‫ﭘﺸﺖ دروازﻩ ﺗﻬﺮان‬

‫ﻧﮕﺎهﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ دﻳﻦ در ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﺗﺎزﻩ و اﻓﺰودﻩ هﺎ‬

‫ﻧﺎدرﻩ اﻓﺸﺎرﯼ‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﮐﺎرﯼ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺒﮏ ﺑﻪ ﮐﻠ ﯽ ﺳ ﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﺪرﮎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻧﺪاﺷ ﺘﻢ‪ .‬ﭼﻨ ﺪ ﺟﻠ ﺪ ﮐﺘ ﺎب از اﻳ ﻦ و‬
‫ﺁن ﻗ ﺮض ﮔ ﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻨ ﺪ ﺗ ﺎﻳﯽ را ه ﻢ ﮐ ﻪ زورم ﻣﻴﺮﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺮﻳ ﺪم‬
‫و ‪ ...‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎر هﻤ ﻴﻦ ﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣﻴﺒﻴﻨﻴ ﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ اﺳ ﻨﺎد ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻈﺮﻳ ﻪ ه ﺎ را ﻣ ﺴﺘﻨﺪﺗﺮ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ اﺳ ﺎس ﺑﺤ ﺚ هﻤ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮐﺎر – اﮔﺮ ارزﺷﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ – ﺑ ﻪ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﺗﻘ ﺪﻳﻢ‬

‫ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﮔﺸﻮدن ﮔ ﺮﻩ ﯼ ﻧﺎﮐ ﺎر دﻳ ﻦ در ﺣﮑﻮﻣ ﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻤ ﯽ‬
‫ﻣﻴﺰﻧﺪد و در ﭘﯽ اش ﻗﺪﻣﯽ ﺑﺮﻣﻴﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎدرﻩ اﻓﺸﺎرﯼ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ ٢٠٠٠‬ﻣﻴﻼدﯼ‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﺁزادﯼ ﺷﻚ آﺮدن!‬
‫دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪،‬‬
‫…‬
‫اﻳﻦ را ﻣﯽﻓﻬﻤﻢ آﻪ در اﻳﺮان ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد ﺑﺠ ﺰ از ﺁﻧﭽ ﻪ ﺗ ﻮ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﯼ‪ ،‬ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻔ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻘﻒ ِ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪﯼ ﺑ ﻴﻦ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ در ﻣﻴ ﺎن‬
‫اﺷﻜﺎ ِل ﻣﺨﺘﻠﻒ ِ هﻤﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎنه ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ه ﻢ آ ﺴﯽ ﭘﻴ ﺪا ﺷ ﻮد‬
‫آ ﻪ دوﺳ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ رﺋ ﻴﺲ آ ﺸﻮرش اﻝﺰاﻣ ﺎ ﺷ ﻴﻌﻪﯼ‬
‫اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮاﯼ اﻣ ﺎم دوازده ﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜ ﺐ‬
‫آﻔ ِﺮ ﻻﻳﻐﻔﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﭘﻮﺷ ﺶ ﺷ ﻌﺎرهﺎ دﻳﮕ ﺮ ﺝ ﺎﻳﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻤﯽﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬چﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ اﻇﻬﺎر وﺝﻮدﯼ ه ﻢ در‬
‫ﺣﻴﻄﻪﯼ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺥﻮدش و آﺸﻮرش ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ چﺮا ﻣﻦ اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﺎ ورود ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﺤ ﺚ ﻣﺨ ﺎﻝﻔﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨﻢ در اﻳﺮا ِن ﻣﺎ اﻧﺴﺎنهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺬهﺐ و اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن و ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣﺘﻮﻝ ﺪ ﺷ ﺪن‪ ،‬دﻝﻴ ِﻞ ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎ ِن ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣﺎﻧ ﺪن ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﺥﺮ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﯽﺷ ﻮد اﻧ ﺴﺎن در ﺑ ﺎورﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ او هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ‬
‫ﺥﺎﻧﻮادﻩاش ﺗﺰرﻳﻖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ و اﺣﺘﻴﺎﻃ ﺎ روش ﻓﻜ ﺮﯼ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ زﻧﺪﮔﯽاش اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺎ ﭘ ﺪر و ﻣﺎدرﻣ ﺎن را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽآﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻜﺮﻣﺎن را آﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب آﻨﻴﻢ!‬
‫دﻳﻦ و ﻣﺬهﺐ ﻣﺜﻞ رﻧ ﮓ ﭘﻮﺳ ﺖ و ﻧ ﮋاد ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻗﺎﺑ ﻞ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ هﺮچﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺑﻨ ﺪﯼه ﺎ ه ﻢ از ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﻦ ﺑ ﻴﻦ‬
‫اﻧﺴﺎنهﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ع اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ‬‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ چﺮا ﻣﻦ وار ِد ﺑﺤﺚ ِ ﺗﻔﻜﻴﻚ ِ اﻧ ﻮا ِ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ]ﺷﻴﻌﯽ[ ﻧﻤﯽﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ اﺳ ﻼم را‬
‫دﻳﻨﯽ ﺿﺪ ﺁزادﯼ و اﺥﺘﻴﺎر ﺷﻨﺎﺥﺘﻪام‪ .‬اﮔﺮ آﺘﺎب ﻝﻐﺘ ﯽ چﻴ ﺰﯼ د ِم‬

‫‪٣‬‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﯽ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﺁن ﺑﻴﺎﻧﺪازﯼ‪ ،‬ﺥ ﻮاهﯽ دﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﺳﻼم از رﻳﺸﻪﯼ ﺳﻠﻢ و ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗ ﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﺥﺪا‪ ،‬و چﻮن ﺥﺪا در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩﯼ ﻣ ﺎ ﺣﻴ ﺎﺗﯽ ﻋﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺎدﯼ‬
‫و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد ﺗ ﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و اﻣ ﺎم‪ .‬اﻳ ﺸﺎن‬
‫ه ﻢ آ ﻪ چﻬ ﺎردﻩ ﻗ ﺮن اﺳ ﺖ زﻧ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗ ﺰ ﻣﻬ ﺪﯼ ﻣﻮﻋ ﻮد ه ﻢ‬
‫ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻳ ﻚ ﻧﻈﺮﻳ ﻪ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ در ﺣﻴ ﺎت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻣﻠﺘ ﯽ در‬
‫هﺰارﻩﯼ ﺳﻮم ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻀﻮرﯼ ﻣﺎدﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ه ﻢ ﻧﺎﻳﺒ ﺎن و ﺝﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن اﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و‬
‫ﻒ ﺗ ﺼﺮف‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎ ِن ﺝﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس ﻣ ﺮدم‪ .‬ردﻩه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ٍ‬
‫در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم را هﻢ از ﻗﺒﻞ در ﺣﻮزﻩهﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ آﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ و ﺗ ﻮ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﺑ ﻮدن ﻳ ﺎ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﻧﺒ ﻮدن ﻧﻴ ﺴﺖ!‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑﺮ چ ﻪ آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ! ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴ ِﻦ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﻮد ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪،‬‬
‫روح اﷲ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺴﻌﻮد رﺝ ﻮﯼ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ ﺳ ﺮوش‪ ،‬ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﻠ ﯽ ﻣﻨﺘﻈ ﺮﯼ و دﻳﮕ ﺮان ِ اﻳ ﻦ ﻃﻴ ﻒ‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺷ ﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫آﺮدن ِ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ در آﻨ ﻪﯼ دﻋﻮاهﺎﺷ ﺎن دﻗﻴ ﻖ‬
‫ﺷ ﻮﯼ‪ ،‬ﺥ ﻮاهﯽ دﻳ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ آ ﺪام‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺥ ﻮدش را ﻣﺠ ﺎز ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ِ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﯽداﻧﺪ؛ اﻝﺒﺘ ﻪ ﺑ ﺮ هﻤ ﺎن اﺳ ﺎس ِ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ِ ﻣ ﺮدم‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺥﺪاﺷﺎن آﻪ ﻳﻌﻨﯽ ﺥﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺑﻬﺎﻧ ﻪﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫را ﺝﺎﻧﺸﻴﻦ ﺥﺪا‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻣ ﻦ ه ﻢ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ ﻣ ﻮاﻓﻘﻢ آ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﻮد‬
‫ﻃﺎﻝﻘﺎﻧﯽ ﺁﺥﻮﻧﺪ ﺥﻮﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﺬهﺒﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪان رﻓ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﺒﺪاد ﻏﻴ ِﺮ دﻳﻨ ﯽ ﺷ ﺎﻩ ه ﻢ‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ آ ﺮد‪ .‬دﻣ ﺶ ﮔ ﺮم!!! اﻣ ﺎ آ ﺴﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣ ﻦ‪ ،‬ﺣ ﺎﻻ و ﺑ ﺎ‬
‫درك و ﻓﻬ ﻢ اﻣ ﺮوزﯼام روﯼ اﻧﺪﻳ ﺸﻪﯼ او و ﻣ ﺪﻋﻴﺎن راﻩ او و‬
‫اﻣﺜﺎل ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺰارﯼ آﻨﻢ‪.‬‬
‫س ﺗ ﺴﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻈ ﻴﻢ‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش آﻪ ﺑﺮاﺳ ﺎ ِ‬
‫و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻝﻔﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺎ اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬

‫‪٤‬‬
‫ه ﻢ آ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑ ﻪ اﺻ ﺎﻝﺖ رهﺒ ﺮ و رهﺒ ﺮﯼ ﺑ ﺎور‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻝﻔﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ از زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻓﻬﻤﻴ ﺪﻩام‪ ،‬ﺳ ﻌﯽ‬
‫آ ﺮدﻩام از ه ﺮ اﻧﺪﻳ ﺸﻪاﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﺨ ﺮج ﻣ ﺸﺘﺮك ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس‬
‫ﺗ ﺴﻠﻴﻢ‪ ،‬اﻃﺎﻋ ﺖ و ﺥ ﻮدﺳﺎﻧ ﺴﻮرﯼ ﻣ ﯽاﻧﺠﺎﻣ ﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﺑﮕﻴ ﺮم و‬
‫وارد ﺑﺎزﯼهﺎﺷﺎن ﻧﺸﻮم‪.‬‬
‫اﻳ ﻦه ﺎ ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﺮدم ﺷ ﻴﻌﻪ را ﺑ ﻪ اﻃﺎﻋ ﺖ از ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫وادار ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ه ﻢ دﺳ ﺘﻮر‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺎﺷﻴ ﺴﻢ و ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ ﭘﻬﻠ ﻮ‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ چﺮا ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻳﻚ زن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣ ﺮد ﻏﻴ ﺮﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ازدواج آﻨﺪ و ﻳﺎ ﭘﺎ را ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻗ ﻀﻴﻪﯼ هﻠﻤ ﻮت ه ﻮﻓﺮ ﺁﻝﻤ ﺎﻧﯽ دﻗﻴﻘ ﺎ ﻧ ﻮﻋﯽ ﻓﺎﺷﻴ ﺴﻢ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ هﺮ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻳﻚ زن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ‬
‫ﻣ ﯽداﺷ ﺖ‪ ،‬و اﻳ ﻦ زن ﻣﺤ ﺼﻨﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ در اﺳ ﺎرت و ﺣ ﺼﻦ ﻣ ﺮد‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻤﯽﺑ ﻮد ـ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرﺗﯽ ازدواج ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد ـ ﺣ ﺪاآﺘﺮ چﻨ ﺪ‬
‫ﺿﺮﺑﻪﯼ ﺷﻼق ﺥﺪﻣﺘﺸﺎن زدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﺪ و ﺁﻗ ﺎﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن آ ﻪ اﺻ ﻼ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ در ﺣﺼﻦ زﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷ ﺪ ﺑ ﺎ ﺥ ﺎﻧﻢ‬
‫ازدواج آﻨﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳ ﻦه ﺎ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫اﻝﺒﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﻘﻴﻪﯼ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ ﻣ ﺬهﺐ و ﺑ ﺎور دﻳﮕ ﺮﯼ ﺝ ﺮات آﻨ ﺪ ﺑ ﺎ زﻧ ﯽ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ـ آﻪ ﻻﺑﺪ ﺥﻴﺎل ﻣﯽآﻨﻨﺪ از ﺝﻨﺲ ﺑﺮﺗ ﺮﯼ اﺳ ﺖ ـ ارﺗﺒ ﺎط ﺑﮕﻴ ﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺮﮔﺶ‪ ،‬ﺁنهﻢ ﺑﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر واﺝﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ دﻳﮕ ﺮان ﺝ ﺮات ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮاغ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮوﻧﺪ؛ چﺮا آ ﻪ در ﺑ ﺎور اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻣ ﺮدان‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎو ِر زﻧﺎﻧﺸﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻳﻜﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زن آ ﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﺑﻴﻨﯽ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻀﻴﻪ را آﻪ آﻨﺎر ﺑﺰﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ چ ﻪ‬
‫ﻓﺎﺷﻴﺴﻤﯽ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮﯼ؟!‬
‫ﻣﻦ اﻝﺒﺘﻪ از ﺝﻨﮕ ﯽ آ ﻪ در اﻳ ﺮان ﺑ ﻴﻦ ﻣﺘﻔﻜ ﺮﻳﻦ ﻧ ﻮﮔﺮاﯼ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ و ﻣﺘﺤﺠﺮﻳﻦ ﻣﺬهﺒﯽ درﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺥﻮﺷﺤﺎﻝﻢ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺥ ﻮدم‬
‫را در هﻴﭻ آﺪام ِ اﻳﻦ ﺝﺒﻬﻪهﺎ ﺣﺲ ﻧﻤﯽآ ﻨﻢ؛ چ ﻮن اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﺎ دﻳ ﻦ‬

‫‪٥‬‬
‫و ﺑ ﺎو ِر ﻣﻨ ﺴﺠﻢ و ﺝﺰﻣ ﯽ آ ﻪ دﻳﮕ ﺮان را در ﺥ ﺪﻣﺖ ﻋﻘﻴ ﺪﻩاش‬
‫ﻣ ﯽﺥﻮاه ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺮز دارم‪ .‬اﻳ ﻦ ﺝﻨ ﮓ‪ ،‬ﺝﻨ ﮓ ِ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ! ﺝﻨ ﮓ ِ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ِ اﻳﺮان ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﻨﻮع در اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺬهﺐ و ﺑ ﺎوره ﺎ‬
‫هﻢ ﻧﻴﺴﺖ! ﺝﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﺑﻴ ِﻦ ﻋﺪﻩاﯼ آﻪ از اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم از ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﺬف ﺷﻮد‪ ،‬وﺣﺸﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬هﺮآﺪام هﻢ ﺑﺮاﯼ ﻧﺠﺎت‬
‫دﻳﻦ ‪ -‬و ﻧﻪ ﻣﺮدم ‪ -‬راهﯽ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬هﻴﭻآﺪاﻣ ﺸﺎن ه ﻢ‬
‫درد ﻣﺮدم و ﻣﻠﺖ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﻧﺪارﻧﺪ آﻪ اﮔﺮ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ راﯼ‬
‫و ﺥﻮاﺳ ﺖ ﻣﻠ ﺖ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن ﻣﻬ ﻢ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺎ دﮔﻨ ﮓ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ ﺣﻘﻨ ﻪ ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬درد اﻳ ﺸﺎن ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺷ ﻜ ِﻞ ﻣﺎﻧﺪﺷ ﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺳ ِﺮ آﺎر اﺳﺖ‪ .‬و اﻝﺒﺘﻪ ﺑﻮﯼ اﻝﺮﺣﻤﻦ را هﻢ ﺷﻨﻴﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗ ﻮ ﻧﻮﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ را دوﺑ ﺎرﻩ ﺑﺨ ﻮان! ﺑﺒ ﻴﻦ‬
‫چﻘﺪر ﺑﺮاﯼ اﺻﺎﻝﺖ رهﺒﺮﯼ و رهﺒﺮ ﻳﻘﻪ ﻣﯽدراﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺣﺎﺷ ﻴﻪاﯼ‬
‫آﻪ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﻮد ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮ آﺘ ﺎب »ﺗﻨﺒﻴ ﻪ اﻻﻣ ﻪ و ﺗﻨﺰﻳ ﻪ اﻝﻤﻠ ﻪ«‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﻧﺎﻳﻴﻨﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺝﻌﻪ آ ﻦ! ﺑﺒ ﻴﻦ چﮕﻮﻧ ﻪ از اﻋ ﺪام‬
‫ﺷﻴﺦ ﻓﻀﻞاﷲ ﻧﻮرﯼ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻚ ارﻣﻨﯽ ﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁن‬
‫آ ﻪ ﺗﻮﺝ ﻪ آﻨ ﺪ آ ﻪ اﺗﻔﺎﻗ ﺎ اﻋ ﺪام ﺷ ﻴﺦ‪ ،‬در ﻣ ﺪت آﻮﺗ ﺎهﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ ﺥﻮاه ﺎن آﻨﺘ ﺮل اوﺿ ﺎع را در دﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫دﺳ ﺖﺁور ِد ﻣﺜﺒ ﺖ ِ ﺝﻨ ﺒﺶ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ ﺑ ﺮاﯼ آﻮﺗ ﺎﻩ آ ﺮد ِن دﺳ ﺖ‬
‫ارﺗﺠﺎع و ﻣﺬهﺐ از ﻗﺪرت ﺑﻮد‪ .‬ﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﺌ ﻮرﯼ ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻤ ﺎ زاوﻳ ﻪ ﺁﻧﻘ ﺪر ﮔ ﺸﺎد ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ چﻨ ﺪﺗﺎﺷ ﺎن ﺑ ﺸﻮﻧﺪ ﻧﺎﺝﻴ ﺎن‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ و ﻳﻜﯽ ﺷﺎن هﻢ اﻋﺪاﻣﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺸﺮوﻋﻪ!‬
‫ﺑ ﻪ ﻋﻘﻴ ﺪﻩﯼ ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻠﻤ ﺎ ﻣ ﯽﻧﺸ ﺴﺘﻨﺪ و ﺑ ﺎ ه ﻢ‬
‫ﻧﺸ ﺴﺖ ﻣ ﯽﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﺑ ﻪ ﺗﻮاﻓ ﻖه ﺎﻳﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻧ ﻮع‬
‫ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ ﻣ ﺮدم ﺑﺮﺳ ﻨﺪ‪ .‬او ﺑ ﻪ ﺥ ﻮﺑﯽ ﻣ ﯽداﻧ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦه ﺎ ﺑ ﺎ ه ﻢ‬
‫اﺥ ﺘﻼف ﻣ ﺴﻠﻜﯽ و اﻧﺪﻳ ﺸﻪاﯼ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳ ﻪ و اﺳ ﺎس دﻳ ﻦ و‬
‫ﻣﺬهﺒ ﺸﺎن ه ﻢ ـ هﻤ ﻪ ـ از هﻤ ﺎن رﻳ ﺸﻪﯼ ﺳ ﻠﻢ و ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﺜﻼ ﺥﻴﺎل ﻣﯽآﻨﯽ چﺮا در ادارات ﻣﺮدم را ﺑﺎ دﮔﻨ ﮓ‬
‫واﻣ ﯽدارﻧ ﺪ ﻧﻤ ﺎز اﺝﺒ ﺎرﯼ ﺑﺨﻮاﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ چﻴ ﺰﯼ آ ﻪ آ ﺎﻣﻼ‬
‫ﺥﺼﻮﺻﯽ اﺳ ﺖ و ﺑ ﻪ ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﺑ ﺎو ِر ﻣ ﺮدم ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ‪ ،‬وارد‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ؟ وﻗﺘ ﯽ ﻣ ﺮدم را وادار آ ﺮدﯼ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨ ﺪ‪ ،‬روزﻩ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و … ﺣﺠ ﺎب اﺝﺒ ﺎرﯼ ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﺸﺎن را ﻋ ﺎدت‬
‫دادﻩاﯼ ﺑ ﺪون چ ﻮن و چ ﺮا اﻃﺎﻋ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ روش‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘ ﺸﺎن ه ﻢ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس هﻤ ﺎن ﻓﻬﻤ ﺸﺎن از اﻧ ﺴﺎن و رهﺒ ﺮﯼ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از هﻤﺎن رﻳﺸﻪﯼ ﺳﻠﻢ و ﺗﺴﻠﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻝﺒﺘﻪ ﻣﻦ هﻢ ﻣﯽداﻧﻢ آﻪ در اﻳﺮا ِن اﻣﺮوز ﻧﻤﯽﺷ ﻮد چﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺣﺮفه ﺎﻳﯽ را ﻣﻄ ﺮح آ ﺮد‪ .‬ﻣ ﯽﺷ ﻨﻮم و ﻣ ﯽﺥ ﻮاﻧﻢ آ ﻪ ﺣﺘ ﺎ ﺳ ﺮ‬
‫دادن ﺷ ﻌﺎرﯼ ﺑ ﻪ ه ﻮادارﯼ از دکﺘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺼﺪق‪ ،‬روﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﺝﻤﺎﻋﺖ ِ ﻧ ﻮﮔﺮا ]![ را ﺗ ﺮش ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و هﻤﮕﻴ ﺸﺎن از ﺥﻄﺮﻧ ﺎك‬
‫ﺑ ﻮد ِن ورود اﻳ ﻦ ﺗﻤ ﺎﻳﻼت ـ ﻣ ﺜﻼ ﻣﺼﺪﻗﻴ ﺴﻢ و ﻓﺮوهﺮﻳ ﺴﻢ ـ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺎوره ﺎﯼ ﻣ ﺮدم ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﯽراﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﺣﺘ ﺎ اﻳ ﻦ را ه ﻢ ﻣﻌﺘﻘ ﺪم آ ﻪ‬
‫اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ِ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳ ﺪ در ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﻦ دو ﺝﻨ ﺎح ﻗ ﺮار ﺑﮕﻴ ﺮد و‬
‫ﻧﮕ ﺬارد ﺑ ﻴﻦ ﺁنه ﺎ ﭘﻠ ﯽ زدﻩ ﺷ ﻮد! اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎزﯼه ﺎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﻪ‬
‫دﻋﻮاﯼ زن و ﺷ ﻮهﺮﯼ ﺷ ﺒﻴﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺻ ﺒﺢه ﺎ ﻗﻬ ﺮ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و‬
‫ﺷ ﺐه ﺎ ﺁﺷ ﺘﯽ؛ ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧ ﻪ ﻗﻬﺮﺷ ﺎن ﺝ ﺪﯼ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ دﻋﻮاﺷ ﺎن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺰارﯼ!‬
‫ﺗﻮ هﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺷ ﻮﺥﯽه ﺎﯼ ﺑﻴﻤ ﺰﻩ را زﻳ ﺎد ﺝ ﺪﯼ‬
‫ﻧﮕﻴﺮﯼ و ﺑﻴﻦ اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ اﻳﻨﻘﺪر زﻳﺎد ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﺎﺷﯽ!‬
‫ﺁزادﯼ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﺁزادﯼ ﺷﻚ آﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻪ چﻴﺰ‬
‫و هﻤﻪ آ ﺲ‪ .‬و ﺁزادﯼ هﻤ ﻪ آ ﺲ‪ ،‬هﻤ ﻪﯼ دﮔ ﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﻓ ﺎرغ از‬
‫ه ﺮ ﺑ ﺎور‪ ،‬اﻧﺪﻳ ﺸﻪ‪ ،‬ﻣ ﺬهﺐ و اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ‪ .‬ﺁزادﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳﺠ ﺎد‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ هﻤ ﻪﯼ ﺷ ﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺑ ﯽه ﺮاس از اﻧﺪﻳ ﺸﻪ‪،‬‬
‫ﻗﻮﻣﻴ ﺖ‪ ،‬ﺝﻨ ﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻧ ﮋاد‪ ،‬رﻧ ﮓ ﭘﻮﺳ ﺖ و … دﻳﮕ ﺮ ﺗﻔﺮﻳ ﻖه ﺎﯼ‬
‫آﻤﺪﯼ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎنهﺎ‪ .‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦه ﺎ ﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪاﻗﻞه ﺎ را ﺑ ﺎور‬

‫‪٧‬‬
‫آﻨﻨﺪ ـ آﻪ ﺥﻮب ﻣﯽداﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ـ ﺁن وﻗﺖ ﺑﻴﺎ ﺑﺎ هﻢ درﺑﺎرﻩﯼ‬
‫اﻳﻦ ﻗﺼﻪهﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﺤﺒﺖ آﻨﻴﻢ!‬

‫ﺑﻪ اﻣﻴﺪ دﻳﺪار‬

‫ﻳﻚ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از دوم ﺧﺮداد ‪١٣٧٦‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ ﺳﺒﺰ‬

‫‪ -‬چﻪ ﺷﺪ‬

‫کﻪ ﺁن دﺳﺘﺎر ﺳﺒﺰ‬

‫کﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻓﻘﻂ‬

‫کﻤﺮﺑﻨﺪﯼ ﺷﻮد‬

‫ﻃﻨﺎب دار ﺷﺪ؟‬

‫ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ رﺣﻴﻤﯽ‬

‫‪٩‬‬
 ‫درﺁﻣﺪ‬
‫ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻣﻠﺘ ﯽ آ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺨﺶ را ﻧ ﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺗﻜ ﺮار‬
‫ﺥﻮاه ﺪ آ ﺮد‪ .‬راﺳ ﺖ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻧ ﺸﻨﺎﺥﺘﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ‬
‫ﺑﺮﺥﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘ ﺸﺖ ِ دﻳ ﻮا ِر ﻓﺮهﻨ ﮓ‪ ،‬ﺥ ﺎك ﭘﺮﺳ ﺘﯽ و‬
‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻝﻴ ﺴﻤﯽ آ ﻮر و ﻣ ﺰاﺣﻢ ﺳ ﻨﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ از‬
‫هﻮﻳ ﺖ و ﻓﺮهﻨ ﮓ ِ اﻳﺮاﻧ ﯽ ـ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﻳ ﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ـ دﻓﺎع آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ آ ﻪ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن اوﻝ ﻴﻦ ﻣﻠﺘ ﯽ‬

‫ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﻴﺶ از دﻳﮕ ﺮ ﻣﻠ ﺖه ﺎﯼ ﺻ ﺎﺣﺐ ِ ﺗ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻴ ﻪﯼ‬
‫ﺝﻬ ﺎﻧﯽ ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ را در‪ ٢٥٠٠‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ ﺗ ﺪوﻳﻦ‬
‫آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و از اﺻ ﻮل اﺳﺎﺳ ﯽ و ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﻳ ﻦ ﻣﺎﻧﻴﻔ ﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻤ ﻞ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن و ﺑﺮاﺑﺮﯼ ﺣﻘﻮق هﻤﻪﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ ﻓ ﺎرغ از ه ﺮ دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫ﺁﺋﻴﻦ و ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻮﻗﺖ آﺴﺎﻧﯽ آﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪﯼ درﺥ ﺸﺎن را‬
‫دﺳﺘﺂوﻳﺰ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﯽ »دﻣﺪﻩ« ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺥﻮاهﻨﺪ داﻧﺴﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﺸﺎن ﺑﺎ هﻤﺎن ﻓﺮهﻨﮓ دﻳﺮﻳﻨﻪﯼ اﻳﺮان ﺳ ِﺮ ﺳﺘﻴﺰ دارد‪.‬‬

‫ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ رﺳ ﻴﺪن چﻨ ﺪ ﺑ ﺎرﻩﯼ ﺣﺎآﻤ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ و‬

‫ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪن دوﻣﻴﻦ دور ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻤﯽ ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ در اﻳ ﺮان‬
‫ـ ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻂ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺻﻔﻮﯼ ـ ﺑﻬ ﺎﯼ ﮔﺮاﻧ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻠ ﺖ ﻣ ﺎ‬
‫ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﻧﺸﻨﺎﺥﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ آﺸﻮرش ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﺷﺎهﺎن و ﺣﺎآﻤﺎن اﻳﺮان در ﺗﻮازﯼ ﺑﺎ رهﺒﺮان ﻣ ﺬهﺒﯽ و‬

‫ﺑﺨﺼﻮص ﺷ ﻴﻌﯽ ه ﻴﭻ ﮔ ﺎﻩ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان را »ﺷ ﻬﺮوﻧﺪ« ﺗﻌﺮﻳ ﻒ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻨﺘﯽ رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻪ و ﺣﺎآﻤﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ اﻳ ﺮان از‬
‫ﻣ ﺮدم »اﻣ ﺖ« اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺖ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺥﺒ ﺮ‪ ،‬ﺁﮔ ﺎهﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ﻢ و داﻧ ﺶ‬
‫ﻧﻴﺎزﯼ ﻧﺪارد؛ هﻤﺎن رﺳﺎﻝﻪ او را ﺑﺲ اﺳﺖ آﻪ اﮔ ﺮ درﻳﭽ ﻪاﯼ ﺑ ﻪ‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺳﻮﯼ روﺷﻨﺎﻳﯽ ﺁﮔﺎهﯽاش ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﻳﺪ دآ ﺎن دﻳ ﻦ ﻓﺮوﺷ ﯽ‬
‫اﻳﻦ رهﺒﺮان ﺗﺨﺘﻪ ﺥﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘ ﯽ ﺷ ﻬﺮوﻧﺪان ک ﺸﻮرﯼ را »اﻣ ﺖ« ﺗﻌﺮﻳ ﻒ آ ﺮدﻳﻢ‪،‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺖ در راﺑﻄﻪاﯼ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬اﻣ ﺎم ه ﻢ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ رهﺒﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮا‪ ،‬ﭘﻴﺸﺘﺎز‪ ،‬وﻝﯽ‪ ،‬اوﻝ ﯽاﻻﻣ ﺮ‪ ،‬وﻝ ﯽ ﻓﻘﻴ ﻪ‪ ،‬زﻋ ﻴﻢ‬
‫و دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ آﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪﯼ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻝﻐ ﺖ ه ﺮ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ آﻠﻤ ﺎت ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ را‬

‫ﺣﻤ ﻞ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ و ﺑ ﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧ ﻪﺗ ﺮﻳﻦ ﺷ ﻜﻠﺶ هﻤ ﺎن‬
‫ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﺳ ﻨﺘﯽ ﺷ ﺒﺎن و چﻮﭘ ﺎن را ﺑ ﻪ ذه ﻦ ﻣﺘﺒ ﺎدر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺣﺎآﻤﺎن ﻣ ﺬهﺒﯽ ـ ﺣﺘ ﺎ ﻇ ﺎهﺮا ﻏﻴ ﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﻳ ﺮان ـ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺥﻮدﺷﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻝﻴﺖ را ﻗﺎﺋﻞ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ »ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪان« را‬
‫ﺑﻪ چﺮا ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬راﻩ ﻧﺸﺎﻧ ﺸﺎن ﺑﺪهﻨ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻴﻮﻩ و زﻣ ﺎن ﺝﻔﺘﮕﻴ ﺮﯼ را‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰﯼ آﻨﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﺶ هﻢ آﻪ رﺳ ﻴﺪ ﺷ ﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻮﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺸﻢ‪ ،‬چﺮم‪ ،‬دل و ﺝﮕﺮ و ﺑﻘﻴﻪﯼ ﺑﺨﺶهﺎﯼ ﺗﻨﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣ ﺼﺮف‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬هﺮﺷﺐ هﻢ ﺑ ﻪ ﺁﻏ ﻞ هﺪاﻳﺘ ﺸﺎن آﻨﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑﺨﻮاﺑﻨ ﺪ و ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﯼ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩﯼ ﻓﺮدا ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ روزﯼ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻦ از اﻳ ﻦ رهﺒ ﺮ‬

‫»چﻮﭘ ﺎن«ﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ آ ﺮدﻩاﻳ ﺪ‪ ،‬ﺥﻮﺷ ﻢ ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ و‬
‫دوﺳ ﺖ دارم ﺥ ﻮدم ﺑﮕ ﺮدم ﺗ ﺎ چﻮﭘ ﺎن دﻳﮕ ﺮﯼ ﭘﻴ ﺪا آ ﻨﻢ‪ ،‬واوﻳ ﻼ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻳﺎ ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﻳﺪ آﻪ‪:‬‬

‫»اﮔﺮ دﻝﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮﯼ چﻮﭘﺎن ﺑﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺁﮔﺎهﯽ او از اﻣ ﻮرات‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ هﻢ در اﻳﻦ ﺷﺐه ﺎ در هﻤ ﺎن ﺁﻏﻠ ﯽ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ‬

‫‪١١‬‬
‫ﺗﺪارك دﻳﺪﻩاﻳﺪ ‪ -‬زﻳﺮ ﻧ ﻮر ﻣ ﺎﻩ ‪ -‬ﻓﻜ ﺮ آ ﺮدﻩام‪ ،‬آﺘ ﺎب ﺥﻮاﻧ ﺪﻩام و‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻩام آﻪ ﻣﻴﺰان ﺁﮔﺎهﯽ چﻮﭘﺎن چﻨ ﺪان ه ﻢ از ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻦ ﺥﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻣﺪﻋﯽ رهﺒ ﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﻢ‪ ،‬ﻳ ﺎ دﺳ ﺖ‬
‫آ ﻢ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺥ ﻮدم ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴ ﺮم‪ «.‬آ ﺎرد ﺳ ﻼﺥﯽ چﻮﭘ ﺎن‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺮدن ﻝﻄﻴ ﻒ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ِ ﺁﮔ ﺎﻩ را ﺥﻮاه ﺪ درﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎﻩ هﻤﻪﯼ ﻣﻌﺘﺮﺿﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺥﻮاهﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫از ﺁن ﺳﻮ هﺮ ﮔﻠﻪ ﺗﻌﺪادﯼ ه ﻢ ﺳ ﮓ ِ ﮔﻠ ﻪ ]ﭘﺎﺳ ﺪار[ دارد‬

‫آ ﻪ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﺳﺮﺳ ﭙﺮدﮔﯽ و اﻃﺎﻋ ﺖ ﻣﺤ ﺾ از رهﺒ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ آﻪ چﻨﻴﻦ ﺥﻴﺎﻻت واهﯽاﯼ را در ﺳﺮ ﺑﭙﺮوراﻧﺪ و ﻣ ﺜﻼ‬
‫ﺑﺨﻮاه ﺪ از ﮔﻠ ﻪ ﺝ ﺪا ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺎرس آ ﺮدﻩ »رهﺒ ﺮﯼ« را ﻣﺘﻮﺝ ﻪ‬
‫وﺿ ﻊ ﻏﻴ ﺮ ﻋ ﺎدﯼ]![ ﻣﻘﻠ ﺪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬رهﺒ ﺮﯼ ه ﻢ آ ﻪ درﺳ ﺶ را‬
‫ﻓﻮت ِ ﺁب اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻮرا ﺳﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻏﻴﺮ ﻣﻘﻠﺪ را زﻳ ِﺮ ﺁب ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪.‬‬
‫س ﺳ ﮓ ِ ﭘﺎﺳ ﺪار ﻧﮕ ﺬارد‪،‬‬ ‫اﮔ ﺮ ه ﻢ ﻓ ﺮد ﻣﻌﺘ ﺮض وﻗﻌ ﯽ ﺑ ﻪ ﭘ ﺎر ِ‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﺳﻴ ﺴﺘﻢه ﺎﯼ اﻣﻨﻴﺘ ﯽ و اﻃﻼﻋ ﺎﺗﯽ اﻣ ﺎم و زﻋ ﻴﻢ و رهﺒ ﺮ‬
‫ﻋﺎﻝﻴﻘﺪر… ﭘﺎﯼ ﻝﻄﻴ ﻒ اﻧ ﺴﺎن ﻣﻌﺘ ﺮض را ﻣﺜ ﻞ هﻤﻴ ﺸﻪ ﻃﻌﻤ ﻪﯼ‬
‫دﻧﺪان ﭘﺎﺳﺪاران ﺥﻮاهﺪ آﺮد آﻪ ﭘﺎﯼ رﻓﺘﻨﺶ چﻼق ﺷ ﻮد و از راﻩ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ هﻨﮕ ﺎم »ذﺑ ﺢ ﺷ ﺮﻋﯽ« و روز ﻣﺒ ﺎرك »ﻋﻴ ﺪ‬
‫ﻗﺮﺑﺎن« ﻓﺮا رﺳﺪ‪.‬‬

‫»در ﻓﻠ ﺴﻔﻪﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ دآﺘ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪،‬‬

‫ﺁﻳﺖاﷲ ﺥﻤﻴﻨﯽ و ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺥﻠﻖ‪ ،‬وﺝﻮد ﻳﻚ رهﺒ ﺮ دﻳﻨ ﯽ در راس‬
‫ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬ﻻزم و ﺿ ﺮورﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺿ ﺮورت ﻧﺎﺷ ﯽ از‬
‫ﻃﻔﻮﻝﻴﺖ ﻓﻜﺮﯼ ﺝﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﻝﺬا ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻳﺎ »وﻻﻳﺖ« ﺝﺎﻣﻌﻪ‬
‫]اﻣ ﺖ[ ﺗﻮﺳ ﻂ اﻣ ﺎم ﻳ ﺎ رهﺒ ﺮ‪ ،‬اﻣ ﺮﯼ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ و ﻣ ﺴﻠﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺴﻌﻮد رﺝﻮﯼ‪ :‬ﺁﮔﺎهﯽ ﭘﻴﺸﺘﺎز ]ﻳﺎ رهﺒﺮ[ ﺑﻪ او‬
‫وﻻﻳﺘ ﯽ در ه ﺪاﻳﺖ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ اﻋﻄ ﺎ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ را‬
‫درﺑﺮﻣﯽﮔﻴ ﺮد و در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁن اﻓ ﺮاد ﺝﺎﻣﻌ ﻪ ﻣﻜﻠ ﻒ ﺑ ﻪ اﻃﺎﻋ ﺖ و‬

‫‪١٢‬‬
‫ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن هﺴﺘﻨﺪ… ﺑﻪ ﻗﻮل ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ :‬اﮔﺮ آﺴﯽ رهﺒﺮ ﻳ ﺎ اﻣ ﺎم‬
‫ﺥ ﻮدش را ﻧ ﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ چﻮﭘ ﺎﻧﺶ را ﮔ ﻢ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪(١) «.‬‬

‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ وﻗﺘ ﯽ ﻣ ﺮدم آ ﺸﻮرﯼ ﺗﻮﺳ ﻂ روﺷ ﻨﻔﻜﺮان‬

‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻜﺶ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺘﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫آﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎرش هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاهﻨﺪ داﺷ ﺖ! در اﻳ ﻦ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ِ وﻳ ﮋﻩ از‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع اﻧ ﺴﺎن ]ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻋ ﻮام آﺎﻻﻧﻌ ﺎم‪ ،‬ﺳ ﻔﻴﻪ‪ ،‬رﻋﻴ ﺖ…[‬
‫دﻳﮕ ﺮ چ ﻪ اﻧﺘﻈ ﺎرﯼ ﻣ ﯽﺗ ﻮان از ﻣﻠ ﺖ داﺷ ﺖ؟ ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ اﻧﺘﻈ ﺎر‬
‫واﻗﻌﯽ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺁرزو آﻨﻴﻢ آﻪ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺝ ﺎدﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺎﻝﺮو را ﺑﻜﻮﺑ ﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺷﺎهﺮاﻩ ﺗﻤﺪن و ﻣ ﺪﻧﻴﺖ ﭘ ﺎﯼ ﺑﮕ ﺬارد؟ ﺁﻳ ﺎ واﻗﻌ ﯽ اﺳ ﺖ اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﻈ ﺮ ﺑﺎﺷ ﻴﻢ آ ﻪ ﻣﻠ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﯽ ﺁن آ ﻪ اﻣﻜ ﺎن ﺁﻣ ﻮزش و ﭘ ﮋوهﺶ‬
‫داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﯽ ﺁن آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬اﻣﻜ ﺎن ه ﺮ ﻧ ﻮع‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽاش را ﺑ ﻪ رﺳ ﻤﻴﺖ ﺑ ﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ چﻴ ﺰﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫آﻪ هﺴﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ؟‬

‫اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ زاوﻳ ﻪﯼ ورود را ﻋ ﻮض آ ﺮدﻩ‪ ،‬زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ‬

‫چﻨﻴﻦ ﭘﺲ رﻓﺘﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺥ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ »ﻣﻠ ﺖ ِ‬
‫ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ!« ﺗﻨﻬ ﺎ چﻨ ﺪ ﺻ ﺒﺎﺣﯽ آﻮﺗ ﺎﻩ ﻗﺒ ﻞ از ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب‬
‫اﺳﻼمزدﻩ ﺑﻪ اﻳﺮان چﻪ ﻓﺮهﻨﮓ ﭘﺮﺑﺎرﯼ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﺗﻔﺎﻗﺎ دﻝﻴﻞ‬
‫ﺿ ﺪﻳﺖ هﻴ ﺴﺘﺮﻳﻚ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن اﺳ ﻼم ه ﻢ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ و دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﻠ ﺖه ﺎﯼ ﺑ ﺎ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻧﻈﻴ ﺮ ﻣ ﺼﺮ ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻤ ﺎم‬
‫آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪهﺎ و ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ادﺑﯽ اﻳﻦ ﻣﺮز و ﺑﻮم را ﺑ ﻪ ﺁب‪ ،‬ﺁﺗ ﺶ‬
‫و ﺳﺎﻧ ﺴﻮر ﺳ ﭙﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ در ﻏﻴﺒ ﺖ ِ ﻓﺮهﻨ ﮓ و‬
‫ﻣﻠﺖهﺎﻳﯽ ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮓ‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧﯽ ﺑﺮاﯼ اداﻣﻪﯼ ﺣﻴﺎت ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫»ﻳﻜﯽ از ﺁﺛﺎر ﺷﻮم و ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎن ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب‬

‫ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺤﻮ ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ادﺑﯽ اﻳﻦ ﻣ ﺮز و ﺑ ﻮم ﺑ ﻮد‪ .‬اﻋ ﺮاب‬

‫‪١٣‬‬
‫ﺝﺎهﻞ آﻠﻴﻪﯼ آﺘﺐ ﻋﻠﻤﯽ و ادﺑﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁﺛ ﺎر و ﻳﺎدﮔﺎره ﺎﯼ‬
‫آﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ وﻗﺎص ﭘﺲ از ﺗ ﺴﺨﻴﺮ ﻓ ﺎرس و‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﺪاﺋﻦ و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﻪه ﺎ و ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ اﻳ ﺮان‬
‫از ﻋﻤ ﺮ ﺥﻠﻴﻔ ﻪﯼ وﻗ ﺖ آ ﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﻧﻤ ﻮد‪ .‬و وﯼ ﻧﻮﺷ ﺖ‪…:‬‬
‫آﺘﺎبهﺎ را در ﺁب ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ اﮔﺮ در ﺁﻧﻬﺎ راهﻨﻤﺎﻳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ه ﺪاﻳﺖ ﺥ ﺪا از ﺁن ﺑ ﯽﻧﻴ ﺎزﻳﻢ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻣﺘ ﻀﻤﻦ ﮔﻤﺮاه ﯽ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫وﺝﻮد ﺁنهﺎ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﺘﺎب ﺥﺪا ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ از‬
‫وﺻﻮل اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﺳ ﻌﺪ وﻗ ﺎص و دﻳﮕ ﺮان ﺣﺎﺻ ﻞ ﺻ ﺪهﺎ ﺳ ﺎل‬
‫ﻣﻄﺎﻝﻌ ﻪ و ﺗﺤﻘﻴ ﻖ ﻣﻠ ﻞ ﺷ ﺮق ﻧﺰدﻳ ﻚ را ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁب و ﺁﺗ ﺶ‬
‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪(٢) «.‬‬

‫»اﻧ ﺪك اﻧ ﺪك ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﻓﻬﻤﻴﺪﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب‪،‬‬

‫دﺳ ﺘﺒﺮد ﺳ ﺎدﻩاﯼ ﺑ ﻪ ﻣﻨﻈ ﻮر ﻏ ﺎرت ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺝ ﺪﯼﺗ ﺮ از ﺁن‬
‫اﺳﺖ‪(٣) «.‬‬

‫ش هﻤﻴ ﺸﮕﯽ رهﺒ ﺮان‬ ‫اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎ در راﺳ ﺘﺎﯼ رو ِ‬

‫ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ آ ﺸﻮرﻣﺎن ـ آ ﻪ ﺁﮔ ﺎهﯽ را ﻣﺨ ﻞ اﺳ ﺘﻤﺮار‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ ـ ﻳﺎ هﻤﻴﺸﻪ از ﺗﺎرﻳﺨﻤﺎن ﺑﯽﺥﺒ ﺮ ﻧﮕ ﺎﻩ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩاﻳﻢ ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ را از دﻳﺪﮔﺎﻩ آﺎﺗﺒﻴ ِﻦ اﺳﻼم زدﻩ ﺁﻣﻮﺥﺘ ﻪاﻳ ﻢ‪ .‬و ﺑ ﻪ‬
‫ﺝﺎﯼ اﻳﻦ آﻪ ﺑﺎ ﺁﻣﻮﺥﺘ ِﻦ ﺗﺎرﻳﺦ دﻝﻴ ِﻞ ﺳ ﺘﺮون ﺑ ﻮدن ﺝﺎﻣﻌ ﻪﻣ ﺎن را‬
‫ﺑ ﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬در ﺥ ﻂ ِ ﻣﻘ ﺪم ِ ﻣﺒ ﺎرزات ِ ﺁزادﻳﺨﻮاهﺎﻧ ﻪﯼ ﻣﻠﺘﻤ ﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﻓﺮاﻃﯽ آﺸﻒ آﺮدﻩاﻳﻢ!‬

‫»ﻣ ﺴﺎﻝﻪﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ را آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ اﺿ ﺎﻓﻪ آ ﻨﻢ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴ ﺪن‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺝﻨﺒﺶهﺎﯼ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻗﻪه ﺎﯼ ﺿ ﺪ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﻗﺮﻣﻄﻴ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﺮخ ﺝﺎﻣﮕ ﺎن ]ﺑﺎﺑ ﻚ ﺥﺮﻣ ﺪﻳﻦ[ و ﻣﺸﻌ ﺸﻌﻴﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻏﻼﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺮاﻃﯽ اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻝﯽ آﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪١٤‬‬
‫اﻧﺘﺴﺎب اﻳﻦ ﺝﻨﺒﺶهﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آ ﻪ اﺻ ﻮ ِل اﺳﺎﺳ ﯽ و‬
‫اوﻝﻴﻪﯼ اﺳﻼم ﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ چﻴﺴﺖ؟‬

‫»در هﻤﻪﯼ ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺜﻼ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬

‫ﻣﺸﻌ ﺸﻊ در ﻧﺠ ﻒ‪ ،‬ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ را وﻳ ﺮان آ ﺮد و‬
‫ﭘﻴ ﺮوان او چ ﻮب ﺿ ﺮﻳﺢ ﺁن ﺣ ﻀﺮت را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان هﻴ ﺰ ِم زﻳ ِﺮ‬
‫اﺝﺎق ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ… و ﻳﺎ ﻗﺮﻣﻄﻴﺎن ﺑﻪ ﺥﺎﻧ ﻪﯼ آﻌﺒ ﻪ ﺣﻤﻠ ﻪ آ ﺮدﻩ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ را ﺗﻌﻄﻴﻞ آﺮدﻧﺪ و ﺝﻮاهﺮات و اﺷﻴﺎء ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﺥﺎﻧ ﻪﯼ‬
‫ﺥﺪا را ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤ ﺖ ﺑﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎز و روزﻩ و ﺣ ﺞ و دﻳﮕ ﺮ‬
‫اﺻ ﻮل و ﻋﺒ ﺎدات اﺳ ﻼﻣﯽ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻨﺪ؛ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ آ ﻪ در‬
‫ﻗﻠﻤ ﺮ ِو ﺥ ﻮد هﺮچ ﻪ ﻗ ﺮﺁن و ﺗ ﻮرات و اﻧﺠﻴ ﻞ ﺑ ﻮد‪ ،‬هﻤ ﻪ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﺤﺮا ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮﻣﻄﻴﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣﺮدم ﺝﻬﺎن‬
‫را ﮔﻤ ﺮاﻩ آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬اول ﺷ ﺒﺎﻧﯽ )ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ( دوم ﻃﺒﻴﺒ ﯽ‬
‫ﺥ ﺐ‪،‬‬ ‫)ﺣ ﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ( و ﺳ ﻮم ﺷ ﺘﺮﺑﺎﻧﯽ )ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ(… ُ‬
‫آﺠ ﺎﯼ اﻳ ﻦ اﻗ ﺪاﻣﺎت و ﻋﻘﺎﻳ ﺪ‪ ،‬اﺳ ﻼﻣﯽ و ﺥ ﺼﻮﺻﺎ ﺷ ﻴﻌﯽ‬
‫ﻖ ]اﺳ ﻼﻣﯽ و ﺷ ﻴﻌﯽ[… ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪ :‬ﺣ ﻼج‬ ‫اﺳ ﺖ؟… ]اﻣ ﺎ[ ﻣﺤﻘ ِ‬
‫دﻝﻘﯽ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ داﺷﺖ آ ﻪ ﺑﻴ ﺴﺖ ﺳ ﺎل از ﺗ ﻦ ﺑﻴ ﺮون ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬و‬
‫ﮔﺰﻧﺪﻩﯼ ﺑﺴﻴﺎر در وﯼ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻳﻜ ﯽ از ﺁن‪ ،‬وزن آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻴﻢ‬
‫داﻧﮓ وزن داﺷﺖ…« )‪(٤‬‬

‫»در ‪ ٨‬ذﻳﺤﺠ ﻪﯼ ﺳ ﺎل ‪ ٣١٧‬هﺠ ﺮﯼ در روز زﻳ ﺎرت‬

‫ﺣ ﺞ ﻗﺮﻣﻄﻴ ﺎن ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ ﺣﻤﻠ ﻪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺷ ﻬﺮ را ﻣﺘ ﺼﺮف‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻏﺎرت آﺮدﻧﺪ … ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪ ه ﻢ اآﺘﻔ ﺎ ﻧﻜ ﺮدﻩ … ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﺬهﺒﯽ ﺳﻨﻴﺎن را رد ﻣﯽآﺮدﻧ ﺪ و زﻳ ﺎرت آﻌﺒ ﻪ را ﺑ ﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁن ﻣﻜﺎن ﻣﻘ ﺪس اﺳ ﻼﻣﯽ را ﻏ ﺎرت آ ﺮدﻩ و‬
‫]ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد[ ﻣﺸﻬﻮر را از دﻳﻮار آﻨﺪﻩ و ﺑﻪ دو ﻧ ﻴﻢ آﺮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ‬
‫ﺥﻮد ﺑﻪ ﻝﺤﺴﺎ ]ﺑﺤ ﺮﻳﻦ[ ﺑﺮدﻧ ﺪ‪ .‬و ﻓﻘ ﻂ ﭘ ﺲ از ﻗﺮﻳ ﺐ ]ﺑ ﻪ[ ﺑﻴ ﺴﺖ‬

‫‪١٥‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﺮ اﺛ ﺮ وﺳ ﺎﻃﺖ ﺥﻠﻴﻔ ﻪﯼ ﻓ ﺎﻃﻤﯽ ]ﺣﺠﺮاﻻﺳ ﻮد[ را ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪(٥)«.‬‬

‫در اﻳ ﻦ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪﯼ ﻇﺮﻳ ﻒ ﺑ ﻪ ﺥ ﻮﺑﯽ ﻣ ﯽﺗ ﻮان دﻳ ﺪ آ ﻪ‬

‫چﮕﻮﻧ ﻪ ﻣﺤﻘﻘ ﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﯽ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑﺰرﮔ ﺎن ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣ ﺎ را ﻣ ﺴﺦ‪،‬‬
‫ﺑ ﯽهﻮﻳ ﺖ و ﺑ ﯽارزش آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ارزشه ﺎ را آ ﻪ در‬
‫ﺿﻤﻴﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺝﺎﻳﯽ ﺗﺎرﻳﺨﯽ دارد‪ ،‬ﻣﺎ ِل ﺥﻮد ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ش ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺣﻼج اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ درﻳﺎﻓ ﺖ ِ‬‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ِ اﻳﻦهﺎ ارز ِ‬
‫راﻳﺞ و ﻓﺮﻳ ﺐ ِ دﻳ ﻦ ﺳ ﺎزان ﺣ ﺎآﻢ از اﻧ ﺴﺎن ﻣﺨ ﺎﻝﻒ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻴ ﺴﺖ ﺳ ﺎل ﺣﻤ ﺎم ﻧﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و ﮔﺰﻧ ﺪﻩه ﺎﯼ ﺗ ﻨﺶ‬
‫هﺮﻳﻚ ﻧﻴﻢ داﻧﮓ وزن دارﻧﺪ‪ .‬و ﺣﻼج ﺁﻧﻘﺪر ﺑﯽﺁزار اﺳﺖ آﻪ ﺣﺘﺎ‬
‫ﺷﭙﺶهﺎ را از ﺗﻨﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﻻﺑﺪ ﻣﯽﺥﻮاهﻨ ﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬اﺗﻬﺎﻣ ﺎﺗﯽ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺣﻼج زدﻩ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺑﻪ ﺥﺎﻧﻪﯼ آﻌﺒﻪ ﺣﻤﻠﻪ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﺮاﺳ ﻢ‬
‫ﺣﺞ را ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ و ﺥﺮاﻓﺎت ﻣﺬهﺒﯽ را ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬درﺳ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﺣ ﻼج از ﺁزار ﺷ ﭙﺶ ه ﻢ در ﺗ ِﻦ‬
‫زﺥﻤﯽاش اﺑﺎ دارد‪ .‬و ﺑﺎ آ ﺸﻒ »ارزشه ﺎﻳﯽ« آ ﺎﻣﻼ ﺷ ﻴﻌﯽ در‬
‫اﻣﺜﺎ ِل ﺣﻼج‪ ،‬اﻳﺸﺎن را اﺑﺘﺮ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻝﮕﻮﺑﺮدارﯼ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﺎره ﺎ و ﺑﺎره ﺎ ﻧﻮﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﯽ‬

‫هﺮاس از ﺗﻴﻎ ﺁﺥﺘﻪﯼ »ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪﯼ ُکﺸﺎ ِن ﺣ ﺎآﻢ«‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ هﻤ ﻪﯼ‬
‫زواﻳ ﺎﯼ ﺗﺎرﻳ ﻚ ِ ﺗ ﺎرﻳﺦ را ـ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻜ ﺮار ﻧﻜ ﺮدن ـ وارﺳ ﻴﺪ! راﻩ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دوران ﺗﻜﺮا ِر ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳ ﺴﯽ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ چﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ »ﻣﺤﻘ ِ‬

‫ﻖ‬
‫ﺑﯽﻏﺮض« ﺑﺴﻨﺪﻩ آﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮﺝﺴﺘﮕﺎن هﻢ در ﮔﺮداب ِ ﺝﻨﺎﻳ ﺎت ِ‬
‫هﻮﻝﻨ ﺎك و ﻣ ﺴﺘﻤﺮ »دﻳ ِﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ« و »آ ﺸﻒ ِ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ‬
‫ﺖ ﻣ ﺬهﺐ ﺑ ﺮ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ« ﻣﺤ ﻮ و آﻤﺮﻧ ﮓ‬ ‫ﻧ ﻮﻳ ِﻦ اﺳ ﺘﻤﺮا ِر ﺣﻜﻮﻣ ٍ‬

‫‪١٦‬‬
‫ف ﻧﺎﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺥﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﻨﻮز ﺳﺎلهﺎ و ﻗﺮنهﺎ آﺎ ِر ﻧﺎآﺮدﻩ و ﺣﺮ ِ‬
‫روﯼ زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮﻓﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺎ هﻢ چﻨﺎن و هﻨﻮز هﻢ چﻨ ﺪﻳﻦ و چﻨ ﺪ ﻝ ﺸﻜ ِﺮ‬

‫ﻣ ﺴﻠﺢ ﺑ ﻪ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ را ـ ﺑ ﺎ رﻧ ﮓ ﺁﻣﻴ ﺰﯼه ﺎﯼ ﻣﺘﻨ ﻮع‬
‫ﭘﺸﺖ دروازﻩﯼ ﺗﻬﺮان در ﺁب ﻧﻤ ﻚ ﺥﻴ ﺴﺎﻧﺪﻩ دارﻳ ﻢ آ ﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮﻧ ﺪ‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ اﻋ ﺮاب‪ ،‬ﺗ ﺮكه ﺎﯼ ﺻ ﻔﻮﯼ و ﺣﺎآﻤ ﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ ﻧﺎﺗﻤ ﺎم‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺗﺎ ﺳ ﻄ ِﺢ »ﺳ ﻄﺢ ِ ﻓﻜ ﺮ« ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮمهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ِ ﻃﺎﻝﺒﺎن اﻓﻐﺎﻧ ﺴﺘﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘ ﺎﺋﻴﻦ‬
‫آﺸﻴﺪﻩ‪ ،‬از ﮔﺮدوﻧﻪﯼ ﺗﻤﺪن و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ِ ﺝﻬﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﭘﺮﺗ ﺎب‬
‫آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ه ﻢ چﻨ ﺎن آ ﻪ ﻃﺎﻝﺒ ﺎن در هﻤﺪﺳ ﺘﯽ ﺁﺷ ﻜﺎر و ﻧﻬ ﺎن ﺑ ﺎ‬
‫اﺳﺘﺎﻝﻴﻨﻴﺴ ِﻢ ﺣﺎآ ِﻢ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺁورد‪.‬‬

‫از ﻣﻨﺘﻈ ﺮان ﺥﻴﻤ ﻪ زدﻩﯼ ﭘ ﺸﺖ دروازﻩﯼ ﺗﻬ ﺮان آ ﻪ‬

‫ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺮﭘ ﺎ آ ﺮدن اﻧ ﻮاع دﻳﮕ ِﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ در اﻳ ﺮان ﺥﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺮداﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺥ ﺸﻦﺗ ﺮﻳﻦ و ﭘﻮﻝ ﺪارﺗﺮﻳﻨ ﺸﺎن ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ ﻣ ﺴﻌﻮد‬
‫رﺝ ﻮﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ »ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ِ اﺝ ﺮاﯼ ﻧﻘ ﺶ« ه ﻮاداران‬
‫ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣ ﺪﻋﻴﺎن ﺝﻨ ﺒﺶ ﻧ ﻮزاﻳﯽ دﻳﻨ ﯽ‪ ،‬ﺑﺨ ﺸﯽ از ﺝ ﺪاﺷ ﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ آ ﻪ ﺥ ﻮد را ه ﻢ چﻨ ﺎن ﺑ ﻪ اﺻ ﻮل چﻬ ﻞ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﻣﺴﻠﺢ و وﻓ ﺎدار ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺥﻴ ِﻞ ﻣ ﺪﻋﻴﺎ ِن دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ‬
‫ﺁب ﻧﺪﻳﺪﻩاﻧﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺷﻨﺎﮔﺮ ﻗﺎﺑﻠﯽاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺶ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎ ِن ﻣﺒ ﺎرز« ﮔ ﺮو ِﻩ‬

‫در درون آ ﺸﻮر ه ﻢ »ﺝﻨ ﺒ ِ‬
‫ﺝﺒﻴ ﺐ اﷲ ﭘﻴﻤ ﺎن‪ ،‬ﻋ ﺰتاﷲ ﺳ ﺤﺎﺑﯽ و ﻧﻬ ﻀﺖ ]ﻣ ﺬهﺒﯽ[ ﺁزادﯼ‬
‫ﻣﻬ ﺪﯼ ﺑﺎزرﮔ ﺎن‪ ،‬ﺝﺎﻣ ﺎ‪ ،‬ﻃﺮﻓ ﺪاران ﻣﺮﺣ ﻮم آ ﺎﻇﻢ ﺳ ﺎﻣﯽ‪،‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻝﻄﻒ اﷲ ﻣﻴﺜﻤﯽ و ﺥﻴﻞ دﻳﮕﺮﯼ از ﺥﺮدﻩ ﻣﺪﻋﻴﺎﻧﯽ آﻪ‬
‫چﻪ از وﻃﻦ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و چﻪ هﻢ چﻨﺎن زﻳﺮ ﻋﺒﺎﯼ ﻣﻼﻳ ﺎن ﺝ ﺎ‬

‫‪١٧‬‬
‫ﺶ دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺪﻋﯽ‬‫ﺥﻮش آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺁﮔ ﺎهﯽ از ﻧﻘ ِ‬
‫ﺖ ﻣﺬهﺐ ﺑﺮ اﻳﺮاﻧﻨﺪ‪.‬‬‫ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮﯼ از ﺣﻜﻮﻣ ٍ‬

‫»آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ رﺑﻄ ﯽ ﺑ ﻪ‬

‫ﺥﻤﻴﻨ ﯽاﻳ ﺴﻢ ﻧ ﺪارد و اﺳ ﺘﻘﺮار اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ ﻳ ﺎ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫دﻣﻮآﺮاﺗﻴ ﻚ اﺳ ﻼﻣﯽ را ﻣ ﮋدﻩ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ ـ ﺑ ﯽﺗﺮدﻳ ﺪ ـ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ‬
‫ﺥﻮﻧﻴﻦﺗﺮ و هﻮﻝﻨﺎكﺗﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﺗﺪارك ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ‪(٦) «.‬‬

‫»‪ ...‬و اﻳ ﻦ هﻤ ﺎن ﻏﻔﻠﺘ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﺮﮔ ﺰ ﺑ ﺮ ﻣﻬﻨ ﺪس‬

‫ﺑﺎزرﮔ ﺎن و دوﺳ ﺘﺎن او در ﻧﻬ ﻀﺖ ﺁزادﯼ و دوﻝ ﺖ ﻣﻮﻗ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﻮل ﺥﻮد ﺁنهﺎ ﻃﻴﻒ ﻣﻠﯽ و ﻣﺬهﺒﯽه ﺎﻳﯽ آ ﻪ »ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺗﻜﻠﻴ ﻒ‬
‫ﺷ ﺮﻋﯽ!« ﺻ ﻼﺣﻴﺖ و ﻣﻨﺰﻝ ﺖ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ و اﺥﻼﻗ ﯽ‬
‫ﺥ ﻮد را وﺳ ﻴﻠﻪﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار و ﺗﺤﻜ ﻴﻢ اﺳ ﺘﺒﺪاد ﻣﻄﻠﻘ ﻪﯼ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ و‬
‫ﺑﺎﻧ ﺪ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ و رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ ﻗ ﺮار دادﻧ ﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑ ﻞ ﺑﺨ ﺸﺎﻳﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ‪«.‬‬
‫) ‪(٧‬‬

‫ﺑﻌ ﻀﯽ از اﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽﺥﻮاهﻨ ﺪ »اﺳ ﻼم در اﻳ ﺮان« را‬

‫دﻣ ﻮآﺮاﺗﻴﺰﻩ آﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ راﻩ راﺳ ﺖ ﺑﻜ ﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﻀﯽ ه ﻢ ﻣﺜ ﻞ‬
‫ﻣ ﺎرﺗﻴﻦ ﻝ ﻮﺗﺮ ]![ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ ﺳ ﺮوش از ﺁزادﯼ‪،‬‬
‫دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ و ﺗﺤﻤ ﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن در »اﺳ ﻼم راﺳ ﺘﻴﻦ« دم‬
‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ آﻪ چﻨﻴﻦ ﻣﺬهﺒﯽ هﺮ »آﺠﯽ از اﺻ ﻮﻝﺶ«‬
‫را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴ ِﺮ ﺗﻴ ِﺰ ﻋﻤﺮ راﺳﺖ ﺥﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬در اﻳ ﻦ ه ﺰار و چﻨ ﺪ‬
‫ﺻﺪ ﺳﺎل هﻢ ﺁن را ﺑﺨﻮﺑﯽ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫»… وﻝ ﯽ اﻣ ﺮوزﻩ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻣﺘﺠ ﺪد و اﺻ ﻼح ﻃﻠ ﺐ‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ آﻪ ﺑﺎ ﺝﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺝﻮد ه ﻢ ﻣﻴﺎﻧ ﻪاﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ و راﺣﺘ ﯽ از دﺥﺎﻝ ﺖ دادن اﺳ ﻼم‬
‫در زﻧ ﺪﮔ ﯽ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ دﺳ ﺖ ﺑﻜ ﺸﺪ… ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﺳﺮوش… هﻢ چﻨ ﺎن ﻣ ﯽآﻮﺷ ﺪ ﺛﺎﺑ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ و‬
‫دﻳﻦ دو ﻣﻘﻮﻝﻪﯼ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺝﺎﻣ ﻪاﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﻗﺎﻣ ﺖ ِ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ اﻳ ﺮان دوﺥﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬او در‬
‫ﻣﻮرد راﺑﻄﻪﯼ ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﺳﻴﺎﺳﺖ… اﻇﻬ ﺎر ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﺻ ﻮﻻ راﺑﻄ ﻪﯼ ﺑ ﻴﻦ دﻳ ﻦ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻳ ﻚ اﻣ ﺮ ﺝﺒ ﺮﯼ اﺳ ﺖ…«‬
‫) ‪(٨‬‬

‫»اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ ﺁﻗ ﺎﯼ ﺳ ﺮوش ه ﻢ هﻤ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ ﻋﻠ ﻮﯼ و‬

‫اﺳﻼم ﻧﺒﻮﯼ دآﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ و ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗ ﺎزﮔﯽ‬
‫آ ﻪ ﭘ ﺲ از ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ ﺥ ﻮﻧﻴﻦ ‪ ١٧‬ﺳ ﺎﻝﻪ ﯼ ﺁﺣﮑﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ]ﺗ ﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ کﺘﺎب ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎﯼ ﻋﻠ ﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄ ﺮوس[ ﺁﻗ ﺎﯼ ﺳ ﺮوش‬
‫اﻳﻨ ﻚ ﺑ ﺎ اﺣﺘﻴ ﺎط و ﺷ ﺮﻣﻨﺪﮔﯽ و ﺗ ﺎﺥﻴﺮ از ﺝ ﺪاﻳﯽ دﻳ ﻦ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺎل ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻊ ﮔﻴ ﺮﯼ‬
‫اﺳﺎﺳ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻔ ﻆ و ﻧﺠ ﺎت اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار‬
‫ﺁزادﯼ و دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ در اﻳ ﺮان‪ .‬ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁﻗ ﺎﯼ ﺳ ﺮوش‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻨ ﺪ روزﯼ ﺑ ﻴﻦ اﺳ ﻼم و ﺁزادﯼ ﻳﻜ ﯽ را اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺁن ﻳﻜﯽ ﺣﺘﻤﺎ اﺳﻼم ﺥﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺁزادﯼ‪(٩) «.‬‬

‫و اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎ ﺑ ﯽ ﺁن آ ﻪ ﺗ ﺼﻮﻳﺮ دﻗﻴﻘ ﯽ از‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﻤ ﺎن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﻢ‪ ،‬ﺝ ﺎﯼ ﻋﻠ ﺖ و ﻣﻌﻠ ﻮل را ﻋﻮﺿ ﯽ‬
‫ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮﻳﻢ و ﺑ ﯽ ﺁن آ ﻪ چﺮاﻳ ﯽ و چﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﻧ ﺎزاﻳﯽ آ ﺸﻮر را‬
‫ﻋﻠ ﯽ رﻏ ﻢ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﻓ ﺪاآﺎرﯼ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻨ ﻴﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺑﺤ ﺚ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮن‬
‫ﺷﻜﻞهﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ چ ﺸﻤﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻣﻴﺎﻧ ﻪﯼ راﻩ‬

‫زهﺮﺁﮔﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺁبﺑﺎرﻳﻜ ﻪﯼ دﺷ ﻤﻦ را آ ﻮر آ ﺮد! ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻓ ﺴﺎد و ﺑ ﯽه ﻮﻳﺘﯽ را از ﺗ ِﻦ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺷ ﺴﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑﺘ ﻮان راه ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﻮﯼ ﻣ ﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻤ ﺪن‪ ،‬ﺗﺒ ﺎدل ﻓﺮهﻨ ﮓه ﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻤ ﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪،‬‬

‫‪١٩‬‬
‫ﺗﺴﺎﻣﺢ و ﺗﺴﺎهﻞ ﺑﺎز آﺮد‪ .‬اﺳﺎس ﻧ ﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣ ﺎ ﻧ ﺎ ﺁﮔ ﺎهﯽ از ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻮرﺥﺎن ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ِﻞ ﺷ ﻴﻌﻪ زدﮔ ﯽ ﻳ ﺎ‬
‫ﺗﺮسهﺎﺷﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ـ ﻳﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاﻧ ﺪ ـ چﻬ ﺮﻩﯼ واﻗﻌ ﯽ ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ﻣﻠﺘﯽ در ﺗﺎرﻳﻜﯽ‬

‫ﻣﻦ ﻣﻠﺘﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‬

‫ت چﺸﻤﮕﻴ ِﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﯼ در ﻳﻚ ﻏﺎر‬‫آﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻓﺴﻮ ِن ﻣﻌﺠﺰا ِ‬
‫اﻝﻬﻪﯼ ﻣﻬﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﺥﺪاﯼ ﺥﺸﻢ ﻣﺒﺪل آﺮد‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻜﺸﺎن ﺑﻪ دروغ ﺁﻣﻴﺨﺖ‬
‫ﺑﻪ آﺮدار‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺝﻬﺎﻝﺖ ﺥﻮﻳﺶ‬
‫ﻗﻠﺐ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ دﺷﻨﻪ‪ ،‬ﭘﺎرﻩ ﭘﺎرﻩ آﺮد‬
‫دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ اﻧﺴﺎن را‬
‫در زﻣﺎﻧﯽ آﻪ هﻤﻪﯼ ﺷﺎﻋﺮان ﻻل و آﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺝﺮم ﺑﻬﺎﺋﯽﮔﺮﯼ‪ ،‬در ﻣﺴﻠﺦ ﺥﺪا ﺑﻪ دار ﺁوﻳﺨﺖ‪ ،‬ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ آﺮد‬
‫و ﻗﺒﻞ از ﻧﺎزﯼ ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯼ ﺥﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﻠﺖ ﻳﻬﻮد‬
‫در رﺳﺎﻝﻪهﺎ و آﺘﺎبهﺎﯼ ﺥﻮد ﺑﻨﻮﺷﺖ‬
‫و…‬
‫در آﻮچﻪ و ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﻪ روﻳﺸﺎن ﺗﻒ آﺮد‬
‫و ﻋﻨﺎن آﺎر ﺥﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺳﭙﺮد‬
‫آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮگ‪ ،‬ﮔﻞچﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺷﺪ‬

‫ﻣﻦ ﻣﻠﺘﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‬

‫آﻪ ﺁﻳﻨﻪﯼ روﺷﻦ ﺥﻮﻳﺶ را ﮔﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﻗﺮنهﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺥﻮد را ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪،‬‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎهﯽ ﭘﻨﺪار‪ ،‬دﻝﻴ ِﻞ روﺷ ِﻦ ﺗﺎرﻳﻜﯽ اﺳﺖ‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ﻣﻦ ﻣﻠﺘﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‬
‫آﻪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺥﻮﻳﺶ را‬
‫گ ﺳﺎلهﺎﯼ دو ِر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮا ِن ﻗﻬﺮ‬‫در ﺳﻮﮔﻮارﯼ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺮ ِ‬
‫هﻨﻮز ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﯽزﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‬
‫و‬
‫هﻨﻮز هﻢ »ﺁﻳﻪهﺎﯼ زﻣﻴﻨﯽ« را ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‬

‫ﻣﻦ ﻣﻠﺘﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‬

‫آﻪ…‬

‫ﻣﺮﺗﻀﯽ رﺿﻮان‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬهﺐ‬
‫ﺣ ﺎل ﺑﺒﻴﻨ ﻴﻢ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﭘ ﺲ از ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ ه ﺰار ﺳ ﺎل‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ِ ﺗﺴﻨﻦ‪ ،‬چﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ؟!‬
‫ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ آ ﻪ در اواﻳ ﻞ ﻗ ﺮن ده ﻢ هﺠ ﺮﯼ‬
‫ﻗﻤﺮﯼ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺻﻔﻮﯼ را در اﻳﺮان اﻋﻼم آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﺣﻤﻠﻪﯼ اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳ ﻮ‪ ،‬ﺳ ﻨﯽ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ آ ﺸﺘﺎره ﺎﻳﯽ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ و وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ اﻳ ﺸﺎن را‬
‫واداﺷﺖ ﻳﺎ ﻗﺘﻞﻋ ﺎم ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻗ ﻪﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﮔ ﺮدن ﻧﻬﻨ ﺪ‪ .‬ﺷ ﺎﻩ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﺝﻤﻠﻪﯼ »ﺣ ﯽ اﻝﻌﻠ ﯽ ﺥﻴ ﺮاﻝﻌﻤ ﻞ« و ﻧ ﺎم اﻣﺎﻣ ﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫را ﺑﻪ اذان و ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ اﻓﺰود‪» ،‬ﺳﺐ و ﻝﻌ ﻦ ﺥﻠﻔ ﺎﯼ راﺷ ﺪﻳﻦ« را‬
‫ﺑ ﺎب آ ﺮد و… ﺥﻴﻠ ﯽ از آﺎره ﺎﻳﯽ را آ ﻪ ﻣ ﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ‪،‬‬
‫اﻣﺮوز اﻧﺠﺎم ﻣﯽده ﻴﻢ‪ ،‬در واﻗ ﻊ ﺑ ﺪﻋﺖ ِ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺣﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺥﻮدش هﻢ رﺣﻢ ﻧﻜﺮد و او را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ »اﻣ ﺮ آ ﺮد آ ﻪ ﺥﻄﻴﺒ ﺎن ﺷ ﻬﺎدت ﺥ ﺎص‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ اﺷ ﻬﺪان ﻋﻠ ﯽ وﻝ ﯽاﷲ و ﺣ ﯽ ﻋﻠ ﯽ ﺥﻴ ﺮاﻝﻌﻤ ﻞ را در‬
‫اذان و اﻗﺎﻣ ﻪ وارد آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﯽ آ ﻪ اآﺜﺮﻳ ﺖ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان‬
‫ﺳﻨﯽ و از اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ ﺑﯽﺥﺒﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻗ ﺪام ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﺮدم و ﺣﺘ ﺎ ﺑﺮﺥ ﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪﯼ ﺗﺒﺮﻳ ﺰ را ﻧﮕ ﺮان‬
‫ﺳﺎﺥﺖ‪ ،‬چﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺎﺝﮕﺰارﯼ ﺷﺎﻩ ﻧﺰد وﯼ رﻓﺘﻨ ﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﺷﻮﻳﻢ دوﻳﺴﺖ‪/‬ﺳﻴ ﺼﺪ ه ﺰار ﺥﻠ ﻖ آ ﻪ در ﺗﺒﺮﻳ ﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬چﻬﺎرداﻧﮓ ﺁن هﻤﻪ ﺳﻨﯽاﻧﺪ و از زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮات ﺗ ﺎ ﺣ ﺎل‬
‫اﻳ ﻦ ﺥﻄﺒ ﻪ را آ ﺴﯽ در ﺗﺒﺮﻳ ﺰ ﺑ ﺮﻣﻼ ﻧﺨﻮاﻧ ﺪﻩ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻴﻢ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻤ ﯽﺥ ﻮاهﻴﻢ و ﻧﻌ ﻮذ ﺑ ﺎﷲ اﮔ ﺮ رﻋﻴ ﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬چﻪ ﺗﺪارك در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﯽﺗﻮان آ ﺮد؟ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‬
‫آ ﻪ ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﺎز داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ و ﺥ ﺪاﯼ ﻋ ﺎﻝﻢ و ﺣ ﻀﺮات‬

‫‪٢٣‬‬
‫اﺋﻤﻪﯼ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ هﻤﺮاﻩ ﻣﻨﻨﺪ و ﻣﻦ از هﻴﭻ آ ﺲ ﺑ ﺎك ﻧ ﺪارم‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻖ اﷲ ﺗﻌﺎﻝﯽ ـ اﮔﺮ رﻋﻴﺖ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ـ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﻣ ﯽآ ﺸﻢ و‬ ‫ﺗﻮﻓﻴ ِ‬
‫ﻳﻚ آﺲ زﻧﺪﻩ ﻧﻤﯽﮔﺬارم‪(١٠) «.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﮔ ﻮاهﯽ آ ﺎﺗﺮﻳﻨﻮزﻧﻮ ﺳ ﻔﻴﺮ وﻧﻴ ﺰ… ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‬
‫ﻣﯽآﻮﺷﻴﺪﻧﺪ از ﺣﺴﻦ ﺗﻮﺝﻪ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺮدم ﺁذرﺑﺎﻳﺠ ﺎن‪ ،‬اﻳ ﺮان و‬
‫ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﺻ ﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﭘﻴ ﺸﻪ وران‪ ،‬روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن و ﻓﻘﻴﺮﺗ ﺮﻳﻦ ﻗ ﺸﺮ‬
‫چﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ آﻨﻨ ﺪ و در دادن وﻋ ﺪﻩه ﺎﯼ‬
‫ﻋﻮام ﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﻪهﻴﭻوﺝﻪ اﻣﺴﺎك ﻧﻤﯽآﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﯽدﻝﻴ ﻞ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ اﻋﻤ ﺎل ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ در‬
‫راﺳ ﺘﺎﯼ ﺗﻔﺮﻗ ﻪ اﻓﻜﻨ ﯽ و ﺑ ﻪ راﻩ اﻧ ﺪاﺥﺘﻦ ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪﯼ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﺳﻨﻴﺎن از ﺳ ﻮﯼ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎرا ِن واﻗ ﻊ ﺑ ﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻢ ارزﻳﺎﺑﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ آﻪ »ﺗﺮآﺘﺎزﯼ« و اﻋﻤﺎل وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪﯼ‬
‫اﻳﻦ اوﻝﻴﻦ ﺷﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪﯼ ﺻ ﻔﻮﯼ را در چﮕ ﻮﻧﮕﯽ و ﻣﻴ ﺰان آ ﺸﺘﺎر‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن آ ﻨﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ آﺘ ﺎﺑﯽ چﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺻ ﻔﺤﻪاﯼ ﻧﻴ ﺎز دارم‪،‬‬
‫اﻣﺎ دو ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك را ﺑﻴﻦ ﺷﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ و ﺁﺥﻮﻧ ﺪه ﺎﯼ‬
‫ﺣ ﺎآ ِﻢ ﻓﻌﻠ ﯽ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮاﻧﻢ ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ ﺑﮕﻴ ﺮم‪ ،‬و ﺁن ه ﻢ ﻓﺎﺷﻴ ﺴﻢ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪،‬‬
‫ﺝﻨ ﺴﯽ و ﻗ ﻮﻣﯽ‪ ،‬ه ﻢچﻨ ﻴﻦ ﺑ ﯽﭘﺮواﻳ ﯽ ه ﺮدوﯼ اﻳ ﺸﺎن در آ ﺸﺘﺎر‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ وﺝ ﻮﻩ ﻣ ﺸﺘﺮك ه ﻢ ﺑ ﯽﺗﺮدﻳ ﺪ ﻧﺎﺷ ﯽ از‬
‫وﺝﻪاﺷﺘﺮاآﯽ اﺳﺎﺳﯽﺗﺮ و اﺻ ﻮﻝﯽﺗ ﺮ اﺳ ﺖ؛ ارﺗﺒ ﺎط ِ ﻏﻴﺮِﻣﻌﻘ ﻮ ِل‬
‫اﻳﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎ ِن ﻣﺬهﺐ ﺑﺎ ﺥﺪا و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺥﻠﻴﻔﻪﯼ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺥﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم چﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯼﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ در زﻣﻴﻦ ﻣﻈﻬ ﺮ ﻗ ﺪرت ﺥ ﺪا ه ﺴﺘﻢ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻣ ﺸﻴﺖ و ارادﻩﯼ او رﻓﺘ ﺎر ﻣ ﯽآ ﻨﻢ‪ .‬ﺑ ﻪ اذن او ﻋﻄ ﺎ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﻳﻢ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺥﺪا ﻣﺮا ﻗﻔﻞ ﻣﺎل ﺥﻮد ﻗﺮار دادﻩاﺳﺖ‪(١١) «.‬‬
‫»ﻓﻀﻞ اﷲ ﺑﻦ روزﺑﻬﺎن ﺥﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ… ﺷﻴﺦ‬
‫ﺝﻨﻴ ﺪ را اﷲ و ﻓﺮزﻧ ﺪ او ﺣﻴ ﺪر )ﭘ ﺪر ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ( را‬
‫اﺑﻦ اﷲ ﺥﻮاﻧﺪﻧﺪ‪(١٢)«.‬‬

‫‪٢٤‬‬
‫ﺳ ﻮداﮔﺮ ﮔﻤﻨ ﺎم وﻧﻴ ﺰﯼ… ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬اﻳ ﻦ ﺻ ﻮﻓﯽ را‬
‫رﻋﺎﻳﺎﻳﺶ چﻨﺎن ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﭘﻨ ﺪارﯼ ﺥ ﺪا ﺑ ﺮ روﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ… در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﻧﺎم ﺥﺪا ﻓﺮاﻣ ﻮش ﺷ ﺪﻩ و هﻤ ﻪ ﺝ ﺎ ﻧ ﺎم‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺝﺎرﯼ اﺳﺖ‪(١٣) «.‬‬
‫ﺷ ﺎدروان اﺣﻤ ﺪ آ ﺴﺮوﯼ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﺳ ﺎﻝﻪﯼ‬
‫ﺥﻮزﺳ ﺘﺎن ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬در ﺗ ﺎرﻳﺦه ﺎﯼ ﺻ ﻔﻮﯼ هﻤﻴ ﺸﻪ ﭘ ﺮدﻩ ﺑ ﺮ‬
‫روﯼ ﺥﻮﻧﺨﻮارﯼهﺎ و زﺷﺖآﺎرﯼهﺎﯼ ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ آﺸﻴﺪﻩاﻧ ﺪ و‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او از ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﻧﻴﻜﻮآﺎر ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﯽﺷ ﻮد؛ در ﺣ ﺎﻝﯽ‬
‫آﻪ آﺎرهﺎﯼ زﺷ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر آ ﺮدﻩ و اﮔ ﺮ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺝ ﺴﺘﺠﻮ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺎﺥﺖ و ﺗﺎزهﺎﯼ ازﺑﻜﺎن در ﺥﺮاﺳﺎن و وﻳﺮاﻧﻜ ﺎرﯼه ﺎﯼ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ‬
‫در ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﻮﻩﯼ آﺎرهﺎﯼ ﻧﺎﺳﺘﻮدﻩﯼ اﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫»ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰار ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ ﺻ ﻔﻮﯼ )ﻣﺮﺷ ﺪ‬
‫آﺎﻣ ﻞ( ﻳ ﻚ ﮔ ﺮوﻩ زﻧ ﺪﻩ ﺥ ﻮاران در درﺑ ﺎر داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻳ ﺮ‬
‫ﻧﻈ ﺮ ﺝ ﺎرچﯽ ﺑﺎﺷ ﯽ ﺷ ﺎﻩ اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و ﻣﺎﻣﻮرﻳ ﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺷﺎرﻩﯼ وﯼ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن ﻣﺠﺮم را ﺑﻪ دﻧ ﺪان‬
‫ﻗﻄﻌ ﻪ ﻗﻄﻌ ﻪ آﻨﻨ ﺪ و ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ رﺳ ﻢ ﺗ ﺎ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪ‪(١٤) «.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴ ﺎﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ آ ﻪ در اﻧﺘﻬ ﺎﯼ ه ﺰارﻩﯼ دوم و‬
‫ﺁﺳ ﺘﺎﻧﻪﯼ ه ﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﻋﺠﻴ ﺐ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫وارﺛﺎن ﺷﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ ـ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان ـ ﺥ ﻮد‬
‫را وﻝﯽ ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺝﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮس و هﻤ ﻪ چﻴ ﺰ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺗﻠﻘ ﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﯽﭘ ﺮوا ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ و ﻏ ﺎرت و چﭙ ﺎول ﻣ ﺮدم‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ!‬
‫اﻳ ﻦ ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ آ ﻪ در ﺷ ﺨﺺ ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ اوج رﺳ ﻴﺪ و در ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﻧ ﻮﻳﻨﯽ ﻣﺘﻜﺎﻣ ﻞ ﺷ ﺪ‪ ،‬چﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﮔﺮوﻳ ﺪن اﺝﺒ ﺎرﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم و ﻏﺎرت ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬
‫در واﻗﻊ ﺥﺸﻮﻧﺘﯽ آﻪ ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻗﻠ ﻊ و‬
‫ﻗﻤﻊ دﺷ ﻤﻨﺎن! )ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎ ِن ﺳ ﻨﯽ ﻣ ﺬهﺐ( و دﻳﮕ ﺮ دﮔ ﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن در‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﻣﺘﻜﺎﻣ ﻞ ﺷ ﺪﻩﯼ روش اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻃﯽ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ هﺰار ﺳ ﺎل ﺑ ﻪ روشه ﺎﯼ ﻧ ﻮﻳﻨﯽ ]![ ﺑﺎﻝﻴ ﺪ و چﻬ ﺎر‬
‫ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ )اﻣ ﺮوز( ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﻳﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴ ﺪﻩﺗ ﺮ و‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻜﯽﺗﺮ ارﺗﻘﺎء ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺎرﺳ ﻨﺎﻣﻪﯼ ﻧﺎﺻ ﺮﯼ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪» :‬ﺗﻌ ﺼﺐ ﺝﻨ ﻮن‬
‫ﺁﻣﻴﺰ وﯼ )ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻔﻮﯼ( چﻨﺎن ﺑﻮد آ ﻪ چ ﻮن ﺑ ﻪ ﺷ ﺮوان‬
‫ﺷﺎهﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﭙﺎهﻴﺎن ﺥ ﻮد ﮔﻔ ﺖ‪ :‬چ ﻮن ﻣ ﺮدم ﺷ ﺮوان‪،‬‬
‫دﺷﻤﻦ ﺥﺎﻧﺪان رﺳﺎﻝﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻮال ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﻮال‬
‫ﺁنهﺎ را آﻪ ﺑﻪ ﻏﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳ ﺪ‪ ،‬در ﺁب رودﺥﺎﻧ ﻪ اﻧﺪازﻳ ﺪ‪ .‬ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻝ ﺸﻜﺮﻳﺎن اﻃﺎﻋ ﺖ ﻓﺮﻣ ﺎﻳﺶ ﻣﺮﺷ ﺪ آﺎﻣ ﻞ ﺥ ﻮد را آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣ ﺖ‬
‫اﻣﻮال را در ﺁب اﻧﺪاﺥﺘﻨﺪ؛ ﺣﺘﺎ ﺷﺘﺮ و اﺳﺐ و اﺳﺘﺮ را‪«.‬‬
‫ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ »ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰﻳ ﺎن ه ﻴﭻ ﻣﻘ ﺎوﻣﺘﯽ ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﺮدم ﺷ ﻬﺮ را ﻗﺘ ﻞﻋ ﺎم آ ﺮد‪ .‬ﺣﺘ ﺎ ﺳ ﺮﺑﺎزاﻧﺶ زﻧ ﺎن‬
‫ﺁﺑﺴﺘﻦ را ﺑﺎ ﺝﻨﻴﻦهﺎﻳﯽ آﻪ در ﺷﻜﻢ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬آ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔ ﻮر ﺳ ﻠﻄﺎن‬
‫ﻳﻌﻘ ﻮب و ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﻣﻴﺮاﻧ ﯽ را آ ﻪ در ﻧﺒ ﺮد درﺑﻨ ﺪ ﺷ ﺮآﺖ‬
‫ﺝﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺶ آﺮدﻧﺪ و اﺳﺘﺨﻮانهﺎﺷ ﺎن را ﺳ ﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ‬
‫‪ ٨٠٠‬ﺗﻦ … را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ … ‪ ٣٠٠‬ﺗﻦ از زﻧﺎن روﺳﭙﯽ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺻ ﻒ درﺁوردﻧ ﺪ و ه ﺮ ﻳ ﻚ را ﺑ ﻪ دو ﻧﻴﻤ ﻪ آﺮدﻧ ﺪ … ﺳ ﭙﺲ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﺎدر ﺥ ﻮد را… ﻓﺮﻣ ﺎن داد در ﺑﺮاﺑ ﺮش ﺳ ﺮﺑﺮﻳﺪﻧ ﺪ‪«.‬‬
‫)‪(١٥‬‬
‫»ﺷ ﻴﺦ ﺣﻴ ﺪر )ﭘ ﺪر ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ( هﺮﮔ ﺎﻩ در‬
‫اردﺑﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ آﺴﯽ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن وﯼ ﻣﺮﻳ ﺪاﻧﺶ‬
‫ﺳﮕﯽ را ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﻮﮔﺮد ﺁﻏﺸﺘﻪ ﺳ ﺎﺥﺘﻪ و ﺁﺗ ﺶ زدﻩ‪ ،‬از ﭘﻨﺠ ﺮﻩ‬
‫ﺑﺪرون ﺥﺎﻧﻪﯼ ﻣﺨﺎﻝﻒ ﻣﯽاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪(١٦)«.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ آﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ از ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ راﻩ دورﯼ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬آﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از‬

‫‪٢٦‬‬
 ‫چﮕ ﻮﻧﮕﯽ و ﻣﻜﺎﻧﻴ ﺴ ِﻢ ارﺗﻜ ﺎب چﻨ ﻴﻦ ﺝﻨﺎﻳ ﺎﺗﯽ از ﺳ ﻮﯼ رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ و اﺳﺎﺳ ﺎ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺨ ﺴﺖ ﻣﺎهﻴ ﺖ و ﻧﮕ ﺮش اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ را ﺑ ﻪ اﻧ ﺴﺎن و ﺣ ﻖ و ﺣﻘ ﻮق اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫ﺷ ﻨﺎﺥﺖ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ اﻧﺠ ﺎم اﻳ ﻦ ﺝﻨﺎﻳ ﺎت دﻳﮕ ﺮ ﭘﺮﺳ ﺸﯽ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس‬
‫ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺷ ﻨﺎﺥﺘﻪ ﺷ ﺪﻩﯼ ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ ﺑﺮﻧﺨﻮاه ﺪ اﻧﮕﻴﺨ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﻧﺠ ﺎم چﻨ ﻴﻦ ﺝﻨﺎﻳ ﺎﺗﯽ را در ﻗﺒ ﺎل ﻣ ﺮدم اﻧﻜ ﺎر‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن را ﻋ ﻴﻦ اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪاﯼ ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ از ﺳ ﻮﯼ‬
‫رهﺒ ﺮان اوﻝﻴ ﻪﯼ دﻳﻨ ﺸﺎن ـ ﻳ ﺎ ﺥﺪاﺷ ﺎن ـ ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﺗﻔ ﻮﻳﺾ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ‪ ،‬دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ‪،‬‬
‫ﺁزادﯼ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑ ﺎت و… هﻤ ﻴﻦ ﻃ ﻮر ﻣﺤﻔ ﻮظ ﺑ ﻮد ِن‬
‫ﺣﺮﻳﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺣﺘﺎ از ﻧﻈ ﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن ﻓﺮﻧ ﮓ رﻓﺘ ﻪﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﻧﻴ ﺰ ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﺗﺠ ﺎوزﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ و دﺥﺎﻝ ﺖ در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﺮاﯼ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻓﻠ ﺴﻔﻪ و ﻣﺎهﻴ ﺖ رژﻳ ﻢ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ در هﻤ ﻪﯼ اﻧ ﻮاع‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ )از ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺗﺎ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ( ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑ ﺮ اﺻ ﺎﻝﺖ‬
‫رهﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻓﻠ ﺴﻔﻪ‪ ،‬اﻣ ﺎم اﻧ ﺴﺎﻧﯽ ﻣ ﺎﻓﻮق و ﭘﻴ ﺸﻮا اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﺑ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ را ﺳﺮﭘﺮﺳ ﺘﯽ‪ ،‬زﻋﺎﻣ ﺖ و رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬دوام و ﻗ ﻮام ﺝﺎﻣﻌ ﻪ ﺑ ﻪ وﺝ ﻮد اﻣ ﺎم ﺑ ﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬اﻣ ﺎم‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻴﺎت و ﺣﺮآﺖ اﻣ ﺖ )ﺝﺎﻣﻌ ﻪ( اﺳ ﺖ‪ .‬وﺝ ﻮد و ﺑﻘ ﺎﯼ اﻣ ﺎم‬
‫اﺳﺖ آﻪ وﺝﻮد و ﺑﻘﺎﯼ اﻣ ﺖ را ﻣﻤﻜ ﻦ ﻣ ﯽﺳ ﺎزد‪ .‬اﻣ ﺎم »ﭘﻴ ﺸﻮا«‬
‫اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﻧﮕ ﺬارد اﻣ ﺖ ﺑ ﻪ ﺑ ﻮدن و ﺥ ﻮش ﺑ ﻮدن و ﻝ ﺬت ﭘﺮﺳ ﺘﯽ‬
‫ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﺷ ﻮد و ﺑ ﺎﻻﺥﺮﻩ ﭘﻴ ﺸﻮا اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ در ﭘﺮﺗ ﻮ ه ﺪاﻳﺖ او‪ ،‬اﻣ ﺖ‬
‫چﻮﻧﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ ﺣﺮآﺖ و ﺝﻬ ﺖ ﺣﺮآ ﺖ ﺥ ﻮﻳﺶ را ﮔ ﻢ ﻧﻜﻨ ﺪ‪«.‬‬
‫)‪(١٧‬‬
‫»… در ﺣﺎﻝﯽ آ ﻪ اآﺜﺮﻳ ﺖ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﺳ ﻨﯽ ﻣ ﺬهﺐ و‬
‫از اﺻ ﻮل ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﯽ ﺥﺒ ﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﻗ ﺪا ِم ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻣ ﺮدم و ﺣﺘ ﺎ ﺑﺮﺥ ﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪﯼ ﺗﺒﺮﻳ ﺰ را ﻧﮕ ﺮان آ ﺮد‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫چﻨ ﺎن آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺷ ﺐ ﭘ ﻴﺶ از ﺗ ﺎﺝﮕﺰارﯼ ﺷ ﺎﻩ ﻧ ﺰد وﯼ رﻓﺘﻨ ﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ ﺷ ﻮﻳﻢ‪ .‬دوﻳ ﺴﺖ‪/‬ﺳﻴ ﺼﺪ ه ﺰار ﺥﻠ ﻖ آ ﻪ در ﺗﺒﺮﻳ ﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬چﻬﺎرداﻧﮓ ﺁن هﻤﻪ ﺳﻨﯽاﻧﺪ… ﻣﯽﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ آ ﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻤ ﯽﺥ ﻮاهﻴﻢ… ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ… اﮔ ﺮ رﻋﻴ ﺖ‬
‫ﺣﺮﻓﯽ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﯽآﺸﻢ و ﻳﻚ آ ﺲ را زﻧ ﺪﻩ ﻧﻤ ﯽﮔ ﺬارم‪«.‬‬
‫)‪(١٨‬‬
‫در ﺳ ﻔﺮﻧﺎﻣﻪﯼ وﻧﻴﺰﻳ ﺎن ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫ﺻﻔﻮﯼ »ﺑﺮ وﺳﻌﺖ و داﻣﻨﻪﯼ اﺥﺘﻼﻓﯽ آ ﻪ ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﺮان و دﻳﮕ ﺮ‬
‫آ ﺸﻮره ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ وﺝ ﻮد داﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ اﻓ ﺰود… و‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن… را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺑﺮﺁن داﺷﺖ آ ﻪ درﺻ ﺪد رد واﻧﻜ ﺎر‬
‫ﺥﻠﻴﻔﻪﯼ اول و دوم و ﺳﻮم ﺑﺮﺁﻳﻨﺪ …«‬
‫»ﻳﻜ ﯽ از ﻧﺘ ﺎﻳﺞ ﻣﻬ ﻢ ﭘﻴ ﺮوزﯼ ﻗﺰﻝﺒﺎﺷ ﺎن اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪﯼ اﻣﺎﻣﻴ ﻪﯼ ﺝﻌﻔﺮﻳ ﻪ )ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم اﻣ ﺎم ﺝﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺬهﺐ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ ﻳﺎ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﯽ( ﻣﺬهﺐ رﺳﻤﯽ ﻗﻠﻤﺮو دوﻝ ﺖ‬
‫ﺻﻔﻮﻳﻪ اﻋﻼم ﺷﺪ … هﻤﻪﺝﺎ ﺥﻄﺒﻪﯼ ﺷ ﻴﻌﯽ و ﻝﻌ ﻦ ﺳ ﻪ ﺥﻠﻴﻔ ﻪﯼ‬
‫اول ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﺨ ﺼﺎ ﻣﺮاﻗ ﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻝﻌﻦ آﻨﻨﺪ و ﻏﺎﻝﺒﺎ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﻴﺶ ﺑ ﺎد‪ ،‬آ ﻢ ﻣﺒ ﺎد … ﻓﻘﻴﻬ ﺎن‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ و ﻳ ﺎ ﻓﻘﻴﻬ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﮔﺮوﻳ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣ ﺸﺎﻏﻞ روﺣ ﺎﻧﯽ را اﺷ ﻐﺎل آﺮدﻧ ﺪ … ﺗ ﺮوﻳﺞ ﻣ ﺬهﺐ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪﯼ ﻣﺬهﺐ دوﻝﺘﯽ و ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺗﺮوﻳﺞ ﻝﻌﻦ ﺳﻪ ﺥﻠﻴﻔﻪﯼ‬
‫ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ… و اﻋ ﺪام و اﻳ ﺬا و ﺗﻌﻘﻴ ﺐ اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ و ﺝﻤﺎﻋ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت اﻳ ﺮان را … ﺑ ﺎ دوﻝ ﺖه ﺎﯼ هﻤ ﺴﺎﻳﻪ… ﺳ ﺨﺖ ﺗﺒ ﺎﻩ و‬
‫ﺥﺮاب آﺮد‪(١٩) «.‬‬
‫اﺳ ﺘﺎد ﻣﺠﺘﺒ ﯽ ﻣﻴﻨ ﻮﯼ در راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺣﺮآ ﺖ ﻗﺰﻝﺒ ﺎشه ﺎ‬
‫)ارﺗ ﺶ ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ( و ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ رﺳ ﻴﺪن ﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‪،‬‬
‫ﺑ ﺮﺥﻼف ﺥﻴﻠ ﯽ از ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎران ﺷ ﻴﻌﻪزدﻩ آ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪن ﺻﻔﻮﻳﺎن را »ﺣﺮآﺘﯽ ﻣﻠ ﯽ« ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﮕﺮش را ﻳﻚ ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎرﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ارزﻳﺎﺑﯽ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫»ﻋﻨ ﻮان ﺝﻨ ﺒﺶ ﻣﻠ ﯽ دادن )ﺑ ﻪ ﺝﻨ ﺒﺶ ﻗﺰﻝﺒ ﺎشه ﺎ( ﺑ ﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺳ ﻬﻞ اﻧﮕ ﺎرﯼ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ اﺳ ﺖ در اﺻ ﻄﻼح‪ ،‬و ﻣﺮﺗﻜ ﺐ‬
‫ﺷﺪن ﻏﻠﻂ ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﺳﺖ‪(٢٠)«.‬‬
‫»از ﻝﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻓﺮﺿﻴﻪﯼ ﻣﻨﺸﺎ اﻳﺮاﻧﯽ داﺷ ﺘ ِﻦ ﺗ ﺸﻴﻊ‪،‬‬
‫ﻧﺎدرﺳ ﺖ اﺳ ﺖ و اآﻨ ﻮن ﻣ ﯽﺗ ﻮان اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺮ را آ ﺎﻣﻼ رد ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺷ ﻤﺮد … ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬از ﻣ ﻮاﻝﯽ )ﺑﻨ ﺪﮔﺎن = اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن(‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪(٢١) «.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻮﻩﯼ ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ رﺳ ﻴﺪن ﺷ ﺎهﺎن ﺗ ﺮك‬
‫ﺻﻔﻮﯼ آﻪ ﻧﮋاد و ﻣ ﺬهﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻠ ﯽ ﮔﺮاﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻧﺒ ﻮد آ ﻪ دﻗﻴﻘ ﺎ در راﺳ ﺘﺎﯼ ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺷ ﺒﻴﺨﻮن‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﺥﺎرﺝﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑ ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﻓﺠ ﺎﻳﻌﯽ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻃﺎﻳﻔ ﻪﯼ ﺗ ﺮك ﺑ ﺮ ﺳ ِﺮ‬
‫ﺗﻤﺎ ِم اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﺁﺋ ﻴﻦه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺁوردﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺢ ﻧﻮﻳ ﺴﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ زدﻩﯼ ﻣ ﺎ ﺝ ﺮات ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﺮآﺖ را درﺳﺖ ارزﻳﺎﺑﯽ آﻨﻨﺪ و از آ ﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜ ﻞ ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫و ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس‪ ،‬ﺗ ﺼﺎوﻳﺮﯼ ﻏﻴ ﺮ واﻗﻌ ﯽ اراﺋ ﻪ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺁن ﺷﺎهﺎن هﻤﺨﻮاﻧﯽ دارد و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻈﻪﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺎ‪.‬‬
‫»هﻨﮕ ﺎم اﻧﺘﻘ ﺎل ارﻣﻨﻴ ﺎن از ﺝﻠﻔ ﺎ ﺑ ﻪ اﺻ ﻔﻬﺎن از ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ‬
‫هﺰار ﺥﺎﻧﻮار‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﻪ هﺰار ﺥﺎﻧﻮار ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫در راﻩ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺑﻴﻤﺎرﯼ و ﺣﻤﻼت اﻳﻼت چ ﺎدر ﻧ ﺸﻴﻦ‬
‫ﺗﻠ ﻒ ﺷ ﺪﻧﺪ … ﻳ ﻚ ه ﺪف دﻳﮕ ِﺮ اﻳ ﻦ اﻗ ﺪام )آﻮچﺎﻧ ﺪن اراﻣﻨ ﻪ از‬
‫ﺝﻠﻔﺎﯼ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن( ﻓﺮوﻧ ﺸﺎﻧﺪن ﭘﺎﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﺮدم ﻧ ﻮاﺣﯽ‬
‫ﻏﻴ ِﺮ اﻳﺮاﻧ ﯽ آ ﺸﻮر ﺻ ﻔﻮﯼ و ﺗ ﻀﻌﻴﻒ ﺁن ﺳ ﺮزﻣﻴﻦه ﺎ‬
‫ﺑﻮد …«)‪(٢٢‬‬
‫دﻻرام ﻣ ﺸﻬﻮرﯼ در آﺘ ﺎب »رگ ﺗ ﺎك« ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻔﻜﺮ در هﻤﻴﻦ ﻓﺎآﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﺼﺮ ﺷ ﺎﻩ‬
‫ﻋﺒﺎس آﺒﻴﺮ]![ را ﺑﻪ چﻬﺮﻩاﯼ آﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔ ﺎوت ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ ﺑﮕ ﺬارد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ :‬اراﻣﻨﻪ آﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺷ ﺎﻩ اﻳ ﻦ راﻩ را ﻣ ﯽﭘﻴﻤﻮدﻧ ﺪ‬

‫‪٢٩‬‬
‫… ﺑﺎ آﺪام ﺣﻤﻼت روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ از هﺮ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔ ﺮ‬
‫ﺝﺎن ﺳﺎﻝﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﺎﻧﺪ؟ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺑﮕ ﺬرﻳﻢ‪،‬‬
‫آ ﺪام اﻳ ﻼت چﺎدرﻧ ﺸﻴﻦ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣ ﻞ چﻨ ﻴﻦ ﺣﻤﻼﺗ ﯽ‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ؟… ﻃﺮﻓﻪ ﺁﻧﻜﻪ هﻤﻪﯼ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎران ﻳ ﻚ ﺻ ﺪا ﺁراﻣ ﺶ و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ اﻳﻦ دوران را ﺳﺘﻮدﻩاﻧﺪ‪«.‬‬
‫»ﺷﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس… از ﺁﻏ ﺎز ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺎﻝﻪﯼ اﻣﻨﻴ ﺖ و‬
‫ﺁراﻣ ﺶ ﺗﻮﺝ ﻪ آ ﺮد و در راﻩ ﺑﺮاﻧ ﺪاﺥﺘﻦ رهﺰﻧ ﺎن ﺳ ﻌﯽ ﻓ ﺮاوان‬
‫ﻧﻤﻮد …« )‪(٢٣‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﻨﻴﺘﯽ آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎران ﺷ ﻴﻌﻪ زدﻩﯼ ﻣ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس آﺒﻴﺮ]![ ﺑﺮﺷ ﻤﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﻣﻨﻴ ﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد آﻪ ﻳﻜﯽ از هﻤﺎن ﺷﻴﻮﻩهﺎﯼ هﻤﻴ ﺸﮕﯽ ﻗ ﻮﻣﯽ ﻣﻬ ﺎﺝﻢ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫زﻳ ﺮ ﻝ ﻮاﯼ ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬اﻳ ﺮان را درﮔﻴ ﺮ ﺑ ﺰرگﺗ ﺮﻳﻦ ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺬهﺒﯽ آ ﺮد آ ﻪ ﺗ ﺎآﻨﻮن ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ره ﺎﻳﯽ ﻧﻴﺎﻓﺘ ﻪاﻳ ﻢ‪ .‬رﻓﺘ ﺎر ﺑ ﺎ‬
‫دﮔ ﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎﻧﯽ ﻣﺜ ﻞ اراﻣﻨ ﻪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻧ ﺎﺑﻮد آ ﺮدن ﻣﻨﻄﻘ ﻪﯼ‬
‫زﻧ ﺪﮔﯽﺷ ﺎن و اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧ ﺸﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺎﺻ ﻄﻼح‬
‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ اﻳﺮان درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﻳﻜ ﯽ از ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﺛﺒ ﺖ‬
‫ت رﻓﺘ ﺎ ِر اﻳ ﻦ‬
‫ﺷ ﺪﻩ در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺝ ﺪو ِل ﻣﺨﺘ ﺼﺎ ِ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺷﻴﻌﻪ و دﻳﮕﺮ ﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮﯼ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣ ﯽﮔ ﺬارد‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ اﺳﺖ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﭘﻮﺳ ﺘﻪه ﺎﯼ دروﻏ ﻴﻦ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎرﯼ را‬
‫آﻨﺎر زد و ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ واﻗﻌﯽ از اﻳﻦ ﺷ ﺎهﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺝﻨﺎﻳﺘﻜ ﺎر ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ!‬
‫»در ﺳ ﺎل ‪ ١٦٠٥‬ﻣ ﻴﻼدﯼ )‪ ١٠١٤‬هﺠ ﺮﯼ( ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ‬
‫‪ ٧٠‬هﺰار ﻧﻔﺮ ارﻣﻨﯽ و ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﯽ از ﻧﺎﺣﻴﻪﯼ ﻧﺨﺠﻮان ﺑﻪ داﺥﻞ‬
‫اﻳﺮان ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ آ ﻪ اآﺜ ﺮ ﺁﻧ ﺎن در ﻣﻴ ﺎن راﻩ ﺝ ﺎن ﺳ ﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺗﺒﻌﻴ ﺪ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح ﺑﻮﻳ ﻮك ﺳ ﻮرﮔﻮن ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺒﻌﻴ ﺪ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻮد‪«.‬‬
‫)‪(٢٤‬‬
‫ﻧﺼﺮ اﷲ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓ ﺖ‬
‫آ ﻪ ﺷ ﻬﺮهﺎﯼ ﺁﺑ ﺎد ارﻣﻨ ﺴﺘﺎن را وﻳ ﺮان آﻨ ﺪ… ﺝﻤ ﻊ آﺜﻴ ﺮﯼ از‬

‫‪٣٠‬‬
‫اراﻣﻨ ﻪ ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﻪ ﺗ ﺮك وﻃ ﻦ ﺥ ﻮد ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ … ﺳ ﺮﺑﺎزان ﺑ ﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎﯼ آﺸﻴﺪﻩ ﺑ ﻪ دهﻜ ﺪﻩه ﺎ ﻣ ﯽرﻓﺘﻨ ﺪ و… ﻣ ﺮدم را ﻣﺠﺒ ﻮر‬
‫ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ زن و ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺥ ﻮد در ﺳ ﺮﻣﺎﯼ زﻣ ﺴﺘﺎن ﺑ ﺪون‬
‫ﺁذوﻗ ﻪﯼ آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺥ ﺎك وﻃ ﻦ را ﺗ ﺮك ﮔﻮﻳﻨ ﺪ … در ﺳ ﺎل ‪١٠٢٨‬‬
‫ﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار ﻧﻔﺮ از ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ …«‬
‫»ﺳ ﻼﻃﻴﻦ ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﺎ ﺳ ﻼﻃﻴﻦ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﻳ ﻚ اﺥ ﺘﻼف‬
‫اﺳﺎﺳ ﯽ در رﻓﺘ ﺎر ﻧﺪاﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ ﺥ ﺪا را ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫ﺥﺪا را ﻣﯽچﺎﭘﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺁﻧ ﺎن ﺝ ﺰ ﻳ ﻚ ﻓ ﺮق ﻇ ﺎهﺮﯼ ﻧﺒ ﻮد‪.‬‬
‫هﺮ دو ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ هﻤ ﺖ ﺥ ﻮد را ﺻ ﺮف ﺳ ﺎﺥﺘﻦ ﻣ ﺴﺎﺝﺪ و ﺗ ﺰﺋﻴﻦ‬
‫دﻳﻮاره ﺎ و زراﻧ ﺪود آ ﺮدن ﮔﻠﺪﺳ ﺘﻪه ﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ؛ اﻣ ﺎ از‬
‫ﻋﺪاﻝﺖ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ ﺥﺒﺮ و اﺛﺮﯼ ﻧﺒﻮد‪(٢٥) «.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳ ﻦ چﻨ ﺪ ﻓﺎآ ﺖ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺑ ﻪ راﺣﺘ ﯽ ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﺑ ﺮ ﺗﻤ ﺎم‬
‫دروغه ﺎﯼ ﻣ ﻮرﺥﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ زدﻩ در ﻣ ﻮرد اﻣﻨﻴ ﺖ و ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ‬
‫دوران ﺷ ﻜﻮﻓﺎﯼ ]![ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ و اﻣﻨﻴ ﺖ آ ﺎذب دوران ﺷ ﺎهﺎن‬
‫ﺻﻔﻮﯼ ﺥﻂ ﺑﻄﻼن آﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫»ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس اول ﺳ ﻠﻄﺎﻧﯽ ﻣ ﺴﺘﺒﺪ‪ ،‬هﻮﺳ ﺒﺎز‪ ،‬ﺑ ﺪﮔﻤﺎن و‬
‫ﺑﻴﺮﺣﻢ ﺑﻮد‪ .‬وﯼ اﻣﺮ داد ﺗﺎ ﺻﻔﯽ ﻣﻴﺮزا ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﺥﻮد را آ ﻪ‬
‫ﺝﻮاﻧﯽ ﻻﻳﻖ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﻜ ﺸﻨﺪ زﻳ ﺮا از وﺝﻬ ﻪﯼ روزاﻓ ﺰون‬
‫او ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ دوﭘﺴﺮ ﺥﻮﻳﺶ را آﻮر آ ﺮد‪ ،‬وﻝ ﯽ‬
‫ﭘ ﺴﺮ چﻬ ﺎرم ﺑ ﻪ ﻣﻮﻗ ﻊ درﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس آ ﻪ هﻤ ﻪﯼ ﭘ ﺴﺮان‬
‫ﺥ ﻮد را از دﺳ ﺖ دادﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﺮﻳﺮ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ را ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻩﯼ ﺻ ﻐﻴﺮ‬
‫ﺥ ﻮد ﺷ ﺎﻩ ﺻ ﻔﯽ اول آ ﻪ آ ﻮدآﯽ ﺑ ﯽاﺳ ﺘﻌﺪاد ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﭙﺮد‪ .‬از ﺁن‬
‫زﻣﺎن در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ رﺳﻢ ﺷﺪ آﻪ ﺝﻮاﻧﺎ ِن ﺥ ﺎﻧﻮادﻩﯼ ﺥ ﻮﻳﺶ را‬
‫در ﺣ ﺮم ﭘ ﺮورش دهﻨ ﺪ و از ﻣ ﺮدم دور ﻧﮕ ﺎﻩ دارﻧ ﺪ و ﻧ ﺎز‬
‫ﭘ ﺮوردﻩ و ﺑ ﯽارادﻩ ﺑ ﺎر ﺁورﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺥﻄ ﺮﯼ از وﺝ ﻮد اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺝ ﻪﯼ ﺳ ﻠﻄﺎن وﻗ ﺖ ﻧﮕ ﺮدد‪ .‬و در ﺻ ﻮرت آ ﻮچﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺑ ﺪﮔﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬دﻳ ﺪﮔﺎن اﻳ ﺸﺎن را ﻣﻴ ﻞ ﻣ ﯽآ ﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪(٢٦) «.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫ﺳٍﺮ ﺝﺎن ﻣﻠﻜﻢ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﺎهﺰادﻩاﯼ آ ﻪ هﺮﮔ ﺰ اﺝ ﺎزﻩ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ زﻧﺪان ﺥﻮد )ﺣﺮﻣﺴﺮا( را ﺗﺎ وﻗ ﺖ ﺝﻠ ﻮس ﺑ ﻪ ﺗﺨ ﺖ ﺗ ﺮك‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ زنﺻﻔﺖ]![ و ﺑﯽآﻔﺎﻳﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺶ ﻣﺬهﺐ در ﺣﻜﻮﻣﺖ‪،‬‬ ‫ﺥﻴﺎل ﻣﯽآﻨﻢ ﺑﺮاﯼ درك و ﻓﻬ ِﻢ ﻧﻘ ِ‬
‫ﺶ ﭘﺪر و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪﯼ ﺻﻔﻮﯼ و اوﻝ ﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬ ‫ﻧﻘ ِ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﺮان آﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ آ ﻪ در اﻳ ﺮان اﻳ ﻦ ﺑﻴ ﺴﺖ و چﻨ ﺪ ﺳ ﺎل را ﺑ ﺎ‬
‫ﮔﻮﺷ ﺖ و ﭘﻮﺳ ﺘﻤﺎن ﻝﻤ ﺲ آ ﺮدﻩاﻳ ﻢ و ﻧﻘ ﺶ دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﺶ چﺸﻢ دارﻳﻢ‪ ،‬درك ِ رﻓﺘﺎ ِر ﭘﺪر ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ‬ ‫ﺝﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ را ﭘﻴ ِ‬
‫ﺥﻤﻴﻨ ﯽ و ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰار‪ ،‬ﻣﻮﺳ ﺲ و ﻣﺨﺘ ﺮع ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ در اﻳ ﺮان‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻳﺎد دور از ذه ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﯼ ﺗ ﺎزﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻨﺎﺥﺖ‬
‫راﻓﺖ و رﺣﻤﺖ اﺳﻼﻣﻴﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮم کﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ!!‬

‫»ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫از ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺥﺎﺋﻦ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺝﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮدﻩ و‬

‫هﺮ چﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ از روى ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻔﺎق ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﻗﺮار‬
‫ﺳﺮان ﺁﻧﻬﺎ از اﺳﻼم ارﺗﺪاد ﭘﻴﺪا آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺝﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎرب‬
‫ﺑﻮدن ﺁﻧﻬﺎ و ﺝﻨﮕﻬﺎى آﻼﺳﻴﻚ ﺁﻧﻬﺎ در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب و ﺝﻨﻮب‬
‫آﺸﻮر ﺑﺎ هﻤﻜﺎرﻳﻬﺎى ﺣﺰب ﺑﻌﺚ ﻋﺮاق و ﻧﻴﺰ ﺝﺎﺳﻮﺳﻰ ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﺮاى ﺻﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺝﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺁﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺝﻬﺎﻧﻰ و ﺿﺮﺑﺎت ﻧﺎﺝﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺁﻧﺎن از اﺑﺘﺪاى ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺝﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺎآﻨﻮن‪ ،‬آﺴﺎﻧﻰ آﻪ در زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫آﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮﻣﻮﺿﻊ ﻧﻔﺎق ﺥﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎرى آﺮدﻩ و ﻣﻰآﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ‬

‫‪٣٢‬‬
‫در ﺗﻬﺮان ﺑﺎ راى اآﺜﺮﻳﺖ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺣﺠﻪاﻻﺳﻼم ﻧﻴﺮى داﻣﺖ‬
‫اﻓﺎﺿﺎﺗﻪ )ﻗﺎﺿﻰ ﺷﺮع( و ﺝﻨﺎب ﺁﻗﺎى اﺷﺮاﻗﻰ ) دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان(‬
‫و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩاى از وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ چﻪ اﺣﺘﻴﺎط در‬
‫اﺝﻤﺎع اﺳﺖ‪ ،‬و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر در زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻣﺮاآﺰ اﺳﺘﺎن آﺸﻮر‬
‫راى اآﺜﺮﻳﺖ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﻗﺎﺿﻰ ﺷﺮع‪ ،‬دادﺳﺘﺎن اﻧﻘﻼب و ﻳﺎ دادﻳﺎر و‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻻزماﻻﺗﺒﺎع ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﺣﻢ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﻴﻦ ﺳﺎدﻩ اﻧﺪﻳﺸﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺥﺪا از اﺻﻮل ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﺑﺎ‬
‫ﺥﺸﻢ و آﻴﻨﻪ اﻧﻘﻼﺑﻰ ﺥﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ‬
‫ﺥﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺝﻠﺐ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻗﺎﻳﺎﻧﻰ آﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪﻩ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪ و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺳﻌﻰ آﻨﻨﺪ‬
‫]اﺷﺪاء ﻋﻠﻰ اﻝﻜﻔﺎر[ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮدﻳﺪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻀﺎﺋﻰ اﺳﻼم‬
‫اﻧﻘﻼﺑﻰ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺥﻮن ﭘﺎك و ﻣﻄﻬﺮ ﺷﻬﺪا ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻝﺴﻼم‪.‬‬

‫روحاﷲ اﻝﻤﻮﺳﻮى اﻝﺨﻤﻴﻨﻰ«‬

‫در ﭘﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻻ اﺣﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫»ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮار ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺪ ﻇﻠﻪاﻝﻌﺎﻝﻰ‬

‫ﭘﺲ از ﻋﺮض ﺳﻼم‪ ،‬ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻮﺳﻮىاردﺑﻴﻠﻰ در ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ‬

‫اﺥﻴﺮ ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻝﻰ درﺑﺎرﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﺗﻠﻔﻨﻰ در‬
‫ﺳﻪ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح آﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ آﻪ در زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و‬
‫ﻣﺤﺎآﻤﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ وﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬وﻝﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﻧﺪادﻩاﻧﺪ و هﻨﻮز هﻢ ﺣﻜﻢ در ﻣﻮرد ﺁﻧﻬﺎ اﺝﺮا ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﻳﻰ آﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﺤﺎآﻤﻪ هﻢ ﻧﺸﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪاﻣﻨﺪ؟‬

‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ آﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﺤﺪود ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى از‬

‫زﻧﺪاﻧﺸﺎن را هﻢ آﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﻝﻰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﻔﺎق ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫‪ -٣‬در ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﭘﺮوﻧﺪﻩهﺎى ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻨﻰ‬

‫آﻪ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎﺋﻰ آﻪ ﺥﻮد اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎﺋﻰ دارﻧﺪ و ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺮآﺰ اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮآﺰ اﺳﺘﺎن ارﺳﺎل ﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﺎ ﺥﻮد‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻼ ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ؟‬

‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﺣﻤﺪ«‬

‫زﻳﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻝﻰ‬

‫در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﻓﻮق هﺮ آﺲ در هﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺎق‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺶ اﻋﺪام اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻳﻌﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم را ﻧﺎﺑﻮد‬
‫آﻨﻴﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ وﺿﻊ ﭘﺮوﻧﺪﻩهﺎ در هﺮ ﺻﻮرت آﻪ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روحاﷲ اﻝﻤﻮﺳﻮى«‬

‫‪٣٤‬‬
‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ کﻪ از اﻳﻦ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت ﺑﺎ ﺥﺒﺮ ﻣﻴﺸﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﺳﻮﯼ اردﺑﻴﻠﯽ کﻪ درﺁن زﻣﺎن رﺋﻴﺲ ﺷﻌﺒﻪ ﻋﺎﻝﯽ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻐﺎم ﻣﻴﺪهﺪ کﻪ ‪:‬‬

‫»ﻣﮕﺮ ﻗﺎﺿﯽ هﺎﯼ ﺷﻤﺎ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ ‪ ۵‬ﻳﺎ ‪ ١٠‬ﺳﺎل زﻧﺪان‬

‫ﻣﺤﮑﻮم ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻮل ﻧﺒﻮدﻩ اﻳﺪ‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺁﻗﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﺪ کﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﻣﺜﻼ در کﺎﺷﺎن اﻋﺪام کﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺥﻮدت ﻣﻴﺮﻓﺘﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻴﮑﺮدﯼ کﻪ کﺴﯽ‬
‫کﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﺪﺗﯽ در زﻧﺪان اﺳﺖ و ﺑﻪ ‪ ۵‬ﺳﺎل زﻧﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪﻩ و‬
‫روﺣﺶ هﻢ از ﻓﻌﺎﻝﻴﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺥﺒﺮ دار ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬چﻄﻮر ﻣﺎ او‬
‫را اﻋﺪام کﻨﻴﻢ؟«‬

‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮى در ﺁن زﻣﺎن در ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺮوف ﺥﻮد ﺑﻪ‬

‫ﺥﻤﻴﻨﻰ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬

‫»ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﺝﻨﺎﻳﺎﺗﻰ در زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺝﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻨﺎم‬

‫اﺳﻼم در ﺣﺎل وﻗﻮﻋﻨﺪ آﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺁن در رژﻳﻢ ﻣﻨﺤﻮس ﺷﺎﻩ هﺮﮔﺰ‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدى از زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎزﺝﻮﻳﺎﻧﺸﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ آﻪ در زﻧﺪان‬
‫)ﺷﻬﺮ( ﻣﺸﻬﺪ‪ ,‬ﺣﺪود ‪ ٢۵‬دﺥﺘﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫… ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ درﺁوردن ﺗﺨﻤﺪان ﻳﺎ رﺣﻢ ﺷﺪﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﯽ داﻧﻴﺪ آﻪ‬
‫در ﺑﺮﺥﻰ زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺝﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ دﺥﺘﺮان ﺝﻮان ﺑﻪ زور‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ … «‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ هﺎ و رﻓﺘﺎرهﺎﯼ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ اﯼ کﻪ ﺑﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﺮ‬
‫دﺥﺘﺮان ﺑﺎکﺮﻩ در ﺁن ﻣﻘﻄﻊ اﻋﻤﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪ ﮔﺎن ﺁن دورﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع دادﮔﺎﻩ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺥﻮزﺳﺘﺎن ﺣﺠﻪ‬

‫اﻻﺳﻼم اﺣﻤﺪﯼ ﺑﻪ ﺥﻤﻴﻨﯽ در ﻣﻮرد چﮕﻮﻧﮕﯽ اﺝﺮاﯼ ﺣﻜﻢ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮرﺥﻪ ‪٢٣/۵/١٣۶٧‬‬

‫»ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻝﯽ‬

‫ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖ اﷲ اﻝﻌﻈﻤﯽ اﻣﺎم ﺥﻤﻴﻨﯽ داﻣﺖ ﺑﺮآﺎﺗﻪ‬

‫ﺑﺎ ﻋﺮض ﺳﻼم‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ اﺥﻴﺮ ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻝﯽ راﺝﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﮔﺮچﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ آﻮچﻜﺘﺮ از ﺁﻧﻢ آﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺒﺘﯽ‬
‫ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬وﻝﯽ از ﺝﻬﺖ آﺴﺐ رهﻨﻤﻮد و ﻣﻦ ﺑﺎب وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻝﻴﺖ ﺥﻄﻴﺮﯼ آﻪ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮوض ﻣﯽدارد آﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺎق ﺑﻮدن ﻳﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎرﯼ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮهﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻬﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻈﺮهﺎ و‬
‫ﺳﻠﻴﻘﻪ هﺎ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻗﺮار دارد آﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺥﺪﻣﺖ‬
‫ﺣﺎج اﺣﻤﺪ ﺁﻗﺎ ﻋﺮض آﺮدم و از ﺗﻜﺮار ﺁن ﺥﻮددارﯼ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎب ﻣﺜﺎل در دزﻓﻮل ﺗﻌﺪادﯼ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﻃﺎهﺮ‬
‫رﻧﺠﺒﺮ ‪ -‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺑﻬﺰادﯼ ‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺁﺳﺦ و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺁﺷﻮع ﺑﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ هﺮ ﻧﻮع‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و اﻓﺸﺎﮔﺮﯼ در رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و وﻳﺪﺋﻮ و ﻳﺎ اﻋﻼم‬
‫ﻣﻮﺿﻊ در ﺝﻤﻊ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﻃﻼﻋﺎت از ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺌﻮال‬

‫‪٣٦‬‬
‫آﺮد ﺷﻤﺎ آﻪ ﺝﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻣﯽداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ هﻤﻴﻦ اﻻن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺝﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ در‬
‫ﺝﺒﻬﻪ و ﺝﻨﮓ و ﮔﻠﻮﮔﺎهﻬﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﺷﺮآﺖ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﻇﻬﺎر‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻔﯽ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻔﺖ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬چﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ در راﻩ ﻧﻈﺎم ﺣﻖ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺲ اآﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان آﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺝﺒﻬﻪ ﺑﺮوﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻨﺪ؟ ﺝﻮاب داد ﺣﺴﺎب اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺎدﯼ ﻓﺮق ﻣﯽآﻨﺪ و در هﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ راﯼ اآﺜﺮﻳﺖ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻓﺮد اﺥﻴﺮ در ﻣﺴﻴﺮ اﺝﺮاﯼ ﺣﻜﻢ ﻓﺮار آﺮد‪.‬‬
‫ﻝﺬا ﺥﻮاهﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ در ﺻﻮرت ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺑﺮاﯼ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻝﻴﻦ اﺝﺮا دچﺎر اﺷﺘﺒﺎﻩ و اﻓﺮاط‬
‫و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع دادﮔﺎﻩ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺥﻮزﺳﺘﺎن ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫اﺣﻤﺪﯼ‬

‫روﻧﻮﺷﺖ ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖ اﷲ اﻝﻌﻈﻤﯽ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ ﻣﺪﻇﻠﻪ«‬

‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺥﻤﻴﻨﯽ ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﺪ و در ﺁن‬

‫ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ ﺣﺎکﻢ ﺷﺮع ﻳﮑﯽ از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ کﺸﻮر را ﻧﻘﻞ ﻣﯽ کﻨﺪ ‪:‬‬

‫»ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺮع ﻳﮑﯽ از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ کﺸﻮر کﻪ ﻣﺮد‬

‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدﯼ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﯽ از ﻧﺤﻮﻩ اﺝﺮاﯼ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻝﯽ ﺑﻪ ﻗﻢ اﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻣﺴﺌﻮل اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ‬

‫‪٣٧‬‬
‫دادﺳﺘﺎن )ﺗﺮدﻳﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ( از ﻳﮑﯽ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ کﻪ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺣﺎﺿﺮﯼ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻣﺤﮑﻮم کﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ ﺁرﯼ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺣﺎﺿﺮﯼ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ کﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ ﺁرﯼ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺣﺎﺿﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺝﻨﮓ ﻋﺮاق‬
‫ﺑﻪ ﺝﺒﻬﻪ ﺑﺮوﯼ؟ ﮔﻔﺖ ﺁرﯼ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺣﺎﺿﺮﯼ روﯼ ﻣﻴﻦ ﺑﺮوﯼ؟‬
‫ﮔﻔﺖ ﻣﮕﺮ هﻤﻪ ﻣﺮدان ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ روﯼ ﻣﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬واﻧﮕﻬﯽ از‬
‫ﻣﻦ ﺗﺎزﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ هﻤﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ﺗﻮ هﻨﻮز ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻌﯽ و ﺑﺎ او ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﺠﺎم‬
‫داد‪ .‬و اﻳﻦ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺮع ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻣﻦ هﺮ چﻪ اﺻﺮار کﺮدم‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁرا ﺑﺎﺷﺪ و اکﺜﺮﻳﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬و ﻧﻘﺶ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را هﻤﻪ ﺝﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﻃﻼﻋﺎت دارد و دﻳﮕﺮان ﻋﻤﻼ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ… «‬

‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ ﺑﺎ ﻧﻴﺮﯼ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺮع اوﻳﻦ و اﺷﺮاﻗﯽ دادﺳﺘﺎن‬

‫و ﭘﻮر ﻣﺤﻤﺪﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻴﮑﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻦ اﻻن ﻣﺤﺮم اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺤﺮم از اﻋﺪاﻣﻬﺎ دﺳﺖ ﻧﮕﻪ‬

‫دارﻳﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎﯼ ﻧﻴﺮﯼ ﮔﻔﺖ ﻣﺎ ﺗﺎ اﻻن ‪ ٧۵٠‬ﻧﻔﺮ را در ﺗﻬﺮان اﻋﺪام‬
‫کﺮدﻩ اﻳﻢ ‪ ٢٠٠ ،‬ﻧﻔﺮ را هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ از ﺑﻘﻴﻪ ﺝﺪا‬
‫کﺮدﻩ اﻳﻢ‪ ،‬کﻠﮏ اﻳﻨﻬﺎ را هﻢ ﺑﮑﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ هﺮ چﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪«.‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ ﭘﺴﺮ ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ در ﺁذر ﻣﺎﻩ ﺳﺎل ‪ ٨۴‬در‬

‫ﭘﯽ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﺪﻩ ﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪﯼ در اﻋﺪاﻣﻬﺎﯼ ﺳﺎل ‪ ۶٧‬در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻓﺎرﺳﯽ رادﻳﻮ ‪ B.B.C‬درﺳﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت را ﺗﺎﺋﻴﺪ‬
‫کﺮد‪.‬‬

‫وﺣ ﺪتﻋﻤ ﻞ اﻳ ﻦ دوﻧﻔ ﺮ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰار‬

‫ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ در اﻳ ﺮان و دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺑﻨﻴ ﺎﻧﮕﺰا ِر‬
‫ﺝﻤﻬﻮرﯼاﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬آﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دهﺪ آﻪ اﻳﻦ وﺣ ﺪت ﻋﻤ ﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻝﻴﻞ وﺣﺪت در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﻓﻜﺮﯼ اﻳﺸﺎن‪ ،‬هﻢ ﺷﻜﻞ و‬
‫ه ﻢ ﺳ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﻬ ﻢ دﻝﻴ ﻞ ﺁن ه ﻢ ﺁﺳ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬اﺳ ﻼم‪ ،‬اﺳﺎﺳ ﺎ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺝﻬﺎن را آ ﻪ ﺑ ﻪ ادﻳ ﺎن دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ و‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﺑﺎوره ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم »ﻣﺸﺮف« آﻨﺪ‪.‬‬

‫»هﻨﻮز ﺷﺎﻩ ﺳﻘﻮط ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺥﺎﻧﻪه ﺎﯼ »زال ﻣﻤ ﺪ«‬

‫درﺥﻴﺎﺑﺎن ﺝﻤﺸﻴﺪ ﺗﻬ ﺮان ﺳ ﻘﻮط آ ﺮد‪ .‬در هﻤ ﺎن اوﻝ ﻴﻦ روزه ﺎﯼ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻧﻈﺎم ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ »ﺷﻬﺮﻧﻮ« را ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﺁﻳ ﺖ اﷲ ﺥﻠﺨ ﺎﻝﯽ و‬
‫ﺑﺎ ﺑﻠﺪوزر وﻳﺮان آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻝﻚ اوﻝﻴ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺁن ‪١٠٠‬‬
‫ﺗﺎ ‪ ١٥٠‬ﺥﺎﻧﻪ آﻮچﻚ و ﭘﺮ اﺗﺎﻗﯽ آﻪ ﻣﺜﻞ ﻻﻧﻪ ﯼ زﻧﺒﻮر دﻳﻮار ﺑ ﻪ‬
‫دﻳ ﻮار ه ﻢ ﺳ ﺎﺥﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد »زال ﻣﺤﻤ ﺪ« ﺑ ﻮد‪ ...‬او ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫آ ﺴﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ در اﻳ ﻦ ﻣﺤﻠ ﻪ چﻨ ﺪ ﺥﺎﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺎن ﺗ ﻦ ﻓ ﺮوش‬
‫ﺳﺎﺥﺖ ﺗﺎ هﻢ در ﺁن زﻧﺪﮔﯽ آﻨﻨﺪ و هﻢ آﺴﺐ و آﺎر!‪...‬‬

‫»در ﻳﻚ ﺥﻴﺎﺑﺎن ﺥﺎﻧﻪهﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ زﻧﺎن ﺗﻦ ﻓﺮوش ﺑﻮد‬

‫و در ﺥﻴﺎﺑ ﺎن دﻳﮕ ﺮ ﺥﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺤ ﻞ آ ﺴﺐ و آﺎرﺷ ﺎن‪ .‬اوﻝ ﯽ را‬
‫ﻧﺠﻴ ﺐﺥﺎﻧ ﻪ ﺝﻤ ﺸﻴﺪ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ و دوﻣ ﯽ را ﺷ ﻬﺮﻧﻮ‪ .‬ﻓﺮزﻧ ﺪان‬
‫ﺥﺮدﺳﺎل زﻧﺎﻧﯽ آﻪ در ﺥﺎﻧﻪهﺎﯼ ﺝﻤﺸﻴﺪ »ﻧﺠﻴﺐ ﺥﺎﻧ ﻪ« ﺳ ﻜﻮﻧﺖ‬
‫داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺥﻴﺎﺑ ﺎن دوم راﻩ ﻧﺪاﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻠ ﻴﺲ ﺑﭽ ﻪه ﺎﯼ آ ﻢ ﺳ ﻦ و‬
‫ﺳﺎل را اﮔﺮ در ﺷﻬﺮ ﻧﻮ ﻣﯽدﻳﺪ‪ ،‬ﺝﻤﻊ ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ آ ﺮم در‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﺥﻴﺎﺑ ﺎن دوم در ه ﻢ ﻣ ﯽﻝﻮﻝﻴﺪﻧ ﺪ‪ .‬اﻏﻠ ﺐ وﻗﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻦ ‪١٥ -١٤‬‬
‫ﺳﺎﻝﮕﯽ ﻣﯽرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺝﻤﻊ ﺥﻴﺎﺑﺎن اول ﻣﯽﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬دﺥﺘ ﺮان در‬
‫اﺥﺘﻴﺎر ﻣﺮدان ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺴﺮان ﺥﻮد ﻧﺎن ﺁﻝﻮدﻩ ﺑﻪ اﻧ ﻮاع‬
‫ﺑﺰﻩ آﺎرﯼ را در ﻣ ﯽﺁوردﻧ ﺪ‪ .‬ﺥ ﺮج ﺑﺮﺥ ﯽ از ﺥﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺝﻤ ﺸﻴﺪ‬
‫را اﻏﻠﺐ ﻳﻜﯽ از اوﺑﺎش ﭘﻮﻝﺪار ﻣﯽﭘﺮداﺥ ﺖ و ﺥﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺥﻴﺎﺑ ﺎن‬
‫اول ﺳﺮﻗﻔﻠﯽ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺤﻞ آﺴﺐ ﻧﺎن از راﻩ ﺑﺮدارﯼ ﺝﻨﺴﯽ‬
‫ﺑﻮد‪«.‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﮑﺮار ﻧﻴﺴﺖ کﻪ چﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﻦ زﻧ ﺎن ﺳ ﺘﻤﺪﻳﺪﻩ‬

‫در دوران ﺣﮑﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺁوردﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ »ﻧﺠﺎﺑ ﺖ« ﺣﺎکﻤ ﺎن‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽ ک ﻪ ﺗﺤﻤ ﻞ ک ﻮچﮑﺘﺮﻳﻦ »ﺑ ﯽ ﻋﻔﺘ ﯽ« را در کﻮچ ﻪ اﯼ‬
‫ﭘﺮت در ﺝﻨﻮب ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﻳ ﺮان ﻧﻤﻴﮑ ﺮد‪ ،‬اﻳ ﺮان ﻓﻌﻠ ﯽ را ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ‬
‫ﺷ ﻬﺮ ﻧ ﻮ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ک ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ....‬چ ﻪ ﺑﻨﻮﻳ ﺴﻢ؟ ﻓ ﺮوش‬
‫دﺥﺘ ﺮان ﻣ ﺎ در ک ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﺮﺑ ﯽ ﺑﺮاﺳ ﺎس هﻤ ﺎن ﺳ ﻨﺖ راﻳ ﺞ‬
‫زﻣ ﺎن ﺣﻤﻠ ﻪ ﯼ اﻋ ﺮاب‪ ،‬در ﺑﺎزاره ﺎﯼ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ و‪ ...‬ﺣ ﺎﻻ ﭘ ﺲ از‬
‫‪ ١۴٠٠‬ﺳﺎل‪ ...‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ...‬ﺑﮕﺬرم‪...‬‬

‫وﻳ ﻞ دوراﻧ ﺖ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗﻤ ﺪن اﺳ ﻼﻣﯽ )ﺗﺮﺝﻤ ﻪﯼ‬

‫اﺑﻮاﻝﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ( ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ… )ﻣﯽﮔﻔﺖ(… ﺑ ﻪ آ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺥﻮاهﻴ ﺪ ﮔﺬﺷ ﺖ آ ﻪ در ﺻ ﻮﻣﻌﻪه ﺎ ﮔﻮﺷ ﻪ ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ‬
‫ﮔﻮﺷ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼﺷ ﺎن واﮔﺬارﻳ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣ ﺮدم را وادار آﻨﻴ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺝﺰﻳﻪ ﺑﺪهﻨﺪ … ﺑﻪ ﻧﺎم ﺥﺪا ﺣﺮآﺖ آﻨﻴﺪ!«‬
‫راوﻧ ﺪﯼ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬اﻋ ﺮاب‪ ،‬ﻣ ﺮدم را ﻣﻴ ﺎن اﺳ ﻼم‪،‬‬
‫ﺝﺰﻳﻪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺨﻴﺮ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺥﻤﻴﻨﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺠﻮﺳﺎن آﺘ ﺎﺑﯽ داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ ﺑﻨ ﺎم ﭘﺎزﻧ ﺪ‪،‬‬
‫آﻪ ﺁنرا ﺳﻮﺥﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ داﺷﺘﻪاﻧ ﺪ زردﺷ ﺖ ﻧ ﺎم آ ﻪ او را‬
‫آﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺝﻬﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ »ﻓﺮﻗﻪ« واﺝﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻳ ﺎ‬
‫ﺝﺰﻳﻪ ﻗﺒﻮل آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬و از ﺝﻤﻠﻪﯼ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‬

‫‪٤٠‬‬
‫آ ﻪ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن زﻧ ﺎ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ و آﻔ ﺎر را ﺑ ﺮ اﺳ ﺮار ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫واﻗ ﻒ ﻧ ﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و چﺎرﭘ ﺎﯼ ﺳ ﻮارﯼ اﻳ ﺸﺎن ﻏﻴ ﺮ از چﺎرﭘ ﺎﯼ‬
‫ﺳ ﻮارﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﺁن چﺎرﭘ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﻳﻜﻄﺮﻓ ﻪ ﺳ ﻮار‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ هﺮ دوﭘﺎﯼ ﺥﻮد را ﺑﺮ ﻳﻚ ﺝﺎﻧﺐ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪(٢٧) «.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﻜﯽ از دﻻﻳ ﻞ اﺻ ﻠﯽ ﺣﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ـ ﻧ ﻪ‬
‫ﻧﺸﺮ دﻳﻦ ـ آﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻣﻔﺮط اﻋﺮاب ﺑﺪوﯼ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮ ﻝﻮاﯼ دﻳ ِﻦ‬
‫اﺳ ﻼم‪ ،‬راﻩ را ﺑ ﺮاﯼ چﭙ ﺎول و ﻏ ﺎرت آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘ ﺼﺮﻓﻪ ﺑ ﺎز‬
‫آﺮدﻧ ﺪ و ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل ه ﻢ ه ﺴﺖ آ ﻪ دارﻧ ﺪ از ﻗِﺒ ﻞ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦهﺎﯼ ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ ارﺗﺰاق ﻣﯽآﻨﻨﺪ و هﻨﻮز هﻢ ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﻧﺎﻣﻪاﯼ ﺑﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ـ ﻳﻜﯽ از ﺳﺮداراﻧﯽ آ ﻪ‬
‫در ﺣﻤﻠﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﺷ ﺮآﺖ داﺷ ﺖ ـ ﻧﻮﺷ ﺖ‪ …» :‬اﯼ ﻋﻤ ﺮو ﺑ ﻪ‬
‫ﺝﺎن ﺥﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ آﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ و هﻤﺮاه ﺎﻧﻢ از ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ ﺑﻤﻴ ﺮﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻮ و هﻤﺮاهﺎﻧﺖ آﻪ ﺳﻴﺮ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮﻳﺪ… ﻋﻤ ﺮو ه ﻢ‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻤﺮ چﻨ ﻴﻦ ﻧﻮﺷ ﺖ آ ﻪ‪ :‬آ ﺎرواﻧﯽ از ﺥﻮاروﺑ ﺎر ﺑﺮاﻳ ﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدم آﻪ ﺁﻏﺎزش ﻧﺰد ﺗﻮ و ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪(٢٨)«.‬‬
‫راوﻧﺪﯼ از ﻗﻮل اﺑﻮ ﻳﻮﺳﻒ اﻧﺼﺎرﯼ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﻏﻨ ﺎﻳﻢ اﻳ ﺮان را ﻧ ﺰد ﻋﻤ ﺮ ﺁوردﻧ ﺪ… و چ ﺸﻤﺎﻧﺶ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻘ ﺪر‬
‫ﻣﺮوارﻳﺪ و زر و ﺳﻴﻢ اﻓﺘﺎد … ﮔﺮﻳﺴﺖ…« )‪(٢٩‬‬
‫اﻝﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪهﺎ اﺥﺘﻼف ﻧﻈﺮهﺎ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ آ ﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺎهﻢ ﺑﺮ ﺳ ِﺮ چﭙﺎو ِل ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ اﺥﺘﻼﻓﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﺳ ﺮ‬
‫اﻳﻦ آﻪ آ ﺪامﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺎدت و ﺥﻼﻓ ﺖ ﺑﺮﺳ ﻨﺪ‪ ،‬اﺥﺘﻼﻓ ﺎت ﻓﺮﻗ ﻪاﯼ‬
‫ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬دﻳﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ و ﻳ ﻚ آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺎد ودو‬
‫»دوﻝﺖ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬هﻴﭻ آﺪام هﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ از ﻣﻮاﺿﻊ‬
‫ﺥﻮدﺷﺎن آﻮﺗﺎﻩ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬هﻤﻪ هﻢ ﺥﻮد را راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﯼ‪،‬‬
‫ﻧﺎب و اﺻﻴﻞ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن ﻓﻘ ﻂ ﻣﺮدﻣﻨ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﺝﻨﮓ زرﮔﺮﯼ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ در ﭘ ﺮدﻩ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ‬
‫ﺣﻴ ﺪرﯼ‪/‬ﻧﻌﻤﺘ ﯽ‪ ،‬ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ ﻗ ﺪرﺗﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻣﻼﻳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪٤١‬‬
‫ت رﻗﻴ ﺐ ﺑﻐﻠ ﯽاش راﻩ اﻧﺪاﺥﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬ ‫ﺗ ﺼﺎﺣﺐ ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﻗ ﺪر ِ‬
‫دﻋ ﻮاﻳﯽ آ ﻪ ه ﻢ اآﻨ ﻮن در اﻳ ﺮان ﺑ ﻴﻦ دو ﻗﺮاﺋ ﺖ از اﺳ ﻼم‬
‫درﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از هﻤﻴﻦ ﺳﻨﺦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗ ﻊ از درون ﺝﺮﻳ ﺎن ﺣ ﺎآﻢ‪ ،‬ﮔ ﺮوﻩ ﺗ ﺎزﻩ ﻧﻔ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫ﻖ راﻩ و ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ ﺪﻋﯽ ﻧ ﻮع دﻳﮕ ﺮﯼ از‬ ‫ﻗﺒﻼ رﻓﻴ ِ‬
‫ﻓﻬ ِﻢ ﻣﺬهﺒﯽ]![ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴ ﺮون از دﻋ ﻮاﯼ ﺳ ﻨﺘﯽ ﺑ ﻴﻦ ﺁﺥﻮﻧ ﺪهﺎ آ ﻪ هﺮآ ﺪام آﻠ ﯽ‬
‫ﻣﺮﻳﺪ و ﻣﻘﻠﺪ ﭘﺸﺖ ﺳ ﺮ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻋ ﺪﻩ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان روﺷ ﻨﻔﻜﺮ‬
‫دﻳﻨﯽ و ﻳﺎ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣﺬهﺒﯽ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩاﻧﺪ آﻪ ﺳ ﻌﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ ﻣﻔ ﺎهﻴﻢ‬
‫ق واژﻩهﺎﯼ ﻣ ﺸﺘﺮﯼ ﭘ ﺴﻨﺪ ِ اﻣ ﺮوزﯼ‪،‬‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﯽ ﺷﻴﻌﯽ را در زرور ِ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪﯼ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫س ﻓﻘﻴ ﻪ و ﺳ ﻔﻴﻪ و‬‫آﺴﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑﭙﺮﺳ ﺪ‪ :‬دﻳﻨ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎ ِ‬
‫ﻣﺮﺝ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ و ﻣﻘﻠ ﺪ و ﺁﻗ ﺎ و ﻋ ﻮام آﺎﻻﻧﻌ ﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ رﻳ ﺰﯼ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬چﮕﻮﻧﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻣﮕﺮ اﺳﺎﺳﺎ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ؟ هﻤ ﻴﻦ آ ﻪ‬
‫آﺴﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬دﮔﻢ و ﺝﺰم ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﺑ ﺎ‬
‫ﻓﻜ ﺮ و اﻧﺪﻳ ﺸﻪﯼ روﺷ ﻨﯽ آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ در ﺗﻜ ﺎﭘﻮ و ﺝ ﺴﺘﺠﻮ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ دﻳﮕﺮ آﺴﯽ آﻪ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﭘﻴ ﺸﺪاورﯼ‬
‫را در ذه ﻨﺶ رﺳ ﻮب دادﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺪﻋﯽ روﺷ ﻨﻔﻜﺮﯼ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣﮕ ﺮ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﻣﺘﻘﻠ ﺐ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﺮاﺳ ﺎس ﻣ ﺪ ِ روز‬
‫هﻤﺎن ﺑﻼﻳﯽ را ﺑﺮ ﺳ ِﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺎورد آﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﯽ]![ ﻧﻈﻴﺮ دآﺘ ﺮ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ و ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﻄﻬﺮﯼ]![ و ﺝﻼل ﺁلاﺣﻤﺪ ﺁوردﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫»آﺠﺎ اﻳﺮاﻧﯽ از هﻤﺎن اول در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ‬
‫و ﻧﺨﻮاﺳﺖ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﻳﺮد؟ آﺠﺎ چﻨﻴﻦ چﻴﺰﯼ اﺳﺖ؟ ﻳﻚ ﺝﺎ ﻳ ﻚ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪(٣٠)«.‬‬
‫»اﻳﺮاﻧﯽ ـ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﺥﻮرد ﺑﺎ اﺳﻼم اوﻝﻴﻪ ـ اﺣﺴﺎس آ ﺮد‬
‫آ ﻪ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم هﻤ ﺎن ﮔﻤ ﺸﺪﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﻧﺒ ﺎﻝﺶ ﻣ ﯽﮔ ﺸﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ… ﺑﺮاﯼ هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﺥ ﻮدش را ول آ ﺮد‪ ،‬ﻣﻠﻴ ﺖ ﺥ ﻮدش‬

‫‪٤٢‬‬
‫را ول آ ﺮد‪ ،‬ﺳ ﻨﺖه ﺎﯼ ﺥ ﻮدش را ول آ ﺮد و ﺑﻄ ﺮف اﺳ ﻼم‬
‫رﻓﺖ…« )‪(٣١‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﭘﺎﺳ ﺦ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﺎﺻ ﻄﻼح »روﺷ ﻨﻔﻜﺮ« اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ﺑ ﻪ ذآ ﺮ چﻨ ﺪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ از رﻓﺘ ﺎر اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن از‬
‫هﻤﺎن او ِل ﺣﻤﻠﻪﯼ اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﯽﭘﺮدازم‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﻢ آ ﻪ‬
‫روﺷ ﻨﻔﻜﺮ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ و اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ اﮔ ﺮ روﺷ ﻨﻔﻜﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﻓ ﺮد ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺥﻴ ﺎل آ ﺮد‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ را ﺝﻌﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫ب ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬ ‫ﻣﺮﺗ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ در ﺝﻠ ﺪ دوم آﺘ ﺎ ِ‬
‫اﻳﺮان ﺗﻌﺪادﯼ از ﻗﻴﺎمه ﺎﯼ ﺛﺒ ﺖ ﺷ ﺪﻩ در ﺗ ﺎرﻳﺦ را »هﻤ ﺎن او ِل«‬
‫ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ رﺳ ﻴﺪ ِن اﻋ ﺮاب آ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ اﺳ ﻼم و اﻋ ﺮاب‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩاﻧﺪ‪ ،‬چﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرد‪:‬‬
‫ﻗﻴ ﺎم ﺳ ﻨﺒﺎد‪ ،‬ﻧﻬ ﻀﺖ اﺳﺘﺎدﺳ ﻴﺲ‪ ،‬ﺝﻨ ﺒﺶ ﻣﻘﻨ ﻊ‪ ،‬ﺑﺎﺑ ﻚ‬
‫ﺥﺮﻣ ﺪﻳﻦ و ﻧﻬ ﻀﺖ ﺳ ﺮخ ﺝﺎﻣﮕ ﺎن و ﻗﻴ ﺎم ﺑﺎﺑ ﻚ… آ ﻪ رهﺒ ﺮان‬
‫اﻳ ﻦ ﻧﻬ ﻀﺖه ﺎﯼ ﺿ ﺪاﺳ ﻼﻣﯽ و ﺿ ﺪﻋﺮﺑ ﯽ ﺥ ﻮد را ﭘﻴ ﺮوان و‬
‫رهﺮوان اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ ﺥﺮاﺳ ﺎﻧﯽ )ﻣ ﺸﻬﻮرﺗ ﺮﻳﻦ رهﺒ ِﺮ ﻗﻴ ﺎمه ﺎﯼ ﺿ ﺪ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ و ﺿﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان( ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻗﻴﺎم ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺮاﻧﻴﺎن… ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪﯼ اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ ﺥﺮاﺳ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺁﻏ ﺎز ﺷ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﻏ ﺪر و ﺥﻴﺎﻧ ﺖ ﻋﺒﺎﺳ ﻴﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ‬
‫اﺑﻮﺳﻠﻤﻪﺥﻼل و اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ ﺪت )از هﻤ ﺎن اول( اداﻣ ﻪ داﺷ ﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد دوﻝﺖهﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﻳﺮان…«)‪(٣٢‬‬
‫راوﻧﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ادوارد ﺑ ﺮاون در ﺗ ﺎرﻳﺦ ادﺑ ﯽ اﻳ ﺮان‬
‫ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﺳ ﻨﺒﺎد از ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮر ﺑ ﻪ ﻋ ﺰم ﺥﻮﻧﺨ ﻮاهﯽ اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ‬
‫ﺣﺮآﺖ آﺮد و در ﻣﺪﺗﯽ آﻮﺗﺎﻩ ﻋﺪﻩاﯼ را دور ﺥﻮد ﺝﻤ ﻊ ﻧﻤ ﻮد و‬
‫ﺑ ﻪ ﻳ ﺎران ﺥ ﻮد ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻋ ﺰم دارم ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ اﻳ ﺎﻻت ﻋ ﺮب ﻧ ﺸﻴﻦ‬
‫ﺣﺮآ ﺖ آ ﻨﻢ و آﻌﺒ ﻪ را ﻣﻨﻬ ﺪم ﺳ ﺎزم‪ .‬دﻳ ﺮﯼ ﻧﭙﺎﻳﻴ ﺪ آ ﻪ ﻋ ﺪﻩﯼ‬
‫آﺜﻴ ﺮﯼ از ﻣﺠﻮﺳ ﺎن ﻃﺒﺮﺳ ﺘﺎن و ﻧﻘ ﺎط دﻳﮕ ﺮ و ه ﻢچﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻣﺰدآﻴﺎن… را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺥﻮد ﺝﻠﺐ آﺮد‪«.‬‬

‫‪٤٣‬‬
‫در آﺘ ﺎب ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻧﺎﻣ ﻪﯼ ﻧﻈ ﺎم اﻝﻤﻠ ﻚ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫»…)ﺳﻨﺒﺎد(… ﮔﻔﺘﯽ… ﺑﺎزﻧﮕﺮدم ﺗﺎ آﻌﺒﻪ را وﻳﺮان ﻧﻜ ﻨﻢ‪…«.‬‬
‫ﺑﻌﺪ هﻢ ﺳﻨﺒﺎد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﻮاﯼ ﻣﻨﺼﻮر ﺥﻠﻴﻔﻪﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻴﻦ رﯼ و‬
‫هﻤﺪان هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺷﺶ هﺰار ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺶ آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫»هﻨ ﻮز ﻗﻴ ﺎم ﺳ ﻨﺒﺎد آ ﺎﻣﻼ ﺥ ﺎﻣﻮش ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ…‬
‫اﺳﺘﺎدﺳ ﻴﺲ ﻋﻠ ﻢ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖ ﺑﺮاﻓﺮاﺷ ﺖ و ﻣ ﺸﻜﻞ ﺝﺪﻳ ﺪﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺥﻠﻴﻔﻪﯼ ﻋﺒﺎﺳﯽ اﻳﺠﺎد آﺮد… ﺳﻴﺼﺪ هﺰار ﻣﺮد ﺝﻨﮕﺠﻮ‬
‫ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ… ﺑﺎﻻﺥﺮﻩ ﺥﻠﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺥﺎزم را ﺑ ﻪ ﺝﻨ ﮓ او ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ .‬در‬
‫ﻃﯽ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزات ‪ ٧٠‬هﺰار ﺗﻦ از ﭘﻴﺮوان او آﺸﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ و ‪١٤‬‬
‫هﺰار ﻧﻔﺮ اﺳﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ آﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ… ﺳﺮهﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن را از ﺗ ﻦ‬
‫ﺝ ﺪا آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻗ ﻮاﯼ ﺥﻠﻴﻔ ﻪ… )اﺳﺘﺎدﺳ ﻴﺲ( را زﻧﺠﻴ ﺮ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻐﺪاد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و در ﺁﻧﺠﺎ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ…«‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺨ ﺎرا درﺑ ﺎرﻩﯼ اﺑ ﻦ ﻣﻘﻨ ﻊ چﻨ ﻴﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ‪:‬‬
‫»ﻣﺬهﺐ اﻳﺸﺎن ﺁن ﺑﻮد آﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﮔﺰاردﻧﺪ و روزﻩ ﻧﻤ ﯽداﺷ ﺘﻨﺪ‬
‫و ﻏﺴﻞ از ﺝﻨﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽآﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻝﻴﻜﻦ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫راوﻧ ﺪﯼ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﻣﻘﻨ ﻊ از ﺳ ﺮداران اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ‬
‫ﺥﺮاﺳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻮد و در ﺝﻨﺒ ﺸﯽ آ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺥﻠﻔ ﺎﯼ اﻣ ﻮﯼ ﺻ ﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷ ﺮآﺖ ﻋﻤﻠ ﯽ داﺷ ﺖ… ﭘﻴ ﺮوان ﻣﻘﻨ ﻊ ﺑ ﺪون اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﺝ ﺮاﯼ اﺣﻜ ﺎم ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺗ ﻮﺝﻬﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ رﻋﺎﻳ ﺖ اﺻ ﻮل‬
‫اﺥﻼﻗﯽ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﻳﯽ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ و رازدارﯼ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ… ﻣﻘﻨﻊ آ ﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ اﻋﺮاب ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺥﻮدآﺸﯽ آﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣ ﺮگ ﻣﻘﻨ ﻊ‪،‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺝﻨ ﺒﺶ… ﭘﺎﻳ ﺎن ﻧﻴﺎﻓ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ه ﻢ چﻨ ﺎن ﻃﻐﻴﺎﻧﻬ ﺎﻳﯽ در ﻧﻘ ﺎط‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻴﻪ اﻋﺮاب ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫»در اﻳ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺥﻠﻔ ﺎﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻋﻤ ﺎل ﺥ ﻮد در‬
‫ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻤﺎﻝ ﻚ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﻪ ﺗﺤﺪﻳ ﺪ )ﻣﺤ ﺪود آ ﺮدن( ﻋﻘﺎﻳ ﺪ و‬
‫اﻓﻜﺎر و ﻏﺎرت ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﻩ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻓ ﺮاد ﺑﺮﺝ ﺴﺘﻪﯼ‬
‫اﻳﺮاﻧ ﯽ را ﺑ ﻪ ﺑﻬﺎﻧ ﻪه ﺎ و ﻋﻨ ﺎوﻳﻦ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ از ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﯽﺑﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺥ ﺮمدﻳﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻧﻬ ﺎﻧﯽ و ﺁﺷ ﻜﺎر ﺑ ﺎ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺥﻼﻓ ﺖ ﻣﺒ ﺎرزﻩ‬

‫‪٤٤‬‬
 ‫آﺮدﻧﺪ و ﻣﺪت ‪ ٢٢‬ﺳﺎل در ﺁن ﺳﺎﻣﺎن ﺑﻪ اﺳ ﺘﻘﻼل زﻧ ﺪﮔﯽ آﺮدﻧ ﺪ‬
‫و ﺷﻜﺴﺖهﺎ ﺑﻪ ﺥﻠﻴﻔﻪ وارد آﺮدﻧﺪ‪(٣٣) «.‬‬
‫»ﺑﻪ ﻗﻮل اﻝﺘﻮن داﻧﻴﻞ ﻣﺤﻘ ﻖ و اﻳﺮاﻧ ﺸﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‪ ،‬در‬
‫ﻃ ﻮل ﺣ ﺪود ‪ ١٠٠‬ﺳ ﺎل‪ ،‬از ﺳ ﺎل ‪ ١٢٦‬ﺗ ﺎ ‪ ٢٢٧‬هﺠ ﺮﯼ ﻗﻤ ﺮﯼ‬
‫)‪ ٨٤٢‬ـ‪ ٧٤٣‬ﻣﻴﻼدﯼ( ﻣﺎ ﺷ ﺎهﺪ ‪ ١٤٣‬ﻗﻴ ﺎم و ﺷ ﻮرش اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ در ﻧ ﻮاﺣﯽ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺥﺮاﺳ ﺎن‪ ،‬ﺳﻴ ﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮔﻴﻼن و… ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ اﻋ ﺮاب ﻳ ﺎ اﺳ ﻼم ﺑ ﻮدﻩاﻳ ﻢ‪.‬‬
‫چﻨ ﻴﻦ هﻮﺷ ﻴﺎرﯼ و ﻣﻘ ﺎوﻣﺘﯽ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣﻠ ﺖه ﺎ اﮔ ﺮ ﺑ ﯽﻧﻈﻴ ﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﻳﺪ آﻢ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ…« )‪(٣٤‬‬
‫»واﻧﮕﻬﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر آﺮد‪ ،‬ﻣﺮدﻣ ﯽ‬
‫آﻪ ﻣﻮرد ﺗﺠ ﺎوز‪ ،‬ﻏ ﺎرت‪ ،‬و آ ﺸﺘﺎر ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ دﻳ ِﻦ‬
‫ﻣﺘﺠﺎوزان و ﻏﺎرﺗﮕﺮان از ﺥ ﻮد ﺷ ﻴﻔﺘﮕﯽ ﻧ ﺸﺎن دهﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ هﻴﭻ ﻣ ﺪرك ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ ﺝﻤﻌ ﯽ‬
‫از اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن داوﻃﻠﺒﺎﻧ ﻪ اﺳ ﻼم ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺗ ﻀﺎد‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻴﺎن ﻓﺮهﻨﮓ و ﻣﻨﺶ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﺎ اﺳ ﻼم و »ﻣ ﻨﺶ ﻋﺮﺑ ﯽ«‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ دادن اﻋﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن )در اﻳ ﺮان( را ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ راﻩ ِ ﺣﻔ ﻆ‬
‫ﻗﺪرت ﻋﺮب ﺑﺪل ﺳﺎﺥﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ اﻳﻦ ادﻋ ﺎ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ اواﺥ ﺮ از‬
‫دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ از ﺳ ﻮﯼ چ ﭗه ﺎﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣﻄ ﺮح ﺷ ﺪﻩاﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺁن ﺑﺮﺥﯽ اﺷ ﺮاف و زﻣﻴﻨ ﺪاران ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻔ ﻆ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ و‬
‫ﻣﺎل ﺥﻮد ﺑﻪ هﻤﻜﺎرﯼ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﻦ دادﻧﺪ و اﺳﻼم ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﭻ‬
‫ﻣﺪرك ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﻧﻴﺴﺖ…« )‪(٣٥‬‬
‫»در اآﺜﺮ ﺷﻬﺮهﺎ و وﻻﻳﺎت اﻳ ﺮان‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣ ﺖه ﺎﯼ آﻮﺗ ﺎﻩ‬
‫ﻳﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪﺗﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺮاب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و اﻋﺮاب ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺑ ﻪ ﺁن ﺁﺳ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺗ ﺼﻮر ﻣ ﯽرود‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓ ﺘﺢ هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﺮان ﻣﻮﻓ ﻖ‬
‫ﻧ ﺸﺪﻧﺪ… ﺑﻠﻜ ﻪ درﻃ ﻮل ﺳ ﺎله ﺎﯼ اﺷ ﻐﺎل اﻳ ﺮان ﺗﻮﺳ ﻂ اﻋ ﺮاب‪،‬‬
‫ﻣﺮدم هﻢ چﻨﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖهﺎﯼ دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﻩﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ )آ ﻪ‬
‫ﻣﻈﻬﺮ دﻳﻦ ﺗﺤﻤﻴﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ( ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﭘﺮداﺥﺘﻨﺪ‪(٣٦) «.‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫»هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻋﻮاﻣ ﻞ اﻣ ﺎ ﺑﺎﻋ ﺚ ﭘﻴ ﺸﻮا ِز اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن از‬
‫اﻋﺮاب و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮدم از اﺳﻼم ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﺷﻬﺮهﺎ و وﻻﻳﺎت اﻳﺮان‪ ،‬اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑ ﺎ ﻣﻘﺎوﻣ ﺖه ﺎﯼ ﺳ ﺨﺖ‬
‫روﺑ ﺮو ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬در اآﺜ ﺮ ﺷ ﻬﺮه ﺎ ﭘﺎﻳ ﺪارﯼ و ﻣﻘﺎوﻣ ﺖ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧ ﻪ ﺳ ﺮآﻮب ﮔﺮدﻳ ﺪ؛ ﻣ ﺜﻼ در ﺳ ﻘﻮط ﻣ ﺪاﺋﻦ و ﺥ ﺼﻮﺻﺎ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣ ﺖ ﻣ ﺮدم در ﺝﻨ ﮓ ﺝﻠ ﻮﻻء ) ﺳ ﺎل ‪ ١٦‬هﺠ ﺮﯼ ـ ‪٦٣٦‬‬
‫ﻣﻴﻼدﯼ( اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺥﺸﻮﻧﺖ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺥ ﻮد ﻧ ﺸﺎن دادﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﭽﻨﺎن آ ﻪ ﻣ ﻮرﺥﻴﻦ از ﺁن ﺑﻨ ﺎم »واﻗﻌ ﻪﯼ هﻮﻝﻨ ﺎك ﺝﻠ ﻮﻻء« ﻳ ﺎد‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺝﻨﮓ ﺻﺪ هﺰار ﺗ ﻦ از اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ و‬
‫ﺗﻌ ﺪاد ﻓﺮاواﻧ ﯽ از زﻧ ﺎن و آﻮدآ ﺎن اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﻪ اﺳ ﺎرت رﻓﺘﻨ ﺪ و‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎ ِر آ ﺸﺘﻪ‪ ،‬دﺷ ﺖ را ﭘﻮﺷ ﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻧﻤ ﻮدار ﺝ ﻼل ﺝﻨ ﮓ‬
‫ﺑﻮد‪(٣٧) «.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎ ﺑﺨﺶ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر آﻮﺗ ﺎهﯽ از ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺛﺒ ﺖ‬
‫ﺷﺪﻩﯼ ﻧﻬﻀﺖهﺎﯼ ﺿﺪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺿﺪ ﻋﺮﺑﯽ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫در ﺑ ﻴﺶ از ﺻ ﺪه ﺎ و ه ﺰاره ﺎ ﺝﻠ ﺪ آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺳ ﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺦ و‬
‫داﻳ ﺮﻩاﻝﻤﻌ ﺎرف در زﻣ ﺎنه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ از ﻗ ﻮل ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎران‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ و ﻋﺮب‪ ،‬هﻢچﻨﻴﻦ ﺷﺮق ﺷﻨﺎﺳ ﺎن اروﭘ ﺎﻳﯽ و روﺳ ﯽ ﺛﺒ ﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آ ﺴﯽ ﻣﺜ ﻞ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ آ ﻪ ﻣ ﺪﻋﯽ اﺳ ﺖ در داﻧ ﺸﮕﺎﻩ‬
‫ﺳ ﻮرﺑﻦ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺝﺎﻣﻌ ﻪ ﺷﻨﺎﺳ ﯽ‪ ،‬اﺳ ﻼم ﺷﻨﺎﺳ ﯽ و ﺷ ﺮق‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺥﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺥﻮدش اﺝﺎزﻩ ﻣ ﯽده ﺪ ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺪو ِن ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩﯼ اﻳﺮان را ﺝﻌﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ آﻨﺪ‪ .‬ﻻﺑﺪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﺖ ﺻﺤﻴﺢ در اﻣﺎن ﺑﺪارد‪.‬‬ ‫دﻳﻦ و اﻳﻤﺎﻧﺶ را از ﮔﺰﻧﺪ ﺷﻨﺎﺥ ٍ‬
‫ك«‬‫ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ه ﻢ چﻨ ﻴﻦ ﻣ ﺪﻋﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ »ﺳ ﻠﻤﺎن ﭘ ﺎ ِ‬
‫ﭘﺮوﻓ ﺴﻮر ﻝ ﻮﻳﯽ ﻣﺎﺳ ﻴﻨﻴﻮن ﻣﺤﻘ ﻖ و اﺳ ﻼم ﺷ ﻨﺎس ﺑﺮﺝ ﺴﺘﻪﯼ‬
‫ب‬
‫ﻓﺮاﻧ ﺴﻮﯼ را ﺗﺮﺝﻤ ﻪ و چ ﺎپ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ از چ ﺎپ آﺘ ﺎ ِ‬
‫»ﻣﻨﺤﻨ ﯽ ﺷﺨ ﺼﯽ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺣ ﻼج« هﻤ ﻴﻦ ﺷ ﺮق ﺷ ﻨﺎس چ ﺸﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑ ﻪ روﺣﻴ ﻪﯼ ﺻ ﻮﻓﯽﮔﺮاﻳﺎﻧ ﻪﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫داﻣ ﻦ ﺑﺰﻧ ﺪ؟ )ﻧﻘ ﻞ ﺑ ﻪ ﻣ ﻀﻤﻮن( در ﺣ ﺎﻝﯽآ ﻪ ﺣﺘﻤ ﺎ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ‪:‬‬

‫‪٤٦‬‬
‫ﺣﻼج ﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن]![ ﺻﻮﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗ ﺎض و دروﻳ ﺶ »ﺑ ﺎ رداﻳ ﯽ‬
‫ﭘﺮ از ﮔﺰﻧﺪﻩه ﺎﻳﯽ ﺑ ﺎ ﻧ ﻴﻢ داﻧ ﮓ وزن« آ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﻌﺘ ﺮض ﺑ ﺰرگ‬
‫ﺑ ﻮد و در آ ﺎ ِر ﺑﺮاﻧ ﺪاﺥﺘ ِﻦ آ ﺎخ اﺳ ﺘﺤﻤﺎر )ﺥﺮآ ﺮدن( اﻋ ﺮاب و‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﻢ ﺑ ﻪ ﺥﺎﻧ ﻪﯼ آﻌﺒ ﻪ ﺣﻤﻠ ﻪ آ ﺮد و ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫را ﻏﺎرت آﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺮ ارج و ﺑﯽﻧﻈﻴﺮ‬
‫اﺳﺘﺎد ﻝﻮﻳﯽ ﻣﺎﺳ ﻴﻨﻴﻮن ﺑ ﯽﺗﺮدﻳ ﺪ ﻣﻨﺒ ﻊ ﺑ ﺴﻴﺎر ارزﻧ ﺪﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﻝﻬﺎم ﺑﺨﺶ هﻤﻪﯼ ﻣﺤﻘﻘﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻼج ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫»ﺣ ﻼج واﻗﻌ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣﺘﻔﻜ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ و در ﻋﺮﺻ ﻪه ﺎﯼ‬
‫اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﺣﺘﺎ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺝﺎﻣﻌﻪ ﺣ ﻀﻮر داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ و‬
‫اﻳ ﻦ ﺣ ﻀﻮر‪ ،‬ﺑ ﻪ هﺮﺣ ﺎل ﺥﻮﺷ ﺎﻳﻨﺪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران‪،‬‬
‫ﻋﺎرﻓﺎن و ﺣﺎآﻤﺎن زﻣﺎﻧﻪاش ﻧﺒﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪهﻤ ﻴﻦ ﺝﻬ ﺖ ﭘ ﺲ از‬
‫ﺻﺪور ﻓﺘﻮاﯼ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻋﻠﻴﻪ او ﺣﻼج ﻣﺪته ﺎ ﺗﺤ ﺖ ﺗﻌﻘﻴ ﺐ‪ ،‬ﻣﺨﻔ ﯽ‬
‫و ﻣﺘ ﻮارﯼ ﺑ ﻮد و در اﻳ ﻦ ﺗﻌﻘﻴ ﺐ و ﮔﺮﻳ ﺰ‪ ،‬او در ﻣﻜﺎﺗﺒ ﺎت ﺥ ﻮد‬
‫ﺑﺎ ﻳﺎران و ﭘﻴﺮواﻧﺶ از آﻠﻤﺎت رﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽآﺮد«)‪(٣٨‬‬
‫پ ﺗﺮﺝﻤ ﻪﯼ آﺘ ﺎب ﭘﺮوﻓ ﺴﻮر ﻝ ﻮﻳﯽ‬ ‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋ ﺪم چ ﺎ ِ‬
‫ﻣﺎﺳ ﻴﻨﻴﻮن از ﺳ ﻮﯼ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧ ﻪ »ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ از داﻣ ﻦ زدن ﺑ ﻪ‬
‫س ﺷ ﻴﻌﯽ‬ ‫روﺣﻴ ﻪﯼ ﺻ ﻮﻓﯽﮔﺮاﻳﺎﻧ ﻪﯼ« اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‪ ،‬آ ﻪ دﻗﻴﻘ ﺎ ﺗ ﺮ ِ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ از ﺷﻨﺎﺥﺘﻪ ﺷﺪ ِن ﺷﺨﺼﻴﺖ واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﺿﺪ ﺥﺮاﻓ ﺎت و ﺿ ﺪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻼج ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻤ ﻴﻦ روﺷ ﻨﻔﻜﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ )ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ( در ﺝ ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪» :‬آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗﻜ ﺮار‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪)«.‬ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن(‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩﯼ اﻳﻦ روﺷﻨﻔﻜﺮ دﻳﻨ ﯽ ﺗﻜ ﺮار ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫آﻪ ﻋﺪﻩاﯼ ﺣﺎآﻢ چﭙﺎوﻝﮕﺮ ﺑﺮوﻧﺪ و ﻋﺪﻩاﯼ چﭙﺎوﻝﮕ ِﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻜ ﺮار ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﻦآ ﻪ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﺮ آ ﺸﻮر ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺣﺎآﻢ ﺑﻌﺪﯼ ﻗﺪش آﻮﺗﺎﻩﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣ ﺜﻼ ﺝ ﻮانﺗ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و‬
‫دﺳ ﺘﺶ ه ﻢ در ﻳ ﻚ ﺳ ﺎﻧﺤﻪﯼ ﻏﻴﺒ ﯽ از آ ﺎر اﻓﺘ ﺎدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺎرﻳﺦ‬

‫‪٤٧‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻦآﻪ ﺷﺎهﺎن ﻣ ﺮدﻩ از ﮔ ﻮر ﺑ ﺪر ﻧﻤ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‬
‫ﺗﺎ دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻤ ﻴﻦ ﻣﺤﻘ ﻖ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺷ ﻨﺎس‪ ،‬اﺳ ﻼم ﺷ ﻨﺎس و هﻤ ﻪچﻴ ﺰ‬
‫ﺷ ﻨﺎس ﺑﺮﺝ ﺴﺘﻪﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺁﻧﻘ ﺪر ﺳ ﻮاد ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﺗﻔ ﺎوﺗﯽ ﺑ ﻴﻦ‬
‫اﺳ ﺘﺮاﺗﮋﯼ و ﺗﺎآﺘﻴ ﻚ ﺑﮕ ﺬارد‪ .‬ﺥﻴ ﺎل ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺜﻼ اﻣﻮﻳ ﺎن ﺑ ﺎ‬
‫ﻋﺒﺎﺳ ﻴﺎن ﻣﺎهﻴﺘ ﺎ ﺗﻔ ﺎوت دارﻧ ﺪ‪ .‬ﻳ ﺎ ﺻ ﻔﻮﻳﺎن ﺑ ﺎ ﺁﺥﻮﻧ ﺪهﺎﯼ ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮق ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬درك ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﺒﺎهﺖ ﺑ ﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ‬
‫ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﺷ ﺒﺎهﺖ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ رﻓﺘ ﺎ ِر اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺎ ﻣ ﺮدم‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ در اﻳ ﺮان ﺗ ﺎرﻳﺦ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺗﻜ ﺮار ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻔ ﺎوته ﺎ ه ﻢ هﻤ ﻪ ﺷ ﻜﻠﯽ و ﻇ ﺎهﺮﯼ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋﻠ ﺖ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺁن هﻢ دﺳﺖ آﻢ از ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﻮ ﻋ ﺪم ﺁﮔ ﺎهﯽ ﻣ ﺎ‬
‫از ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اﻧﻮاع دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼهﺎ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ؛ ﻋﻠ ﺘﺶ ﻋ ﺪم ﺷ ﻨﺎﺥﺖ‬
‫ﺑﺎورهﺎﯼ آﻬﻨﻪﯼ ﻣﺬهﺒﯽ و ﺥﺮاﻓ ﺎﺗﯽ ﺑ ﺮاﯼ در ﻣﻨﮕﻨ ﻪ ﻧﮕ ﻪداﺷ ﺘﻦ‬
‫ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ آ ﻪ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮره ﺎ ﺑ ﺮ ارﻳﻜ ﻪﯼ ﻗ ﺪرت‬
‫ﺣ ﺎآﻢ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ و دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﭘﻴ ﺮوان ﻣ ﺬاهﺐ و ﻣﻜﺎﺗ ﺐ دﻳﮕ ﺮ‬
‫اﻋﺪام ﻧﺸﺪﻧﺪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﺎلهﺎ در زﻧﺪانهﺎ ﻧﭙﻮﺳ ﻴﺪﻧﺪ و ﺳﺎﻧ ﺴﻮر‬
‫ﻧﺒﻮد و از ﻧﻴﺮوﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ در ﺗﻮازﯼ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ آ ﺮد‬
‫آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ از ﺳﻴﻜ ِﻞ ﺥﻮدش ﺥﺎرج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ رهﺒﺮاﻧﯽ ﺳ ِﺮ آﺎر ﺁﻣﺪﻧﺪ آﻪ از هﻤ ﺎن او ِل ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت‬
‫رﺳﻴﺪﻧ ﺸﺎن ﺣ ﺴﺎب ه ﺎﯼ ﺑ ﺎﻧﻜﯽﺷ ﺎن را چﻨ ﺪ دﻩ رﻗﻤ ﯽ ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ و‬
‫ﺑﺮاﯼ در ﻗﺪرت ﻣﺎﻧﺪن‪ ،‬هﺮ ﻣﺨﺎﻝﻒ و ﻣﻌﺘﺮﺿﯽ را ـ ﺣﺘ ﺎ رﻓﻘ ﺎﯼ‬
‫دﻳﺮﻳﻨ ﺸﺎن را ـ ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗ ﻮان ادﻋ ﺎ آ ﺮد آ ﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻜﺮار ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻜﺮا ِر ﺳﻴﻜ ِﻞ ﺗ ﺎرﻳﺦ در ﺁﻝﻤ ﺎن ﭘ ﺲ از ﺳ ﻘﻮط دوﻝ ﺖ‬
‫ﺁدوﻝﻒ هﻴﺘﻠﺮ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪ از ﺳ ﻘﻮط ﻧﻈ ﺎم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﺗ ﻚ ﺣﺰﺑ ﯽ‬
‫راﺳﻴ ﺴﺘﯽ و ﻧﺎزﻳ ﺴﺘﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻜﻞ و ﻣﺎهﻴ ﺖ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و‬

‫‪٤٨‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﮕﺮان ﺁﻝﻤﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻋﻮض ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻬﺮوﻧﺪﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت‪،‬‬
‫اﺣﺰاب‪ ،‬دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن و ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﺒﺎﺣ ﺚ دﻳﮕ ﺮ در ﺳ ﻴﻨﻪﯼ ﻗ ﺎﻧﻮن‬
‫ش ﺑ ﻪ ﻣﻠ ﺖ‬‫اﺳﺎﺳ ﯽ ﺝ ﺎﯼ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ‪ ،‬ﻣﺒﻨ ﺎﯼ ﻧﮕ ﺮ ِ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﺑﻜﻠﯽ ﻝﻐﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و…‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﺜﻞ ﺑﻴ ﺴﺖ و چﻨ ﺪ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪» :‬اﻳﻦه ﺎ ﺑﺮوﻧ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ آ ﻪ ﻣ ﯽﺥﻮاه ﺪ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ« ﺑ ﯽﺗﺮدﻳ ﺪ‬
‫ﺁﻳﻨ ﺪﻩﯼ هﻮﻝﻨ ﺎكﺗ ﺮﯼ را ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﺗ ﺪارك ﻣ ﯽﺑﻴﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و از ﻧﻘﻄ ﻪ‬
‫ﻧﻈ ﺮﯼ ﺥﻄﺮﻧ ﺎكﺗ ﺮ ﺑ ﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﺸﺎن در‬
‫واﻗ ﻊ از ﻋ ﺪ ِم رﺿ ﺎﻳﺖ ﻣ ﺮدم از اوﺿ ﺎع اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ آ ﺸﻮر ﺳ ﻮءاﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﺑ ﺎ ﻧﻔ ﯽ ﻳ ﻚ ﺝﺮﻳ ﺎن ﺑ ﻪه ﻴﭻ اﺛﺒ ﺎﺗﯽ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺛﺎﺑ ﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻓﺪاآﺎرﯼهﺎﯼ ﺑ ﯽﺷ ﺎﺋﺒﻪﯼ ﻣ ﺮدم‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﺑﯽﺥﺒﺮﯼ از ﺗﺎرﻳﺨ ﺸﺎن هﻤﻴ ﺸﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﻴﻜﻞ ﺗ ﺎرﻳﺦ را‬
‫دور زدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﮔ ﺎهﯽ ﺗﻨﻬ ﺎ راه ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﺮﮔﻴﺠﻪﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺷ ﻨﺎﺥﺖ ﺗ ﺎرﻳﺦ و ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﻣﺮﺳ ﻮم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﮕﺮان‪،‬‬
‫ﺳﺎﻧ ﺴﻮر‪ ،‬ﺳ ﺮآﻮب دﮔ ﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺑﺎوره ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪،‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ آﺸﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢهﺎﯼ اﻣﻨﻴﺘﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﺑﻪ ﺥ ﺪﻣﺖ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺗﺤ ﺼﻴﻞ آﺮدﮔ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻴﻜﻞ ﻣﺰﺥﺮف ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﻜ ﺎن ﺑﻘ ﺎ و ﻣﺎﻧ ﺪﮔﺎرﯼ ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ دو ِر‬
‫ﺗﻜﺮار را ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﺴﺖ!‬
‫اﮔ ﺮ ﺁﻝﻤ ﺎنه ﺎ ﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ از ﺳ ﻴﻜﻞ ﻗﺒﻠ ﯽ ﺗﺎرﻳﺨ ﺸﺎن ﺥ ﺎرج‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺝﺪﻳﺪﯼ از اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪ‪ ،‬و وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻝﻴﻒ‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ اه ﺮمه ﺎﯼ ﻗ ﺪرت را در دﺳ ﺖ ﻣ ﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ ﺑﺪهﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪاﻳ ﻦدﻝﻴ ﻞ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاراﻧ ﺸﺎن )ﻳ ﺎ ﻣﻨﺘﺨﺒ ﻴﻦ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﻣﺮدم( ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور و ﺷﻨﺎﺥﺖ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ دوﻝﺘﻤ ﺪارﯼ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺗﻬﻴﻴﺞ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﺻﺪور ﺗﺮورﻳﺴﻢ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل‬

‫‪٤٩‬‬
‫ﺗﻀﺎدهﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون از ﻗﻠﻤﺮو ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻔﯽ و ﺣ ﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‬
‫و… ﺑﺎزﺗ ﺎب و ﻧﺘﻴﺠ ﻪﯼ وﺣ ﺸﺘﻨﺎآﯽ دارد‪ .‬و ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﻳ ﺸﺎن را‬
‫درﮔﻴﺮ ﺝﻨﮓهﺎﯼ ﻧﺴﻞ ﺳ ﻮز و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮﺑ ﺎد ده ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﺝﻬ ﺎن ﻣﺘﻤ ﺪن را ه ﻢ ﺑﺮﻋﻠﻴ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮراﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم آﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺝﺪﻳ ﺪﯼ از ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﺑﺪهﻴﻢ! و ﺣﺎآﻤﺎن را ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻜ ﻢ آ ﺮدن‪ ،‬ﺳ ﻮارﯼ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‬
‫از ﻣ ﺮدم‪ ،‬ﺣ ﺬف ﻣﺨ ﺎﻝﻔﻴﻦ‪ ،‬چﭙ ﺎوﻝﮕﺮ ﺛ ﺮوته ﺎﯼ ﻣﻠ ﺖ … آ ﻪ‬
‫ﺥﺎدﻣﻴﻦ ﻣﻠﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﻨﺒﻪ را از ﮔﻮش درﺁورﻳﻢ آﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﻧﺴﺎنهﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻝﻴ ﻞ اﻧﺪﻳ ﺸﻪﺷ ﺎن دﺳ ﺘﻪ ﺑﻨ ﺪﯼ آ ﺮد و‬
‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨ ﻮان ﺷ ﻬﺮوﻧﺪ درﺝ ﻪ ﻳ ﻚ و درﺝ ﻪ دو داد‪ .‬ه ﻴﭻ آ ﺲ‬
‫اﺝﺎزﻩ ﻧﺪارد دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ ﻣﺘﻔ ﺎوت ﺗﻔﻜ ﺮش ﺣ ﺬف‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﯽ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﯽ در درﺝﻪﯼ اول ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎرغ از‬
‫اﻳﻦ آﻪ چﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﺝﻨﺴﻴﺖ و ﻗ ﻮﻣﻴﺘﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻣﺎ از هﻤﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻏﻠﻂ از اﻧﺴﺎن و ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻧﺎﺷﯽ‬
‫ﻣﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﻏﻠ ﻂ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﻣﺮدﻣﻤ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫چﻨﻴﻦ ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳﺪﯼ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اآﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم اﻳ ﺮان ه ﻢ‬
‫ﺷﻴﻌﻪﯼ اﺛﻨﯽﻋ ﺸﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬در ﻗ ﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳ ﯽ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ه ﻴﭻ دﻳ ﻦ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان دﻳ ﻦ رﺳ ﻤﯽ آ ﺸﻮر ﻗﻴ ﺪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑﻬﺎﻧ ﻪاﯼ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻣﺬهﺐ ﺑﺮاﯼ ﺣﺬف و ﻧﻔﯽ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن دادﻩ ﻧ ﺸﻮد!‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اِﺷﻜﺎل ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻳﺮان آﻪ ﭘﺲ از ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ‬
‫ﺗ ﺪوﻳﻦ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ آ ﺮدن ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ دﻳﻨ ﯽ اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﮔﺮﻩهﺎﯼ آﻮر ﺗﺎرﻳﺦ آﺸﻮر ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺷﻜﺴﺘﻦ اﻳﻦ دور ﺗﺎرﻳﺨﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪﯼ اول ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫ﺳ ﻴﻜﻞ اﻋﺘﺮاﺿ ﯽ ﻓﻌﻠ ﯽ ﺥ ﺎرج ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺸﻜﻞ ﻣ ﺎ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن آﻤﺒ ﻮد‬
‫اﻋﺘ ﺮاض و آﻤﺒ ﻮد ﻧﻬ ﻀﺖه ﺎﯼ ﺿ ﺪ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮرﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻣ ﺸﻜﻞ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﺎ ﺷ ﻜﻞ ﻗ ﻀﻴﻪ درﮔﻴ ﺮ ﺷ ﺪﻩاﻳ ﻢ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ هﻤﻴ ﺸﻪ از ﻣﺤﺘ ﻮا ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩاﻳ ﻢ‪ .‬ﻳﻜ ﯽ از ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻧﺸﻨﺎﺥﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ و آﻤ ﻚ ﺑ ﻪ ﺗﻜ ﺮار‬

‫‪٥٠‬‬
‫ﺳ ﻴﻜﻞ ﺗ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺥ ﺎرج آ ﺮدن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ از دﺳ ﺖ ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ‬
‫ب اﻣﻮﻳ ﺎن و ﺳ ﭙﺮدن ﺁن ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ ﻋ ﺮب ﻋﺒﺎﺳ ﻴﺎن‬ ‫ﻋﺮ ِ‬
‫ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ ﺥﺮاﺳ ﺎﻧﯽ اﻧﺠ ﺎم ﺷ ﺪ‪ .‬اﻝﺒﺘ ﻪ‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ هﻢ آﺎرﻣﺰدش را در ﻧ ﺸﻨﺎﺥﺘﻦ ﺷ ﺒﺎهﺖ اﻳ ﻦ دو ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ‬
‫ﺗﺠﺎوزﮔ ِﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ هﻤ ﺎنه ﺎ ه ﻢ ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺷ ﺪ‪ .‬داﺳ ﺘﺎ ِن دوران ﻣ ﺎهﻢ ﺑ ﯽﺷ ﺒﺎهﺖ ﺑ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺁن دوران و‬
‫ﺝﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪﯼ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺝﺎﯼ اﻣﻮﻳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫رﻓ ﺘﻦ ﺝﻨ ﺎح رادﻳﻜ ﺎل ﻣ ﺬهﺒﯽ از ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت‬
‫رﺳﻴﺪن ﺝﻨﺎح »ﻧﺮم ﺗﻦ« ﺁنه ﻢ ﻳ ﻚ ﺷ ﻮﺥﯽ ﺑﻴﻤ ﺰﻩ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺷ ﻜﺎل اﺳﺎﺳ ﯽ ﺥ ﻮد ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦ ﻣﺘﻮﻝﻴ ﺎن‬
‫ﺣﻜ ﻮﻣﺘﮕﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺷ ﻴﻌﯽ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻧﮕ ﺮا ِن ﺗ ﺪاوم ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺑ ﺮ ﻣ ﺮدم ه ﺴﺘﻨﺪ و ﻧ ﻪ ﻧﮕ ﺮان ﺑﻴﭽ ﺎرﮔﯽ‪ ،‬ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ‪،‬‬
‫ت ﻣﺮدم‪.‬‬‫ﺑﯽﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﻮر‪ ،‬چﭙﺎول و ﻏﺎر ِ‬
‫»اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳ ﻚ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﺑﺮﺗ ﺮ‪ ،‬چ ﻪ در‬
‫رژﻳﻢهﺎﯼ ﺗﻮﺗ ﺎﻝﻴﺘﺮ و چ ﻪ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ و ﺥ ﺼﻮﺻﺎ‬
‫ﺷ ﻴﻌﯽ ﺥ ﻮد را از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺗﺒﻠﻴﻐ ﺎت ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ‪ ،‬ﺗﻔﺘ ﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺎزرﺳ ﯽ‬
‫ﻓﻜﺮﯼ‪ ،‬ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻗﻬﺮ و ﺥﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ارﻋﺎب‪ ،‬ﺗ ﺮور ﺝ ﺴﻤﯽ و‬
‫ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬ﺳ ﺮآﻮب ه ﺮ ﻧ ﻮع دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ و ﺁزاد ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴ ﻞ و‬
‫ﺗﺜﺒﻴ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﺻ ﻮل اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان »وﺣ ﯽ ﻣﻨ ﺰل«‬
‫و»آ ﻼم ﺁﺥ ﺮ« ﺑ ﻪ اﺑ ﺰار ﺗﺤﻤﻴ ﻖ ﺗ ﻮدﻩه ﺎ و وﺳ ﻴﻠﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺳﺮآﻮب ﺁزادﯼهﺎ و ﺁرﻣ ﺎنه ﺎﯼ دﻣﻮآﺮاﺗﻴ ﻚ روﺷ ﻨﻔﻜﺮان ﺝﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﺑﺪل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎزﻳﺴﻢ در ﺁﻝﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ در اﻳﺘﺎﻝﻴﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻝﻴﻨﻴ ﺴﻢ در‬
‫ﺷ ﻮروﯼ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ در اﻳ ﺮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻋﻴﻨﯽ و ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪(٣٩) «.‬‬
‫ﺣ ﺎج ﻣ ﻼ ﻋﻠ ﯽ آﻨ ﯽ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪» :‬ﺑ ﺎ ﺑ ﻮدن اﺣﻜ ﺎم اﻝﻬ ﯽ‬
‫ﻧﻴﺎزﯼ ﺑﻪ ﻗﻮاﺋ ﺪ و ﺁداب دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻘ ﺼﻮد اﺥ ﻮت اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ :‬اناﻝﻤﻮﻣﻨ ﻮن اﺥ ﻮﻩ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻏ ﺮض ﺝﻤﺎﻋ ﺖ و‬
‫ﺝﻤﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺮ ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎز ﺝﻤﺎﻋ ﺖ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻨﻈ ﻮر‬

‫‪٥١‬‬
‫ﻣﺴﺎوات اﺳﺖ آﻪ ﺥﻤ ﺲ و زآ ﺎت را ﻣﻘ ﺮر داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ رﻓ ﻊ‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺣ ﺪودات ﺷ ﺮﻋﯽ و ﺗﻬﺪﻳ ﺪات اﺥ ﺮوﯼ‬
‫را آ ﺎﻓﯽ ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻌﻨ ﯽ »اﺥﺘﻴ ﺎر و ﺁزادﯼ« اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﺤ ﺖ ﺣﻜ ﻢ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﺒﺎﺷ ﻴﻢ )آ ﻪ( اﻳ ﻦ ﻣﻨ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺎس ﺥﺪاوﻧ ﺪﯼ‬
‫اﺳﺖ‪(٤٠)«.‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ﺳ ﺎدﻩ اﻧﺪﻳ ﺸﯽ اﺳ ﺖ اﮔ ﺮ ﺗ ﺼﻮر ﺷ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن ﻣﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ در ﺗﻌﺮﻳ ﻒ اﺳﺎﺳ ﯽ و ﭘﺎﻳ ﻪاﯼ دﻳﻨ ﺸﺎن ﺑ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﻮﺁورﯼ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮق ﺑﻴﻦ ﺥﺎﺗﻤﯽ و ﺥﺎﻣﻨﻪاﯼ ـ ﺣﺘ ﺎ ﻓ ﺮق‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻜﻼهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺎ ﻣﻼهﺎﺷ ﺎن ـ در ﺑ ﺎور و ﻧﺎﺑ ﺎورﯼﺷ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫اﺻﻮل ﺷﻨﺎﺥﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺝﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻗﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺷ ﻜﻞ ﻝﺒﺎﺳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﯽ ﺝﻬ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﯼ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﺝ ﻮادﯼ‪ :‬ﻣﻬ ﺪﯼ ﺑﺎزرﮔ ﺎن ﺑ ﻪ دﻻﻳ ﻞ ﺷ ﺮﻋﯽ از ﭘﺎﻓ ﺸﺎرﯼ ﺑ ﺮ‬
‫ﺥﻮاﺳﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان آﻮﺗﺎﻩ ﺁﻣﺪ و ﻣﺤﻠ ﻞ و هﻤ ﻮار آﻨﻨ ﺪﻩﯼ‬
‫ح ﺁدﻣﺨﻮا ِر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺷﺪ آﻪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺥ ﻮدش را‬ ‫راﻩ ﺝﻨﺎ ِ‬
‫هﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ آﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﻣﺠﺒﻮر اﺳ ﺖ ﻳ ﻚ ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ‬
‫اﻳ ﻦ ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ ﺗﻠ ﺦ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ را ﺗﻜ ﺮار آﻨ ﺪ و ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼ ﻣﺬهﺒﯽ دﻳﮕﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗ ﺎرﻳﺦ در‬
‫هﻤ ﻪﯼ دﻧﻴ ﺎ و هﻤ ﻪﯼ آ ﺸﻮرهﺎ ﺛﺎﺑ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮز ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﺠﺪد از ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد هﻢﻋﻘﻴ ﺪﻩاﯼ ﻣﺜ ﻞ ﺥ ﺎﺗﻤﯽ و ﺥﺎﻣﻨ ﻪاﯼ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬرد‪ .‬ﻣﺮز اﺻﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻮﻝﯽ و اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻴﻦ ارﺗﺠ ﺎع و ﻣ ﺪﻧﻴﺖ‬
‫از »ﺥﻠﻊ ﻳﺪ« از اﻧﻮاع ﺣﻜﺎم ﻣﺬهﺒﯽ از ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻋﺒ ﻮر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻇﺎهﺮا ﻣﺘﻔﺎوت را در ﻇﺮف و ﺷﻜﻞ‬
‫اﺻ ﻠﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ اﺳ ﻼم ﺑﺮرﺳ ﯽ آ ﺮد و ﺑ ﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴ ﺖ دﻳ ﻦ را از‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺝﺪا آﺮد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ از »ﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺖ« اﻣ ﺎم ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫آﻨﻴﺪ‪» :‬ﻣﺴﺌﻮﻝﻴﺖ اﻣﺎم اﻳﺠﺎد ﻳﻚ اﻧﻘﻼب ﺷﻴﻌﯽ اﺳﺖ… ﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺎخ ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖهﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮام و ﭘﺴﻨﺪ ﻋﻮام‬

‫‪٥٢‬‬
‫و ﺑ ﺮ ذوق و ذاﺋﻘ ﻪ و اﻧﺘﺨ ﺎب ﻋ ﻮام ﺷ ﻼق زدن… اﻣ ﺎم ﻣ ﺴﺌﻮل‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻜﺘﺐ )اﺳﻼم( ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﭘﺮورش دهﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺘﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺷﻤﺎرﻩﯼ ﺁرا… رهﺒﺮﯼ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣ ﺴﺘﻤﺮ و ﺑ ﻪ‬
‫ﺷ ﻴﻮﻩاﯼ اﻧﻘﻼﺑ ﯽ ـ ﻧ ﻪ دﻣﻮآﺮاﺗﻴ ﻚ ـ اداﻣ ﻪ ﻳﺎﺑ ﺪ… او ) رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﺷﻴﻌﯽ( هﺮﮔﺰ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﻘﻼب را ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻝ ﺮزان دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺳﭙﺎرد‪(٤١) «.‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﻢ آﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤ ﺎم روﺷ ﻨﻔﻜﺮان ﻣ ﺪرن]!!![ و‬
‫ﻣ ﺪ روز]!!![ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﻣ ﺮو ِز اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺥﻮدﺷ ﺎن را ﺷ ﺎﮔﺮدان و‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و اﻝﮕﻮﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح در آﺘﺐ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽاآﺒ ﺮ هﺎﺷ ﻤﯽ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ در ﻣ ﺎدﻩﯼ ﻳ ﺎزدهﻢ ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ‬
‫آ ﻪ در زﻣ ﺴﺘﺎن ‪ ١٣٥٩‬ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﺨﺺ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻮﺷ ﺖ‪ ،‬اﺻ ﺮار‬
‫داﺷﺖ آﻪ‪:‬‬
‫»دﺳ ﺘﻮر ﺝﻨﺎﺑﻌ ﺎﻝﯽ در ﺥ ﺼﻮص ﺣﻤﺎﻳ ﺖ از‬
‫رﺋﻴﺲﺝﻤﻬﻮر ﻣﻨﺘﺨﺐ )ﺑﻨﯽﺻﺪر( آ ﻪ آ ﺎﻣﻼ ﺑﺠ ﺎ و ﺑﻤﻮﻗ ﻊ ﺑ ﻮد و‬
‫ﻣ ﺎ ﺥ ﻮد ﺑ ﺪان ﻣﻌﺘﻘ ﺪ و ﭘ ﺎﯼﺑﻨ ﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣ ﻮرد ﺳ ﻮءاﺳ ﺘﻔﺎدﻩ در ﺝﻬ ﺖ‬
‫اهﺪاف ﺥﺎﺻﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻣﺎ در ﺷ ﺮاﻳﻄﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ‬
‫و ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ آﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺝﻠ ﻮ ﺳ ﻮءاﺳ ﺘﻔﺎدﻩ را ﺑﮕﻴ ﺮﻳﻢ‪ ،‬زﻳ ﺮا هﺮﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ و ﻋﻤ ﻞ ﻣ ﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺝﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻧﺤ ﺮاف ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان آﺎرﺷﻜﻨﯽ و ﺗﺨﻠﻒ از دﺳﺘﻮر اﻣﺎم و ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ ﻣﻌﺮﻓ ﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ اﻳ ﻦ ﺥﻄ ﺮ ﻣﻨﺠ ﺮ ﺑ ﻪ »اﻧﺘﺨ ﺎب ﺷ ﺪن اﻓ ﺮادﯼ‬
‫آﻪ ﺗﺴﻠﻴ ِﻢ رﺋﻴﺲﺝﻤﻬﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد« و از داﺷﺘﻦ ﻣﺠﻠ ﺲ ﻣ ﺴﺘﻘﻞ‬
‫و »ﺣﺎﻓﻆ اﺳﻼم« در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺤﺮاف ِ اﺣﺘﻤﺎﻝﯽ ﻣﺠﺮﻳ ﺎن‪ ،‬ﻣﺤ ﺮوم‬
‫)ﻣﯽ(ﮔﺮدﻳﻢ‪(٤٢) «.‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﺮاﯼ ﻧﺠ ﺎت از وﺿ ﻊ ﻣﻮﺝ ﻮد‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان‬
‫ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺣﺸﻴ ﺸﯽ ﺁوﻳﺨ ﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ ‪ ٢٢‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ ﺥﻮدﻣ ﺎن ]ﺗ ﺎ‬
‫زﻣ ﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻦ اﻳ ﻦ کﺘ ﺎب[ و هﺰاره ﺎ ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ دﻳﮕ ﺮ‪،‬‬
‫هﻤﻴﻦ دور زدن ﺳﻴﻜﻞ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﯽآﻨ ﺪ؛ ﺑ ﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕ ﺎﻩ رﻓ ﺘﻦ‬

‫‪٥٣‬‬
‫ﺝﻮاﻧ ﺎن‪ ،‬ذﺑ ﺢ ﻓﺮهﻨ ﮓ و ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺳ ﺎزان‪ ،‬اﺳ ﺘﻤﺮار ﻏ ﺎرت و‬
‫چﭙ ﺎول ﺛ ﺮوته ﺎﯼ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ و… ﺗﻜ ﺮار چﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺑ ﺎرﻩﯼ ﺳ ﻴﻜﻞ‬
‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼ ﺝﺎﻧﺸﻴﻦ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼ دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫اﮔ ﺮ ﺑﺘ ﻮاﻧﻴﻢ ﺑ ﺎور آﻨ ﻴﻢ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻌﻤﻤ ﻴﻦ و ﻣﻜﻼه ﺎﯼ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﮕﺮ و ﻧ ﺎﻣﺰده ﺎﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ارزش چﻨ ﺪ ﺝ ﺰوﻩ و‬
‫ﺝﻤﻠ ﻪﯼ اﻋ ﺮاب ﺑ ﺪوﯼ از ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﻳ ﻚ ﺗ ﺎرﻳﺦ و ﻳ ﻚ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ‬
‫ﻣﻬ ﻢﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﺘ ﻮان درﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ ﺁوﻳﺨ ﺘﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻼه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺪرﻧ ﺸﺎن ه ﻢ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺗﻜ ﺮار ﻳ ﻚ دورﻩﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺗ ﻮﺣﺶ‪،‬‬
‫ﺥﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬اﺳﻼم زدﮔﯽ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﻮر و ﺑﺎزهﻢ ﺑ ﺪﺑﺨﺘﯽ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻝﺒﺘﻪ ﻣﻦهﻢ اﻳﻦ را ﻣﯽﻓﻬﻤﻢ آﻪ رژﻳ ﻢ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫در ﺝﻨﺎﻳﺖ ﺑﯽﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﻴﺰان و ﺷﻴﻮﻩﯼ اﻧﺠ ﺎم ﺝﻨﺎﻳ ﺎﺗﺶ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎهﺎن ﺷﻴﻌﻪﯼ ﺻﻔﻮﯼ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ دو ﻧﻜﺘ ﻪﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ و‬
‫دو ﮔﻴﺮ و ﭘﻴﭻ اﺻﻠﯽ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮم‪ :‬ﻳﻜﯽ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮح ﺷﻌﺎ ِر »اﻳﻦهﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬هﺮ آﻪ ﻣ ﯽﺥﻮاه ﺪ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ« ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺑﯽﻣﺴﺌﻮﻝﻴﺘﯽ و در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻋﻴﻦ ﺳﺎدﻩاﻧﮕ ﺎرﯼ در ﺷ ﻨﺎﺥﺖ ِ ﺳ ﻴﺮ‬
‫ﺗﺤﻮل ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دوم و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮ اﻳﻦ آﻪ ﻣ ﺎ هﻨ ﻮز ه ﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴ ﺴﻢ‬
‫ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﻣ ﺎن را آ ﻪ هﻤ ﺎن ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳ ﺎ‬
‫ﻧ ﺸﻨﺎﺥﺘﻪاﻳ ﻢ و ﻧﻤ ﯽداﻧ ﻴﻢ آ ﻪ ﻗﺮاﺋ ﺖ ﺷ ﻴﻌﯽ از اﺳ ﻼم ‪ -‬ﺥ ﻮد ـ‬
‫ﺥﻮﻧﺮﻳﺰﺗﺮﻳﻦ ﻧ ﻮع ﻗﺮاﺋ ﺖ از اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ وارداﺗ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ هﻢ دﻳﻦ و ﻣﺬهﺐ ﺑﺎﻳﺪ از اﺳﺎس از دﺥﺎﻝﺖ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻣﻨ ﻊ‬
‫ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ ﻧﮕ ﺮش آ ﻪ ﺑ ﻪ اِﻋﻤ ﺎ ِل چﻨ ﻴﻦ اﻋﻤ ﺎل‬
‫وﺣﺸﻴﺎﻧﻪاﯼ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎزهﻢ ﺥﻮاهﻢ ﭘﺮداﺥﺖ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬
 ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮ‬

‫ـ » ﻧﻪ!‬
‫ﻧﻪ!‬
‫ﻧﻪ!‬
‫ﻣﺮگ اﺳﺖ اﻳﻦ‬
‫آﻪ ﺑﻪ هﻴﺌﺖ ﻗﺪﻳﺴﺎن‬
‫ﻂ ﺷﺎ ِد ﺑﺎو ِر ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺮ ﺷ ٍ‬
‫ﭘﺎرو آﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ را ﺥﺮوسهﺎﯼ روﺷ ِﻦ ﺑﻴﺪارﯼ‬

‫ـ ﺥﻮنآﺎآﻼ ِن ﺷﻌﻠﻪو ِر ﻋﺸﻖ ـ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ«‬

‫ـ » ﻧﻪ!‬
‫اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﻨﺘﺸ ِﺮ ﺁﻓﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ‬
‫آﺘﻴﺒﻪﯼ آﻬﻨﻪﯼ ﺗﺎرﻳﻜﯽ اﺳﺖ ـ‬
‫آﻪ ﺗﺮس و‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ را‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‬

‫‪٥٥‬‬
 ‫ﺁوازهﺎﯼ ﺳﺒ ِﺰ چﻜﺎوك ﻧﻴﺴﺖ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬زوزﻩهﺎﯼ ﭘﻮزﻩﯼ »ﺗﺎزﯼ« هﺎﺳﺖ‬
‫آﺰ ﻓﺼﻞهﺎﯼ آﺘﺎبﺳﻮزان‬
‫وز ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﺗﻬﺎﺝﻢ و ﺗﺎراج‬
‫ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‪«.‬‬

‫اﻳﻦ را ﺳﺮودهﺎﯼ ﺳﻮﺥﺘﻪ‬

‫ـ در ﺑﺎران ـ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺥﻠﻴﻔﻪ!‬
‫ﺥﻠﻴﻔﻪ!‬
‫ﺥﻠﻴﻔﻪ!‬
‫چﺸﻢ و چﺮاغ ﺗﻮ روﺷﻦ ﺑﺎد!!‬
‫ف ﻻف ﺗﻮ‬
‫اﺥﻼ ِ‬
‫ـ اﻳﻨﻚ ـ‬
‫در ﺥﺮﻗﻪهﺎﯼ ﺗﻮﺑﻪ و ﺗﺰوﻳﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺘﯽ از اﺳﺘﺪﻻلهﺎﯼ ﻻل‬
‫ﺣﻼج دﻳﮕﺮﯼ را‬
‫ﺑﺮ دار ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‬

‫ﺥﻠﻴﻔﻪ!‬
‫ﺥﻠﻴﻔﻪ!‬
‫چﺸﻢ و چﺮاغ ﺗﻮ روﺷﻦ ﺑﺎد!!!‬

‫ﺐ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻖ اﻳﻦ ﻓﺮﻳ ِ‬
‫در ﻋﻤ ِ‬

‫‪٥٦‬‬
 ‫در ﮔﺮدﺑﺎ ِد دﻳﻦ و دﻏﺎ‬
‫ﻣﺮدﯼ‬
‫از ﺷﻌﻠﻪ و‬
‫ﺷﻘﺎﻳﻖ و‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫رﻧﮕﻴﻦ آﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽاﻓﺮازد…‬

‫ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬

‫‪٥٧‬‬
 ‫ﺟﻨﮓهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﺎرﻳﺦ ازﺳﻮﯼ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺬهﺒﯽ!‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦهﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ ﻧﺎداﻧ ﺴﺘﻪ و ﻗ ﺮﺁن‬
‫ﻧﺎﺥﻮاﻧ ﺪﻩ‪ ،‬چﻨ ﺎن ﻣﺤ ﻮ ﺷ ﻌﺎرهﺎﯼ »ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ و ﺑ ﺮادرﯼ« اﺳ ﻼم‬
‫وارداﺗ ﯽ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ هﻠﻬﻠ ﻪآﻨ ﺎن ﺳ ﻴﻨﻪه ﺎ را ﻝﺨ ﺖ آ ﺮدﻩ و ﺑ ﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم ﺷﺘﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ! اﻣﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎ هﻤﻴﻦ ﺥﻠﻔﺎﻳﯽ آﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﯼ‪ ،‬ﺑﺮادرﯼ و »ﻳ ﺎ رباﻝﻤﺴﺘ ﻀﻌﻔﻴﻦ« و »ﻗﻮﻝ ﻮ ﻻ اﻝ ﻪ اﻻ‬
‫اﷲ ﺗﻔﻠﺤ ﻮا« ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﺗﺎﺥﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ هﻤ ﻪﯼ داراﻳ ﯽ ﻣ ﺎ را‬
‫ﻖ ﻣﻠ ﺖ ﻣ ﺎ‬‫ﻏﺎرت آﺮدﻩ‪ ،‬ﺁن آﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﻣﺴﺘﻤ ِﺮ ﺗﺎرﻳﺨﯽ را در ﺣ ِ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬آﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳﺪ دﻳﻨﯽ را هﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻗﺮنهﺎ اﺝﺎزﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳ ﻢ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﺥﻮدﻣ ﺎن‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬داﻧ ﺸﻤﻨﺪان و هﻨﺮﻣﻨ ﺪان ﻣ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﻦآﻪ ﺣﺮﻓﺸﺎن را ﺑ ﻪ ﮔ ﻮش ﻣ ﺮدم ﺑﺮﺳ ﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒ ﻮر ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫زﺑﺎن ﻣﻬ ﺎﺝﻤﻴﻦ ﻧﮋادﭘﺮﺳ ﺖ ﺑﻨﻮﻳ ﺴﻨﺪ و ﺑﻨﮕﺎرﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﯽﺝﻬ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫آﻪ اﻳﺮاﻧﯽﺗﺮﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺎ آﻪ ﺣﺘﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن هﻢ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻨﺘﯽ‬
‫ﺁن ﻧﺒﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ رازﯼ و اﻳﻦﺳﻴﻨﺎ هﻢ چﻨﺎن در ﻏﺮب ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان‬
‫»داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﺮب« ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫»زﺑ ﺎن رﺳ ﻤﯽ در درﺑ ﺎر ﺥﻠﻔ ﺎ و ﺣﻜﻤﺮاﻧ ﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻮرﺥﻴﻦ و ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن و‬
‫دﺑﻴ ﺮان اﻳﺮاﻧ ﯽ در دﺳ ﺘﮕﺎﻩه ﺎﯼ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﺑﻨﻮﻳ ﺴﻨﺪ و‬
‫ﺳ ﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ… ﻳ ﺎ ﻣ ﺜﻼ زآﺮﻳ ﺎﯼ رازﯼ )آﺎﺷ ﻒ اﻝﻜ ﻞ و اﺳ ﻴﺪ‬
‫ﺳﻮﻝﻔﻮرﻳﻚ( آﻪ ﺑ ﺎ ﻓﻠ ﺴﻔﻪﯼ ﻧﺒ ﻮت آ ﻪ از اﺻ ﻮل اوﻝﻴ ﻪ و اﺳﺎﺳ ﯽ‬
‫اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪا ﻣﺨﺎﻝﻒ ﺑ ﻮد… رازﯼ از ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ داﻧ ﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺖ‬
‫و ﻓﻴﻠ ﺴﻮﻓﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻗ ﺮون وﺳ ﻄﯽ ﺑ ﻪ اﻋﺘﺒ ﺎر و اﺻ ﺎﻝ ِ‬

‫‪٥٨‬‬
‫ﻋﻘﻞ در هﻤﻪﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ ﺗﺎآﻴﺪ آﺮد و از اﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﻋﻠﻴ ﻪ رﺳ ﺎﻝﺖ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻝﻔﺖ ﺑﺮﺥﺎﺳﺖ‪ .‬رازﯼ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﯽ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ در هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺝﺪاﻳﯽ دﻳﻦ از دوﻝﺖ )ﺳﻴﺎﺳ ﺖ( اﺷ ﺎرﻩ‬
‫آﺮد‪(٤٣) «.‬‬
‫»ﻓ ﺎراﺑﯽ ﺑ ﻪ اﺗﻬ ﺎم اﻳ ﻦ آ ﻪ ﻣﻨﻜ ﺮ ﻣﻌ ﺎد ﺝ ﺴﻤﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻓﻨ ﺎﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮﯼ را ﺗﻨﻬ ﺎ در ﻣ ﻮرد روان ﺁدﻣ ﯽ ﺻ ﺎدق ﻣ ﯽداﻧ ﺪ و در‬
‫ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺑ ﺪﻳﻦ اﺗﻬ ﺎم آ ﻪ ﻓﻠ ﺴﻔﻪ را ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از ﻧﺒ ﻮت ﺝ ﺎﯼ دادﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺤ ﺮف از دﻳ ﻦ ﺷ ﻨﺎﺥﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ .‬اﺑ ﻦﺳ ﻴﻨﺎ از ﺝﺎﻧ ﺐ ﻓﻘﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻧ ﺎﻣﯽ ﻋ ﺼﺮ ﺥ ﻮد زﻧ ﺪﻳﻘﯽ اﻋ ﻼم ﺷ ﺪ آ ﻪ »ﻋﻠ ﻢ آ ﺎذﺑﺶ ﻣﺎﻳ ﻪﯼ‬
‫ﺿ ﻼﻝﺖ اﺳ ﺖ« و ﺑ ﻪهﻤ ﻴﻦ اﺗﻬ ﺎم ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ ﺥﻠﻴﻔ ﻪ اﻝﻤﻨﺠ ﺪ ﺑ ﺎﷲ‬
‫آﺘﺎبهﺎﻳﺶ در ﺑﻐﺪاد ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﺪ… اﺑﻮرﻳﺤ ﺎن ﺑﻴﺮوﻧ ﯽ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ‬
‫اﻳﻨﻜ ﻪ ـ ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ از آﻮﭘﺮﻧﻴ ﻚ ـ ﮔ ﺮدش زﻣ ﻴﻦ را ﺑ ﺪور‬
‫ﺥﻮرﺷ ﻴﺪ ﻣﻨﺘﻔ ﯽ ﻧﺪاﻧ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺑ ﺪﻳﻦ دﻝﻴ ﻞ آ ﻪ ﻓﻌ ﻞ و اﻧﻔﻌ ﺎﻻت‬
‫زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺗﺎﺑﻊ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﻣ ﺸﺨﺺ ﻋﻠﻤ ﯽ ﺷ ﻤﺮدﻩ ﺑ ﻮد و ﻧ ﻪ‬
‫اﺝ ﺮاﯼ اواﻣ ﺮ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ اﻝﻬ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺪﻋﺖ ﮔ ﺰار در دﻳ ﻦ داﻧ ﺴﺘﻪ ﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ را ﺑ ﻪ ﮔﻨ ﺎﻩ اﻳ ﻦ آ ﻪ در ﺷ ﺎهﻨﺎﻣﻪﯼ ﺥ ﻮد ﻣ ﺪح ﻣﺠﻮﺳ ﺎن‬
‫آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺘ ﻮاﯼ اﻣ ﺎم ﻃﺒ ﺮان اﺝ ﺎزﻩﯼ دﻓ ﻦ در ﻗﺒﺮﺳ ﺘﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬و آﺘﺎبهﺎﯼ )زآﺮﻳﺎﯼ( رازﯼ را ﺑﻪ ﺝﺮم اﻳﻦ آﻪ‬
‫اﺻ ﺎﻝﺖ وﺣ ﯽ و ﻣﻌﺠ ﺰﻩ را در ﺁنه ﺎ زﻳ ﺮ ﻋﻼﻣ ﺖ ﺳ ﻮال ﺑ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن ﻗﺪر ﺑﺮ ﺳ ﺮش آﻮﺑﻴﺪﻧ ﺪ آ ﻪ آ ﻮر ﺷ ﺪ و ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎ از ﺝﻬ ﺎن‬
‫رﻓﺖ‪(٤٤) «.‬‬
‫»…در ﺗﻌﻠﻴﻤ ﺎت )اﺳ ﻼﻣﯽ( ﻣﺰﺑ ﻮر ه ﻴﭻ چﻴ ﺰ‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻝﻴﺴﺘﯽ وﺝﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ… ﻣﺤﻤ ﺪ هﺮﮔ ﺰ ﻣﺎﻝﻜﻴ ﺖ ﺥ ﺼﻮﺻﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﺮدﻩ دارﯼ را اﻧﻜﺎر ﻧﻔﺮﻣﻮد و ﺣﺘﺎ ﺑﻨﺪﻩ آ ﺮدن اﺳ ﻴﺮان‬
‫ﺝﻨﮕﯽ را ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺷﻤﺮد‪(٤٥)«.‬‬
‫»از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺑﺴﻴﺎ ِر ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﭘﺲ از اﺳﻼم ﻳﻜﯽ ه ﻢ‬
‫اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻏﻠ ﺐ ﻧ ﺎم ﺁوراﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﭘﺮچﻤ ﺪاران‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳ ﻼﻣﯽ]![ ﻗﻠﻤ ﺪاد ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬در زﻣ ﺎن زﻧ ﺪﮔﯽ‬

‫‪٥٩‬‬
‫ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد و ﺁزار و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺘﻮﻝﻴﺎن اﺳﻼم ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬از اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ‬
‫)روزﺑ ﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺘ ﻮل( و دﻗﻴﻘ ﯽ )‪ ٣٧‬ﺳ ﺎﻝﻪ ﻣﻘﺘ ﻮل( ﺗ ﺎ ﺷ ﻴﺦ‬
‫اﺷﺮاق )ﺳﻬﺮوردﯼ ‪ ٣٨‬ﺳﺎﻝﻪ‪ ،‬اﻋﺪام( از رازﯼ و ﻓﺎراﺑﯽ و ﺳﻌﺪ‬
‫ﺳ ﻠﻤﺎن )داﺋﻤ ﺎ ﺁوارﻩ‪ ،‬ﻣ ﻮرد ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﺗﺒﻌﻴ ﺪ و ﺑ ﺎﻻﺥﺮﻩ ﻣ ﺮگ‬
‫ﻣﺸﻜﻮك( ﺗﺎ ﺣﺎﻓﻆ و ﻣﻮﻝﻮﯼ و ﺥﻴﺎم و ﻧﺎﺻﺮﺥﺴﺮو )ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و دق‬
‫ﻣ ﺮگ( و از ﻋﻄ ﺎر و ﻣﻼﺻ ﺪرا ﺗ ﺎ ﻣﻴ ﺮزا ﺁﻗﺎﺥ ﺎن آﺮﻣ ﺎﻧﯽ و‬
‫ﻃ ﺎﻝﺒﻮف ﺗﺒﺮﻳ ﺰﯼ و دهﺨ ﺪا )ﺗﻜﻔﻴ ﺮ( ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﺳ ﻴﺎهﻪاﯼ در چﻨ ﺪ‬
‫ﺻ ﻔﺤﻪ از ﻧ ﺎم ﺁوران اﻳ ﺮان ﭘﺮداﺥ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﺑ ﺎ‬
‫وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻓ ﺸﺎرهﺎ و ﺿ ﺮﺑﺎت روﺑ ﺮو ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﭘﻴﺎﻣ ﺸﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺑﮕﻮﻧ ﻪاﯼ ﺷ ﻨﺎﺥﺘﻪ ﻧ ﺸﺪﻧﯽ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ و »ﺗﺼﺤﻴﺢ« ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪(٤٦)«.‬‬
‫ﺝﻨﮕ ﯽ آ ﻪ دوﺳ ﻪ ﺳ ﺎﻝﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ واژﻩه ﺎﯼ »ﺥ ﻮدﯼ و‬
‫ﻏﻴ ِﺮﺥ ﻮدﯼ« در اﻳ ﺮان درﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﻜﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ از هﻤ ﺎن‬
‫ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ اﻳﻨﺠ ﺎ دﻳﮕ ﺮ زردﺷ ﺘﯽ‪ ،‬ﻳﻬ ﻮدﯼ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺤﯽ‪ ،‬ﺑﻮداﻳﯽ‪ ،‬ﺳﻨﯽ‪ ،‬ارﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺁﺳﻮرﯼ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻳﯽ و… ﻋﻠﯽاﻝﻠﻬﯽ‪،‬‬
‫اهﻞ ﺣﻖ‪ ،‬ﺷﻴﺨﯽ… وهﺎﺑﯽ و دﻳﮕﺮان و دﻳﮕﺮان در ﺑﻴﻦ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺝﻨِﮓ ﻣﻴﺎن ﺥﻮدﯼه ﺎ و ﻏﻴ ِﺮﺥ ﻮدﯼه ﺎ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻴ ﺎ ِن ﺥ ﻮ ِد ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪﯼ دوازدﻩاﻣ ﺎﻣﯽ ـ ﻳ ﺎ ﺳ ﻴﺰدﻩ اﻣ ﺎﻣﯽ ﺑ ﺎ اﺣﺘ ﺴﺎب ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ـ‬
‫درﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﺁزادﯼ‪ ،‬ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺜﻤ ﯽچ ﯽه ﺎ‪ ،‬ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽچ ﯽه ﺎ و ﺑﻘﻴ ﻪ ه ﻢ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬داﻳ ﺮﻩ ﺗﻨ ﮓﺗ ﺮ و ﺗﻨ ﮓﺗ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺝ ﺎﻳﯽ آ ﻪ‬
‫ﺝ ﺎﻳﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻧ ﻮرﯼ‪ ،‬آ ﺪﻳﻮر‪ ،‬اﺷ ﻜﻮرﯼ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈ ﺮﯼ‪،‬‬
‫ﻃﺎهﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺥﻮﻳﻴﻨﯽهﺎ و دﻳﮕﺮان هﻢ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺥﺎﻧﻢ ﺝﻤﻴﻠﻪ آﺪﻳﻮر )از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ( روز ‪١٨‬‬
‫اﺳ ﻔﻨﺪ ‪ ١٣٧٨‬در هﻤ ﺎﻳﺶ »چ ﺸﻢاﻧ ﺪاز اﺻ ﻼﺣﺎت در ﻣﺠﻠ ﺲ‬
‫ﺷ ﺸﻢ« ﻣﻌ ﻀﻞ ﮔ ﺰﻳﻨﺶ را زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎ ِز اﻋﻤ ﺎل ﺳ ﻠﻴﻘﻪﯼ ﻃﻴ ﻒ‬
‫ﺥﺎﺻ ﯽ ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪» :‬ﺑﺤ ﺚ ﮔ ﺰﻳﻨﺶ ﺑ ﻪ ﺑﺤ ﺚ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ درﺝﻪ ﻳ ﻚ و درﺝ ﻪ دو و ﻳ ﺎ ﺑﺤ ﺚ ﺥ ﻮدﯼ و ﻏﻴ ﺮﺥ ﻮدﯼ‬

‫‪٦٠‬‬
 ‫ﺑﺮﻣ ﯽﮔ ﺮدد آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ در ﻣﺠﻠ ﺲ ﺷ ﺸﻢ ﺑ ﺎ دﻳ ﺪ ﺑ ﺎزﺗﺮﯼ ﺑ ﺎ چﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﺑﺮﺥﻮرد آﻨﻴﻢ…« )‪(٤٧‬‬
‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ آ ﺸﺘﺎر و ﺁزا ِر دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن در دورا ِن‬
‫ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ اﻋ ﺮاب ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ دوران ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺻ ﻔﻮﯼ ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ اﺥﺘﻼﻓ ﺎت دﻳﻨ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ اﺥﺘﻼﻓ ﺎت‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬هﺮچﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻝﺒﺎس را ﺑﺮﺗﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺥ ﺘﻼف ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑ ﺮ ﺳ ِﺮ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻗ ﺪرت و ﺛ ﺮوت ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮ ﻝ ﻮاﯼ دﻳ ﻦ‬
‫ﺝﺪﻳ ﺪ ﺑ ﻪ آ ﺸﻮرﯼ ﺑ ﺎ چﻨ ﺪ ه ﺰار ﺳ ﺎل ﺗﻤ ﺪن‪ ،‬ﻣ ﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗ ﺴﺎﻣﺢ و‬
‫ﺗﺴﺎهﻞ ﺣﻤﻠﻪ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺑﻪ زﻳ ِﺮ ﻣﻬﻤﻴ ﺰ آﺸﻴﺪﻧ ﺸﺎن‪ ،‬از ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫آﺮدﻧﺸﺎن ﺷﺮوع آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ آﻪ ﺝ ﺎﯼ ﭘ ﺎﻳﯽ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﺤﻜﻤ ﯽ‬
‫آﻪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﺣ ﺎل ه ﻢ آ ﺶ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘﻴ ﺪا ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻐ ﻮله ﺎ و‬
‫ازﺑ ﻚه ﺎ و ﺗ ﺮكه ﺎ و دﻳﮕ ﺮ وﺣ ﻮش ﺻﺤﺮاﻧ ﺸﻴﻦ آ ﻪ »ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و‬
‫آﺸﺘﻨﺪ و ﺳﻮﺥﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ« ﻣﺪﺗﯽ ﻏﺎرت آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ه ﻢ‬
‫ﻣﺘﻤ ﺪن ﺷ ﺪﻧﺪ و در ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ آ ﻪ ﭘ ﺬﻳﺮاﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر از‬
‫اﻧ ﻮاع اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴ ﻞ رﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻋ ﺮبه ﺎ »ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و‬
‫آﺸﺘﻨﺪ و ﺳ ﻮﺥﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﻧ ﺪ« اﻣ ﺎ ﻧﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬آﺠ ﺎ ﺑﺮوﻧ ﺪ؟ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺲ ﻣ ﺎر و‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎنهﺎﯼ ﺑﯽﺁب و ﻋﻠﻔﯽ آﻪ از هﺮ ﺳﻨﮓ و ﺥﺎرش ﻧﻔ ِ‬
‫ﺳﻮﺳﻤﺎر و روﻳﺎهﺎﯼ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﯽ ﻝﺐ ﭘﺮ ﻣﯽزﻧﺪ؟‬
‫ﺝﻨﮓهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﺣﻮزﻩاﯼ و اﺥﺘﻼﻓﺎت ﺑ ﻴﻦ اه ﻞ رﺳ ﺎﻝﻪ‬
‫هﻢ ﺁﻧﻘﺪر ﻧﺎچﻴﺰ و چﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ اﺳﺎﺳﺎ اﺥﺘﻼف ﻋﻘﻴ ﺪﻩ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﻩ ﺝﺪﻳﺪ را ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺑﺎﺑﻴ ﺎن و ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ رهﺒ ﺮﯼﺷ ﻴﻌﻪ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫‪ ١٥٠‬ﺳﺎ ِل اﻋﻼم ﻣﻮﺝﻮدﻳﺘﺸﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ت )هﻔﺘﻤ ﻴﻦ دو ِر رﻳﺎﺳ ﺖ‬ ‫»ﻗﺒ ﻞ از ﺑﺮﮔ ﺰارﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑ ﺎ ِ‬
‫ﺝﻤﻬﻮرﯼ( ﺝﻨﺎح ارﺗﺠﺎع ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘ ِﻦ ﺣﺮﻣﺖ اه ِﻞ ﻗﻠﻢ و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﺣﺘ ﺎ ﺗﻌﻘﻴ ﺐ‪ ،‬ﺁزار و آ ﺸﺘﺎ ِر اﻋ ﻀﺎﯼ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮان ﺗﻬﺎﺝﻤﺎﺗﺶ را ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﺳ ﺎﻝﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن آﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﻗﻠﻴ ﺖ ﻣ ﺬهﺒﯽ اﻳ ﺮان ه ﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫‪٦١‬‬
‫ﺑ ﻴﺶ از هﻤ ﻪ اﺝﺤ ﺎف ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻋ ﺪام روح اﷲ روﺣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻗﺮﺑﺎﻧﻴ ﺎن ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن ﺑ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از ‪ ٢٠٠‬ﻧﻔ ﺮ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬چﻨ ﺪ‬
‫هﻔﺘ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺮوس ذﺑﻴﺤ ﯽ ﻣﻘ ﺪم و ه ﺪاﻳﺖ آﺎﺷ ﻔﯽ ﻧﺠ ﻒ‬
‫ﺁﺑﺎدﯼ ﺣﻜﻢ اﻋﺪاﻣﺸﺎن اﺑﻼغ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩﯼ دﻳﮕﺮﯼ از ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن هﻢ در‬
‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنهﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫»از ﺁﻧﺠﺎﻳﯽ آﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﺝﺎﻣﻌﻪﯼ ﺑﻬﺎﺋﻴﺖ اﺝ ﺎزﻩﯼ ورود‬
‫ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺁﻣﻮزﺷﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ رﺳﻤﯽ را ﻧ ﺪارد‪،‬‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺥﻮدﺷ ﺎن ﻣﻮﺳ ﺴﺎت ﺁﻣﻮزﺷ ﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪاﯼ ﺑﻪ ﺁﻣﻮزش ﻋﻠ ﻮم ﻣ ﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ دوﻝﺘﯽ در اﻳﻦ ﻣﺎﻩ و در چﻬﺎردﻩ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاآ ﺰ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ آﺮدﻩ و ﺿﻤﻦ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن وﺳﺎﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬اﻣﻮال و‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺥﺎﻧﮕﯽ و ﺷﺨﺼﯽ ‪ ٣٢‬ﺗ ﻦ از ﻣﻌﻠﻤ ﻴﻦ اﻳ ﻦ ﻣﺮاآ ﺰ را ه ﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬از ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻢ ﺗﻌﻬ ﺪ ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ از اداﻣ ﻪ آ ﺎر‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ!‬
‫»چﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ ﺝﻤﻌﻴﺖ چﻨﻴﻦ ﻣﯽآﻨﻨﺪ؟ واﺿﺢ اﺳﺖ! چ ﻮن‬
‫ﺣﺠﺘﻴﻪ و هﻤﺪﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫را در ﺗ ﺼﺮف دارﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن ه ﻢ ﺝﻨ ﮓ ﻣ ﺬهﺒﯽ دارﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓ ﺪاران ﻧﻈ ﺎم وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن را ﺑ ﺎ اﺳ ﺮاﺋﻴﻞ‬
‫ﻣ ﺮﺗﺒﻂ ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻣﺮاﺝ ﻊ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ در اﺳ ﺮاﺋﻴﻞ دﻓ ﻦ‬
‫ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻘ ﻮل ﺁﻗ ﺎﯼ )ﻋﺒ ﺪاﻝﻜﺮﻳﻢ( ﻻهﻴﺠ ﯽ‪ :‬ﺑﺮاﺳ ﺎس اﻳ ﻦ ﻣﻨﻄ ﻖ‬
‫چﻮن ﻗﺒﺮ دﻩ ﺗﻦ از اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳ ﻌﻮدﯼ و‬
‫ﺳ ﻮرﻳﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘﻴ ﺮوان ﺳ ﺎﻳﺮ ادﻳ ﺎن ه ﻢ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﻣ ﺪﻋﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻴﺎن اﻳ ﺮان دﺳ ﺖ ﻧ ﺸﺎﻧﺪﻩﯼ ﻋ ﺮاق و ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن و ﺳ ﻮرﻳﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ!‬
‫»اﻳ ﻦ دﻋ ﻮاﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ را ﺝﻨ ﺎح ﺣﺠﺘﻴ ﻪ و ﻣﻮﺗﻠﻔ ﻪﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ آﻤﻚ ﻃﺒﺴﯽ آﻪ ﺣﺎآﻢ ﻣﺸﻬﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫رواﻳﺘﯽ واﻋﻆ ﻃﺒﺴﯽ ﺝﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﺣﻠﺒ ﯽ رﺋ ﻴﺲ ﺣﺠﺘﻴ ﻪ اﺳ ﺖ‬

‫‪٦٢‬‬
‫آﻪ ﻳﻚ ﺝﺮﻳﺎن ﺿﺪ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬ ﺎ در ﺿ ﻤﻦ ﻣ ﯽﺥﻮاهﻨ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫آﺸﺘﺎر ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن ﺝﻮ رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ اﻳﺠﺎد آﻨﻨﺪ‪(٤٨) «.‬‬
‫اﻳﻦ آﻪ ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ﺣﻜﻮﻣﺘﻴﺎن ﺑﺮ ﺳ ِﺮ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺳﺎدﻩاﯼ از دﻳﻦ‬
‫ﺥﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﺥﻮدﺷﺎن ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺗﻮاﻓ ﻖ ﻧﻤ ﯽ رﺳ ﻨﺪ و هﺮﻳ ﻚ ﺗﺎوﻳ ﻞ و‬
‫ﺗﻔﺴﻴ ِﺮ وﻳﮋﻩاﯼ اراﺋﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﯽ اﻳﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ اﺳﺖ آﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﮔﻔ ﺖ و ﮔ ﻮﯼ ﻓﺮهﻨ ﮓه ﺎ« آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﺷ ﻌﺎرهﺎﯼ‬
‫ﺾ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑ ﺎﺗﯽ رﺋ ﻴﺲ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ ﺥ ﺎﺗﻤﯽ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﺗﻨ ﺎﻗ ِ‬
‫ش ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬هﻤ ﺎن او ِل آ ﺎر ﺑ ﻪ ﮔ ﻞ ﻧﺸ ﺴﺖ و ﺑ ﻪ‬‫اﺳﺎﺳﯽاش ﺑﺎ ﻧﮕﺮ ِ‬
‫ﻣﻀﺤﻜﻪاﯼ ﺗﺒﺪل ﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﻣ ﺪﻧﯽ« و »ﮔﻔ ﺖ و ﮔ ﻮﯼ ﺗﻤ ﺪنه ﺎ« ﺣﺎﺻ ﻞ‬
‫ﺶ ﺥﻮﻧﻴﻦ در اروﭘﺎ اﺳﺖ‪ .‬چﻨﻴﻦ واژﻩهﺎﻳﯽ‬ ‫ﻗﺮنهﺎ ﺝﻨﮓ و آﺸﻤﻜ ِ‬
‫ﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺎن‬ ‫ت اﺻﺎﻝ ِ‬‫از درو ِن ﺿﺮور ِ‬
‫دﻳﮕﺮ اروﭘﺎ ﭘﺲ از هﺰار ﺳﺎل آﻪ ﺻﺪاﯼ ه ﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ را در‬
‫ﻧﻄﻔﻪ ﺥﻔﻪ ﻣ ﯽآ ﺮد و هﻴﻤ ﻪه ﺎﯼ هﻴﺰﻣ ﯽ آ ﻪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮنه ﺎ اﻧ ﺴﺎن را‬
‫ﺥﺎآﺴﺘﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ه ﻢ چﻨ ﺎن ﺥ ﺎك اروﭘ ﺎ را اﻧﺒﺎﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺿﺮورت ﺳﺎﺥﺘﻦ ﺝﺎﻣﻌﻪﯼ ﻣﺪﻧﯽ ﭘﯽﺑﺮد‪ .‬در واﻗ ﻊ از زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﺗﻮازن ﻗﻮا ﺑﻪ ﺳﻮد ﻳﻚ ﮔ ﺮوﻩ ﻣ ﺬهﺒﯽ دﻳﮕ ﺮ )ﭘﺮوﺗ ﺴﺘﺎنه ﺎ( ﺑ ﻪه ﻢ‬
‫ﺥﻮرد‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﯼ ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ آﻠﻴﺴﺎ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ هﻢ درهﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﺮﻗﯽ آﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺪرن ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺣﺎﺻ ﻞ ره ﺎﻳﯽ اﻧ ﺴﺎن‬
‫ﻏﺮﺑ ﯽ از اﺳ ﺎرت ﺗﻌ ﺎﻝﻴﻢ آﻠﻴ ﺴﺎﻳﯽ و ﻣﺤ ﺼﻮل ره ﺎﻳﯽ اﻧ ﺴﺎن از‬
‫»ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳ ﻚ« و ﺗﻮﺝ ﻪاش ﺑ ﻪ ﺝﻬ ﺎن ﻣ ﺎدﯼ »ﻓﻴﺰﻳ ﻚ« اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﺎ از دﻳﻦ ﺥﻮﻳﯽ و ﺑﺮدﮔﯽ ﻓﺮدﯼ‪ ،‬از‬
‫اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ آﺸﻴﺶ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻓﻮﻝﻜﻠﻮر ﻋﺰا و ﻣﺮﺛﻴﻪ و از اﻳﻦ‬
‫اﻣﺎم زادﻩ ﺑ ﺎزﯼه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪/‬ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺥ ﻼص ﻧ ﺸﻮﻳﻢ‪ ،‬رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺝﺎﻣﻌﻪﯼ ﺁزاد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺥﻮاهﺪ ﺑﻮد‪(٤٩) «.‬‬
‫»ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺘﻴ ﺴﻢ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ اﺥ ﺺ اﺻ ﻼح دﻳﻨ ﯽ در‬
‫ﮔﺮدوﻧ ﻪﯼ ﻓﺮاﮔﻴ ﺮش ﺑ ﻪ ﺁن ﺳ ﺎزﻣﺎنه ﺎﯼ آﻠﻴ ﺴﺎﻳﯽ و ﺁن ﮔ ﺮوﻩ‬

‫‪٦٣‬‬
‫ﻣﺬاهﺐ ﻣﺴﻴﺤﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ادﻋﺎﯼ آﻠﻴﺴﺎﯼ آﺎﺗﻮﻝﻴﻚ ﻣﺒﻨ ﯽ‬
‫ﺑ ﺮ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ ﺑ ﻮدن ﻣﻴ ﺎن ﺥ ﺪا و ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن را ﺑﺎﻃ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻤﺎرد و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ راﻩ رﺳﺘﮕﺎرﯼ ﺁدﻣﯽ را در راﺑﻄﻪﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻓﺮدﯼ ﺑ ﺎ ﺥ ﺪا‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪(٥٠) «.‬‬
‫»اﻳﻦﺝﺎ هﻤﻴﻦ ﺑﺲ آﻪ در اروﭘﺎ ﭘ ﺲ از ه ﺰار ﺳ ﺎﻝﯽ آ ﻪ‬
‫ﻗﺮون وﺳﻄﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺁﻣﺪن ﺳﺎﺥﺘﺎرهﺎﯼ ﻣﻠﻮكاﻝﻄ ﻮاﻳﻔﯽ‬
‫ﺑ ﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺳ ﭙﺲ اﻧﺪﻳ ﺸﻤﻨﺪان و داﻧ ﺸﻮران اﻣﻜ ﺎن‬
‫داد آﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺑﺪﯼ آﻠﻴﺴﺎ ﺑ ﺮ اروﭘ ﺎ را در ه ﻢ ﺷ ﻜﻨﻨﺪ و ﺑ ﺎ ره ﺎ‬
‫ﺳ ﺎﺥﺘﻦ ﻋﻠ ﻮم‪ ،‬ﻓﻠ ﺴﻔﻪ و اﺻ ﻮل آ ﺸﻮردارﯼ از ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺖ و‬
‫اﻝﻬﻴ ﺎت‪ ،‬اروﭘ ﺎ را در ﺝﻬ ﺖ ﻧ ﻮزاﻳﯽ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﻣ ﺪﻧﻴﺖ ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺝﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮاﻧﻨﺪ‪(٥١) «.‬‬
‫و ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﺁﻣ ﺪ ِن ﭘﺮوﺗ ﺴﺘﺎنه ﺎ ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﺑﺮﺗﻮﻝ ﺖ ﺑﺮﺷ ﺖ‬
‫در ﭘﺎﻳﻪهﺎﯼ دﻳ ِﻦ هﺰار ﺳﺎﻝﻪ رﺥﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﻳ ﻚ ﺳ ﻮ اﻳﺠ ﺎد چﻨ ﻴﻦ رﺥﻨ ﻪه ﺎﻳﯽ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎز ﺑﺮﺁﻣ ﺪن‬
‫ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺘﻴﺴﻢ ﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﻀﻮر ﭘﺮوﺗ ﺴﺘﺎنه ﺎ اﻓ ﺴﺎﻧﻪﯼ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ دﻳ ِﻦ ﺝﻬﺎن و ﻣﺮآﺰﻳﺖ ﻋﺎﻝ ِﻢ آﺎﺗﻮﻝﻴﺴﻴﺴﻢ را ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺎﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ در ﻳ ﻚ راﺑﻄ ﻪﯼ دوﻃﺮﻓ ﻪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺿ ﺪ ﻋﻠ ﻢ و‬
‫ﺗﻤﺪن و ﺗﺠﺪد ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در آﻞ اروﭘﺎ درهﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺁن‬
‫ه ﻢ ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن هﻤﻴ ﺸﻪ چ ﻮن ﺥ ﺎرﯼ در چ ﺸﻢ آﻠﻴ ﺴﺎﯼ آﺎﺗﻮﻝﻴ ﻚ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎپ دهﻦآﺠﯽ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪﺳﺮ رﺳﻴﺪن دورا ِن ﻗﺪرﺗﻤﺪارﯼ ﻣﺬهﺐ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ زﻳﺮ ﻝﻮاﯼ ﺥﻤﻴﻨﯽ زﻣﻴﻨﻪ ﺳ ﺎز ﺝﺮﻳ ﺎﻧﯽ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از چﻨ ﺪ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﺮﺁﻣﺪن ﺝﺮﻳﺎن دوم ﺥﺮداد اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺝﺮﻳﺎن ﺑﺎ اﻳ ﻦآ ﻪ‬
‫در اﺳﺎس ﺑﺮاﯼ ﺝﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺳ ﻴ ِﺮ ﺳ ﺮﻋﺖ ﮔﻴﺮﻧ ﺪﻩﯼ اﺿ ﻤﺤﻼ ِل‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬهﺐ در اﻳﺮان‪ ،‬اﺥﺘﺮاع ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺥ ﻮد در آ ﺎ ِر‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻦ و ﭘﺎرﻩ آﺮدن زﻧﺠﻴ ِﺮ ﻣﺬهﺐ در ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ هﻢ ﺣﻜﻮﻣﺘﮕﺮان ﺗﺎ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ داﻳ ﺮﻩﯼ ﺥ ﻮدﯼه ﺎ را ﺗﻨ ﮓﺗ ﺮ‬

‫‪٦٤‬‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪف واﻻ چﻪ آﺴﯽ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ادﻋ ﺎ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺜﻼ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‬
‫از ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺗﺮ و ﺷﻴﻌﻪﺗﺮ و ﺑﺎورﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ﺷﻨﺎﺥﺖ ﺷﺮاﻳﻄﯽ آﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻀﻪﯼ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﺎﻧ ﺪ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‪/‬ﺥﺎﻣﻨ ﻪاﯼ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣ ﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻘ ﺪر اﺳﺎﺳ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷ ﻨﺎﺥﺖ چﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﺑﺮﺁﻣ ﺪن ﺝﺮﻳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم دوم ﺥ ﺮداد‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫دﻝﻴ ِﻞ اﺳﺎﺳ ﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻧ ﺪ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‪/‬ﺥﺎﻣﻨ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻜﻴ ﻪ زدن ﺑ ﺮ‬
‫ﻗﻠﻪﯼ زﻋﺎﻣﺖ ﺑ ﯽ چ ﻮن و چ ﺮاﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از رواﻳ ﺎت‬
‫ﺝﻌﻠ ﯽ وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ و ﺗﺎﺋﻴ ﺪ ﺷ ﺨﺺ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺎز داﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ‬
‫راﻩ ه ﻢ از ه ﻴﭻ دروغ‪ ،‬آ ﺸﺘﺎر‪ ،‬ﺣ ﺬف‪ ،‬ﻓﺮﻳ ﺐ و ﺷﺎرﻻﺗﺎﻧﻴ ﺴﻤﯽ‬
‫اﺑﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺁﻧﺠﺎ آﻪ چﻨ ﻴﻦ ﺑﺮداﺷ ﺘﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ درﻳﺎﻓ ﺖ وﻻﻳ ﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﯼ ﻓﻘﻴﻬﯽ از ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ هﻤﻪﯼ ﻋﻠﻤﺎ و رهﺒﺮان‬
‫ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬در درون ﺥ ﻮدش ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر اﺗﻮدﻳﻨﺎﻣﻴ ﻚ‬
‫ﻧﻘﻴﻀﯽ را ﭘﺮوراﻧﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از ﺳ ﭙﺮﯼ ﺷ ﺪن ﻓﻘ ﻂ هﺠ ﺪﻩ ﺳ ﺎل از‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻼﻣﻨﺎزع اﻳﻦ ﺑﺎﻧﺪ زﻳﺮ ﭘﻮﺷ ﺶ وﻻﻳ ﺖ ﻣﻄﻠﻘ ﻪﯼ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫چﻨﻴﻦ ﺗﺤ ﻮﻝﯽ راﻩ ﺑ ﺮد‪ ،‬ﺗﺤ ﻮل در ﻗﺮاﺋ ﺖ ﻗﺒﻠ ﯽ از ﻣﻮﺿ ﻮع دﻳ ﻦ‬
‫در ﺣﻜﻮﻣﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻐﺮ ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺝﻮادﯼ در آﺘﺎب آﻢ ﺣﺠ ﻢ »رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‬
‫ﺥﺎﺋﻨﯽ آﻪ از ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺥﺖ« ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺑﺎﻧﺪ ﺁدم‬
‫ﺥ ﻮار رژﻳ ﻢ را ﺑﺮﭘﺎﻳ ﻪﯼ ﺗﺌ ﻮرﯼ وﻻﻳ ﺖ ﻣﻄﻠﻘ ﻪﯼ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺗ ﺸﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﻮ در ﭘﺮدﻩ ﻣﯽﮔﺬارد آﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﻃﻠﺒ ﯽ ﺑﺎﻧ ﺪ ﺥﺎﻣﻨ ﻪاﯼ‪/‬رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ و ﺳ ﺎدﻩ ﻝ ﻮﺣﯽ ﺑﺎﻧ ﺪ ﻣﺮﺣ ﻮم‬
‫ﺑﺎزرﮔ ﺎن ﺑ ﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻓﺎﺝﻌ ﻪ دﻗﻴﻘ ﺎ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﻧﻘ ﺶ ﻓ ﺴﺎد‬
‫اﻧﮕﻴ ﺰ ﻣ ﺬهﺐ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺑ ﻪ چﻨ ﻴﻦ ﭘﺎﻳ ﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ دﻳﮕ ِﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﻴﻦ ﺗﺌ ﻮرﯼ را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻧﻘﻼب هﻤﻴ ﺸﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺻ ﺪﻳﻘﺶ را‬
‫ﻣﯽﺥﻮرد و ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺎﺻﺎدق و ﻧﺎﻻﻳﻘﺶ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﯽرﺳ ﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫ﻋﻠ ﺖ اﺳﺎﺳ ﯽ ﻣﺤﻜ ﻮم ﺑ ﻪ ﺷﻜ ﺴﺖ ﺑ ﻮدن اﻧﻘﻼﺑ ﺎت و ﺝﺮﻳﺎﻧ ﺎت‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻜﯽ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺝﺮﻳ ﺎنه ﺎﯼ اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻜﯽ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ رادﻳﻜ ﺎل ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺥﺸﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺥﻮﻧﺮﻳﺰﺗﺮﻳﻦ و ﺗﻮﻃﺌﻪ چﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨ ﺶ ﺁن ﻣ ﺼﺎدرﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬در ﺝﻤﻊ ﺑﻨﺪﯼ ﻧﻬﺎﻳﯽ زﻳﺮ دﺳﺖ و ﭘ ﺎﯼ اﻳ ﻦ ﻗ ﺪرت ﭘﺮﺳ ﺘﺎ ِن‬
‫ﺗﺎزﻩ ﺑﺪوران رﺳﻴﺪﻩ »ذﺑﺢ ﺷﺮﻋﯽ« ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎزﻩ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻓ ﺮض‬
‫آﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ چﻨﻴﻦ اﻧﻘﻼﺑﺎﺗﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﺪﻩهﺎﻳﯽ ﻧ ﺴﺒﺘﺎ ﺥﻴﺮﺥﻮاهﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﯽﺥﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼ ﭘﺎﻳ ﺎن دادﻩ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮﯼ را ﺑﺮاﯼ ﺥﻮدﺷﺎن ﺗﺪارك ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﯼ هﺎﺷﻤﯽ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ در راﻩ هﻤ ﻮار‬
‫آﺮدن زﻣﻴﻨﻪﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺥ ﻮد و ﺷ ﺮآﺎﯼ‬
‫ﺥﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﻓﺎﺷﻴ ﺴﺘﯽ اﻋﻤ ﺎ ِل ﺥ ﺸﻮﻧﺖ و ﺗﻌﺒﻴ ﻪﯼ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ و آﺎرﺷﻜﻨﯽ و ﺗﺠﻬﻴﺰ داﺋﻤﯽ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒ ﺎط ﺝﻤﻌ ﯽ دوﻝﺘ ﯽ‬
‫و ﺥﺼﻮﺻﯽ ﺑﺮاﯼ ﭘﺨﺶ دروغ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ ﺗﻮدﻩ‬
‫ه ﺎﯼ ﻣ ﺮدم و ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺮدن ﺝ ِﻮ چﺎﭘﻠﻮﺳ ﯽ و ﺗﻤﻠ ﻖ و ﺳ ﺘﺎﻳﺶ و‬
‫ﭘﺮﺳ ﺘﺶ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ‪ ،‬دﻝﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﻮﺷ ﺘﻦ ﺥ ﺎﻃﺮات وﺝ ﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ…« )‪(٥٢‬‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻃﺎق آﺴﺮاﯼ ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم‬
‫هﻢ دﺳﺖ ﭘﺨﺖ ﺷﺨﺺ ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺑ ﯽ ﺁن آ ﻪ ﺑﺨﻮاه ﺪ و‬
‫چﻨ ﻴﻦ چ ﺸﻢاﻧ ﺪازﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺥ ﻮدش ﺑ ﻪ ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﺑﻼﻣﻨﺎزع ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳ ﺖ ﻣﺠﻌ ﻮل وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ‪،‬‬
‫دﻳﮕ ِﺮ ﻣﺮاﺝﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم را ﺑ ﻪ اﻓﺘ ﻀﺎح آ ﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻓ ﻞ‬
‫از اﻳﻦ آﻪ اﻳﻦ اﻓﺘﻀﺎح داﻣﻦ ﺥﻮدش و اﻋﻮان و اﻧﺼﺎرش را هﻢ‬
‫ﺥﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻤﺎ اﻳﻦ آﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ه ﺮآ ﺪا ِم اﻳ ﻦ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ و ﻣﺮاﺝ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬داﻳ ﺮﻩ و درﺑ ﺎر‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺥﻮدﺷﺎن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در دورا ِن ﺷﺎهﺎن ﭘﻬﻠﻮﯼ هﻢ آ ﻪ‬
‫هﻨﻮز ﺗﻮاز ِن ﻗﻮا ﺑﻪ ﺳﻮد ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ه ﻢ ﻧﺨ ﻮردﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎهﻢ و در‬
‫آﻨﺎر هﻢ ﺑ ﻪ »ارﺷ ﺎد« اﻣ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬هﺮآ ﺪام ﺗﻴ ﻮل‬

‫‪٦٦‬‬
‫ﺥﻮدﺷﺎن را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁداب ﻧﺠﺎﺳ ﺖ‪ ،‬ﻃﻬ ﺎرت و ﺷ ﻜﻴﺎت ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫را درس ﻣ ﯽدادﻧ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﻮزﻩه ﺎﯼ درس و ﻓﺤ ﺺ ﺥﻮدﺷ ﺎن را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ اﻣﺎﻣ ﺸﺎن را از اﻣ ﺖ ﻣﻘﻠﺪﺷ ﺎن درﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽ آﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ورود ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان رهﺒ ﺮ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫اﻳ ﻦ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ ﻣﻠ ﻮك اﻝﻄ ﻮاﻳﻔﯽ را ﺑ ﻪ ه ﻢ زد‪ .‬دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼ‪ ،‬ﻣﺮﻋ ﺸﯽ ﻧﺠﻔ ﯽ‪ ،‬ﮔﻠﭙﺎﻳﮕ ﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺥﻮﻳﯽ… و دﻳﮕﺮان ه ﻢ هﻤﺰﻣ ﺎن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬دو ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ه ﻴﭻ ﮔ ﺎﻩ در‬
‫اﻗﻠﻴﻤﯽ ﻧﮕﻨﺠﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺗ ﺎ ﻗﺒ ﻞ از اﻳ ﻦ ﺑ ﺎهﻢ و در آﻨ ﺎر ه ﻢ دوام‬
‫ﺁوردﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﻮد آﻪ هﻴﭻ آﺪام ﺷﺎﻩ ﻧﺒ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺷ ﺎﻩ‪ ،‬آ ﺲ‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻮد‪ .‬اﻣ ﺎ ﺣ ﺎﻻ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺥ ﻮدش ﺷ ﺎﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺎﻝﻄﺒﻊ‬
‫ﺥﺮدﻩ ﺷﺎهﺎن دﻳﮕﺮ را در ﻣﻨﻄﻘﻪﯼ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽاش ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽآﺮد‪.‬‬
‫ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺑﺮاﯼ از ﻣﻴﺪان ﺑﺪرآﺮدن اﻳ ﻦ ﺗﻴ ﻮل داران ﺳ ﻨﺘﯽ‬
‫هﻤﺎن او ِل آﺎر ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از اﻳﺸﺎن آﻪ ردﻩ و رﺗﺒ ﻪﯼ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔ ﺎن را‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻨﻮان وﻝﻴﻌﻬﺪﯼ اﻋﻄﺎء آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ه ﻢ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ‬
‫آﻮﺷﻴﺪ ﻋﻠﻤﺎﯼ درﺝﻪ اول را ﺑﻪ ﺗﻤﻜﻴﻦ و ﺷﺮآﺖ در ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻏﻨ ﺎﻳﻢ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر آﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺪ‪ .‬هﺮآﺪام اﻳ ﻦ ﻋﻠﻤ ﺎء ﻳ ﺎ ﺥ ﻮد ﻣ ﺪﻋﯽ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و‬
‫وﻻﻳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از اﺳﺎس ﺑﺎ دﻳ ِﻦ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺨﺎﻝﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫آﻪ ﺷﻴﻮﻩﯼ ﺗﻄﻤﻴﻊ از آﺎر اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺷﮕﺮد ﺗﻬﺪﻳ ﺪ و ﺗﺤﺪﻳ ﺪ را‬
‫در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺝﻬﺖ ﻧﺒﻮد آﻪ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼ ه ﺎ ﺑ ﻪ زﻧ ﺪان اﻓﺘﺎدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ‬
‫اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﻳ ﺸﺎن در ﺣﻴﻄ ﻪﯼ هﻤ ﺎن درﺝ ﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ و اﻋﻠﻢﺗﺮ از ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﻢ ﺥﻤﻴﻨﯽ اﻳ ﻦ را ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ و‬
‫ه ﻢ ﻣ ﺮدم‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ هﻤ ﻴﻦ ه ﻢ ﺝﻬ ﺖ ﺑ ﻪ اﻓﺘ ﻀﺎح آﺸﺎﻧﺪﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻣﺠﺒﻮرﺷﺎن آﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺁن ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ آ ﺬاﻳﯽ‬
‫را ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬اﻣﺜﺎل ﻓﻼﺣﻴﺎن و رﯼﺷ ﻬﺮﯼ ه ﻢ ﻣ ﺎﻣﻮر ﺷ ﺪﻧﺪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺷﻜﺴﺘ ِﻦ ﺣﺮﻣﺖ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء در چﺸﻢ ﻣﻘﻠﺪﻳﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺳﻴﻠﯽ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٦٧‬‬
 ‫»از ﺝﻤﻠ ﻪ ﺷ ﺎهﻜﺎرهﺎﯼ )ﺣﺠ ﺖاﻻﺳ ﻼم( رﯼ ﺷ ﻬﺮﯼ‬
‫)وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت و اﻣﻨﻴﺖ اﺳ ﺒﻖ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ( زدن ﺳ ﻴﻠﯽ‬
‫ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺁﻳ ﺖ اﷲ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼ در ﺝﺮﻳ ﺎن ﺑ ﺎزﺝﻮﻳﯽ از او‬
‫ﺑ ﻮد‪ .‬روﺣ ﺎﻧﻴﻮن ﺳ ﻨﺘﯽ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻧ ﺎم ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕ ﺎﻧﯽ و ﻣﺮﻋ ﺸﯽ‬
‫ت رﯼ ﺷﻬﺮﯼ را هﺮﮔﺰ ﻧﺒﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪(٥٣)«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺝﺴﺎر ِ‬
‫ﺥﻤﻴﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺜﺎل ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼه ﺎ را زﻳ ﺮ چﺘ ِﺮ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪﯼ دوازﻩاﻣ ﺎﻣﯽ دﺳ ﺖ ﭘﺨ ﺖ ﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ در ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ‪ .‬اﻝﺒﺘﻪ اﮔﺮ هﺮ ﻣﺠﺘﻬﺪ دﻳﮕﺮﯼ ه ﻢ ﺑ ﻪ آ ﺴﻮت و‬
‫ﻗ ﺪرت ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ وﺿ ﻊ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻣ ﻮش‬
‫ﻧﻜﻨ ﻴﻢ آ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﻮد ﻃﺎﻝﻘ ﺎﻧﯽ را ه ﻢ ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﻮر ﺥﻤﻴﻨ ﯽ هﻤ ﺎن‬
‫اواﻳﻞ آﺎر ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔ ﺮ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ درﺝ ﻪ دوم و ردﻩه ﺎﯼ ﺗ ﺸﻜﻴﻼﺗﯽ ﺑﻌ ﺪﯼ‬
‫ﮔﻠﭙﺎﻳﮕ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼ و ﻣﺮﻋ ﺸﯽ ﻧﺠﻔ ﯽ ﺳ ﺮوﺻ ﺪاﯼ زﻳ ﺎدﯼ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﻮد آﻪ ﺗﻴﻮل ﺣﻜﻮﻣﺘﯽﺷ ﺎن ﺑ ﻪ وﺳ ﻌﺖ ﺗﻴ ﻮ ِل‬
‫دﻳﮕﺮﺁﺥﻮﻧﺪهﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬هﻤﻴﻦ آﻪ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﻮر اﻳ ﻦ ﺳ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‬
‫اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ را ﺑﻪ وﻻﻳ ﺖﻋﻬ ﺪﯼ ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪ‪ ،‬ﺥ ﻮد ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑﺮﺗ ﺮ و ﺣﺘ ﺎ هﻤﻄ ﺮا ِز ﺥ ﻮدش را در ﻗﻠﻤ ﺮ ِو‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﯽاش ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨ ﺼﻮص آ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘ ِﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم‬
‫از اﺳ ﺎس ﺑ ﺎ دﺥﺎﻝ ﺖ دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و ﺑ ﻪ ﺗﻌﺒﻴ ﺮ ﺑﻬﺘ ﺮ ﺑ ﺎ‬
‫زﻋﺎﻣﺖ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺨﺎﻝﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖه ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن ه ﻢ در واﻗ ﻊ ﺑﺤ ﺚه ﺎﯼ ﻧﻈ ﺮﯼ‬
‫ﺣﻮزﻩاﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ آﻠ ﯽ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ داﺷ ﺖ‪ .‬ﺥﻴ ﻞ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ از ﺷ ﺎﮔﺮدان‬
‫اﻳﺸﺎن هﻢ ﺗﺌﻮرﯼ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از هﻤﻴﻦ زاوﻳ ﻪﯼ‬
‫ورود ﺑﻮد آﻪ ﺥﻤﻴﻨﯽ ﺗﻤﺎم هﻢ ﻏﻤﺶ را ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﻠﻤ ﺎء را‬
‫ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺥ ﻮدش ﺁﻝ ﻮدﻩ آﻨ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ »ﺝﻴﻔ ﻪﯼ‬
‫دﻧﻴﺎ« ﺁﻝﻮدﻩ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺥﻮدﺷﺎن از ﻣﻮﺿ ﻮع راوﻳ ﺎن‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ و ﻋ ﺪ ِم اﺻ ﺎﻝﺖ ﺑﺤ ﺚ وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ‪ ،‬از هﻤ ﺎن‬
‫ﺺ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ روﺑ ﺮو ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺥﻤﻴﻨ ﯽ ﺑﺠ ﺰ‬ ‫اول آﺎر ﺑ ﺎ ﺗﻴ ِﻎ ﺗﻴ ِﺰ ﺷ ﺨ ِ‬

‫‪٦٨‬‬
‫ﺗﺤﺪﻳ ﺪ و ﺗﻬﺪﻳ ﺪ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬وﻇﻴﻔ ﻪﯼ ﺗﺤﻘﻴ ﺮ اﻳ ﺸﺎن را ه ﻢ ﺑﺮﻋﻬ ﺪﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺥﻤﻴﻨﯽ ﻣﯽﺥﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺬف رﻗﺒﺎﻳﺶ در زﻣﻴﻨﻪﯼ‬
‫ﻧﻈﺮﻳ ﻪﯼ وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ آ ِﻞ ﺷ ﻴﻌﻪ را زﻳ ِﺮ چﺘ ِﺮ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ وﻳ ﮋﻩ و‬
‫ع وﻇﺎﻳﻒ راوﻳﺎ ِن ﺣﺪﻳﺚ ﺝﻤﻊ آﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬ ‫ﻣﺠﻌﻮل ﺥﻮدش از ﻣﻮﺿﻮ ِ‬
‫هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ ﻧﻴ ﺎ ِز ﻣﺒ ﺮم داﺷ ﺖ آ ﻪ اﻣﺜ ﺎل ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼه ﺎ را‬
‫ﺣﺬف و ﻧﻔﯽ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ اﻓﺘﻀﺎح آ ﺸﺎﻧﺪن ﻋﻠﻤ ﺎﯼ درﺝ ﻪ اول اﻋ ﻼم‬
‫آﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣ ﺮگ هﻤ ﻪﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈ ﺮﯼ را ه ﻢ ﻣﻨﺘﻈ ﺮﺥ ﺪﻣﺖ‬
‫آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬دﻳﻨ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس رهﺒ ﺮﯼ و وﻻﻳ ﺖ ﻳ ﻚ ﻧﻔ ﺮ ﻃﺮاﺣ ﯽ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳ ِﺮ وﻝﻴﻌﻬﺪش را هﻢ ﻣﯽﺥﻮرد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﺬف ﻣﻨﺘﻈﺮﯼ از ﻗﺪرت ﺑﻌﺪ از اﺥﺮاج رﺳﻤﯽاش‬
‫از ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬از ﻻت و ﻝﻤ ﭙﻦه ﺎﻳﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ رﻓ ﺴﻨﺠﺎﻧﯽ و ﺗ ﻴﻢه ﺎﯼ‬
‫ﻋﻤﻠﻴ ﺎﺗﯽ اﻝ ﻞ ﻩآ ﺮم‪ ،‬ﺣ ﺎﺝﯽ ﺑﺨ ﺸﯽ‪ ،‬ﻣ ﺴﻌﻮد دﻩ ﻧﻤﻜ ﯽ و وزارت‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮد ﺝﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﮔﺮﻧ ﻪ چ ﻪ اﺷ ﻜﺎﻝﯽ داﺷ ﺖ آ ﻪ در ﻗﻠﻤ ﺮو‬
‫ﺣﻜﻮﻣ ﺖ »اﺳ ﻼم« ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﻃ ﺮاز اول ه ﻢ ﺝﻠ ﺴﻪﯼ درس و‬
‫ﺑﺤﺜﺸﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺝ ﺎﯼ آ ﺴﯽ ﺗﻨ ﮓ ﻣ ﯽﺷ ﺪ؟ ﺥﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫آ ﻪ دﻳﮕ ﺮ ﻓﺮﺻ ﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺪرﻳﺲ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬اﻣ ﻀﺎﯼ ﻝﻴ ﺴﺖ‬
‫اﻋ ﺪاﻣﯽه ﺎ و ﻓﺤﺎﺷ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻠ ﺖ و ﺑﻘﻴ ﻪﯼ دﻧﻴ ﺎ‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم وﻗ ﺘﺶ را ﭘ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﻃﻠﺒ ﻪه ﺎ و ﻣﺪرﺳ ﻴﻦ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫»اﻧ ﺴﺎن«ه ﺎﻳﯽ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﺸﻮد‪ .‬اﻣ ﺎ وﻗﺘ ﯽ‬
‫اﻳﻨﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدوﻧﻪﯼ ﻗﺪرت ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻝﻴﻞ اﻳﻦ آ ﻪ ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫را ﻧﺎﻳﺒ ﺎن ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺥ ﺪا و ﺑ ﺎﻝﻄﺒﻊ ﻣﻌ ﺼﻮم و ﻣﺒ ﺮﯼ از ﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺖ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺥﻄﺮ ﺁﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺥﻄﺮ اﻳﻦ ﺝﺎﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ و اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺥ ﻮدش‬
‫را ﺝﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﺥ ﺪا ﻣ ﯽداﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺥ ﻮدش ﻣﺮﺝﻌﻴ ﺖ و‬
‫ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻗﺎﺋ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬در واﻗ ﻊ ﻣ ﯽﺥﻮاه ﺪ دﻳﮕ ﺮان و‬

‫‪٦٩‬‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ ﺿ ﺮب آ ﺸﺘﺎر ه ﻢ آ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻪ »ﺑﻬ ﺸﺖ«‬
‫ﺳﺮازﻳﺮ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻜﺎل اﻳﻦ ﺝﺎﺳﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ ه ﻴﭻ دﻳ ﻦ و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﻗﺮاﺋ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ از دﻳ ﻦ ﺥﻮدﺷ ﺎن‬
‫هﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎم اﺳ ﺖ‪ .‬در ﻣ ﻮرد ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻓﺮﻗ ﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺗﻤ ﺎم ﻧﮕ ﺮشه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﺷ ﻴﻌﻪ )ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮرﺥﺎص( و اﺳﻼم )ﺑﻪ ﻃﻮرﻋﺎم( ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫دﻝﻴﻞ دﻳ ِﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺥﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬آﺸﺘﺎر و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣ ﺎ »ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ« ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ اروﭘ ﺎ ﭘ ﺲ از ه ﺰار ﺳ ﺎل‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎپ و آﻠﻴﺴﺎ ﺛﺎﺑ ﺖ آ ﺮد ک ﻪ هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ آ ﺮﻩﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫در ﺣﺮآ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺝﺎﻳﮕ ﺎﻩ ارﺑ ﺎب دﻳ ﻦ ه ﻢ در َدوَران و ﻧﻮﺳ ﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻩ هﻢ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ دﻳﻦ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺝ ﺪا ﺷ ﻮد‪ .‬و ﻳ ﻚ ﺥﻴ ﻞ‬
‫داﻧ ﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠ ﺴﻮف و دﮔﺮاﻧ ﺪﻳﺶ‪ ،‬ﺥ ﻮ ِد دﻳ ﻦ را ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﺪ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و‬
‫آﻠﯽ هﻢ اﺷﻜﺎ ِل ﺷﺮﻋﯽ و رﺳﻤﯽ از درو ِن ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﺁن اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫»‪ ...‬رهﺒﺮ ﻣﺬهﺒﯽ آﻠﻴ ﺴﺎﯼ ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮﯼ آﺎﺗﻮﻝﻴ ﻚ‪،‬‬
‫ﺑﻪﺻﻮرﺗﯽ رﺳﻤﯽ و ﻃﯽ ﻣﺮاﺳﻤﯽ آﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنه ﺎﯼ ﺑ ﻴﻦاﻝﻤﻠﻠ ﯽ‪،‬‬
‫ﺁن را در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻧﻈ ﺮ هﻤ ﻪﯼ ﺝﻬﺎﻧﻴ ﺎن ﻗ ﺮار ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﺑ ﺖ‬
‫هﻤﻪﯼ ﺷﻤﺸﻴﺮآﺸﯽهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪﯼ آﻠﻴﺴﺎ در ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ ﺻ ﻠﻴﺒﯽ و‬
‫ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ داﺥﻠ ﯽ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﻗﺘ ﻞ ﻋ ﺎمه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و ﺁدم‬
‫ﺳ ﻮزﯼه ﺎﯼ دﻳ ﻮانه ﺎﯼ ﺗﻔﺘ ﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳ ﺪ‪ ،‬از ﭘﻴ ﺸﮕﺎﻩ ﺥﺪاوﻧ ﺪ و از‬
‫ارواح ﻗﺮﺑﺎﻧﻴ ﺎن اﻳ ﻦ آ ﺸﺘﺎرهﺎ و از هﻤ ﻪﯼ ﺑ ﺸﺮﻳﺖ ﺗﻘﺎﺿ ﺎﯼ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻣﯽآﻨﺪ‪(٥٤) «.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﺘﻮم هﻤﻪﯼ ﺝﺮﻳﺎنهﺎﯼ دﻳﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺬهﺒﯽ و‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻜﯽ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﻣﯽﺥﻮاهﻨﺪ هﻢ چﻨ ﺎن در ﭘ ﺴﺘﻮﯼ ﺑ ﺎور‬
‫ﺑﺮﺥ ﯽ از اﻧ ﺴﺎنه ﺎ اﻣﻜ ﺎن اداﻣ ﻪﯼ ﺣﻴ ﺎت داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ از‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﺘﻴﺰﯼ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ!‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ چ ﻪ اﺳ ﻼﻣﻴﻮن ﺑﺨﻮاهﻨ ﺪ و چ ﻪ دوﺳ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷ ﻨﺪ و ﻳ ﺎ ه ﻢچﻨ ﺎن ﺑ ﺎ ﺷﻤ ﺸﻴﺮهﺎﯼ ﺁﺥﺘ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺳ ﻴﻞ ﺁﮔ ﺎهﯽ‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻏﻴﺮﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳ ﻴﻨﻪﺳ ﭙﺮ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺝﻬ ﺎن اﻳ ﻦ ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ‬
‫ﻣﻮﻓ ﻖ را داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ و ﻧﺘﻴﺠ ﻪﯼ ﺛﻤ ﺮﺑﺨﺶ ﺁن را آ ﻪ هﻤﺎﻧ ﺎ‬
‫»ﺝﺪاﻳﯽ دﻳﻦ از ﺣﻜﻮﻣﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ چﺸﻢ دﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ از ﺗﺠﺮﺑ ﻪﯼ دوران‬

‫رﻧﺴﺎﻧﺲ اروﭘﺎ درس ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺗﻴ ﻎ ﺁﺥﺘ ﻪﯼ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪاران ﺷ ﻴﻌﯽ‬
‫ﺣﺎآﻢ را ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺁﮔﺎهﯽ آُﻨﺪ و ﺑﯽ اﺛﺮ آ ﺮدﻩ‪ ،‬دﺳ ﺖ ﻣ ﺬهﺐ را‬
‫از ﻗﺪرت دوﻝﺘﯽ آﻮﺗﺎﻩ آﻨﻴﻢ! ﺑﻌﺪ هﻢ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋﻼم‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫هﻨﻮز ﻣﺮﻳﺪاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاﯼ ﺷﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ واﺗﻴﻜ ﺎن در ﻗ ﻢ و‬
‫ﻧﺠﻒ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬
 ‫ﻣﺎدرم زﻳﺒﺎ ﻧﺸﺪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺁﻳﻪهﺎ و رواﻳﺖهﺎ‬
‫ﻣﺎدرم‪ ،‬هﺮاﺳﺎ ِن زﻳﺒﺎﺋﯽاش‬
‫ﺻﺪاﻳﺶ را در ﺣﺠﺎب آﺸﻴﺪ‬
‫ﻧﮕﺎهﺶ را در ﺣﺠﺎب آﺸﻴﺪ‬
‫و ﻝﺒﺨﻨﺪش را‪ ،‬از روﯼ هﺰار ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻴﺰان آﺮد‬

‫رﺿﺎ ﻓﺮﻣﻨﺪ‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫اﻋﺪام ِ ﺑﺎور‬
‫ﺑﺮﮔ ﺮدﻳﻢ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦآ ﻪ اﺳﺎﺳ ﺎ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ از آﺠ ﺎ ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺬهﺐ واﻗﻌﺎ ﺑﺮداﺷﺖ اﻳﺮاﻧﯽ ﻣﺎ از اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫اﻳﻦ آﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺥﻮد اﺳﻼم آﻪ دﻳﻨﯽ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻗ ﻪاﯼ وارداﺗ ﯽ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺿ ﺮب ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺥ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ‪ ،‬دروغ ﭘ ﺮدازﯼ و‬
‫ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺑﻪ ﺥﻮر ِد ﻣﺎ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬
‫»در ﻗ ﺮن ﺷ ﺎﻧﺰدهﻢ ﻣ ﻴﻼدﯼ هﻮﻳ ﺖ ﻣﻠ ﯽ ﻣ ﺎ زﻳ ِﺮ ﺁوا ِر‬
‫ﻧ ﻮﻋﯽ هﻮﻳ ﺖ ﻣ ﺬهﺒﯽ )ﺷ ﻴﻌﯽ( ﻣ ﺪﻓﻮن ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺑ ﻪ ﺥ ﺎﻃﺮ‬
‫اﺥﺘﻨﺎق ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺷ ﺎﻋﺮان‬
‫و ﻣﺘﻔﻜ ﺮان اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﻪ هﻨ ﺪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨ ﺪ… ﺣ ﺎﻓﻆ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ و ﻣﺒﺎﺷ ﺮ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ِ ﻋﺮب ﺗﺒ ﺎ ِر ﻣﺘﻌ ﺼﺐ و ﻣﺘ ﺪﻳﻨﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﻣﺒﺎرزاﻝ ﺪﻳﻦ‬
‫آﻪ از ﻓﺮط ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﯽﺥﻮاﺳﺖ ﺁراﻣﮕ ﺎﻩ ﺳ ﻌﺪﯼ را‬
‫ﺑﻪ ﺥﺎﻃﺮ ﺑﻌﻀﯽ اﺷﻌﺎرش ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزاﻝﺪﻳﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻮد آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﺎ ِر ﻣﻮﻳﯽ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺳ ﺎله ﺎ ﺷ ﻬﺮهﺎﯼ ﺑ ﻢ و‬
‫آﺮﻣ ﺎن را زﻳ ﺮورو آ ﺮد و ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار اﺳ ﻼم ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ‬
‫ﻣﻘ ﺪس )ﻏ ﺰوات( ﺑ ﺮاﻩ اﻧ ﺪاﺥﺖ و ﺑ ﺮاﯼ اﺝ ﺮاﯼ آﺎﻣ ِﻞ ﻧﻬ ﯽ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ و ﺣﺪود اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺥﻮد وﻇﻴﻔﻪﯼ ﻣﺤﺘ ﺴﺐ‬
‫و ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع را ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻦآﺎر در ﺣﺎل ﻋﺒ ﺎدت‬
‫ﺣﺘﺎ ﻧﻤﺎز و ﻗﺮاﺋ ﺖ ﻗ ﺮﺁن را ﺗ ﺮك ﻣ ﯽآ ﺮد و ﻣﺘﻬﻤ ﺎﻧﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﺰدش ﻣﯽﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺥﻮد ﻣﯽآ ﺸﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑﺮﻣ ﯽﮔ ﺸﺖ و‬
‫ﺑﻪ اداﯼ ﻧﻤﺎز و ﺗﻼوت ﻗﺮﺁن ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﺪ…‬
‫»دورﻩﯼ ﺻﻔﻮﯼ ﻧﻴﺰ دورﻩﯼ ﺷﺪﻳﺪﺗ ﺮﻳﻦ اﺳ ﺘﺒﺪاد ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳﺎﺳ ﺎ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ دﻳﻨ ﯽ ﺑ ﻮد و ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺝﻬ ﺖ‬
‫ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻴﺶ از رﺝ ﺎل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻋﻠﻤ ﯽ ﻣﻘ ﺎم و اهﻤﻴ ﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫»ﺣﻜﻮﻣ ﺖه ﺎﯼ ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﺎ ﺁوردن ﮔﺮوه ﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫ﺷ ﻴﻌﯽ از ﻧ ﻮاﺣﯽ ﻝﺒﻨ ﺎن )ﺝﺒ ﻞﻋﺎﻣ ﻞ( آﻮﺷ ﻴﺪﻧﺪ ﺗ ﺎ اﺻ ﻮل‬
‫اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ ﻳ ﻚ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺷ ﻴﻌﯽ را ﺗ ﺪوﻳﻦ آﻨﻨ ﺪ و ﻝ ﺬا‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮارهﺎ و ﺣ ﻖاﻝﻴﻘﻴﻨﻬ ﺎﯼ )ﻣ ﻼ( ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﭘﺎﻳ ﻪﯼ‬
‫آﺎر و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳ ﯽ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ رﺳ ﻤﻴﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ و اﺳﺘﻘﺮا ِر ﻣﺬهﺐ ﺗﺸﻴﻊ آﻪ ﺑﺎ ﻗﺘﻞﻋﺎم و آﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﮔﺴﺘﺮدﻩ‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﻪﯼ ﻣﺘﻔﻜﺮان‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻋﺮان ﺁزاداﻧ ﺪﻳﺶ و ﺣﺘ ﺎ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻣﺬاهﺐ ﺗﺴﻨﻦ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﺁزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄ ﻮرﯼ‬
‫آ ﻪ ﻣ ﺜﻼ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس‪ ،‬ﺑ ﺰرگﺗ ﺮﻳﻦ و ﻣﻌ ﺮوفﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩﯼ ﺥﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻴﺮﻋﻤﺎد ﻗﺰوﻳﻨﯽ را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺗ ﺴﻨﻦ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴ ﺖ ﻋﻠ ﻢ و ﻓﻠ ﺴﻔﻪ و ﺗ ﺸﻮﻳﻖ و ﺗ ﺮوﻳﺞ‬
‫ﺗﻌﺰﻳﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪ ﺥﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻋ ﺰادارﯼ و رواج ﺥﺮاﻓ ﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺝﺎﻣﻌﻪﯼ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺳﻮﯼ اﻧﺤﻄ ﺎط ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪ ،‬روﺣ ﯽ‬
‫و اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺳ ﻮق داد و ﺑﺎﻋ ﺚ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺷ ﺎﻋﺮان و‬
‫ﻣﺘﻔﻜ ﺮان ﺁزاداﻧ ﺪﻳﺶ از اﻳ ﺮان ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪ و ﺑ ﻪ هﻨﺪوﺳ ﺘﺎن ﻣﺘ ﻮارﯼ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪(٥٥)«.‬‬
‫»درﺳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻓﻘﺪان اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ در ﻋﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﻪ ﺑﺮﺁﻣ ﺪن چﻨ ﻴﻦ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖه ﺎﻳﯽ اﺝ ﺎزﻩ ﻧﻤ ﯽداد و اﮔ ﺮ‬
‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﮕ ﺎران وﺝ ﻮد چﻨ ﻴﻦ ﺳ ﻄﺢ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺘﻪاﯼ را ﮔ ﺰارش‬
‫آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬از ﭘ ﺴﻤﺎﻧﺪﻩﯼ ﺁﺥ ﺮﻳﻦ آﻮﺷ ﺶه ﺎﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺳ ﺨﻦ‬
‫راﻧﺪﻩاﻧﺪ آﻪ در اﻳ ﻦ دوران ﺗ ﺪاوم ﻳﺎﻓﺘ ﻪ و در ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ رو‬
‫ﺑﻪ زوال ﻧﻬﺎد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻ ﺮ ـ‬
‫ﭘ ﺲ از ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ـ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ هﻨ ﻮز از‬
‫زﻳﺮﺑﻨﺎﯼ ﻣﺎدﯼ و ﺗﻮاﻧ ﺎﻳﯽ ﻣﻌﻨ ﻮﯼ ﺑ ﻪ ﺝ ﺎﯼ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪﯼ‬
‫ﺑﺮﻗﺮارﯼ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺎﻧﮕﺎرﻳﻢ!‬
‫»ﺗﺸﺎﺑﻬﯽ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫در اﻳﻦ روزﮔﺎر ﺑﻪ ذهﻦ ﺥﻄﻮر ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬واﻗﻌﺎ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪﯼ ﺻﻔﻮﯼ در چﻬﺎر ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ـ چﻪ از ﻧﻈ ﺮ‬

‫‪٧٤‬‬
‫ﻣﺎهﻴﺖ و چﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎﻳﺶ ـ هﻤﺎن ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ روزهﺎ ﺷﺎهﺪ ﺗﻜ ﺮار‬
‫ﻓﺎﺝﻌﻪ اﻧﮕﻴﺰش هﺴﺘﻴﻢ‪) .‬ﺣﺘﺎ( اﺿﻤﺤﻼل اﻳ ﺮان در زﻳ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻪﯼ‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻧﺴﺨﻪﯼ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮﺷﺘﺎبﺗﺮ اﺳﺖ‪(٥٦)«.‬‬
‫»ﺑ ﻪ ﺝ ﺎن ﺗ ﻮ اﮔ ﺮ ﻳ ﻚ ﺝﻠ ﺪ آﺘ ﺎب ﺑﺤ ﺎر )ﺑﺤ ﺎراﻻﻧ ﻮار‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ( را در هﺮ ﻣﻠﺘﯽ اﻧﺘﺸﺎر دهﻨ ﺪ و در دﻣ ﺎغه ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن اﻳ ﻦ‬
‫ﺥﺮاﻓ ﺎت را اﺳ ﺘﻮار و رﻳ ﺸﻪ دار دارﻧ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ اﻣﻴ ﺪ ﻧﺠ ﺎت از‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁنهﺎ ﻣﺸﻜﻞ و دﺷﻮار اﺳﺖ‪(٥٧)«.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ راﻳ ﺞ اﻳ ﻦ ﻋﻠﻤ ﺎء ﺑ ﺮاﯼ در‬
‫چﻨﮓ ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ اﻣ ﺖ ِ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﭘ ﯽﺑﺒ ﺮﻳﻢ‪ ،‬آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ ﻧﮕ ﺎهﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ دﻳﮕ ِﺮ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎﻧﯽ ﺑﻴﻨ ﺪازﻳﻢ آ ﻪ ﺑ ﺎور‪ ،‬دﻳ ﻦ و ﻣ ﺴﻠﻚ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎﻩ از ﻳ ﻚ زاوﻳ ﻪ ﻣﻴ ﺰا ِن ﺥ ﺸﻮﻧﺖ ِ ﻧﻬﻔﺘ ﻪ‬
‫در ﺗ ﺸﻴﻊ را ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ ﻣ ﯽﮔ ﺬارد و از ﺳ ﻮﻳﯽ ﻣﻴ ﺰا ِن وﺣ ﺸﺖ‬
‫رهﺒﺮان ﺷﻴﻌﯽ را از هﺮ ﻧﻮع دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ ﺁﺷﻜﺎر ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺳﺮدﻣﺪاران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﻌﻠ ﯽ ﺗﻬ ﺮان و وزارت ﺑﺎﺻ ﻄﻼح‬
‫ارﺷ ﺎد ِ ﺁن در ﺗﺠﺪﻳ ﺪ چ ﺎپ آﺘ ﺎب ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪﯼ اﺣﻤ ﺪ‬
‫آﺴﺮوﯼ دﻝﻴﻞ ﺗ ﺮور ﺷ ﺎدروان آ ﺴﺮوﯼ را چﻨ ﻴﻦ ﻃ ﺮح ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫آﻪ ﺥﺸ ِﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺮد ِم ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺻﻔﻴ ِﺮ ﮔﻠﻮﻝﻪاﯼ ﺑﻪ دﺳ ﺖ ﻳﻜ ﯽ‬
‫از ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﻴﺎت او ﺥﺎﺗﻤﻪ داد‪.‬‬
‫»ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣ ﺸﺮوﻃﻪﯼ اﻳ ﺮان ﻣﺤ ﺼﻮل دوران ﭘﺎآ ﺪﻳﻨﯽ‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮرﯼ آﻪ در ﺝﺎﯼ ﺝﺎﯼ آﺘ ﺎب ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﭘﺎآ ﺪﻳﻨﯽ او را‬
‫در ﺑﺮﺥ ﻮرد ﺑ ﺎ ﻣﻌﺘﻘ ﺪات دﻳﻨ ﯽ و ﻣﻘﺪﺳ ﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﻋﻠﻤ ﺎء و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ آ ﺮد‪ .‬ﻧﺎﻣﻴ ﺪن ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﻪ آ ﻴﺶ ﺷ ﻴﻌﻪ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻝﻌﻈﻴﻢ )ع( ﺑﻪ ﻋﺒ ﺪاﻝﻌﻈﻴﻢ و ﻋﻠﻤ ﺎء ﺑ ﻪ ﻣﻼﻳ ﺎن و…‬
‫چﻴﺰﯼ ﺝﺰ ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﭘﺎآ ﺪﻳﻨﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻋﻘﻴ ﺪﻩﯼ‬
‫ﺳﺨﻴﻒ و ﻣﻨﺤﺮﻓﯽ آ ﻪ ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم ﺣﻮﺻ ﻠﻪﯼ ﻣ ﺮدم ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺮﺁورد و ﺥﺸﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽﺷﺎن در ﺻﻔﻴﺮ ﮔﻠﻮﻝﻪاﯼ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﯽ از‬
‫ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﻴﺎت او ﭘﺎﻳﺎن داد‪(٥٨) «.‬‬

‫‪٧٥‬‬
‫آﺸﻮرﯼ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم اﻳ ﺮان آ ﻪ در ﻗ ﺮن هﻔ ﺘﻢ ﻣ ﻴﻼدﯼ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫اﻋ ﺮاب ﻓ ﺘﺢ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ از ادﻳ ﺎن زردﺷ ﺘﯽ‪ ،‬ﻣ ﺴﻴﺤﯽ‪،‬‬
‫ﻳﻬ ﻮدﯼ‪ ،‬ﻣ ﺎﻧﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺰدآ ﯽ و ﺑ ﻮداﻳﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ‪٩٠٠‬ﺳ ﺎل‬
‫آﺸﻮرﯼ آﻪ ﺑﻪ دﺳ ﺖ ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻ ﻔﻮﯼ ﺳﺮﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ ﺷ ﺎهﺎ ِن‬
‫ﺷﻴﻌﻪﯼ ﺻﻔﻮﯼ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪» ،‬چﻬﺎرداﻧﮓ« ﺁن ﺳﻨﯽ ﺑ ﻮد و آ ﺸﻮرﯼ‬
‫آ ﻪ ﭘ ﺲ از ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺣﺎآﻤ ﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ ﻓ ﺘﺢ ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫»ﺷﺶداﻧﮓ« ﺁن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»در ﺣﺪود ﺳﺎلهﺎﯼ ‪ ١٠٦٢‬ﺗﺎ ‪ ١٠٧٠‬هﺠﺮﯼ در زﻣ ﺎن‬
‫ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس دوم‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎ ِن اﺻ ﻔﻬﺎن ﻳ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ اﺳ ﻼم ﻣ ﯽ ﺁوردﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪(٥٩)«.‬‬
‫»در دوران ﺻ ﻔﻮﯼ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﻣ ﺪت آﻮﺗ ﺎهﯽ اآﺜﺮﻳ ﺖ‬
‫ﺳﻨﯽ )اﻳﺮان( را ﺑﻪ آﺸﺘﺎرﯼ دهﺸﺘﻨﺎك ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺘ ﯽ ﺗ ﺮس ﺥ ﻮردﻩ و‬
‫ﻧﺎچﻴﺰ ﺑﺪل ﺳﺎﺥﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺮان دﻳﮕﺮ ﺷﻮرﻩ زارﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ در ﺁن‬
‫هﻴﭻ ﺑﺬ ِر دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ روﺋﻴﺪن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪(٦٠) «.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺥﺮاﻓ ﺎﺗﯽ ﺻ ﻔﻮﻳﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﺨ ﺴﺖ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد اﻓﻐﺎن و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎدر ﺷ ﺎﻩ اﻓ ﺸﺎر ﭘ ﺲ از ‪ ٢٤٠‬ﺳ ﺎل‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ِ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺝﻨﺎﻳﺖ و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺼﺪم از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺁوردن اﻳﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺴﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ؛‬

‫ﺑﻠﻜ ﻪ ﺳ ﻌﯽ دارم ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ »ﻣﺤﺘ ﻮم ِ ﻣ ﺬهﺐ ِ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ«‬
‫ﻧﮕ ﺎهﯽ ﺑﻴﻨ ﺪازم‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ﺷ ﻤﻪاﯼ از اﻋﻤ ﺎل ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن‬
‫ﺣ ﺴﻴﻦ ﺻ ﻔﻮﯼ را ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻨﺎﺥﺖ ﺑﻴ ﺸﺘ ِﺮ ﻧﻘ ﺶ دﻳ ﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﻣﺜﺎل ﻣﯽﺁورم‪.‬‬
‫در آﺘ ﺎب اﻧﻘ ﺮاض ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻪﯼ ﻻرﻧ ﺲ‬
‫ﻻآﻬ ﺎرت ﺗﺮﺝﻤ ﻪﯼ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ دوﻝﺘ ﺸﺎهﯽ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ …» :‬وﻝ ﯽ‬
‫ﺷﺎﻩ در ﻣ ﻨﺠﻼب اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ آﻮدآﺎﻧ ﻪ و ﺥﺮاﻓ ﯽ ﺥ ﻮد ﻏﻮﻃ ﻪور‬
‫ﺑﻮد … ﭘﺲ از ﺁﻧﻜﻪ ازﺑﻜﺎن ﺑ ﻪ ﺥﺮاﺳ ﺎن ﺣﻤﻠ ﻪ ﺑﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺥﺒ ﺮ‬
‫را ﺑ ﻪ ﮔ ﻮش ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ رﺳ ﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷ ﺎﻩ در ﺁن ﻝﺤﻈ ﻪ ﺑ ﺎ‬

‫‪٧٦‬‬
‫ﺑﭽﻪ ﮔﺮﺑﻪاﯼ ﺑﻪ ﺑﺎزﯼ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد و ﭘ ﺮﯼ را ﺑ ﻪ رﻳ ﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑ ﺴﺘﻪ‬
‫و ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻴ ﻮان ﻣ ﯽآ ﺸﻴﺪ… وزﻳ ﺮ ﻣﻨﺘﻈ ﺮ‬
‫ﺑﻮد ﺷﺎﻩ چﻪ دﺳ ﺘﻮرﯼ در ﺁن ﺥ ﺼﻮص ﺻ ﺎدر ﻣ ﯽ آﻨ ﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬ ﺎن‬
‫ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻪ وﯼ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭘ ﺲ از ﭘﺎﻳ ﺎن ﺑ ﺎزﯼ ﺑ ﺎ او‬
‫ﻣﺸﻮرت ﺥﻮاهﺪ آﺮد‪ ،‬وﻝﯽ ﻗ ﻮل ﺥ ﻮد را از ﻳ ﺎد ﺑ ﺮد… در ﺷ ﺐ‬
‫‪ ١٢‬ژاﻧﻮﻳ ﻪ ‪) ١٧٠٦‬ﻣ ﻴﻼدﯼ( ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﺘﻮنه ﺎﯼ ﺑﻠﻨ ﺪ چ ﻮﺑﯽ‬
‫ﻗﺼﺮ ﺁﺗﺶ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻣﺪت آﻮﺗﺎهﯽ ﺣﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺘﻮنه ﺎ و‬
‫ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از ﺳ ﻘﻒ ﺳ ﺮاﻳﺖ آ ﺮد… ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ‬
‫اﺝ ﺎزﻩ ﻧ ﺪاد ﺁﺗ ﺶ را ﺥ ﺎﻣﻮش آﻨ ﺪ و… ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ ارادﻩﯼ‬
‫ﺥﺪاوﻧﺪﯼ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗ ﺎﻻر ﺳ ﻮﺥﺘﻪ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺁن ﻣﺨﺎﻝﻔﺘﯽ ﻧﺨﻮاهﻢ آﺮد‪«.‬‬
‫در ﺑ ﺎرﻩ ﻋﻠ ﻞ ﺷﻜ ﺴﺖ ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ از اﻓﻐ ﺎنه ﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺝﺎﯼ اﻳﻦ آﻪ ) آﺎرﯼ ﺑﻜﻨﺪ(… ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺎورﻩ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﻤ ﺎن ﻣ ﯽﭘﺮداﺥ ﺖ و ﺑ ﺮﺁن ﺷ ﺪ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ اﻧ ﺪرز ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺪهﺎﻧﺶ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﺑﺎزاﻧﺶ ﺁﺑﮕﻮﺷ ﺖ ﺳ ﺤﺮﺁﻣﻴﺰ ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان ﭘﺲ از ﺥﻮردن ﺁن ﺁﺑﮕﻮﺷﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻓﺎﻳﻖ ﺁﻳﻨﺪ…« )‪(٦١‬‬
‫ﺳﻠ ﺴﻠﻪﯼ ﺻ ﻔﻮﻳﺎن ﻣﻨﻘ ﺮض ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺗﺨ ﻢ ﻧﻔ ﺮت‪،‬‬
‫ﻓﺎﺷﻴ ﺴﻢ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪﯼ را آ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ زﻳ ﺮ ﺑ ﺮق‬
‫ﺳﺮﻧﻴﺰﻩﯼ ﺻﻔﻮﻳﺎن آﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬هﻢچﻨﺎن و ﺗ ﺎ ه ﻢاآﻨ ﻮن ه ﻢ ﺁﺑﻴ ﺎرﯼ‬
‫ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﯽﺝﻬ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺁﺗ ﺶ آﻴﻨ ﻪاﯼ آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮوﺥﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺥﺎﻣﻮﺷﯽ ﻧﻤﯽﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻼشهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮدﻩﯼ ﻧﺎدرﺷﺎﻩ اﻓﺸﺎر ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺥ ﺎﻣﻮش آ ﺮدن ﺁﺗ ﺶ ﺝﻨ ﮓه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ﻧﻔﻮذ ارﺗﺠﺎع‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻧﻔﺎق ﺗﺎ ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪهﺎﯼ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﺬهﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫و ﺗﺴﻨﻦ‪ ،‬ﻧﺎدر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﯽﺷﻮد اﻳﺮان را از ﻧﻜﺒﺖ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫دﻳﻨ ﯽ ره ﺎ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺗ ﻼشه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻤﺮش ه ﻢ ﻣﺮﺗﺒ ﺎ ﺑ ﺎ آﺎرﺷ ﻜﻨﯽ‬
‫ﻋﻠﻤﺎء ﻣﻮاﺝﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٧٧‬‬
‫ﺷ ﺎدروان اﺣﻤ ﺪ آ ﺴﺮوﯼ در دﻳﺒﺎچ ﻪﯼ آﺘ ﺎب ﻧﺎدرﺷ ﺎﻩ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﯽ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﺳﺖ آ ﻪ رﻓﺘ ﺎر ﻧ ﺎدر ﺳ ﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ ﺑ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫وﻝﯽ هﻴﭻ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻓﻬﻢ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺁن ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ رﻓﺘ ﺎرﯼ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﺳ ﺘﻤﮕﺮاﻧﻪﺗ ﺮ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩاﻧ ﺪ! ﺗ ﺎآﻨﻮن آ ﺴﯽ اﻳ ﻦ را ﻧﻨﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﻤ ﻪ ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﻧﺎدرﺷ ﺎﻩ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ آ ﺎر ﺑﺮﺥﺎﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﻳ ﺮان ﻳﻜﺒ ﺎرﻩ اﺳ ﺘﻘﻼل ﺥ ﻮد را از دﺳ ﺖ دادﻩ و از ﺁراﻣ ﺶ و‬
‫اﻳﻤﻨ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﯽﺑﻬ ﺮﻩ ﺑ ﻮد… ﺳ ﻪ دوﻝ ﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪ در اﻳ ﻦ آ ﺸﻮر‬
‫ﺣﻜﻤﺮوا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦه ﺎ در ﮔﻮﺷ ﻪ و آﻨﺎره ﺎ ﺑ ﻴﺶ از دﻩ‬
‫ﺗ ﻦ از ﺥ ﻮد اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن آ ﻮس ﺥ ﻮدﺳ ﺮﯼ ﻣ ﯽآﻮﻓﺘﻨ ﺪ… درچﻨ ﻴﻦ‬
‫هﻨﮕ ﺎم ﺑ ﺪﺑﺨﺘﯽ آ ﺸﻮر ﻧ ﺎدر ﺳ ﺮ ﺑ ﺮﺁورد و ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﺷ ﺮق ِ دﺳ ﺖ ِ‬
‫ﺷ ﮕﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕ ﺎن را از آ ﺸﻮر ﺑﻴ ﺮون راﻧ ﺪ… ﭘ ﺲ از اﻧﺠ ﺎم‬
‫اﻳﻦآﺎرهﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺑ ﯽ ﮔﻔ ﺖ و ﮔ ﻮ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺥ ﻮد او ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺥﻮاه ﺪ‬
‫ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗ ﻮدﻩﯼ ﻣ ﺮدم اﺣﺘ ﺮام ﮔ ﺰاردﻩ‪ ،‬ﺑﺰرﮔ ﺎن آ ﺸﻮر را ﺑ ﻪ‬
‫دﺷﺖ ﻣﻐﺎن ﺥﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮد آﻪ ﺗﺎج ﺷﺎهﯽ را ﺑﻪ ﺳ ﺮ‬
‫ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ از ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺷ ﺪن ﺑ ﻪ ﺥﻮﺷ ﮕﺬراﻧﯽ و ﺗ ﻦ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﭙﺮداﺥﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ آﺎرهﺎﯼ دوراﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﭘﺮداﺥ ﺖ‬
‫و اﻳﺮان را ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دوﻝﺖ ﺁﺳﻴﺎ ﮔﺮداﻧﻴ ﺪ… ﺑﺒﻴﻨ ﻴﻢ ﻣ ﺮدم چﻜ ﺎر‬
‫آﺮدﻧﺪ؟ اﻓﺴﻮس ﺁور اﺳﺖ آﻪ ﻣﺮدم … ﺑ ﻪ ﺁن ﻧ ﺎم و ﺁﺑﺮوﻳ ﯽ آ ﻪ‬
‫دوﻝﺖ اﻳ ﺮان در ﺝﻬ ﺎن ﭘﻴ ﺪا آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ارج ﻧﻤ ﯽﮔﺬاردﻧ ﺪ‪ .‬چ ﻮن‬
‫ﻧ ﺎدر ﻣ ﯽﺥﻮاﺳ ﺖ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ زﺷ ﺖ ِ دﺷ ﻨﺎم و ﻧﻔ ﺮﻳﻦ را آ ﻪ آ ﺎﻻﯼ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﭘ ﺴﺖ ِ دﺳ ﺘﮕﺎ ِﻩ ﺷ ﻴﻌﻴﮕﺮﯼ اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﻣﻴ ﺎن ﺑ ﺮدارد‪ ،‬اﻳﻨ ﺎن‬
‫رﻧﺠﻴﺪﮔﯽ از او ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺥﺎﻧﺪان ﺑﻴﻜﺎرﻩﯼ ﺻﻔﻮﯼ دﻝﺒﺴﺘﮕﯽ‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻩ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽﺥﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺑﺎ ﺁن ﺥﺎﻧﺪان ﺑﺎﺷﺪ…‬
‫ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻧﺎدر در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎﭘﻠﺌﻮن و دﻳﮕ ﺮ ﺳ ﺮدارهﺎﯼ ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯼ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻧﺎدر در هﻤﺎن آﻨﮕﺮﻩﯼ دﺷﺖ ﻣﻐﺎن ﺑﻪ اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﺷﺪ ﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺖ زﻣﺎﻣ ﺪارﯼ آ ﺸﻮر را ﺑﺮﻋﻬ ﺪﻩ ﮔﻴ ﺮد آ ﻪ‪» :‬ﻧﺨ ﺴﺖ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ را در ﺥﺎﻧﻮادﻩﯼ ﻣﻦ ﻣﻮروﺛﯽ آﻨﻴﺪ‪ .‬دوم ﺁﻧﻜ ﻪ ه ﻴﭻ‬

‫‪٧٨‬‬
‫ﻳﻚ از اﻓﺮاد ﺥﺎﻧﺪان ﺻﻔﻮﯼ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ و ﻣﻮﺝﺒ ﺎت ﺷ ﻮرش‬
‫ﺳ ﺐ ﻋﻤ ﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤ ﺎن و‬ ‫و ﻧ ﺎاﻣﻨﯽ را ﻓ ﺮاهﻢ ﻧ ﺴﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ از ِ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﺎﻝﺲ ﺳﻮﮔﻮارﯼ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﺮگ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﺥ ﻮددارﯼ آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬چ ﻮن در اﺛ ﺮ اﺥ ﺘﻼف ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ ﺥ ﻮن‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﺮدم رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ دﻳ ﻦ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺠﻤﻌ ﯽ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دهﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﺥﺘﻼف ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ چﻪ آﺴﺎﻧﯽ از هﻤﺎن اول ﺗﺎﺝﮕﺰارﯼ ﻧﺎدرﺷ ﺎﻩ ﺑ ﺎ‬
‫او ﺑ ﻪ ﻣﺨﺎﻝﻔ ﺖ ﺑﺮﻣ ﯽﺥﻴﺰﻧ ﺪ‪ ،‬او را هﺠ ﻮ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و… ﺑ ﺮاﻳﺶ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪهﺎﯼ ﻣﻜﺮر در ﻣﻜﺮر ﺗﺪارك ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ!‬
‫»ﻧ ﺎدر… ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓ ﺖ وﺿ ﻊ اوﻗ ﺎف را ﻧﻴ ﺰ روﺷ ﻦ‬
‫آﻨ ﺪ… ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﺾ ورود ﺑ ﻪ ﻗ ﺰوﻳﻦ ﺗﻤ ﺎم ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻬﺮ و ﻧﻘ ﺎط‬
‫ﻣﺠﺎور را ﮔ ﺮد ﺁورد و از ﺁﻧﻬ ﺎ ﭘﺮﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﻋﻮاﻳ ﺪ اوﻗ ﺎف ﺑ ﻪ چ ﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﯽرﺳﺪ؟ ﺁﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻪ ﺥﺮج ﻋﻠﻤﺎء و ﻣﺪارس‬
‫و ﻣ ﺴﺎﺝﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد و در ﻣ ﺴﺠﺪه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴ ﺮوزﯼ ارﺗ ﺶ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ‬
‫دﻋﺎ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻧ ﺎدر ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﺴﻠﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ در وﻇ ﺎﻳﻒ ﺥ ﻮد‬
‫ﻗ ﺼﻮر ورزﻳ ﺪﻩاﻳ ﺪ و ﺥﺪاوﻧ ﺪ از آ ﺎر اﺷﺨﺎﺻ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﻤﺎ‬
‫ﻧﺎراﺿ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻧﺰدﻳ ﻚ )ﺑ ﻪ( ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ رو ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﻣﯽرﻓﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﺮﻓﺘ ﺎر ﺷ ﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻓﻘ ﺮ و ﻓﺎﻗ ﻪ ﺷ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ …« )‪(٦٢‬‬
‫راوﻧ ﺪﯼ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﻧ ﺎدر در راﻩ ﺝﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از‬
‫اﺥﺘﻼﻓﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ اﻳ ﺮان و ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﺗ ﻼش ﺑ ﺴﻴﺎر آ ﺮد و ﺳ ﻔﺮا و‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺠ ﺎم اﻳ ﻦ ﻣﻘ ﺼﻮد ﺑ ﻴﻦ دو آ ﺸﻮر ﻣﺒﺎدﻝ ﻪ ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫وﻝﯽ ﺳ ﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ه ﺮ ﺑ ﺎر ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرﺗﯽ از ﻗﺒ ﻮل ﭘﻴ ﺸﻨﻬﺎدهﺎﯼ‬
‫ﻧﺎدر ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽزد‪«.‬‬
‫ﻧﺎدر هﻢ چﻨﻴﻦ ﺑﺎرهﺎ از ﺳ ﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﺗﻘﺎﺿ ﺎ آ ﺮد آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺝﻌﻔ ﺮﯼ را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﭘﻨﺠﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﺗ ﺴﻨﻦ ﺑﭙ ﺬﻳﺮد‪ .‬در‬
‫ﻳﻜﯽ از ﻓﺮاﻣﻴﻨﺶ هﻢ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﻧ ﺰاعه ﺎ و ﺥ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼه ﺎ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻔﺴﻴﺮهﺎﯼ ﻏﻠﻄﯽ اﺳﺖ آﻪ از ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﻣ ﺬهﺒﯽ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫در زﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺝﺰ ﻣ ﺬهﺐ ﺗ ﺴﻨﻦ ﻣ ﺬهﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﺒ ﻮدﻩ و هﻤ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺬهﺐ ﺗﺴﻨﻦ ﭘﻴﺮوﯼ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﺎﻝﻮﺷ ﻜﻴﻦ ﻣ ﺎﻣﻮر ﺛﺎﺑ ﺖ روﺳ ﻴﻪ در اﻳ ﺮان در ﻣ ﺎﻩ ﻣ ﻪ‬
‫‪ ١٧٤١‬ﮔﺰارش ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﻧ ﺎدر ﺿ ﻤﻦ ﮔﻔ ﺖ و ﮔ ﻮ ﺑ ﺎ ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن‬
‫ﻣﺬاهﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺥﺪا در ﻗﻠﺐ ﻣ ﺎ ﺑﻴ ﻨﺶ ﺑ ﻪ وﺝ ﻮد ﺁورد‬
‫آﻪ اﺥﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻳﻦهﻤﻪ ﺁﺋﻴﻦهﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ و از ﻣﻴﺎن ﺁنهﺎ اﻧﺘﺨ ﺎب‬
‫آﻨﻴﻢ‪ .‬و اﻳﻤﺎن ﻧﻮﯼ ﺑﺴﺎزﻳﻢ آﻪ ه ﻢ ﺥ ﺪا از ﺁن ﺥ ﺸﻨﻮد ﺷ ﻮد و ه ﻢ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ وﺳﻴﻠﻪﯼ ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻗ ﺪر در‬
‫ﺝﻬﺎن ﺁﺋﻴﻦهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ وﺝ ﻮد دارد؛ ﺁﺋ ﻴﻦه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫را ﻝﻐﻮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و هﺮ ﻳﻜﯽ ﻓﻘﻂ ﺥﻮدش را ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺁﺋﻴﻦهﺎ ﻳﻜﯽ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﯽ آ ﻪ ﺥ ﺪا ﻳﻜ ﯽ اﺳ ﺖ و ﺁﺋ ﻴﻦ ه ﻢ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ دﻳ ﺪ زه ﺮﯼ را آ ﻪ ﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﻪ آ ﺎم ﻣ ﺎ‬
‫رﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬چﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎ را ﻣﺴﻤﻮم آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ هﻨ ﻮز ه ﻢ ﭘ ﺲ از‬
‫ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ چﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎل از ﺳﻤﻮم اﻳﻦ زه ِﺮ ﻣ ﺮگ ﺁور ﻣ ﺴﻤﻮﻣﻴﻢ‬
‫و در ﺁﺳ ﺘﺎﻧﻪﯼ ه ﺰارﻩﯼ ﺳ ﻮم ه ﻢ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﻓﺎﺷﻴ ﺴﻢ و‬
‫ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ را ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺠ ﺎت هﻤ ﻪﯼ ﻣ ﺮدم ﺝﻬ ﺎن ﭘﻴ ﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ! ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ آ ﻪ در ﻗ ﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳ ﯽ ﺁن اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪاﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ دوﺷ ﻴﺪﻩ ﺷ ﺪن و ﺳ ﻮارﯼ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ چﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ‪.‬‬
‫در ﺗ ﺎرﻳﺦ زﻳ ﺎد ﺳ ﺮاغ دارﻳ ﻢ ﻣ ﺼﻠﺤﻴﻨﯽ را آ ﻪ ﮔ ﺮﻩﯼ‬
‫آﻮر ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﻳﺮان را ﻓﻬﻤﻴﺪﻩاﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ه ﻢ آﻮﺷ ﻴﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﻳ ﺮان را از اﻳ ﻦ دور ﻣﺴﻠ ﺴﻞ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﮔﯽ ﺑﻴ ﺮون ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫چﻮن رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﻴﻮﻩهﺎﯼ ﺗﺤﻤﻴﻖ ﻣﺮدم و اﺳﺘﻤﺮار ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ‬
‫را ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ آ ﺸﺘﺎرهﺎﻳﯽ وﺳ ﻴﻊ و ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮﺁوران را ﺑ ﻪ‬
‫آﺸﺘﺎرﮔﺎﻩ آﺸﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺣﻤﻠﻪﯼ اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان زﻳﺮ ﺑﻴﺮق اﺳﻼم‬
‫و ﺗﺴﻨﻦ و ﺑﻌﺪهﺎ »ﻓﺘﺢ« اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺻﻔﻮﻳﺎن زﻳﺮ ﺑﻴ ﺮق ﺗ ﺸﻴﻊ‪،‬‬

‫‪٨٠‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻣ ﺮدم اﻳ ﻦ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴ ِﻞ دﻳ ﻦ وارداﺗ ﯽ‬
‫اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺿﺮب آﺸﺘﺎر و ﻏ ﺎرت ﺑ ﻮد‪ .‬ﺁﻧ ﺎﻧﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺝ ﺎن ﺑ ﺪر‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎور ﺳﻨﺘﯽﺷﺎن را ﺣﻔﻆ آﻨﻨﺪ‪ ،‬از هﺮ هﺰار ﻧﻔﺮ‬
‫ﻳﻜ ﯽ‪/‬دو ﻧﻔ ﺮ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻳ ﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨ ﺪاﻧﯽ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﭘﺮداﺥ ﺖ ﺝﺰﻳ ﻪ دﻳﻨ ﺸﺎن را ﺣﻔ ﻆ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻜﻮ ِ‬
‫ت‬
‫ﻣﺮگ زﻧﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻝﻴﻞ اﺻﻠﯽ و اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺎزاﻳﯽ آ ﺸﻮر اﻳ ﺮان و ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪﻧﺶ از ﺝﺎدﻩﯼ ﺗﻤﺪن و ﻣﺪﻧﻴﺖ هﻢ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﻴﭻ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ را در اﻳ ﺮان ﺗ ﺎب ﻧﻤ ﯽﺁورد‪ ،‬چ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫آﺸﺘﺎرهﺎﯼ دﺳﺘﻪﺝﻤﻌ ﯽ و چ ﻪ ﺑ ﺎ ﮔﺮﻳﺰاﻧﺪﻧ ﺸﺎن از اﻳ ﺮان‪ ،‬اﻳ ﺸﺎن‬
‫را ﺣﺬف ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ آﻪ در اﻳﻦ چﻬ ﺎرﺻ ﺪ ﺳ ﺎل و ـ‬
‫ﺁﻧﮕﻮﻧﻪ آﻪ ﺑﻪ چﺸﻢ ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ـ در اﻳﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ]ﺳﯽ ﺳﺎل[ روز‬
‫ﺶ آﺸﻮر آﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ روز از ﺝﻤﻌﻴﺖ ِ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ِ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻇﺮﻓﻴ ﺖ ﺁن را ﻧ ﺪارد آ ﻪ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ و دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن را ﺗ ﺎب ﺑﻴ ﺎورد‪ ،‬چ ﺮا آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ آﻤ ﯽ‬
‫آﻮﺗ ﺎﻩ ﺁﻣ ﺪن از ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻃﻨ ﺎب دارﯼ ﺑ ﺮاﯼ آ ﻞ‬
‫رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺪل ﺥﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫ﺶ ﭘﺎﯼ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺘﻞﻋﺎم ﻳ ﺎ‬ ‫ﻗﺮنهﺎ ﺗﻨﻬﺎ دو راﻩ ﭘﻴ ِ‬
‫اﺳﻼم‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ اروﭘﺎﯼ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ را ﺑﻪ ﺷﺎهﺮاﻩ ﺗﻤﺪن رهﻨﻤﻮن‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮا ِن آﻤ ﺮ راﺳ ﺖ آ ﺮد ِن دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎﻧﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ در ﻓﺮﺻ ﺘﯽ‬
‫ﻃﻼﻳﯽ ـ ﻓﺮﺻﺘﯽ آﻪ ﺑﺎرهﺎ از دﺳﺖ ﻣ ﺎ دزدﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪ ـ ﺗ ﻮازن ﻗ ﻮا‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮ ِد ﻳﻚ ﺝﺮﻳﺎن دﮔﺮاﻧﺪﻳﺶ )ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎنهﺎ( ﺑﺮهﻢ زدﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫از اﻳ ﻦ ﺗﺤ ﻮل راﻩ ﺑ ﺮاﯼ زﻳ ِﺮ ﻋﻼﻣ ﺖ ِ ﺳ ﻮال ﺑ ﺮدن »دﻳ ِﻦ در‬
‫ﺣﻜﻮﻣ ﺖ« و ﺥ ﻮد ِ دﻳ ﻦ ﺑ ﺎز ﺷ ﺪ‪ .‬و اروﭘ ﺎ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ از زﻳ ﺮ ﺑ ﺎ ِر‬
‫آﻠﻴﺴﺎﯼ آﺎﺗﻮﻝﻴﻚ آﻪ هﺰار ﺳﺎل اروﭘﺎ را در ﺳﻴﺎهﯽ ﺝﻬﻞ‪ ،‬ﻣ ﺮگ‬
‫و ﻓﻘﺮ اﺳﻴﺮ آﺮدﻩﺑﻮد‪ ،‬رهﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٨١‬‬
‫ﭘﻴ ﺸﺘﺎزا ِن اﻳ ﻦ راﻩ و ﺗﻜﻔﻴ ﺮ ﺷ ﺪﮔﺎ ِن دوران وﺣ ﺸﺘﻨﺎك‬
‫ﺶﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺁن ـ ﺑ ﺎ آﻤ ﯽ ﺗﻘ ﺪم و ﺗ ﺎﺥﺮ ـ‬ ‫اﻧﻜﻴﺰﻳﺴﻴﻮن و ﺗﻔﺘﻴ ِ‬
‫ﺝﻮرداﻧﻮ ﺑﺮوﻧﻮ‪ ،‬اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،‬ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬وﻝﺘ ﺮ‪ ،‬روﺳ ﻮ‪ ،‬آﺎﻧ ﺖ‪ ،‬هﮕ ﻞ‪،‬‬
‫ﺷ ﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬آﻮﭘﺮﻧﻴ ﻚ‪ ،‬دآ ﺎرت‪ ،‬ﮔﺎﻝﻴﻠ ﻪ‪ ،‬ﻧﻴﭽ ﻪ‪ ،‬ﻓﺮوﻳ ﺪ‪ ،‬اﻳﻨ ﺸﺘﺎﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺮﻝﻴﻨ ﮓ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮاﻧ ﺪ راﺳ ﻞ‪ ،‬و ﺥﻴ ﻞ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ از روﺷ ﻨﻔﻜﺮان و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦآ ﻪ از ﺳ ﻮﯼ آﻠﻴ ﺴﺎﯼ آﺎﺗﻮﻝﻴ ﻚ ﺗﻜﻔﻴ ﺮ‬
‫ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪﯼ ﺗﻨﻬﺎ دﻳ ِﻦ ﺝﻬﺎن و ﻣﺮآﺰﻳ ﺖ ِ ﺝﻬ ﺎﻧﯽ ﭘ ﺎپ‬
‫اﻋﻈ ﻢ ﺥﺎﺗﻤ ﻪ دادﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﺤ ﻮل در ﻧﮕ ﺎﻩ و دﻳ ﺪﮔﺎﻩ روﺷ ﻨﻔﻜ ِﺮ‬
‫ب آﺒﻴ ِﺮ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‬‫اروﭘ ﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اروﭘ ﺎ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ از ﭘ ِﻞ اﻧﻘ ﻼ ِ‬
‫ق ﺑﺸ ِﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﻮر آﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﺝﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮ ِ‬
‫»ﮔﻨ ﺎﻩ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﻳﻨ ﺎن )ﺗﻜﻔﻴ ﺮ ﺷ ﺪﮔﺎن آﻠﻴ ﺴﺎ( اﻳ ﻦ ﻧﺒ ﻮد آ ﻪ‬
‫دﻳﻨﺪار ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪) ،‬ﺑﻠﻜﻪ( اﻳﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ دﻳﻨﺪارﻳ ﺸﺎن از ﻣﺠ ﺮاﯼ آﻠﻴ ﺴﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬﺷﺖ‪(٦٣)«.‬‬
‫اﻳﻦ آﻪ اﻳﺮاﻧﯽ اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔ ﺮ از‬
‫اﻳﻦ دﻳﻦ وارداﺗﯽ آ ﻪ اﻧ ﺴﺎن را ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻ ﻠﻪ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اﻳﺮاﻧﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺶ ﺗﻜﻴﻪ آﻨﺪ‪ ،‬چﻨﺎن ﻣﯽﺷﻜﻔﺪ‬
‫آﻪ ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ واﻣﯽدارد‪ ،‬ﺣ ﺮف ﺗ ﺎزﻩاﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻣ ﺎ‬
‫در هﻤ ﻪﯼ اﻳ ﻦﺳ ﺎله ﺎ و ﺣﺘ ﺎ ﻗ ﺮنه ﺎ در هﻤ ﻪﯼ زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫»ﻗﺎﻧﻮن« را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪﻩاﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩاﻳﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺑ ﻮدﻩ‬ ‫دﻝﻴ ِﻞ ﻧﺒﻮد ِن ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴ ﻞ‬
‫ﺐ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬هﻴﭻﮔﺎﻩ ﻧﺘﻮاﻧ ﺴﺘﻪاﻳ ﻢ‬ ‫اﺳﺖ آﻪ در زﻳ ِﺮ چﺘ ِﺮ رهﺒﺮﯼ ﻣﺬه ِ‬
‫آﻤﺮ راﺳﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺥﻮد ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔ ﺸﺖ و‬
‫ﮔﺮﻩﯼ اﺻﻠﯽ ﻋﻘ ﺐﻣﺎﻧ ﺪﮔﯽ و واﭘ ﺲ ﻧﮕ ﻪ داﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪن اﻳﺮاﻧ ﯽ را‬
‫آﺸﻒ آﺮد!‬
‫»ﺣﺮف ﻣﺼﻨﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻨﺎ ﺑ ﺮ ﺗﻘﺎﺿ ﺎﯼ‬
‫ﻋﺼﺮ و اوﺿﺎع زﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺘﻴﺴﻢ ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ‪(٦٤) «.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﻴﻢ چ ﺮا و ﺑ ﻪچ ﻪ دﻝﻴ ﻞ از دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‬
‫اﻳﻦهﻤﻪ آﺸﺘﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﻴﻢ ﺣ ﻀﻮر ه ﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﯽ‬

‫‪٨٢‬‬
 ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴ ِﻞ ﭘﺮش و رﺷﺪ ﺝﺎﻣﻌﻪ را اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺥ ﻮب ﻣ ﯽداﻧ ﺪ‪ .‬رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﻣﻐ ﺰ ﺿ ﺪ‬
‫ﺗﺮﻗﯽاش ﻧﻴﻚ ﻣﯽداﻧ ﺪ آ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ را ِﻩ اﺳ ﺘﻤﺮا ِر ﺣﻜ ﻮﻣﺘﺶ ﺑ ﺮ ﻣﻠ ﺖ‪،‬‬
‫ﺝﻬﻞ و ﺗﻬﻴﻴﺞ اﺣﺴﺎﺳﺎت راﺳﻴﺴﺘﯽ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑ ﻪهﻤ ﻴﻦدﻝﻴ ﻞ ه ﻢ‬
‫ﺳﻜﻮت در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻗﺘ ﻞ و ﺣ ﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ذﺑ ِﺢ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ و اﻣﺤ ﺎ ِء‬
‫اﻣﻜﺎ ِن رﺷﺪ ﺝﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺝﺎﻣﻌﻪاﯼ آﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺤﻤ ِﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺰوﻝﻪ ﻣﯽﺷﻮد و از ﮔﺮدوﻧﻪﯼ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ ﻋﻘ ﺐ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ در‬
‫آ ﻨﺶ و واآ ﻨﺶ ﻣﻴ ﺎن اﻧﺪﻳ ﺸﻪهﺎﺳ ﺖ آ ﻪ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ اﻣﻜ ﺎن رﺷ ﺪ‬
‫ﻣ ﯽﻳﺎﺑ ﺪ؛ در ﺗ ﻀﺎد ﺑ ﻴﻦ اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺝﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑ ﺸﻜﻔﺪ و ﺑ ﻪ ﺷ ﺎهﺮاﻩ ﺗﻤ ﺪن و ﺗﺠ ﺪد ﭘ ﺎﯼ ﺑﮕ ﺬارد‪ .‬و اﻳ ﻦ‬
‫س اﺻ ِﻞ‬ ‫اﺻ ﻞ از اﺳ ﺎس ﺑ ﺎ ﻧﮕ ﺮش ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎ ِ‬
‫ﺗﻮﺣﻴ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ وﺣ ﺪت اﺝﺒ ﺎرﯼ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ) ﺑ ﺪون چ ﻮن و چ ﺮا(‬
‫ﭘﺎﻳ ﻪﮔ ﺰارﯼ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻳﻨ ﺖ دارد‪ .‬ﺑ ﺎورﯼ آ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽاﯼ را و ﺣﺘﺎ هﻴﭻ زاوﻳﻪاﯼ ﺑﺎ ﺑﺎور ﺳﻨﺘﯽاش را ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ع دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن را زﻳ ﺮ ﮔﻴ ﻮﺗﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ ،‬اﻝﺰاﻣﺎ هﺮ روز ﺳﺮ ِ اﻧﻮا ِ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ه ﻢ دﺥﻴ ﻞ ﺑ ﺴﺘﻦ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎﻣﺰادﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫در ﺷﻜﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت و ﺣﺘﺎ ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﯼ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺗﻜﺮار هﻤ ﺎن ﺗ ﺎرﻳ ِﺦ‬
‫ﺗﻜﺮارﯼاﯼ اﺳﺖ آﻪ ﭘﺲ از از ﺳﺮ ﮔﺬراﻧﺪن ‪ ١٤٠٠‬ﺳ ﺎل‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ‬
‫از دورﻩ آﺮدن ﺁن ﺥﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔ ﺖ و ﮔ ﻮﯼ ﺗﻤ ﺪنه ﺎﯼ ]اﻳﮑ ﺲ[ ﭘﺮزﻳ ﺪﻧﺖ ﺥ ﺎﺗﻤﯽ ﺑ ﺎ‬
‫هﻤ ﻪﯼ چ ﻪ چ ﻪ و ﺑ ﻪ ﺑ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص ﻋﻮاﻣ ﻞ چ ﭗ ﺑ ﺮاﻩ‬
‫اﻧﺪاﺥﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ژﺳ ﺖ ﺗﻮﺥ ﺎﻝﯽ و ﻳ ﻚ ﭘﻮزﻳ ﺴﻴﻮ ِن آﻤ ﺪﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺝﺎﻣﻌ ﻪاﯼ آ ﻪ در ﺁن دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﺣﺘ ﺎ در ﺣﻴﻄ ﻪﯼ ﺥ ﻮد‬
‫اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ و ﻃﺮﻓﺪاران ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و داﻳ ﺮﻩﯼ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ اﻳﻦهﻤﻪ ﺗﻨﮓ اﺳ ﺖ‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ راه ﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺗﺮﻗ ﯽ و‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺸﻮد‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫»ﭘ ﮋوهﺶ در ﺑ ﺎرﻩﯼ ﺣ ﻀﻮر آﻤ ﯽ اﻗﻠﻴ ﺖه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺗﻨﻬ ﺎ ﮔﻮﺷ ﻪاﯼ از ﮔﺮدﺑ ﺎد ﺥ ﻮﻧﻴﻨﯽ را ﻣ ﯽﻧﻤﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ذه ﻦ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن را چﻨﺎن درهﻢ آﻮﻓﺘﻪ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﺮ ﺥﺮاﺑ ﻪه ﺎﯼ ﺁن ﺁﻏ ﺸﺘﻦ‬
‫هﻮﻳ ﺖ ﻣﻠ ﯽ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﻪ هﻮﻳ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻤﻜ ﻦ ﮔ ﺸﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن اﻣ ﺮوز دﻳﮕ ﺮ ﺗ ﺼﻮر ﺁﻧﻜ ﻪ روزﮔ ﺎرﯼ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اآﺜﺮﻳ ﺖ زردﺷ ﺘﯽ در آﻨ ﺎر اﻗﻠﻴ ﺖه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ آﻠﻴﻤ ﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺤﯽ و ﺑﻮداﻳﯽ ﻣﯽزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ آﻪ هﻴﭻ‪ ،‬اﻳﻦ آﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗ ﺎ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ اﻗﻠﻴﺖ ﻧﺎچﻴﺰﯼ در ﻣﻴ ﺎن دﻩه ﺎ ﺷ ﺎﺥﻪﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ را‬
‫ﺗ ﺸﻜﻴﻞ ﻣ ﯽدادﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﭘ ﻴﺶ از ﺗ ﺴﻠﻂ اﻳ ﻦ رادﻳﻜ ﺎلﺗ ﺮﻳﻦ ﺝﻨ ﺎح‬
‫اﺳﻼﻣﯽ هﺰارﺳﺎﻝﯽ ﺳﻨﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﺮان ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴ ﺴ ِﻢ ﺳ ﺮﻃﺎﻧﯽ رﺷ ﺪ و ﮔ ﺴﺘﺮش اﺳ ﻼم در‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﻦ ﺣﺲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺁن درﻩﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ آ ﻪ هﻮﻳ ﺖ اﻳﺮاﻧ ﯽ را‬
‫از هﻮﻳﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺝﺪا ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺥﻮاهﺪ ﺷﺪ‪(٦٥) «.‬‬
‫چﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﯽ از ﺝﻬﺎن اﺳﺖ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺥﻮدش‬
‫ﺑﺎور دارد و هﻴﭻ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ را ﺗﺎب ﻧﻤﯽﺁورد‪ .‬ﺝﺎﻣﻌﻪاﯼ آﻪ در‬
‫ﺁن وﺣ ﺸﺖ از اﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪن ﺣﺘ ﺎ در هﻤ ﺎن ﺣﻴﻄ ﻪﯼ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺗ ﺎ ﻋﻤ ﻖ‬
‫رگ و ﭘﯽ و ﺝﺎﻧﺶ رﻳﺸﻪ دواﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬چﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣﻮﺝ ﺪ ِ‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺪن و هﻨﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺗﻤ ﺎم ه ﻢ و ﻏ ﻢ‬
‫ﻣﺮدم ﺻﺮف اﻳﻦ ﺥﻮاهﺪ ﺷﺪ آﻪ را ِﻩ ﺑﺮون رﻓﺘﯽ از زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪﯼ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺗﺤﻤﻴﻠﯽ ﺑﻴﺎﺑﻨ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ راه ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪن ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪،‬‬
‫چﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ آﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺪرت ﻋﻠﻤﺎء چﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻓﻘﻂ ﺑ ﻪ دوراﻧ ﯽ آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن رﺳ ﻤﺎ و در ﻧﻘ ﺶ ﺷ ﺎﻩ و ﺣ ﺎآ ِﻢ‬
‫رﺳ ﻤﯽ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﮕ ﺎﻩ آﻨ ﻴﻢ‪ .‬چﻨ ﻴﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬از هﻤ ﺎن‬
‫‪١٤٠٠‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ ـ چ ﻪ رهﺒ ﺮان اﺳ ﻼم در ﻧ ﻮك ِ ه ﺮ ِم ﻗ ﺪرت‬
‫ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ و ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﻗ ﺮار داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ و چ ﻪ ﭘ ﺸﺖ ِ ﺷ ﺎهﺎن و‬
‫ت اﺻ ﻠﯽ در دﺳ ﺖ اﻳ ﺸﺎن‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻴﺎ ِن دﻳﮕﺮ ﺳﻨﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ـ ﻗﺪر ِ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ و ﺣﺘ ﺎ آﺎرﻣﻨ ﺪ ادارﻩاﯼ‬

‫‪٨٤‬‬
‫ح ﺗﻬﻴﻴﺞ و ﺗﻜﻔﻴﺮ »ﺳ ﻮژﻩ« را از ﻗ ﺪرت‬ ‫را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻼ ِ‬
‫و ﭘﺴﺘﺶ ﺣﺬف ﻣﯽآﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ‪ ١٤٠٠‬ﺳﺎل ﻧﺒﻮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ آﺴﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺪو ِن ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ آﺮﺳﯽ ﻗﺪرت ﺗﻜﻴﻪ زﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻼﻳ ﺎن… ﺑ ﻪ ﺗﻜ ﺎن ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ ﺳﭙﻬ ﺴﺎﻻر‬
‫ﺑﺮﺥﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬او را ﺑﯽ دﻳﻦ ﺥﻮاﻧﺪﻧ ﺪ‪ .‬و ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ ﺑ ﻪ ﻧﺎﺻ ﺮاﻝﺪﻳﻦ ﺷ ﺎﻩ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر را ﺑﺎ ﺥ ﻮد ﺑ ﻪ ﺗﻬ ﺮان ﻧﻴ ﺎورد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﺎﻣ ﻪ در‬
‫رﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ رﺳﻴﺪ‪ .‬چ ﻮن ﻣﻼﻳ ﺎن… ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪ ﻣ ﯽﺑﻮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷ ﺪ ﺣﻜﻤﺮاﻧ ﯽ ﮔ ﻴﻼن را ﺑ ﻪ ﺳﭙﻬ ﺴﺎﻻر دادﻩ و او را‬
‫در ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺥﻮد ﺑﯽ او ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺁﻣﺪ‪(٦٦)«.‬‬
‫»در ﺳ ﺎل ‪ ١٣٣٦‬هﺠ ﺮﯼ ﻗﻤ ﺮﯼ در زﻣ ﺎن ﻧﺨ ﺴﺖ‬
‫وزﻳ ﺮﯼ ﺻﻤ ﺼﺎماﻝ ﺴﻠﻄﻨﻪ… ﻣ ﺪرس و اﻣ ﺎم ﺝﻤﻌ ﻪﯼ ﺗﻬ ﺮان…‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﺒﻮر آﺮدن او ﺑﻪ آﻨ ﺎرﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺷ ﻬﺮ رﯼ رﻓﺘﻨ ﺪ …‬
‫و ﻣﺘﺤ ﺼﻦ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺗﺤ ﺼﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ اﺣﻤ ﺪ ﺷ ﺎﻩ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺷ ﺪ‬
‫ﺻﻤﺼﺎماﻝﺴﻠﻄﻨﻪ را از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳ ﺮﯼ ﺑﺮآﻨ ﺎر آﻨ ﺪ و ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺎ‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ… در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ٢١‬ﺥ ﺮداد ﻣ ﺎﻩ ‪١٣٠٢‬‬
‫ﺷﻤﺴﯽ ﻣﺪرس وزﻳ ﺮ اﻣ ﻮر ﺥﺎرﺝ ﻪﯼ دوﻝ ﺖ ﻣ ﺴﺘﻮﻓﯽاﻝﻤﻤﺎﻝ ﻚ را‬
‫اﺳﺘﻴﻀﺎح آﺮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮآﻨﺎرﯼ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽاﻝﻤﻤﺎﻝﻚ ﺷﺪ‪(٦٧) «.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎ ﺗﻚ ﻧﻤﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رهﺒ ﺮان ﺷ ﻴﻌﻪ ﺣﺘ ﺎ ﺷ ﺎﻩ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽآﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻝﻴﻞ ﻗﺮنهﺎ و هﺰارﻩهﺎ آ ﺎ ِر ﻣ ﺴﺘﻤ ِﺮ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻘﯽ )اﺣﻤﻖ آﺮدن( روﯼ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺗﻮان دارﻧﺪ آﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫هﺮآﺲ را آﻪ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﺣﺬف و دﻓﻊ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ داﺳ ﺘﺎ ِن )ﻣ ﺜﻼ( ﺷ ﺮآﺖ ﻋﻠﻤ ﺎء در اﻧﻘ ﻼب‬
‫ﻣ ﺸﺮوﻃﻪﯼ اﻳ ﺮان ﻣﻄ ﺮح اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﺸﺎن از ه ﺮ ﺑﻬﺎﻧ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ آ ﺮدﻩ و ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺁن ﺝ ﺎ آ ﻪ‬
‫دآﺎن ﺝﻬﻞ ﭘﺮورﯼ ﺷﺎن ﺑﺎ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻣﺪارس آ ﺴﺎد ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﻴ ﺰ‪،‬‬
‫ﻧﻴﻤﻜﺖ و ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﯽﺷ ﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ روزﻧﺎﻣ ﻪ و ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت‪،‬‬
‫ﺳﺪ ِ راهﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬چﻤﺎق ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﺠﺎ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻼحهﺎ را دﻳﮕﺮ آﺎرﺑﺮدﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﺣﺘﺎ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد هﻤﺎن‬

‫‪٨٥‬‬
‫اﻧﻘﻼﺑ ﺸﺎن]!!![ ـ ﺑ ﻪ ﺝ ﺎن ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن و دﻳﮕ ِﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»اﻣ ﺎ ﺣ ﺎﺝﯽ ﻣﻴ ﺮزا ﺣ ﺴﻦ )رﺷ ﺪﻳﻪ(… ﺣﻴ ﺎط ﻣ ﺴﺠﺪ‬
‫ﺷﻴﺦاﻻﺳ ﻼم را آ ﻪ ﺥ ﻮد ﻣﺪرﺳ ﻪﯼ آﻬ ﻦ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬و ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل‬
‫ﺥ ﻮد اﺗ ﺎقه ﺎﯼ ﭘ ﺎآﻴﺰﻩاﯼ ﺳ ﺎﺥﺖ‪ .‬و ﺁﻧﺠ ﺎ را دﺑ ﺴﺘﺎن ﮔﺮداﻧﻴ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﻧﻴﻤﻜﺖ و ﺗﺨﺘﻪﺳﻴﺎﻩ و دﻳﮕﺮ اﻓﺰارهﺎ ﻓ ﺮاهﻢ ﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ .‬و ﺷ ﺎﮔﺮدان‬
‫ه ﻢ ﮔ ﺮد ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬دﻳﺮﮔ ﺎهﯽ در اﻳ ﻦ ﺝ ﺎ ﺑ ﻮد‪ ،‬وﻝ ﯽ چ ﻮن ﻣﻼﻳ ﺎن‬
‫ﻧﺎﺥﺸﻨﻮدﯼ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬روزﯼ ﻃﻠﺒ ﻪه ﺎ ﺑ ﻪ ﺁﻧﺠ ﺎ رﻳﺨﺘﻨ ﺪ و هﻤ ﻪﯼ‬
‫ﻧﻴﻤﻜﺖهﺎ و ﺗﺨﺘﻪهﺎ را درهﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و دﺑ ﺴﺘﺎن را ﺑﻬ ﻢ زدﻧ ﺪ …‬
‫در ﻳ ﺰد آ ﺎر ﺑ ﺪﺗﺮ ﺷ ﺪﻩ و ﺑﻜ ﺸﺘﺎر ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴ ﺪ … ﺳ ﭙﺲ‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﺑﻬﺎﺋﯽ آﺸﯽ در ﻳ ﺰد و اﺳ ﭙﻬﺎن ه ﺮ دو درﮔﺮﻓ ﺖ … اﻳ ﻦ‬
‫ﺷ ﮕﻔﺖ ﺥﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﺮدم از ﺗﻌﺮﻓ ﻪﯼ ﮔﻤﺮآ ﯽ و از‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻤﺎردن ﺑﻠﮋﻳﻜﻴﺎن ﮔﻠﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ… آﻴﻨﻪ از ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن ﺝﻮﻳﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕ ﺮ چ ﻪ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﮕﯽ ﻣﻴﺎﻧ ﻪﯼ اﻳ ﻦآﺎره ﺎ ﺑ ﺎ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن ﺑ ﻮدﻩ؟ رازﯼ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ دراز ﻧﻴﺎز دارد… ﺑﺮﺥﯽ از ﻣﻼﻳﺎن ـ چﻨﺎن‬
‫آﻪ ﺷ ﻴﻮﻩﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻮد ـ ﻃ ﺎﻝﺒﻮف را ﺗﻜﻔﻴ ﺮ آ ﺮدﻩ و ﻣ ﺮدم را از‬
‫ﺥﻮاﻧﺪن آﺘﺎبهﺎﯼ او ﺑﺎز ﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ… ﭘﻴﺮوان ﺁﻗ ﺎ ﺑ ﻪ ﺥﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﺝﻬ ﻮدان رﻳﺨﺘ ﻪ و ﺥ ﻢه ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن را ﺷﻜ ﺴﺘﻨﺪ و ﻣ ﯽه ﺎ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ‪(٦٨) «.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗ ﻮل ﺑﻬ ﺎاﷲ‪» :‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨﻴ ﻪ ﻣﺨ ﺎﻝﻒ ﻋﻘ ﻞ و ﻋﻠ ﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وهﻢ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺝﻬﻞ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ دﻳ ﻦ‬
‫ﺿﺪ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ دﻳﻦ‪ ،‬ﺝﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻻﺑ ﺪ دﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺑﺮاﯼ اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫اﮔ ﺮ ﻣ ﺴﺎﻝﻪاﯼ ﻣﺨ ﺎﻝﻒ ﻋﻘ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ از ﺑ ﺮاﯼ اﻧ ﺴﺎن‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺘﺰﻝﺰل اﺳﺖ‪(٦٩)«.‬‬

‫»ﻣﺮزﻋ ﻪﯼ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت« از آﺎره ﺎﯼ ﺑ ﻪ ﻳ ﺎد ﻣﺎﻧ ﺪﻧﯽ‬

‫»ﺝ ﻮرج اورول« داﺳ ﺘﺎن ﻣﺰرﻋ ﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﺁن ﺑ ﻪ‬

‫‪٨٦‬‬
‫دﻝﻴ ﻞ ﻇﻠ ﻢ و ﺑﻴﮕ ﺎرﯼ دادن ﺥ ﺎرج از ﺗﻮاﻧ ﺸﺎن اﻧﻘ ﻼب ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫اه ﻞ ﻣﺰرﻋ ﻪ ﭘ ﺲ از اﻓ ﺖ و ﺥﻴﺰه ﺎﻳﯽ ﻣﻮﻓ ﻖ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ ﻣﺰرﻋ ﻪ‬
‫دا ِر ﻇ ﺎﻝﻢ را از ﻣﺰرﻋ ﻪ ﺑﻴ ﺮون آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺥ ﻮد ﺑ ﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘ ﺸﺎن‬
‫ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن چﻨ ﺪ ﺥ ﻮك ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از‬
‫ﭘﻴ ﺮوزﯼ ﻓ ﻮرا ﺑ ﻪ ﺗﺮﺑﻴ ﺖ ﺳ ﮕﺎن ) ﭘﺎﺳ ﺪاران( ﻣ ﯽﭘﺮدازﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎآﻤ ﺎن ﻓﻌﻠ ﯽ و ﺥﻮآ ﺎن ﻗﺒﻠ ﯽ ﺗﻤ ﺎم اﻣﻜﺎﻧ ﺎت را در اﺥﺘﻴ ﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺠ ﺰ ﺑﻴﮕ ﺎرﯼ‪ ،‬ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ و ﺣﻤﺎﻳ ﺖ از‬
‫ع ﭘ ﺲ از اﻧﻘ ﻼب‬ ‫اﻧﻘ ﻼب آ ﺎرﯼ ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﺮﺿ ﻴﻦ ﺑ ﻪ اوﺿ ﺎ ِ‬
‫ﻓﻮرا اﻋﺪام ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺥ ﻮاب دﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ وﺿﻌ ﺸﺎن‬
‫از ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺗﺮﺷﺪﻩ اﺳﺖ!‬
‫رهﺒ ﺮ واﻗﻌ ﯽ اﻧﻘ ﻼب آ ﻪ از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎ ِز ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ش ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﺮداﺥﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎ روح‬ ‫ﺁﻣﻮز ِ‬
‫و ﺳﺎﻳﻪﯼ او هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺑﻮﻳﯽ در دﺳﺖ ﺥﻮآﺎن ﺣﺎآﻢ ﻣ ﻮرد اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻗ ﺮار ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪» .‬اﻧﻘ ﻼب« ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺻ ﺪﻳﻘﺶ را ﻣ ﯽﺥ ﻮرد و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺎﻻﻳﻖ و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺶ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺘﻬﻢ آ ﺮدن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت و اﻳﺤ ﺎد ﻓ ﻀﺎﯼ رﻋ ﺐ و‬
‫وﺣﺸﺖ هﻢ اه ِﻞ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﻪ داﺷ ﺘ ِﻦ راﺑﻄ ﻪ ﺑ ﺎ ﺥ ﻮك ِ ﺳ ﺮﺑ ﻪﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺷ ﻤﻨﺎن )ﻓﺮﺿ ﯽ( دﻳﮕ ﺮ ﺁدمه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁدمه ﺎﻳﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪدﻝﻴﻞ ﺑﺪرﻓﺘﺎرﯼهﺎﯼ داﺋﻤﯽﺷ ﺎن ﺑ ﺎ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‪ ،‬ﺑ ﺎ داﺷ ﺘﻦ دوﭘ ﺎ از‬
‫دﻳﮕ ﺮان ﻣﻨﻔ ﻚ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﺝ ﻮرج اورل داﺳ ﺘﺎن اﺳ ﺘﺤﺎﻝﻪﯼ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤ ﺪران را ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺁدمه ﺎ ﺑ ﻪ ﺥ ﻮﺑﯽ ﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﺥﻮك اول و ﺁدم هﺎ در اﺛﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺣﻀﻮر ﭘﺎﺳ ﺪارا ِن‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺥﻮكهﺎﯼ ﺣﺎآﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺠﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻠﯽ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎ ِن اﻧﻘﻼب و‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ…‬
‫هﻤ ﻪﯼ ﻣ ﺎ داﺳ ﺘﺎن ﻓ ﺎﻧﺘﺰﯼ و واﻗﻌ ﯽ ﺝ ﻮروج اورول را‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ در هﻴﺌﺖ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﻠﻨﺪ آﺎرﺗﻮﻧﯽ دﻳ ﺪﻩاﻳ ﻢ و از ﺷ ﺒﺎهﺖه ﺎﯼ‬
‫ﻧ ﺎﮔﺰﻳ ِﺮ ﺁن ﺑ ﺎ ﺷ ﻴﻮﻩه ﺎﯼ ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ رهﺒ ﺮان در ﻧﻈ ﺎمه ﺎﯼ‬

‫‪٨٧‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ ﺣﻴﺮت آﺮدﻩاﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫واﻗﻌﻴ ﺖ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﻣ ﻮرد ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ‪ ،‬ﺥ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﺎﺥﺘﻦ و ﭘ ﺮداﺥﺘ ِﻦ اﻳ ﻦ دﺷ ﻤﻨﺎن ﻓﺮﺿ ﯽ از ﻧﻴ ﺎ ِز رهﺒ ﺮان‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖهﺎﯼ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺑ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ دﻝﻴ ﻞ ﻓﺮﺿ ﯽاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺥ ﻮكه ﺎﯼ ﺣ ﺎآﻢ در ﻳ ﻚ دﮔﺮدﻳ ﺴﯽ‬
‫ﺷ ﮕﺮف]![ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎﺗﯽ دوﭘ ﺎ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ و ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺁدمه ﺎ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﻢ ﺑ ﻪ چﻨ ﻴﻦ ﭘﺪﻳ ﺪﻩاﯼ ﻧﻴ ﺎز دارد‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫رهﺒﺮﯼ در درﺝﻪﯼ اول ﺳﻌﯽ ﻣﯽآﻨﺪ از ﺥﻮد چﻬﺮﻩاﯼ ﻣﻈﻠﻮم و‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ زﻧﺪﻩاﯼ آﻪ از هﺮ ﺳﻮ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌ ﻪﯼ‬
‫ع ﺥ ﻮد ِ اﻳ ﻦ‬ ‫دﺷ ﻤﻨﺎن! روﺑ ﺮو اﺳ ﺖ‪ .‬دﺷ ﻤﻨﺎ ِن ﻓﺮﺿ ﯽ ه ﻢ اﺥﺘ ﺮا ِ‬
‫رهﺒﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ هﺮ ﺝﺎ آﻪ آﻤﻴﺘﺸﺎن ﻝﻨﮓ ﻣﯽﻣﺎﻧ ﺪ و‬
‫هﺮ ﺝﺎ آﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻝﯽ را ﺑﻮ ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﺷ ﻤﻨﺎن‬
‫ﻓﺮﺿﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن اﺻ ﻠﯽﺗ ﺮﻳﻦ ﮔ ﺮوﻩ اﻳ ﻦ دﺷ ﻤﻨﺎن ﻓﺮﺿ ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﻧﮕ ﺮش ﻣﺘﻔ ﺎوﺗﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺑ ﻪ ﺝﻬ ﺎن و ﭘﻴﺮاﻣ ﻮن دارﻧ ﺪ‪.‬‬
‫اﺗﻔﺎﻗ ﺎ از درو ِن هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﻢ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫روشهﺎﯼ ﻣﻮﺝﻮد ِ دﻳ ِﻦ در ﺣﻜﻮﻣﺖ از راﻩ ﺗﺤﻤﻴﻖ و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺥﻠﻖاﷲ ﻣﺨﺎﻝﻔﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﯽﺥ ﻮاهﻢ وارد ﺑﺤ ﺚ اﻧﺪﻳ ﺸﻪﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺷ ﻮم‪ .‬اﻳ ﻦ آ ﺎر‪،‬‬
‫آﺎر ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺥﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﺷﻨﺎﺳ ﺎﻧﺪن دﻳ ﻦ و ﺑﺎورﺷ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩﯼ آﺎﻓﯽ اﻣﻜﺎﻧ ﺎت دارﻧ ﺪ‪ ،‬آﻤ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣ ﺴﺌﻮﻝﻴﺘﯽ ه ﻢ در ﻗﺒ ﺎل‬
‫ح اﻧﺪﻳﺸﻪهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﺬاهﺐ و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻧﺪارم‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻬﺪﻩ‬ ‫ﻃﺮ ِ‬
‫ﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘ ﻪام‪ ،‬ﺗ ﺸﺮﻳ ِﺢ چﮕ ﻮﻧﮕﯽ رﻓﺘ ﺎ ِر رهﺒ ﺮا ِن ﻣ ﺬه ِ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬دﺷ ﻤﻨﯽاﯼ آ ﻪ ﺑﺎﻋ ﺚ ﺥ ﺸ ِﻢ ﻝﺠ ﺎم ﮔ ﺴﻴﺨﺘﻪﯼ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻝﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺥ ﺸﻢ و آ ﺸﺘﺎر‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧ ﻮع‬
‫ﻧﮕﺮش ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﻦ و ﺝﻬﻞ هﻢ ﺑ ﺴﺘﮕﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫چﺮا آﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﻌ ﺪﻳﻞ و ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﻧﻈ ﺮﯼ را در‬

‫‪٨٨‬‬
‫اﺻﻮﻝﺶ‪ ،‬ﺣﺘﺎ در ﻓﺮوع دﻳﻨﺶ ﻧﻤ ﯽﭘ ﺬﻳﺮد‪ .‬از ﺳ ﻮﻳﯽ دﻳﮕ ﺮ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻮازﯼ هﺮ ﺝﺎ آﻪ رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻪ آﻢ ﻣﯽﺁورد‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺝﻤﻌﻴ ﺖ‬
‫را ﺳﭙ ِﺮ ﺑﻼ آﺮدﻩ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻗﺘﻞﻋﺎم ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ وﺝ ﻮد ﺗﻤ ﺎم ﻣﺰاﺣﻤﺘ ﯽ آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ‬
‫هﻤﻮﻃﻨﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻗ ﺎﺗﻠﻴﻦ و ﻣ ﺰاﺣﻤﻴ ِﻦ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻪ دادﮔ ﺎﻩ ه ﻢ‬
‫آﺸﻴﺪﻩ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬چ ﺮا آ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎ اﻓ ﺴﺎ ِر ﻗ ﻮﻩﯼ ﻗ ﻀﺎﻳﻴﻪ را ه ﻢ در‬
‫دﺳ ﺖ دارﻧ ﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ـ ﺑﺠ ﺰ رهﺒ ﺮﯼ دﻳ ﻦ ـ‬
‫ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع‪ ،‬ﻣﺤﺘﺴﺐ‪ ،‬ﺷ ﺤﻨﻪ و هﻤ ﻪ چﻴ ِﺰ هﻤ ﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ و‬
‫هﻤﻪﯼ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻏﻞ را هﻢ درﺑﺴﺖ در اﺥﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻪ اﻳﻦ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن و دﻳﮕ ِﺮ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن آﺎرﯼ ﺑﻪ‬
‫آﺎ ِر اﻳﺸﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﺎ از ﺳﻮﯼ اﻳﻦ رهﺒ ﺮﯼ ﻣ ﻮرد ﺗﻜﻔﻴ ﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ و ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺝﻤﺎﻋﺖ ﻣﯽﺥﻮاهﻨﺪ در‬
‫آﺸﻮرﯼ آﻪ دوﺳﺖ دارﻧ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺪﮔﯽ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﯽﺥﻮاهﻨ ﺪ ﺣ ﻖ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ هﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ هﻤﻮﻃﻨﺎﻧﺸﺎن ـ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬آﺎر و ﻓﻌﺎﻝﻴﺖ آﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﻪ دﻝﻴ ﻞ ﻧﻴ ﺎزش ﺑ ﻪ دﺷ ﻤﻦ ﻓﺮﺿ ﯽ و ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ‬
‫داﺋﻤﯽاش از هﺮﮔﻮﻧﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ‪ ،‬ه ﺮ روز ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ وﺳ ﻴﻠﻪاﯼ‬
‫ﻖ ﻣﺮدم ﻣﯽﺗﺮاﺷﺪ‪ .‬آﻠﯽ هﻢ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺁﻳﻪ و ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻬﻴﻴﺞ و ﺗﺤﻤﻴ ِ‬
‫ﻗﻮل ﺝﻌﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آ ﻪ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن و دﻳﮕ ﺮان از هﻤ ﺎن او ِل‬
‫ازل ﻣﻬﺪوراﻝﺪم ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺥﻮﻧﺸﺎن هﺪر ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ ﭘﻴ ﺮوان دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺬاهﺐ ه ﻢ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ را ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺘ ﺎ ﺑ ﺎ ﭘﻴ ﺮوان ﻓﺮﻗ ﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ِﺮ اﺳ ﻼم‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑﻬﺎﺋﻴ ﺎن از دﺷ ﻤﻨﯽ‬
‫ﺥﺎﺻﯽ ﺑﻬﺮﻩﻣﻨﺪ]!!![ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻪ در ﺗﺒﺪﻳﻞ آﺮدن ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﻮن‪ ،‬ﺁﻧﻘ ﺪر‬
‫ﻣﻮﻓ ﻖ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﺎﺻ ﻄﻼح روﺷ ﻨﻔﻜﺮان ﻣ ﺎ ه ﻢ ﺝ ﺮات‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ وار ِد ﺑﺤ ﺚ ﺣ ﻖ و ﺣﻘ ﻮق اﻳ ﺸﺎن ﺷ ﻮﻧﺪ و از ﺣﻘ ﻮق‬
‫اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻋ ﻀﻮﯼ از ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﺷ ﻬﺮوﻧﺪﯼ اﻳ ﺮان دﻓ ﺎع‬
‫آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬
 ‫از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز اﻋ ﻼم ﻣﻮﺝﻮدﻳ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣ ﺬهﺐ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎب و از هﻤ ﺎن ‪ ١٥٠‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ و ﺗ ﺎ هﻤ ﻴﻦ اﻻن‪،‬‬
‫هﺮﺝﺎ آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻪ و ﻣ ﺮدم را راﻩ اﻧﺪاﺥﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫چﻨ ﺪ ﺑ ﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻬ ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻳﻬ ﻮدﯼ و… را ﺳ ﺮ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ‪ ،‬از روﯼ ﺥ ﻮ ِن‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﻋﺒ ﻮر آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬آ ﺎر ﺑ ﻪ ﺝ ﺎﻳﯽ آ ﺸﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻗﺎﺗﻠﻴ ِﻦ اﻳﻦ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن هﻢ چﻨﺪ ﺣﺠ ﺮﻩ در ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ و ﻳﻴﻼﻗ ﯽﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺶ ﺑﻬﺸﺘﺸﺎن رزرو آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨ ِ‬
‫ﺣﺘ ﺎ اﮔ ﺮ دﻝﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﺗﻜ ﺎن ﺁﻣ ﺪن رهﺒ ﺮﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﻢ اﺗﻔﺎﻗ ﺎ‬
‫ﻣﺘﺮﻗﻴﺎﻧ ﻪ و ﻣﺜﺒ ﺖ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺳ ِﺮ راﻩ ﭘﻴ ﺮوا ِن ﻣ ﺬاهﺐ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آ ﻪ ﺷ ﺎدروان اﺣﻤ ﺪ آ ﺴﺮوﯼ از ﺑ ﺎﺑﯽ آ ﺸﯽ و ﻳﻬ ﻮد‬
‫ﺁزارﯼ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﺤﺖ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﯽ‬
‫دﻝﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻝﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻨﺎﺥﺖ چﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫س ﺷ ﻴﻌﯽ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺑﺰارهﺎ هﻢ ﺗﻮﺝﻪ آﺮد! ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﺮ ِ‬
‫را از ﺗﻦ ﺷﺴﺖ! ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﺎ اﻗﻠﻴ ﺖه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺁﺷ ﻨﺎ ﺷ ﺪ!‬
‫ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ چﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ و چﻪ ﻣﯽﺥﻮاهﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﺳﺎﺳ ﺎ داﺷ ﺘﻦ ﻧﮕ ﺎهﯽ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻝﻴﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺁﻳ ﺎ ﺣ ﺪاﻗﻞ در اﻳ ﻦ دورﻩ و زﻣﺎﻧ ﻪ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن و ﺑﺎورﻣﻨ ﺪان ﺑ ﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ و ﺣﺘﺎ ﻏﻴﺮﻣﺬهﺒﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ در آ ﺸﻮر‬
‫ﺥﻮدﺷﺎن زﻧﺪﮔﯽ و آﺎر و ﻓﻌﺎﻝﻴﺖ آﻨﻨﺪ؟‬
‫»ﺗ ﺼﻮر ﻋ ﺎم ﺣﺘ ﺎ در ﻧ ﺰد روﺷ ﻨﻔﻜﺮان اﻳﺮاﻧ ﯽ چﻨ ﻴﻦ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ اﻗﻠﻴ ﺖه ﺎ ﺑ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ وزﻧ ﻪﯼ آﻤ ﯽﺷ ﺎن اﺝ ﺎزﻩ‬
‫ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺝ ﻪ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﺥﺎﺻ ﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪﻋﻨ ﻮان‬
‫»ﺗﻤﺎﻣﻴ ﺖ ه ﺎﯼ ﺝﺪاﮔﺎﻧ ﻪ« ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﻣﺒ ﺎرزات ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان و ﺗﻘﻮﻳﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﺷ ﺮآﺘﯽ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫در ﻣﺠﻤ ﻮع ﻣﻨ ﺎﻓﻌﯽ ﻣﻐ ﺎﻳﺮ و ﺑﻌ ﻀﺎ ﻣﺘ ﻀﺎد ﺑ ﺎ ﺁن را دﻧﺒ ﺎل‬
‫ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن ﭘ ﺸﺘﻴﺒﺎن اﺳ ﺮاﻳﻴﻞاﻧ ﺪ‪ ،‬داﺷ ﻨﺎآﻬﺎ )ﺑﺨ ﺸﯽ از‬
‫اراﻣﻨ ﻪ( دﺳ ﺖ راﺳ ﺘﯽاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎﻻﺥﺮﻩ ﭘﺮﺷ ﻤﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ‬

‫‪٩٠‬‬
 ‫ﺑﻬﺎﺋﻴﺎن »ﺳﺘﻮن ﭘ ﻨﺠﻢ ﻣﺤﺎﻓ ﻞ اﻣﭙﺮﻳﺎﻝﻴ ﺴﺘﯽ در اﻳ ﺮان« را ﺗ ﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ .‬در چﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺮاﻳﻄﯽ ﭘﻴ ﺮوان ﻋ ﺎدﯼ اﻳ ﻦ اﻗﻠﻴ ﺖه ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺳﭙﺎﺳ ﮕﺰار ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ در »ﻣ ﻴﻬﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان« وﺝﻮدﺷ ﺎن‬
‫ﺗﺤﻤ ﻞ ﮔ ﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﺥﻴﺎﻧ ﺖ و ﺝﻨﺎﻳﺘ ﺸﺎن ﺛﺎﺑ ﺖ ﻧ ﺸﺪﻩ‪ ،‬از‬
‫ﻣﻮاهﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﺥﻮردار ﺑﻮدﻩ و هﺴﺘﻨﺪ‪(٧٠) «.‬‬
‫دﻝﻴ ﻞ ﺳ ﺘﺮون ﺑ ﻮدن ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﻣ ﺬهﺐزدﻩﯼ ﻣ ﺎ ه ﻢ هﻤ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در »اﻳﺮان اﺳﻼﻣﯽ« هﻴﭻ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ ـ چ ﻪ ﺣ ﺎآﻢ و چ ﻪ ه ﻢ آﺎﺳ ﻪﯼ‬
‫ﺣﺎآﻤﺎن ـ ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺁن را ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن‬
‫را ﺣﺘﺎ در ﺣﻴﻄﻪﯼ هﻤﺎن ﺑﺎور ﺥﻮدش ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﺤﻤ ِﻞ‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻧﻮﻋﯽ دهﻦ آﺠﯽ ﺑﻪ اﺻﻮل اوﻝﻴﻪ و »ﺥﺪﺷﻪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ«‬
‫اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻳﻜ ﺴﺎن ﺳ ﺎزﯼ و هﻤ ﺸﻜﻞ‬
‫ﺳﺎزﯼ اﻧﺴﺎنهﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ه ﺪف اﺳﺎﺳ ﯽ و رﺳ ﺎﻝﺖ ﻏ ﺎﺋﯽ اﻣ ﺎم )رهﺒ ﺮ( ﭘ ﺮورش‬
‫»اﻣ ﺖ« اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳﺠ ﺎد ﻳ ﻚ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﻳ ﻚ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻝﻮژﯼ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ اﻋﺘﻘ ﺎدﯼ اﺳ ﺖ و اﻣ ﺎم‪،‬‬
‫رهﺒ ﺮ ﻋﻤﻠ ﯽ و ﻋﻴﻨ ﯽ اﻣ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ زﻣﺎﻣ ﺪارﯼ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺝﺎﻣﻌﻪﯼ اﻋﺘﻘﺎدﯼ را ﺑﺴﻮﯼ ﺗﺤﻘﻖ هﺪفهﺎﻳﯽ آﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ و ﻣ ﺬهﺐ‬
‫ﺁن را ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺮدﻩ‪ ،‬هﺪاﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ و رﺳ ﺎﻝﺖ اﻣ ﺖ ﺳ ﺎزﯼ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫را اداﻣ ﻪ ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣﻠ ﺖ در ﺗﻨ ﻮع ﺁرا و ﻋﻘﺎﻳ ﺪ واﻗﻌﻴ ﺖ‬
‫ﻣﯽﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺖ اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳ ﺎس »وﺣ ﺪت آﻠﻤ ﻪ« ﻳﮕ ﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﻳ ﺎ »ﺗﻮﺣﻴ ﺪ ﻓﻜ ﺮﯼ« ﺑ ﻪ وﺝ ﻮد ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪) .‬ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ( اﻓﺮاد ﻳﻚ اﻣﺖ از ه ﺮ ﺥ ﻮن و ﺥ ﺎك و ﻧ ﮋاد‪ ،‬ﻳ ﻚ ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎﻧﯽ ﻳﻜﺴﺎن دارﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ رهﺒﺮﯼ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻌﻬﺪ دارﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺣﺮآﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺝﺎﻣﻌ ﻪ را‬
‫ﺑﻪ آﻤﺎل ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت‪(٧١) «.‬‬

‫‪٩١‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﻢ چﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﻳﻦ ﮔﺮﻩﯼ آﻮر را ﺑﺎز آ ﺮد‬
‫و چﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﭘﺎرﺗﺎﻳﺪ ﻣﺬهﺒﯽ را ﺣﺘﺎ ﺑﻴﻦ روﺷ ﻨﻔﻜﺮان‬
‫ﻖ ﺑﺎو ِر ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﺮدم ﺷﺴﺖ؟‬ ‫اﻳﺮان از ﻋﻤ ِ‬
‫از ﺳﻮﻳﯽ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻝﻴ ﻞ آ ﻪ ﻧﻤ ﯽﺥﻮاه ﺪ از ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺝﺎﻣﻌ ﻪ ﺣ ﺬف ﺷ ﻮد‪ ،‬از اﺳ ﺎس ﺑ ﺎ ﺑﺤ ﺚ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮ ِن ﺣ ﻖ و ﺣﻘ ﻮق‬
‫دﮔﺮاﻧﺪﻳ ﺸﺎن ﺷ ﺎﻧﻪ ﺥ ﺎﻝﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ه ﻢ روﺷ ﻨﻔﻜﺮاﻧﯽ ﺝ ﺮات‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ و وارد ﺑﺤ ﺚ ﺣ ﻖ و ﺣﻘ ﻮق هﻤ ﻪﯼ ﺷ ﻬﺮوﻧﺪان ﻓ ﺎرغ از‬
‫ه ﺮ ﻧ ﻮع ﻧﮕ ﺮش ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻘ ﺪر آﻠ ﯽ و ﮔ ﺮد ﺣ ﺮف زدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﺐ را ادا آﻨﻨ ﺪ‪ .‬در ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺖ روﺷ ﻨﻔﻜﺮ‬
‫ﺣﺘ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ در زﻣﻴﻨ ﻪﯼ اﺥﺘﻼﻓ ﺎت ﻗ ﻮﻣﯽ ﻗﻠ ﻢ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻣ ﺬاهﺐ و ادﻳ ﺎن دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻃﻔﺮﻩ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫»اﻣﺎ در ﻣﻮاﺝﻬﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘ ﺮدازان دﻳﻨ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ ﮔﺬﺷﺖ و اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ ﺁﻧﺎن و ﻳ ﺎ ﺳ ﻜﻮت در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁﻧ ﺎن‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠ ﻪﯼ ﺗ ﺎﺛﻴﺮ رﺳ ﻮﺑﺎت اﻧﺪﻳ ﺸﻪه ﺎ و ﻣﻌﺘﻘ ﺪات دﻳﻨ ﯽ اﺳ ﺖ و ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ آﺎرﯼ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺑ ﯽ ﺗ ﺪﺑﻴﺮﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻘﻮﻳ ﺖ ﻳﻜﭙ ﺎرچﮕﯽ و وﺣ ﺪت ﻣﻴ ﺎن ﮔ ﺮوﻩه ﺎﯼ ﻣﺘ ﻀﺎد و ﻣﺨ ﺎﻝﻒ‬
‫ﻓﻜﺮﯼ و ﺳﻴﺎﺳﯽ درون ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺝﻮد آﻤﻚ آﺮد‪ ،‬وﻝ ﯽ‬
‫در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﻧﺒﺎﻳ ﺪ در ﻣﺒ ﺎرزات ﻧﻈ ﺮﯼ ﺑ ﺎ ﺁﻧ ﺎن اﺳ ﺘﺨﻮان ﻻﯼ‬
‫زﺥ ﻢ ﮔﺬاﺷ ﺖ و زﻣﻴﻨ ﻪ را ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺠ ﺎد ﺳ ﻮءﺗﻔﺎهﻤ ﺎت ﺗ ﺎزﻩ ﺑ ﺎز‬
‫ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص اآﻨ ﻮن آ ﻪ ﺝﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻘﺮار‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﻨﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدﯼ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑ ﺎر ﺑ ﻮدن‬
‫اﺝ ﺮاﯼ اﺻ ﻮل دﻳ ﻦ را در ﻗﻠﻤ ﺮو اﻣ ﻮر اﺝﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻧ ﺸﺎن دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻝﺤﺎظ ﻧﻈﺮﯼ ﺑﻪ رﻳﺸﻪ زد و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﺎورا ِن ﻧﻈﺮﻳ ﻪ‬
‫ﭘ ﺮدازﯼ آ ﻪ ﻓﻌ ﻼ در اﭘﻮزﻳ ﺴﻴﻮ ِن ﻓﻘﻴﻬ ﺎن ﺥ ﺸﻚ ﻣﻐ ﺰ‪ ،‬چﻬ ﺮﻩاﯼ‬
‫ﻝﻴﺒ ﺮال و ﻳ ﺎ دﻣ ﻮآﺮات از ﺥ ﻮد ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳ ﺪ آﻤﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺠﺎﻝﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﺰك آﺮدن دﻳﻦ و ﺣﺎآﻤﻴﺖ دﻳﻨﯽ از هﺮ ﻧﻮع ﺁن آﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داد‪(٧٢) «.‬‬

‫‪٩٢‬‬
‫»ﺁرﯼ هﻴﭻ آﺸﻮرﯼ را در ﺝﻬﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد آ ﻪ‬
‫ﺑﺪون ﻋﻘﺐ راﻧﺪ ِن ﻗ ﺪرت ﻣ ﺬهﺐ ﻗ ﺮون وﺳ ﻄﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ‬
‫اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪(٧٣) «.‬‬
‫در ﺁﺥﺮﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ از ﺝﺮﻳﺎنهﺎﻳﯽ آﻪ ﺥﻮد ﺑ ﻪ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮرﯼ‬
‫ﺑﺎورهﺎﺷﺎن اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﻨ ﺎﯼ ﺁزادﯼ‪ ،‬دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ و ﺝﺎﻣﻌ ﻪﯼ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎرﯼ رﺳ ﺎﻧﺪن ﺑ ﻪ ﺗﻜ ﺮار هﻤ ﺎن ﺳ ﻴﻜﻞ آﻬﻨ ﻪﯼ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ و ﻝﺰوﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎدن دوﺑﺎرﻩﯼ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫دﻝﻴﻞ ﻧ ﺸﻨﺎﺥﺘﻦ ﻣﺎهﻴ ﺖ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮرﯼه ﺎ و ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮرﯼه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ و ﺑﺎورهﺎﯼ ﺝﺰﻣﯽ‪.‬‬
‫اﮔﺮ هﻨﻮز و ﺑﺎ وﺝﻮد اﻳﻦ هﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﯼ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ه ﺴﺘﻨﺪ‬
‫آ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺝﻨ ﺎﺝﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﺮون رﻓ ﺖ از ﮔ ﺮداب‬
‫ﻓﻌﻠﯽ آﺸﻮر اﻳﺮان اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ هﻨﻮز وﻳﮋﮔﯽ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼه ﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺬهﺒﯽ و اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﻳﻚ را ﻧ ﺸﻨﺎﺥﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ در هﻤﺪﺳ ﺘﯽﺁﺷ ﻜﺎر و‬
‫ﻧﻬﺎن ﺑﺎ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻣﺬهﺒﯽ آﺸﻮر از اﻳﻦ آﻪ ﻣﺮدم را ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎﻩ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑ ﺎﻳﯽ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ دﻝﻴ ﻞ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫»اﻣﺘﻴﺎز دادنهﺎ« و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ »هﻤﺪﺳﺘﯽهﺎ« ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺗﻨﻔﺲ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﻧ ﺴ ِﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ از ﻣﻠ ﺖ اﻳ ﺮان را در ﻣﻨﮕﻨ ﻪﯼ‬
‫ﺑﯽﺥﺒﺮﯼ از ﺗ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧ ﺸﻨﺎﺣﺘﻦ ﻣﺎهﻴ ﺖ دﻳﻜﺘ ﺎﺗﻮرﯼه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ و‬
‫ﻮش ﺁزﻣﺎﻳ ﺸﮕﺎﻩ ﻧ ﺎداﻧﯽهﺎﺷ ﺎن‬‫ﺳ ﺎدﻩاﻧﺪﻳ ﺸﯽ روﺷ ﻨﻔﻜﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣ ِ‬
‫ﺑﺪل ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﮔﺴﺴﺘ ِﻦ زﻧﺠﻴ ﺮ دﻳ ِﻦ در ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮهﻢ زد ِن‬
‫راﺑﻄﻪﯼ آﻬﻨﻪﯼ دﻳ ﻦ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ و اﺳ ﺘﻘﺮار و اﺳ ﺘﺤﻜﺎ ِم ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ‬
‫ﻣﻠﯽ و ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻر ]ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺳﺎﻻر[ و ﺝﺎﻣﻌﻪاﯼ ﻣ ﺪرن‪ ،‬ﻣﺘﻤ ﺪن‪،‬‬
‫ﻣﺪﻧﯽ و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮﯼ ﺣﻘ ﻮﻗﯽ هﻤ ﻪﯼ اﻧ ﺴﺎنه ﺎ ﻓ ﺎرغ از ه ﺮ‬
‫ﺑ ﺎور‪ ،‬اﻧﺪﻳ ﺸﻪ‪ ،‬ﻣ ﺬهﺐ‪ ،‬ﺝﻨ ﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴ ﺖ و… ـ اﻳ ﺮا ِن ﻓ ﺮدا ﺑ ﻪ‬
‫ش ﺥ ﻮد‬ ‫هﻴﭻ دﮔﻤﺎﺗﻴﺴﻤﯽ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﻬ ِﻢ ارز ِ‬
‫»اﻧ ﺴﺎن« ﻧﻴ ﺎز دارﻳ ﻢ و ﻧ ﻪ اﻳ ﺪﺋﻮﻝﻮژﯼه ﺎﻳﯽ آ ﻪ از »اﻧ ﺴﺎن«‬
‫اﺑ ﺰار ﻣ ﯽﺳ ﺎزﻧﺪ و »اﻧ ﺴﺎن« را در ﻣﻨﮕﻨ ﻪﯼ ﺗﻌ ﺎرﻳﻒ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﯽﺷﺎن از درون ﭘﻮك و ﺑﯽهﻮﻳﺖ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٩٣‬‬
‫چ ﺸﻢاﻧ ﺪا ِز ﺁﻳﻨ ﺪﻩﯼ اﻳ ﺮان ـ ﺣﺘ ﺎ اﮔ ﺮ ﻣ ﺎ ﻧﺒﺎﺷ ﻴﻢ ـ اﻳﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﺁزاد و ﺁﺑﺎد ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ ﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ کﻔﻬ ﺎﯼ روﯼ ﺁب را‬
‫»ﻣﻮج ﺁﮔﺎهﯽ« ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺥﻮاهﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎور کﻨﻴﻢ!‬

‫‪٩٤‬‬
 ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺎدرﻩ اﻓﺸﺎرﯼ‬
‫ﺷﻬﺮزاد ﻗﺼﻪ ﮔﻮ‬

‫چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ﺗﻮ ﺑﺮاﯼ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺁﺑﯽ ﺑﺲ اﺳﺖ‬

‫چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ﺗﻮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﺘﯽ ﺥﺪا ﺑﺲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﺴﻴﺢ را ﻣﺼﻠﻮب کﺮدﻧﺪ‬
‫ﺥﺪا در چﺸﻤﺎﻧﺖ ﻻﻧﻪ کﺮد‬
‫و کﺘﺒﻴﻪ هﺎﯼ ﻣﻴﺨﯽ را ﺁﻧﺮوز اﻋﺮاب ﻏﺎرت کﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺥﺪا در چﺸﻤﺎﻧﺖ ﮔﺮﻳﻪ کﺮد‬
‫و چﻠﻪ ﻧﺸﻴﻦ چﺸﻤﺎﻧﺖ ﺷﺪ‬
‫ﻣﻦ ﮔﻢ ﺷﺪﻩ ام‪ ،‬ﻣﻦ ﺝﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ ام‬
‫ﭘﺸﺖ دروازﻩ هﺎﯼ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫و ﻋﺮﺑﺪﻩ هﺎﯼ ﺥﺪا را از ﭘﺸﺖ دﻳﻮارهﺎﯼ ﺥﺎ ﻧﻪ اش ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ات ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫کﻪ چﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاﯼ دﺥﺘﺮان ﺁﻓﺘﺎب ﻣﻴﮕﺮﻳﺪ‬
‫و ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﮑﺎرت ﻓﺮوش چﮕﻮﻧﻪ از اﺷﮑﻬﺎﯼ ﺗﻮ‬
‫وﺿﻮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ از ﭘﺸﺖ دروازﻩ هﺎﯼ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺻﺪاﯼ ﻓﺮﻳﺎد روداﺑﻪ را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ ﮔﻴﺴﻮاﻧﺶ را ﻣﻴﺒﺮﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﺗﻨﺶ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻣﻴﺰﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﻏﺮش ﻓﺮدوﺳﯽ را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻴﺰﻧﺪ‬
‫ﺑﺴﯽ رﻧﺞ ﺑﺮدم در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﯽ‬
‫ﻋﺠﻢ زﻧﺪﻩ ﮐﺮدم ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺎرﺳﯽ‬

‫‪٩٥‬‬
 ‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﺷﻴﻬﻪ هﺎﯼ اﺳﺒﺎن ﻧﺎدر را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ کﻮﻩ ﻧﻮر را ﺝﻬﻴﺰﻳﻪ ﯼ ﻣﺎدراﻧﻢ کﺮد‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﻋﻘﺎﺑﻬﺎﯼ دﻣﺎوﻧﺪ را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﺁن رﻧﺪ ﺷﻴﺮازﯼ را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺁن ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ ﻣﻴﺨﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﺁن ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽ ﻧﺎب را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻬﺮ ﻓﻴﺮوزﻩ هﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ زﻧﺠﻴﺮهﺎﯼ ﺑﺮدﻩ ﮔﺎن را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫ﻣﻦ ﺻﺪاﯼ دﻋﺎﯼ ﻗﻮم ﻳﻬﻮد را ﻣﻴﺸﻨﻮم‬
‫کﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل کﻮرش ﮔﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ در ﭘﺸﺖ دروازﻩ هﺎﯼ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ات ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫کﻪ ﺳﻔﻴﺮﯼ اﺳﺖ در ﺗﺎرﻳﮑﯽ‬
‫ﺑﻪ چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ات ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫کﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدﻩ ات ﺥﻠﻖ را ﻧﻬﺎدﻩ اﯼ و در دﺳﺘﺎﻧﺖ‬
‫ﮔﺮز رﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯼ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫کﻪ چﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ات ﺣﺴﺎدت ﻣﻴﮑﻨﺪ‬
‫و ﺷﻬﺰادﻩ ﯼ ﻗﺼﻪ هﺎﻳﺖ را ﺗﺎﺝﯽ ﻧﻤﻴﺒﺨﺸﺪ‬
‫ﺑﻪ چﺸﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ات ﻣﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ‬
‫‪...........‬ﺷﻬﺮزاد ﻗﺼﻪ ﮔﻮ‬

‫ﺁرﻳﺎﻧﻪ ﻳﺎورﯼ‬

‫‪٩٦‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﻨﺎد‬
‫‪ ١‬ـ رودررو ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ٢‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻣﺮﺗﻀﯽ راوﻧﺪﯼ ـ ﺝﻠﺪ دوم‬
‫‪ ٣‬ـ ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ـ از دوران ﺑﺎﺳ ﺘﺎن ﺗ ﺎ ﭘﺎﻳ ﺎن ﺳ ﺪﻩﯼ هﺠ ﺪهﻢ ـ ﭘﻴﮕﻮﻝﻮﺳ ﻜﺎﻳﺎ و‬
‫دﻳﮕﺮان‬
‫‪ ٤‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ٥‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان ـ ﭘﻄﺮوﺷﻔﺴﻜﯽ ـ آﺮﻳﻢ آﺸﺎورز‬
‫‪ ٦‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٧‬ـ )رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯽ( ﺥﺎﺋﻨﯽ آﻪ از ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺥﺖ ـ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺝﻮادﯼ‬
‫‪ ٨‬ـ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﻣﻨﯽ ـ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﺷﻤﺎرﻩ‪١‬ـ ﺳﺎل هﻔﺘﻢ‬
‫‪ ٩‬ـ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ١٠‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ـ ادوارد ﺑﺮاون ـ از ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗ ﺎ ﻣ ﺸﺮوﻃﻴﺖ ـ ﻏﻼﻣﺮﺿ ﺎ‬
‫رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﯽ‬
‫‪ ١١‬ـ ﻧﻘﺶ وﻋﺎظ در اﺳﻼم ـ دآﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﻝﻮردﯼ‬
‫‪ ١٢‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ١٣‬ـ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﯼ وﻧﻴﺰﻳﺎن در اﻳﺮان ـ ﻣﻨﻮچﻬﺮ اﻣﻴﺮﯼ‬
‫‪ ١٤‬ـ ﺗﻮﺿﻴﺢاﻝﻤﺴﺎﺋﻞ ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‬
‫‪ ١٥‬ـ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﯼ وﻧﻴﺰﻳﺎن… ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ١٦‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ١٧‬ـ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ١٨‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ـ ادوارد ﺑﺮاون ـ ﺑﻬﺮام ﻣﻘﺪادﯼ‬
‫‪ ١٩‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٠‬ـ ﻓﺮدوﺳﯽ و ﺷﻌﺮ او ـ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻣﻴﻨﻮﯼ‬
‫‪ ٢١‬ـ اﺳﻼم در اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٢‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٣‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ ٢٤‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن… ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٥‬ـ ﻧﻘﺶ وﻋﺎظ در اﺳﻼم ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٦‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن… ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٢٧‬ـ ﺗﻮﻝﺪﯼ دﻳﮕﺮ ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‬
‫‪ ٢٨‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم ـ ﺝﺮﺝﯽ زﻳﺪان ـ ﻋﻠﯽ ﺝﻮاهﺮ آﻼم‬
‫‪ ٢٩‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬

‫‪٩٧‬‬
‫‪ ٣٠‬ـ ﻋﻠ ﯽ و ﺣﻴ ﺎت ﺑ ﺎرورش ﭘ ﺲ از ﻣ ﺮگ ـ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ـ ﻧﻘ ﻞ از ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ٣١‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ ٣٢‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٣٣‬ـ هﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ ٣٤‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٣٥‬ـ رگ ﺗﺎك ـ دﻻرام ﻣﺸﻬﻮرﯼ‬
‫‪ ٣٦‬ـ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﯽ ـ ﺝﻠﺪ اول ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ٣٧‬ـ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ـ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬
‫‪ ٣٨‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٣٩‬ـ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٤٠‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٤١‬ـ اﻣﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ـ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‬
‫‪ ٤٢‬ـ ﻋﺒﻮر از ﺑﺤﺮان ـ هﺎﺷﻤﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‬
‫‪ ٤٣‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٤٤‬ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ ـ آﻴﻬﺎن چﺎپ ﻝﻨﺪن ـ ﺷﻤﺎرﻩ ‪٨٠٠‬‬
‫‪ ٤٥‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﺝﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٤٦‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٤٧‬ـ روزﻧﺎﻣﻪﯼ ﻓﺘﺢ ـ چﺎپ ﺗﻬﺮان ـ ‪ ١٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪١٣٧٨‬‬
‫‪ ٤٨‬ـ چﻬﺮﻩهﺎ و ﮔﻔﺘﻪهﺎ ـ ﻣﻬﺪﯼ ﺥﺎﻧﺒﺎﺑﺎ ﺗﻬﺮاﻧﯽ‬
‫‪ ٤٩‬ـ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس ـ ﻧﻴﻤﺮوز ‪٤٦٤‬‬
‫‪ ٥٠‬ـ درﺥﺸﺶهﺎﯼ ﺗﻴﺮﻩ ـ ﺁراﻣﺶ دوﺳﺘﺪار‬
‫‪ ٥١‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٢‬ـ ﺥﺎﺋﻨﯽ آﻪ از ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺥﺖ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٣‬ـ چﻬﺮﻩهﺎ وﮔﻔﺘﻪهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٤‬ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ ـ آﻴﻬﺎن چﺎپ ﻝﻨﺪن ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٥‬ـ دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٦‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٥٧‬ـ ﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ ﺗﺒﻌﻴﺪ ـ ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎﺥﺎن آﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫‪ ٥٨‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اﻳﺮان ـ اﺣﻤﺪ آﺴﺮوﯼ ـ »ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ ﺥﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن«‬
‫‪ ٥٩‬ـ ﺗﻮﺿﻴﺢاﻝﻤﺴﺎﺋﻞ ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‬
‫‪ ٦٠‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٦١‬ـ اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴﻠﻪﯼ ﺻﻔﻮﻳﻪ ـ ﻻرﻧﺲ ﻻآﻬﺎرت ـ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ دوﻝﺘﺸﺎهﯽ‬
‫‪ ٦٢‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن… ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٦٣‬ـ ﺷﺠﺎعاﻝﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ ـ آﻴﻬﺎن چﺎپ ﻝﻨﺪن ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬

‫‪٩٨‬‬
 ‫‪ ٦٤‬ـ آﻠﻴﺎت ﺁﺛﺎر ـ ﻣﻴﺮزا ﻓﺘﺢﻋﻠﯽ ﺁﺥﻮﻧﺪ زادﻩ‬
‫‪ ٦٥‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٦٦‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اﻳﺮان ـ اﺣﻤﺪ آﺴﺮوﯼ‬
‫‪ ٦٧‬ـ ﺳ ﺘﺎرﻩاﯼ ﺑ ﺮ ﺥ ﺎك ـ آ ﺎﻧﻮن ﭘ ﺮورش ﻓﻜ ﺮﯼ آﻮدآ ﺎن و ﻧﻮﺝﻮاﻧ ﺎن ـ ﻧﻘ ﻞ از‬
‫رگ ﺗﺎك‬
‫‪ ٦٨‬ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٦٩‬ـ ﭘﻴﺎم ﻣﻠﻜﻮت ـ ﻋﺒﺪاﻝﺤﻤﻴﺪ اﺷﺮاق ﺥﺎورﯼ ـ ﻧﻘﻞ از رگ ﺗﺎك‬
‫‪ ٧٠‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٧١‬ـ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬
‫‪ ٧٢‬ـ اﺳﻼم اﻳﺮاﻧﯽ و ﺣﺎآﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ـ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﻣﻨﯽ‬
‫‪ ٧٣‬ـ رگ ﺗﺎك ـ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‬

‫‪٩٩‬‬