjalne stoiska grupowe
przygotują firmy niemieckie, brytyjskie i słoweńskie.
Targi Przemysłowej Techniki Pomiarowej CONTROL-
TECH organizowane równolegle z targami METAL i NON-
FERMET stwarzają natomiast okazję zapoznania się z kra-
jową i zagraniczną ofertą z dziedziny pomiarów, narzędzi,
automatyki czy urządzeń ważących. CONTROL-TECH to
targi wyjątkowo specjalistyczne, mimo tego przyciągają
przedstawicieli różnych branż. Najnowsze techniki i meto-
dy pomiarowe są niezbędne w funkcjonowaniu praktycznie
wszystkich gałęzi przemysłu, a targi CONTROL-TECH
stwarzają okazję zapoznania się z bardzo szeroką ofertą
firm z branży pomiarów, narzędzi, automatyki czy urządzeń
ważących. Podobnie jak przed rokiem uczestnicy tegorocz-
nych targów zaprezentują m.in.: urządzenia ważące i dozu-
jące, przepływomierze, systemy napędowe, aparaturę do
pomiaru energii, wilgotności, temperatury powietrza, pompy
dozujące, sprzęt analityczno-laboratoryjny, cyfrowe czujni-
ki i układy pomiaru sił, a także wagi przemysłowe, labora-
toryjne, hakowe, systemy zliczania elementów, mikroskopy
proste i odwrócone, pomiarowe, wiskozymetry laboratoryj-
ne i przemysłowe, projektory pomiarowe, mikroskopy in-
spekcyjne i pomiarowe, twardościomierze przenośne i sta-
cjonarne, twardościomierze do gumy i tworzyw sztucznych,
gęstościomierze, przyrządy do pomiaru i analizy drgań,
oraz laserowego osiowania i ustawiania maszyn. Podobnie
jak w poprzednim roku, również tej edycji targów towarzy-
szyć będą seminaria i dyskusje panelowe.
J.G., K.B.
 KONFERENCJE NAUKOWO-TECHNICZNE
w 2 0 0 7 r.
w branży metali nieżelaznych

Lp. Konferencja, tematyka Termin, miejsce Gospodarz, organizator

1 IV „Forum Gospodarcze Przemysłu Metali Nieżelaznych” 25÷26 stycznia Izba Gospodarcza MN

Kraków IMN Gliwice
Hotel „Witek” SITMN Katowice

2 163 Kwartalna Konferencja N-T SITMN 29÷30 marca Koło SITMN przy WMN AGH
„Jubileusz 30-lecia Koła SITMN przy Wydziale Metali Nieżelaznych Kraków SITMN Katowice
AGH” WMN AGH
Seminarium — Szkolenie dla Zarządów Kół SITMN (zagadnienia
finansowo-księgowe w Kołach, sprawy organizacyjne)
Posiedzenie Zarządu SITMN – zatwierdzenie bilansu za 2006 r.

3 IX Konferencja Naukowa „Teoretyczne i praktyczne 16÷18 maja Fundacja „Metale Nieżelazne

problemy zagospodarowania odpadów hutniczych i przemysłowych” Zakopane Tradycja i Rozwój” — AGH
WDW Kościelisko Wydz. Metali Nieżel. AGH
SITMN Katowice

4 164 Kwartalna Konferencja N-T SITMN 14÷15 czerwca Aluminium

Konin Konin-Impexmetal S.A.
Jubileusz 40-lecia Aluminium Konin-Impexmetal S.A.
Ośrodek Koło SITMN przy AKI
i 45-lecia Koła SITMN przy Aluminium Konin-Impexmetal S.A.
w Mikorzynie

5 165 Kwartalna Konferencja N-T SITMN Targi Kielce 2007 IMN Gliwice
„Innowacyjność w przetwórstwie metali nieżelaznych” 26 i 27 wrzesień Koło SITMN przy IMN Gliwice

6 Konferencja Naukowo-Techniczna „Metale Nieżelazne ‘07” 21÷22 września Fundacja „Metale Nieżelazne
45 lat Wydziału Metali Nieżelaznych AGH. Zjazd Absolwentów Kraków Tradycja i Rozwój”— AGH
WMN WMN — AGH

7 VIII Krajowa Konferencja „Metale szlachetne” 26÷28 września Fundacja „Metale Nieżelazne
Zakopane Tradycja i Rozwój” — AGH
DW „Bel-Ami”

8 166 Kwartalna Konferencja N-T SITMN 4÷5 października ZM ROPCZYCE S.A.

Wisła SITMN Gliwice
„Współpraca przemysłu metali nieżelaznych i Stowarzyszenia
Hotel „Gołębiewski”
Inżynierów i Techników Metali Nieżelaznych z Zakładami
Magnezytowymi „Ropczyce” S.A.” oraz Kołem SITPH Ropczyce

9 167 Kwartalna Konferencja N-T SITMN 29÷30 listopada HUTMEN S.A.

Jubileusz 60-lecia Hutmen S.A. Szklarska Poręba Koło SITMN przy Hutmen S.A.
Hotel „LAS”