You are on page 1of 345

retmen Kitaplar Dizisi

PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK


TEORY ve UYGULAMA

Prof. Dr. Hasan Tan

stanbul, 2000

3. BASKI N NSZ lk basks 1986 yl iinde okuyucularn hizmetine sunulmu olan bu kitap, ksa srede bask yapma mutluluuna ermitir. Birok fakltelerde ders kitab olarak rencilere hizmet ederken, alanda alanlar iin de kaynak kitap olarak kabul grmtr. Basklar arasnda. Brokrasinin tabiatndan gelen uzun boluklar olmutur. Okuyucularmzn bunu anlayla karlam olduklarn umarz. 3. Bask iin kitap yeniden elden geirilmitir. Gerekli grlen sadeletirmeler ve geniletilmeler yaplmtr. Mesela Verimli Ders alma ve renme konusu geniletilerek yeniden yazlmtr. Trke literatrde fazla kaynak olmayan bu konu iin renci, retmen, snf - retmeni ve danmanlara ve hatta velilere mazbut bir kaynak sunulmas dnlmtr. Teknikler Blmnde Zaman Cetveli, Arzu Listesi, Yarm Cmleler, Basan/Kabiliyet Karlatrma Tablosu, Olay Temsili (Dramatizasyon) gibi konular yeniden alarak yazlmtr. Yksek retimde Psikolojik Hizmetler konusu ilve edilmitir. Ayrca, gerekli grlen paragraflar ve cmleler geniletilmi veya netletirilmitir. Kitab ders kitab olarak kullanan reticilerin, hitabettikleri snflarn program amalarna gre, kitaptaki baz konulan atlamalar veya daha ksa tutmalar mmkndr. Mesel, Rehberlik ve Psikolojik Danma alannda uzman olarak yetiecekler ile, bu konuyu pedagojik formasyon amacyla okuyan retmen adaylarnn konulan kapsama genilik ve derinlikleri elbette farkl olacaktr. Bu kitab, almalarmda destek ve gveni daima benimle olan eim Nayme'ye ithaf ediyorum. Prof. Dr. Hasan Tan Ocak 1992, stanbul

NSZ Demokratik toplumlarn eitim sistemlerinde Rehberlik ve Psikolojik Danma almalarnn nemi ve fonksiyonu, uzay yarmas anda daha da artmtr. Teknolojinin sratle gelitii, toplum hayatnn sratle ve eitli ynlerde deitii bu ada, hibir yetenek israf edilmeden, yeni neslin en iyi ekilde eitilip yetikinlik hayatna hazrlanmas, demokratik eitim sistemlerinin olaanst amac haline girmitir, ileri toplumlar, rehberlik aratrma ve almalarn hzlandrmak, daha etkili hale getirmek iin byk yatrmlar gze almlar; lke apnda proje uygulamalarna girimilerdir. Trk Eitim Sisteminde de rehberlik ve psikolojik danma almalarnn nemi idrak edilmitir. 1950'lerden beri birok giriimler ve abalar bazan artan bazan yavalayan hamleler halinde sregelmitir. Son yllarda niversitelerimiz, retmen yetitirme programlarnda rehberlik ve psikolojik danma konusunu mecburi dersler arasna almak suretiyle konuya lke apnda nem vermitir. Elinizdeki bu kitap, niversitelerde rehberlik ve psikolojik danma derslerini okutan birok meslekdalarm tevik ve srarlar karsnda hazrlanmtr. Rehberlik ve Danma konusunda alan renci, retmen, uzman ve retim yelerine yllarca yeni basklan ile hizmet etmi olan Rehberliin Esaslar adl kitabn son basks 1975 ylnda yaplm ve ertesi yl da mevcudu kalmamtr. Trkiye'nin geirdii alkantl yllarda, yeni basknn yaplmas dnlmemiti. Yazar, yurtdndan dnnce byle bir kitaba iddetle ihtiya olduunu grmtr. Duyulan bu ihtiya da ayr bir zorlayc faktr olmutur. Eserin yazlmasnda, konuulan munis Trke kullanlmaya allmtr, illa "yeni" kelime kullanmak gibi bir zorlamaya saplmamtr. Amaca uygun, anlam yklenebilen munis her kelime "yeni" veya "eski" denmeden kullanlmtr. Gaye bir fikri, bir dnceyi, bir temay en uygun ekilde anlatabilmektir. Trke, yap itibariyle gl bir edeb ve ilm dil olma vasflarna sahiptir. Rahat brakld takdirde, bu gcn kolaylkla ortaya koyabilecek niteliktedir. Bir kitabn dilinin 10-15 yl gibi ksa bir srede "eski"lemesi, tehlikeli bir tutumun sonucu olmasna iarettir. Bu durumda dilimizi gelitirme gayretlerimizin shhatlilik derecesini yeniden gzden geirmek gerekir. niversite rencisi bir gen, "bu kelimeleri anlamyorum" gibi kzip bir muazeret yerine, dil konusunda yapc bir tavr ve yaklama girerek szlk kullanma alkanln gelitirmeli, Trke kelime hazinesini zenginletirmelidir. Zorlamakla dil gelimez. Onun da insan gibi tabii gelime seyri vardr. Bu tabii seyre yardmc olmak gerekir. Psikolojik Danma ve Rehberlik, 17 blmden olumaktadr. lk iki blm, renci Kiilik Hizmetleri, Rehberlik ve Danma kavramlar, tarifleri, Rehberlik ve Psikolojik danma hizmetleri zerinde durmaktadr. nc Blm, Reh-

berlik ve Danma alanlarnn douu, gelimesi ve bugnk durumu hakknda ksa bir tarihe vermektedir. Bu blm, Trkiye'deki gelimelerin nereden nereye geldiini merak edenlere bilgi vermek ve baz ke talarm literatre geirmek amacyla yazlmtr. Drdnc Blm, Eitim ile Rehberliin ilikilerini belirtmektedir. Beinci Blm, eitimde psikolojik hizmetleri gerekli klan sebepleri tartmaktadr. Altnc Blmde eitim hizmetlerinde Rehberlik ve Psikolojik Danmann kapsad hizmet alanlar aklanmaktadr. Yedi ve sekizinci Blmler, psikolojik danma ve rehberliin dayand psikolojik ve felsefi temelleri tartmaktadr. Dokuzuncu Blmde psikolojik danma ve rehberliin eitsel, meslek, kiisel-psikolojik problemlere yardm eitleri ele alnmtr. Onuncu Blm, rehberliin temel servislerini incelemektedir. On birinci ve on ikinci Blm, danma ve rehberlikte kullanlan test ve test d olmak zere bilgi toplama ve yardm tekniklerini ele almaktadr. On nc Blmde rehberlikte grup faaliyetleri tartlmaktadr. On drdnc Blmde rehberlik rgt ve personeli incelenmektedir. On beinci Blm, rehberlik ve danma almalarnn deerlendirilmesi konusunu ve metodlarn ele almaktadr. On altnc Blmde rehberlik ve danma almalarnn yllk, smestrilik, haftalk planlamalar gsterilmektedir. On yedinci blmde ilk, orta ve yksek retimde rehberlik ve danma almalarnn belirgin nitelikleri vurgulanmaktadr. steyen retim yesi, elindeki retim sresine, arlk vermek istedii amalara, renci grubunun ilgi ve ihtiyalarna gre kitaptaki blmlerden bazlarn programna almayabilir. Mesel, ilk iki blmdeki kavramlar verildikten sonra Tarihe, Rehberliin kapsad alan, Eitimle olan ilikileri, Rehberlii gerektiren sebepler gibi blmler atlanp dorudan Rehberlik ve Psikolojik Danmann dayand temellere geilebilir, renci grubu, eer danman olarak Rehberlik ve Danma rgtn kurma grevini stlenecek kimseler olmayacaklarsa rgt blm atlanabilir ya da ksaca geilebilir. Programlama ve Deerlendirme Blmleri zerinde de ayn dnceler ileri srlebilir. Ama danman olarak yetieceklerin eitiminde kullanlacak lt tabiatyle farkl olacaktr. Gemi yllarda Rehberliin Esaslar kitabnn gerek rencilerin yetimesinde ve danmalarn almalarnda yararl olmu olduunu, gerekse bu alanda yaz yazanlara kaynaklk etmi olduunu memnuniyetle grm bulunuyorum. Yalnz, kitab kaynak olarak kullanan ou yazarlarn kitab ve sayfasn referans vermemi olduklarn da zlerek grdm. Elinizdeki bu kitabn da bir boluu doldurarak genliin eitimine katkda bulunabilmi olmasn yrekten dilerim Dier dileim de, kitaptan yararlanarak yaz yazanlarn kitab referans vermeleridir. Prof. Dr. Hasan Tan Yoncaky, 1985

NDEKLER Sayfa 3. BASKI N NSZ ............................................................................................. V NSZ ................................................................................................................. VII

NDEKLER .......................................................................................................... IX 1. RENC KLK HZMETLER VE REHBERLK ............................................ 1 Kiilik Hizmetlerinin Uzmanlk Meslei Olmas Nitelikleri Eitim, retim Faaliyetlerinin Yn Kiilik Hizmetleri ve Rehberlik Varlan Sonular 2. REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA ......................................................... 10 Rehberliin Anlam Tarifelerde Ortak eler Rehberliin Tarifi Rehberlik, Psikolojik Danma ve Psikoterapi 3. KISA TARHE: REHBERLK VE DANIMA HAREKETNN DOMASI VE GELMES ......................................................................................................... 22 Rehberlik ve Danma Nasl Dodu Danma Psikolojisinin Doup Gelimesini Etkileyen Faktrler: Sosyal Ortam Rehberlik Hareketi Ruh Sal Hareketi Psikoanaliz Hareketi Psikolojinin Bir Bilim Olarak Gelimesi Psikolojik Danmann Trkiye'de Gelimesi Eitim Kanadndaki almalar 1950-56 Dneminde Yaplan almalar Yabanc Uzmanlar Test ve Aratrma Brosu ve Psikoteknik Laboratuvar Yaz Seminerleri Gazi Eitim Enstits'nde Balatlan almalar Okullarda rgtlenme Giriimleri 1960'dan Sonraki Gelimeler Mill Eitim uralar ve Psikolojik Hizmetler niversitelerdeki Gelimeler Tb Kanadndaki Gelimeler 4. ETM, REHBERLK VE DANIMA ................................................................. 52

5. PSKOLOJK YARDIM HZMETLERNN KAVRADII ALAN .............................. 59 renciler retmenler Okul Ynetimi Aile evre 6. REHBERLK VE DANIMA'NIN DAYANDII PSKOLOJK TEMELLER............. 71 Bireysel Farklar Bireydeki Nitelik Farklar Cinsiyet Farklar Bireydeki Nitelikler ile Meslekler Arasndaki' ilikiler Davranm Kiilik 7. REHBERLK VE DANI'MANIN DAYANDII SOSYOLOJK VE FELSEF TEMELLER ............................................................................................................ 81 Sosyolojik Temeller: Toplumun Karmamlamas Kentleme ve Deien i Hayat Aile Yaps ve Fonksiyonu Kadnn almas Dinsel inanlarda ve Deer Hkmlerinde Deimeler Felsef Temeller: Bireyci Gr ve Toplumcu Gr Eitim Felsefesi

X Sayfa 8. OKULLARDA PSKOLOJK HZMETLER NN LAZIMDIR ..................... 92 Deien Okul ve renci Snfta Kalma Orannn Ykseklii Demokratik Eitim Anlay Deien Bozaman Miktar Dier Sebepler 9. REHBERLN ETLER ............................................................................. 100 Kii Saysna Gre Rehberliin Fonksiyonuna Gre: Uyum Salayc Fonksiyon; Yneltici Fonksiyon; Ayarlayc Fonksiyon Rehberliin Yapld Problem Alanna Gre: Eitsel Rehberlik ve Danma renime Devam Karar ve Okul Seme; Okulu Tanma ve Isnma; Bran ve Ders Seme; Verimli Ders alma ve renme; Baarszlk Onarm; Yeteneklerin Erken Kefi Meslek Rehberlii: Meslek Semede Rol Oynayan nemli Faktrler; Kiinin incelenmesi; Mesleklerin Nitelikleri; Meslek inceleme Pln; Mesleklere Ait Bilgilerin Toplanmas ve Muhafazas Bilgilerin Kalitesi Bilgilerin Kaynaklar Meslek Bilgilerini Toplama ve Yayma Yollar Meslek Rehberlii Ne Zaman Yaplmal Meslek Rehberlik Hizmetlerinin Organizasyonu Kiisel -Psikolojik Problemlerle ilgili Rehberlik 10. REHBERLK SERVSLER ............................................................................. 143 Bireyi Tanma Servisi: Ne eit Bilgiler Gereklidir; Toplu Dosay Bilgi Toplama Yollar Bilgi Servisi: Bireyin ihtiya Duyduu Bilgiler; Bilgileri toplama ve Sunma Yollan Danma (Ynteme) Servisi: Psikolojik Danma eitleri; Grup Danmas; Danma Ustalklar; Danma Servisinin Planlanmas Yerletirme Servisi: Eitsel Yerletirme; Snf D Faaliyetlere Yerletirme ie Yerletirme Sonu;cu -zleme Servisi: Sonucu izleme Yollar 11. REHBERLK TEKNKLER ............................................................................. 172 Soru Listesi Otobiyografi Gzlem Vak'a Kayd Arzu Listesi Yarm Cmlelerin Tamamlanmas Zaman Cetveli Problem Tarama Listesi Baar / Kabiliyet Karlatrma Tablosu Deerlendirme Cetveli Ev Ziyaretleri Sosyometri Kimdir-bu Vaka incelemesi Vaka Konferans Vaka-Temsili Sosyodrama Psikod-rama Oyun Terapisi Grup Terapisi Bibliyoterapi Mlakat Testler 12. REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMADA TESTLER ................................. 215

Testlerin Tasnifi Rehberlik ve Danma almalarnda Kullanlan Testler: Genel Yetenek Testleri; zel Yetenek Testleri; Baar Testleri; Kiilik Testleri; ilgi Testleri Test Program iin Baz Tavsiyeler 13. REHBERLKTE GRUP FAALYETLER ....................................................... 228 Durama Altrma Snf-D Faaliyetler Snf-retmenlii Genel Okul Toplantlar zel Gnler evre Meslek Taramas Yerlerini Ziyaret

XI Sayfa 14. REHBERLK RGT VE PERSONEL ...................................................... 246 Temel Hazrlk Faaliyetleri Rehberlik rgt Rehberlik rgtnn ekli Rehberlik Programnn Organizesinde Prensipler Programn Harekete Geirilmesi Rehberlik Kurulu inceleme Komiteleri Rehberlik Programnda Personel Rehberlik Programnn Dayanaca Temel Anlaylar 15. YILLIK REHBERLK FAALYETLERNN PROGRAMLANMASI ................... 271

Programlama Aamalar: n-Listenin Hazrlanmas Ana Plann Hazrlanmas Faaliyet Takviminin Yaplmas i Plannn Hazrlanmas 16. REHBERLK PROGRAMININ DEERLENDRLMES ................................ 285 Amalar Kriter Deerlendirme Metotlar rneklem 17. LK, ORTA VE YKSEK RETMDE PSKOLOJK HZMETLER .................. 296 lk retim Okullarnda Rehberlik ihtiyac ilk ve Orta retim Okullarnda Rehberlik ve Danma Hizmetlerinin Karlatrlmas lk retimde Rehberlik Program Yksek retimde Psikolojik Hizmetler retmenin Rehberlikte Grev-i Eitimi Okullarmzda Rehberlik in neriler Bir Snf retmenine Son Tavsiyeler EKLER .................................................................................................................. 317

renci Toplu Dosyas Mlakat Kayt Formu renci Kiisel Bilgi Formu BBLYOGRAFYA ................................................................................................... 329 BULDURU................................................................................................................. 337

1. BLM RENC KLK HZMETLER VE REHBERLK kinci Dnya Sava, birok bilim ve teknik alanlarnda yeni bulu ve gelimelere yol amtr. Sava sonras dnyamzn sosyal hayatnda da, bu yeni gelimelere paralel olarak, birok hamleler, deimeler ve gelimeler olmas ok tabidir. Savan feci ykntlarn ve moral kntlerini yaam dnya toplumlar, sava sonras, alk ve sefaletten uzak, bar ve kardelik iinde, daha mutlu ve mreffeh bir dnya yaratabilmek iin yeni bulu ve gelimelerden insan yaaynn her alannda yararlanma gayretlerine girmilerdir. Her ferdin, kendisine, toplumuna ve insanlk lemine en yararl olabilecek ekilde, sahip olduu potansiyeller iinde, kendini optimum seviyeye kadar gelitirerek insanca, daha mutlu ve zengin bir hayat yaama hakk olduu fikri toplumlarda yaygnlamaya balamtr. Bu temel fikir, ve toplumlarn daha da ilerleyip gelime zlemleri, gen kuaklarn eitimine olan dikkatleri iyice arttrmtr. "Muasr milletler seviyesi" stne kabilme abalar iinde olan Trk toplumu da, ayn amalarla, en gl ve medeniyet leminin en dinamik toplumlarnn sava sonras eitim-retim sistemlerindeki gelime ve uygulamalaryla yakndan ilgilenmitir. Kendi eitim sisteminde de ona gre gelimeler yapma abasna girmitir. zellikle 1950'lerden sonra zerinde ska konuulup yazlan rehberlik kavram, okullarmzda ocuklarmzn sadece kuru bilgiler yklenerek yetimeleri yerine, kiiliklerini kazanm, kabiliyetlerini ileten, edindikleri bilgileri gnlk hayat zmlerinde kullanabilen, aklc, yaratc, yapc, duygu ve dnceleri dengeli yrten, sevgi dolu, hogrl, mill kltrel deerlerine sahip vatandalar olarak gelimelerini salamak iin eitim sistemimizin bir paras olmaya balamtr.

2 O halde ocua belli temel bilgileri veren snflarn yannda onun "kii" olarak her ynden gelimesini amalayan bu faaliyetler ve hizmetler nelerdir? renci kiilik hizmetleri ve rehberlik denen bu kavram ve faaliyetler nelerdir? Okuldaki retim faaliyetleri yannda nasl yer alr ve yrtlr? RENC KLK HZMETLER Okul denen eitim kurumu, toplumda gen kuaklara retilecek eylerin "dzenli ve etkili" bir ekilde "yetkili" kimselerce verilmesi amacyla ortaya km ve gelimitir. O halde okul, esas itibariyle, gen kuaklara, kiinin ve toplumun muhta olaca dnlen bilgi ve becerileri "tedris ettirmek" (retmek) amacna yneliktir. Bu faaliyetler, renci/retmen ekseni etrafnda dner. renci/retmen arasnda cereyan eden retim faaliyetlerini daha kolaylatrmak ve etkili hale sokmak iin yaplan dier bir grup faaliyet daha gelimitir. Bu faaliyetler grubu da "ynetim faaliyetleri" dir. Asl ama retimdir. Ama okuldaki bu faaliyet "grubu" "retim" ve "Ynetim" faaliyetleri ocuun bir btn olarak her ynden gelimesini salamaya yeterli olabilecek midir? Zaman, amza doru ilerleyip de "rgn" eitim grme ii, toplumun her tabakasndan fertlerin hakk saylnca, okullar her eit kabiliyet, ilgi ve ihtiyataki ve sosyo-kltrel yapdaki ocuklarla dolmaya balad. Psikolojideki yeni bulgular da, kiiler arasnda geni ferd, farklar olduunu, ve ocuklarn eitiminin bu ferd farklar dikkate alnarak yaplmas gerektiini ortaya koydu. Bu durumda, okullardaki retim ve ynetim faaliyetlerinin renciyi tm bir varlk olarak eitme iine yeterli olamad grlmtr. Bu suretle, okullarda bir nc faaliyet grubu ortaya kmtr. Bu grup; renci seimi ve okula altrlmas, renci salk ileri, renci kol faaliyetleri, disiplin ileri, beslenme ve barnma durumu, burs-ve mal yardm, sosyal faaliyetler, rencinin kiisel, mesleksel, eitsel ve dinsel sorunlarnda kiisel yardm ve benzeri faaliyetleri iine alr. Bu faaliyetler, rencinin tm ve optimum derecede geliip bymesi iin gerekli ortam hazrlayan faaliyetlerdir. Okuldaki bu nc faaliyet grubuna renci Kiilik Hizmetleri denir. Bu kitabn konusu olan-Rehberlik ve Danma faaliyetleri de bu nc grup faaliyetlere dahildir (BAK: Daha geni bilgi iin, Tan, 1971).

3 KLK HZMETLERNN UZMANLIK MESLE OLMA NTELKLER Yukarda ksaca iaret edilen zorunluluklardan domu olan renci Kiilik Hizmetleri, bugn birok ynlerden gelierek eitim sistemi iinde bir "uzmanlk" dal (profesyonel meslek) haline gelmi bulunmaktadr. Nasl bir uzmanlk dal olmutur? Okullarda renci Kiilik Hizmetlerinin durumunu inceleyen Wrenn ve Darley (Wrenn, 1949, ss. 264-80), bir i dalnn uzmanlam (profesyonel) bir meslek olup olmadn ortaya koyabilmek iin u ltleri (kriterleri) saymaktadrlar: 1) Meslee alnacaklar seerken ve yetitirirken belli bir "standartlar takmnn" uygulanmas, 2) Meslei oluturan i gruplar adlarnn ve tanmlarnn belirginlik kazanmas, 3) Meslein kendine has birtakm zel bilgi, beceri ve teknikleri gelitirmi olmas, 4) "Meslek" bilincinin ve meslekdalk gruplarnn olumu olmas, 5) Meslee balarken ve meslein icrasnda baz meslek standartlarnn, hibir zorlamaya lzum kalmadan, kendiliinden yrtlmesi, 6) Meslek mevcudiyetinin yasal olarak (hukuken) tannmas, 7) "Meslek ahlk" nn olumu olmas, 8) Meslein, toplumun ihtiya duyduu bir ihtiyaca cevap vermesi. Yazlar, bu ltleri renci Kiilik Hizmetleri dediimiz uzmanlk faaliyetleri grubuna uygulamakta ve u sonuca varmaktadrlar. Meslee gireceklerin seiminde ve yetitirilmelerinde niversitelerde belli standartlar olumu bulunmaktadr. Meslekte; danmanlk, rehberlik "koordinatrl, okul psikologu gibi i gruplar olumutur. Meslek, 'kendine has anlay, kavram, bilgi ve beceriler, aralar gelitirmitir. Meslee ait dernekler kurulmutur. Meslekte alanlar arasnda "meslekdalk" bilinci gelimitir. Meslee yeni balyacaklar baz snavlardan geirilmekte ve kendilerinden baz diploma ve sertifikalar istenmektedir. Meslekte alanlar, almalarda baz meslek ahlk, dab ve kurallar gelitirmiler ve bunlara uygun almaktadrlar, renci Kiilik Hizmetleri, gen kuaklarn eitiminde nemli bir ihtiyac karlamaktadrlar. 1949 ylna kadar bu alanda elde edilen bulgulara bakan yazar-

4 lar, o halde, diyor, renci Kiilik Hizmetleri, uzmanlk meslei (profesyonel) olma yoluna girmi, ve sratle uzmanlk meslei (profesyon) niteliini kazanmaktadr. 1949'da varlan bu yarg, bugn tamamen kesinlik kazanm bulunmaktadr. renci Kiilik Hizmetleri, bugn artk eitim sistemi iinde bir grup uzmanlk faaliyetleridir. uras da hemen iaret edilmelidir ki yukarda belirtilen ltlerin her biri ayn derecede gereklemi deildir. Mesel, bir "renci-kiilik hizmetleri" uzmannn ne gibi ilerden ne dereceye kadar sorumlu olduu, bugn dahi okuldan okula deiip durmaktadr, renci kiilik hizmetlerinin tarif ve kapsamnda baz tartmal noktalar hl mevcuttur. Biroklar aydnla kavumu olmakla beraber, baz hususlardaki gr ve uygulama farklar bugn de srmektedir. ETM-RETM FAALYETLERNN YN Tanm, kavram ve kapsamdaki belirsizlik ve farkl anlaylarn gittike nasl aydnla kavuup azaldn grmek iin tarih gelime iindeki baz noktalara bir gz atmak yeterli olabilir. 1936'da Cowley, renci kiilik hizmetlerinin o zamana kadar yaplm tariflerini incelemitir. Clothier'nin (1931) ve Crawford'un (1932) tariflerini ok geni ve eitimle eanlamda bulmutur (Geni bilgi iin BAK: Tan, 1971). Cowley, kendi tarifini vermeden nce eitim oluumunun ayr ynn incelemitir: "Genel olarak, ayr niversite/renci ilikileri gze arpar : Ynetim ilerine ait faaliyetler, retime ait faaliyetler, ve retim d faaliyetler. Ynetim ileri iinde, okul harlarnn denmesi, ara ve gerelerin satn alnmas veya kiralanmas, okulun malzeme ynyle ilgili daha birok iler ve ilemler vardr. retim ilikileri iinde de, rencilerle ister kiisel ister grup olarak, ister ktphanede ister lboratuvarda olsun, btn zgn ders programlar ve bunlardan hsl olacak renme sonularnn snavlarla saptanmasna ait birok faaliyetler vardr. "retim-d ilikiler" altnda da okula kabul edilme, rencinin, niversite hayatna ve faaliyetlerine altrlmas (oryantasyonu), yurt ve yatakhane, salk, ek-grev bulma ve parasal yardm salanmas, sosyal ve ders-d faaliyetler, dnemlerde alnacak derslerin seimi, bir kimsenin sosyal zeksn gelitirme yollar, sla hasreti, sevgi ve ak sorunlar cinsinden farkl konular zerinde eitli danma (ynteme) faaliyetleri.... gibi birok faaliyetler bulunmaktadr.

5 "Birok noktalarda ynetim ileri ve personel ileri birbirleriyle birleir. Her iki grup faaliyetler de beslenme, yurt, dn para verme, burs ve daha birka faaliyetle mtereken ilgilidir. Fakat ynetim iiyle uraan 'kimseler, bu faaliyetlerin yalnz parasal ve ynetim ynleri ile ilgilenirler. Personel (kiilik hizmetleri) faaliyetleri ile uraanlar da akasal ve ynetsel dncelerin gerekli kld ereve iinde olmak kaydyla, istikametlerini eitim yatrmlarna yneltecek sorumluluklar yklenir." (Cowley, 1936). Cowley, bu yazsnn sonunda yapt kiilik-hizmetleri tarifini, daha sonraki yllarda biraz daha gelitirerek, "Kiilik hizmetleri, eitim kurumlarnn, mfredatn gerektirdii retimden (tedrisattan) ve allm ynetim ilikilerinden ayr olarak rencilerle giritii veya yaplmasna sebep olduu btn ilikilerdir." diye tarif etmitir (Myers, 1941, s. 43). Cowley'in sz konusu yazsndaki gzlem ve tahlili, renci kiilik hizmetlerini, okulun retim ve ynetim fonksiyonlarndan ayrdetmek hususunda nemli bir aama olmutur. Keza, Cowley, kesin ayrntlarn vermemekle beraber bir btn olarak renci-kiilikhizmetlerini ve verecei kararlarda renciye kiisel yardm gerektiren Rehberlii de birbirinden ayrdetmitir. Myers, renci kiilik hizmetleri tarifine niteleyici baz zellikler daha eklemitir. Ona gre renci kiilik hizmetleri, "bir okulun veya okul sisteminin o eit faaliyetleridir ki, bu faaliyetlerin amac, okul toplumundaki her bir renciyi, bulunduu evreden arzu edilen gelimeyi zami derecede elde etmeye yeterli klacak imkn ve artlar iinde okulun eitici ortamna sokmaktr." (Myers, 1941, s. 47-48). Bu aklamaya gre renci Kiilik Hizmetleri, ferdin bir btn olarak gelimesini salyacak ortam hazrlar. Rehberlik ise ferdin gelimesine dorudan doruya, kiisel yardm etme ii olmaktadr. Dier taraftan, Yksek retim okullarnda ki renci kiilik hizmetleri nce yksek renim kurumlarnda balyarak gelimitir kiilik hizmetlerinin nemli unsuruna dikkatler ekilmitir : renci kiilik hizmetleri anlay, renci kiilik servisleri, ve renci kiilik hizmetlerinin rgt ve ynetimi. Yazarlar (Lloyd - Jones ve Smith, 1938, s. 47-48), renci kiilik hizmetlerinin var olup yryebilmesi iin bu temel unsura sahip olmas gerektiini ortaya koymular ve bunlar yle belirlemilerdir:

6 renci kiilik hizmetleri, "rencinin dier rencilerden farkl (ferd farklar) bir kii olarak ve bir "btn" olarak gelimesi (her cephesiyle dengeli bir gelime) gerektii; renme iinin cereyannda ve kltrn kuaktan kuaa oluumunda ferdin dinamik bir e olduu anlayna sahiptir. renci kiilik servisleri, rencinin okula seilip kabulnden balyarak, yeni okul ve sosyal duruma altrlmas (oryantasyon), testler uygulayarak onlar deerlendirme, danma (ynteme), renciye okurken ek-grev bulma, burs ve mal yardm, renci kaytlarnn tutulmas, .salk ileri, ders-d ve sosyal faaliyetler, disiplin ileri, yerletirme, "bilgi toplama ve aratrma gibi btn hizmetleri iine alr. Bu hizmetler, okul mfredat programna sk skya bal olduklar halde, gene de onlardan ayr bir zellie sahiptir. renci kiilik hizmetleri, bir pln ve program iinde, sistematik bir ekilde, bir rgte bal olarak ynetildii takdirde etkili sonular verebilir. renci kiilik hizmetleri ve rehberlik faaliyetlerine, mevcut eitim sistemi iin, ferdletirilmi eitim olarak bakanlar da olmutur (Kitson, 1935; Davis, 1948; I. Blm; Strang, 1949). Fakat bunlar, renci kiilik hizmetlerinin ve rehberliin lzumunu reddetmekten deil, aksine, bu hizmetleri, ferd farklara "dayanan gerek bir eitimin ayrlmaz bir paras olarak grmekten domu grler olmutur. Konu zerinde yaplan tartmalar ve almalar, renci kiilik hizmetlerinin, nitelik itibariyle eitim faaliyetlerinden farkl faaliyetler olduunu ortaya koymakla kalmam, Rehberlik faaliyetlerinin de renci kiilik faaliyetleri iinde kendine zg ayr bir faaliyetler grubu olduunu belirlemitir. Seymour (1955), yapt tanmda, kiilik hizmetlerinin "rencilere en uygun renme ortamn salyan ve her rencinin, byyp geliirken geirdii yaantlardan en uygun sonular elde etmelerine alan", "hayli uzmanlam zel faaliyetler" olduu zerinde srar etmektedir. Ona gre bu faaliyetler, okulun retim ve ynetim faaliyetleri ile ok yakndan ilgili olmakla beraber, her ikisinden de farkldr. Zira retmen de, ynetici de esas itibariyle retim (tedrisat) sorunlar ile ilgilenmektedir. Kiilik hizmetleri ile uraanlar ise, rencinin retim faaliyetlerinden en yksek derecede yararlanmasna, derslerini renirken gerekli zami gayreti gsterebilmesi iin onun bask, gerginlik ve engellerden

7 uzak kalmasna yardm etmeye alr. Ynetici ve retmen, renci grubunun renmesi zerinde dururken, renci-kiilik-hizmetleri elemanlar her bir renciyi zgn olarak ilgilendiren faaliyetlere nem. verir. KLK HZMETLER VE REHBERLK Grlyor ki kiilik hizmetleri, eitimin ayrlmaz bir paras olmakla beraber, ynetim ve retim faaliyetlerinden ayr, kendine has bir hizmetler grubunu oluturmaktadr. Ayn ekilde Rehberlik de, kiilik hizmetleri iinde rencinin seme, karar verme ve uyum salama problemlerinin zmne kiisel olarak yardm eden bir hizmetler grubudur. Meyrs (1941, s. 55), "Rehberlik" teriminin, asl amac ferdin semeler yapmasnda ve kendi kiisel gelimesini zami derecede etkileyecek olan hareket yolunu izlemesi hususunda ferde kiisel olarak yardm etmek olan kiilik faaliyetlerine saklanmasn nermitir. Jones (1951, 3. Blm), Seymour (1955), Roeber, Smith ve Erickson (1955), 1 Mahoney gibi yazarlar da Rehberlii, kiilik hizmetlerinden ayrmaktadrlar. Bir yazarn dedii gibi (Downing, 1968, s. 5-6), renci kiilik hizmetleri ve rehberliin mahiyeti, meslekteki elemanlar arasnda haylice aydnla kavumu olmakla beraber, meslek dnda olanlar iin baz tereddtler grlebilir. Downing, bir orta yolu tutmay tercih etmektedir. "renci kiilik hizmetleri" veya "Rehberlik hizmetleri" tbirlerinin kullanlmas, okulda verilen hizmetlerin tabiatna, saysna ve kapsamna baldr. Hizmetler yerinin ve orada alanlarn kiisel tercihlerine gre bu terimlerden biri kullanlabilir, yeter ki hizmetler "kaliteli" ve hizmeti verenler "yeterli" olsunlar demektedir. Bununla beraber, ikisi arasndaki fark belirtmekten de geri durmamaktadr. renci kiilik hizmetleri, rehberlik hizmetlerinden daha geni hizmetler grubunu kapsar; rehberlik hizmetleri yannda, salk, renci devam, sosyo-psikolojik servisler, ve retim ve ynetim dnda kalan daha birok servisleri de iine alr, demektedir. Seymour (1955), kiilik hizmetlerini, a) klinik hizmetler (psikolojik, sosyal asistanlk ve psikiyatrik hizmetler), b) rehberlik hizmetleri, c) renci devamn takip hizmetleri ve d) 1 salk hizmetleri olarak gruplandrmaktadr. Mahoney , bunlara bir de zel eitim hizmetlerini eklemek-

--------------------------------1

APGA, 1957 yllk Detroit toplantsnda Harold Mahoney'in "Organization and Extension of Pupil Personnel Services" Komitesinde yapm olduu konumaya ait yazarn zel notlar.

8 tedir. zel eitime muhta ocuklara verilecek birok kiisel yardmlar vardr ki bunlar, nitelik bakmndan retim faaliyeti olmaktan ziyade, kiilik hizmetleri kapsamndadr. VARILAN SONULAR renci kiilik hizmetleri ve Rehberlik hizmetleri zerinde buraya kadar yaplm olan tanmlar ve aklamalar nda ortaya kan fikir ve genellemeleri ylece zetlemek mmkndr: 1) Kiilik hizmetleri ve rehberlik hizmetleri, modern eitimin ayrlmaz bir parasdr. 2) Kiilik hizmetleri, okuldaki retim ve ynetim faaliyetlerinden ayr bir hizmet grubudur. 3) Kiilik hizmetleri, kiinin zami derecede renmesine ve gelimesine imkn verecek ortam salamay hedef edinir. 4) Rehberlik, kiinin yeterli "seimler" yapmas, "kararlar" vermesi ve "uyumlar" salamas hususunda kiiye ferden yardm eden kendine zg bir hizmetler grubudur. 5) retim ve ynetim faaliyetlerinden belirgin ekilde ayr nitelikler gsteren bu "uzmanlk faaliyetleri, kendine zg kiilik hizmetleri anlay iinde" sistemli, srekli ve organize bir ynetim ister. Bir baka ekilde sylemek istersek, renci kiilik hizmetleri, okulda retim ve ynetim faaliyetlerinin dnda, her bir rencinin kendi snrlarnn en st seviyesine kadar gelimelerine ve gerekli hayat uyumlarn salamalarna imkn verecek ortam hazrlamak iin, yetitirilmi kiilik-hizmetleri personelinin koordinesi ve ynetimi altnda yrtlmek ister. Bu "kendine zg hizmetler grubu" iinde Rehberlik de .ayr bir yer tutar. Rehberlik; kiiye, salam kararlar vermesi, yeterli semeler yapmas, en uygun ekilde byyp gelimesi ve uyum salamasn etkileyecek olan sorunlarn zmnde realist pln ve yaklamlarla ie giriebilmesi iin yaplan kiisel, sistemli ve profesyonel (uzmanlk) yardmlar olmaktadr. Yukardaki paragrafta zetlenen gre gre hazrlanm olan' bu kitabn ilk 9 Blmnde rehberliin tanm, Trkiyedeki geliimi, eitim-retimle olan ilikisi, kapsad alan, dayand felsef, psikolojik ve sosyolojik temeller, okullarmzda rehberlii gerekli klan sebepler,

9 rehberliin eitleri, rehberliin temel ilkeleri tartlmtr. 10. Blm, rehberlik hizmetlerini yrtmede gerekli olan ana servisleri ele almaktadr. Rehberlik hizmetlerinde kullanlan teknikler 11 ve 12. Blmlerde incelenmitir. Rehberlik amacyla yaplan grup faaliyetleri 13. Blmde gzden geirilmitir. 14. Blm, rehberlik rgt ve personeli zerinde durmaktadr. 15. Blmde, rehberlik faaliyetlerinin aylk, smestirlik ve yllk plnlara nasl balanaca gsterilmektedir. nemli bir konu olan rehberlik faaliyetlerinin deerlendirilmesi 16. Blmde ele alnmtr. 17. Blmde, ilk, orta ve yksek retim okullarnda rehberlik faaliyetlerinin zellikleri incelenmi ve okullarmzda etkin rehberlik faaliyetleri iin baz neri ve tler verilmitir. Ayrca, kitabn Ek'ler ksmnda, yazar tarafndan gelitirilmi toplu dosya, mlakat formu, gibi baz aralar, bu alanda alacaklarn hizmetine sunulmutur.

2. BLM REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA Rehberlik ve psikolojik danma kavramlar, modern eitimin ok nemli birer paras haline gelmi faaliyetleri ifade eden terimlerdir. zellikle rehberlik sz, daha 1938'lerde okul mfredat programlarmzda gemi olmakla beraber, daha ok 1950'lerden sonra ska konuulup tartlmaya balanmtr. zellikle 1970'den bu yana da rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerinin, "uzman" kiilerce yrtlen ayr bir "yardm" ve "ihtisas" faaliyeti olarak okul eitim programlarmzda yer alm olduu memnuniyetle grlmektedir. Bu "yardm" ve "uzmanlk" faaliyetlerinin altnda yatan temel anlay nedir? Ne eit faaliyetler, rehberlik faaliyetleridir; danma faaliyetleridir? Okullarda Rehber veya Danman dediimiz kimseler ne eit uzmanlardr? Grevleri nelerdir? Okullarmzda rehberlik ve danma faaliyetlerinin gerektii ekilde organize edilip yrtlmesi nasl olmaldr? Btn bu sorulara yeterli cevaplar bulabilmemiz iin her eyden nce kullandmz "rehberlik" ve "danma" terimlerinin tad anlamlar ve kapsad alanlar anlamamz, tanmamz gerekir. Aslnda, bilen bir kimsenin bilmeyen bir kimseye yardm, yol gstermesi, insan toplumlar kadar eskidir. Yani rehberlik ve danma kavram, toplu yaamann bnyesinde mevcuttur, insanolu tedenberi, yabancs olduu bir durumla karlanca veya bir sknts olunca, bir "bakasnn yardmn, tlerini ve avuntusunu aramtr. Kiinin, zemedii bir problemle karlanca veya 'bir derdi olunca, gvendii "birine derdini amas, sorun hakknda ondan fikirler almas, toplumsal yaamada insan ilikilerinin nemli bir yann tekil etmektedir. Kii, gvendii birine derdini ap anlatmakla, sorunla ilgili yeni bilgiler, grler, soruna yeni bak alan kazanabilir. Problemin karanlkta kalm ynlerini daha iyi grmeye balyabilir. En azndan iini boaltp baskdan kurtulmu, rahatlam olabilir. Gvendii kiinin aklc, moral ve g verici gr, tavr ve szleri sonucu kendinde yeni

11 bir dayanma gc bulup, sorunla urama azmi kazanm olur. Bu suretle, kendini ve problemini daha iyi anlyan ve ne yapacan bilen bir insan ferahlna kavuur. Btn bu etkileimlerde, bulank ve yuvarlak anlam ile bir rehberlik ve danma ilemi olduu dnlebilir. Kiinin rahatlamas, aydnlanmas ve g kazanmasnda, konutuu insann rol olmutur. Ama kiinin dnce ve hareketlerine yn veren davran kararlar, tamamen kiinin kendine ait olmaktadr. Her gn bir subay, birliinde erleri ile; bir retmen, snfnda rencileri ile; bir usta, iyerinde iileri ile olan ilikilerinde bu eitten bir yn etkileimlerde bulunmaktadrlar. Acaba btn bunlar rehberlik etkileimi midir? Danma ilikileri midir? Bu sorular daha net cevaplandrabilmek iin konuya daha yakndan ve ayrntl olarak bakmamz gerekir. Ancak o zaman ne eit ilikilerin ve yardmlarn rehberlik ve danma olduu aklk kazanabilir. Di ars eken birini dnelim. ektii strab bir dostuna anlatr. Dostu cevap verir: "Gemi olsun! Bilirim, di ars ok strap vericidir." Beriki devam eder: "Evet, geen akam yemei yarda brakp kalkmak zorunda kaldm. Lokmaya basar basmaz beynimde imek akt!" Sz teki alr : "Ne zor deil mi? Benim de yle olmutu. Neyse ki falan diiye gittim de, tedavi ettirip kurtuldum. Adam iyi bir dii." Problemli kii, o diinin adresini alr. te bu kk rnekte basit bir rehberlik ii cereyan etmitir. Dostu, problemli kiiye bir anlay gstermi, nne basit bir zm fikri sermitir. Problemli kii diiye gitmi ve tedavi olmutur. Dii tedavi eden doktorun yapt tedavi, kiiye byk bir "yardmdr", ama bir rehberlik ve danma deildir. Halbuki dostunun konumasnda da "yardm" vardr ama bu "yardmda", ekilen strab gerekten anlay, onunla hemhal olu ve ortaya kiinin "karar vermesine" yardm edebilecek bir zm yolu koyu vardr. te bu, bir rehberliktir. Bu rnekte vuku bulan rehberlik ve danma, tabii ki sistemli ve amal yaplm bir rehberlik ve danma saylamaz. Ama burada gene de bir psikolojik yardm cereyan etmitir. Gnlk hayatmzda bunun gibi daha birok psikolojik yardm etkileimleri olup durmaktadr. Ayn ekilde, okullarmzda da bu eitten birok "yardmlar" olmaktadr. Ama bunlar sistemli, bilinli ve uzman kiilerce yaplm psikolojik yardmlar olmaktan ziyade, kazara vuku bulmu yardmlardr ki bunlara "rehberlik" deil, "tesadfi rehberlik" demek mmkndr.

12 Duyan ve dnen canl bir varlk olarak her insan, gnlk yaantsnda birok problemlerle karlap durmaktadr. Aile-ii, meslek-ii, toplumda kiiler aras ilikilerde ya da kendi i dnyasnda birok sevinleri, zntleri, dnceleri, kayg ve heyecanlar olup durmaktadr. Baz tercihler yapmak, kararlar almak, yeni uyumlar salamak durumundadr. Sorunlarn birounu kendi imknlar ile uygun bir zme kavuturabilir. Ama bazlarnn karsnda da kendini keye kslm hissedebilir. Ya problemin eitleri, ynleri hakknda yeter bilgiye, gerekli tecrbeye ve moral gce sahip deildir, ya da kendini iyi tanmamaktadr. Bu abalarda kiinin dardan birinin "bilen" yardmna ihtiyac olacaktr. REHBERLN ANLAMI Grlyor ki rehberlik ve psikolojik danma, okullarmzda yeni ve yabancs olduumuz bir faaliyet eidi deildir. Ancak, organize edilmi, plnlatrlm, teknik ve ilkelerine uygun olarak sunulan ve uzman elemanlarca ynetilen bir faaliyet grubu olarak, okullarmzda, dolaysiyle eitim faaliyetlerimiz arasnda, olduka yakn bir gemie sahiptir. Bu durum, rehberlik ve danma kavramnn doup gelitii Birleik Devletler'de de pek farkl saylmaz. Orada da nihayet yzyl ncesine giden bir gemie sahiptir. Bu yzdendir ki rehberlik kavram ve bunun iinde psikolojik danma kavram, ya ok dar ya da ok geni anlamlara gelecek ekilde tartlmtr. Her yeni (gen) bilim dalnda olduu gibi, rehberlik ve psikoloijk danma kavramlar da birok deimeler ve dzeltmelere urayarak :gnmze gelmitir. Balangta ve zaman zaman daha sonralar, Rehberlik, sadece genlere i bulmay hedef tutan bir anlama gelmitir. Bir btn olan kiinin meslek seme ve bir i sahibi olabilmesi dahi psikolojik, sosyal ekonomik ve ulusal birok ynleri kapsayan kompleks bir sorun olduu abucak anlalmtr. Bu kez de rehberlik, btn eitim faaliyetlerini iine alacak kadar dier bir ar uca kaym, ok geni, dolaysiyle belirsiz bir anlam kazanmtr. Ama giriilen uygulamalar, denemeler, aratrmalar, rehberlik kavramna zamanla daha lllk, aklk ve anlamllk getirmitir. Organize rehberlik uygulamalar denebilen sistemli, plnl, programl rehberlik almalar, bu yzyln balarnda meslee yneltme .almalar eklinde balamtr. Bu sebeple de rehberlik, uzun zaman "rencilere yeteneklerine uygun i bulma" anlamn tamtr. Hal-

13 buki birey, ok ynleri olan bir kompleks btndr. Meslek seme ve bir i sahibi olma, ok nemli olmakla beraber, onun topyekn hayatnn yalnz bir parasn oluturur. O halde bugnk rehberlik anlay, kiinin bir btn olarak gelimesini hedef tutar. Yani gnmzde rehberlik ne ok dar anlamda, ne de belirginlii kaybolacak kadar geni anlamdadr. Rehberlik, kiiyi hedef tutar. Onun kendi yeteneklerini, ilgilerini, ihtiyalarn ve mevcut imknlarn anlamasna ve bu suretle bir "kii" olarak imkn ve hudutlar iinde onlar azam ekilde gelitirmesine yardm eder. Bireyin, etkili bir ekilde kendi bana hareket edebilen bir varlk olmasna alr. Bireyin kendi bana hareket edebilen olgun bir kii haline gelebilmesi uzun bir etkileimin ve oluumun sonucudur. Kii, kendisi ile ilgili sorunlar zme kavuturmak iin kar karya bulunduu sorunu tahlil etmek, zm iin mevcut btn seenekleri ortaya koyup ilerinden birini semek ve sorunu zm iin bir hareket pln yaparak uygulamaya koymak zorundadr. Bunlar en etkin bir ekilde yapabilmek iin de bir takm gerek bilgilere, becerilere ve baz noktalarda yardmlara ihtiyac olacaktr. Bir kere, kendi yeteneklerini, ilgilerini, ihtiyalarn, eksikliklerini ve iinde bulunduu ortamn artlarn bilmek zorundadr. Ancak bu suretledir ki gereki seimler ve planlar yapp etkili kararlar verebilir. O halde rehberlik ve danma faaliyetleri, bireyin kendini gerek boyutlar iinde tanyp hem kendine hem iinde bulunduu toplum llerine en uygun decek hareket tarzn uygulamaya koymas iin kiiye yardm edecektir. Grlyor ki rehberlik bireye kuru bir t ya da kat bir talimat verme ii deildir. Problemli bireye, problemini zebilmesinde gerekli olan bilgileri ve aydnlatmalar insancl bir anlay ve tutum iinde, objektif bir berraklkla sunabilme iidir. Bireyin, bu olgular ve bulgular nda problemini ve kendi bulunduu yeri gereki bir ekil-<de grmesine yaplan bilimsel bir yardm olmaktadr. Rehberliin mahiyetine ait bu genel aklamadan sonra, imdi rehberliin eitli biimlerde yaplm tanmlarn inceliyelim ve sonra bu kitapta yrtlen grlere esas olacak bir tarif yapalm. Daha sonraki bahiste de psikolojik danma ile olan ilikilerini inceliyelim. Dar veya geni anlamda olmak zere rehberlik, imdiye kadar birok ekilde tarif edilmitir. Rehberlik, "bir gencin kendine uygun bir meslek bulmasna yardm" veya "bir ocua 'kt alkanlklarnn' "kt' olduunu idrak ettirmek" gibi dar bir anlamdan, btn eitim

14 faaliyetlerini iine alacak kadar geni bir anlamda olmak zere eitli ekillerde tanmlanmtr. Rehberlik, bireyin btn kiilik ve davranlar ile ilgili geni bir alan kapsamaktadr. Elbette rehberlik kavram bu kadar geni bir alan kapsamaya alnca da, tarifi g, belirsiz; bir alan haline gelme tehlikesi ile karlamaktadr. BAZI TARFLER Rehberlik kavram, bu yzyln balarnda, gencin kendi yeteneklerine ve imknlarna uygun bir i semesine ve bu i iin hazrlanarak orada baarl olmasna yardm etmek gayretlerinden domutur. Fakat nce bu dar snrlar iinde grlen rehberlik kavram, sratle geniliyerek, toplum iinde yaay, evlilik ve aile hayat, kiisel uyum gibi bireyin btn hayat alanlarn kavryacak bir anlam kazanmaya balamtr. Bu sebeple de eitli bak alarndan olmak zere ok eitli tarifler yaplmtr. Mesel, daha 1925'lerde bir yazar, meslek rehberliinin 103 ekilde tanmlanm olduunu saptamtr (Paye, 1925). Bu kargaalk, danklk ve terimlerde birlik yokluu, birok kimselerin eletirilerine yol amtr. Bu durumu Kitson (1935) yle anlatmaktadr (tasvir etmektedir) : Baz yeler (Meslek Rehberlii Ulusal Dernei), rehberlik denmesi gereken btn faaliyetlerin, mesleksel ve eitsel rehberlik kavram iinde mevcut olduu kamsndadrlar. Dierleri, ise bu kavramn, rehberliin yalnz bir ekli olduu, mesel "idare etme", "sevketme", "yneltme", "oryante etme" gibi birok baka rehberlik ekilleri olduu zere srar etmektedirler. Ayn kargaalk, okul rehberlik terimi, birbiriyle ilgisi olmayan birok faaliyetler iin kullanlmaktadr. Bir sorunla karlaan kiiyle danma yapmak, bir konuda grup retimi yapmak, ev ziyaretleri, fabrikalara ziyaretler, rencilere nasl ders allacan retmek, renci danslarna nezaretilik, kol bakanlklar, test uygulamak gibi kolayca snflandrlamyan faaliyetlere "rehberlik" denivermektedir. Keza, okul mdrleri, mdr yardmclar, okul psikologlar, retmenler, snf-retmenleri, dier ders-retmenleri gibi herkes bu hizmetleri yrtmekte ve rehberlik yaptklarn 1 sylemektedirler. Rehberlik kavramnn kapsam ve tarifi zerinde yaplan btn bu eletiriler ve aklama abalar, rehberlik alann daha gerek ve aydnlk bir ekilde grmeye yardm etmitir. 1940'larda rehberlik kavram, gerek kendi fonksiyonu bakmndan, gerekse dier "yardm" mes-

Kitson'un bu szleri mealen alnmtr.

15 lekleri ile olan ilikisi ve snrlar bakmndan hayli aydnla kavumu durumdadr. Bununla beraber, daha sonraki yllarda dahi birbirlerinden farkl grler olmutur. Zamanmzda yeni aratrmalar ve deneme uygulamalarnn yeni bir anlay, yeni bir teori ve dolaysiyle yeni bir uygulama getirmesi daima beklenebilir. Balangta meslee yneltme olarak dar anlamda balyan rehberlik kavram, sratle genilik kazanmtr. Baz yazarlar rehberlii, "bireyselletirilmi eitim" olarak dnmeye ve tarif etmeye balamlardr (Crawford, 1932; Kitson, 1935; ve Strang, 1949). Mesel Kitson, rehberlii, eitimi bireyselletirme gayretlerinden baka bir ey olarak grmemektedir. Ona gre rehberlik, rencinin bir birey olarak her ynden, mmkn olan en yksek dereceye kadar kendisini gelitirmesine yardm etme gayretleridir. Bu sebeple, rehberlik tbiri yerine "bireyselletirilmi eitim" denmesini teklif etmitir (Kitson, 1935). Bazlar da rehberlii kiinin kendini tanmasna yardm olarak grmtr. Mesel Chisholm (1945, s. 3) rehberlii, "bireyin ok eitli kendi ynlerine ait bilgilerle temasa gelmesi" olarak tarif etmitir. Yani kiinin kendini eitli ynleri ile tannmasna yardm edilecektir. Dunsmoor ve Miller (1942, s. 2), rehberlii, "bireyin sahip olduu veya gelitirecei eitsel, mesleksel ve kiisel imknlar en iyi ekilde idrak edip kullanmas" ve bu suretle "okula veya hayata tatminkr bir uyum salamas hususunda yaplan sistematik bir yardm" olarak tarif etmektedirler. Yukarda sralanan ve benzeri rehberlik tarifleride, bireyin kendini tanmasna arlk verilmitir. Bir baka yazar grubu, rehberlii, "gencin kendi hayatna hedef ve yn verme gc gelitirmesine yardm eden ve demokratik toplumumuza kendine zg katklar yaparken zengin bir kiisel yaant kazanmasn salyan eitim oluumunun sistematik ve organize edilmi tarifidir" demektedirler (Lefever, Turrell ve Weitzel, 1950, s. 3). Bu tarifte de rehberlik, kiinin kendine hedefler semesi ve hareketlerine yn vermesi gibi dinamik bir unsura kavuturulmu olmakla beraber, eitim srecinin iinde grlmektedir. Smith, rehberlii, okullarda yaplan rehberlik servisleri erevesi iinde dnmenin doru olacan sylemekte ve yle tarif etmektedir : "Rehberlik, bireylerin eitli alanlarda tatminkr uyum salamalarnda esas olan yeterli seimleri (tercihleri), plnlar ve yorumlan yapmalar iin muhta olduklar bilgi ve becerileri kazanmalarna yardm eden servislerden (hizmetlerden) oluan bir sretir" (Smith, 1951, s. 6).

16 Smith bu tarifinde bireyin gerekli seme, pln ve yorumlan (anlamlandrmalar) yapmada gerekli olan bilgi ve becerilerin kazandrlmasna arlk vermektedir. Aktr ki bireye sadece bu bilgi ve becerilerin kazandrlmas yetmez. Bireyin bu bilgi ve becerileri kullanarak gerekli semeleri, plnlar ve anlamlandrmalar daha iyi yapmasna, dolaysiyle, mmkn olan en uygun uyumlar salamasna yardm etmeye de ihtiya vardr. Rehberlik faaliyetleri, btn bu yardm hizmetlerini iine alan bir oluumdur. Baka bir yazar da rehberlii, bireyin uyum salamas ii ynnden ele almaktadr. Ona gre rehberlik, "bireyin iyi uyumlar salamasna, kendisi ve toplum iin kvan verici, yararl bir hayat yaamasna yardm eden srekli bir oluumdur. Daha kesin olarak, eitim oluumunda rehberliin amac, baarszln, uyumsuzluun, devamszln, ve rencinin gelimesine engel olan benzeri skntlarn sebeplerini bulmak ve gidermektir" (Stoops, 1959, s. 109). Bundan sonraki yllarda yaplan tarifler, yukarda verilen son iki tarife daha ok benzemektedirler. Mesel Miller, bireyin uyumu, kendini tanmas ve bamszlk kazanmas noktalarna dayanan bir tarif yapmaktadr. Ona gre rehberlik, "bireylerin okulda, evde ve toplumda zami uyumu salamalar iin gerekli olan zmsel (nefs) anlay, ve bamszlk kazanmalarna yardm ameliyesi" veya oluumudur. But amaca eriebilmek iin okul rehberlik program, unlar yapmak zorundadr : a) rencileri sistemli ve etrafl bir incelemeye tbi tutmak. b) Onlara, kendileri ve iinde bulunduklar eitsel, mesleksel ve toplumsal frsatlar hakknda zengin bir bilgi vermek, c) Psikolojik danma yoluyla rencilerin bireysel yardm ve ilgili grmelerini salamak, ve d) rencilerin eitli ihtiyalarn karlayabilmeleri iin okul personeline, velilere ve evredeki ilgili kurululara bilgi yetitirme ve aratrmalar gibi hususlarda hizmetlerde bulunmak (Miller, 1961, s. 7-8). Baka bir yazara gre rehberlik, bir oluumdur. Bireyin kendine-yardm edebilmesi, kendindeki i kaynaklarn farkna varp kullanabilmesi, kendine amalar izip ona gre plnlar yapmas, kendi gelime problemlerini, ev ve okulun salyabildii en uygun artlar altnda zebilmesi iin her bir kiiye (yalnz kronik problemli birka kiiye de-

17 il) yardm eder... O halde rehberlik, her bireyin kendi gayretleri ve ilgileri yolu ile kendi potansiyellerini kefetmek, kullanmak ve gelitirmek suretiyle kiisel bir doyum elde etmesi ve topluma katkda bulunabilmesi iin bireye yaplan srekli bir yardm oluumudur (Strang ve Morris, 1964, s. 2-3). Mortensen ve Schmuller (1966, s. 3) de, Kitson gibi, rehberlii teori ve uygulamada, bireyselletirilmi bir eitim olarak grmekteler. Onlar da Smith gibi, rehberlik tariflerini, rencilere yaplan hizmetler erevesine oturtmaya almaktadrlar. Onlara gre rehberlik, her bireyin, demokratik idealler erevesi iinde kabiliyet ve kapasitelerini zami noktaya kadar gelitirmelerini salamak iin eitim programlarnn, kiisel frsatlar hazrlayan ve uzman kiilerin hizmetlerini salyan tarafdr. Grlyor ki rehberlik kavramnn tasvir ve tarifinde birok farkllk ortaya kmaktadr. Ama rehberliin tantm ve tarifinde karlalan bu glkler pek yadrganmamaldr. nk, hereyden nce rehberlik, sistematik bir yardm meslei olarak olduka yeni bir alandr. Bu eit kargaalk ve farkllklar her bilim alannn balangcnda grlmtr. Rehberlik alanndaki almalar oalp gelitike, birok noktalarda sratli deimeler ve aydnla kavumalar olaca tabidir. Yeni aratrmalar ve denemeler, yeni anlay ve teorilerin gelimesine yol aar. Bu yenilikler de, yaplm tantmlar ve tarifelerde, edinilen tecrbe ve ihtiyalara gre deiiklikleri gerekli klar. Bylece rehberlik kavram, kesinlik ve akla kavumaktadr. kincisi, rehberlik, ok geni bir alan kavrad iin haylice kaygan bir bilim alan grnmndedir. Bir taraftan eitime, mfredat programna, bir taraftan kiinin i dnyasna, motivasyonuna ve deerler dnyasna, bir taraftan da toplum hayatna kadar uzanan byle bir alann tek bir tarif iinde kavranmas ok mkl bir i olmaktadr. ncs, rehberlik iinde alan eitli mesleklerden ve eitli yetime gemiine sahip kimseler vardr. Mesel, retmen, sosyal yardmc, bir avukat veya aile doktoru, kendilerine gre eitli ekillerde rehberlik yaptklarna inanmaktadrlar. Bu kimselerin her birinin verecei rehberlik tarifi, kendi yaptklar rehberlik faaliyetlerine bal olmaktadr. Rehberlik alanndaki almalar ve tecrbeler genileyip derinletike, rehberliin gerek kapsam daha ok aydnla kavumaktadr. Rehberliin, dier komu bilim alanlar ile olan iliki derecesi, benzerlik ve ayrlklar daha belirginlik kazanmaktadr, ilk yllardaki belirsizlik ve kargaa durulmu ve eitli yazarlar arasnda gr birlii hsl olmaya balamtr.

18 TARFLERDE ORTAK ELER Yukarda belirtilen tariflerde tekrarlanp duran baz temel fikirler ve terimler elbette dikkatleri ekmitir. Bu tariflerde birey, yardm, uyum salamak, semeler (tercihler) ve plnlar yapmak gibi eler, btn tariflerde ortak yanlardr. Bu tariflerde "bireyin uyum salamas" ve "gelimesine yardm" fikri, ana tema olmutur. "Yardm" bir "bireye" yaplacaktr ve bireyin "uyum salyaca alanlarda", "ihtiya duyduu zaman" yaplacaktr. Bireyin eitli hayat alanlarna yeterli (tatminkr) uyum salyabilmesi, "kendi kabiliyetlerini, ilgilerini, ihtiyalarn, fiziksel ve sosyal evresinin imkn ve isteklerini bilmesine" baldr. Bu yardmlar, esintilere ve rastlantlara gre deil, "sistemli" olacaktr. Bu sebeple, yaplmas istenen yardmlar, organize bir ekilde ve "bu alanda yetimi bir kimse" tarafndan yaplacaktr. Bu uzman kiilerin yapt yardmlar, "bilim dalnn gelitirmi olduu teknik ve metotlara" gre yaplacaktr. REHBERLN TARF Buraya kadar olan inceleme ve aklamalarn nda kitabmzda esas olan anlaya gre, rehberlii yle tarif edebiliriz : Rehberlik, bireyin en verimli bir ekilde gelimesi ve tatminkr uyumlar salamasnda gerekli olan semeleri (tercihleri), yorumlar, plnlan yapmasna ve kararlar vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanmas ve ulat bu seme ve kararlar uygulamas iin kiiye yaplan sistemli ve profesyonel (uzmansal) yardmdr. Daha ksa bir ifadeyle rehberlik, bireyin kendi bana yryebilen bir kimse haline gelmesine yardm oluumudur. Ama bu "yardm", hibir zaman bireyin yapamad bir ii ona "yapvermek" deildir. Aritmetikte veya basit bir resim devini izmekte gl olan bir ocua rehberlik etmek, onun glklere urad noktalar bularak o noktalardaki zorluklar ve becerisizlikleri nasl yenecei hususunda ona yol gstermek, gerekli aklamalar yapmak ve yeterli bilgileri vermektir. ocuun aritmetik sorularn zp eline tututurmak, veya resim devini izivermek suretiyle ocuu devden kurtarmak, rehberlik yapmak deildir. Eer ocuk, hi kimseden yardm grmeden, problemlerinin zm iin gerekli bilgi ve becerileri ilgili kaynaklardan bulup renir ve problemini zmlerse, yni ocuk bir bakasndan yardm grmeden kendi bana gerekli kararlara ular, semeleri ve plnlar yapar ve plnlarn uygulamaya koyarsa, burada da rehberlik yoktur. nk ocuk zaten, bu sorunda kendi problemini kendi bana zebilecek "yetkinlie" ermi bulunmaktadr.

19 Yukardaki tarifimizde, kullanlan "bireye" yaplacak "sistemli" ve "profesyonel" yardm ibareleri, rehberliin, kiiye yaplan organize bir uzman yardm olduunu vurgulamaktadr. Rehberlik iinde bir ben-zetme yapmak gerekirse bir menzile ulamak isteyen, fakat o yerlerin yabancs bir kimse (problemli kii) ile, bu menzil noktasn ve oraya giden yollar iyi tanyan ve bunlarn zellikleri hakknda daha fazla bilgiye sahip bir kimse vardr. Yani birinci kimse rehberlik edilecek olan, ikinci kimse de rehberlik eden kimsedir. Rehberin grevi, menzil ve oraya giden yollar ve her birinin zelliklerini belirtmek, yolda grlecek, durulacak noktalar iaret etmek, sapaklarda yanl ynlere saplmamasnda yardmc olmaktr. Verilen bilgilerin altnda yollardan birini semek, gidi eklini saptamak, rehberlik edilen kiinin verecei kararlardr. Bireyin gidecei yolu, yapaca ileri bir bakasnn saptamas, rehberlik anlayna zttr. nk bireye seme (tercih) ve karar verme imkn braklmadan her ey ona empoze edilmi demektir. Bireyin kendi yetenekleri, ilgileri, ihtiya ve arzular, yaplan tercihte, verilen kararda pay sahibi deildirler. Bireyin semeler yapmasnda, kararlar almasnda ve plnlar yapmasnda kiiye sunulacak yardmlarn sistemli olmas ve belli bir meslek standardnn altnda bulunmas da gerekir. O halde birey ve problemi, sistemli bir ekilde ele alp incelenecek demektir. Bu ele alnp inceleyi, zel bilgi ve meslek becerileri gerektirir. O halde rehberlik ve psikolojik danma, bir uzmanlk meslei haline gelmi bulunmaktadr. Bu meslekte uralan eyin, "insanolu" gibi kompleks, ok ynl bir varlk olduu ve bir "tm" olduu dikkate alnrsa, rehberlik ve danma'nn baka trl olmas dnlemez. Rehberlik ve danmanlk yapabilmek, birey ve problemi ile ilgili artlar ve eler hakknda sistemli bir ekilde toplanm objektif ve salam bilgilere sahip olmay gerektirir. Sadece bu bilgilere sahip olmak da yeterli deildir. Rehberlik yapacak danman'n, bu bilgileri toplama, tahlil etme ve problemin zmnde kullanabilme yetenek, beceri ve tekniklerine de sahip olmas lzmdr. Yani rehberlik ve bu faaliyetler iinde psikolojik danma, "bilimsel bir metot ve tutum isteyen bir ameliye (oluum) olmaktadr. Rehberlik ve danma iinde toplanacak bilgiler, yaplacak tahliller, kurulacak hipotezler ve ulalacak yarglar her bilim alannda geerli olan bilimsel esaslara gre yaplr. Byle bir aklc ve objektif tutum, rehberlik ve danma'nn kuru ve souk bir bilim objektiflii iinde yaplmas anlamna gelmez. Ele alnp uralan malzeme "insan" olduuna gre, elbetteki bu bilimsel objektiflik, insancl ilikilere has bir scak-

20 lk iinde olacaktr. Bugn rehberlik ve danma alannda gelimi bir yn bilimsel teknik ve metotlar, insancl bir tutum, scaklk ve canllk iinde kullanlabilmektedir. Mesel, danmada grme teknii buna tipik bir rnektir. O halde rehberlik ve danmada yaplan "yardm", gerekli bilgi ve teknikleri kullanabilecek ekilde yetimi kimselerin yapaca "profesyonel" bir yardmdr ve bu yardmn gelip geici veya rastlant sonucu bir yardm deil, sistemli bir yardm olmas arttr. REHBERLK, PSKOLOJK DANIMA VE PSKOTERAP Bundan nceki blmde rehberlik faaliyetlerinin, renci kiilik hizmetleri iinde kendine zg bir faaliyet grubu olduu belirtilmiti. Rehberlik faaliyetlerinin, dorudan kiiyi hedef alan ve kiiye yardma alan faaliyetler olduu gsterilmiti. Psikolojik Danma faaliyetleri de kiiye yardm hedef alan rehberlik faaliyetleri iinde kendine has nitelikleri olan bir hizmet grubudur. Psikolojik danma, problemli kii (danan) ile, onun kiisel probleminin zmne yardmc olabilecek uzman kii (danman) arasnda, problemin zmne dnk olarak kii-kiiye ve yz-yze cereyan eden bir yardm oluumudur. Danmanla danan arasnda cereyan eden bu yardm oluumu, esasta, karlkl grmeler yolu ile cereyan eder. ki kii arasnda karlkl etkileim yolu ile cereyan eden psikolojik bir yardm ilikisidir. Bu zel nitelii bakmndan psikolojik danma, danann semeler yapmasnda, kararlar vermesinde, plnlar yapmasnda ve uygulamaya koymasnda kiiye yardm hedef alan btn dier rehberlik faaliyetlerinden farkldr. Yz-yze, ve bir problem etrafnda grmeye dayanan psikolojik danma faaliyetleri, iaret edilen nitelikleri ile, rehberlik faaliyetlerinin z, ana mihveridir. Kiiye yaplacak btn rehberlik, dnp dolap yzyze olan bu psikolojik etkileim grmelerine gelmektir. Btn rehberlik faaliyetlerinin sonal (nihai) amac, kiiye, problemini zp yeterli bir uyum ve denge salamasna yardm etmektir. Snflarda, dersd faaliyetlerde, sosyal ilikilerde, ocuun salkl bir ekilde byyp gelimesini, yann gerektirdii erginlie en uygun bir ekilde ulamasn salamak iin yaplan rehberlik faaliyetlerinin birou, psikolojik danmada gereken kii-kiiye, yz-yze olan etkileim ilikisini gerektirmez. Mesel, ocuklarn meslek semelerinde yardmc olabilecek nitelikteki mesleklere ait kitap ve benzeri yaynlar toplayp ocuklarn istifadesine sunmak, bir rehberlik faaliyetidir ama bir psi-

21 kolojik danma deildir. Bu bakmdan, diyebiliriz ki btn psikolojik danma faaliyetleri, rehberlik faaliyetleridir, ama btn rehberlik faaliyetleri, psikolojik danma deildir. uras da iaret edilmelidir ki okulda rehberlik uzmannn, btn rencilere yaplacak yardmlar bu eitten kii-kiiye ve kar-karya yardm ilikileri haline getirmesi zaten mmkn deildir. Okulun tm eitim program iinde yer alacak olan rehberlik faaliyetleri iin, onun yapmas gereken daha birok faaliyetler vardr. Ofisinde oturup zamann sadece danma grmeleri yapmaya ayramaz. Rehberlik faaliyetlerinden bazlar da zaten dorudan kii-kiiye danma grmelerini gerektirmez. Ama btn rehberlik faaliyetleri, kendi sorunlarn kendi bana zebilecek erginlie henz ulamam bireylere yardm iin yz-yze ilikileri gerektiren psikolojik danma oluumuna en iyi hazrl salar. Psikolojik danma ile psikoterapi arasnda da baz ortaklk ve ayrlklar vardr. Her ikisi de, esasta, problemli kiiye yaplan psikolojik yardm ilikisidir. Her ikisi de dananla uzman kii (danman, terapist) arasnda bir problemin zm iin yz-yze cereyan eden grmelere dayanr. Her ikisi de, kiiye yardm iin, genelde, ayn psikolojik teknikleri ve metotlar kullanrlar. Bu ortak yanlara karlk psikolojik danma, "normal" saydmz kiilerin gnlk hayatta yapacaklar uyumlarda karlatklar olaan seme ve karar verme sorunlar ile urar. Psikoterapi ise, kiilik bozulmalarna yol am kayg ve nrotik davranlarn hkim olduu "normal d" kiilik sorunlar ile urar. O halde, bir genelleme yaplmak istenirse, psikolojik danma, genellikle bir okul, endstri veya sosyal hizmet veren bir kurum ortam iinde, "normal" kiilerin, kkleri, kkeni ve yapraklar belli, "normal" saylan sorunlarnda kiiye yardm iin urar. Psikoterapi ise, genellikle bir klinik ortamnda ve kkleip "normal d" kiilik sorunlarna yardma alr. uras da hemen belirtilmelidir ki, "normal" le "normal-d" arasndaki snr izmek kolay deildir. Birinin nerede bitip, dierinin nerede baladn tayin etmek zordur. Hele tek bir grmede bu tehisi koymak hem ok zor, hem de tehlikelidir. Bu konu, psikolojik danma hizmetleri konusunda daha etrafl ele alnacaktr. Burada iki yardm ilikilerinin genel katklarna bu kadar iaretle yetinilecektir. PSKLOJK DANIMA VE REHBERLK F.3-4

"Gerekte biz, insanoullarn gzel biim, miza, akl yetenekleri vermek suretiyle stn bir izzet ve erefe mazhar kldk. Karada ve denizde vastalara bindirdik. En gzel nimetlerden rzklandrdk. Hem de yarattklarmzn pek oundan (hepsinden) stn ve erefli kldk." KUR'AN-I KERiM, Cz 15, Isra Sresi, yet 70

3. BLM KISA TARHE: REHBERLK VE DANIMA HAREKETNN DOMASI VE GELMES Danma ve rehberlik, kiinin gelime ve problemlerini zmleyebilme konularnda sistematik yardm gayretleri olarak, Amerikan toplumunda doup gelimi bir harekettir. Her toplumsal gelime ve deimenin ortaya kmasnda, o toplumun sosyal ortam ve artlar nemli rol oynar. Amerikan toplumundaki artlar ve olaylar Trk okuyucusunu fazla ilgilendirmemekle beraber, danma ve rehberlik konusunun boyutlarn daha iyi grebilmek iin, bir psiko-sosyal grnt olarak rehberlik ve danma hareketinin Amerikan toplumunda nasl doup gelitiini incelemeye ihtiya vardr. Bundan sonra da rehberlik ve Trk toplumundaki gelimesine gz atlacaktr. A. REHBERLK VE DANIMA NASIL DODU? Rehberlik, esas itibariyle Amerikan toplumunda doup ekil kazanm bir uygulamal bilim dal olmutur. Amerikan toplumuna kaynaklk eden temel ideal ve felsefe, insan olarak kiiye byk deer vermitir. Geen yzyln sonlarnda, Amerikan toplumunda birok eitimci, dnr ve vatandalar, okullarn, genleri, btn haklarn daha iyi kullanabilecek birer psiko-sosyal varlk olarak ve topluma katkda bu-

23 lunacak birer retici olarak daha iyi yetimeleri konusuyla yakndan ilgilenmiye balamlardr. Bunun sonucu olarak, bireysel eitime, ocuklarn bio-psiko-sosyal ihtiyalarna ve toplumun ihtiyalarna dikkat artmtr. Okul mfredat programlarnn kuru bilgilerden kurtularak bu esaslara gre hazrlanmasna ynelik abalar artmtr. Bylece Amerikan okullarnda rehberlik hareketi domutur. renciyle birey olarak ilgilenen rehberlik hareketinin bir rn olarak da psikolojik danma domutur. Kiinin gelimesine ve gelimesini engelleyen problemlerin nlenmesine yardm ii, kii ile psiko-sosyal bir atmosfer iinde kar karya gelip onunla etkileimde bulunmay gerekli klmaktadr. Bu suretle doan danma, toplumda bireylerin ruh sal ile ilgilenmeyi de kapsyacak ekilde geliip ekillenmitir. Bir okula ilk defa danman atamas 1898 ylnda olmutur. Jesse B. Davis, Detroit ehrinde bir lisede danman olarak almaya balamtr. Tabii bu atamann gereklemesini hazrlayan birok fikir gelimelerinin olmu olaca muhakkaktr. Rehberlik hareketi, balangta bir meslek rehberlii hareketi olarak domutur. Okulu bitirdikten sonra bile genlerin bir meslek tutmaya hazr olmadklarn gren birok eitimci ve dnr, genlerin en uygun meslei seerek bu meslee hazrlanp girmeleri konusunda sistemli olarak kafa yormaya balamlardr. Eli Weaver, 1906'da Meslek Seme kitabm yaynlamtr. Rehberlik hareketinin kurucusu olarak bilinen Frank Parsons'n liderliinde Boston Meslek Brosu almtr (1908). Ama, genlerin, kendi imkn ve yeteneklerine en uygun meslei semelerine ve bu meslee hazrlanarak girmelerine yardm etmektir. Parsons, buradaki almalarn sistemletirerek Bir Meslek Seme adl kitabn yaymlamtr (1909). Meslek rehberlii terimi ilk defa bu kitapta kullanlm ve Parsons bu kitapta, bir kimsenin kendine en uygun ve baaryla alabilecei meslei semesi iin; 1) nce kiinin incelenip zelliklerinin saptanmas, 2) meslein incelenip zelliklerinin ve ne eit yetenek ve niteliklere ihtiya gsterdiinin saptanmas gerektiini, ve 3) bundan sonra bireyin nitelikleri ile meslein niteliklerinin birbirine uyup uymadnn aratrlmas fikrini ortaya koymutur. Meslek rehberliinin birok ana unsurlar bu kitapta ele alnmtr. Dier taraftan, ayn yllarda, William Healy, Chiacago'da sulu ocuklarn sistematik psikiyatrik muayeneden gemelerini salamak iin

24 Psikopatik Genlik Enstits'n kurdurmak iin uramaktadr. Bir yl sonra bu enstit kurulmu (1909) ve ilk ocuk Rehberlik Klinii olmutur. Ruh hastal geiren birinin yaynland Kendini Bulan Ruh kitab, ruh salna dikkati ekmi ve Connecticut Ruh Sal Dernei kurulmutur (1908). Ertesi yl da Mill Ruh Sal Kongresi yaplmtr. Bu yllarda Freud'un psikolog Hall'un davetlisi olarak Amerika Birleik Devletleri'ne gelerek Psikoanaliz zerinde bir seri konferans vermesi, psikolojik danma ve psikoterapiye ilgiyi arttrmtr. 1910'da lke apnda ilk Ulusal Rehberlik toplants yaplmtr. niversite seviyesinde ilk rehberlik dersinin de ertesi yl (1911) Harvard niversi-tesi'nde verilmeye baladn gryoruz. Rehberlik konusuna ilgi oalm, ve 1912'de ehirdeki btn okullar kapsayacak ekilde Grand Rapids'de bir rehberlik Brosu kurulmutur. Daha sonra, 1913'de Amerika'nn Ulusal Meslek Rehberlii Dernei kurulmutur. Bu dernek, rehberlik ve danma hareketlerinin bir bilimsel disiplin olarak geliip bymesinde nemli rol oynamtr. Bu dernek, 1951'de ekil deitirerek imdiki Amerika Personel ve Rehberlik Dernei olmu ve daha geni kapsaml ve gl bir dernek haline girmitir. Kurulu yllarnda okullarda byk bir umut ve istekle giriilen rehberlik ve danma hareketlerini desteklemek iin, danman yetitirme kurslar ve programlan, ve danmada kullanlacak test vs. gibi psikolojik aralar gelitirmede de ilerlemeler kaydedilmitir. Okullardaki bu almalara paralel olarak, Federal Devletin Eitim Dairesinde de mesleklere ait bilgiler toplamak ve rehberlik almalarna yardm etmek zere bir bro kurulmutur. Bir taraftan da Rehberlik ve Danma programlarn glendirmek isteyen okullara Federal bteden yardm edilmesi iin kanun karlmak suretiyle devlet yardm balamtr (George Dean Act 1938, ve George Baden Act 1946). Okul dnda kalan genlii ve i arayanlar yeteneklerine en uygun ilere yneltmeye yardm iin A.B.D. ve i Bulma Kurumu kurulmutur (1933), ( ve i Bulma K., 1954, s. 10). Bu kurum, meslee yneltme amacyla, test uygulama, danma ve ie yerletirme faaliyetlerini gelitirmitir. Gene bu yllarda, meslee yneltme almalarnda nemli bir kaynak kitap olan Meslekler Szl yaynlanmtr (1939). Sputnik'in uzaya frlatlmas (1957), Amerika'da rehberlik ve danma hareketlerine yeni bir hz getirmitir. Ruslarn, Amerikallardan nce uzaya kmas, Amerikan toplumunda bir eit tel yaratm ve

25 Amerikan hkmetinin, okullarda genlerin yeteneklerine gre daha iyi eitim ve retim almas iin rehberlik ve danma programlarna geni lde yatrm yapmasna yol amtr. 1958'de Ulusal Savunma in Eitim Kanunu kartlarak, niversitelerin danman yetitirme programlar desteklenmi, birok danma kurslar ve aratrmalar finanse edilmi, birok okul rehberlik programlan glendirilmitir. 1964 de yaplan bir ilve ile de ilkokullar ve niversite genlii de kanun kapsamna alnmtr. Kabiliyetlerin zamannda kefedilerek, fire verdirmeden, en ksa zamanda ve en iyi ekilde yetitirilip mill ihtiyalara yneltilmesine allmtr. Danma faaliyetlerinin sistematik bir yardm meslei olarak gelimesinde, 2. Dnya Sava da nemli rol oynamtr. Harp iinde hastanelerde artan ruh hastalan, harp nevrozlar, sivil hayattan asker hayata intibak zorluklarnn yaratt davranra bozukluklar, o zamanlara kadar hastanelerde sadece test uygulama, tehis, deerlendirme ve aratrma ileri ile uraan klinik psikologlarn da tedavi ve terapi ilerine girimelerini gerekli klmtr. Klinik psikologlarn yrttkleri terapilerin, birok vakalarda illa tedaviden daha etkili olduu grlmtr. Psikologlar, bu almalar ile hem kendilerini ispat edip tedavi ekibinin bir yesi olarak kendilerini kabul ettirmiler, hem tecrbe kazanarak yeni metot ve teknikler gelitirmeye ynelmiler, hem de insan davranmna ait bulgularn ve teorilerin psikolojik yardm alannda uygulanarak geliip zenginlemelerini salamlardr. Harpten sonra da terhis edilen insangcnn sivil hayata intibaknda, harp malllerinin maluliyetlerini kabullenerek kendilerine tekrar gven ve sayg gelitirmelerinde, ie yarar ynleri ile tekrar hayata karmalarnda, ve en kymetli renme yllarn cephelerde geirdikten sonra kendilerini isiz ve mesleksiz sivil hayatta bulan genlerin yeni meslekler renip retim hayatna dnmelerinde psikologlarn (danmanlarn) nemli ve etkili rolleri olmutur. Harp yllarnda ve daha sonralar rehberlik, danma ve psikoterapi konularnda yaynlar oalm, bu konulardaki derneklerin yeleri artmtr. Bu alanda byk isim olan Rogers'n danma ve psikoterapi konusunda nemli alma ve aratrmalara yol aan kitaplar bu yllarda yaynlamtr. Ulusal Meslek Rehberlii Dernei (NVGA), konuyla ilgili birok dernekleri bnyesinde toplayarak Amerikan Personel ve Rehberlik Dernei (APGA) haline bu yllarda girmi ve eitli birimleri tarafndan birok meslek dergileri yaynlamya balamtr. Dnyann gl bir meslek teekkl olan Amerikan Psikoloji Cemiyeti, Psikolojik Danma blmn de bu yl-

26 larda amtr (1953). Yni bylece psikolojik danma, kendine zg, gl bir bilim disiplini olarak ortaya kmtr. 1960-70 yllar arasnda danma alannda birok yeni abalar olmutur. Dikkatler, danman'n rol ve fonksiyonunun daha belirgin hale getirilmesine ynelmitir. Grup terapisine (danmasna) ynelinilmitir. zellikle meslee yneltme konusunda bilgisayar (computer) yoluyla danma yapabilme denemelerine giriilmitir, insan davranmna ait artan psikolojik bulgu ve bilgiler, renme ve artlandrma yoluyla kiinin davranmn deitirme akmna yol amtr. 1960-70 aralarnda daha ok terapi ynne kayan psikolojik danma, son yllarda tekrar meslee yneltme danmasna arlk verme eilimi gstermektedir (Byrne, 1977). Rehberlik ve Danma'nn kavrad alan, okul ortamndan tamakta, endstri ve i organizasyonlarn, evlilik ve aile ilikilerini, evre sorunlarn (psikoloji), arzallar, yallar ve aznlk gruplarn kapsayacak ekilde daha genilemektedir. Bu kapsam genilemesine paralel olarak da, Danma'nn yetitirilmesi sadece psikiloji bilimi bulgu ve bilgilerine ve eitim-retim uygulamalarna snrl kalmayp, sosyoloji, antropoloji, siyasal bilimler, ekonomi, i dnyas gibi daha geni bir alana yaylmaktadr (Hatcher, et. al., 1977, s. 1-10 ve 362-369). Bylece danma, psikolojiye dayal fakat disiplinleraras bir uygulamal bilim dal olarak ortaya kmaktadr. Balang yllarndaki tedavi edicilik rolne, nleyicilik rol ve daha sonralar, retici-geliriricilik rolleri de eklenmitir. B. DANIMA PSKOLOJSNN DOUP GELMESN ETKLEYEN FAKTRLER Bir disiplin olarak rehberlik ve danma almalarnn baka toplumda deil de, Amerikan toplumunda doup gelimesini etkileyen baz temel faktrler olmutur: Bunlar, Amerikan toplumunun fikir ve ideal bakmndan byle bir yardm ilikilerine hazr ve istekli olmas, rehberlik hareketi, ruh sal hareketi, psikolojinin bir bilim dal olarak o lkede sratle geliip insan davranmna ait yeni bilgi ve bulgular getirmesi, psikoanaliz hareketi ve iki byk sava faktrleridir. a) Sosyal ortamn elverili ve istekli olmas: Karma ve dinamik bir toplum olan Amerikan toplumunun sahip olduu demokratik idealler ve "insan"a verdii deer, rehberlik hareketinin ve dolaysiyle danma ve psikoterapi denen psikolojik yardm mesleinin bu toplumda doup gelimesine imkn veren sosyal ortam salamtr, nsana ve-

27 rilen deer, bireysel eitime, dolaysiyle ocuun kii olarak gelimesi iin onun incelenerek bireysel nitelik ve ihtiyalarna uygun kiisel yardm yaplmasna yol amtr. Toplumun sratle endstrilemesi, kentlemenin hzlanmas, mesleklerin bnyesinde yenilemeler, baz mesleklerin kaybolmas ve baz yenilerinin domas, bireyler iin birok uyum sorunlarn da beraber getirmitir. Bu sorunlarla uraacak rgtler, hayr kurumlar ortaya kmtr. Parklar ve oyun alanlar alm; sulu ocuklar topluma tekrar kazandrmak iin mahkeme ve slahhanelere yeni fikirler hkim olmaya balam; isizlikle daha etkili mcadele edilmi; yaama ve konut artlar slah edilmeye uralm; alanlarn haklarn daha etkili koruma yollar aranm; ocuk iileri koruyacak tedbirlere gidilmi; ocuklarn daha iyi muamele ve terbiye grmesi almalarna nem verilmitir. Btn bu abalar, dikkat ve gayretleri, kiinin daha iyi gelime ve yetimesine evrilmitir. Kiinin eitim hakk, genel eitimin btn vatandalara gtrlmesine, yani eitimin mecburi hale getirilmesine yol amtr. Bylece, yalnz okullar ve okullardaki renci nfusu artmakla kalmam, ayn okulda her snf ve eitten, farkl kabiliyet ve niteliklerde ocuklarn yetitirilmesi sorunlar ortaya kmtr ki bunlar da okul programlarnn, renci kabiliyet ve ihtiyalarna gre eitlendirilip zenginletirilmesini, rencilerin birey olarak incelenip eitilmesini gerekli klmtr. Btn bu fikir ve idealler ve toplumdaki abalar, okul ortamnda ve toplumun dier kesimlerinde kiiye yz yze yardm etme almalarna hz ve ekil vermitir. Bu gelimelerde, tabiatiyle, zengin kaynaklara sahip, karma ve krpe bir toplum olan Amerika'nn ekonomik gc yannda yaratc, yeniliklere ak ve istekli olmas byk rol oynamtr. Bylece, bir yardm meslei olarak danma ve psikoterapi, bu toplumda daha rahat doup gelime imknn bulmutur. b) Rehberlik Hareketi: Danma almalarnn bir yardm meslei olarak doup gelimesinde en ok rol olan faktrlerden biri de, bu yzyln balarnda Amerikan okullarnda rehberlik hareketinin balamas olmutur. Rehberlik hareketi, genleri kendi yetenek, ilgi ve ihtiyalarna uygun ve severek baaryla alabilecekleri meslek sahibi yapmay amalayan meslek rehberlii hareketi olarak domutur. Gencin meslek se-

28 me sorunu, dier sosyal ve kiisel problemlerinden soyutlanamaz. O halde, ok gemeden rehberlik hareketleri, meslek rehberliinden daha kapsaml bir anlam kazanmtr. Rehberlik hareketinin Amerikan kltrnde bir eitim hareketi olarak domas, yukarda da aklanm olduu gibi, toplumdaki tevik edici artlar ve toplumun benimsedii ideallerden ileri gelmitir. Rehberlik hareketinin ekirdeim, Amerikan Bamszlk Bildirisi'nde (1776) bulmak mmkndr. Burada "insana" verilen deer ve kavramlar, eitimde rehberlik hareketinin domasn kanlmaz hale getirmitir. niversiteler ve liselerde balayan rehberlik hareketi, rencinin renmesini ve kiisel gelimesini kolaylatrmak, gelimeyi nleyen engelleri kaldrmak ve kiinin karlat problemlerin zm ve tedavisinde ona yardmc olabilmek iin danmanla danann kar karya gelmesini, yani danma ameliyesini yaratmtr. Bu suretle danma, bir yardm meslei olarak tecrbe kazanm, bilgi birikimi yapm, yeni teknikler gelitirmi, kendine uygun teoriler kurmu, bugnk statsne gelmitir. c) Ruh Sal Hareketi: Bu yzyln balarnda, genlikte grlen gvensizlik duygusu, yarnndan emin olamamak, amaszlk ve benliini bulamamak (identifikasyon kayb), eitimcileri ve aileleri derinden ilgilendirmeye balamtr. Ruhsal bunalmlarndan 1 dolay hastaneye tedaviye girip kan C. Beers'in yaynlad kitap, Freud'n psikonaliz hakkndaki Amerika konferanslar (1909), 'kiinin ruh salna kar halkn, dnrlerin ve resm kurumlarn duyarlk ve ilgisini artrmtr. Okullarda, kiinin ruhsal problemleri ile uraacak danma programlarnn balatlmasna nem verilmi; evre ruh sal merkezleri alm; kiinin ve toplumun ruh sal ile ilgili dernekler kurulmutur. Buralarda, kiinin psikolojik gelimesi ve ruh saln engelliyen problemlerin tedavisi iin nleyici, gelitirici ve tedavi edici danma almalarna giriilmitir. d) Psikoanaliz Hareketi: 18. yzyln ikinci yarsnda, Paris, Viyana gibi baz Avrupa ehirlerinde balyan mesmerism, hipnotism gibi nevroz tedavisiyle ilgili baz ruhsal telkinle yaplan tedavi hareketleri olmutur. 19. yzyln sonlarna doru Freud, nevrozlarn tedavisinde psikolojik yaklam kullanmaya ve bu yaklamla ilgili olarak psiko-analitik teoriyi kurmaya balamtr. Bu konuda yapt yayn ve konferanslar konuya ilgiyi arttrmtr.

Clifford Beers, The Mind That Found Itself (Kendini Bulan Ruh, 1908).

29 Psikoanalitik teorinin getirdii kavramlar, danma ve psikoterapinin bir disiplin olarak gelimesine nemli katklarda bulunmutur. Kiinin bilinalt, ahsiyet bozulmas, savunma mekanizmalar, kiinin fikir ve davranlarnda motivasyonun ve heyecansal hayatn nemi, ahsiyetin teekklnde ocukluk yllarnn nemi, ruhsal bozukluklarn tedavisinde yaklam yollar hakknda birok bilgi ve tecrbeler getirmi, bu alanlarda dnmeyi tahrik ve tevik etmitir. Bu gelimeler; danma ve terapi ilemi iin kiinin tahlil ve deerlendirilmesinde, problemin tehisinde ve tedavisinde yeni gr, tecrbe ve gelimelere yol amtr. Psikoanalitik hareket, kiinin ahsiyetinin oluma ve gelime srecine ait akla uygun bir aklama getirmi; ahsiyetin bir "btn" olduunu gstermi ve hi bir davranmn sebepsiz olmadn, her davranmn altnda bir gd yattn vurgulamtr. e) Psikolojinin Bir Bilim Olarak Gelimesi: Psikoloji, felsefeden kurtularak, insan ve hayvan davranlarn inceleyen mstakil bir bilim dal olarak, 19. yzyln sonlarnda kendini ortaya koymutur. Bilimsel bir tutum ve yaklam iinde alarak ksa srede nemli bulgu ve bilgi birikimi yapmtr. Psikoloji aratrmalar, insan davranlarnn da kendine has kanunlar olduunu, ve bilimsel yaklamlarla insan ve hayvan davranlar incelenerek bu kanunlarn bulunabileceini ortaya koymutur. Hayvan ve insan davranmlarna ait elde edilen bulgular ve bilgiler, insan davranmnn gelimesine, deimesine ve ruhsal sorunlarn zm ve tedavisine yardmla uraan psikolojik danma alannn kendine zg metot, teknik ve teorilere dayanan sistematik bir disiplin olarak ortaya kmasna yardm etmitir. nsan davranmna ait psikolojik danmann muhta olduu bilimsel bilgi, metot ve tekniklerin gelimesinde rol oynayan nemli faaliyetlere gz atalm : 1) Genel psikolojide yaplan aratrmalar, insan davranm, itki (drive) ve gd (motivasyon), heyecanlar, alg, renme, dnme, ahsiyet, zek ve zel yetenekler gibi konulardaki bilgilerimizi arttrm, uygulamalarda ayamz basabileceimiz gvenilir temeller vermitir. zellikle davranmc yaklam, son yllarda giriilen davranm deitirme almalarnda ok etkili olmutur. 2) Bireyi toplum iinde inceliyen sosyal psikoloji, bir sosyal varlk olarak insan bize daha iyi anlatabilmitir. Onun sosyal motivleri (gdleri), deerler sistemi, tavrlar, tavrlarn meydana gelii ve de-

30 itirilmeleri, sosyal etkileim, grup iinde kiileraras ilikiler, grup dinamizmi gibi konularda, psikolojik danmaya nemli lde bilimsel malzeme, metot, teknik ve teori salamtr. 3) Gelime psikolojisinde, G. Stanley Hall'n yaratt popler ilgiyle, ocuk inceleme hareketi balamtr. 1920-30 yllar aras, birok yerlerde ve niversitelerde ocuk inceleme merkezleri almtr. Sfr yatan itibaren ocuun gelimesine, eitli psikolojik niteliklerin ve yeteneklerin gelime zaman ve seyrine ait birok bilgi ve bulgu birikimi olmutur. ocuk inceleme hareketi, gzlem ve anket metotlar gibi inceleme metotlarnn gelimesine imkn vermi, gelimeyle ilgili ara ve testler yaplm, teoriler ortaya konmutur. ocukluk yllarnn gelimede ve ileriki yllarda ahsiyetin olumasndaki nemine dikkati ekmitir. Btn bu bilgiler ve teknikler, kiiyle uraan psikolojik danmann gelimesine katkda bulunmutur. 4) Psikometrik veya lme ve deerlendirme denen test hareketi,, psikolojide bireyler aras farklara ve kii iindeki niteliklerin gelimesine ait ok nemli bulgularn salanmasna imkn vermitir. 1905'de zeky lmek iin Binet-Simon Zek Testi ile balayan objektif lme hareketi, sratle yansmalar yapm birok lme gayretlerine yol amtr. Objektif ve Sistematik lme aralar gelitike, kiiler arasnda bireysel farklar olduu, bu niteliklerin ve faktrlerin bilimsel olarak llebilecei ortaya konmutur. Psikolojik aratrmalarda daha shhatli aratrma metotlar ve daha hassas aratrma aralar kullanlmasn salamtr. Ordu Alfa ve Beta Testleri diye adlandrlan ilk grup-testleri gelitirilmi (1917), test sonularn deerlendirmek amacyla istatistik metotlara bavurulmutur, ve yeni istatistik yntemler hazrlanmtr. 1915-30 yllar arasnda, yalnz zihinsel yeteneklerin deil, ahsiyet niteliklerinin, alkalarn ve mzik, sanat, makine, hesap gibi zel yetenek alanlarnn llmesi iin psikolojik aralar gelitirilmitir. Okullardaki ve birok sosyal kurumlardaki rehberlik ve danma almalarnda bu aralardan ok yararlanlmtr. Bu ar alkadan sonra, testlerdeki boluklara kar bir eletirme dnemi balamtr. Mevcut testler zerinde bilimsel eletiriler ve bunun sonucu olarak da testleri ve lme metotlarn slah etme hareketleri balamtr. II. Dnya Sava dnemi bu slah hareketlerini arttrm, ve daha dikkatli lme aralarnn, test bataryalarnn ve istatistiksel metotlarn gelitirilmesi salanmtr. Zamanmzda, zellikle bilgisayarlarn (kompterlerin) da kullanlmaya balamasyla daha geni kapsaml lme ve deerlendirme hareketleri balamtr.

31 lme ve deerlendirme hareketi, psikolojik danma almalarna birok ynlerden katkda bulunmutur. Cinsiyet, ya, rk, sosyal grup gibi birok boyutlar bakmndan bireysel farklarn objektif olarak incelenmesine imkn vermitir. Bireyin ve ahsiyetinin eitli nitelik ve faktrlerden (traits and factcrs) meydana geldii ve bunlarn objektif olarak llebilecei fikrini ortaya koymutur. Zeknn gelime hz ve seyrini, ve zek blmndeki kalclk derecesinin bilimsel yollarla aratrlabileceini gstermitir. Kiinin ve uyumsuzluunun psikolojik aralarla tehis edilebileceine dikkati ekmitir. Bireylere ait yordama (prediction), snflandrma ve yerletirme faaliyetlerine imkn vermitir. f) I. ve II. Dnya Savalar: Savalarn toplumlara felket getiren ynleri yannda, eitli bilim dallarndaki gelimeleri zorlamas da bir vakadr. I. Dnya Sava, askerlerin seim ve snflandrlmas ihtiyalarna paralel olarak psikolojide seme, snflandrma, yerletirme ve eitme metot ve tekniklerin gelitirilmesine yol amtr. II. Dnya Sava, bu metot, teknik ve aralar daha da gelitirmitir. Mesel ok kullanlan Genel Yetenek Test Bataryas, bu son sava yllarnn rndr (1945). Sava, klinik ve danma psikologlarnn, ruhsal bunalmlarn tedavisinde baarl hizmet grmelerine frsat vermitir. Bylece psikolojik danma, stat kazanm ve savatan sonra birok danmanlarn devlet kurumlarnda, okullarda, salk merkezlerinde, yurtlarda .grev almasna yol amtr. C. REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA'NIN TRKYE'DE GELMES lkemizde belirliyebiliriz: psikolojik danmayla ilgili olan baz nemli gelimeleri yle

Gerekte, mslman-Trk kltr, psikolojik yardm hizmetleri anlayna ve uygulamasna yabanc bir kltr deildir. Ruhsal skntlarn psikolojik yollarla tedavisi yaklam, Trk toplumunda ok eskilerden idrak edilmi ve uygulanmtr. slm-Trk kltrnde ruh hastalan ta eski devirlerden beri efkat grm ve baklmtr. Hatta bazlar "deli" deil "vel" olarak kabullenilmi, saylm, korunmutur. Ruh hastalarna kar olan bu anlay ve tutumun kklerini, Trk insannn scak ve mfik tabiatnda ve islm dinin retilerinde aramak lzmdr.

32 Daha eski alarda Orta Asya'daki Trk toplumlarnda, beden ve akl hastalar ile, o devrin din ve bilim adam saylan samanlarn uratna ait bilgiler vardr. amanlar, iyi ve kt ruhlarla temas kurarken deiik giysiler ve klklar iinde, danseder, birok hareketler yapar, duman ve kokular kullanr, trans haline girerek probleme zm getirmiye alrlard. Btn bunlarn hasta zerinde psikolojik etkisi olaca aktr. Fazla bilgimiz olmamakla beraber, ibirlii iinde yaamya alkn, tabiattan, disiplin ve dzenden holanan, scak kanl Trk insannn yaratt tekilt Trk toplumlarnn insan unsuruna ok nem verdii muhakkaktr. Kutsal Kur'an'da 'insan', varlklarn en ycesi ve ereflisi olarak: yer alr. Yaratan, ona, btn yaratklarn stnde ayr bir saygnlk vermitir. Evrendeki her eyi insann hizmetine ve yararlanmasna verin itir. Onu zenle yaratmtr. Ona, dier yaratklardan farkl ve fazla, olarak dnme, konuma, let yapabilme, el ve ayaklarm kullanabilme gibi yetenekler vermitir. Bu sebeple slmiyet, insann beden ve ruh sal ile yakndan ilgilenmitir. Akl hastalarna efkatle muamele edilmitir. 'Deliliin' bir hastalk olduu kabul edilmitir. Tb ilmi ileri gitmitir. Bir ok hastaneler kurulmutur. Daha 8. yzyl banda (707), akl hastalar, iin hastanelerde ayr bir ksm ayrlmas gerei duyulmu ve ruh hastalar ksm almtr. Harun Reid devrinde ilk bamsz akl hastanesi kurulmutur (792). Tabiata dkn, insana byk deer veren, tek tanrya inanan, sosyal dayanma ve disiplinden holanan Trk toplumlarnn slmiyeti kabul, yukarda belirtilen islm anlaya daha da g ve hz kazandrmtr. Byk Trk bilgini ve devrinin mehur hekimi bni Sina. (980-1037), akl hastaln, beyindeki bozukluklar olarak grmtr. Melankolilerde, hazm sistemi ve karacierin fonksiyonlarndaki aksamalar farketmitir; ruhsal rahatszlklar ile beden arasndaki sk ilikiye iaret etmitir. nsan salnda ruhsal hayatn derin roln grmtr. Hasta Buhara prensinin ak duygularndan bedenine yansm derdine are bulmutur. Bu tedavide bir eit psikoanaliz yaklam kullanmtr. bni Sina'ya gre ruh, madde deil, moral bir cevherdir. Madde-olan bedene kemal verir. Onun var oluunu salar, onu canl klar. Onu korur ve devam ettirir.

33 Dier bir mslman Trk limi olan Ebu Bekir Razi (834-932) daha 9. yzylda melankoliyi tarif etmi ve melnkolik bir hastann balk tutma, avlanma, sevip sayd bir kimse ile sohbet etme, mzikle urama, gzel sesli birinden mzik dinleme gibi faaliyetlerde bulunmasn tavsiye ederek hastann tedavisinde rehabilitasyon yaklamnn nemini belirtmitir (Baylkem, 1970). Seluklu Trkleri de beden ve ruh hastalklar ile yakndan ilgilenmilerdir. Anadolu'da ruh hastalklarna kucak aan birok hastaneler yaptrmlardr. Bunlardan en tannmlar, Kayseri (1205), Sivas (1217), Divrii (1228), Kastamonu (1272). Amasya (1308) gibi ehirlerde kurulmu olan klliyetlerdeki bu hastanelerde akl hastalar iin ayr ksmlar ayrlmtr (Aksel, 1945, s. 5). Seluklu Trkleri devrinde ruh hastalarnn tedavisi iin "ocaklar" yani (hastanekyler) teekkl etmitir. Osmanllar devrinde ruh hastalarnn bakm ve tedavisine daha da zen gsterilmitir. Seluklularn btn kltr ve medeniyet birikimlerine vris olan Osmanl toplumu daha ilk dnemlerinden itibaren halkn eitim-retimine, refah ve mutluluuna, bilim ve teknie, salk ve yardm ilerine, adalet ve gvenlie ok nem vermitir. Devletin belli bal kentlerinde birer bilim, kltr ve sosyal yardm merkezi olan Klliyeler kurmulardr. Klliyeler, mslmanlarn sosyal toplanma, aydnlanma, birbirleriyle tanp kaynama ve ibadet yeri olan cami etrafnda kurulan birok birimlerden olumaktadr. Bu birimler, sbyan okullarndan niversiteye kadar eitli seviyelerde renim veren medreseler, ktphane, imaret, kervansaray, darifa (hastane), hamam ve sebil emelerdir. Bu klliyelerin en tannmlar stanbul'da Fatih ve Sleymaniye klliyeleri, Edirne'de Bayazt klliyesi, Manisa'da Hafza Sultan klliyesidir. Orta alarda bile Trk toplumu, dier ada toplumlardan ok ileri bir gr ve anlayla, ruhsal bozukluklarn bir hastalk olduunu .anlam ve camiler etrafnda kurulan klliyeler iinde yer alan bimarhanelerde akl hastalarnn bakm ve tedavisine allmtr. Orta a Avrupasnda ruh hastalar, iine eytan girmi lnetli varlklar olacak zincirlere vurulur, dvlr, soytar gibi para ile seyrettirilir, birok ikencelere maruz braklr, hatta yaklrken, mslman Trk toplumunda bu gibi talihsiz kimseler efkat grm ve zel ilgi ve tina ile tedaviye tbi tutulmulardr. (BAK: Coleman ve Broen, 1974, 2. Blm; Getan, 1974, 1. Blm; Baylkem, 1970). Osmanl mparator-

34 luunun son yllarnda Topta Akl Hastanesinin bahekimliini yapm olan Mongeri Pere, Annals Medico-Psychologique'de yaynlad bir makalede unlar yazmtr : "Eer bir milletin medeniyeti, halkn straplarna kar hkmetin ilgisi ile ve hayr messeselerinin okluu, ile llrse, denebilir ki stanbul Avrupadan asr nce bu medeniyetin banda bulunuyor. nk hastaneler, fakir ve dkn evleri,, nekahet messeseleri, mzmin ve ifas kaabil olmyan hastalar iin darlacezeler, mecnun yurtlar ok mkemmel ok azametli ve hayret edilecek tarzda yaplmtr." (Songar, 1976, sf. 4). Keza, mslman-Trk kltrnde, ruh hastalarnn, hret yapm, baz din hocalar tarafndan "okunarak" tedavi edildiini bilmekteyiz. Bu "okuma" yoluyla yaplan tedavi tarznda, psikolojik yardm yaklam (danma ve psikoterapi) olarak adlandrabileceimiz birok ynler vardr (BAK : ztrk, 1964). Toplumumuzdaki bu anlay ve tecrbe birikimlerine ilveten, psikolojideki baz nemli gelimeler, Trk toplumunda da yansmalarn bulmutur. Mesel, Fransa'daki Binet-Simon Zek Testi, daha 1915 ylnda brahim Aleddin Gvsa tarafndan Trkeye evrilmitir. Bu testin daha bilimsel ve gelimi ekli olan Stanford-Binet de, bugn sosyal psikolojide tannm bir isim olan Muzaffer erif Baolu tarafndan 1945'de Trkeye aktarlarak yaynlanmtr. Bu yllarda istanbul niversitesi'nde de baz test almalar olduu anlalmaktadr. Psikolojik yardm hizmetleri ile ilgili btn bu anlay ve tecrbe birikimine ramen, Trk toplumuna psikolojik danma ve psikoterapinin girmesi, 2. Dnya Sava sonrasnda Amerika ile balayan politik, ekonomik ve kltrel ilikilerimizin etkisiyle olmutur demek daha doru olacaktr. Trkiye'de psikolojik yardm hizmetleri iki ayr alanda balayp gelimitir. Bunlardan biri eitim alan, dieri de tp alandr. 1. ETM KANADINDAK ALIMALAR Cumhuriyet devrimizin ilk eyreinde, gen Trkiye Cumhuriyeti'nin ada lke ve ihtiyalarna uygun vatandalar yetitirmek iin lke eitim sistemine ak arlk verilmitir. Okul programlarnn iyiletirilmesi ve etkinletirilmesinde yeni araylar ve abalara giriilmitir. Demokratik hayat tarzn benimsemi olan Trk toplumunda hkimiyet, kaytsz artsz milletin olmutur. Kiinin hak ve hrriyetlerine

35 byk arlk verilmitir. Byle bir toplumda eitim sisteminin de demokratik felsefeye uygun olmas kanlmaz bir sonutur. Demokratik toplum, kii olarak geliip olgunlam, kendine ve toplumuna en iyi ekilde yararl olabilecek bilgili, dengeli, kendinden emin, yaratc ve .-sorumluluk duygusu olan vatandalara ihtiya duyar. Genlerin byle bir eitim sisteminde iyi birer "kii" ve vatanda olarak yetimeleri, .demokratik eitim sisteminin temel amacdr. Bireysel eitim arlk kazanr. Bireysel eitimde, her bir rencinin bireysel yetenek, ilgi ve ihtiyalarnn dikkatle incelenip ortaya konmasn gerekli klar. zellikle 1950 civarnda retmenler arasnda yaygn olarak "aktif metot" diye anlan bireysel eitim ve yaparak renme cereyan, ocuun bir Tsirey olarak etraflca incelenerek kiisel niteliklerine en uygun decek eitim ve meslek alanlarna yneltilmesi gereine yol amtr. Byle bir abada, psikolojik hizmetlere byk ihtiya olduu daha iyi grlmeye balamtr. Yani, Trk eitiminde psikolojik yardm hizmetleri, rencilere yaplacak rehberlik faaliyetleri yoluyla balamtr. a) 1950-56 DNEMNDE YAPILAN ALIMALAR Bugnk anlamda rehberlik kavram, Trk eitimine 1950'lerin ilk yllarnda girmeye balamtr. 1947'lerde Marshall yardm erevesinde balyan Trk-Amerikan dostluk ilikileri, eitim alannda da deime ve gelime arzularn kamlamtr. Amerika'ya gruplar halinde renciler gnderilmeye balanmtr. Birok tarmclar, yneticiler, eitimciler, askerler, vb. "grg-bilgi arttrmak" iin gruplar halinde gnderilmi; oradan da Trkiye'ye birok alanlarda "uzmanlar" gelmiye balamtr. Organize rehberlik faaliyetleri, dolaysiyle psikolojik yardm hizmetleri kavramnn Trk eitiminde yer almaya balamasnda bu ilikilerin byk rol olmutur. Geri 1950'den nceki yllarda da rencinin kiisel gelimesi iin baz fikirler ve abalar eitim literatrnde ve okul faaliyetlerinde grlmektedir. ocuun kendi yetenek, ilgi ve ihtiyalar erevesi iinde renip gelimesinin gerektii fikri yaygndr. 1939 tarihli bir ilkokul mfredat programnda, retmenin rencilere "klavuzluk" etmesi iaret edilerek rehberlikten mphem bir ekilde bahsedilmitir. rencinin kiisel gelimesini daha etkili bir ekilde salamak iin okul ve ailenin ibirlii gerei idrak edilerek' okullarda Okul-Aile Birlikleri kurulmu ve Mill Eitim Bakanl, Okul-Aile Birlikleri ynetmeliini kartmtr. Bu abalar, renciyi bir birey olarak daha iyi tanyp yetitirmek iin giriilen abalardr. 1950'lere girerken, rehberlik fikri, dolaysyla eitimde psikolojik hizmetler fikri eitim evrelerinde duyulmaya balamtr.

36 1950 ncesi yllarda stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Pedagoji Enstits ile Psikoloji Blm'nde ve Ankara niversitesi Dil ve-Tarih-Corafya Fakltesi PsikolojiPedagoji Blmnde baz test almalar ve yaynlarn da bu arada zikretmek lzmdr, stanbul'da Refia Semin, Binet'nin Trkeye kazandrlmas ile uramtr. Ankara'da da, Baolu, Stanford-Binet'yi Trkeye aktararak yaynlamtr (1945). yle grnyor ki niversitelerin bu ilgisi, Trkiye'nin pratik eitim sorunlarna are arama abalarndan ziyade, bir eit mnferit akademik faaliyet ve tecesssten ileri gelmekte idi. nk bu test almalarndan hibir pratik alanda yararlanlmam olduu grlmektedir. O tarihlerde niversitelerimizde eitim faklteleri olmad iin (niversitelerimiz eitim konularna bilim dal olarak bakmadklar iin),, test almalarnn da ok kapsaml olmas beklenemezdi. Bu sebeple,, psikolojik yardm hizmetleri konusu, uzun yllar niversitelerimizin ilgisini ekmemitir. Trk eitiminde rehberlik, dolaysyla rencilere psikolojik hizmetler konusunda asl bilinli abalarn ve yaynlarn 1950'den sonra baladn grmekteyiz. 1951-56 yllar, Trk eitim sisteminde rehberlik ve psikolojik danma abalar bakmndan ok hareketli bir dnem-olmutur. Trk-Amerikan yardm ve ibirlii erevesi iinde gelen Amerikal eitimci ve psikologlar, Trk eitimi zerinde yaptklar inceleme ve eletirilerde Rehberlik ve eitimde psikolojik hizmetler konusuna da eilmiler, Mill Eitim Bakanl'nda Mstear, Talim-Terbiye Daire Bakan, Genel Mdr gibi yksek seviyede sorumlu ve yetkililerin bu konuda anlay ve desteklerini salamlardr. Bu dnem gelimelerinin belli bal nirengi noktalar unlar olmutur : 1) Yabanc Uzmanlar: 1951-52 ders ylnda Missouri niversitesinden Trkiye'ye getirilmi olan Profesr Rufi (Rufay okunur), Trk orta retimini inceliyen raporunda, eitim sistemimizin eksik ynleri arasnda, belli bir eitim felsefesi ve amalarnn saptanmas ve bu felsefe ve amalara gre lkenin blgesel ve mahall zellikleri ve ihtiyalarn dikkate alarak hazrlanacak mfredat programlarndan bahsederken "rencilerdeki bireysel farklara nem verilmesi" zerinde durmutur. Raporun kol faaliyetlerinden ve semeli dersler konmasndan bahseden ksmnda, rehberlik ve danma konusuna ayr bir ksm ayrmtr (Rufi, 1953, sf. 14-15). Rufi, baz retmen ve ynetici gruplarna rehberlik ve danma konusunda konferanslar vermi, eitli illerde konumalar yapmtr. Ders yl sonunda lkesine dnmtr.

37 1952-53 ders ylnda Tompkins, Mills, Beals ve Kvaraceus adl eitim uzmanlar gelmilerdir. Tompkins, esas itibariyle eitim yntemi uz- manidir. Hazrlad raporda esas itibariyle Trk eitim sisteminin rgt, denetim ve ynetimini eletirmekle beraber, zellikle Trk okullarnda eitim programlarnn, bireysel farklara yeteri kadar nem vermediine, ve ok ar ve ykl olduuna dikkati ekmitir. rencilerin ilgi ve ihtiyalarna dayanan daha fonksiyonel bir programa gerek olduunu belirtmitir. Bu arada, zellikle renci rehberlik hizmetleri kurulmasn, eitim programlarnn renci ve lke ihtiyalarna uyacak ekilde slahm, tefti ilerinin bu anlay ve fonksiyonlara uygun olarak iyiletirilmesini, retmenlerin modern eitim ihtiyalarna cevap verebilecek ekilde yetitirilmeleri gereini, ve renci baars ve gelimelerinin daha objektif ve salkl yaplabilmesi iin iyi bir deerlendirme program gelitirilmesini tavsiye etmitir (Tompkins, 1956). Bylece Tompkins'in raporu rehberlik ve danma hizmetleri ile lme ve deerlendirme almalarna olan ihtiyaca da iaret etmitir. Tompkins'i takip eden yl, ayr yerde deneme mahiyetinde ok gayeli okul kurulmutur. Bu suretle rencilerin bireysel farkllklarna, ilgi ve ihtiyalarna cevap verebilme denemelerine giriilmitir ki bu eit bir eitim, geni lde rehberlik, danma ve psikolojik lme aralar ile deerlendirme faaliyetlerini gerektirir. Danma alannda uzman olan Mills ve Beals (1955), almalarn' Trk eitim sisteminde rehberlik ve psikolojik yardm hizmetlerinin lzumu ve kurulmas konusuna younlatrmlardr. Rehberlik ve danma konularnda retmenlere konferanslar vermilerdir. Beals, okullarda rehberlik ve danma hizmetleri konusunda bir rapor hazrlam ve bu hizmetleri balatmak zere 6 ili pilot blge olarak semitir Bu illerde rehberlik kurullar oluturarak enerjik al malara girimitir. Bu pilot iller, Beals'in danmanlnda rehberlik ve danma faaliyetleri iin plnlar yapm, raporlar hazrlamlar, ve seminer ve konferanslar tertip etmilerdir. Beals, bu pilot okullarda altrlacak retmen ve yneticiler iin 1953 yaznda stanbul'da haftalk bir rehberlik ve deerlendirme kursu tertiplemitir. Bu yllarda, rencideki kiisel farklar ve onlarn kiisel yetenek. ilgi ve ihtiyalarn objektif yntemlerle tesbit etme ii, eitimimizin bi- limselleme, bireyselleme ve hayata dnk olma araylarnda bir zorunluluk olarak ortaya kmtr. Ksa bir sre iin Trkiye'ye gelen Kvaraceus (Boston niversitesi), eitimde bilimsel aratrmalar iin olduu 'kadar, psikolojik hizmetlerin yrtlmesinde de gerekli olan ob-

38 jektif lme aralarm gelitirmek iin Mill Eitim Bakanl bnyesinde bir Test Brosu kurulmasn nermitir. rencilerinden Dr.George Prescott'u bu broyu kurmak iin tavsiye etmitir. 2) Test ve Aratrma Brosu ve Psikoteknik Lboratuvar : Bylece 23 Mart 1953'de Talim ve Terbiye Dairesine bal olarak Test ve Aratrma Brosu kurulmutur. Bana da Prescott konmutur. Bronun Talim ve Terbiye Dairesi Bakanl ile olan irtibatn salamak iin, Bakanln bir yesi koordinatr olarak grevlendirilmitir. Test Brosundan iki yl nce Erkek Teknik Yksek retmen Okulunda Psikoteknik Lboratuvar kurulmutur. Lboratuvarn kurulmasnda hkim olan dnce, Teknik retmen Okulu rencilerinin meslek kabiliyetlerini bilimsel metotlarla saptayp, okuldaki renim dallarna ayrmak, eitmek, ve isteyen kurulularn renci ve eleman seimlerine yardm etmek olarak zetlenebilir. Lboratuvara, eitli kabiliyetleri lmek in birok testler, zellikle icra testleri alnmtr. Ama ne yazk ki bu lboratuvar, almalarn ve meslee yneltme konularnda etkisini fazla bir yere gtrememitir. Test ve Aratrma Brosu, sahip olduu elemanlar ve ynetimden grd destek sayesinde, bu konuda daha etkili olabilmitir. Test ve Aratrma Brosu, eitimde bilimsel aratrmalar, testler ve objektif lme fikrinin ve metotlarnn tantlmas ve yaygnlatrlmasnda ok etkili olmutur, zellikle ilkokul ve ortaokul seviyelerinde birok baar testleri gelitirilmi; yetenek lmnde kullanlabilecek birok Amerikan yetenek testleri Trkeye tercme edilmitir. Thurstone Zihin Kabiliyetleri, Otis Zihin Kabiliyetleri, Farkl Kabiliyetler Testi (DAT), American Consul on Education'n Genel Kabiliyet Testi bu cmleden olarak saylabilir. Bu testler, 1953 ve sonras yllarda, baz okullara renci sem iinde, devlet yarma snavlarnda ve baz okullarn rehberlik programlarnda kullanlmtr. Bylece, Trk eitiminde ilk defa seme snavlarnn klasik yazllar yerine testler yoluyla yaplmas gereklemitir. Bro; testler, snavlar, lme ve aratrma aralar konularnda da birok brorler ve aratrma raporlar yaynlanm, birok elemanlarn bu konularda bilgi ve tecrbe kazanmasna yardm etmitir. Yani eitici fonksiyonu da olmutur. 3) Yaz Seminerleri: 1953 yaznda Test ve Aratrma Brosunun sorumluluunda, yerli ve yabanc uzmanlarn katlmalar ile istanbul'da yaplan rehberlik, danma ve lme teknii semineri, bu konulara kar eitimciler ve eitim yneticilerinde ilgi ve motivasyon yarat-

39 mistir. Bu seminerde eitilen retmen ve yneticiler, kendi okullarnda baz rehberlik almalarna girimiler; rencilerle karlkl konumalar yapmlar; bir anlamda Mill Eitim Bakanln okullarda rehberlik ve danma faaliyetlerinin balatlmas iin zorlamlardr. Fakat bekledikleri ilgi ve yardm grememilerdir. Rehberlik konusundaki yaz kurslar, 1954 ve 1955 yazlan da srdrlmtr. 1954 yaznda, Amerikal mavir Profesr Otto Mathiasen'n nclyle, "Eitim Sistemimizde Rehberlii Engelliyen Faktrler" temal Kandilli Semineri yaplmtr. Bu seminere, zellikle Mill Eitim mdrleri ve okul idarecileri, ve bu konuya ilgi gstermi baz retmenler katlmtr. Seminer, 1) Eleman Yetitirme, 2) Rehberlik rgt, 3) Kanun, Ynetmelik ve Program Ynnden Rehberlii Gletiren Sebepler, ve 4) Okul-Aile-evre ilikileri olmak zere drt komisyon halinde alarak konuyu incelemitir. Bu Kandilli Raporlarnda bugnk rehberlik ve danma almalarna k tutacak ok nemli gzlem ve neriler mevcuttur. Bu raporlarn yaynlanm olmalar arzu edilirdi. Mathiasen, rehberlik konusunda iki de kitap hazrlayp Mill Eitim Bakanlna brakmtr (Mathiasen, 1955). 1950 - 56 yllarn kapsayan dnem, rehberlik ve psikolojik danma almalar ynnden Trk eitim sisteminde ok hareketli ve nemli bir dnem olmutur. Bir ksmna yukarda iaret edilmitir. Rehberlik ve danma konusunda bu dneme nem kazandran dier gelimeleri de ylece zetlemek mmkndr; Rehberlik ve psikolojik danma konusunda Amerika'da uzmanlk derecelerinde eitim grm yerli elemanlar, 1953 yazndan itibaren Trkiye'ye dnp psikolojik danma, rehberlik ve test almalarna fiilen katlmaya balamtr. Bu kitabn yazar, bu alanda ihtisas derecesi ile dnen ilk Trk uzman olmutur. Test Brosu'nun test gelitirme ve uygulama faaliyetlerinde, testler yoluyla yaplan seme programlarnn planlanmas ve uygulanmasnda ve aratrma almalarnda faal rol alm; ayn zamanda Gazi Eitim Enstits ders programlarna konan danma, rehberlik ve lme teknii konularnda dersler okutmaya balamtr. 4) Gazi Eitim Enstits'nde Balatlan almalar: 1953-54 ylnda Gazi Eitim Enstits (Bugnk Gazi Eitim Fakltesi) Pedagoji ve zel Eitim Blmleri ders programlarna rehberlik ve danma dersi fiilen ve resmen konmu ve okutulmutur. Bundan bir yl nce de danma ve rehberliin baz konularnn eitim psikoloji dersi iinde ele alnm olduuna dair baz belirtiler vardr. Bu gelimeler, rehberlik

40 ve danma dersinin yksek retim programnda ilk defa yer alm olmas bakmndan nemlidir. niversitelerimizde ise bu konuda henz bir ilgi ve hareket yoktur. Eitimde psikolojik hizmetlerle ilgili derslerin niversitelerde deil de, Gazi Eitim Enstits mfredat programlarnda kabul grmesine ortam hazrlayan birka nemli sebep vardr. Bir kere, niversitelerimiz, kendilerinin "ilimle" uratklar gerekesiyle eitim konularna pek ilgi gstermemiler; retmen yetitirme iiyle ve eitim bilimleri ile uramak istememilerdir. Trk eitiminin sorunlarna bilimsel ve pratik areler arama iini Mill Eitim Bakanl'na brakma grnmndedirler. Mill Eitim Bakanl'na bal olarak orta retim okullarna retmen yetitiren bir yksek retim kurumu olarak Gazi Eitim Enstits, bu eit abalar stlenme durumunda olmutur, ikincisi, retmen yetitirme ve eitim konular ile yakndan ilgili bir yksek retim kurumu olarak, Gazi Eitim Enstits, eitim alanndaki gelimeleri niversitelerden daha yakndan takip edebilmekte, ve mill eitimdeki sorunlar daha yakndan yayarak bilmektedir. Dolaysiyle, nc olarak da, eitim konularndaki gelimeleri daha yakndan bilen ve izliyen, ounluu Amerika'da renim grm daha gl bir retim kadrosuna sahip olmasdr. Drdnc ve en nemlisi olarak da, Enstit Mdr Vedide Baha Pars, okul kadrosunda eitimde psikolojik hizmetlerle yakndan ilgili retim yelerini etrafna toplayp, onlara almalarnda destek olarak mfredat programna yeni dersler koymak iin msait bir ortam hazrlamtr. Gazi Eitim Enstits, psikolojik hizmetlerle ilgili derslere programnda yer vermekle kalmam; Pedagoji Blm programna deneme mahiyetinde semeli dersler sistemini getirmi; okullarmzda ilk defa olmak zere bu Blm rencilerine retim yelerinden Danmanlar atamtr. Ayn zamanda okul bnyesinde bir Rehberlik Brosu kurarak bir 1 retim yesinin sorumluluunda almalara balanmtr. renciler iin toplu dosyalar gelitirilmitir. Tabii bu almalarla okuldaki btn retim yelerinin ayn ekilde ilgilenmi olduunu sylemek mmkn deildir. Gene, 1954 ylnda, byk retmen ve eitimci kitlesinin ilgisini eken baz kitap, bror ve makaleler yaynlanmaya balanmtr.

Bronun bana evket Trkylmaz getirilmitir. Bu kitabn yazan da teknik danmanln yapmtr.

41 5) Okullarda rgtlenme Giriimleri ve Dier Uygulamalar : 1954 ylnda, Mill Eitim Bakanl bnyesinde bir Rehberlik Brosu kurulmas iin bu kitabn yazar tarafndan Talim ve Terbiye Dairesi Bakanl'na bir rapor proje sunulmutur. Bu projede, dorudan Mstearla bal bir "Eitimle lgili Aratrmalar Mdrl" nerilmitir. Bu Aratrmalar Mdrl, Msteara kar sorumlu bir koordinatrn bakanlnda, u brolardan olumakta idi: Test Gelitirme; Mfredat Program Gelitirme; zel Eitim Hizmetleri; Rehberlik ve Danma; Dier Psikolojik Hizmetler; Eitim Aratrmalar; Yayn ve Halkla likiler. Bu Mdrlk iinde Rehberlik Brosu: Personel Yetitirme; Aratrma ve Bilgi Toplama; Okullarda Konsltasyon; Yayn ve Halkla likiler blmlerinden meydana gelmekte idi. Keza, gene bu dnemde, Ankara'da Ankara Kz Lisesi'nde ve stanbul'da Atatrk Kz Lisesi'nde 1953 ylnda mit verici baz rehberlik ve psikolojik danma almalarna balanm ve o gnk artlar iinde dnem boyu baaryla srdrlmtr. 1954 ylnda Ankara Deneme Lisesi, ki dier klasik liselerden farkl ve Amerika'daki emsallerine benzer program uygulamas ve baz program denemelerinin yrtlmesi amacyla kurulmutur rehberlii esas alan bir eitim anlay iinde, semeli ders ve branlar sistemini uygulam; renci deerlendirmesinde A, B, C, D ve F eklinde yeni bir sistem getiren almalara balamtr. Gene bu ylda Ankara ve stanbul'dan balamak zere Rehberlik ve Aratrma Merkezleri kurulmaya balamtr. Bu merkezler, eleman yetersizlikleri dikkate alnmazsa, renci ve veli problemleriyle urama, renci yetenek ve ilgilerini deerlendirme, psikolojik danmada bulunma almalarn lke sathna 1 yaygnlatrma gayretlerinin bir iaretidir. Bu heyecan verici balanglar ve hazrlklar; yetimi eleman ve lider ynetici eksiklii, Mill Eitim Bakanl kademelerinde bir b--------------------------------1

Btn bu istekli ve evkli almalarda 1953 ve 1954 yllarnda mstearlk makamnda bulunan Reat Tard ile, Talim ve Terbiye Dairesi Bakanln yapmakta olan Kadri Yrkolu'nun muktedir ve anlayl ynetimlerinin byk paylan vardr. imdi rahmetli olmu bu iki insann, eitim sisteminde rehberliin ve dier psikolojik hizmetlerin yeri ve gcne olan byk inanlar, birok mevzuat skntlarna ramen, almalar haylice kolaylatrmtr.

42 tn olarak destekleyici ynetim, rgt ve yardm yokluu, ve hele daha nemlisi, Mill Eitim Bakanl'nn eitli seviyedeki yapsnda rehberlik ve danma konusuna kar bilgi ve inan eksiklii sebebiyle, fazla bir yere gidememitir. Ama bu abalar, rehberlik ve psikolojik danma kavramlar, ve abalarnn, yzeyde de olsa geni retmen kitlelerine yaylmasna hizmet etmitir. 1956'dan sonra rehberlik ve danma konusuna kar eski evk ve heyecan kalmam olmakla beraber, baz okullarda mdrlerin ya da baz retmenlerin kiisel inan, gayret ve liderlikleriyle rehberlik almalar yaplmaya devam edilmitir. b) 1960'DAN SONRAKi GELiMELER

Okullarda rencilere rehberlik yaplmas lzumu, 1960'dan sonraki 5 yllk ulusal kalknma planlarnda da ifadesini bulmutur. Fakat plnlarda rehberlik ve psikolojik hizmetlerin lzumu, rencinin bir birey olarak geliip kiisel mutlulua erimesi ynnden olmaktan ziyade, ekonomik bir varlk olarak geliip iyi bir retici olmas ynnden rehberlik yaplmas dnlmtr. Yani rehberlik, bir insangc plnlamas arac olarak ele alnmtr. Hemen belirtilmelidir ki kalknma plnlarnda rehberlik konusunun yer almas, okullarmzda psikolojik hizmetlerin gelimesine ne teorik, ne de pratik bakmdan bir katkda bulunmamtr. 1950-56 dnemindeki yaygn ve youn almalar, daha sonraki yllarda rehberlik ve danma konusunun okul ynetmeliklerine daha ak tr ekilde girmesinde rol oynamtr. Rehberlik ve danma konusu, 1960'tan sonraki yllarda yaplan btn eitim ralarnn en nemli konusu olmutur. 1960'dan sonraki yllarda, ilk, orta, lise ve eitli meslek okullar ynetmeliklerinde de rencilere rehberlik yaplmas ile ilgili birok fikir ve maddeler yer .almtr. 1965'de yaynlanan Okul-Aile Birlii Ynetmeliinde de, ocuun kiisel gelimesi ve olgunlamas hususunda rehberlik kapsamna giren almalara yer verilmi olduu grlmektedir. (BAK : M.E.B., 1965). 1955'lerde 6 ilde kurulan Rehberlik ve Aratrma Merkezlerinin says artarak devam etmise de, 1968 ylna kadar bunlarn almalarn kapsyan bir ynetmelik yoktu. 1968'de Rehberlik ve Aratrma Merkezleri Ynetmelii, merkezlerin almalarna aklk getirecek bir e-

43 kilde hazrlanp yrrle sokulmutur. Bu merkezlerin byk sknts; rehberlik, psikolojik danma ve psikolojik testler konularnda uzman elemanlarn olmamasndan doan sorunlar olmu ve olmaya da devam etmektedir. Bu merkezlere genellikle ilkokul retmenleri, ilkretim mfettileri ve zel Eitim Blm mezunu elemanlar atanmtr. Balarnda kendilerine yol gsterebilecek, grev iinde yetimelerine yardmc olabilecek uzman kiilerden mahrum olarak almak zorunda kalmlardr. Herey, elemanlarn kiisel gayretlerine ve ferasetlerine braklmtr. Daha sonraki yllarda Eitim Fakltesi'nden. mezun eitim uzmanlar da grev almaya balamtr. 1) Mill Eitim ralar ve Psikolojik Hizmetler 1961'de 7. Mill Eitim ras iin hazrlanm olan Orta retim Komitesi raporunda Rehberlie ayr bir blm ayrlm ve "grup retmenlii" yolu tavsiye edilmitir. rencinin kii olarak gelimesine yardm edecek olan grup faaliyetleri iin haftalk ders programlarnda ayr bir zaman dilimi ayrlmas nerilmitir. Grup retmeninin fonksiyonu ve yaplabilecek ilerin eitleri belirtilmitir (BAK: M.E.B. Mill Eitim ras Dokmanlar 1961, s. 89-91). Rehberlik ve Danmaya kar 7. Mill Eitim ras ile balyan. ilgi, zellikle 8. rada daha da byk bir hamle kazanmtr. 8. Mill Eitim ras, okullarmzda rehberlik ve psikolojik danma almalar bakmndan nemli bir dnm noktas olmutur. Orta retimin yeniden dzenlenmesini hedef alan 8. Mill Eitim rasndan ok nemli kararlar alnmtr (M.E.B., 8. Mill Eitim ras Dokmanlar, 1970): a) Ortaokul, zorunlu renimin devamdr. Yani zorunlu renim 8 yla uzanmaktadr. Orta retimin ilk kademesi olarak ortaokul, rencileri gzleme ve branlara yneltme kurumu niteliinde tek tip bir ortaokuldur. b) Orta retimin ikinci ksm olarak liseler, rencileri yksek retime hazrlama; hem meslee hem yksek retime hazrlama; veya hayata ve meslee hazrlama olmak zere temel grevle ykm-lendirilmitir. c) Bu maksatla orta retimin ikinci devresi, yani liseler, Fen, Sosyal Bilimler, Tabi Bilimler, ve Dil ve Edebiyatla ilgili programlar bnyesinde toplayan drt koldan oluacak bir eitim sistemi olmaktadr. (Eski liselerde sadece Fen ve Edebiyat kollan vardr.)

44 d) 9. snflar, rencinin ilk ve ortaokul yllarnda beslenip gelimi eilimlerine daha ok belirginlik kazandracak bir yneltme snf olmaktadr. Bu sebeple, okulda iyi ileyen bir rehberlik servisi ve aktif renci danmanl kurulmu olacaktr. e) ocuun kendi ilgi, ihtiya ve yeteneklerine daha uygun bir renim koluna ayrlabilmesini salamak iin temel dersler yannda, semeli derslere de yer verilmektedir. f) Snf geme yerine ders geme sistemi getirilmektedir. ocuk, sadece baarsz olduu dersten snfta kalmakta ve bu dersi tekrarl-yarak tamamlamaktadr. g) Yneltme snf olan 9. snf sonunda, rencinin bu yla kadar olan baar, kabiliyet, ilgi ve ihtiyalar zerinde elde edilmi olan gzlem ve bilgilere dayanlarak, ocuun danman ve retmenler kurulunca renci ve velisine, ocuun renim yn hakknda neride bulunacaktr. h) Okuldaki eitli bran programlar arasnda yatay ve dikey geiler mmkn olacaktr. Yukarda iaret edilen btn bu nemli kararlar, rencinin birey olarak gelimesinin yakndan incelenmesini ve takip edilmesini, dola-ysiyle ocua kiisel yardmda bulunacak psikolojik hizmetleri ieren bir rehberlik ve danma servisini eitimin temel unsuru haline getirmektedir. Her rencinin danman olacaktr. Gencin retimi, onun kiisel yetenek, baar, ilgi ve ihtiyalarna dayanacaktr. Bu amaca ulaabilmek ise, onu yakndan ve objektif olarak inceleyip tanmay; .alaca kararlar, yapaca tercih ve plnlarda ona psikolojik yardmlar gerekli klmaktadr. 8. ra almalarna paralel olarak, 10 Austos 1970 tarihinde "Orta Dereceli Okullarda Rehberlik Servislerinin Kuruluu ve Grevleri" ile ilgili olarak bir genelge yaynlanmtr (M.E.B., Tebliler Dergisi, 10 Austos 1970). Mill Eitim Bakanl, ayn zamanda, rehberlik almalarnn baz pilot okullarda balatlmasna karar vermi ve bu maksatla, rehberlik programnn resmen balatlaca okullardan aday danman olarak seilen retmenlere rehberlik ve danma ile ilgili konularda youn yaz kurslar dzenlemitir. Yldz Sarlar Okulu'nda balayan bu kurslar, ertesi yllarda skdar Kz Lisesi'nde ve Kadky Anadolu Lisesi'nde devam etmitir. Bu kurslarda, bir yandan bu okullar iin rehber retmen yetitirmeye alrken, bir yandan da okul

45 yneticilerinin rehberlik ve danma konusunda aydnlatlmas ve bilinlendirilmesi hedef almtr. Mill Eitim Bakanl, 1970-71 ders ylnda ilk olarak 23 okulda rehberlik programn resmen balatm (Gngr, 1970) ve yl iinde bu okullarn saysn 72'ye karmtr. Bunlarn saysn her yl arttrarak srdrmeyi amalamtr. Mill Eitim Bakanl'nn bu gayretlerine paralel olarak, btn okullarn ders programlarnda "rehberlik saati" ad altnda, mstakil 2 saatlik zaman dilimi ayrlmtr. Geri ou okullar bu saatlerde ne yapacaklarn bilememiler, bu bamsz zaman dilimini, baz derslerin takviyesi iin kullanma yoluna gitmilerdir. Ama yine de okullarda rencilere gtrlmesi dnlen psikolojik hizmetler iin nemli bir adm olmutur. Bu okullardaki rehberlik ve danma faaliyetlerine yardmc olabilmek, almalar deerlendirip gelimelerini salamak ve gerekli rehberlik ve danma aralarn gelitirmek zere Mill Eitim Bakanl'nn Plnlama, Aratrma ve Koordinasyon Dairesi'nde kurulmu olan Psikolojik Danma Brosu olumlu gayretler gstermitir. Bu Bro uz1 manlar, rehberlik programn yrten bu 72 okula ziyaretler yapm, mkllerinde onlara danmanlk etmi, her yl onlardan raporlar alarak almalarn deerlendirmitir (BAK: PAK, 1972). Btn bunlar, lkede eitimde psikolojik hizmetlerin gelimesinde olumlu ve nemli gelimeler olmutur. Bu almalar bir tarafta srerken, br tarafta orta retime retmen yetitiren kurumlarn programlarnda rehberlik dersleri temel dersler arasna girmitir. 1961'den sonraki retmen okullar programlarnda ruh sal ve rehberlik dersi yer almtr. 1973'lerde de rehberlik dersi bamsz bir ders halinde semeli dersler arasnda yer almtr. Bugn artk rehberlik servislerini altran okullarn bazlarnda danman olarak atanm birden fazla eleman grlebilmektedir. Danmanlk, artk bamsz bir kodro olarak kabullenilmi bulunmaktadr. Bu okullarda verilen psikolojik hizmetler, rencilerle yaplan bireysel danmalardan ziyade, kol faaliyetleri, grup saatleri (snf retmenlii), duruma altrma (oryantasyon), renci problem ve ihti-

Fikri Gngr ve Muharrem Kepeolu.

46 yalarnn taranmas gibi faaliyetlere arlk verilerek yrtlmektedir. Bununla beraber, bunlarn ok olumlu gelimeler olduunu belirtmek lzmdr. (Gelime yllarnda karlalan sorunlar hakknda daha fazla bilgi iin BAK : Tan, 1974.) 2) niversitelerdeki Gelimeler Psikolojik hizmetlerle ilgili olarak lke eitiminde balyan hareketler, ge de olsa, niversitelerde de yansmasn bulmaya balamtr. Orta Dou Teknik niversitesi Yeni bir anlayla 1956'da kurulmu olan Orta Dou Teknik niversitesi, 'birok konularda olduu gibi, modern eitimin istedii baz psikolojik hizmetlerin niversitelere girmesinde de nclk yapmtr. niversite, daha kuruluunda, yl yerine smestir ve snf geme yerine ders geme sistemini kabul etmitir. Ders yk ve baar lmnde kredi sistemini getirmitir, renim programnda zorunlu dersler,, semeli dersler, ncelikli dersler vardr. Btnleme yoktur ama snamaya dme vardr. renci deerlendirmesinde baary tasvir eden harf sistemini (A, B, C, D, ve F) kabul etmitir. Baar deerlendirilmesini rakamsal kavramdan kurtarmtr. 1960-61 ders ylndan itibaren, renci seme iini, daha objektif lmeye imkn veren testler yoluyla yapmaya balamtr. Yeni ald rencilere niversiteyi ve sistemi tantmak, verimli ders alma yollarn retmek zere 1958 gznde iki haftalk bir oryantasyon (duruma altrma) yapmtr. niversitede bir renci danma hizmetleri kurulmas iin giriimde bulunmutur. Bu giriim ilk ylda gereklemi olmakla beraber, niversitede renci, kiilik hizmetlerine olan ihtiyacn idrak edilmi olmas bakmndan nemlidir. 1960'da Fen ve Edebiyat Fakltesi bnyesinde bu kitabn yazar tarafndan kurulan Psikoloji Blm ders programna Danma Psikolojisi, Kiiyi nceleme Metotlar, Psikolojik Testler, ahsiyet Psikolojisi, Anormal Psikoloji gibi psikolojik hizmetlerle yakndan ilgili dersler konmu ve Blm rencilerinin mecbur dersleri arasnda yer almtr. Blmde Danma Psikolojisi dersi gibi dersler iin bir de Psikolojik Danma Lboratuvar kurulmu ve Prof. Tan'n zaman msaadesince baz problemli rencilerle terapi ve danma yaplmaya balanmtr. Psikoloji konularn kapsayan bir blm olarak da, Blmn kuruluundan itibaren blm rencileri iin, renci Akademik Danmanl ihdas edilip akademik almalarn normal bir paras

47 haline getirilmitir. Blm rencileri retim yelerine paylatrlmtr. Bu uygulama, zamanla niversitede yaygnlamtr. Blmde renci zek durumunu, eitli alanlardaki ilgilerini, kiilik yaplarn tesbit iin Wechsler Yetikinler Zek lei, Stanford-Binet, Kuder, Gordon Kiilik Profili gibi psikolojik aralar 1961'lerde Trkeye uyarlanm ve kullanlmtr. Bugn birok hastanelerde, benzeri kurulularda ve aratrmalarda 1 kullanlmakta olan Weschsler, Kuder; tarafmzdan yaplan bu uyarlamalardr. niversitede ders yl yerine smestir usl; snf geme yerine ders geme; sabit standart program yerine zorunlu, semeli ve ncelikli derslere gre her dnemin ders programn ayarlyarak lisans programn zamannda tamamlyabilme; snamaya dme ve bundan kurtulabilme gibi birok ynleri olan ve rencinin kendi tercih, karar ve planlamalarn gerekli klan bir sistemde, renci danmanl kanlmaz olmaktadr. Bu sebeple, akademik danmanlk sistemi de niversitede zellikle 1960'da balayp 1964'lerde btn faklte ve blmlerde kurumlam bulunmaktadr. rencilerin psikolojik sorunlarnda yardmc olabilmek iin, 1963'de niversite Salk Merkezi kadrosuna bir de psikiyatrisi ilve edilmitir. Daha sonraki yllarda, niversitede renci Dekanl 'kurulmu (1974) ve bu kadroya bir de rehberlik ve danma alannda yetimi Danman alnmtr (1976). O yllar iin ileri yenilikler olan btn bu uygulamalarn biroklar, imdi niversite ve fakltelerimizde mtat uygulamalar haline girmi bulunmaktadr. Btn bu yenilik uygulamalarnn ODT'de msait bir ortam bulabilmesinin nemli sebepleri vardr. Ayr bir kurulu kanununa tbi olan ve deiik bir statyle kurulmu bulunan bu niversitedeki retim elemanlarnn byk ounluu, yksek renimlerini ve doktoralarn Amerika Birleik Devletleri'nde yapmlardr. Gen ve dinamik tir kadrodur. Amerikan niversitelerinde grp yaadklar birok iyi eyleri kendi niversitelerinde de uygulama itiyak iindedirler. Kurulu Kanunu'nun salad baz imknlar sebebiyle, mevzuat engellerinden olduka masundurlar. niversite kurulu halindedir. Kurucu du-

--------------------------------1

Trkeye uyarladmz bu testler, psikoloji rencilerinin ders ve uygulama almalarnda kullanlm ve yetkisiz ellere gememesi iin zel dikkat sarfedilmitir. Buna ramen, zerlerindeki isim ve uyan notlan kaldrlarak eitli kurum ve aratrmalarda referanssz kullanld zlerek grlmtr. H. T.

48 rumunda bulunan bu elemanlar, birok hususlarda tercihleri kendileri yapmak ve kararlar kendileri vererek uygulamaya koymak avantajna amiptirler. Mtevelli sistemi, kararlarn uygulamaya konmasn kolaylatrm ve sratlenmitir. Bu sebeplerle, birok yenilikleri uygulamak daha kolay olmutur. stanbul niversitesi stanbul niversitesi de rencilerin snf-d sorunlar ile ilgilenmi, onlarn snf dnda kalan, fakat akademik ve kiisel gelimelerini yakndan etkileyen salk, sosyal, kltrel, ekonomik, vb. sorunlarnda yardmc olabilmek iin baz areler aramtr. 1961 ylnda stanbul niversitesi Mediko-Sosyal Merkezi kurulmutur. Merkez, ilk zamanlarda tamamen rencilerin beden salna ynelmitir. Uzmanlar, hep doktorlardr. 1966'da 1 Merkez'in bana bir Psikiyatrisi getirilmi, rencilerin ruh sal tarafna da ynelinmeye balanmtr. Zamanla psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarna da ihtiya duyulmutur. Merkez, sadece tedaviye deil, nleyici ve koruyucu tbba da nem vermi, salk konularnda konferanslar vermi ve salk taramalar yapmtr. Zamanla sosyal ve kltrel faaliyetlere arlk verilmitir. Yeni renciler iin duruma altrma faaliyetleri; daktilo, yabanc dil, ilk yardm, verimli ders alma yollar gibi kurslar; spor, tiyatro, mzik, folklor almalar; tatil kamplar; kltrel geziler; renci devamszlklar sebeplerinin aratrlmas; yurt ve burslar hakknda bilgiler verme; kitaplk kurulmas ve ucuz kitap temini ve ucuz beslenme yollar gibi ve bunlarla ilgili yayn faaliyetleri Mediko-Sosyal Merkezin bugnk almalar arasndadr. Baz psikoterapi faaliyetleri de yapld ifade edilmektedir. Bugn ad Mediko-Sosyal ve Kltr Merkezi olarak deitirilmitir. rencilere psikolojik yardm ihtiyac niversitede ok hissedilmitir. 1965 'de Refia Semin, niversite Fakltelerinde birer renci Rehberlik Danma Brosu kurulmas iin Mediko-Sosyal Kurulu'na bir proje sunmutur. (emin, 1966). Pedagoji Enstits rencileri programlarnda rehberlik, danma, psikolojik testler, ahsiyet gelimesi gibi dersler bilinli olarak yer almtr. Ankara niversitesi stanbul'dakine benzer bir Merkez de Ankara niversitesi tarafndan kurulmutur. (1964).

Do., Dr. Aysel Eki.

49 Balangta bir salk merkezi halinde grnen bu rgt, kadrosunda psikiyatrisi de bulundurmutur. Kurulutaki tb arl, imknlar hsl olduka kadroya psikolog ve sosyal hizmet uzmanlar da alnarak, rencilere yardm faaliyeti kapsam geniletilmitir. Sosyal ve kltrel faaliyetlere, kulp ve kol faaliyetlerine daha ok yer verilmitir. Ankara niversitesi'nin psikolojik hizmetlere dier bir katks da, Trkiye'de ilk defa eitim fakltesini bnyesinde 'kurmu olmasdr (1965). Kurulan bu fakltenin drt bamsz blmnden biri de, eitimde psikolojik hizmetler iin uzman yetitirmek zere plnlanmtr. Kurulu yllarnda yeterli retim eleman yokluu sebebiyle, blm, amalad uzmanlar gerekte yetitirememitir. Uzman olarak mezun ettikleri de Mill Eitim kadrosuna uzun sre sorun olmutur. Ama gene de bu mezunlarn birou okullardaki rehberlik servislerini ellerinden geldiince yrtmekte yararl olmulardr. Hacettepe niversitesi O tarihlerde yeni kurulmu olan dier bir niversite de, Hacettepe niversitesidir. Bu niversitedeki Eitim Blm, Rehberlik ve Danma konusunda lisans st seviyede eleman yetitirme iine girimitir (1967). Bu gelime, lke eitim ihtiyalarna cevap vermede bir niversitenin gsterdii bir gayret olarak deerlendirilmelidir. 1967'lerde Blm iinde bir opsiyon olarak yrtlen bu almalar, 1974'de bamsz bir blm haline gelmi ve bugne kadar psiklojik hizmetler iin bir hayli eleman yetitirmitir. niversite, 1973 ylnda, renci ileri Mdrlne bal olarak Danma ve Rehberlik Merkezini kurmutur. Ertesi yl bu merkez, renci Salk merkezi bnyesine alnarak Rektrle balanmtr. Bylece, niversite kapsamnda btn rencilere psikolojik hizmetler verilmiye allmtr. Bu yaklam, niversitelerin, psikolojik hizmetlere nem vermiye baladna nemli bir iarettir. YK kanunu ile 1980'den itibaren Psikolojik Danma ve Rehberlik alan, niversitenin Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm iinde Psikolojik Hizmetler anabilim dal olarak hizmet vermiye devam etmektedir. 1982-83 ders ylndan

Aslnda buna "ilk" demek doru olmayabilir. nk niversite bnyesinde ilk eitim fakltesi 1959'da ODT'de kurulmutur. Bu Fakltenin kurulutaki yanl temel ve hedef sebebiyle iki yl kadar ksa bir faaliyetten sonra kapatlm ve rencileri, baka blmlere datlmtr.

50 itibaren bu anabilim dal, lisans seviyesinde retimle birlikte, yksek lisans (master) ve 1 doktora programlarn da srdrmektedir. 2) TIB KANADINDAK GELMELER lke eitim sisteminde rehberlik ve psikolojik danma fikri ve almalar giderek geliip yaygnlarken, tb kanadnda da danma ve psikoterapi ile ilgili baz kayda deer gelimeler olmutur. 1950'lere girerken ruh hastalklar ile uraan kurulularda genellikle il ve ok terapi yaygn olarak kullanlmakta idi. Psikiyatri kliniklerinde psiko-analizden bahsedenler olmakla beraber, hastalar illa veya elektrook veya inslin ok gibi yaklamlarla tedaviye allyordu. Psikiyatri klinikleri daha ziyade Kreaplin geleneinde idi. Ankara Tb Fakltesi Psikiyatri klinii direktr Rasim Adasal, psikolojik yaklamlarn gerektii bilinci iinde olan birisi olmutur. Kliniklerdeki Kreaplin geleneini ykm, yeni grler getirmitir. Medikal psikoloji konusunda ders, konferans ve yayn yolu ile Trk psikiyatri almalarna hayli katks olmutur. Dinamik psikolojiye arlk vermitir. Daha 1953'lerde Klinik'de hastalara psikolojik testler uygulatmaya balam; yetitirdii asistanlarna ruh hastalklarnn tedavisinde psikolojik yaklam bilincini vermitir. Yetitirdii bu uzmanlar, daha sonralar Ege, Hacettepe, Ankara ve istanbul niversitelerinin hretli bilim adamlar olmular; zellikle 1959'dan sonraki almalarnda kliniklerde psikoterapi almalarn balatmlardr. zellikle o tarihlerde yeni kurulmakta olan Hacettepe ve Ege niversiteleri Psikiyatri Kliniklerinde hastalara, il ve ok tedavisi yannda psikolojik yardm yaklamlar da beraberce kullanlmaya balanlmtr. Bu balangtan sonra, 1960'larn son yllarnda, hastalara grup terapisi de uygulanmaya balanmtr. Hacettepe'de ocuk Psikiyatrisi ayr bir klinik olarak teekkl ettirilmi (1963); ve burada oyun terapisi, sino-terapi (pupetlerle aile kurma), resim izerek zerinde konuma gibi birok psikolojik yaklamlar kullanlmaya balanmtr. 1974'-de Hacettepe Yetikinler Psikiyatrisi Blm, kadrosuna bir de klinik psikolog almtr. Teshillerimize gre, ilk klinik psikolog kullanan kurulu, istanbul niversitesi apa Psikiyatri Klinii olmutur. Bu almalarn arl, hastalarla psikoterapi olmaktan ziyade, onlara psikolojik testler uygu-

Prof Dr. Muharrem Kepeolu ile mektuplama.

51 lamak olmutur. 1962'lerde bir psikolog, Bakrky Akl ve Sinir Hastalklar Hastanesi'nde Wechsler Yetikinler Zek Testi gibi baz klinik testler uygulamakta ve psikoterapi yapmaktadr. stanbul'daki dier bir gelime de, apa ocuk Psikiyatrisi'nin kurulmas olmutur (1974). Bu ikinci ocuk Psikiyatrisi Klinii, Hacette-pe'ninkinden daha geni kapsaml olarak plnlanmtr. Kadrosunda psikolog danmanlar ve pedagoglar yer almtr. Yukarda iaret edilen bu mutlu gelimeler yannda, 1976'da Ankara Tb Fakltesi Psikiyatri Klinii'nde grup terapisi yannda, psikodrama gibi daha ileri seviyede ustalk isteyen psikoterapi yntemleri de kullanlmaya balamtr. niversitelerde henz bu gelimeler balamken, Salk ve Sosyal Yardm Bakanl, lkede ruh sal ile yakndan ilgilenmiye balam ve bir Ruhsal Dernei kurulmutur (1962). Bu dernek, daha sonralar Ankara civarnda Glba gndz hastanesini kurmutur (1974). Bakrky Akl Hastanesi'nde gerek hasta koularnda ve hastane yapsnda, gerek hasta tedavilerinde birok gelimeler olmutur. Meguliyet terapisi ve rehabilitasyon faaliyetleri geni lde kullanlmaktadr. Hastalarn yaptklar iler ve sanat eserleri halka sergilenmektedir. Hastalarn yaptklar spor faaliyetleri ve folklor gsterileri de bu arada saylmaldr. Bu suretle, iyi bir "halkla ilikiler" de kurulmu olmaktadr. Ayn zamanda ruh hastalklarna halkn ilgisi ekilmekte; ruh sal konularnda bilinlenmelerine allmaktadr.

4.

BLM

ETM, REHBERLK VE DANIMA 2. Blmde de iaret edilmi olduu gibi, baz yazarlar rehberlii, bireyselletirilmi eitim ve retim olarak grmlerdir. Eitim ile Rehberlik ve Danma, birbirlerine ok bal olmakla beraber, ayn eyler deildir. Aralarnda nemli farklar vardr. Eitim ile rehberlik ve danma arasndaki ilikinin ekli ve derecesi, eitim ile rehberlik ve danmay nasl tanmlayp anladmza ok yakndan baldr. Rehberlik ve danma'nn tanmlar 2. Blmde verilerek tartlmtr. imdi biraz da eitim 'kavram zerinde duralm. Bazlarna gre eitim, her bireyin kendi iinde cereyan eden ve bireyde oluan deimeleri kapsayan bir oluumdur. Bu tanma gre eitim, kiinin iinde olup bitmektedir; tamamen kiiseldir ve kiinin kendisi tarafndan yaplmaktadr. Kiide vuku bulacak btn deiiklikleri, kii kendisi yapacaktr. Bu deiiklikler, kiinin iinde bulunduu fizik ve psikososyal ortama gsterdii yantmlar (tepiler) sonucu olumaktadr. evresine yantmda bulunacak olan varlk ise, bireyin kendisinden bakas olamaz. Tabi bu eit bir eitim, zmsel (nefs-self) eitimdir. Eitimin zmsel olduu yerde, o kiiye yaplacak bireysel yardm gerektiren bir rehberlik ii de yoktur. Ancak olsa olsa onun renme ortamnda yaplacak deiiklikler yolu ile dolayl bir yardmda bulunulabilir. Dier bir anlaya gre eitim, kiide deiiklikler yaratmak amacyla retmenin desteinde cereyan eden bir retimdir. Yani eitim, retimin denetim ve ynetimi, kendisine daha yukardan verilmi bir pln ve mfredat program erevesi iinde yapacaktr. Bu pln ve mfredat programn kimler, neye gre hazrlamtr? Cevap bellidir: Toplumun eitim kurumlarndaki yetikinler hazrlamtr; ve ocuklarn gelecekte toplumun yetikinleri olabilmelerine yararl olacam umduklar hususlara gre hazrlanmtr. Mfredat konularnn saptanmasnda rencilerin bir katks ve seme hakk yoktur. Yani ocuun ei-

53 timi, yetikinler tarafndan nceden saptanm mfredat konularna, gene nceden saptanm ortam iinde ve etkenler arasnda ocuun yapaca yantmlar yoluyla olmaktadr. Burada eitim, ocuun dnda, yetikinlerin hazrlad mfredat programna gre, retmen tarafndan sevk ve idare ediliyor demektir. retmen, okuttuu her bir ocua en uygun dtn sand retim metodunu seerek bu yneltme ve denetleme iini yapmaya alr. Metodu, renme meteryali ve benzeri faaliyetleri retmen kendisi seeceine gre, burada da bireyin yapaca bir seme ve pln, verecei bir karar olmayaca iin yaplan bir rehberlik ve danma yoktur, retim vardr. Ancak, bu geni ereve iinde renciye braklabilen kstl seme ve kararlarda snrl bir rehberlik sz konusu olabilir. Baka bir tanma gre, geni anlam ile eitim, yeni yetien ocuklarn hem kendilerine hem topluma yararl bir ekilde gelimelerini salamak iin toplumun sarfettii plnl ve bilinli bir gayrettir. Yani toplum, yeni kuan yetimesi iin hereyi nceden plnlayp ocuklarn nne koyacak ve uygulamalar denetliyecektir. Herey nceden hazrlanm olduuna gre, ocuun kii olarak yapaca bir tercih, verecei bir karar yoktur. Ona den, nceden hazrlananlara uymaktr. Olsa olsa, yukar paragrafta belirtildii gibi, baz snrl konularda ocuun biraz hareket ve karar serbestlii olabilir. Buralarda snrl bir rehberlik dnlebilir. Modern anlaya gre eitim, bireyin bedensel, duygusal, zihinsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve mensup olduu toplum iin en uygun ekilde gelimesi oluumudur. Byle bir anlay, bireyi her ynyle bir btn olarak kabul etmekte ve bireyin hem kendi hem de mensup olduu toplum iin en uygun ekilde topyekn gelimesi sorumluluunu bireye vermektedir. Byme ve gelime sorumluluu iinde olan birey, byle bir gelime oluumunda, birok bilgilere ve yardmlara ihtiya duyacaktr. htiya duyulan bu bilgi ve yardmlarn bir ksm, rehberlik hizmetlerinin fonksiyonu iinde olmaktadr. ocuk bir taraftan snflarda, snf topluluu iinde birok yeni bilgi ve davranlar renirken, bir taraftan da rehberlik servislerinin bireysel ilgi ve yardmlarna sahip olacaktr. Yani, byle bir eitim anlaynda eitim ve rehberlik faaliyetleri iice beraberce yrtlecek faaliyetler olmaktadr. Dier bir ifadeyle rehberlik ve danma faaliyetleri, eitimin ayrlmaz bir paras olmaktadr; ama birok bakmlardan eitimden farkldr.

PSiKOLOJK DANIMA VE REHBERLiK -F.5/6

54 19. yzylda batda eitim, bir "zihin terbiyesi" olarak grlm; bu sebeple, okul programlarnda ltince, eski yunanca, matematik, gramer, mantk, iir gibi konularn okutulmasna nem verilmitir. Bu konularn zihin melekelerini ileteceine inanlmtr. Byle bir eitim anlayna sahip eski tip klsik okul, rehberlik ve danma fikri zerinde pek durmaz, nemli olan, konularn renilmesidir. Konular renildi mi arzu edilen zihin melekelerinin de gelitirilmi olaca saylts vardr. Mfredat programndaki konularn renilmesi srecinde ocuklardaki bireysel farklar pek dnlmez. Eer ocuklarn dersleri renmelerinin dnda bir ynleri ile uralacaksa, bu ayr bir faaliyettir. Yani rehberlik ve danma faaliyetleri eitimden ayr bir faaliyet olmaktadr; kiisel ilgi ve gayrete dayanan, ilgililerin kiisel ve gayr resm almalar olmaktadr. Byle bir eitim tarznda her ey ocuklar iin nceden hazrlanmtr, rencilerin birer birey olarak yapacaklar semeler, verecekleri kiisel kararlar yoktur. Yukar paragrafta iaret edilmi olduu gibi, modern eitim anlay, rehberlik ve danma faaliyetlerini, eitim faaliyetlerinin ayrlmaz paras haline koymaktadr. Modern eitim, rencinin btn ynleri ile devaml surette gelimesini amalar : 1935'de eitim konusunda bir komite, eitimin amalarn yle tesbit etmitir: 1) Bireyin bir "kii" olarak, 2) bir aile yesi ve dier insanlarla ilikiler iinde olan sosyal bir varlk olarak, 3) bir ekonomik varlk olarak, ve 4) iyi bir yurtta olarak gelimesi (Nat. Ed. Assoc., 1938, s. 47). Bu amalar, Trk eitim sistemi iin de uygun grlm, baz kk ekleme ve deitirmelerle kabul edilerek ilk ve ortaokul mfredat programlar bana konmutur (BAK : ilkokul Program, 1948; ve Ortaokul Program, 1949). Modern eitimin bu amalar, rehberliin de ulamaya alt amalardr. Rehberlik ve danma da, ocuun bir "kii" olarak bedensel, zihinsel ve sosyal btn yeteneklerini gelitirmesine, kendine en uygun bir meslek edinip orada ilerlemesine, etrafyla olumlu ve etkili ilikiler iinde olan iyi bir sosyal varlk ve vatanda olmasna yardm etmek iin alr. Ama amalardaki beraberlik, eitim ve rehberliin ayn eyler olmasn gerekli klmaz. Bir kere, eitim ve rehberlik arasnda, her iki alann gerektirdii uzman personel ve servisler ynnden ok nemli ve belirgin farklar vardr. Ayr ayr alanlarda uzmanlam bu kiiler, 'kendilerine has uzmanlk isteyen ayr ayr zel hizmetleri yrtmektedirler. (Mortensen ve Schmuller, 1966, s. 20). Jones bu hususu yle belirtmektedir : Rehberlik, eitim ayrlmaz bir paradr, fakat eitimle eanlaml deildir. Eitim faaliyetlerinin; bireyin semeler

55 yapmasnda, kendine bir ama ve bu amaca erimek iin giriecei tarz ve metodunu semesinde ona kiiler ve kurumlar yolu ile yardm icap ettiren ksmlarnda rehberlik mevcuttur (Jones, 1951, 3. Blm). Ne zaman ki bireyin ibirlii salanm, ve ama ve metotlarn semede bireye yardm edilmitir, burada rehberlik yaplm demektir. Ohalde, btn rehberlik ayn zamanda bir eitimdir ama eitimin baz cepheleri rehberlik deildir. Rehberlik ve eitimin niha (sonal) amalar birdir : Bireyin gelimesi. Fakat eitimde kullanlan metotlar, rehberlik ve danmada kullanlan metotlarn ayn deildir. Baz okullar, her retmeni bir rehber olarak kabul etmekte ve rehberlik grne sahip olmas ve yapt retimi bu gr asndan ynetip yrtmesi, modern eitimin bir artdr. Fakat uzmanlk isteyen bir yardm olan rehberlik ve danma faaliyetlerinin gerektirdii bilgi ve teknikleri her retmenden beklemek mmkn deildir, retmen bu bilgi ve tekniklere sahip olsa bile, eitim oluumunda, retmenin baz belli hedeflere ulamak iin rencilerini baz belli etkiler ve yantmlar karsnda brakmas gerekir iki burada rencinin yapaca semeler, verecei kararlar yoktur. Dolaysiyle de bu eitim oluumunda retmenin yapaca bir rehberlik yoktur. Ohalde, bireyin bir btn olarak gelimesini hedef tutan rehberlik ve danma, ayn sonal amaca ulamaya alan eitimin ayrlmaz bir parasdr, fakat gerek kulland teknik ve metotlar, gerekse nem ve arlk verdii hususlar bakmndan eitimden farkl mahiyetler tamaktadr. Grlyor ki eitim ile rehberlik ve danma arasndaki ilikilerin derecesi, eitim kavramn tarif ediimize, dar veya geni anlamda kullanmza gre deimektedir. Dar anlam ile eitim, okul denen kurumlarda renci gruplarna yaplan retimdir. Byle bir eitim anlay, tabiatiyle, birok ynlerden rehberlik kavramndan ayr dmektedir. Byle bir eitim, bireye deil gruplara yaplmaktadr. retmen, bu grup renme faaliyetinde liderdir. Bu grupta birey deil, okutulan konu nemlidir. Burada eitim oluumunda lider rolnde olan retmen, ayn anda snftaki btn rencilerle, yani grupla uramak durumundadr. Halbuki rehberlik bireyseldir. Konudan ziyade, bireyin gelimesi, olgunlamas ve onun kendine en uygun kararlar almas, semeleri ve plnlar yapmas nemlidir. Rehberlik yapan danman lider deildir. Bir otoriteyi temsil etmez. Rehberliin yn ve mahiyetinden, rehberlik edilen kii sorumludur. Danman, ancak iyi bir dinleyici, ve mevcut durumu kiiye iyi bir yanstcdr. Rehberlik ve danmada da zaman zaman gruplarla allabilir. Ama byle grup danmasnda bile sonal

56 (niha) ama, bireydir. Rehberlik ve danmada da zaman zaman eitim ve retim vardr. Fakat bu, bireysel retimdir ve kiinin kendini, iinde bulunduu artlan ve seenekleri daha iyi tanmasn, en uygun seme ve plnlar yapabilmesini, ve kendi bilgi, hner ve imknlarn en verimli bir ekilde kullanmasn salamak iindir. Eitim-retimde, takrir (anlatma) ve mzakere vardr, retmen retecei konuyu snfta anlatr; gerektiinde mzakere eder. Rehberlik ve danmada ise karlkl konuma vardr. Konuma konusu nceden bir bakas tarafndan belirlenmemitir. Konuyu, genellikle, danan kendisi ortaya koyar; onu eitli alardan tartarak realist ve aydnlk bir fikir elde eder. Danman, daha ziyade, iyi bir dinleyici ve yanstcdr. Danann grmedii ya da incelemeyi ihmal ettii noktalarda, kiinin dikkatini o noktalara evirmesine yardm eder. ster geni ister dar anlamda alnsn, eitimde snav vardr, not alma vardr, belli standartlara ulama, snf geip kalma gibi hususlar vardr, retmen, snfndaki her rencinin belli bir bilgi standardna erimesine alr. Rehberlikte ise snav, not alma ve snf geme deil, kendini anlama, deerlendirme ve mevcut artlan kymetlendirme durumlar vardr. Her kiinin gelime standard kendine gredir; gruba gre deildir. Eitim programnn amalar, bu amalara gtrecek muhteva, ve program muhtevas iinde yer alan konularn birbirlerine olan arlk oranlan nceden toplumun ihtiya ve lklerine, amalarna, zlemlerine gre Devlete, Mill Eitim Bakanlnca ve bir lde de okul idaresince saptanmtr. Bunlar, eitim ve retimi yrtecek retmene okul mfredat program, ynetmelikler, ders kitaplar ve gelenekler halinde aktarlmaktadr. Yani eitimin ama ve konular nceden saptanmtr, retmen, retecei konuyu, yapaca faaliyetleri belli ereve iinde nceden bilmektedir, ve her yl bunlar ayn snf seviyelerine tekrarlamaktadr. Rehberlik almalarna girimi danman ise, bu almalar kiinin ihtiyalarna, yeteneklerine, artlarna ve problemin niteliine gre yrteceinden, danann ne eit bir konu getireceini nceden bilemez. Her kiinin problemi de zaten kendine zgdr. Onun iin danman, kiiye ve probleme gre almak zorundadr. Eitim ve retimde disiplin sorunu vardr. rencilerin renme ortamnda belli kurallara, gelenek ve rutine gre hareket etmeleri istenir. Bu kural, gelenek ve rutinlerden sapanlara retmen bazan sert tepkide bulunmak, onlar cezalandrmak zorundadr. Halbuki psikolo-

57 jik yardm hizmetlerinde, alma dzeni ve kurallar vardr. Ama burada sz edilen anlamda bir disiplin salama ii yoktur. Danmada zmsel (nefs) disiplin vardr ki, bu da, kii kendini ve iinde bulunduu ortam tandka bireyin kendi kendine ulaaca bir olgunluk seviyesidir. Danman tarafndan sert yantmlara gerek yoktur. Hatt byle sert bir ifadeden dahi kanmas lzmdr. nk byle bir davran, danman ile danan arasndaki iyi ilikileri (rapport) bozar. Bu sebeple danman disiplin ileriyle uramaz. Eitim, geni anlamda da alnsa, daima hizmet ettii toplumun deer hkmlerine, geleneklerine, tavrlarna, ilgilerine ve ihtiyalarna, lk ve zlemlerine, madd ve manev amalarna sk skya baldr. Onlardan kopamaz, kopmas da istenmez. Bu sebeple, "ayp", "gnah", "ahlk-gayriahlk", "mill-gayrimill" gibi kavramlar, eitim oluumunda haylice arlkl yeri olan kavramlardr. Rehberlik ve danmada ise, danann her hali, onun kendini ve artlar olduu gibi anlyabilmesi iin, objektif bir gzle incelenir. "Gnah" ya da "ayp" yoktur; danann iinde bulunduu, ya da bandan geen bir olay vardr. Bu olay, hibir yarg hkmne, eletiriye kaplmadan incelenecektir. Danan elbette bir toplumun yesidir. Olgun ve uyum salam bir kii olabilmek iin elbette toplumun kymet hkmlerini, standartlarn ve geleneklerini dikkate alacaktr. Toplumun ideallerini benimseyecektir. Toplumun yasalarna saygl olacaktr. Toplumda kendinden beklenen rol stlenmeye ve yrtmeye alacaktr. Danann btn bunlar ve kendi i dnyasn anlamasna yardm edilirken, hibir ahlk yargsna dmeden, hibir eletiriye girmeden objektif bir tutum muhafaza edilir. Ayrca, eitim ve retim almalarn yrtecek retmenin meslek eitimi, psikolojik hizmetlerin gerekli kld uzmanlk, bilgi ve tekniklerin elde edilmesi ynnden olmamaktadr. Bir retmen, bu bilgi ve tekniklere sahip olsa bile, kendisine yklenen retmenlik fonksiyonlar arasnda bu seviyede rehberlik yapmas iin zaman bulabilmesi ok zordur. Ksacas, meslek eitimi srasnda ne rehberlik ve danma faaliyetleri iin yetitirilmitir, ne de kendisine yklenmi grevler ona, kendiliinden danma fonksiyonunu yrtebilme frsat vermektedir. Onun omuzlarnda, kalabalk snflara, haftada 15-30 saat ders verme, bu snflarn snavlarn hazrlayp, yapp, ktlarn okuma, ev devleri verme ve lykyla inceleme, renci kol faaliyetlerinde ynetim ve liderlik sorumluluklar alma, okul toplantlarna katlma, nbet tutma gibi ok eitli retim ve ynetim ykleri vardr. Girdii snflardaki rencileriyle tek tek megul olma frsat hemen hemen kalmamaktadr.

58 Mamafih bu engel, okul dzeni ve programna girecek yeni bir anlayla bir dereceye kadar rehberlik almalar paraleline sokulabilir. Bundan baka, rehberlik ve danma, tek bir yneticinin, tek bir retmenin gayretleriyle olacak alma deildir. Bir "btn" olan ocuun tm gelimesini ve zerkliini salyabilmek, btn eitim ve retim personelinin, ailenin, evre kurumlarnn ibirliini gerekli klar, retmen, renciye retme fonksiyonunu genellikle kendi bana yrtebilir; ama eitli seviyedeki rehberlik ve danma iin, eitli kiiler ve kurumlarn yardm ve ibirliine ihtiyac vardr. Yani, retmen, okuldaki dier grevlerin yannda ancak belli bir seviyede ve belli bir genellikte rehberlik faaliyetlerine girebilir. Bunun stnde ve dndaki rehberlik almalar iin daha baka eit uzman personele ihtiya vardr. zetlemek gerekirse, modern eitim, rehberlik ve danmay, kendi bnyesi dnda brakamaz. Fakat bu, eitimle rehberlik ve danma'nn ayn eyler olduklar anlamna gelmez. Rehberlik, modern eitimin ayrlmaz bir parasdr. Ohalde modern okul, rehberlik ve danma faaliyetlerini kendi kapsamna alacak ekilde rgtlemek zorundadr.

5. BLM PSKOLOJK YARDIM HZMETLERNN KAVRADII ALAN Rehberlik ve danma, ocuun bir "kii" ve bir "btn" olarak gelimesini hedef tutar. Bir okulda eitim programnn her safhasnda bu "gelime" ile ilgili olarak rol bulunan danma ve rehberlik, "ocuun gelimesi" ile ilgili herkesin ortak gayretlerini ister. ocua gerekli psikolojik yardmlarn yaplabilmesi iin okul yneticileri, retmenler ve aile, ocuk ve problem hakknda yeterli bilgi sahibi olmak zorundadr. Okulda psikolojik yardm hizmetleri program, a) renciye, b) retmene, c) yneticiye, d) aileye, ve e) evreye hizmet edecektir. a) renciler renci, kendi yeteneklerini, kuvvetli ve zayf taraflarn, ve uyum salyaca toplumun zelliklerini bilmek ve bu bilgilerin altnda kendine en uygun kararlar vermek zorundadr. ocua deerlendirme, danma yapma ve bilgiler verme gibi temel hizmetler yolu ile rehberlik ve danma; her bir rencinin kendini ve iinde yaad fizik ve sosyal ortam daha iyi tanmasna, genel ve zel yeteneklerini, ilgilerini, yeterlik ve yetersizliklerini kefederek bunlar kendisi ve toplumu iin en iyi bir ekilde kullanmasna, olumlu yetenek ve ilgilerini daha ok gelitirmesine, kendisi ve evresine ait gereki bilgilerin altnda gelecee ait realist ama ve plnlar gelitirmesine yardm eder. Psikolojik hizmetler, ocuktaki utangalk, ekingenlik, abuk heyecanlanma ya da 'korku halleri gibi heyecansal bozukluklarda da psikolojik danma faaliyetleri yolu ile kiiye yardmc olur. Kiinin kendini tanmas, sadece kendi genel ve zel yeteneklerini, ilgi ve ihtiyalarn, yeterlik ve yetersizliklerini bilmesi demek deildir. Bakalarnn onu nasl grdn de bilerek kendisi hakknda realist

60 bir "benlik" imaj gelitirmesi gereklidir. cabnda bu "benlik" imgesi eitli durumlar iin eitli bir "benlik" olacaktr ve bunlarn hepsi de birey iin olaan kabul edilebilecek imgeler olacaktr. Bu suretle birey, eitli durumlarda herhangi bir uyum glne uramadan durumun gerektirdii "benlik" imgesine gre uyumunu salyabilecektir. zellikle danma faaliyetleri, kiinin bu gereki "ben" kavramlarn gelitirmesinde ve bu kavramlarn geerlik derecelerini deneyip deerlendirmesinde byk rol oynar. renci, bakalarnn kendisini nasl grdn idrak ederken (algrken) kendi davran ekillerini de gereki bir gzle inceliyerek, bunlardan kabul edilebilir olmayanlarn ve niin kabul edilir olmadklarn grecek, ele alnan bir durumda kullanlabilecek etkili davran eitlerini gzden geirecektir. Birok hallerde ocuklar, bir davrann kt olduunu bile bile deil, fakat daha baka nasl davranlacan bilmedikleri iin o kt davran tekrarlyabilirler. Ya da genler, yetikinlerin kendilerine beklentilerinden baka trl davrandklarn grerek arabilir, onlara akl erdiremiyebilirler. te psikolojik yerdim hizmetleri, rencilerin daha kabul gren davranlar gelitirmelerine yardm edecek ve yetikin davranlarn onlara yorumlayabilecektir. Psikolojik yardm hizmetleri, bireyin kendi yetenek, ilgi, ihtiya, umut, ideal ve artlarna uygun bir meslek semesine; kendisi iin uygun olacan sand alanlarda grg ve bilgi kazanarak hayat boyu alaca bir meslek iin hazrlanmasna, ve bu meslee girerek baarl bir "ekonomik varlk" olmasna yardm eder. Meslekleri gence tantmakla yetinmez; genci de iverene tantr. Bu suretle onun en uygun bir ie yerletirilmesine ve hayatndan memnun bir retmen olmasna yardmc olabilir. Rehberlik, rencilerin, okul eitim programnda, kendi hayat amalarna ve artlarna en uygun dersleri ve bran semelerine yardm eder. Eitim ve retim programnda birok genlerin baarszlklar, okumalarnn kusurlu oluundan, ya da nasl ders allacan bilmemelerinden ileri gelmektedir. Rehberlik ve danma program, ocuklarn okuma hzlarn gelitirmelerine ve uslne uygun ders alma yollarn renmelerine yardm eder. Bu suretle onlarn eitim ve retim programndan en etkin bir ekilde yararlanmalarn salam olur. Rehberlik ve danma program, rencileri inceleyip deerlendirme yolu ile stn yetenekli, zel yetenekli ocuklar ve zel eitime muhta olan arzal ocuklar zamannda bulup kartr. Bu ocuklarn en

61 iyi ekilde gelimelerini salyacak program ve nlemlerin gerekletirilmesinde her bir ocua olduu kadar, okula, retmenlere ve aileye de yardmc olur. Btn bu maksatlar iin psikolojik yardm hizmetleri program, her renci iin sistemli bilgi toplar; rencilerin ihtiya duyaca meslek ve renim alanlarna ait bilgileri kaynaklarndan bulup bir araya getirir; rencinin, 'karlat probleme nfuz (igr) salyarak gerekli uyumlar yapabilmesi iin psikolojik grme (danma) faaliyetlerinde bulunur; renciyi "bir sonraki basamaa" hazrlar; yaplan rehberlik ve danma faaliyetlerinin etki derecesini anlamak ve gerekli dzeltmeleri yapmak iin sonucu-izleme faaliyetlerinde bulunur. Okulda her rencinin byk ya da kk, fakat kendisi iin nem tayan bir sorunu olabilir. Bu sebeple, yukarda iaret edilen hizmetler, yalnz birka problemli ocua deil, btn rencilere gtrlmeye allr. b) retmenler Psikolojik yardm hizmetleri program, retmenin eitim ve retim almalarn eitli ynlerden desteklemek, kolaylatrmak ve daha etkili hale sokmak suretiyle retmene de yardmc olur. Rehberlik programnn, retmen-renci ilikilerini olumlu ynde arttrdna (Fordyce, 1960), okulda renci baarsn ykselttiine ve daha ok sayda rencinin yksek renime devamna yol atna (Calhoun, 1956; Rothney, 1958 ve Research in School and College Personnel Services, 1960) dair birok aratrma bulgular vardr. Bir kere, psikolojik yardm hizmetleri program, rencilerin gelime seyri ve her gelime aamasnn problemleri hakknda retmenin daha geni bilgi ve anlay sahibi olmasna yardm eder. Bu yardmlar, rehberlik programnn, retmenler iin dzenliyecei grev-ii eitim almalar yolu ile ya da bir renci hakknda danman ile retmen arasnda yaplan grmeler yolu ile olabilir. Grev-ii ya da i-banda eitim almalar yolu ile retmenin ocuk geliimi hakkndaki bilgisi artar, retmenlere birok psikolojik yardm anlay ve teknikleri kazandrabilir. ster danman, isterse rehber-retmen, retmen ve dier kiiler olsun, ocuklara yardm edebilmeleri iin, yetimekte olan bireylerin gelime seyrini, ihtiya ve problem alanlarn bilmeleri lzmdr. Bu ihtiyalar, belli bal "gelime grevleri" olarak yle belirtilmitir : 1) ocuk, byme oluumu sresince uygun bir bamllk-bamszlk tarz gelitirmek zorundadr; yani bir taraftan ailesine, bykle-

62 rine, otoriteye itaat ederken ve onlara baml olarak yaarken, bir taraftan da "bym" bir kimse olarak bamsz hareket etmesini renecektir. 2) Sevilmesini, sevmesini ve sevilen kiinin bakalar ile paylalmasn renecektir. 3) eitli sosyal gruplara dahil olmasn, bu ayr gruplardaki farkl: rolleri ve kendi roln renecektir. 4) Bakalarna ve topluma olan devlerini -kavrayacak ekilde bir "vicdan" ve "ahlak" anlay ve deerler sistemi gelitirecektir. 5) Kendi cinsinin psiko-sosyal-biyolojik zelliklerini ve roln renerek bu role uygun davranmlar gelitirecektir. 6) Byyp gelimekte olan bedenindeki deiiklikleri bilmesi ve kabul etmesini, bu deiikliklere uyum salamasn ve deien bedeninin gereklerine uygun yeni sinir-kas kontroln renecektir. 7) Fizik evre ve dnyasn kefetmesini ve kontrol etmesini renecektir. 8) Kelimeler, rakamlar, ekiller ve benzeri sembollerle dnmesini, bunlar etkili bir ekilde kullanmasn renecek ve soyut kavramlar ile dnme ve 'konuma yetenei gelitirecektir (Nat. Ed. Assoc. 1950, 6. ve 7. Blmler). ocuklarn yetimeleri boyunca en ok hangi alanlarda yardma muhta olduklarn saptamak iin birok aratrma ve incelemeler yaplmtr. eitli ekillerde gruplandrlmas mmkn olan bu alanlar. Germane ve Germane (1941, 3 Blm) yle sralanmaktadr : 1) Verimli ders alma, i yapma yollarn renmek, 2) Bakalar ile iyi ilikiler kurabilmek, 3) His ve heyecanlarn olgunlatrarak iyi bir ruh salna sahip olmak, 4) Kendisine en uygun meslei semek, 5) Kendilerine bir hayat felsefesi kurmak ve uygun din, ahlk ve sosyal deerler sistemini gelitirmek, 6) Bir aile yesi olarak mutlu aile ilikileri gelitirmek, mutlu bir yuva kurabilmek,

63 7) Estetik, kltr ve gzellik alanlarnda gerekli hner ve bilgiler .kazanarak sevimli bir kiilie sahip olmak, 8) Uygun dinlenme ve bo zaman faaliyetlerini renmek, 9) Toplum sorunlarn kavramak ve gerekli hogrye sahip olmak, 10) Beden sal ve dayanklln gelitirmesini ve muhafaza etmesini renmek. zellikle ergenlik andaki ocuklarla uraanlarn, hzl deimelerin meydana geldii ve bu hzl deimelere gerei kadar abuk uyumlarn salanmasn icap ettiren bu ksa hayat evresinde, ergenik psikolojisini, ergenlerin problem kaynaklarn iyi bilmesi gerekmektedir. Bir ok yazarlar, bu problem kaynaklarn kendilerine gre gruplandrmaya almlardr (BAK : Horrocks, 1951). Bu devrede ocuklarn belli bal problem kaynaklar yle sralanabilir : 1) ocukta meydana gelen bedensel ve fizyolojik deimeler, o ada ocuk iin birok sknt ve utan kaynadr. Birdenbire uzam kollar ve bacaklar, sivrilmi burun, incelik ve kalnlk arasnda bocalyan atlak bir ses, kzlarda kabaran gs, yzdeki sivilceler, vs. hep ocuk iin yeni ve saklanmak istenen fakat saklanamayan eylerdir. Birbirlerinden ayr zamanlarda ve sratte byyen organlar bir sre iin ocukta durgunluk ve dolaklk yaratr. 2) Artk birer erkek ve kadn olmaya balyan ergenlerde, kart-cinse olan ilgi onlar bir taraftan kart-cinsle ilikiler kurmaya zorlarken, bir yandan da bu ilikilerin nasl salanacan bilmeleri ve cinsel sorunlara toplumun koyduu kural ve kstlamalar, genler iin problem yaratmaktadr. Daha sonraki yllarda da, sras gelince uygun bir hayat arkada seme ii probleme eklenmektedir. 3) Ergenlik anda ocuk, evden ve otoriteden kurtularak bamszln kazanmaya alr. Fakat, artk ocuk olmayan ama henz tam bir yetikin de saylmayan gen, bedenen yeter g ve kuvvette olmakla beraber, mesel parasal imknlar gibi birok bakmlardan hl aileye bamldr. Ani kararlara, iddetli ve kesin hareketlere kayvermeye hazr olacak kadar henz tecrbesizdir. Bu bamszlk arzusu, genci eitli yollarla otoriteye kar gelmeye iter. Kendisine evde bamsz, kiilik sahibi bir varlk olarak baklmasn ister. "ocuk" olarak hitap edilmeye tahamml yoktur. Birok "evden ya da okuldan kama olaylar" bu devrede olur.

64 4) Ergen, akran ve arkada gruplarna girmeyi, "bir gruba ait olmay" ve gruplarda kendi "benlik" kavramna uygun den bir rol almay ister. Arkadalarnn fikir ve hareketleri, onun iin ailesininkinden ve retmelerininkinden daha nemlidir. Arkada grubuna uyum ve o grupta kendisinden beklenen rol oynyabilmesi, grup standartlarna gre birok sosyal ve bedensel becerileri gerektirecektir. Gruptan dar atlmak, bir ergen iin en byk straptr. 5) ocukluktan yetikinlie geerken ocuk, kart-cinsle ve akranlar ile ilikiler kuran bamsz bir birey olarak bir "hayat felsefesi" de gelitirmek, hayatn ynlendirmek zorundadr. Hayran olduu birok byklerin elikilerini ve kof taraflarn grmeye balyacaktr. Din ile pozitif ilim arasnda uzlatrc bir dnme yolu bulmak zorundadr. renciler btn bu gelime alanlarnda yardma muhtatrlar. Okulda psikolojik hizmetler program, bir taraftan kiiye bu yardmlar yapmaya alrken, bir taraftan da ocukla ilikide olan retmen ve yneticileri, rehberlik anlay ve tekniklerinde yetitirmek iin urar; onlar, rencilerin o adaki bedensel ve ruhsal gelimelerinin zellikleri hakknda tazeler. Bu bilgilere ve becerilere sahip bir retmen, derslerini daha etkili bir ekilde organize edip yrtecektir. Rehberlik program, rencilerdeki ilerde byk problemler haline gelebilecek patalojik davranra belirtilerini erken yakalayp tehis etmeye kar retmenlerin ve yneticilerin duyarln arttrr. Bunu, grev-ii kurslar yoluyla, retmenle olan bireysel grmeler yoluyla, problem vakalar zerinde yaplacak vaka konferanslar ya da bireysel grmeler yoluyla yapabilir. Bu suretle rehberlik program, retmenin gerek birey, gerek toplum iin "koruyuculuk" yada "nleyicilik" roln artrm ve etkinletirmi olur. Okuldaki psikolojik hizmetler program, retmenin, snfndaki, her bir rencinin salk durumunu, bedensel ve ruhsal gelimelerini, yetenek, ilgi, ihtiya ve problemlerini, geldii aile ve sosyal evresini bilerek retim faaliyetlerini bunlara uydurarak etkili bir retim yapabilmesi iin, her ocuk hakknda toplanm bilgileri retmene salar. Gereinde bir ocuk hakknda daha etrafl bilgi toplanmas hususunda retmene yardm eder. rencilerin toplu dosyalarnda topluca ve sistematik bir halde verilen bilgiler retmene zaman kazandrr ve iini kolaylatrr. Bu bilgileri, renciye hizmet eden eitli retmenler kullanabilecei gibi, ayn bilgileri her bir retmenin ayr ayr toplamasna ihtiya kalmamaktadr.

65 Psikolojik hizmetler program, test uygulama ve test sonularn yorumlama hususunda da retmenlere yardm eder. Elde edilen objektif lme sonular, retmenin ocuklar hakkndaki anlay ve bilgisini arttrr. Keza, bir ocuk hakknda daha etrafl bilgi gerektii zaman danman, daha uzmanlk isteyen testleri uygulamak suretiyle "bu bilgileri retmene salayabilir. Elde edilen btn bu objektif test sonulan, retmenin ocuklar hakkndaki anlay ve bilgisini artrr. Bu da retimin daha etkili ve ekonomik bir ekilde yrtlmesini salar. retmen, snfndaki problemli baz rencileri, gerekince danman'a havale eder. Bu suretle, hem yetkisi dna km bir problemle uramak zorunda kalmaktan 'kurtulur, hem de renciye sarfedecei zaman retim ilerine yneltme imknn bulmu olur. Danman, bu yk retmenden alarak ona yardmc olmaktadr. renci de daha uzman bir kaynaktan yardm grm olur. Rehberlik program, mesleklere ait birok bilgileri hazr olarak retmene sunabilmektedir. retmen, bu bilgileri derslerinde kullanmak suretiyle ders konularn gnlk hayata daha ok balam olur. Ayn zamanda, meslek rehberliinin baz ynleri, bu suretle rencilere derslerde salanm olur. Okul rehberlik programnca mesleklere ve i hayatna ait salanm birok istatistikler, tablolar, resimler, brorler, konumaclar, okuldaki eitim ve retim oluumu iin en zengin duyusal (grsel-iitsel) eitim aralar olabilmekte; retimin ve renmenin kalclna hizmet edebilmektedir. Rehberlik program, retmen ile dier retmenler, idareciler, veliler ve evre kurumlar arasnda bir eit ba hizmetini de yapar. Velilerin, sadece karne zaman, i iten getikten sonra retmeni grmeleri yerine, daha dostane bir hava iinde bir araya gelmelerine ve birbirlerini daha sk grerek birbirlerinin problem ve artlarn sammi bir ekilde anlamalarna yardm eder. retmenle yneticiler ve dier retmenler arasndaki ba kurma hizmeti ise, okul eitim faaliyetlerinin bir btn olarak koordinesine, zaman ve enerji kaybna frsat vermeden ahenkli bir ekilde almasna yardm eder. c) Okul Ynetimi Rehberlik program, yrtt eitli faaliyetler sonucu okul ynetimine de hizmet etmi olmaktadr. Yrtt grev-ii almalar ve

66 yapt aratrma sonulan yolu ile okul yneticilerinin okulda psikolojik hizmetlere ait anlay ve bilgilerinin artmasna yardm etmi olur. Okul yneticilerinin bu anlay ve bilgileri arttka, okul programnda psikolojik yardm hizmetlerine daha ok yer ve nem verirler. Onlarn bu desteklii, rehberlik ve danma almalarnn tam ve etkili bir ekilde yrtlmesine nemli bir dayanak noktasdr. renci gruplarnn zek, zel kabiliyet, akademik baar, ilgi, motivasyon ve problemleri gibi konularda yaplan rehberlik aratrmalar ve toplanan bilgiler, okulun, eitim ve retim almalarn daha iyi dzenleyip yrtmesine, daha uygun retim metotlarnn kullanlmasna, daha ok geerli olan eitim faaliyetleri zerinde durulmasna yol aar. Btn 'bunlar, rencilerin daha iyi yetimeleri, meslek ve renim alanlarnda daha iyi alma yapabilmeleri sonucunu dourur. Psikolojik hizmetler program, tabiatiyle, bu eitim gelimelerinin olmasn,, programn baars ynnden! de ayrca ister. Psikolojik hizmet almalar, okulun alma tarzn ve baarsn,, ama ve kurallarn evreye daha iyi yanstmaya da arac olur. Bu suretle halk, okul almalarn daha iyi anlar, okula kar daha takdirkr olur. Okula kar hsl olan bu gven, takdir ve sempati, birok durumlarda okulun halk tarafndan sevilmesi, desteklenmesini salar. Keza,, psikolojik hizmetler programm rencilerle teker teker bilimsel anlay iinde megul olarak onlarn olumlu bir gelime gstermesine yardm ettiini, ocuklarn gereki bir meslek ve renim program semekte olduklarn ve dolaysiyle baarl renciler olduklarn gren halk, bunlar okulun topyekn baars olarak bilir ve kabullenir. Psikolojik hizmetlerde alan danmanlar, birok hususlarda yneticilere yardmc olarak onlar i yknden kurtarr; ve bu suretle, yneticilerin bu zamanlarn daha ok ynetim ilerinde kullanmalarn mmkn klarlar. Mesel mezun olacak veya olan rencilerin girecekleri okullar ve giri artlar hakknda onlara bilgi vermek; bir st okula kaydolacak ya da bir ie girecek rencilerin bavurma formlarn gereken ekilde doldurmalarna yardm etmek; baz problemler zerinde velilerle yaplacak grmeleri yrtmek; meslek haftalar dzenlemek; iverenle grerek renci hakknda bilgi vermek ve nerilerde bulunmak; retmen ve yneticiler iin grev-ii yetitirme programlar dzenleyip yrtmek gibi ynetim ynleri de olan ileri stlenmek suretiyle yneticileri birok ykten kurtarm olur.

67 Keza psikolojik hizmetler programnn yrtt grev-ii eitim yoluyla retmen ve yneticilerin mesleklerinde daha geni anlay, bilgi ve beceri kazanmalar, okulun daha etkili bir ekilde almasna ve amalarna daha ok ulamasna hizmet edecek olan bir husustur. Byle yetimi bir retim ve ynetim kadrosuna sahip bir okul, okuldaki eitim iin daha iyi pln, program ve almalar yapabilir. d) Aile Okulda rehberlik ve danma programnn ana sorunu, rencinin bir "btn" olarak gelimesine yardm etmek olmakla beraber, bu yardmn, ancak bir ok kii ve kurumlarn ibirlii sayesinde gerekletirilebilmesi de ok aktr, renci, gnlk hayatnn yalnz snrl bir blmn okulda geirir. Geriye kalan ksmnda ev ve ailenin dorudan etkileri altnda bulunmaktadr. Bu sebeple, renciye yaplacak psikolojik yardmn etkili ve devaml olabilmesi iin yalnz retmenlerin ve yneticilerin deil, ailenin de anlay ve ibirliini salamak gerekir. Psikolojik hizmetler program, rencinin genel ve zel yetenekleri, ilgileri, gelecee ait dnce ve umutlar, okuldaki ders program ve baar durumu hakknda aileye ak ve gvenilir bilgi vererek ocuk hakknda veliyi aydnlatm olur. Bu suretle veli, ocuunu daha gereki bir gzle anlyarak ocuk hakkndaki yanl duygu ve dncelerden syrlr. Byle salam bir anlaya sahip olan anne baba ile ocuk arasndaki ilikiler ise, daha dzgn ve gereki bir ekil alr. Psikolojik hizmetler program, ocuun yetenekleri, ilgi ve ihtiyalar, artlar ve imknlar ve meslek heves ve idealleri hakknda ana babay aydnlatmak ve onlara meslekler hakknda bilgiler sunmak suretiyle ocuun meslek seimine, meslek iin gerekli olan eitim ve retimi grmesine ve meslee girmesine ailenin de anlayla gayret ve katklarn salam olur. Aile bu suretle, ocuun en vaadli olduu alanda ileriki renimi iin imdiden plnlar yapp tedbirler almak frsatn bulur. Ana babann aydnlatlm olmas sonucu, ocuun evde alma imknlar da iyiletirilebilir. Ders alma psikolojisini daha iyi anlayan ana baba, evdeki alma meknn ve psikolojik artlan, verimli ders almaya imkn verecek ekle sokabilir. Psikolojik hizmetler program, zellikle problemli ocuklarn problemlerini anlayp kabullenmesinde ve ocuk-aile srtmelerinde ana baba ile psikolojik danma yapabilir. Mesel, arzal bir ocuk, ana baba iin utan kayna olabilir; arzal ocuun psikolojik ve beden-

68 sel durumuna ait -bilgisizlik sebebiyle ana baba ona kar evde yanl-yaklam ve tutum iinde olabilir. Bu ve benzeri durumlarda danman ile ana baba arasnda cereyan edecek teraptik ilikiler, ana babann-bu 'konudaki anlay ve tutumlarn iyiletirir, ocua ve problemine kar daha olumlu ve yapc davran ve tavrlara girmelerine yardm eder. Bu suretle evde ocuk ile aile arasndaki elimeler kalkar veya en aza iner. Ailede boanma, geimsizlik, hastalk vesaire gibi durumlar, ocuk zerinde ok olumsuz etkiler yapar. Okul psikolojik hizmetler program, bu 'konularda aile ile teraptik yardm ilikileri (kurarak ocua olduu kadar aileye de ok yardmc olabilir. Gerek ocuun probleminde, gerekse aile probleminde, ailenin bavurup yararlanabilecei evredeki kurumlar ve 'kiiler hakknda aileye bilgi ve cesaret verebilir. Bu suretle hem ocuun, hem de ailenin ruh salna olumlu katklarda' bulunabilir. Okul psikolojik hizmetler program, ocuk gelimesi, okul almalar, eitimin amalan, arzal ocuklar, ergenlik ann sorunlar, aile ilikileri gibi konularda konferanslar dzenliyerek, ana babalarn anlay ve tavrlarn olumlu ynde etkileyebilir. Mesel, bir ortaokulda danman, ergenlik a ve gelimeleri konusunda veliler iin alt konferans serisi dzenlenmitir. Bu seri konferans, velilerin ergen ocuklar daha iyi anlamaya balamalarna, okuldaki rehberlik almalarna daha ok deer vermelerine, ergenlerin sosyal ve akademik alanlardaki ilgi ve ihtiyalarn daha iyi grmelerine ve veli ile danman arasndaki danma grmelerinin daha etkili olmasna yol amtr (Cuony, 1961,. s. 27-31). ocuklar zerinde yapaca aratrmalar ve incelemeler yolu ile psikolojik hizmetler program, ocuklarn yeteneklerine, ilgilerine, ihtiyalarna, ideallerine, motivasyon ve baarlarna kar aileyi duyarl hale getirir. Psikolojik hizmetler program, birok hususlarda retmen, okul ynetimi ve aile arasnda bir balant ve kpr hizmeti de grebilmektedir. Her birinin gr ve dncelerini birbirine kar daha olumlu, hle 'getirir ve aralarnda yakn ibirlii salyabilir. e) evre Gelien ocuk zerinde evrenin etkisi byktr. Ayrca, evredeki birok imkn ve frsatlar, iyi organize ve koordine edildii takdirde, o-

69 oklarn gelimelerine daha etkili bir ekilde ve daha az zaman ve enerji kaybederek hizmet edilebilir. Bu sebeple okul psikolojik hizmetler program, bulunduu evre ile yakndan ilgilenir. evreye baz hizmetlerde bulunur. evredeki i imknlarna, ilerin niteliklerine ve alan nfusun zelliklerine ait bilgiler toplar. Bu konularda incelemelerde bulunur, rencilere daha iyi meslek rehberlii yaparak iverene daha kalifiye ve daha hazrlkl i elemanlar salam olur. Bunlar da, evrenin ekonomik gelimesinde etkili bir rol oynar. Rehberlik ve danma program, okul renci nfusu zerinde genel bir tarama almas yaparak, rencilerin yetenek, ilgi, ihtiya ve problemlerine ve bunlarn gsterdii eilimlere ait bulgular salar. Bu aratrma bulgularna sahip olan evre kurumlar, kendilerini daha iyi organize ederek genlere daha yararl olma imknlarna sahip olurlar. Bu suretle evrenin gelimesi salanr. Rehberlik program, problemli ocuklar zamannda bulup kartr ve bunlarn evredeki kurumlardan zamannda yararlanmasn salar. Bu suretle, toplumda genlik sularnn azalmas ve nlenmesinde yardmc olur. Bylece topyekn ruh salna hizmet edilmi olur. Okul psikolojik hizmetler program, kadrosundaki yetimi elemanlar yolu ile, toplum kurumlarnn yapaca birok kampanya ve aratrma projelerinin plnlanma ve yrtlmesinde yardmc olabilir. Okuldaki almalar, renciler ve velilerle yrtt grmeler, ya da dzenledii genel konferanslar yolu ile rehberlik program, okulun gayretlerini ve amalarn halka daha iyi duyurup anlatabilir; onlar okullar hakknda aydnlatr. Bylece halk, okullarnn gayretlerini ve elindeki imknlar daha iyi tanyarak ondan daha iyi yararlanabilir. Psikolojik hizmetler program, yalnz okuldaki rencilerle deil, okuldan ayrlm eski rencilerle megul olarak, onlarn toplum iindeki problemlerini zmelerine yardmc olur. evredeki dier okullarla balant kurmak suretiyle kendi okullarna girecek rencileri mezun eden bir alt okula gidip okullarnn zellikleri ve giri artlar hakknda yeni renci olacaklar aydnlatr. Mezun olmak zere olan kendi rencilerini de, mezuniyetten sonra girecekleri bir st okulun zellikleri ve artlan hakknda aydnlatr. Hem imdiki, hem eski rencilerine daha iyi yardm edebilmek iin, evre ile sk bir ba kurmaya al-

70 sr. ve i Bulma Kurumu ubesi, ocuk klinikleri, dier okullar, rehberlik ve aratrma merkezi, hastaneler, hayr dernekleri, renci bursu verebilecek topluluklar gibi evre kurumlar ile ibirlii salar. Grlyor ki psikolojik hizmetler program, yalnzca okuldaki rencilerle kalmayp, geni bir alan kapsamaktadr. Bununla beraber, okuldaki rehberlik ve danma hizmetlerini btn dertlere deva bir alma olarak grmek doru olmaz. Bir kere, okullarmzn hepsinde rehberlik rgt henz yoktur. Olan okullarmzdaki rehberlik programnn tam etkinlikle altn sylemek mmkn deildir, ikincisi psikolojik hizmetleri yrtecek yeterlikte yetimi elemanlar, lkemizde henz ok azdr. ncs, rehberlik ve danma hizmetleri tm eitim program iinde bulunan bir hizmetler grubudur. ocuun uygun bir ekilde byyp gelimesine yardm, sadece tek bir hizmet grubundan beklenemez. Drdncs, halen ruhsal tedaviler yasal olarak (akademik olarak deil) psikiyatristlerin yetkisi altndadr. Okul danmannn yapaca en akllca i, ileri vakalarn bir hastaneye veya psikiyatriste gnderilmesini salamaktr. Beincisi, rehberlik ve danma almalar, okuldaki btn retmen ve yneticilerin ibirlii ile yrtlebilir. Bugnk durumda byk bir retmen ve ynetici grubu, rehberlik ve danma hizmetlerini okullarmz iin bir fantazi veya moda olarak grmektedirler ve btn almalarn bu i iin grevlendirilmi bir retmen tarafndan yrtlebileceini savunmaktadrlar. Kald ki danmanlk grevini yklenmi retmenlerin ou da yrtmeleri beklenen iler iin yeterli bir meslek eitimine sahip deildirler. O halde, psikolojik hizmetler programnn gelimesi iin her gayreti gstermek isteyen bir okul, bu noktalarda da gereki olmak zorundadr.

6. BLM REHBERLK VE DANIMANIN DAYANDII PSKOLOJK TEMELLER 3. Blm'de psikolojik yardm hizmetlerinin tarihesi incelenirken grlm olduu gibi, rehberlik ve danma'nn domasnda sosyal ve akademik bir ok faktrler rol oynamtr. Bugn rehberlik ve danma hizmetlerini oluturan eitli temel kavramlarn kklerini psikoloji, sosyoloji ve felsefe disiplinlerindeki gelimelerde bulmaktayz. Bu ve bundan sonraki Blm'de bu nemli temel incelenecektir: Psikolojik temel, sosyolojik temel, ve felsef temel. PSKOLOJK TEMEL Canllarn davranlarn, ruhsal yapsn inceleyen psikoloji biliminin ortaya koyduu birok aratrma bulgular ve bunlara dayanarak ortaya kan kavramlar, anlaylar ve bilimsel kurallar, kiinin byyp gelimesinde grev yklenmi olan psikolojik yardm hizmetlerinin doup varlk kazanmasnda nemli bir faktr olmutur. Bu nemli bulgu ve kavramlardan belli ballar unlardr : a) Bireysel Farklar Kiiler arasndaki bireysel farklar, psikoloji biliminin en nemli ve en temel bulgularndan biri olmutur. 19. yzyln sonlarnda bal-yarak 20. yzyln hemen ilk yarsn kaplyan psikoloji aratrma gayretlerinin byk bir blm, bireyler arasndaki farkllklar ortaya koyar nitelikte olmutur. Hatt bu yzden baz yazarlar, bu dneme, "bireysel farklar" yzyl adn koymutur. Mesel zihin kabiliyeti zerinde yaplan aratrmalar, ayn yata olmalarna ramen, bireylerin birbirlerinden farkl zek seviyelerine sahip olduklarn gstermitir. Ayn ya gruplarndaki ocuklarn bedensel bymelerinin birbirlerinden farkl zamanlarda ve sratte olduu anlalmtr.

72 Bir snf dolduran ocuklardan hibiri bir dierinin ayn deildir. Boy, arlk, renk gibi bedensel nitelikler ynnden farkl olan bu ocuklar, zek, zel yetenek, kiilik yaps gibi psikolojik nitelikler ynnden de farkldrlar. Hatt mesel, ayn zek derecesine sahip olan iki ocuk bile, bu genel yetenein eitli ynlerinde farklar gsterir. Mesel biri kelimeye dayanan konularda, dieri ise sayya dayanan konularda daha stn olabilir. z-ikizler (tek yumurta ikizleri) bir tarafa braklrsa, ayn anne ve babadan olmu kardeler arasnda bile farklar vardr. Bireysel farklar, ocuklarn byyp gelimesinde de grlr. Ayn doum yana sahip ocuklar bile, birbirlerinden farkl zaman ve tempoda geliip olgunlarlar. Bu sebeple, bir snftaki ayn takvim yanda olan birok ocuk, farkl farkl olgunluk derecesinde olurlar. 6 takvim yandaki bir ocuk, mesel, ya iin olduka sinir-kas koordinasyonunu gerektiren oyunlara baar ile katlabilirken, ya da ayakkabsn kendisi balyabilirken ayn takvim yandaki bir baka ocuk, kalemini tutmakta glk ekebilir. Gelime sratindeki bu farkllk, zihinsel gelimede de grlr. Baz ocuklar zihin olgunlamasnda daha sratlidir. Bu zihinsel olgunlama srati sebebiyle, ayn yata okula balyan ocuklarn bir ksm, retilecek (konulan renmeye hazr bir zihin olgunluunda olduklar halde, bir ksm ise zihnen henz ok kktr. ocuun yetenek gelimesindeki bu hz derecesi, onun okul baarsn da etkiler. Eer bir ocuk, zek seviyesinin stnde bir renmeye zorlanrsa, ocukta eitli uyum bozukluklar grlebilir ve okula, retmene ve renmeye kar olumsuz tavrlar geliebilir. Bireysel farklardaki istatistiksel dalm, her nitelikte, an erisi denen normal bir dalm gsterir. Yni, ele alnan bir nitelik ynnden en yksek ve en dk seviyede bireyler olmakla beraber, gruptaki bireylerin ou, an eklindeki normal dalm erisinin ortasna doru toplanr, renciler arasnda bireysel farklar bulunduunu ve bireysel farklardaki dalmn normal bir dalm gsterdiini bilen bir retmen, bir rehberretmen, bir ynetici ve bir danman, ayn metot ve malzemenin btn rencilerin geliip olgunlamasnda ayn derecede etkili olamyacan bilir. Ayn zamanda bir bireyin normal dalm iinde nerede olduunu belirleyip ona gre bir yardmda bulunabilir. b) Bireydeki Nitelik Farklar nsanlar arasnda bireysel farklar olduu gibi, bir bireyin kendi iindeki niteliklerin dereceleri ve vasflan bakmndan da farklar var-

73 dr. Hi kimse, kiiliini oluturan btn niteliklerde ayn derecede kuvvetli ya da zayf deildir. Mesel bir kimse, kelime anlama, konuma ve muhakeme nitelikleri ynnden ortann stnde saylabilirken, mekn ilikileri, soyut dnme, saylarla urama gibi nitelikler ynnden orta ya da ortann altnda olabilir. Fazla konukan olmayan bir kimse, mesel kendine gveni yksek ve giriimci olabilir. Bireysel farklar ve kiideki nitelik farklar, psikolojik hizmetler iin o kadar nemlidir ki baz yazarlar, kiiler arasndaki bireysel farklar ve bireydeki nitelik farklarn, etkili bir rehberlik ve danma hizmetlerinin temeli olarak grmektedirler (Humphreys ve Traxler, 1954 s. 39). Eer danman, szkonusu farklarn tabiatn ve bu farklarn geniliini dikkate alarak alrsa, urat kiilerin ve gruplarn halde ve gelecekteki uyumlarna daha etkili bir ekilde yardmc olabilir c) Cinsiyet Farklar Gelime ve olgunlamann seyir ve sratinde olduu kadar, ilgi, tavr, dilsellik, saysallk gibi nemli niteliklerde de kz ve erkekler arasnda farklar olduu malmdur. Douta erkek bebekler, arlk bakmndan, bir grup olarak, kz bebeklere oranla biraz daha fazladrlar. Ama bulda kzlar bu stnl erkeklerden almaktadrlar. Son ergenlik anda ise bu stnlk tekrar erkeklere gemektedir. Ergenlik anda kzlar, fizyolojik bakmndan, ayn takvim yandaki erkeklerden bir yl kadar daha ileridirler. Gerek bedensel, gerek heyecansal ve sosyal ynden kzlar, erkeklerden daha abuk olgunlamaktadr. Kz: ocuklardaki baz kkrdaklar, akran erkeklerinkinden daha nce kemiklemektedir. Kzlar, erkeklere nazaran bir veya iki yl daha erken bula ermektedirler, ilkokul yllarnda uygulanan zek testlerinde, grup olarak, kzlarn erkeklerden birazck daha stn olduklar grlmektedir. Yni kzlar, zihnen biraz daha erken olgunlamaktadr. Bul andan sonra bu fark kaybolmaktadr. Ayrca, genel olarak kzlar, zek testlerinin dile dayanan blmlerinde stnlk gsterdikleri halde, erkekler, say ve mekanik blmlerinde daha fazla baar kaydetmektedirler. G ve kuvvet bakmndan ocukluk yllarnda erkeklerle kzlar arasnda pek bir fark yoktur Ama ergenlik anda balamak zere erkeklerin lehine fark belirmektedir.

74 Gerek byyp gelimedeki bu farklar, gerekse kltrdeki sosyal normlarn kz ve erkeklere zorlad sosyal ve cinsel roller dolaysiyle kz ve erkeklerin oyun, sinema, okuma, konuma konular ve meslek ilgileri gibi alanlardaki ilgileri de cinsiyet farklar gsterir. Kzlarda, bedensel gelimeye paralel olarak, daha erken gelien cinsel-sosyal olgunluk sebebiyle, mesel, son-ergenlik anda kzlar, daha ziyade ev ve aile hayat ile ilgili kitaplar, ak romanlar okurlar, gazetenin sosyete stunlarn izlerken, erkekler de serven romanlarna, bilim ve teknik konulara ilgi gsterir, gazetenin daha ok spor sayfasn okurlar (Tan, 1954-A). Kz ve erkekler arasnda grlen bu cinsiyet farklar, bireylerin nne farkl gelime grevleri ve uyum sorunlar koyar. Mesel, akranlarndan erken olgunlaan bir kz ocuunun ya da ge olgunlaan bir erkek ocuun, gruptaki normal akranlar arasnda karlat birok psiko-sosyal sorunlar olur. Erken olgunlaan kz, akranlar arasnda "erdelisi" olarak grlecek, ge olgunlaan erkee ise "ocuk" olarak baklacaktr. Bu ocuklarn, akranlarndan farkl ilgi, arzu ve hevesleri olacaktr. ocuklar arasnda cinsel farklara ait bilgi ve anlaya sahip bir psikolojik hizmetler program, onlara yaplan yardmlar daha etkili ve verimli hale koyar. d) Bireydeki Nitelikler le Meslekler Arasndaki likiler nsanlarn hayatta yapaca eitli iler ile yetenekleri, ilgileri, ihtiyalar, kiilik nitelikleri ve bedensel zellikleri gibi nitelikler arasnda belirgin ilikiler vardr, ve mesleklerin karmaklk (mulaklk) dereceleri ykseldike iin, baaryla yrtlmesi iin igrenden istedii zelliklerin derecesi de deimektedir. Mesel, mesleklerin karmaklk ve glk dereceleri ile zek puanlar arasndaki iliki zerinde birok aratrmalar yaplmtr. Hepsinde de ayn genel sonu elde edilmitir. 6-1. Tablo, eitli i gruplarnda alanlarn ortalama zek puanlarna gre ilerin nasl kademelendiklerini gstermektedir. Maliyeciler, hukukular, retmenler, en yksek ortalama tutturan gruplar olmaktadr. Makinist, polis, tezghtar, oto tamircisi orta grupta; a kundura tamircisi, maden amelesi ve tarm iisi de en alt gruptadr. uras hemen iaret edilmelidir ki Tablo'daki bilgiler, Trkiye'deki meslekler iin aynen geerli olmayabilir. Burada gsterilmek istenen, i alanlar ile zek seviyesi arasnda iliki olduudur.

75 6-1. Tablo: BAZI MESLEK GRUPLARINDA ALIANLARIN ORTALAMA ZEK PUANLARI


1

Ortalama Maliyeci Tb rencisi retmen Hukuku PTT Memuru Veznedar Sat memuru Makinist Polis Tezghtar Atei (Lokomotif) Karoserci Kaynak Duvarc A Ayakkab tamircisi Maden iisi Tarm iisi 129 127 124 124 119 117 115 110 109 109 108 105 103 102 96 93 87 86

1 121 120 117 118 109 107 107 99 96 95 97 96 90 88 79 77 75 70

3 136 135 133 132 126 127 125 120 118 119 118 115 113 114 111 109 103 103

zellikle endstri psikolojisinde yaplan aratrmalar, her iin gerektirdii asgar bir zek seviyesi, beden zellikleri, kiilik nitelikleri, i tecrbesi ve eitim seviyesi olduunu gstermektedir. (BAK: McCor-mick ve Ilgen, 1980, 7. Blm) Mesel, 6-2. Tablo'da baz iler iin gerekli asgar akl ya (A.Y.) gsterilmitir. Ayn ekilde, bir kimsenin belli bir renim seviyesini tamamlyabilmesi iin de belli bir asgari akl yana ihtiya vardr. Strong, Meslek lgileri Testini gelitirirken, her meslekte alanlarn sahip olduklar ilgi eitlerini ve tarzlarn saptyarak ie balamtr. Bir ite alacak kiinin yalnz gerekli zek seviyesine sahip olmas yeterli deildir. O ii oluturan faaliyet eitlerine kar ilgi duymas da lzmdr. Ohalde bir ide baar iin kiinin ilgi grnts de nemlidir.

Bu Tablo, iki ayr kaynaktaki malzemeden dzenlenmitir: Ghiselli ve Brown 1954, s. 241 ve Cronbach, 1949, s. 181 ve 1965, s. 225.

76 Ancak, btn bunlar demek deildir ki belli zek seviyesi, ilgi takm, kiisel nitelikleri ve renim seviyesine sahip olan kiiler ancak belli ilerde baar gsterebilir. Bir bireyin, sahip olduu bedensel, zihinsel ve dier 'kiilik nitelikleri ile baar gsterebilecei birden fazla iler vardr. Bir iin istedii niteliklerde asgar en alt seviyesi olduu gibi, azam en st seviye de vardr, iin gerektirdiinden daha yksek seviyede nitelie sahip olan kimseler de o ide kendini tatmin edemiyebilir ve dolaysiyle baarsz olabilirler (BAK: Burtt, s. 313; Tiffin ve McCor-mick, 1965, s. 160, 354-362). 6-2. Tablo: BAZI LERN GEREKTRD ASGAR AKIL YALARI (Anastasi, 1961, s. 242)
A.Y. 11 10 9 8 7 7 6 5 Erkek Ser bakcs Levha yazcs Pedall presi Bahvan Berber Ayakkab tamircisi Yal boyac (kaba ii) imento kartrcs Bulak Kadn Ktphane yardmcs Sveter rcs A Fantazi sepet rcs Terzi Boyun atks dokuyucusu Utc (el ile) Basit dikii

zellikle eitim ve meslek danman yaplrken, bireyin baarsn etkileyen bu faktrlerin ok dikkatle gzden geirilmesi gerekir. e) Davranm Psikoloji, insan ve hayvan davranlarn inceliyen bir bilim daldr. Canlnn, iinde bulunduu ortamdaki uyarclara kar gsterdii yantm (mukabele) davranmadr. Bir organizmann canl olabilmesi ve uyarclara yantmda bulunabilmesi iin enerjiye ihtiyac vardr. Canl, bu enerjiyi yedii gdalardan alr. Elde ettii enerjinin nemli bir ksmn, canl olarak yaayabilmek iin sarfeder. Geri kalann da yeni eyler renme ve dier faaliyetler, daha geni anlam ile, davranm iin

77 kullanr. Ama bu enerji kullanl, amasz, rastgele bir enerji sarf deildir. Organizma, enerjisini bir ihtiyac karlamak, bir gayeye erimek iin sarfeder. Mesel, boynunu sinek sran bir insan, bu uyarya vcudunun her tarafyla birden yantmda bulunmaz; sadece sinee en yakn eli ile ve srmadan hsl olan duyuya denk bir iddet derecesi ile bu acdan kurtulmaya alr. Ohalde fizyolojik anlamyla davranm, organizmada kanallanm (yneltilmi) bir enerji akmdr. Bu enerji akm niin olmaktadr? Soruyu cevaplandrmak iin organizmann, bulunduu ortama ya da ortamdaki uyarcya uyum salayn inceliydim : Aadaki 6-1. ekil'de kare, Organizmay; gen de organizmann karlat (uyum salanacak) Durumu temsil etmektedir. Uyum salannca Organizma ile Durum arasnda karlkl ve denge hlinde bir iliki vardr. Denge hlinde iken organizmada bir hareket yoktur. Fakat, eklin B ksmnda grld gibi, Durumla Organizma arasndaki denge bozulunca organizma, yeniden dengeyi salamak iin harekete geecektir. Yni bir ya da bir seri davranmda bulunacaktr.

6-1. ekil: Davranmn meydana gelii.

Organizmay harekete geiren bu denge bozulmasna "ihtiya" denir. Bu "ihtiya"; alk, susuzluk, hareket, istirahat, cinsiyet, acdan saknma gibi ya fizyolojik bir ihtiya, ya da baar, stat, sevgi ve efkat, onanma (tasvip) ve beenilme gibi psiko-sosyal bir ihtiya olabilir. Bu iki grup ihtiya, canly davranta bulunmaya sevkeden itici kuvvettir ki bunlara itki (drive) ve gd (motive) denilmektedir, "ihtiyacn" altnda, bir eyin yokluu veya eksiklii, ya da bir eyden saknma, kama arzusu yatmaktadr. Mesel susuzluk, organizmada su eksikliinden domaktadr.

78 Grlyor iki her davranmn altnda bir denge bozulmas veya yeni bir denge salanma abas, yni "ihtiya" vardr. Demek ki hibir davranra sebepsiz olmamaktadr. Buraya kadar olan aklamalardan, rehberlik ve danma iin u. nemli temel grleri kartabiliriz : 1) Her davranm, organizmann bir ihtiyacn doyurmak iindir. 2) Her davranm, bir enerji sarfn gerektirir. 3) Hibir davranm sebepsiz ve amasz deildir. Davranm hakknda bu temel grleri kavram olan bir psikolojik hizmetler program, baarsz bir ocua "tembel", arkadann silgisini aran birine de "hrsz" deyip geemez. Bu davranlarn altndaki asl sebep ve amalar bulmaya alr. Her davranmn altnda yatan itki (drive) ve gdleri (motive) bilmek, kiiye yardm etme iini kolaylatrr ve etkili klar. f) Kiilik Bireyin kiilik yapsn iyice anlamak, psikolojik danma'nn nemli ama ve dayanaklarndan biridir. Bireyin kiiliini anlamak iin nce kiilik kavram zerinde biraz duralm. Yeni doan ocuk, ne bilinen bir kiilik yapsna, ne de evresindeki kii, madde ve olaylar hakknda kavramlara sahiptir. Gnler geip bebek bydke, yava yava kendi varln, evresinde bulunanlardan ayrt etmeye balar. Mesel, beiinde ayana dokunduu zaman hem elinden hem ayandan bir duyum alr. Parman emdii zaman hem azndan hem parmandan bir duyum hsl olur. Ama ngrann sapn azna ald zaman aznda bir duyum hsl olduu halde, oyuncakta byle bir duyum olmamaktadr. Bylece bebek, kendi bedeni ile kendi bedeninden ayr olan eyleri ayrdetmeye balamaktadr. Dokunduu ayan, emdii parman, emen azn "ben"e ait olduuna,, oyuncan, battaniyenin, beik demirinin, biberonun, "ben" dnda olduunu anlamaya balamaktadr. Bylece bebek, bu "ben", bu da "benden gayrisi" kavramlarn gelitirmeye balar. Buna "ayrdetme devresi" denir. Ayandan, azndan, parmandan ya da vcudunun baka bir yerine dokununca ald duyumlar, ayr yerlerden gelmekle beraber, hep "ben"e ait paralardr. Buradan da kendine ait birok paralar olduunu ahlamaya balar. "Benden gayrisinin" de birok gruplamalara

79 girdiini kavramaya balar. Buna da "genelleme devresi" denir. ocuk byyp gelitike evresi geniler ve evresi ile olan ilikileri de eitlenir, zenginleir. Ayrdetme ve genellemeler daha geni daireler izdii gibi, daha ayrntlara da inmeye balar. Bu suretle, kendine ait "ben" kavram geliir. ocuk byyp olgunlatka ve evresi ile olan ilikiler sonucu sosyallemesi salandka, ocuun "ben kavram", yni evresindeki kii, grup, cisim ve olgular karsnda "ben"in yeri ve durumu daha belirgin ekil kazanmaa balar. Bireyin sosyallemesi, tabiatiyle, doutan getirdii biyolojik imknlar, zek seviyesi, sahip olduu yaant eitleri ve zenginlikleri snrlar iinde ekil alacaktr. Bu yaantlar, a) bireyin mensup olduu kltre has ortak yaantlar, ve b) bireyin yalnz kendinin karlat kiisel yaantlardr. Kltre has ortak yaantlar yolu ile birey, toplumun kendine ykledii ve ondan bekledii sosyal rolleri renir. Bu suretle birey, tek bir "ben" deil, birok "benlerden" oluan bir "benlik kavram" gelitirir (Combs ve Snygg, 1959, 7. Blm). Bireyin, evresi ile olan ilikilerinden belli durumlara, kiilere ve olaylara kar gsterdii davranmlarn ekli ve tarznn bireye has bir biimde sistemlemesinde, bu "benlik kavram" byk rol oynar. Bu sistemlemi davranmlar tarz, onun kiiliini oluturmaktadr. Kiinin hayatnda karlat 'kendine ve kltrne has birok durumlar oluan kk "ben" ler, sistemleerek kiiye has bir "benlik sistemi" ya da "benlik kavram" yaratr. Bunlara bal olarak da kiide ona has duygu, dnce ve davran sistemi geliir ki buna kiilik (ahsiyet) denir. Bireyin kiilii dediimiz bu karmak (mulk) yn, birok ekilde tanmlanmtr (Stagner, 1961, 1. Blm). Bazlar kiilii; bireyin, bakalar tarafndan grndr diye tanmlamtr. Kiiliin, dardan, bakalar tarafndan grnen bir yn olduu muhakkaktr. Ama bu, konunun sadece bir boyutudur. nk bireyin kazand davranmlar sistemi, onda gelimi olan "'ben kavramnn" etkisi altndadr; "ben kavram" da, bakalarnn bireye gsterdii davranlarn etkisindedir. G.W. Allport'un (1937, s. 48) ifadesiyle kiilik, bireyin evresine, kendine zg uyumunu belirleyen psiko-fizik sistemleri birey iindeki dinamik organizasyonudur. Yazar, bu tanm, daha sonraki yaynlarnda da muhafaza etmitir (Allport, 1961, s. 28). Bir baka yazara gre kiilik, bir bireyi dierlerinden ayrt eden dinamik eilimler sistemidir (Bing-Tam, 1937, s. 21). Bu tanmda, bireyin beden artlarnn, mizacnn, zeksnn ve dier btn niteliklerinin, birbirleriyle ahenkli olarak al-

80 saak ekilde birbirlerine rlm olduuna iaret edilmektedir. eitli tanmlar eletiren Stagner (1961, 1. Blm ve s. 87), Allport'un psiko-fizik sistemlerin neler olduunu yeteri kadar belirtmemi olduunu sylemektedir. Kendisi kiilii, bireyin kendisi ve evresine ait duygu, dnce, inan ve beklentilerinin birey iinde rgtlenmi eklidir diye tanmlamaktadr. Bireyin grn, yeteneklerini, gdlerini, ihtiyalarn, heyecansal yantmlarn ve gemi yaantlarn iine alan kiilik, karmak (mulk), fakat bireyin kendine zg tmdr. Kiilik, dinamik yni her zaman hareket halinde, deimeye ak bir tm olmakla beraber, olduka sreklilie de sahiptir. Bu sebepledir ki, ele alnan bir birey iin sakin, atak, ekingen, .kendine gvenir gibi sfat ve zelliklerle onu tarif etme imkn olmaktadr. Kiilik ve gelimesi hakkndaki bu kavram ve bulgular, psikolojik danmada bireyi anlamak, onun hlihazrdaki davranm tarznn niin-lerini kavrayp ona gre bir yardmda bulunmak imknn salar. Bireyin evresine olan uyum bozukluklarnda onun "benlik kavram", yni kendini gr, zellikle problemin tehis ve zmnde ok nemlidir. Eer kiinin "benlik" kavram ile, evredeki kimselerin bireyi gr arasnda ok uyumazlk olursa, bu hal, elimelere yol aar, ve kii uyum bozukluklar gsterir.

7. BLM REHBERLK VE DANIMANIN DAYANDII SOSYOLOJK VE FELSEF TEMELLER Bundan nceki Blmde Rehberlik ve Danma'nn psikolojik temellerinden en nemlileri gzden geirilmitir. imdi de ksaca sosyolojik ve felsef temeller zerinde duralm. SOSYOLOJK TEMEL a) Toplumun Karmamlamas amzn toplumlar, hzl gelime ve deimelere sahne olmaktadr. Teknik bulular ve bilgi hazinemiz sratle artmakta ve deiik yaama tarzlarna yol amaktadr. Teknik gelimeler ve bilgiler, alma zamann ksaltmtr. Yapmakta olduu ii ksa zamanda yapp bitiren kiinin iten artan zaman oalmaktadr. Buna karlk, yaama artlar da daha karmamlamakadr. Gelimi toplumlarda i-blm, zelleme ve uzmanlama da daha ok artmaktadr. Radyo, televizyon, telefon, uak gibi kitle ulam aralarndaki gelimeler, uzak toplumlarn ve farkl kltrlerin birbirleriyle temasa gelmelerine yol amakta, temaslar arttrmakta ve kltrlerin birbirlerini etkilemesine sebep olmaktadr. Teknoloji ve bilimdeki gelime ve deimelere paralel olarak, sosyal kurumlarda ve bunlarn fonksiyonlarnda da deimeler olmaktadr. Bylesine abuk deimelere ak ve karmaml bir toplumda kii, birbirine zt politik ve ekonomik fikir ve problemlerle karlamaktadr. Bireyin bu hzl deimeler ortasnda yeni hayat artlarna, yeni problemlere, yeni kavramlara ve deer hkmlerine hzl bir uyum salamas lzmdr. Bu "yeni" eylere uygun yeni tavrlar, yeni roller ve yeni alma metotlar gelitirmek zorundadr. Basit toplumlarda bireylerin neyi yapacaklar ve neleri yapmyacaklar ak bir ekilde bellidir.

82 Halbuki, ilerlemi, dolaysiyle karmamlam toplumlarda, bireyi akna evirecek derecede birbirine zt davranmalarda bulunmasn gerektiren toplumsal istek ve kavramlar vardr elikilere yol amadan bunlarn hepsi arasnda bir denge kurarak uyumlu bir hayat dzeni oluturmak, ok gayret ve ustalklar ister. Mesel, basit bir toplum olan Samoa genlerinin ocukluktan yetikinlie geileri, bu basit kltrn koyduu sde, belli ve kesin kurallar sayesinde gayet kolay olmaktadr (Mead, 1949, 13 ve 14. Blmler). Halbuki gelimi kompleks toplumlarda ergenlik a, genler iin birok skntlar, tereddtler, bunalmlar, hatta uyumsuzluklar kayna olmaktadr. Grlyor ki gelimi, karmamlam bir toplumda birey, gerekli deimeleri, geileri ve uyumlar en ksa zamanda ve en etkili biimde yapabilmek iin rehberlie muhtatr. b) Kentleme ve Deien Hayat Bilim ve teknolojideki gelimeler ve toplum bnyesindeki deimeler, toplumdaki i hayatn ve i eitlerini de etkilemektedir. Yeni ihtiyalara ve yeni gelimelere yol amakta, yeni i alanlar domaktadr. Mesel televizyonculuk, videoculuk, kuru temizleme, kullanlm oto alm satm, dolmuuluk, estetik cerrah gibi i alanlar, eski kuaklarmz arasnda yaygn olmayan ya da bilinmeyen i alanlar idi. Toplumlar gelitike i dnyas, hem ilerin nitelii hem de says bakmndan deimitir. Bir kaynakta 22000 i kaydedilmektedir (Dict. of Occup. Titles, 1949). Baz i alanlar, yeni hayat dzeni iinde nlemlerini ve fonksiyonlarn kaybetmektedir. Buna karlk, yeni meslekler domaktadr. Mesel, ayakkab fabrikalarnn kurulmas ile daha ok ayakkab daha az zamanda iml edilebilmekte ve daha ucuza mledile-bilmektedir. Elle kundura yapan zanaatkar, byle bir retim karsnda fazla rekabet edemez. lkel toplumlarda gda toplama, barnak yapma ve yneticilik gibi birka ksmdan ibaret olan iler, toplumlarn gelimesi ile sayca ok artmakta ve karmamlamaktadr (Roe, 1956, 1. Blm), ilerin kar-mamlamas, uzmanlamalara ve zellemelere yol amaktadr. i yapan kiinin, bu zelleme ve uzmanlamann gerektirdii bilgi ve becerileri gelitirmesi icap etmektedir. Ohalde, kiinin yetenekleri ve imknlar ile iin gerekircilerini (requirements) birbirlerine uyumlamak iin ilerin ve bireyin incelenmesi ve bunlarn en iyi birleimi iin bireye rehberlik yaplmas gerekmektedir.

83 Dnyann sanayilemi lkelerinde hep grld gibi, lkemizde de sratli bir kentleme gze arpmaktadr. Trkiye, tarmsal bir toplum olmaktan sna bir topluluk haline gemektedir. Cumhuriyet devri istatistikleri incelendiinde, grlmektedir ki, krsal blgede oturan nfusun oran dmekte, kentsel blgede oturanlarnki artmaktadr. Mesel, 1935 istatistiklerinde genel nfusun %77'si krsal blgede, %23' kentsel blgede oturmakta idi. 1923'lerden 1950 nfus saymlarna kadar krsal blge nfus oran aa yukar % 75'ler zerinde iken, 1950'den sonra 'bu orandaki dme hzlanmtr. 1955'te %71'e, 1960'ta %68'e, 1965'te %66'ya, 1970'te %61'e, 1980'de %56'ya ve 1985 saymna gre de %46'ya dm bulunmaktadr. 1950'lerde balatlan sanayileme hareketi kentleme orannn %25'lerden %54'lere karmtr. 1980'den sonraki kentleme daha da sratlenmitir (BAK: 7-1.Tablo). 7-1. Tablo: TRKYE NFUSUNDA KENTLEME
Yl Yllk Art oran Genel Nfus 13 648 270 16158018 17 829 950 18 790 170 20947188 24 064 763 27 754 820 31 391 421 35 605 176 40 347 719 44736957 51 420 757 %0 21.1 17.0 19.6 21.7 27.8 28.5 24.6 25.2 25.0 20.7 21.8 27.9 Kentsel Nfus 3306000 3 802 646 4 346 249 4 687 102 5 244 337 6 927 333 8860347 10 805 817 13 691 101 16 869 068 19 645 007 27 592 685 % 24.2 23.5 24.4 24.9 25.0 28.8 31.9 34.4 38.5 41.8 43.9 53.7 Krsal Nfus 10 342 000 12 355 376 13 474 701 14 103 072 15 702 851 17 137 420 18 951 484 20585604 21914075 23478651 25 091 957 23 828072 % 75.8 76.5 75.6 75.1 75.0 71.2 68.1 65.6 61.5 58.2 56.1 46.3
1

1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985*

DE, Trkiye istatistik Yll, 1983, no. 1040, s. XV, ve 1985 iin, DE, Genel Nfus Saym: 20.10.1985 Telgrafla alnm geici sonular, Ankara: 27 Ekim 1985, no. 1151. milyon olduu, ve ounun fabrika ve inaat iisi olduu dnlrse, kentsel nfus olarak kabul edilebilir. Son be yllk srede nfusta sratli bir kentleme olduu grlmektedir.

* Bu rakama, yurtdnda almakta olan vatandalar dahil deildir. Bunlarn saysnn da 2.5

84 Kentleme orannn daha da artaca phesizdir. Deien bu durum, kyden ehire gelen, tarmdan fabrika iiliine, ticarete, esnafla, yar hner istiyen kaba ustala ve baz zanaata geen krsal blge kkenli aileler ve bunlarn ocuklar iin yepyeni bir yaama ortam olmaktadr. Bu yeni hayat ortam, onlar iin yepyeni hayat grgleri ve yaantlar gerektirmekte, bu yeni hayata yeni uyum sorunlar yaratmaktadr. Kentleme ve sanayileme, kyden kente olan nfus hareketine sebep olduu gibi, kentten kente olan nfus hareketini de arttrmaktadr. Bu muhaceret de, gene, ailenin allm hayat artlarn bozmaktadr. alan aile yelerinin girdikleri yeni i alannda, veya ayn i olsa bile deiik yeni bir ortamda almalar, onlarda yeni alma ilgileri, yeni i tavrlar ve alkanlklar ve yeni i uyumlar ve buna paralel olarak yeni bir hayat dzeni salamalarn zorunlu klmaktadr. Bireyin bu denli karmaml ve hareketli bir toplumda mevcut ok eitli ve haylice bilgi ve maharetler isteyen i dnyasndaki uraanlardan kendi yetenek, ilgi, ihtiya ve artlarna en uygun olan birini seebilmesi ve kendisine kazan, prestij ve psikolojik doyum getirebilen bir meslee girebilmesi iin ona rehberlik edilmesi lzmdr. Eer birey baard ve severek alt bir ie girmi olursa, bu ide sebat eder, dolaysiyle de yapt ii daha verimli bir ekilde yapar, daha ok kazanr, sosyal ve psikolojik ihtiyalarn daha iyi doyurur. Bu basan ve doyum, kiinin mutluluk, refah ve kendine gveninde olduu kadar, toplumun refah, istikrar ve ilerlemesinde nemli ve gerekli bir edir. c) Aile Yaps ve Fonksiyonu Zamanmzn endstrileen ve karmamlaan toplumunda eskinin "iki veya kua bir arada tutan kalabalk ailesi" yerine, anne, baba ve ocuklardan oluan "ekirdek aile" denen (kk aile tipi yaygnlamaktadr. Eskiden anne, evinde kendi ileri ile urarken, zamanmz toplumunda deer hkmlerindeki deimeler, eitim ve ekonomik artlar, anneyi de para kazanacak ilere yneltmektedir. Anne, zamann dardaki ile evinin ileri arasnda paylatrmak, dolaysiyle ya daha ok almak, ya ilerden bir ksmn terketmek ya da eksik yapmak zorunda kalmaktadr. ocuklarn yetitirilmesinde de anne ve babaya den sorumluluklardan byk bir ksm, haliyle okula ve ocuk yuvalan gibi bakm kurumlarna kaymaktadr. Eski toplumda aile, ihtiyalarnn byk bir ksmn aile yelerinin ortak almalar ile salard. Giyeceini dokur; orabn ve kaza-

85 n rer; ekmeini yapar; ya, yourt, peynir, sucuk gibi ihtiyalarn kendi emei ile hazrlard. Kz ve erkek ocuklar da aile byklerine yardm ederek, yetikinlik hayatnn gerektirecei birok hner ve bilgileri kazanrlard. Bugn ise artlar deimitir. Krsal blgede bile aile, ihtiyalarnn byk bir ksmn dardan satn alarak karlamak zorundadr. Sosyal ak, aile yeleri arasndaki ilikilerin niteliini de deitirmektedir. Eski ailede evin salt otoritesi baba iken, bugnk ailede bu rol anne ve baba arasnda paylalmakta, hatt baz hallerde anneye doru kayma eilimi gstermektedir. Bugnn ailesinde anne, gerek ekonomik gerekse eitim ynnden babann aasnda deil, yannda ona bir e olmakta ve evin sorumluluklarnda baba gibi eit haklara sahip bulunmaktadr. Eski ailede anne baba ve dier bykler yannda diz kp oturan ocuklar yerine, bugn, divan ve koltuklarda oturup bykleriyle akalaabilen, fikirlerini syleyip savunan, gerektiinde anne baba otoritesine kar koyan evltlar vardr. Eskiye gre ailegenlik ilikileri deimitir (Ziyalar, 1991). Toplumun eitimlerini, kltr deerlerini kuaktan kuaa aktarmakta ve insan yavrusunu sosyalletirmekte ve ocuklara sosyal rolleri retmekte en nemli, en etkili ve belki de yegne sosyal kurum olan aile, bugn bu fonksiyonlardan bir ksmn ister istemez kaybetmektedir. Mesel eve giren bir radyo, bir televizyon, izgi resim servenler, kitap, gazete gibi etkili kitle yayn aralar birok hallerde aileden daha etkili olmaktadr. Bunlara sinema da eklenmektedir. Bu artlar altnda, yeni kuaklarn toplum lklerine, zlemlerine, deerlerine uygun olarak yetiip etkili, verimli ve mutlu birer vatanda olabilmelerine yardmda aileden baka sosyal kurumlara da sorumluluklar dmektedir. d) Kadnn almas Toplumlarda etkisi byk olan nemli deimelerden biri de kadnn toplumda kazand sosyal ve ekonomik mevkidir. Eski devirlerde eve kapanm, yalnz ocuk yetitirmek, evi ekip evirmek ve kocasn rahat ettirmek rolnden baka bir fonksiyonu dnlmiyen kadn, zamanla, zek ve dier yetenekler ynnden erkeklerden aa olmadn gstermitir. Buna, psikoloji aratrma bulgular da byk destek olmutur. Bylece kadnlar, yalnz erkeklere has olarak bilinen birok ve sosyal faaliyetlerde yer almaya balamtr. Bugn kadnlar, erkeklerin sahip olduu btn yasal haklara sahiptir. Hemen b-

PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK - F.7/8

86 tn renim dallar onlara almtr. Faklteler bitirebilmekte, teknik okullarda okuyabilmekte, spor yarlarna katlmakta, sahnede grev yapabilmektedirler. Seimlere katlabilmekte ve seilebilmektedir. Doktor, retmen, mhendis, avukat, satc, okul mdr, banka mdr, i adam, elektrik teknisyeni, fabrikada kaynak iisi olabilmektedirler. 20. yzyl balarnda en ileri toplumlarda bile kadnlara ak i alanlar says ok kstl idi. Bu say gittike artmtr. Bugn hemen hemen her ura alannda kadn eleman grmek mmkndr. Eskiden yalnz retmen olabilen kadn, bugn mhendis, veteriner, sekreter, polis, sahne sanatkr... vb. olabilmektedir. Birok yabanc lkeler kadnlarnn bu haklan elde etmeleri kolay olmamtr. Trk toplumlarnda ise, tarih boyunca kadna daima muteber yer verilmitir. Bu sebeple, toplumumuzda kadnlarn i alanna ve sosyal hayata eit hak ve imknlarla katlmalar pek kstl ve zor olmamtr. Kadnlarn i alanlarna ve sosyal faaliyetlere katlmalar, onlara ekonomik ve sosyal bamszlk kazandrmtr. Bu durum, tabiatiyle, kadn-erkek ilikilerinde, sosyal ve ekonomik deerler sisteminde, aile yeleri ilikilerinde ve benzeri kltrel yap ve deerlerde deimelere sebep olmaktadr. Btn bunlara ramen, kadnlara yasal olarak tannan haklar ve imknlar, baz hallerde sosyal tre ve deer yarglaryla kstlanabil-mektedir. i dnyas, halen, genel grnmyle, bir erkekler dnyasdr. Mesel byk i adamlar ve bilim adamlar, ounlukla erkeklerdir. Ayrca, alan kadn, darda meslek grevlerini yrtrken evin yemek, amar, bakm, temizlik ileri, ocuklarn bakm gibi ev sorumluluklarn da yrtmek zorunda kalmaktadr. Yni, hem ide, hem de evde olmak zere ifte sorumluluk tamaktadr. Bu artlar altnda kadnn i hayatna girip erkek i arkadalar ile rekabet edebilmesi, bir yandan da evin hanm, kocasnn ei ve ocuklarnn annesi olabilme abas, kadn birok uyum problemleri ile karlatrmaktadr. Bu problemlerin zmnde psikolojik yardma ihtiya vardr. e) Dinsel nanlarda ve Deer Hkmlerinde Deimeler Din, eski toplumlarda en gl, en toplayc bir sosyal kurum olmutur. Bugnn lik toplumunda dahi din, toplumsal yaayta, kiiler aras ilikilerde ve kiinin ruhsal hayatnda hl nemli ve etkili bir kurum olmaya devam etmektedir. Eskiye oranla stn kudretini biraz kaybetmi grnmekle beraber din, kiiye gl bir inan kayna olmakta, kii onda sknet, huzur, gven ve manev doyum bulmaktadr. Bu da kiinin ruh sal, hayata ball, olaylar karsnda dengesini kaybetmemesi bakmndan ok nemli manev dayanaktr.

87 Dinsel inanlarn kaybetmi veya bu inanlar sarslm birok kimse vardr. Ayn sarsnt, toplumda kiilerin sahip olduu sosyal ve kltrel deer hkmlerinde de grlmektedir. zellikle Trkiye gibi birok kkl sosyal devrimler (inklplar) geiren ve hzla kabuk deitirmekte olan toplumlarda, eski ile yeni deer hkmleri birok hallerde yanyana gelip, elime ve atmalara yol aabilir. Gen, ailesini ok eski kafal, ailesi de genci ok hava bulabilir. Gen, bir taraftan arkadalar gibi Amerikan pantalonu giyip, yaka paa ak gezmek ister. Moda dans mzii renmeye alr, grltl rock mziinden holanr. Bir taraftan da evinde hkim deer hkmlerine itaat etmeye gayret eder. Bu iki tarafl hayat arasnda gen arabilir, bunalma debilir. Baz hallerde de birbirine zt sosyal akmlarn getirdii deer hkmleri karsnda, ideolojik ekimeler arasnda arp kalr. Bu sarsntlar ve ztlklar arasnda kendine en uygun ve zararsz yolu seebilmesinde, bu karla uyum salyabilmesinde psikolojik yardma ihtiya duyacaktr. FELSEF TEMEL Psikolojik yardm kavram ve faaliyetlerine vcut veren dier bir kaynak da felsefedir. Toplumun zellikle insan unsuruna verdii kymet derecesi ile psikolojik yardm faaliyetleri arasnda yakn bir iliki vardr. Felsefe, bilimlerin anasdr. Btn ana bilimler felsefeden domutur, insanolu kendi dnyasn ve evreni anlamaya alrken, birok gzlemler yapm, birok yerlerde akl yrtlmtr. Elinin eriebildii yerlerde de denemelere girimitir. Salam gzlem ve deneylerden genellemelere gitmi, kanunlar, kurallar kartmaya almtr. Bu suretle ana bilimler domu ve bilim dallar olumutur. Bilindii gibi, bir bilim dal, bulgularn, kanun ve kurallarn ne oranda objektif gzlem ve deneylere dayyarak genellemelere ularsa o kadar salam bir bilim alandr. Bununla beraber, her bilim alan, ne kadar gelimi olursa olsun, teoriler kurma aamasnda bir noktaya gelince felsef ve yargsal kararlara dayanmaktadr. Bu sebeple, bilimle felsefe arasnda daima sk bir iliki vardr. Felsefe, bir bilim dalnda, o bilim daimin ulamaya alaca uzun vadeli amalar verir. Bu suretle o bilim alannda bilinenlerle bilinmeyenler arasnda kprler kurarak o bilim alanna btnlk ve anlam

88 kazandrr; bilinmeyen alanlarda yeni keifler yaplarak bilinen alan geniletilir. Bilinmeyen alanlarn kefinde bilimsel metoda dayanlmas gereini iaret eder. nsan denen varln davranmalarn kefetmekle uraan psikoloji bilimi de, ayn ekilde, felsefeden domutur. Ayn genel kurallara dayanarak bilinmeyenler blgesine girip bilinenler alann geniletmektedir. ok zengin ve karmaml olan insan psikolojisini anlamaya ve gereinde 'kiinin davranlarnda deiiklikler yapmasna yardm etmeye alan rehberlik ve danma da, bireyin kiilik ve davranlarn incelerken bu bilimsel tutum ve metottan yararlanmaktadr. Yapaca tahlil, tehis ve tedavi yaklam ve amalar, dayand felsef gre gre btnlk ve anlam kazanr. Bireyci Gr ve Toplumcu Gr nsan hayat ve davranlaryla ilgili felsef grler, genellikle iki byk grupta toplanabilir: Bireye-dnk, yni kiiyi arlk merkezi olarak alan grler, ve topluma dnk, yni toplumu arlk merkezi olarak alan grler. Birinci grup grler, daha ok, bireyin kiisel etkinlii, btnl ve ahengi, kiisel mutluluu ve olgunluu, hereyden nce kendi zne kar olan sorumluluu zerinde durur. Kii bir toplum ortam iinde yaadna gre, onun bu kiisel etkinlik ve gelimeleri, sosyal bir hava iinde olur. kinci grup grler ise, daha ok toplumun istek, ihtiya ve artlar zerinde durmaktadr. Birey, bu toplumsal amalara hizmet etmelidir. Toplum mutlu ve mreffeh olursa, bireylerin de salkl, dengeli, mutlu ve mreffeh olaca varsaylr. Birinci grup grler, bireycidir ve demokratik hayat tarzna ait kavramlar ve deer hkmlerine, bireyin hrriyet ve mutluluuna dayanan demokratik hayat tarzn benimser; bu temele dayal kavramlar ve deer hkmlerine sahiptir. kinci grup grlerde ise, toplumcu kavram ve deer hkmleri hkimdir. Toplum iin bireyin hrriyet ve mutluluu bir kenara itilebilir. Birey, toplum iin almak durumundadr. leri utaki toplumculukta, gerektiinde toplum, gelecekteki "gzel gnler" iin tek elden ynetilebilir. Halk oluturan bireylerin hereye akl ermeyebilir. Onun iin bireyler, toplumu ynlendiren yneticilerin kararlarna gvenmelidirler. te psikolojik yardm anlay (rehberlik ve danma), bu iki grup felsef gre gre kendi ama, fonksiyon ve metotlarn dzenlemek durumundadr. Bataki blmlerde da etraflca aklanm olduu gibi rehberlik ve danma, kiinin kararlar vermesine, semeler yapmasna

89 ve plnlamalara girimesine yardm eder. Kiinin hr iradesine dayanan bu eit kararlar, semeler ve plnlamalar ise en ok demokratik bir dzende kendini gsterir. Birey, tek bana deil, toplum iinde yaamaktadr. Herey toplum iin olamyaca gibi, herey birey iin de olamaz. O halde, kiinin hr iradesine dayanan demokratik bir toplum dzeninde rehberlik ve danma faaliyetleri, kiinin geliip olgunlamas ile toplumun istek, ihtiya ve artlarn birbirlerine en dengeli bir ekilde balama abasndadr. Toplumcu gr de 'kii ile, ve dolaysiyle rehberlik faaliyetleri ile ilgilenir. Fakat toplumcu grn biriyle ilgilenii, onu, topluma katks olacak bir retim unsuru olarak grmesinden ileri gelmektedir; yoksa salt bireye verilen deerden dolay deildir. Byle bir toplumda rehberlik ve danma'nn en geni fonksiyon alan meslek rehberlii olmaktadr. Bu da tabii, verim iin insangcnn planlanmas snrlar iinde olmaktadr. Ksacas, rehberlik anlay ve almalar, kendini, hizmet ettii toplumca benimsenmi olan temel felsefeye gre ayarlamak zorundadr. zellikle 2. Dnya Sava'nn nem kazand varoluu felsefe, insanla ilgili yeni bir gr getirmektedir. Hzl teknik ve sosyal gelime ve deimeler, ve yarnndan emin olamama, bireyde bir gvensizlik duygusu, anksiyete yaratmaktadr. Birey, mesel, daima yeni bir harp korkusu iindedir. Birok eyler sratle deimekte, beklenmedik gelimeler olmaktadr. Bu hzl teknik ve sosyal gelime ve deimeler iinde kii kendisini aresiz, deta tutsak hissetmektedir. Hayatn etkileyen birok kararlar, deiiklikler, yukar seviyede kendisine ramen alnmakta ve yaplmaktadr. Kiinin varlna verilen nem kaybolmaktadr. Btn bunlar ortasnda kii aresiz kalmaktadr. Byle bir "kayg ve gvensizlik a" iinde kii, etrafnda kendisini artlandran etkenleri, kendisini ve bunlarn arasnda kendi yerini anlamaya almaktadr. Bunlara bir kurban gibi boyun eerek deil, bilinle yantm vermeye almaktadr. Btn bunlar ortasnda insan, arzu eden, semeler yapabilen ve kararlar verebilen bir varlk olmaya almaktadr. te varoluu felsefe, bireyin byle bir dnya iinde kendini bilip bulmasna, kiilik btnln ve yaama amacn yitirmemesine yardm salayan 'bir felsef grtr. nsann bir birey, bir kii olarak varln korumasna yardm eder. Bu felsefenin, psikolojik yardm hizmetleri iin getirecei sonular aikrdr. Bireye, kendini bulup bilmesine, hayat amalar gelitirmesine yardm edilmelidir.

90 Aklamalardan da anlald gibi, rehberlik program, kendine hizmet ettii toplumun benimsedii temel felsefeye gre amalar izmek ve almak zorundadr. Eitim Felsefesi Toplumun benimsedii genel felsef kavramlara gre ortaya kan bir de eitim felsefesi vardr. Psikolojik hizmetler, topyekn eitim programnn ayrlmaz bir paras olduuna gre, psikolojik hizmetlerin dayand felsef temel de, tabiatiyle, benimsenen eitim felsefesinin dnda kalamaz; btnlemek durumundadr. Birbirlerine zt olmamakla beraber, iki ayr eitim felsefesi belirlenebilir : Geleneki eitim felsefesi, geliimci (progressive) eitim felsefesi (BAK : Mortensen ve Schmuller, 1966, s. 108-112). Geleneki eitim felsefesi, atalarn brakt gzel ve iyi eylerin yeni kuaklara retilmesi ve bunlar yolu ile kafalarn eitilmesini benimser. Btn den ziyade paralarn retilmesini, dolaysiyle, geleneklere gre saptanm para para bilgi ve becerilerin, grglerin kazandrlmasn amalar. Eitim konularnn ierik ve amalan, mantksal bir dizide ve sistematik bir ekilde retilerek verilmelidir. Bu gr, daha ok "konuya-dnk" bir eitim grdr. retilecek konular, konuyu reneceklerden nde gelmektedir. Geliimci (progressive) eitim felsefesi ise "ocua-dnktr". John Dewey'e (1959) gre nemli olan mfredat ve metot deil, kii olarak ocuun varldr. Psiko-sosyobiyolojik bir varlk olan ocuun (rencinin) kendi z yaantlar, onun renmesinin temel dayanadr. Ohalde bu kiisel yaantlarn zenginletirilmesi yolu ile renci, demokratik toplumun yalnz muhafaza ve yaatlmasna deil, onun geliip ilerlemesine etkin katklarda bulunacak bir yurtta olacaktr. Yukardaki her iki grte de sonal (niha) ama, bireyin kiilik btnl ve olgunluu kazanmas olmasna ramen, bu amaca ulama yol ve metotlar ynnden iki gr birbirinden ayrlmaktadr. Grlyor ki lke eitiminin dayand eitim felsefesine gre de psikolojik hizmet faaliyetlerinin anlam, kapsam ve yn deimektedir. Demokratik bir toplumda rehberlik ve danma faaliyetlerinin temel ta, kiiye verilen stn deerdir (BAK: Byrne, 1963, s. 19). Her toplum, genellikle, uygarlk ve kltr seviyesine gre, kiinin geliip olgunlamas ve mutlu olmas ile az veya ok ilgilenmektedir, zellikle demokratik bir toplum, bireyin btn yeteneklerini, hem kendisi hem de yaad toplum iin en iyi ve yararl bir ekilde gelitirmesi imkn-

91 larn salamakla kendini sorumlu grmektedir. Ancak bu suretledir ki toplum geliip ilerliyebilir ve hayat, birey iin de toplum iin de verimli, renkli, zengin ve mutlu bir hale gelebilir. Toplumun bireylerden en iyi ekilde yararlanabilmesi iin her bir bireyin, toplum iinde kendi yetenek, ilgi, ihtiya, art ve imknlarna en uygun bir yeri bulmas lzmdr. Byle uygun bir yerde birey, baarl, yetkin ve verimli bir kii olarak mensubu bulunduu topluma yararl olabilir. Bu sebepledir ki demokratik toplum, kiinin byyp gelimesine, kendi olgunluk seviyesine gre semeler yapma, kararlar verme, yetki ve sorumluluklar ykleme hakkna sayg gstermeyi temel bir ilke saymaktadr. yle bir toplum felsefesinde kiiye stn nem verildii gibi, kiinin kendine has bir btnle ve zelliklere sahip olduu da kabul edilir. O halde her bir birey, kendi imkn ve snrlarn anlayp kavrayarak kendi btnlne ulaabilecei, "kendini gerekletirebilecei" bir ortam bulmaldr. Bir lkenin eitim ve okullardaki psikolojik hizmetler program, amalarn, bulunduu toplumun temel felsefesinden alr. Demokratik hayat gr, her bireye kii olarak deer verir; bireyin kendine zg bir btn olduunu benimser; bireylerin din, rk, ekonomik ve sosyal glerine baklmakszn eit haklara sahip olduklarn kabul eder. Gnlk hayatta bu "eit haklar" ilkesi, tabiatiyle, birok hallerde "eit frsatlar" ilkesi eklini almaktadr. Bu sebepledir ki hibir insan varl ve insan enerjisi israf edilemez. Rehberlik ve danma program, her bireyin byyp gelimesine, kendi imkn ve snrlarn anlayp kavramasna ve toplumun yapsn, zlemlerini, ihtiya, mutluluk ve ideallerini anlyarak onlara katkda bulunabilecek bir yurtta olarak yetimesine hizmet edecek gerekli frsat ve yardmlar salamya alr. zetlemek gerekirse, psikolojik hizmetlerin felsef temelleri, ksaca yle belirtilebilir: Rehberlik ve danma program iin kii, stn bir deere sahiptir. Her birey, kendine has bir btndr. Psikolojik hizmetler programnn amalar, bir taraftan toplumun ideal ve ihtiyalar, dier taraftan bireyin en iyi ekilde byyp gelimesi fikrinden domaktadr. Bireye psikolojik yardmda bulunarak bu amalara erimeye alrken, felsefenin daima aba harcad aklcl, yni bilimsel metotlar kullanr. Bu almalarda rehberlik ve danma, eitimin ayrlmaz bir paras ve onun bir tamamlaycsdr. Bireyin yalnz bir ynne deil, topyekn gelimesine yardm eder. Yalnz problem kiilerle uramaz, her bir bireyin en iyi ekilde gelimesine yardm iin alr.

8. BLM OKULLARDA PSKOLOJK HZMETLER NN LZIMDIR? Rehberlik ve danma almalarnn dayand psikolojik, sosyolojik ve felsef temeller, bundan nceki blmde ana izgileri ile iaret edilmi bulunmaktadr. Bu temel kavram ve olgulara dayanarak, psikolojik hizmetleri okullarda gerekli klan sebepleri de gzden geirmek yerinde olur. 1) Deien Okul ve renci Bugn okullar sayca olduu kadar, eit ynnden de artmtr. 8-1. Tablo'da bu husus aka grlmektedir. Klsik ortaokul ve liselerin yannda Ticaret ve Sanat Okullarndan mam-Hatip Liselerine kadar uzanan birok meslek okullar almtr. Bir okulu -bitiren ocuk, bu eitli okullardan birini semekte hayli sknt ekebilir. Hatt bunlarn birounun mevcudiyetinden haberdar deildir. Okuyup kendisine bir hayat yolu izmek isteyen ilkokul mezunu bir ocuk, birbirinden farkl amalar olan ve farkl yetenek, ilgi ve 'kiilik yaps isteyen bu okullar hakknda bilgi edinip kendisine en uygun olan birine girebilmesi iin yardma muhtatr. rencinin karlat problem, yalnzca okul seme problemi deildir. Girdii okulun dallar arasnda kendi yetenek, ilgi ve kiilik yapsna en uygun birine ynelmesi lzmdr. Mesel bir sanat okulu rencisi, hangi sanat dalna ynelmelidir? Ailesinin istei ile kendi arzusu ve retmenlerinin nerileri birbirlerinden farkl eyler olabilir. Bu farkl istek ve neriler arasnda bocalyabilir. Ayrca, girdii programda birok semeli dersler olabilir. Hele daha geni seme imkn olan oklu-program sistemi olursa, renciler, birok semeli dersler arasndan kendi amalarna en uygunlarn seme ve ana program aksatmadan zamannda mezun olma problemleri ile karlaacaklardr. ocuklarn bu alanda da rehberlie ihtiyalar vardr.

8-1. Tablo : GENEL NFUSTA VE OKUL, RETMEN, RENC SAYISINDA ARTI


Yl 1923 1925 1927 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980
1

(I) Nfus 13 648 270 14 927 501 16 158 018 17 820 950 18 790 174 20 947 188 24 064 763 27 754 820 31 391 421 35 605 176 40 347 719 44 736 957

Artrma ndeksi

(2) renci 352 668 431 923 497 298 535 830 770 614 1 109 259 1 522 404 1 785 086 2 301 060 3 450 432 * 4 731 982 6 361 879 7 600 740 8 135 678 71 87

Artma ndeksi

(2) Okul 5 012 5 635 6 193 6 773 6 614 11 040 14 617 18 284 19 798 25 678 32 928 41 938 47 191 53 332 81 91

Artma ndeksi

(2) retmen 11 854 17 089 17 728 19 373 19 879 28 294 38 279 48 791 57 568 98 611 127 093 197 964 347 592 67 96

Artma ndeksi

100 109 118 131 138 154 176 203 230 261 296 328

100 108 155 223 306 359 463 694 952 1279 1528 1636

100 109 107 178 236 295 320 415 532 677 665 861

100 109 112 160 216 275 325 556 717 1117 1961

DE, Trkiye statistik Yll, 1983, No. 1040, s. XV, ve st. Gn. Md. statistik, 1960, No. 408, 2. Tablo'dan derlenmitir B. st. Gn. Mdrlnden zel olarak derlenmi Eitim statistiklerinden alnmtr.

* Test ve Aratrma Brosundan alnmtr.

94 Bugnn okullarn eski okullardan ayran dier bir fark da, ok eitli snf-d faaliyetlerin olmasdr. ocuk, bu eitli snf-d faaliyetlerin niteliklerini, amalarn ve kendi geliip yetimesi ile ilgisini bilmek ihtiyacndadr. Bu faaliyetlerden en uygununa katlmasn salamak iin rehberlik gerekmektedir. lkemizde zorunlu renim kanunu ve halkmzda renime kar gittike artan istek, her eitten ocuu okula getirmektedir. Bu rencilerin kimi zengin kimi fakir ailedendir. Kimi ok kimi az zekdir. Kimi sratli kimi yava renir. Kimi sevimli kimi ask suratldr. Kimi dadnk, kimi iine kapank; kimi saldrgan kimi uysal; kimi giriken kimi ekingendir. Kimi resme istidatldr. Kimi matematikten holanr. Her biri, yesi bulunduu aile, kk toplum ve zel yaantlarndan doma birok farkl umu, lke, ilgi, kiilik yaps ve grglerinden doma birok farkl umu, lk, ilgi, kiilik yaps ve grglerini okula getirir. Hatt birinin sahip olduu lk, umu, ilgi, grgler, vesaire, dier ocuklarnkine aykr bile olabilir. Btn bu eitli sosyo-ekonomik-kltrel gruplardan gelen ve ok eitli yetenek, ilgi ve kiilik yaplarna sahip olan ocuklarn ihtiya ve problemleri de kendilerine zgdr. Bu yetenek, ilgi, ihtiya ve prob8-2. Tablo: OKUL, RETMEN VE RENC SAYILARI ARASINDA ORANTILAR
Yl 1923 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 renci/Okul 70.3 49,6 116.5 100.5 104.1 97.6 116.2 134.4 143.5 155.9 161.1 152.5 retmen/Okul 2.4 2.9 3.0 2.6 2.6 2.7 2.9 3.8 3.8 4.6 6.5 renci/ retmen 29.8 27.7 38.8 39.2 39.8 36.6 40.0 40.0 37.4 34.0 23.4

Not : a) Okul, renci ve retmen saylarna btn okul seviyeleri dahildir. b) dar grevlerde alan retmenler ve Yksek Okul ve niversite retim yeleri oranlamaya dahil edilmezse renci/retmen orannda grlen rakamlar daha yksek olacaktr.

95 lemler, eski okullarda grldnden daha geni bir alana yaylmaktadr. Eskiden hli vakti yerinde ve renime nem verip ocuklarn okutmak istiyen kltrl, uyank ailelerin ocuklar okula gelmekte idi. Bu sekin renci grubunun problemlerinin ele imdiki kark renci gru-bununkine oranla daha az eitli olaca kolayca anlalabilir. Gnmzde okul daha az seme olan ve daha ok eitli ama, yetenek, ilgi, ihtiya ve problemlere sahip olan rencilerin uyum salamalarna yardm etmek zorundadr. 19. yzyl balarndan beri batllamakta olan ve birok sosyal deimeler geirmekte olan Trk toplumunda renim (eitim) hissedilir bir ihtiya haline gelmitir. 81. Tablo'da grld gibi, Cumhuriyetin ilnndan bu yana nfus indeksi, 1927 rakamlar 100 olarak kabul edi-lirse, nfus art indeksi 1980'de 328'e km olduu halde ayn tarihler arasnda renci art indeksi 1636 olmutur. Dier bir ifadeyle, 1980'de genel nfus 1927'dekine gre % 328 kadar bir art gstermitir. Buna karlk okullardaki renci nfusu art yzdesi de 1927'ye gre 1980'de % 1636 olmutur. 8-2. Tablo da baz ilgin rakamlar vermektedir. Tablo'da renci/ okul stunu, bir okula den ortalama renci saysn; ikinci stun, bir okula den ortalama retmen saysn; ve nc stun da retmen bana den ortalama renci saysn gstermektedir. Okul ve retmen bana den renci saylar gzden geirilirse, okullarn gittike kalabalklat grlr. Bu yzden Trk eitim sistemi, "ift tedrisat", hatt baz yerlerde "l tedrisat" problemi iine dmtr. Yllar yl da bu problemden kurtulamamaktadr. Gen kuaklarn okulda geen "eitim sreleri" bu suretle ok kstlanm olmaktadr. Bu durum kaliteyi de etkilemektedir. Bu artlar iinde, rencilerle kii olarak ilgilenen psikolojik hizmetlere ihtiya daha da byktr. 8-2. Tablo'da grlmektedir ki 1923'de bir okula 70.3 renci, 2.4 retmen ve bir retmene de 29.8 renci dmektedir. Bu oran 1980 istatistiklerine gre srasyla bir okula 152.5 renci, 6.5 retmen ve bir retmene de 23.4 renci olmutur. Yni bugn okullar daha kalabalk ve daha ok eitli renci var demektir. Bir istatistiksel inceleme sonucuna gre, ilkokula giren her 100 rencinin 49'u okuldan mezun olmakta; bunlarn 20'si ortaokula girmekte ve 13' mezun olmakta; 11'i liseye girmekte ve 3' mezun olmaktadr. Yni ilkokula giren 100 rencinin 3' liseden mezun olmaktadr. Ortaokula giren 100 rencinin 63' okulu bitirmekte; 53' liseye gir-

96 mekte ve 16's mezun olmaktadr. Liseye giren her 100 rencinin 30'u mezun olmaktadr (BAK : Tan, 1975, sf. 56). Liselerimiz, genleri hayata hazrlamakta pek etkili olmad iin bu mezunlarn byk bir blmnn de i hayatndan ziyade niversite kaplarn zorlamakta olduu yllardr grlmektedir. Bir genelleme yapmak gerekirse, bu durum, gen kuaklarn bir ksmnn okulda geen yllar artmaktadr. Dier bir ksm da okulu bitirince hayata atlmaktadr. Ohalde, rencilerin birer birey olarak geliip olgunlamalar ve hayata ya da bir st okula hazrlanmalar hususunda okula, eskisinden daha ok sorumluluklar dmektedir. 2) Snfta Kalma Orannn Ykseklii Okullarmzda snfta kalma oran, haylice yksektir. Bu kadar yksek oran, Trk Mill Eitiminin verim derecesi hakknda byk tereddtler yaratacak derecededir. Mill ekonomi iin de byk bir kayp kayna olmaktadr. Snfta kalma oranlar zerinde yaplan aratrmalarda hep ayn yksek fire oran gze arpmaktadr. Mesel, 8-3. Tablo'da 1958-59 ders yl ilkokullarda kalma oran 9c26.5, ortaokullarda %26.6, ve liselerde %27.1'dir. (Test ve Aratrma Brosu, 1961, s. 18, 20 ve 21). Bu rakamlar, eitime yaplan yatrmlarn 1/3-1/4 orannda zay olduunu gsterme eilimindedir. Snfta kalma en ok bir okulun ilk snfnda olmaktadr. Bunu son snf takip etmektedir. zden'in (1963) snfta kalma ve ikmale kalma, zerinde yapt incelemede en ok kalmalar Matematik (.50), Yabanc Dil (.42), Fizik (.40), Tarih (.33), ve Trke (.32) derslerinde olmaktadr. zellikle Fen ve Yabanc Dil derslerinde kz/erkek fark bulunmaktadr. Kalabalk snflarda kalma oran daha yksektir (.40'n zerinde). 8-3. Tablo: YILLARA GRE ETL RENM SEVYELERNDE SINIFTA KALMA DURUMU (% olarak)
Yl E 194950 195455 195859 lkokul K T E Ortaokul K T E Lise K T

27.3 35.8 30.4 26.1 32.1 28.4 24.5 29.1 26.5

27.0 22.9 26.0 27.5 21.5 26.0 27.7 22.8 26.6

13.4 9.1 12.6 19.4 17.1 18.9 28.2 23.7 27.1

97 .Mevcudu 90' bulan snflarda ise kalma oran dmektedir. ok kalabalk snflarda karlalan bu yzeyde srprizli sonu, renci deerlendirmesinin shhatsizliine dikkati ekebilir. ift ve l tedrisat yaplan okullarda da fire oran, tek tedrisat yapan okullara oranla daha yksektir. 8-3. Tablo'da grlecei gibi, snfta kalma oran ilkokullarda yllara gre gittike azalrken, ortaokullarda ve zellikle liselerde gittike artmtr. Liselerde kalma orannn gittike artmas, belki de, liseye giren renci nfusunun gittike artmas ve gittike daha az seme olmaya balamasndan domu olabilir. Lise genlerinin okul program ve renim sistemi ile eskisinden daha ok problemleri olduunun da belirtisi olabilir. Lise renci nfusunun yetenek, ilgi, ihtiya, umu ve motivasyon yelpazesinin ok genilemi olmasnn da rol byktr. Snfta kalma durumuna ait 8-4. Tablo'ya bir gz atlnca, en ok .snfta kalmalarn l, 6 ve 9. snflarda, yni her okul seviyesinin ilk ylnda olduu grlr. Zorunlu bir renim kademesi olan ilkokulun 1. snfnda kalma %38.6 gibi yksek bir orandr. Ortaokulun ilk snfnda %35, lisenin ilk snfnda da %34.4'dr. Bu oranda yksek fire, rencilerin kendi yetenek, ilgi, ihtiya ve motivasyonlarm tanmadan u ya da bu etkilerle bir st okula girmekte olduklarn ve birounun ilk ylda elendiklerini gsterebilir. Halbuki toplum iin kii, emei ve :zaman ok nemlidir. Bunlarn zayi ya da israf edilmemesi lzmdr. Ortaokul ve liselere giren rencilerin says her yl daha da artmaktadr. Olumsuz artlar ve etmenler giderilmedike ya da kontrol .altna alnmadka snfta kalacak rencilerin saylar da ykselecek 8-4. Tablo: SINIFLARA GRE SINIFTA KALMA DURUMU 1 (Test ve Ar. Bur., s. 22)

Snflar

10

11

Kalma % 38.6 25.5 24.7 26.0 12.8 35.0 27.6 10.8 34.4 13.0 5.4

--------------------------------1

Yazarn 1950 istatistiklerine gre yapt snfta kalma hesaplarnda orta renimde snfta kalma oran % 34.2, ortaokulun ilk snfnda kalma oran da % 42 olarak bulunmutur. Yukardaki rakamlarn nasl hesapland ve hangi varsaymlara dayand, eserde belirtilmemi olduundan, burada da yzdelerin shhati hakknda bir ey sylenememektedir. Mamafih, yzdeler, gene de yksek fireyi gstermektedir.

98 demektir ki ulusal insangc ve eitim maliyeti bakmndan byk bir kayptr. Btn bunlar, toplumun ama ve ihtiyalar ile birlikte, genlerin yetenekleri, ilgileri, ihtiyalar ve kiilik yaplarna daha uygun, bir renime ynelmeleri; uygun renim faaliyetlerine katlmalar, karlatklar renim glklerinde daha bilinli ve gereki olmalar iin okulda iyi bir rehberlik ve danma programna ok ihtiya olduunu gsterir. 3) Demokratik Eitim Anlay Demokrasi, her bireye, kendi yetenekleri iinde en iyi ekilde gelime imknn salar. Demokraside feda edilebilecek tek bir kii yoktur. Herkesin kendine gre bir yeri vardr. Herkes toplumun dier bireyleri ile ahenkli olarak kendi deerince yaama ve gelime hakkna sahiptir. O halde bireyin bu karmaml toplum hayat iinde kendisi ve toplumu iin en uygun uyumu yapp en uygun tarafa ynelebilmesi ii, genliin eitim ve retim sorumluluunu zerine alm olan okullarmzda rehberlik ve danma faaliyetlerine kesin bir ihtiya gsterir. Genlerin, kendilerine en uygun renim dalna girmeleri, en uygun meslekleri seebilmeleri ve toplumda demokratik dzenin yaama alkanlk ve ideallerine sahip kiiler olarak yetiebilmeleri, demokratik eitimin temel amalardr. Bu amalara eriebilmek, her bireyin kendi yeteneklerini, ilgilerini, ihtiyalarn, kiilik yaplarn, umu ve lklerini, madd ve manev imknlarn tanmasn gerekli klar. lkemiz, zellikle 20. yzyln bandan beri byk ve nemli gelime ve deimelere sahne olmu ve olmaktadr. Demokratik sosyal bir dzene girmemiz de olduka yeni bir gelimedir ve temel devrimlerimizden biridir. Yeni bir sosyal dzene giri, phesiz, birok uyum sorunlar yaratr. Kii, eski inan, ideal ve alkanlklar ile yeni dzenin getirdii ve gerektirdii yeni anlay ve yaay tarz arasnda bocalamalara, hatt bunalmlara urayabilir. Bu gei dnemlerinde okul genliinin ve yetikinlerin psikolojik yardma, rehberlie ihtiyatan vardr. Bu yardm sorumluluunun byk ksm da okullarmzn omuzlarndadr. O halde okullarmz, bu sorumluluu baaryla yrtebilecek ekilde psikolojik hizmet rgtlerine sahip olmaldr. 4) Deien Bo-Zaman Miktar Teknik gelimeler, insan enerjisinden ve zamanndan haylice tasarruf salamaktadr. Genel olarak dnlrse, eskiden normal artlar altnda gnde 10-12 saat almak zorunda kalan bir kimsenin imdi

99 geimi iin 8 saat almas yeterli olmaktadr. Yni elenme ve dinlenme iin daha ok zaman olduu grlr. Bu fazla zaman, kendisini daha ok gelitirecek ve topluma daha yararl olacak biimde kullanmasn renmesi lzmdr. Kiilere bo-zaman yararl ekilde deerlendirme anlay, hner ve alkanln vermek iin en uygun ve etkili sosyal kurum phesiz ki okuldur. O halde, okullarda rencilere bo zaman en etkin ekilde deerlendirme anlay, beceri ve alkanlklarn kazandrmada da rehberlik edilmesi gerekmektedir. 5) Dier Sebepler Psikolojik hizmetler programn okullarda gerekli klan sebepler, yalnz yukardaki drt balktan ibaret deildir. Bundan nceki blmde incelenen psikolojik, sosyolojik ve felsef sebeplerden mesel aile, i dnyas, insan varlna verilen deer, inan ve deer hkmleri gibi sebeplerin de saylmas gerekir. Bu sebepler, daha nce incelenmi olduu iin burada iaret edilmekle yetinilmitir.

9. BLM REHBERLN ETLER Rehberlik, genel olarak, hizmetin kiiye ya da gruba veriliine, rehberliin fonksiyonuna ve rehberliin yapld alana gre snflandrlabilir. 1) K SAYISINA GRE Rehberlik ve danma eer bir seferde yalnz bir bireye yaplyorsa, yni psikolojik yardm oluumu, danman ile birey olarak problemli danan arasnda yrtlmekte ise buna "bireysel rehberlik" denir. Danman eer bir grup kiiye birden ayn anda psikolojik hizmet vermekte ise buna da "grup rehberlii" denir. 2. Blmde tanmland zere rehberlik, esas itibariyle bireyseldir. Grup rehberliinin de sonal amac, bireysel rehberlie gitmektir. 2) REHBERLN FONKSYONUNA GRE Rehberliin yapld alanlara gre gruplandrlmasn yeterli bulmayan baz yazarlar rehberlii, grd hizmet fonksiyonuna gre isimlendirmilerdir. Koos ve Kefauver (1952), rehberlii, fonksiyonuna gre a) uyum salayc (adjustive) ve b) yneltici (distributive) olarak ayrmaktadrlar. McDaniel (1956, s. 11-13), bunlara bir de c) ayarlayc (adaptive) fonksiyonu eklemektedir. a) Uyum Salayc Fonksiyon Her okulda, her snfta baz renciler olabilir ki bunlar gerekten byk problemler iindedirler. Cidd skntlar olan bu ocuklar sayca ok deildir. Ama bunlarn hemen ele alnp problemlerinden kurta-

101 rlmalar gerekir. Bu eit rencilerin bazlar, kendi arzular ile danmana bavururlar. Ama bazlar da ya ekinir ya da skntlarndan haberdar bile deillerdir, zellikle kk snflarda bu uyumsuz rencilerin ounu retmenin ve danman'n bulup kartmas ve ele almas gerekir. Bunlarn uyum problemleri, danman'n tehis ve tera-ptik teknikleri kullanmasn gerektirir. Danman, problemli kiiyle danmaya giriir. Onunla danma grmeleri yapar, daha uygun bir yere yerletirir, ya da zellikle ilkokul snflarnda oyun terapisi, grup terapisi gibi tekniklere bavurarak ocuun kendini ve problemini anlyarak problemden kurtulmasna yardm eder. Tabiatiyle rencilerin hepsi bu eitten kapsaml bir danma ilikisine ihtiya gstermez. Rehberlik program, az sayda fakat cidd problemleri olan bu rencilerle daha ok uraarak onlarn uyum salamalarna yardm eder. Yani rehberliin bu fonksiyonu, problemli rencilere tedavi hizmeti vermek olmaktadr. b) Yneltici Fonksiyon Bireysel farklar zerinde dikkatle duran danma ve rehberliin, dier nemli bir fonksiyonu da, her bireyin kendine en uygun ve en yeterli doyum salayc bir gelecee hazrlayan bir alana ynelmesine ve orada baaryla gelime gstermesine yardm etmektir. Bu fonksiyon, ikisinin btn yeteneklerini, ilgi ve ihtiyalarn, kiilik yapsn ve sahip olduu imknlar bulup kartmaya ve kiinin bunlar bilip anlamasna ihtiya gsterir. Bu eit rehberlik, tabiatiyle, btn rencilerin muhta olduu bir rehberliktir. Btn rencilerin bireysel niteliklerine gre gelimeye ve bir meslee, bir gelecee ynelmeye ihtiyac vardr. Rehberlik, kiinin niteliklerini ve toplumun insangc ihtiyalarn dikkate alarak bir fonksiyonunu yapar. c) Ayarlayc Fonksiyon Rehberliin nc fonksiyonu da, genliin yetime programn hazrlayanlara yardm etmektir. Rehberlik, genliin en iyi yetimesini salamak iin, onlarn ilgi, ihtiya ve yeteneklerine en uygun decek eitim faaliyetlerinin programda yer almasnda program yapmclarna ve eitim plnlayclarna yardm eder. rencilerle yakn temas kurmu olan danman, onlarn problemlerini, bireysel niteliklerini, umularn ve zlemlerini bildii gibi, toplumda mevcut imkn ve artlarn, toplumun lk, istek ve deerlerini de bilmektedir. Bu ok faktrl

102 ortamda, genlerin karlaacaklar sorunlar da en yakndan tahmin edebilmektedir. Bu sebeplerle, bireyi tanma ve sonucu-izleme servisleri yoluyla toplam olduu bilgileri, olgular, gzlemleri, program yapclarnn dikkatine ve hizmetine sunar. Bu bilgiler, olgular ve gzlemler, program yapclarnn program gelitirme ve iyiletirmede en nemli dayana olmaktadr. Mortensen ve Schmuller (1966, s. 9-12), rehberlik iin drt ana fonksiyon belirlemektedir: Kiiyi anlama fonksiyonu, gelitirme fonksiyonu, dzeltme fonksiyonu ve bilgi salama fonksiyonu. Bu da gene rehberlik ve danmay fonksiyonlara gre tasnif etmenin baka bir eklidir. a) Bireyin kiiliini gelitirecek yol ve imknlar bulmak iin her-eyden nce onun hakknda bilgi toplamak, toplanan bilgileri tahlil ve terkip ederek deerlendirmek gerekir. Bu, kiiyi anlama fonksiyonudur. b) ocuun en iyi ekilde geliebilmesini salyacak anlay, davran, dnce ve tavrlar okulda yerletirmek ve bu gelimeyi engelliyecek faktrlerden saknmak iin giriilen almalar da rehberliin gelitirme fonksiyonu olmaktadr. Bu fonksiyon, ayn zamanda bir nleyici (preventive) fonksiyondur. Bu sebeple, rehberliin bu fonksiyonu, okuldaki mfredat program ile ok yakndan ilgilidir. c) nleyici ve gelitirici fonksiyona ramen, okulda baz arzal ve problemli renciler olur. Rehberlik, bu gibi reticilerle psikolojik danmaya giriir, test uygular, psikoterapi yapar, grup terapisi gibi tedavi yntemleri uygulayarak yardm eder. Bu yardmlar, uzmanlk isteyen yardmlardr. Bu da rehberliin dzeltici (remedial) fonksiyonudur. d) rencinin okul, evre ve deiik hayat durumlarna uyum salamas iin eitli mesleklere ve st okullara ait bilgilere ihtiyac olur. Rehberlik program, ihtiya duyulan bu bilgileri bireye ve ona yardm edenlere salar. Bu da rehberliin bilgi salama fonksiyonudur. Dikkat edilecei gibi, bu drt fonksiyon, daha nce aklanm olan uyum salayc, yneltici ve ayarlayc fonksiyonlar iinde mevcuttur. 9-1. Tablo, bu yazarlarn hazrlad rehberlik fonksiyonlarn, bu fonksiyonlara hizmet edecek kii, servis ve teknikleri gstermektedir, incelemeye deer.

9-1.Tablo: Rehberlik ve Danma Fonksiyonlar, Kiiler, Hizmet ve Teknikler


Genel Gerekli Fonksiyonlar Servisler Hizmet Personeli Gerekli temel Bilgiler Kullanlan Teknikler Yardm Hedefleri

Bireyi anlama Gelitirme Dzeltme (uyumu gelitirme) Bilgi salama

(Uzmanlarca tehis dahil) renme grg ve frsatlar (Mfredat) Bilgi ve oryantasyon Yerletirme Sonucu-izleme Danma Tedavi veya dzeltme iin uzmanlara gnderme

Rehber-retmen Danman Hemire idareciler Psikometrist Sosyal yardmc Dzeltme uzman Psikolog Hekim ve psikiyatrisi

Bireyin kiilii Byme ve gelimesi Birey nasl renir ve uyum salar Grup almas Toplumun istekleri Demokratik yaay Ruh ve beden sal dnyas Birey ve grup danmas evre kurumlan ve klinikleri Test uygulama lme ve deerlendirme Gzlem

Test Toplu dosya Vaka etd ve konferans Mlakat Otobiyografi Velilerle konuma Tbb muayene Sosyometri Snama ve denemeler Grup tartmalar ve benzeri Dinlenme faaliyetleri Snf-ii faaliyetleri Dramatizasyon Danma Dzeltici teknikler Uzmanlarca teraptik teknikler

renciler retmenler, yneticiler ve dier okul personeli Veliler

Bireyi inceleme retmen

Mortensen ve Schmuller 1966, s, 12'den alnmtr.

104 3) REHBERLN YAPILDII PROBLEM ALANINA GRE Rehberlii, bir de, ele alnan problemin ilgili olduu genel alana gre snflandrmak mmkndr. Rehberlik disiplininin yeni gelimeye balad yllarda, rehberliin; salk rehberlii, meslek rehberlik, ml rehberlik, dinsel rehberlik, karakter rehberlii. ... gibi problem niteliine gre isimlendirildii de literatrde grlmektedir. Bu eit bir adlandrmada listenin problem eitlerine gre uzayp gidecei aikrdr (Tan, 1955). Bu sebeple, daha genelletirici bir tasnif yolu aranmtr. Rehberlik ve danma, zellik gsteren genel nitelik alanlarna gre a) eitsel rehberlik, b) meslek rehberlii, ve c) kiiselpsikolojik problemlerle ilgili rehberlik olarak snflandrlmas daha uygun olmaktadr. Byle bir tasnife de tabiatiyle sadece bilimsel inceleme kolayl iin gidilmektedir. Gerekte, insan varl, btn ynleri ile bir btndr. Onun problemi de o btn iinden bir durumdur. Bu sebeple rehberlik ve danma oluumu da bir btndr. Bir eitsel problemin meslek seimi planlanmas ve eitimi ile ilgisi vardr. Byle bir durumda eitim problemini meslek seme ve plnlama probleminden ayrmak mmkn deildir, ikisi iice olabilir. Ayn ekilde, meslek danmas iin bavuran bir ocuun meslek seme problemi de kiiselpsikolojik problemlerle iice olabilir. Yukarda yaplan rehberlik tasnifi, sadece inceleme kolayl ve mant iindir. A. ETSEL REHBERLK VE DANIMA Bireyin kendi yetenek, ilgi, ihtiya, 'kiilik yaps ve mevcut imkn ve artlara uygun bir renim dal seip bu renim dalnda baar ile ilerlemesini salamak iin yaplan psikolojik hizmetlere, eitsel rehberlik ve danma denir. Eitsel rehberliin temel amac, rencinin okulda iyi bir renim uyumu salamasna ve eitsel gelimesine yardm etmektir. Ohalde eitsel rehberlik ve danma, bir bireyin renimle ve renme ile ilgili olarak karlat problemlerle urar. renim "ve renme ile ilgili problem alanlar yle gruplandrlabilir : a) rencinin bir okul semesi ve bu okula girmesi, b) Girdii okuldaki dallardan birini ve semeli derslerden kendisine yararl olacaklar semesi, c) Setii okul ve derslerde gerekli baary salayabilmesi,

105 d) Bu baary salamada gerekli ders alma teknik ve alkanlklarn kazanmas, e) Derslerde karlat glklerin giderilmesi, f) stn yetenekli rencilerin zamannda ortaya kartlmas ve yetenekleri ile ilgili olarak gelimelerinin salanmas, g) zel eitime muhta arzal ve yava renen ocuklarn zamannda kefedilip zrlerine uygun bir eitim programna yneltilmeleri. renime Devam Karar ve Okul Seme Eitsel rehberliin en nemli alma alan, ocuun bir okul semesine yardm etmektir, ilkokulu bitiren bir renci, bir st okulda renime devam etmek ya da hayata atlmak arasnda bir karar verme problemi ile kar karyadr. renime devam edecekse, hangi okula gidecektir? Sanat okulu, ticaret okulu, asker okul, klasik ortaokul ya da dier bir meslek okuluna m gidecektir? Birok ilkokul mezunlar, evrelerindeki orta renim okulundan baka bir okulun mevcudiyetinden haberdar olmyabilir. Birok 'ky ve kasaba ilkokulu mezununun, assubay okulu, retmen okulu ve polis okulundan baka okul bilmedikleri grlmtr. Bu durum, daha yukar okul mezunlar iin de pek farkl deildir. Birok lise son snf rencileri, tp, mhendislik, hukuk gibi belli bal birka faklteden baka yksek renim kurumundan haberdar deildir. Bu durum, lise mezunlarnn birka belli faklteye hcumuna, dolaysiyle de lkenin eitim grm insangcnn belli alanlarda ylmalarna yol amaktadr. Okullarn sk sk deien giri artlan da renciler iin bir problem kayna olabilir. niversite giri artlar ve uslleri her yl baz deimeler gstermektedir. Bu deien giri artlar ve kurallar birok aday renci ve velilerde aknlklar ve anksiyeteler yaratmaktadr. zellikle yksek renime giri iin yaplacak eitsel rehberlik u aamalardan gemelidir: 1) Hereyden nce renci, "yksek renime devam edecek miyim?" sorusunda aydnla kavumal ve kesin bir karara varmaldr.

106 Bu karara varmasnda yardmc olabilmek iin kiinin yetenek, ilgi, ihtiya, okul baars ve imknlar deerlendirilir. 2) Kii, yksek renime devam etme kararna ularsa, ikinci nemli soru, hangi okulu semesi gerektiidir. Okulun cinsi, yeri, bykl, mezunlarnn i bulma imknlar.... gibi nemli etkenleri dikkate alarak bu soruya cevap aranr. 3) Seilen okulun giri artlar, okulun zellikleri, imknlar dikkatle incelenir. Giri snavlar, dersler, not sistemi, bir baka okula gei (transfer) imknlar gibi faktrler gzden geirilir. Baz faklteler ve yksek okullarn kendilerine zg ikinci kademe zel seme snavlar olabilir. Baz fakltelerin, mesel fen puan, sosyal bilimler puan, yabanc dil puan.... gibi arlk verdii puan eitleri olabilir. 4) Girilmek istenilen fakltenin veya yksek okulun itibar ve hreti de dikkate alnr. Mesel tercih imkn varsa, baz niversitelerin tp faklteleri ya da hukuk faklteleri arasndan hangisi hangi alanlarda daha ok hrete sahiptir, hangi konularda daha yetkilidir? 5) Girilecek fakltenin renciye ve ailesine ne kadar masrafa malolaca dikkate alnr. Eer faklte, baka bir ehirde ise, okul masrafna yemek, barnak ve benzeri masraflar da eklenecektir. ehirden ehire hayat pahall fark olabilir. Bunun da dikkate alnmas gerekir. 6) renci yurdu, burs, kredi, okurken alabilme imknlar gibi hususlar ayrca incelenir. Kredi ve burslarn aylk ya da yllk deme miktar, karlkl ya da karlksz olular, mezuniyetten sonra deme artlar, mezuniyetten sonra ie girmede salad imknlar, vb. gzden geirilir. 7) Faklteden mezun olduktan sonra ie giri alanlar, i artlan, avantajlar, ve dezavantajlar, iin kazan ve sreklilik durumu ve benzeri nitelikler gzden geirilir. Grlyor ki renciler mezun olmadan nce, yukar renime de-vam edip etmemelerine karar verebilmeleri iin eitsel danmadan gemeleri ve bir st seviyedeki okullar hakknda bilgi sahibi yaplmalar gerekmektedir. Okullar tantlrken her okulun amalarnn neler olduu, hangi alanlara eleman hazrlad, hangi blge ve kentlerde bulunduu, o okula devam edeceklerin ne eit zihinsel, bedensel, sosyal, vb. niteliklere sahip olmalar gerektii; o okulun emsalleri arasnda bir eitim kurumu olarak yeri, giri artlar, bavurma ekli, okuldaki

107 renimin renciye ve ailesine ykleyecei masraf ve sorumluluklar, okulda mevcut salk, spor, kltrel faaliyetler, renimde iken alma frsatlar, burs alma, vs. imknlarnn neler olduu objektif bir tutumla rencilere belirtilerek eitsel danma yaplmaldr. Okulu Tanma ve Isnma rencinin dier bir eitsel problemi de, yeni girdii okulun deiik artlarn bilememesi ve bundan dolay gerekli uyumlar zamannda salyamamasdr. O halde yeni rencilere, ders ylnn ilk haftasnda okulu tantmak, yeni dersleri, snf geme ve not sistemini, bitirme artlarn, okulun gelenek ve 'kurallarn, disiplin ilerini, sosyal ve kltrel kol faaliyetlerini ve bunlara katlabilme artlarn, okulda ve okul yolunda trafik ve emniyet kurallarn aklamak gerekir. Okulda mevcut sosyal, akademik ve salk imknlar, ktphane ve alma tarz, okulda belli bal ileri yrten ynetici ve dier personel, vs. tantlr. Bu tantma faaliyetlerine, duruma altrma (oryantasyon) faaliyetleri denir. Duruma altrma faaliyetleri, son snf rencilerine de yaplarak rencilerin mezun olunca girecekleri okullar ya da i hayat hakknda bilgi verilir. Bran ve Ders Seme renciler iin okul semek 'kadar nemli olan bir sorun da, girdikleri okullardaki dallardan birini semek, semeli dersler arasnda kendileri iin en uygun dersleri seebilmektir. Liselerde fen ya da edebiyat koluna ayrlmak da dier bir problemdir. Baz faklteler ya da yksek okullar, mesel yalnz fen ya da edebiyat kolu mezunlarndan renci almaktadr. Lise rencisi, yalnz lise hayatnda iken kolayna gelen bir kolu semesi iyi bir seim olamyabilir. Bu kolun, yksek renime girii nasl etkiliyeceini de dnmek zorundadr. Tek-program uygulayan okullarda dal seme ya da ders seme ii byk bir sorun yaratmyabilir. Ama smestir ve semeli ders sistemi uygulayan okullarda, her rencinin kendi ama, imkn ve artlarna en uygun den derslerden oluan bir eitim plnnn yaplmasnda yardm gereklidir. Bu safhada renci, her dersin amacn ve kendi eitim pln iindeki deerini bilmek ihtiyacndadr. Baz okullar ve faklteler, akademik danmanlar sistemiyle bu ihtiyac karlamaya almaktadr. Her re-

108 tim yesi, kendi blmndeki bir grup rencinin akademik danmandr. rencinin ders programnn dzenlenmesinden, akademik kurallarn uygulanmasndan ve akademik gelimesini ynetmekten ve denetmekten sorumludur. Akademik danma sisteminin baars, tabiatiyle, rencinin yeteneklerini, ilgi ve ihtiyalarn, imkn ve artlarn, ama ve plnlarn, imdiye kadarki baar durumunu objektif olarak bilmeye ihtiya gsterir. Verimli Ders alma ve renme Eitsel rehberliin dier bir nemli alma alan da, rencilerin girdikleri bilim dal ve derslerde baarl bir gelime salamalar iin gerekli olan verimli ders alma ve renme teknik, tavr ve alkanlklar kazanmalarna, derslerdeki baarszlklarnn incelenip giderilmesine yardm etmektir. Yaplan aratrmalar, baarl rencilerin bile yanl ve kusurlu ders alma teknik, tavr ve alkanlklarna sahip olduklarn gstermektedir. Sradan rencilerin alma teknik, alkanlk ve tavrlarnda daha ok sakatlklar olabilecei kolayca tahmin edilebilir. Okul baarszlklarnn ounda bu ders alma ve renme teknik, alkanlk ve tutumlar kusurlarnn pay byktr. Verimli ders alma derken, rencilerin okulda baarl olmasnda nemli rol bulunan ders dinleme, ders alma, dev hazrlama gibi almalarda ustalk, davran, tavr ve alkanlklarn kazanlmas sz konusudur. Bunlarn kazanlmasnda belli bal u aamalara dikkatlerin younlatrlmas lzmdr : 1) Ders almaya hazrlanma, 2) renmek iin okuma, 3) Ders dinleme ve not tutma, 4) Snava hazrlanma ve snav, 5) dev hazrlama, ve 6) Ktphaneden yararlanma. 1) Ders almaya Hazrlanma Ders allacak meknn, almay kolaylatracak ekilde dzenlenmesi ve alacak kiinin de 'kendisini almaya hazr bedensel ve psikolojik atmosfere sokmas lzmdr. Onun iin alma odas, almaya msait sade bir masa ve iskemle ister. Duvarlarda ve masada dikkat datc resim, biblo gibi nesnelerden saknmak gerekir. Konumalar, mzik, grlt gibi dikkat datc eldiriciler olmamaldr. Baz renciler alrken radyo, pikap gibi baz eyleri ak tutarak daha iyi altklarn iddia ederler. Bunlar dikkati datr. Az da olsa alann kula bu mzikte veya konumalarda olacandan konsantrasyon zayf

109 olur. Bazlar alrken bir taraftan kuruyemi, meyve yemek ister. Bunlar da dikkati zayflatr. Dolaysiyle renmede fireler olur. Radyo vesaireden dinlenme zamanlarnda yararlanabilir. almaya balamadan nce renci, almasnda gerekli olan kitaplar, notlar, kalemler ve cetvelleri, not alnacak veya msvedde yaplacak ktlar, ve gerektiinde hemen bakmak iin bir de szl masaya hazrlamaldr. Bunlar alrken alann eli altnda olmazsa kii almay blp bunlar almaya enir. Sonraya brakr ama sonra da unutur gider. alrken bilmedii ya da anlamndan emin olamad bir kelimeye hemen szlkte bakmaldr. alma yerinin, materyalin rahata okunmasna, grlmesine imkn verecek derecede aydnlk olmas lzmdr. Aydnlatma sayfadan veya allan yerden gz iine yansmamas lzmdr. Genellikle alma masasnda bir masa lmbas olur. Lmbann yerinin yukardaki aklamamza gre ayarlanmas gerekir. Sa elle yazanlar iin n sol yandan gelmesi de salanmaldr. Ders almada yumuak k yannda aydnlatma derecesi de nemlidir. Genellikle ders almada, eldeki materyalin ayrnt derecesine gre, n 60-100 mum arasnda olmas lzmdr. Fazla k da az k kadar gz yorar. alma mutlaka alma masasnda yaplmaldr. Baz ocuklar sedire veya yatak zerine uzanarak almaya kalkarlar. Bu durumda okurken not alma imkn yoktur. Bu durumda okurken biraz sonra da uyuyakalmak ok muhtemeldir. Ders alrken uyank, dikkatli bulunmak gereklidir. Yani alma esnasnda bir miktar stres gereklidir. Onun iin alma iskemlesinin ok rahat, yumuak, iine gmlnen cinsten bir iskemle olmamas lzmdr. Sade ve serte bir iskemle tercih edilir. alma hazrlklarndan dier nemli bir husus da, almaya oturacak rencinin kendini bedenen ve ruhen alma iine hazrlamas-dr. almaya oturmadan nce beslenme, su, tuvalet, giyim gibi ihtiyalar varsa bunlar gidermelidir. Aksi halde, alma iinden her skldka bu ihtiyalara ynelme eilimi ar basacaktr. renci almaya, belli ileri tamamlamak azmiyle oturmaldr. Kafasndan, baka dnceleri atmal, kendisini yapaca ilere vermelidir. almaya balarken renci nce gnlk ve haftalk ders programn gzden geirmelidir. Gnn allacak (yaplacak) derslerini saptamal ve sraya koymaldr. Hazrlanacak devleri, allacak dersleri.

110 okunacak malzemeyi belirlemeli ve elindeki alma zamanm, bu ilerdeki ncelik ve arlk oranlarna gre ayarlayan bir alma program dzenlemelidir. renilecek konunun yeni ve zor olmasna, renme derecesine gre konulara ayrlacak zaman farkllk gsterebilir. Bu alma programnda belli srelerde dinlenmeye ayrlan ksa zamanlar olmaldr. Mesel bir alma saati iin 10-15 dakika dinlenme zaman ayarlanabilir. Kesintisiz uzun saatler almak renme derecesini drr. Kii, bu dinlenme srelerinde mzik dinleyebilir, bir eyler yiyip iebilir veya baka ihtiyalarn grebilir. alma zaman, btn dersler arasnda dengeli bir ekilde datlmaldr. Baz renciler, zamanlarnn ounu sevdikleri derse verir, sevmedikleri derse ise ya ok az ya hi zaman ayrmazlar. Bu yanl bir tutumdur. renci, elindeki zaman sresine ve alaca konularn ncelik ve arlna gre tertipledii bu alma programn esas itibariyle uygulamaya kendim altrmaldr. Programl, plnl almaya alan renci yetikinlik hayatnda da uralarn dzenli ve baarl bir ekilde yrtr. Bu alkanln kazanlmas, hemen salanverecek bir i, deildir. Ders almaya bu ekilde hazrlanma ii alkanlk haline dnceye kadar altrmalar yaplmal, renciye yardm edilmeli, gerekli noktalarda destek olunmaldr. 2) renme iin Okuma Okuma ii hayatmzn ok geni alannda yer alan bir faaliyettir, zellikle sosyal ve i hayatnn bu kadar genileyip karmamlat zamanmzda okunmas gereken ok malzeme vardr. Bunlarn bir ksm ok nemli veya anlalmas zor, bir ksm da sradan ya da nemsiz eylerdir. ok ey okumak durumunda olduumuza gre sratli okuyup anlama hnerini kazanmak zorundayz. Okuma Hz: Okuma hz, kiinin anlama hzna gre ne ok yava ne de ok hzl olmaldr. ok yava olursa, cmleyi okuyup bitirinceye kadar ba tarafn anlam kaydedilebilir. ok hzl olunca da bir ok nemli noktalar ve ayrntlar kavramaya frsat olamayabilir. Okuma hznn, okunan materyalin arlna ve renmenin nemine ve derecesine gre ayarlanmas gerekir. Mesel gazetedeki sradan bir haberi hzl okumak, anlamada fazla bir ey kaybettirmez. Ama ders kitaplarndan veya bir kaynak kitaptan yeni ve ar bir konunun fazla sratli okunmas, renme orann drr. Ciddi malzemenin okunmasnda anlama orannn %80 altna dmesi gereklidir.

111 renci, anlam kaybetmeden sratli okumaya kendisini altrmak zorundadr. Okul seviyeleri ykseldike, renilecek konular, okunacak materyaller gittike artar. niversitede daha da artar. Her ders iin koca koca kitaplardan 40-50 sayfa okuma ii kar. Ayrca kltrl insanlar olarak bir de ders d materyaller okunmas lzmdr. Hele i leminde yksek mevkiler igal ettike bir ok kaynaklardan birden gelen birok bilgiler, belgeler, neriler, istekler hemen gnnde okunup gereinin yaplmasn ister. Yava okuyan bir kimse bunlara yetiemez. ler aksar, birbirine karr. Yaptmz kk inceleme ve gzlemlerde niversite rencisinin dakikada 100-350 arasnda kelime okuyabildii grlmtr. Ayrca, birok renciler "grtlak okumas" yapmaktadr. Bu da satrdaki her kelimeyi okumaya ve dolaysiyle okuma sratinin dmesine yol amaktadr. niversite rencisi, okuma hzn dakikada 500 kelimeye karmaya gayret etmelidir. Normal okumada gz, satrdaki btn harf ve kelimeleri sprerek grmez. Okumann fozyolojisi zerinde yaplan aratrmalar gzn, satrda "konular" yaparak etraf grdn ve cmlenin resim gibi anlamn kavradmz gstermitir. Normal kitaplarda gz, bir satr iin konu yapp satr bana geer. Yava okumalarda bu konularn satr bana says artar; hatta geri konular yapar. Bu da okuma sratini ve anlamay drr. renci, kelimeleri deil satrlarn oluturduu cmlede "anlam" "zihinsel okumaya" kendini altrmaldr. Bu da gayret ve altrmalar ister. "Grtlak okumasndan" kendini kurtarmak iin, mesel, bir kalemi dilini bastracak ekilde yatay olarak srr. Dilin grtlak ksmnda hareket etmemesine ve cmlenin anlamnn resmini zihninde grerek okumaya almal, bu hususta altrmalar yapmaldr. Okulun danma merkezinde okuma hzn artracak dier baka ara ve metotlar olabilir, renci ekinmeden bunlardan da yararlanmaldr. Okuma eitleri: Okuma becerisi eitlerinde, dikkatli okuma, paragraf okuma, satr aralarnda gezinme ve szme gibi eitler vardr. Ders kitaplarnn, zellikle yeni bir konuya ait malzemenin okunmasnda dikkatli okuma yntemi kullanlr. Her paragrafn, her cmlenin anlam kavranr, nemli fikirler, terimler not alnr. Paragraf okuma, genellikle bilinen bir konunun eitli kaynaklardan okunmasnda kullanlr, yi, sistemli yazlm materyallerde paragrafn z fikri, paragrafn ilk cmlesinde, bandadr. Baz yazarlarda da son cmle, fikri toplayp balayan bir cmle olabilir. Onun iin oku-

112 yucu, paragraf okumada, paragrafn ilk cmlesini, anlam okuma suretiyle okur. Paragraf ortalarna yle bir gz kondurur. lk cmledeki fikrin nasl desteklenmi veya aklanm olduunu grmeye alr. Paragraf sonuna da yle bir gz atar. Gazete okurken, gazetedeki btn yazlar okumak art deildir. Balklara yle bir gz atlr. Gerekli grlen balk altlarnda satrlar arasnda yle bir gezinme yaplr. nemli grlen paragraflar biraz daha dikkatle okunabilir. Szerek okuma becerisi birok hallerde bavurduumuz bir beceridir. Mesel telefon rehberinde bir isim ararken, szlk kullanrken. aradmz sayfay ve kelimeyi sratle bulmak iin, ya da kitaplarda incelemek istediimiz bir kavramn, konunun Bulduru (fihrist) ksmna bakarak hangi sayfalarda olduunu tesbit iin listedeki gereksiz yerleri sratte geerek aradmz noktaya gelince okumak, bir szme tekniidir. Szlk kullanmada btn kelimeleri veya telefon rehberinden bir ismi bulmada btn isimleri okumayz. Gz sratle aranan isme gelince durur. Tabii alfabetik sray veya listenin dzenini bilmek lzmdr. niversite sralarnda bile azmsanamayacak sayda rencinin mesel szlkte sayfalarn ve kelimelerin alfabetik sralann bilmedikleri grlmektedir. Bu bilgi ve becerinin daha ilkokul sralarnda kazanlm olmas lzmdr. Ders Kitab Okuma Teknii: Bir ders konusu, renme ve okuma psikolojisi ilkelerine uygun bir ekilde okunmak ister. Bu hususta yazlm birok kitaplar vardr. (Mesel BAK: Morgan ve Deese, 1957; Ro-binson, 1961; Wrenn ve Kamm-ev. H. Grmen,1964). Robinson'un. SQ3R (Trke TSOAT) diye adlandrlan okuma metodu, en ok nerilen bir ders kitab okuma yoludur (Robinson, 1961). Buna Trke olarak TSOAT metodu diyelim: a) Tarama (T): Kitapta okunacak blme ait sayfalar yava yava evrilip ana ve alt balklar sratle okunarak blm yle bir kubak gzden geirilir. Bu suretle konu kapsam alanyla bir tankllk elde edilir. Buna okunacak blm taramak (T) denir. b) Sorulatrma (S): Tarama esnasnda ve okumaya balarken ana ve alt balklar zerinde baz sorulatrmalar (S) yaplr. Bu balk ne demek istiyor? Burada nelerden bahsedilir? Konunun hangi ynn kapsamakladr? Zihinde baz sorularla okunan metnin renilmesi daha abuk, canl ve kalc olur.

113 c) Okuma (O): Yukardaki n hazrlklardan sonra Blmn ilk balk alt okunmaya (O) balanr. Okurken, balk altndaki nemli fikir, terim, varsa isimler, kitabn hemen yannda hazr duran alma defterine ksack not edilir. Anlam bilinmeyen kelime varsa hemen szlk kullanlr. Bylece balk altnn okunmas tamamlanr. Okunurken okuma srati de uygun ekilde ayarlanm olmaldr. d) Anlatma (A): Balk altn okuyup bitirince durulup bu ksm zihnen anlatlr (A). Balk altndaki fikir, terim, kelime bilgi daarcna yerletirilmi olur. Tam renilmemi fikir, terim, kelime iin metne tekrar bir gz atlabilir. Anlalmam yer varsa tekrar okunur. Bundan sonra dier alt baln okunmasna geilir. e) Tekrar (T): Blmdeki btn alt balklar, yukarda belirtilen ekilde okunup Blmn okunma ii bitirilince kitap kapatlr. Blmn retmek istedii temel bilgi, nitelerin anafikirleri, temel kavramlar, terimler, nitelerin birbirine balan ve anafikrin desteklenii dikkate alnarak blmdeki bilgi tekrarlanr (T). Hatrlanamayan ya da tereddde dlen yerler iin kitaba veya notlara tekrar baklr. Az renilmi yerler varsa tekrar okunur. TSOAT okuma ve renme teknii balangta renciye zor grlebilir. Ama renci bu teknii bir kere 'kavrayp uygulama alkanl gelitirince, bunun renme ve hatrlama derecesinde ne kadar ok ekonomi saladn grecek ve kendisine renme ii iin daha ok zaman kalm olduunu anlayacaktr. Bu okuma ve renme teknii, snf-retmeni veya danman desteinde altrmalarla alma alkanl haline getirilmek ister. 3) Ders Dinleme ve Not Tutma yi bir dinleyici olmak, sosyal ilikilerimizde de nemli bir davran tarzdr. zellikle yeni bir renme durumunda konunun zn ve ayrntlarn kavramak iin snfta renci, uyank bir dinleyici olmak durumundadr. yi bir dinleyici, konuann sadece szlerini anlamak deil, onun mimik ve jestlerini, ses tonunu da beraberce deerlendiren kimsedir. Onun iin renci, snfta, hocay iyi duyabilecek ve iyi grebilecek bir yere oturmaldr. Hocann aklad fikirleri, onun cmle, ses tonu, mimik ve jestleriyle beraber deerlendirip kavrarsa, daha etkili renmi olur ve bu ekilde kavranan bir renme de daha kalc olur. Hocann

114 vurgulad fikirlere, kavramlara, kant ve aratrmalara ok iyi dikkat etmelidir. ok muhtemeldir ki hocann snavlarda soraca sorular bu vurgulananlar zerinde olacaktr. Ders verilirken renci, kafasn hayallerle megul etmemeli; hocann vurgulad fikirleri, cmleleri, kavramlar, terimleri, verdii kant ve aratrmalar 'birbirleriyle iliki kuracak ekilde uyank olarak takip etmelidir. Hocann anlattklar nasl olsa ders kitabmzda vardr diyerek konuulanlara dikkatsizlik etmemelidir. nk snfta yaplan aklamalar, verilen canl rnekler, baka alanlarla kurulan balantlar kitapta olamaya bilir. Derste hoca konuyu daha etrafl aklar. Anlalmayan yerleri daha canl ve somut ekilde aklar. yi bir dinleyici olmak demek, suskun oturmak demek deildir. renci, dersi canl olarak takip ederken, anlamad ya da nceki fikirlerine yatkn gelmeyen veya boluk grd noktalar hocaya sormal, kendi grn aklamal, tartmaya uygun grd noktalarda katlmaldr. Baka rencilerin sorduu sorulan ve aklamalar da ayn canllkla takip etmelidir. nk kendisinin aklna gelmeyen hususlar, baka rencilerce ortaya getirilmekte olabilir. Onlara verilen cevap ya da kar aklamalar, daha retici, renilen pekitirici olabilir. Ders verilirken renci not alma ihtiyacndadr da. Yalnz, hocann azndan kanlarn durmadan yazlmaya kalklmas iyi bir not alma yolu deildir. Yazarken sylenen fikirlerin anlamlan kaydedilebilir. Kopukluklar hasl olabilir. Onun iin renci, ematik not almasn, ve kelimeleri, cmleleri ifre gibi ksaltarak yazmasn renmelidir. Bir derste veya konferansta, konumacnn ana konusu, konumadaki ama iyi saptandktan sonra, bu anafikrin etrafndaki yardmc fikirler, misaller, ispatlar ksaltlm kelime ve cmleler halinde ksaca ve sratle yazlp konuma izlenmeye devam edilmelidir. Derste veya konferansta alnan bu notlar, ema halinde olmaldr. Bu suretle anafikir, yardmc fikirler, misaller daha iyi belirmi ve aklda kalm olur. Derse veya konferansa balarken, not alnacak sayfann sa st kesine tarih atlr; izgi ekilip altna dersin ad yazlr. st satrn ortasna konu yazlr. Eer konferans ise, konferansnn ad da ayrca kaydedilir. Ders veya konuma ilerledike, anafikirler, anafikri destekleyen temel ve yardmc fikirler, misaller, kavram ve terimler ksaltlm kelime ve cmleler halinde yle not edilir:

115 KONU Konuan A. Giri, Konunun anatemas 1. Alt fikir a. Alt fikirler iinde aklama, rnek, kavram, terim b. Alt fikirler iinde aklama, rnek, kavram, terim 2. Alt fikir a... b... B. Konunun dier bir yn 1. Alt fikir a... b... 2. Dier bir alt fikir a... b... 3. Dier bir alt fikir a... b... C. ........ Bu ekilde ematik not almada, tam cmle yazmaya gerek yoktur Kelimeleri uzun uzun yazmaya gerek yoktur. Mesel "ultraviole nlar" yerine "UVI" yazlabilir. "retmen" kelimesi "t" eklinde k-saltlabilir. Belirtilen fikir, hatrlatc mahiyette ksack ve ifre gibi veya iki harfe indirgenmi kelimelerle not edilir. Bu notlar, akam ders alma zamannda gerekirse daha ak hale getirilir; baz cmleler ve kelimeler tamamlanr. Kelime ksaltmalarn her renci kendine gre yapabilir. Baz fikir ve kavramlarn da basnda ve yaygn olarak kullanlan ksaltlm halleri zaten vardr. Mesel TBMM gibi. Tarih/Ders

116 Ders alrken bu notlardan yararlanlr. Baz rencilerin bakalarnn tuttuu notlarn fotokopilerini alarak yararlanmaya altklar grlmektedir. Bu ok hatal bir yoldur. nk yukardaki aklamalardan da anlalm olaca gibi, not alma ii, tamamen kiisel anlay ve bilgiye dayanan bir husustur. Bakasnn notu, notu alana ifade ettii bilgi ve kavramlar, bakalarna ayn ekilde iletmez. 4) Snava Hazrlanma ve Snav Snav, bir bakma, okutulan konularn renilme derecesinin deerlendirilmesi aamasdr. Dolaysiyle iyi renilmemi yerlerin renilmesine frsat veren bir yaantdr. renci, her gn derslerine yukarda aklanan ekilde alm olursa, snava hazrlanmak, zaten renilmi konular bir eit tekrarlamak, hafza tazelemek demektir. Onun iin snava hazrlanma iini, dersi ihmal edip edip de snavn bir gn ncesine brakmamak lzmdr. Snavdan nceki gece yaplan alma, ayak st alelacele tknmak gibidir. Birok noktalar iyice renilmeden, yarm yamalak bir renme ile snava girmek demektir. Hatta o gece, snava hazrlanmak iin alelacele konular okumak iin sabahlamak, verimsiz bir "snava-hazrlanma" yoludur. Uykusuz, zihin fonksiyonu yavalam, dk enerjili bir halde snava girmek, baary drr. renci, uykusunu alm, dinlenmi, bedensel ihtiyalar giderilmi ve salkl bir durumda snava girmelidir. almaya zaman yetimedii iin sabahlam ve kahvalt bile yapamadan a a snava giren kimsenin baar ans tehlikededir. renci, snav, renme frsatnn bir baka yntemi olarak grmeli ve heyecanlanmadan snava katlmaya kendini altrmaldr. Heyecanl olduunu hissederse, yle bir rahat oturmal, birka kere derin nefes alp brakarak kendini yattrmaldr. Snava, snavda kullanlacak kalemler, silgi, cetvel, msaade ediliyorsa hesap makinesi gibi gerekli ara gereler elinin altnda olarak katlmal; daima yedek kalemler olmal; etraftan kalem, silgi, cetvel isteyerek zaman kaybetmemeli; etraf ve snav yapan rahatsz etmemelidir. Sorular cevaplandrmaya balamadan nce, renci, cevaplarn yazlaca kda adm, numarasn, gnn tarihini yazmal; zellikle kompozisyon tipi snavlarda sorularn neyi sormakta olduunu iyice anlamal, yanl anlamalara frsat vermemek iin soruyu iki kere okumal, sorudaki anahtar ibare ve kelimelerin altlarn izerek istenen cevab

117 dnmeye balamaldr. Verilecek cevabn kapsam ve plan zihinde tasarlanrken cevapta yer almas gereken fikir, kavram, terim, kant gibi hususlarn soru yanma ksa ksa not edilmesinde byk yarar vardr. nk cevap yazlmaya balannca baz nemli noktalar unutulabilir. Cevaplar, ksa cmleler halinde ifade edilmeli; belirsiz veya yanl kelimeler kullanlmamal; yaz okunakl ve sayfa ferah, tertipli olmaldr, ifadede, iml kurallarna dikkat edilmeli, moda veya tekerleme kelime ve ifadelerinden saknmaldr. Cevap kdnn alt, st ve sol kenarlarnda ferah yer brakmaldr. Cevabn puan bu kenara yazlr. Deerlendiren isterse buralara eletiri notu koyabilir. Snav sorulan cevaplandrlrken, snav sresi sorulara paylatrl-mal; cevaplandrma sresince saat gzden karlmamaldr. Cevaplar bittikten sonra renci, yazdklarn sratle gzden geirmeli; yanl ifadeler varsa dzeltilmeli, eksikler tamamlanmaldr, renci erken verip clkna (kompleksine kaplmamaldr. Yaptmz iki aratrmada, snav kdn erken verip kmakla basan notu arasndaki korelasyon negatif ya da sfra yakndr (Tan, 1991). renci, snavdan ktktan sonra, o sorularn cevaplarn kitap ve notlarndan kontrol edip kendi verdii cevaplarla karlatrmaldr. Bu suretle renci hem birok noktalar yeniden renme, rendiklerini pekitirme frsatn bulmu olacak ve hem de kendisini realist olarak deerlendirmesini renecektir. Bylece snav, iyi bir renme ve realist eletiri yntemi olmaktadr. 5) dev Hazrlama Derslerde, baz konularn daha iyi kavranmas, rencilerin bir konuyu aratrma, fikirlerini tertipleyip rapor haline getirebilme becerileri kazanmalarn, derslerde aktif renmelerini salamak amacyla ev devleri verilir, devler de derste baarnn (bir parasdr. Derslerine muntazam alan renciler bu eit devleri de zamannda yapp gnnde teslim ederler. devlerin lyk ekilde yaplabilmesi iin, bir kere, dev konusu, amac, kapsam iyice anlalm olmaldr, renci, devin teslim tarihini takvimine not eder. Konuyu kafasnda tasarlamaya balar. Gerekli Hasan Tan. Snav Ktlarn Veri Sras ile Basan Puan Arasnda Bant. Yaynlanmam Aratrma, 1991.

PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK - F.9/10

118 kaynaklan (ktphanede ve elinin altnda olan) belirler ve bunlarn okunup not alnmas iin program yapar. dev iin verilmi sreyi iyi plnlar, "dev teslimine daha ok zaman var" deyip asmaz. Okuma ve devi hazrlama iin iyi bir takvim ve pln yapar. Konuyu zihninde bir sre ekillendirdikten sonra dev iin bir pln yapar ve bu pln kt zerine koyar. Yazma safhasnda, okumalardan kard notlar nne koyar. Kt zerindeki dev plnna gre bunlar gruplandrarak yazmaya balar. Fikirler, bir pln ve mantk iinde gelitirilir. devde anabalklar, alt balklar iyi belirlenir ve belirgin bir ekilde yazlr. dev sayfalar muntazam bir tertip iinde olmal ve temiz bir ekilde yazlmaldr. Kapak sayfasnda konu ad, hangi ders iin hazrland, hazrlayann ad ve numaras ve tarih yer almaldr. Sayfalar numaralanm olmaldr. dev sayfalar dalmayacak ekilde tertiplenmeli ve gnnde hocaya teslim edilmelidir. 6) Ktpaneden Yararlanma Okulda ktpane, renme iin dersaneler kadar nemli bir yerdir. Birok eski ve yeni bilgi kaynaklan oradadr. renci, bu kaynaklarn mahiyetlerini, yerlerini ve bunlardan nasl yararlanacan iyi bilmelidir ki okul almalarnda ve ders d okumalarnda onlardan yararlanabilsin. Ktpanelerde kitaplarn bir tasnif ve numaralandrma ekli vardr, renci, bu tasnif sistemini bilirse arad kitab zaman kaybetmeden bulur. Ktpanelerde szlk, atlas, ansiklopedi, katalog gibi kaynak kitaplar vardr. Bunlar ktpane dna kartlmaz. Bir de says az fakat ok kullanlan kaynak kitaplar vardr. Bunlar, normal kitaplardan daha ksa sreler iin dar verilebilir. Ktpanelerde bir de sreli (periodik) yaynlar vardr. Belli bilim dallarna ait meslek dergileri, genel dergiler gibi. ou hallerde en yeni bilgi ve aratrmalar bu dergilerde olur. renci, hangi konuyu hangi kaynaklarda bulabileceini renmeye almal; gerektiinde hocalarndan, ktpaneciden yardm istemelidir. Msait zamanlarnda da ktpanede dergileri, kitaplar kartrmal, ktpanenin imknlarn, kaynaklarn kapsamlarn tanmaya almaldr. yi ders alma becerileri, her dersin tabiatna, konunun niteliine gre deiebilir. Bu sebeple, zellikle orta renimde, her ders retmeni, kendi dersine nasl allmas lzm geldiini, ders alrken nelere dikkat etmek gerektiini, nemli kavram ve terimlerin ne yolda

119 renilmesi gerektiini.... vb. daha ders yl banda rencilerine ak-lamal ve bir iki ders saatini bunlarn uygulamasna ayrmaldr. Genellikle her ders ylnn balarnda, verimli ders alma yollar, sratli okuma, derste iyi dinleme ve not alma, snavlara hazrlanma ve snavlarda baarl olma zerinde bir seri konumalar ve uygulamalar dzenlenebilir. Bu konular, daha ziyade, anadili ve 1 edebiyat retmenlerince ynetilir. Ktphanedeki kaynak kitaplardan nasl yararlanlaca, bir konu incelenirken bavurularak kaynaklarn nasl saptanaca. .... gibi konular bu seri seminer ve konferanslarda incelenmelidir. yi ders alma metotlarnn en iyi retilebilecei saatlerin belirlenmesi, tabiatiyle, okulun artlarna gre ayarlanacak bir husustur. Ama snf retmenlii saatleri bu i iin kullanlabilir. Basan seviyesi yksek okullardan her beinden drdnde "verimli ders alma teknikleri" zerinde okul programlarnda ders olduu grlmtr (De Fores ve Brown, 1961). Bu ders, sistemli bir derstir ve dier dersler gibi eitim programnn normal bir parasdr. Baarszlk Onann (Kusurun Giderilmesi) rencilerin derslerdeki baarszlklar, sadece ders alma teknik ve alkanlklarndaki hatalardan gelmez. renciler, kendi genel ve zel yetenekleri ile ilgili ve orantl olmayan bir dala veya derse girmi olabilir. Okula devam edileri gerek bir arzu ve belirgin bir amaca dayanmamakta olabilir. Gerekli ilgi ve motivasyona sahip olmayabilirler. Anne baba zoru ile okula devam eden rencilerde bu hal ok grlr. rencinin amac ile okuduu dersler arasnda bir iliki bulunmayabilir, ya da renci bu ilikiyi grmemi olabilir. Danman, renciyle giriecei psikolojik danmada, bu durumu kolayca ortaya kartabilir ve danma grmelerinin hedefim ona gre ayarlyabilir.

Okullarmzda retmenlerimizin ou, verimli ders alma metotlar ve alkanlklar hakknda fazla bilgi sahibi grnmemektedirler. Bu sebeple, rencilerine verebilecekleri fazla malzemeleri olmayabilir. Bu konuda kendi aralarnda seminerler yaparak ve Trkede km baz yaynlan inceliyerek kendilerini yetitirebilirler. Profesr Haldun Grmen tarafndan dilimize evrilmi olan Wrenn ve Larsen'in Verimli alma adl bror retmenlerimize tavsiye edilebilir. Bizim yukardaki sayfalarda verdiimiz bilgilerin de haylice ilerine yarayacan umarz.

120 rencilerin baarszl, baz hallerde okuma, yazma, konuma, kelime hazinesi darl, terim ve kavramlar, aritmetik gibi baz ara dersler ve becerilerdeki kusurlardan, eksikliklerden ya da temel zayflndan ileri gelebilir. renci kelimeleri ters okuyabilir. Baz terim ve kavramlarn anlamlar kafasna yanl girmi olabilir ya da onlardan hi haberdar deildir. Temel derslerde yetimeden gelmi olabilir. Szlk kullanmasn bilmeyebilir ya da szlk amaya enebilir. Bu gibi hallerde zel olarak yetitirici snflar ya da kurslarda rencilerin eksikliklerini gidermelerine, kusurlarn dzeltmelerine yardm edebilir. Yeteneklerin Erken Kefi stn ve zel yetenekli rencilerin erken kefedilmesi ve onlarn stn ve zel yeteneklerini doyuracak ve gelitirecek uygun bir renim plnna girmelerine yardm edilmesi de bir eitsel rehberlik hizmetidir. Okulun renci nfusuna oranla, saylar az olan bu stn yetenekli rencilerin, kabil olduu kadar erken tehis edilerek rehberlik danmasna alnmas ve bunlarn stn yeteneklerine uygun dersler ve ders -d faaliyetler ile gelimelerine yardm edilmesi gereklidir. Baz Yaklamlar Buraya kadar aklanan btn eitsel rehberlik faaliyetlerinin yaplabilmesi iin rehberlik program, renciler, renim kurumlar, ve ocuklarn renim sorunlar hakknda bilgi toplamak zorundadr. Kii hakknda toplanan bilgiler, rencinin toplu dosyasnda yer alr. renim kurumlar hakknda toplanan bilgiler, okullarn ders ve giri artlarn gsteren yayn ve kataloglar toplanp okul ktphanesinde ya da rencilerin kolayca yararlanmasna imkn veren bir yerde, "tasnif edilmi, bir biimde tutulur. Bu bilgilerin tazeliklerini korumasna dikkat edilir. Yni yeni deimeler olduka, eski bilgileri kaldrarak yenileri konur. Tasnif edilen bu bilgiler iin 'ktphanelerde kullanlan kardeks kartlar hazrlanr. Bu bilgiler, yalnz yazl materyal halinde sunulmakla kalmaz, ocuklara zaman zaman szl olarak da aklanr. nk baz ocuklarn yazl materyali okuma ve inceleme zorluklar olabilir (Humphreys, Traxler ve North, 1960, s. 254).

121 Ders yl banda retmen okutaca dersinin genel hatlarn aklamal; bu dersle ilgili dier dersleri, dersin hangi meslekler ve almalar iin gerekli olduunu belirtmelidir. Bu derse alma yollar ve alkanlklarn retmeli; ktphanedeki bu dersle ilgili belli bal kaynaklar ve bunlardan nasl yararlanlacan aklamaldr. Dersini yrtrken de ana terim ve kavramlarn rencilerce tam kavranm olmasn salamaldr. Btn bu abalar, retmen tarafndan yrtlen bir eitsel rehberlik yardmdr. Okulun psikolojik hizmetler program, bu eit rehberlik gayretlerini yllk programnn temel elerinden biri haline getirmelidir. Eitsel rehberlik, yalnzca orta retim okullarna ya da yksek retim kurumlarna has bir alma deildir; btn okul seviyelerinde yaplmas gerekir, ilkokullarda, ocuun renim hayatna uyumu, snf ve okul arkadalar iinde uygun davran yollan, okul projelerinde dier arkadalar ile ibirlii iinde alma, okul kurallarna uyma, ilkokuldan sonra gidebilecek okullar, ocuun ders iinde karlat glklerden kurtulmasna yardm gibi konularda ocuun olgunlama seviyesine gre eitsel rehberlik yaplr. Eitsel rehberlik, renci velilerine de uzanr. Mesel, okula yeni balyan ocuklarn verileri, okulu nasl ziyaret edebilecekleri, okul almalarnda evde ocua nasl yararl olabilecekleri, iyi ders alma alkanlklar gelitirmede eve den abalar, ocua okulu ve renmeyi sevdirme yollar gibi konularda aydnlatlr. Bu konularda velilerle grup konumalar yaplr. Daha yukar okul seviyelerinde, velilerle grup toplantlar yaplarak okulun genel amalar, almalar, okulda renciler ve veliler iin mevcut hizmet ve kaynaklar, okuldaki sosyal ve kltrel faaliyetler ve benzeri konular konuulur. rencinin renim pln ve o plna uygun hazrlanmas zerinde danman-renci-veli ls halinde eitsel danma yaplr. Bu suretle taraflar birbirlerini daha iyi anlyarak en uygun bir plnn gereklemesi salanr. ocuk ve velisi arasnda fikir ve arzu ayrlklar en aza iner. Her okul seviyesinin ilk banda, "okul ve almalarnn tantlmas" iin bir duruma altrma (oryantasyon) yaplr. Son snfta ise daha yukar okullar tantmak iin bahar aylarnda bir "okullar gn" dzenlenir; st okul ziyareti yaplr. Bu oryantasyon faaliyetleri, gereken noktalarda ana babalar da iine alr. Grlyor ki eitsel rehberlik, okula girecek rencilerle balayp, btn okul sresince okulu bitirme sonuna kadar devam eder. rencilerden velilere kadar uzanr.

122 B. MESLEK REHBERL renim seimi, meslek seimi ve e seimi, hayatn nemli karardr. Bu karar, bireyin hayat tarzn ve btn hayatnn akn temelden etkileyen kararlardr. Seilen bir meslek, bireyin a) hayat boyunca devaml bir i sahibi olup olmamasn; b) hayatnda baarl bir insan olup olmamasn; d) hayat boyunca yayaca evrenin niteliklerini ve yerini; e) ailenin gelirini ve geim tarzn; f) iini holanarak yapp yapmamasn; g) sorumluluk duygusu olan bir i adam olup olmamasn; h) hayattan genel olarak doyum salayp, mutlu olup olmamasn belirleyecek derecede nemlidir (BAK: Hoppock, 1957, I. Blm). Ohalde, hayatn bu kadar nemli bir cephesinde bireye sistemli bir ekilde yardm etmek gerekir. Meslek rehberlii, bireyin mesleklere ve meslek seimine ait problemleri ile uraan rehberlik ve danma faaliyetleridir. Meslek rehberlii ve danmann .klasiklemi tarifi yledir : Bireyin kendine bir meslek semesi, bu meslee hazrlanmas ve bu meslee girerek orada ilerlemesinde giriilen rehberlik ve danma hizmetleridir (NVGA, 1937). Sonralar bu tanm baz yazarlarca, meslek seiminin psikolojik cephesi ynnden, yni meslek seme iinin belli bir zaman gelince verili-veren bir karar olmayp, bir meslekler gr ve anlay gelimesine ait bir oluum (sre) olmas ynnden yeterli bulunmamtr. yle bir tanm nerilmitir: Meslek rehberlii, bir bireyin kendisi ve i dnyasndaki yeri hakknda yeterli bir fikir gelitirmesine ve bunu kendini tatmin edecek ve topluma yararl olacak bir ekilde gerekletirmesine yardm etme oluumudur (Sper, 1957, s. 197). phesiz bu tanm, meslek seiminde, karmaml bir btn olan bireyin bedensel, sosyal, ve psikolojik niteliklerini dikkate almas ve bu karmaml artlar iinde karmaml bir oluum olan meslek seiminde bireye yardm hedef tutmas bakmndan daha bilimsel bir tanmdr. Birinci tarifi de, kk bir ekleme ile herkesin rahata kavryabilecei popler bir tanm haline getirebiliriz: Meslek rehberlii, bir bireyin kendi nitelik ve artlarm kavryarak onlara en uygun bir meslei semesi, bu meslek iin hazrlanmas ve bu meslee girerek orada baaryla ilerlemesi oluumuna yardm faaliyetleridir. Bu oluum, bireyle beraber olgunlaarak devam eden bir oluumdur.

123 Bu tanma gre, a) bireyin kendini tanmasna, b) meslekleri, zellikle seecei meslei etraflca tanmasna, ve c) kendisindeki nitelik ve artlar ile meslein gerekimlerini birbirine uyumlamama yardm etmek lzm gelmektedir. Yni hem bireyin hem de mesleklerin sistemli bir biimde incelenmesi gerekmektedir. Meslek danmas yoluyla, birey ve mesleklere ait bilgilerin birbirine en iyi ekilde uyann bularak meslek semesine yardm edilir. Meslek seimi ve bir meslee girme, genel hatlar ile, insan hayatnda psikolojik bir gelime sonucudur. Daha kk yalardan balayp gelierek son ergenlik alarnda ve daha sonra ekil kazanr, somutlar. Meslek seimi ynnden byyp gelime, bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal ve bilisel gelimelerle ok yakndan ilikilidir. ocuk, byyp rendike, yeni ilgi alanlar gelitirir; baz alanlardaki ilgilerini de derinletirir. Yaadka, rendike yeni tecrbe ve hnerler kazanr. evresindeki ve hayatndaki yetikinlerin almalarn gzlemler. Gelitirdii yeni bedensel ve bilisel hnerlerden bu ura hayatnda nasl yararlanldn grr, renir. Bunlar, meslek kavramnn ve ihtiyacnn gelimesinde temel balangtr; meslek gelimesinin ilk aamasn oluturur. ocuk, daha kk yalarda evde aile yelerinin ve aile evresindekilerin yaptklar ileri grr; onlar oyunlarda taklit eder. Bu devre ocuun meslek taklitleri yapt devredir. Orta ve son ocukluk yllarnda kendini en ok etkiliyen durumlarla ilgili baz meslek fantazileri kurar. Bazan doktor, bazan arabac, bazan retmen, polis ve futbolcu, bazan postac veya pilot olmak ister. Ama bu meslek adlar geicidir. Ska deiir. Meslek gelimesinde bu devre fantazi devresidir, ilk ergenlik devresinde hayatta bir i tutmak gerei hakknda biraz daha bilinlenir. Ama gene de meslekler hakknda romantiktir. Tarihte, sporda ya da yakn evresinde hayranlk duyduu bir kahramann, nemli bir kiinin mesleine ynelir. Hareketli, prestijli, arpc meslekler onun ilgisini daha ok ekmektedir. Bu romantik meslek ilgisi, orta ergenlikte biraz daha realitelere doru ynelir. Bu dnemdeki meslek alkalar daha bilinli ve sreklidir. Ama gene de abuk deimelere aktr. Bu dnem, realiteye ynelik dnemdir. Gen, baz meslekleri daha ciddi olarak dnmeye; bu meslekler karsnda kendini denemeye ve deerlendirmeye balar. Son ergenlik anda ise gen, meslek seme iiyle daha ciddi ve bilinli ekilde ilgilenmektedir. Kendi yetenek ve imknlarn, meslein gerekimlerini lp tartar. Gencin meslek alkalar, baz mesleklere doru daralm ve younlamtr. Bir veya bir iki

124 meslee kar younlam olan bu meslek alkas daha srekli ve kalcdr. Bu devre, realist meslek ilgileri devresidir. Bu dnemin sonuna doru gen, artk bir meslek zerinde karar klp kendini o meslee hazrlama gerei iindedir. Btn bu meslek seme geliimi safhalarnda bireye psikolojik yardm gerekir. Danman, ocuktaki gelimenin eitli ynleri arasndaki yakn ilikileri ve bamllklar bilen bir meslek adam olarak, bu yndeki deimenin dier ynler zerindeki etkisinden haberdardr. Bu deimeleri ve sonularn ocuk ynnden anlamlandrr. ocuk gelimesinin eitli aamalarndaki gelime niteliklerini yakalayp ortaya koyar. MESLEK SEMEDE ROL OYNAYAN NEML FAKTRLER Daha nce de iaret edilmi olduu gibi, meslek seme ii ok ynl ve karmaml bir gelimedir. Bu karmaml geliimi etkileyen aile; ilikide bulunulan kimseler; kiinin hayran olduu kii ve kahramanlar; tahsil durumu; ailenin sosyo-ekonomik seviyesi gibi sosyolojik faktrler; bireyin psiko-sosyal ihtiyalar, deerler sistemi, ilgileri, egosu (benlii), genel ve zel yetenekleri ve kiilik nitelikleri gibi psikolojik faktrler; blgenin zellikleri ve i imknlar; iin mevcudiyeti ve arz-talep durumu; bireyin yaantlarna giren tesadfler vardr. Bunlarn, her birinin durumuna gre ayr nem ve etkisi mevcuttur. Bunlar hatrda tutarak, birey ve ona uygun olacak meslekler incelenmelidir. BREYN NTELKLER Kiinin ncelenmesi Kiinin nitelikleri ile meslein gerekimlerinin birbirine uygun dmesini salamak, meslek danmasnn ana hedefidir. Birey, u noktalardan incelenmelidir: 1) Bireyin fiziksel zellikleri a. Cins, ya, boy, arlk b. Salk durumu c. Gelime ve byme zellikleri d. Enerjiklik durumu e. Grn, ses tonu f. Bedensel zellikleri, arzalar

125 2) Kiilik (Psikolojik) zellikleri a. Zek durumu b. zel yetenekleri c. Tavurlar, ilgileri, deerler sistemi d. ihtiyalar, amalar, umular, motivasyon seviyesi e. Heyecansal dengesi ve duygusal olgunluu f. Sosyal olgunluk derecesi g. Klk, kyafet, temizlik ve tertiplilii h. Davran zellikleri i. Bakalar ile iliki tarz ve derecesi 3) Akademik zellikleri ve Okul Faaliyetleri a. Okuldaki genel baar derecesi b. Kuvvetli ve zayf olduu dersler c. Bo-zaman meraklar (hobileri) d. Okulda kol faaliyetlerine, kltrel ve sosyal faaliyetlere katlma durumu e. alma tarz ve alkanlklar f. tecrbesi 4) Sosyal artlar a. Ailenin sosyo-ekonomik durumu b. Ailenin ihtiyac c. Irk, din, blgesellik, vs. gibi i bulmay etkilemesi muhtemel ynleri d. i etkilemesi mmkn yaant ve tecrbeleri. MESLEKLERN NTELKLER Meslek seimi, bir gelime oluumu olduuna gre, ocuun mesleklerle ilgili bilgi ve grglerinin kk yalardan itibaren gelitirilmesi gerekmektedir. Bu sebeple, okulda rencilere verilecek meslek bilgisinin ayrnt derecesi ve mahiyeti, rencinin yana, olgunluk seviyesine denk olmak zorundadr. Mesel, ilkokulda yaplan bir meslek

126 incelemesi, daha ziyade ortak zellikler tayan"i ailelerine" nem verir. Lise rencileri ile yaplan bir meslek incelemesi ise, belli bir ie ynelir ve bu iin ayrntl zelliklerine iner. Bu husus gz nnde tutulmak suretiyle aadaki genel plna gre meslek incelemesi 1 yaplr : Meslek nceleme Pln 1) in ad ve inceleme tarihi 2) e girme imknlar (e olan talep) Bu ite alanlara olan talep nedir? Artyor mu, eksiliyor mu? 3) in mahiyeti Tipik bir gnlk, bir haftalk, bir aylk, bir yllk i nedir? Bu ite ne tip ve eit faaliyetlerde bulunulur? Ho ve naho faaliyetler nelerdir? Byk ve kk faaliyetler ile nemli ve nemsiz sorumluluklar nelerdir? Kullanlan aralar ve gereler nelerdir? Kiilere olan ve aralara olan sorumluluklar nelerdir? Yrme, srama, ayakta durma, oturma .... vs. hareketlerden, hangileri youndur? 4) alma ortam genellikle hangi coraf blgededir? Ne eit bir evrede yaplmakta? Ak ya da kapal bir yer midir? Ani s deimeleri var mdr? Scaklk, soukluk, iddetli kokular, titreim, hareket eden cisimlerle urama, toz, rutubet..... vs. gibi artlardan hangileri ile karlalr? ieri girip kma, patlama, yanma,, elektrie kaplma, radyasyon, zehirlenme, dme, mikrop kapma, asit gibi tehlikeler var mdr? i dar, geni ya da yksek bir yerde mi yaplmaktadr? Ik, havalandrma durumu, temiz kalma gibi salk artlar nasldr? i yaplrken baka kimselerle iliki gerektirmekte midir? Irk ve cinsiyete kar bir ayrcalk gstermekte midir? 5) Kalifikasyon (yeterlik) Meslee girme ve emekli olma yalar nedir? Tercih edilen cinsiyet var mdr? Tercih edilen boy ve arlk ls var mdr? Engelleyici ve tercih sebebi beden arzalar ve dier beden art-

Bu meslek inceleme plnnn hazrlanmasnda Hoppock'tan (1957, s. 18-19) yararlanlmtr.

127 lar var mdr? stenen genel ve zel kiilik nitelikleri, genel ve zel yetenekler nelerdir? in istedii ilgi ve tavrlar var mdr? Bireyden istenen ara ve gereler nelerdir? in gerektirdii raklk, hazrlk, tecrbe, renim ve dier yasal artlar nelerdir? 6) e Hazrlama Ne eit ve ne kadar genel renim, raklk, zel renim ve yetime ister? Bu yetime sresi ve masraf nedir? Hangi okul ve ne eit renim program bu ie hazrlar? renim srasnda ne eit dersler alnmaldr? raklk ve yetime iin ne gibi imknlar vardr? Ne kadar i tecrbesi aranmaktadr? 7) e Giri e ilk giri nasl olmaktadr (snav, bavurma, komisyon verme, otomatik atanma, tavsiye, vb. gibi)? Hangi iten, ne olarak balanmaktadr ? 8) in Avantaj ve Kusurlar de alanlarn sevdikleri ve sevmedikleri taraflar nelerdir? alma saatleri, sresi nedir, belirli ya da deiik saat ve gnlerde midir? Fazla mesi imkn var mdr, varsa ne zamandr (gece, tatil gnleri, vb.)? Hastalk, doum, yllk paral izin imknlar nedir? Emeklilik ve hastalk sigortas var mdr? alma mr nedir? alanlarn mr uzunluu nedir? devaml mdr, mevsimlik midir, yoksa yllk mdr? hastalklar ve kazalar nelerdir? in toplumdaki prestij durumu nedir? Dier benzeri ilere oranla caziplik derecesi nedir? Dier mesleklere gemeyi salyacak bilgi ve becerileri kazandrma imknlar nelerdir? 9) de ilerleme alanlar arasnda ykselme oram ve ykselme artlar nelerdir? Ne kadar srede ve hangi pozisyonlara terfi edilmektedir? Terfiler, hangi tecrbe ve yetimeden sonra olmaktadr? Bu ile ilgili dier meslekler nelerdir ve hangilerine, nasl geilebilir? 10) Kazan Durumu Bu ide en az, en ok ve medyan (orta) kazan miktar nedir? Kazan, blgelere, yaa, cinsiyete, renim derecesine gre deimekte midir?

128 11) Meslek Kurulular Bu ile ilgili ne eit meslek kurulular vardr? yelerine ne gibi yararlar salamakta ve sorumluluklar yklemektedir? Ne kadar yesi vardr? Nasl ye olunur? 12) de alanlarn Says ve lkedeki Dalm Bu ide alanlarn youn olduu yerler nerelerdir ve sebepleri? ehir, kasaba ve krsal yerlerde alanlar ayn mdr? de alanlarn ounluu hangi sektr ya da kurum tarafndan altrlmaktadr? altran kurumlar byk ya da kk mdr? e giren, her yerde alabilir mi? MESLEKLERE AT BLGLERN TOPLANMASI VE MUHAFAZASI Meslek rehberliinde, mesleklere ait materyalin toplanmas, bunlarn tasnifi ve muhafazas, materyalin ilgililere duyurulmas ve kullanlmasnn salanmas, danman'n belli bal nemli faaliyetlerinden biridir. Baz yazarlar, birden fazla danman bulunan okullarda, bunlardan bir tanesinin bu ile grevlendirilmesini tavsiye etmektedirler (Peters and Shertzer, 1963, s. 274). Bilgilerin Kalitesi Toplanacak bilgilerin, doruluk ve tazelik gibi nemli boyutlar ynnden baz standartlara uymas gerekir. Materyal doru ve gereki olmaldr. En son artlar ve durumu gsterecek biimde yeni olmaldr, in deiik cephelerini kapsyan bilgiler olmaldr. Farkl yetenek ve yaantlara sahip rencilere hitap edebilecek nitelikte olmaldr. Ak, sde ve akc bir ifade ile yazlm olmas arzu edilir. Bu iin zelliklerini, gerekimlerini ve yetime yollarn gsterebilecek nitelikle olmaldr (Baer ve Roeber, 1958, s. 310-312). Hoppock da (1963, s. 36-40) yazl materyalin uygunluunu saptamak iin u sorularn sorulmasn tlemektedir: Materyal ne zaman yazlmtr; kim yazmtr; ne amala yazlmtr; hangi coraf blge iin yazlmtr; bilgiler nasl toplanm ve sunulmutur? Bilgilerin Kaynaklar zellikle lkemizde, mesleklere ait yazl materyal pek geni deildir. Mevcut birka yazl kayna da bulup kartmak zor olabilir. Za-

129 man zaman radyo ve televizyonda, baz iyerlerinde alanlarla yaplan rportajlar yer almaktadr. Ankara'da Mill Ktphane, Trkiye'de baslan hemen btn kitaplara yasa gerei sahiptir, ve i Bulma .Kurumu, zellikle byk kentlerdeki eitli i yerlerinde i tahlili yaptrmtr ve Milletleraras alma Brosu tarafndan yaynlanm bulunan Milletleraras Standart Meslek Snflandrma Rehberi'ni dilimize .evirterek bastrmtr (1967). Danmanlar bu kaynaklara bavurabilirler. Ticaret ve Sanayi Odalar da dier bir kaynak olabilir. Bu belirtilen kaynak kurumlardan 'baka, resm ve yar resm devlet daireleri; zel sektre ait ticaret ve endstri kurulular; Etibba Odas, Mimar ve Mhendisler Odalar Birlii, retmenler Federasyonu gibi meslek kurulular, Devlet statistik Enstits gibi kurululara da bilgi almak iin bavurulabilir. Ayrca, meslekte bizzat almakta olan kimselerden de meslek bilgileri salanabilir. eitli iler zerinde yaplm i-tahlili raporlar da meslek bilgisi toplamada salam bir kaynaktr. Dier nemli bir bilgi kayna da, meslek semek iin urasan bireyin, o ide biraz alarak ii denemsi ve iinden grmesidir, i yerini ziyaret ve gzlem de ayr bir bilgi kayna olabilir. Meslek bilgilerinin salanmasnda en ok karlalan materyaller, basl kaynaklardr. Bunlar kitap, bror, makale, meslekleri anlatan baz hikye kitaplar, mehur adamlarn hayat hikyeleri, meslek eitimi veren okullarn kataloglar olabilir. Mesleklerle ilgili filmler de gene bilgi kaynaklar arasndadr. Mesleklere ait materyallerin muhafazas iin, okul ktphanesinde ayr bir ke ya da rehberlik ve danma programna ayrlm broda bir yer dnlebilir. Bu yerin seimi, okulun artlarna ve kullanlma kolaylklarna gre ayarlanr. Bu yer, yeteri kadar ktphane raf, yaprak halindeki yazl bilgilerin konaca dosya dolaplar, kardeks kutular, kardeks kartlar ve dosyalar, yeni toplanan materyali sergileme tahtas ile donatlmaldr. Materyallerin muhafaza yeri neresi olursa olsun, asl hkim fikir, renci ve retmenlerin bunlardan serbeste ve kolayca yararlanabilmeleri olmaldr. rencilerin bu materyalleri serbeste alp evlerine gtrmeleri, arzu edilecek bir fikirdir. Ama bu takdirde, materyalin kaybolma ya da geri gelmeme ihtimali ok yksektir. Bu hususun da dikkate alnmas gerekir. Eve gtrme ve getirme ii, okulda bir sisteme balanabilir.

130 Toplanan materyalin ktphanecilik usllerine gre tasnif edilerek kullana sunulmas gerekir. Bu sistemli tasnif iin diplomal bir ktphanecinin yardm salanmaldr. Burada nemli olan husus, renci ve retmenlerin, hatt ana babalarn bu materyali kolaylkla bulup-yararlanabilecekleri kadar sde bir sistem olabilmesidir. MESLEK BLGLERN TOPLAMA VE YAYMA YOLLARI Mesleklere ait bilgi toplamann en basit bir yolu, meslekte bizzat almakta olanlarla grmektir. Bu grmeler, plnl bir ekilde yapld takdirde yazl kaynaklarda bulunamyacak, dardan grlmiyecek birok nemli zellikler ve bilgiler salanabilir, yerlerine rencilerle yaplacak plnl ziyaretler, rencilere somut gzlem yapma imkn salar, i yerleri ziyaretlerinin nasl yaplmas gerektii, 13. Blmde ayrntl ekilde verilmitir. Bireyin ek-grevli olarak ya da yaz tatillerinde ilgi duyduu baz ilerde, almas, bireyin i hakknda ilk elden grgye dayanan bilgiler edinmesine ve ide de kendisini deneyerek ilgi duyarsa daha ok ve ayrntl bilgiler toplamasna yol aar. Bu yol, hem meslek bilgisi toplamak, hem de bilgiyi ihtiya sahibine aktarmak iin iyi bir yoldur. Okulun mezunlarn izliyerek onlarn ilk girdikleri ileri ve mezuniyetten, mesel 3 yl, 5 yl, 10 yl sonra hangi aamalardan geerek hangi pozisyonlara gelmi olduklarn saptamak, okulun mstakbel mezunlarna genellikle hangi ilerin ak bulunduu ve okulun neler yapmas mmkn olduu hakknda gereki bilgiler verir. Okul, bahar dneminde bir "meslek haftas" dzenliyebilir. Bu hafta sresince eitli mesleklere ait konumaclarn konumalar dinlenir; onlara sorular sorulur; eitli noktalarn tartma ve deerlendirmeleri yaplr. Bu suretle birok meslek bilgisi sunulmu olur. 13. Blmde ayrntl bilgi vardr. Mesleklere ait bilgi toplamak iin, renciler tarafndan, belli bir evrede "i-taramas" yaplabilir. renci gruplar bu i iin organize' edilir. Bu son iki yol, hem meslekler bilgisi toplamaya, hem de bilgileri rencilere ulatrmaya yarar. Daha ayrntl bilgi iin BAK : 13.Blm. Meslek rehberliinde, mesleklere ait bilgi toplamak yeterli deildir. Bu bilgileri, rencilere, retmenlere ve baz hallerde velilere duyurmak gerekir. Bilgilerin yaylmas lzmdr.

131 Toplanan bilgileri yaymak iin, her frsattan yararlanmak gerekir. :Bu amaca hizmet edecek birok bireysel ve grup faaliyetleri vardr. Bilgileri yaymakta en ok bavurulan yollar unlardr: Bireyin basl materyali okuyup incelemesi; danmanla yaplacak bireysel danmanlar; meslekler dersi (ya da meslekler bilgisi dersi); dier derslerde konularn mesleklere ilikilendirilmesi; meslekler gn veya haftas; iyerini :ziyaret; meslekte alanlar tarafndan konferanslar. Mesleklerle ilgili kitap, bror, roman, film gibi basl malzemeler birey tarafndan okunup (grlp) incelenebilir. Baz mehur kiilerin hayat hikyeleri, meslekleri tasvir eden ya da bilgi veren roman ve hikyeler, ilgili derslerde, mesel Trke dersinde okunup incelenebilir. Mesleklerle ilgili filmler grupa seyredilip tartlr. Kitap, bror gibi yazl materyalin, ocuklar tarafndan kolayca kullanabilecekleri bir yerde bulundurulmas gereklidir. Yeni salanan kitap, vb. gibi yazl malzeme, ocuklarn rahata grebilecekleri bir yerde sergilenmesi det edinilmelidir. Meslek rehberlii danmas, bireyin meslek seme ve hazrlanma plnlarn gelitirmesine, kendini anlayp deerlendirmesine yardm etlii kadar, mesleklere ait bilgi vermekte de etkili bir yoldur. Bu karlkl grmede gencin meslek umulan, zlemleri ve bilgileri tartlr, deerlendirilir; yeni kaynaklar incelemesine yardm edilir; gerekince veliocuk-danman ls halinde grlr. ocuun kendini tanmas ve meslekler hakknda bilgi edinmesi yeterli deildir. Bu bilgileri deerlendirip bunlara uygulama alannda ilerlik kazandrmas gerekir. "Yani onlar meslek plnlar haline dntrmelidir. zerinde durulan meslek, ocuun kiilik yapsnn bir paras olan psikolojik ihtiyalarna, ideallerine ve bilinalt dnyasna cevap verebilmelidir. Meslek danmasnda ocuun bu psikolojik dnyasna girilmeye allr. Mesleklere ait bilgiler vermek iin okul mfredat programna "meslekler dersi" (meslekler bilgisi dersi) konabilir. Meslekler bilgisinin ders halinde verilmesi hususunda fikirler eitlidir. Meslekler bilgisi, .ayr bir ders olabilecei gibi, uygun bir ders iinde bamsz bir nite haline de getirilebilir. Dier bir fikir de, her dersin bnyesinde, o dersin ilgili olduu meslekler belirtilerek mesleklere ait bilgiler verilebilir; ilenen konularda mesleklerle balant kurulabilir. Myers (1941, 8. Blm), daha 1940'larda ayr bir "meslekler bilgisi" dersi nermitir. Bu dersin, nem ve ciddiyetini kaybedip snf geilmesi gereken "yasak savc" bir ders haline gelmemesi iin baz tavsi-

132 yelerde bulunmutur: Btn mesleklerin ayrntlarna inilmemelidir. Her renci, geni meslek gruplar hakknda genel bir bilgi edindikten sonra, ilgi duyduu birka meslei, meslek inceleme plnna gre ayrntlara inerek incelemelidir. Meslekler bilgisi dersinin, zellikle rencinin mezuniyetine ya da renime son vermesine yakn bir zamanda olmasnda yarar vardr. Kii, taze bilgilerle renim dal seecektir ya da i hayatna girecektir. Meslekler bilgisinin baz dersler iinde ilenmesi yolu da kullanlabilir. Meslekler bilgisi, sistematik bir nite halinde ders iine konur. Usandrc geni bilgilerden ziyade, az fakat etkili birka konu sistemli bir ekilde incelenir. Her retmen, okuttuu dersin ilgili olduu meslekleri metotlu bir ekilde belirtmeli, bu mesleklere kar rencilerde ilgi ve heves yaratmal ve rencilerin bu mesleklerle temasa gelmesini salamya almaldr. Okullarmzdaki i, ticaret, ve aile bilgisi gibi dersler, rencilerin eitli meslekler hakknda gerekten bilgi ve grg kazanmalarn; salayan dersler haline sokulabilir. Meslek bilgilerini yaymakta, snf-d (kol) faaliyetlerinden de yararlanlabilir. "Meslekler haftas" ve baz meslekler zerinde tantc konferanslar, meslek bilgilerini yaymakta kullanlacak etkili yollardr. Bu konu,. Rehberlikte Grup Faaliyetleri blmnde etraflca ele alnmaktadr. Bireyin kendi nitelikleri ile, meslein zellik ve gerekimlerini bir araya getirebilmesini kolaylatrmak iin, her rencinin "Meslek Seme Defterim" diye bir defter tutmas yararl bir usldr (Humphreys ve Traxler, 1954, s. 317-319). Bu defter, kancal dosya tipi bir defterdir. Kancal olmasnn sebebi, icabnda sayfalarn yerinin deitirilebilmesi, veya yeni bilgiler saladka, uygun ksmlara eklenebilme imknn vermesidir. Meslek Seme Defterim'in ksm vardr ve alt ksmlar yledir : A. Mesleklere Ait Bilgiler Ksm a. Genel meslek bilgileri b. ilgilendiim meslekler c. Daha ok bilgi toplamam gerektiren sorunlar

133 B. Kendim Hakknda Bilgiler Ksm a. Genel zelliklerim b. Ders notlarm ve okul baarm c. Test puanlarm d. Tercih ettiim i alanlar ve meslekler e. Girmeyi mit ettiim meslek f. renim plnlarm C. Meslek ile Kendimi Eletirme Ksm Bu ksmda ocuk, kendi nitelikleri ve mevcut imknlar ile meslek gerekimleri, artlar ve zelliklerini grafiksel ve szel olarak karlatrr. Bulgu ve dncelerini kaybeder. Bu defter, zellikle meslek danmasnda ok yararl bir aratr. Her ey, ocuun aktif katks ile ve sistemli bir ekilde deerlendirilerek etkili bir danma sonucu salar. ocuk her eyi daha ayrntl ve ak olarak grmeye balar. MESLEK REHBERL NE ZAMANLAR YAPILMALIDIR? Yukarda da belirtilmi olduu gibi, meslek rehberlii t kk yalardan balyan bir gelime oluumudur. O halde meslek rehberliine kk yalardan itibaren ihtiya olacaktr. Bu yaplmad takdirde, meslek seme karar ok gecikmi ya da rastgele yaplm olabilir. niversite snflarnda bile hl meslek seimini yapmam olan renciler vardr. zellikle niversite renci seme ve yerletirme sistemi iyi almazsa, birok renciler arzu ettikleri, ilgi duyduklar ve eilim gsterdikleri meslekler dnda fakltelerde okur durumda olabilirler. Wrenn, kendi, niversitesinde yapt bir aratrmada, 1. snf rencilerinin % 2535'inin henz bir meslek tercihi yapmam olduklarn grmtr. Sparling'in aratrmasnda, ou rencilerin, zeklarnn, elvermedii meslekleri setikleri; % 75'inin, girmek istedikleri meslekleri ilgilendiren derslerdeki notlarnn dk olduu; gerekli olan not ortalamasn tutturamadklar; retmen olmak isteyenlerin % 75'inin de niyetlendikleri bran derslerinde 100 zerinden 80'in altnda (8'den aa denebilir) not alm olduklar bulunmutur (Myers, 1941, 4. Blm). lkemizde yaplan benzeri bir aratrmada da, rencilerin % 90'-

134 nn, en ok yetenek ve en uzun hazrlk isteyen yukar seviye meslekilere girmek istedikleri bulunmutur. Mesel, erkeklerin % 42'si mhendis olmay istemektedir (Tan, 1956). Toplumda bu kadar ok kimsenin mhendislik mesleine uygun aday olmas ve girebilmesi mmkn deildir. Grlyor ki rehberlik ve danma programnn, genlerin realist meslek semelerine yardm etmesi, bu yardmn devaml ve sistemli olmas gerekmektedir. Meslek rehberliinin bu devamll yannda, meslek rehberlii faaliyetlerinin younluk kazanaca baz stratejik noktalar ve yllar vardr. renim hayatnda bu noktalar, beinci, yedinci-sekizinci, dokuzuncu ve onbirinci snflardr. ocukta alma ve meslek edinme bilincinin daha okul ncesi yalarda uyandrlmas gereklidir. Bu grev, geni lde aile evresine dmektedir. ocuk okula balaynca, okul bu greve daha amal ve .sistemli bir ekilde devam eder. lkokul eitiminin esas amac, yetenekleri msaadesince her ocuun, renme iin gerekli temel hnerlerde ustalk kazanmasna ve byyp gelimesine, sosyallemesine yardm etmektir. renme iin gerekli bu temel hnerler, okuma, yazma, saysal dnebilme, yazl ve szl ifade, z kavrayacak ekilde iyi bir dinleyici olabilme gibi temel vasta hnerlerdir. ocuk, bu temel vasta hnerleri renip, kendi byyp gelimesinde ve sosyal hnerler gelitirmesinde bu ana vasta hnerlerden nasl yararlanabileceini de renecektir. ocuk, evresini tanyacak, sosyal rolleri ve bunlar arasnda kendi rollerini renecek ve toplum yaayna ait bilinlenecek, gerekli tavr ve davrantan gelitirecektir. Bunlar arasnda alma hayat ve meslek edinme bilinci .de nemli bir yer tutar. lkokul yllarnda ocuun meslek anlay ve bu ynden gelimesinin zn oluturan temeller atlr. ocuk, okul ncesi yllarda yeti-.kinlerin ilerini taklit eden oyunlar oynar. Herkesin bir ura olduunu, uralar arasnda ilikiler ve farklar olduunu grr, ilkokulun ilk dneminde dikkat alan daha da geniler. evredeki alanlarn i hayatndaki rol ve fonksiyonlarn grmeye ve bunlar arasndaki benzerlik ve ayrlklar kavramaya balar. Kendi ana babasnn ileri ile bakalarnn ileri arasndaki ilikileri, ayrlklar anlar. lkokulun ikinci dneminde, yani 10-12 yalar arasnda, ocuk, bir-ok iler zerinde gzlemlerini ve bunlara ait sorularn arttrarak yeni bilgiler, grgler kazanr. alma hayatna ait yeni anlaylar geliti-

135 rir. lkokul programnda, ocuun meslek gelimesine hizmet edebilen; birok imkn ve frsatlar vardr. retmen, giriilen birok ders-ii ve ders-d faaliyetler yolu ile ocuun kendini ve evresini iyi tanyp anlamasna, etrafnda olup bitenlerden yeni anlamlar ve doyumlar kartabilmesine yardm eder. ocuklarn meslek gelimelerine yardm amaciyle, alma hayatna ait hikyeler okunur; ocuun alanlarla temasa gelmesi salanr; baz i hayatna ait faaliyetler, oyun ve dev eklinde taklit edilir; bunlara ait radyo ve televizyon programlan seyredilerek grup tartmalar yaplr; i yerleri ziyaret edilir. lkokulu bitiren rencilerin yardan fazlas, yukar renime devam etmeyip hayata atlmaktadr. Bu husus dikkate alnnca, ilkokul rencilerine daha okulda iken, mezun olduktan sonra karlaacaklar i dnyas hakknda bir gr kazandrlmas, hayatta alma gerei hakknda bilinlendirilmeleri gerei kendiliinden ortaya kmaktadr. ocukta kk snflardan beri i dnyas ve meslekler hakknda bilgi edinme ve anlaylar gelitirme gayretleri, 5. snfta daha younlatrlr. 5. snfta meslek rehberliine ynelik almalar, ocuun kendisini daha iyi anlamas ve i dnyas hakknda genel fakat gereki ve pratik bilgiler ve anlaylar kazanmasnda younlar; meslekler ayrntsna pek giriilmez. Genel olarak meslek gruplar tantlr. Mesel, gda, giyim, mesken, ulam, yayn ve matbaa, let ve makineler gibi en nemli ihtiyalarla ilgili meslekler genel olarak ele alnr. Bu meslek gruplar; iin gerekli bedensel, kiisel ve sosyal yetenekler ile, gerekli renimi ve yetime tecrbesi gibi nitelikler gzden geirilir. Ortaokul yllarnda ocuk, her i ve meslek iin gerekli beden, kiilik ve yetenek, ilgi, ihtiya gibi psikolojik gerekimler ile bu meslee hazrlanmakta lzumlu eitim ve tecrbenin nem ve kymetini grmeye ve bilinlenmeye balar. Meslek rehberlii ynnden 7. ve 8. snflar zellik ve neme sahiptir. Bu zellik ve nem, daha ziyade psikolojik kaynaklardan gelmektedir. ocuklarn fantazilerden syrlarak mesleklere kar gereki ilgileri bu snf ve yalarda balamaktadr. Beikta Lisesi'nde yaplan bir aratrmada, ocuklarda mesleklere kar ilginin 7. snfta ve 14. yata younlaarak artt bulunmutur. Bundan sonra 8. snf ve 15. ya gelmektedir (Tan, 1953). Ortaokul snflarnda, hayatn her cephesi ile ilgilenmiye ve kendilerine bir hayat felsefesi kurmaya balyan ergenlik andaki renciler, kendi geleneklerine ve alma hayatna, yani mesleklere kar ilgileri artmaktadr. Bu, tabii bir ynelmedir. ocuklarn mesleklere kar olan bu tabii ve yksek ilgilerinden, bu yllarda meslek rehberlii iin yararlanmak gereklidir. Bu

136 yllarda meslek gruplar incelenmekle beraber, ocuun zellikle ilgi duyduu baz mesleklerin ayrntlarna girilmeli; meslek gerekimleri, kazan durumu ve alma artlarnn nemi vurgulanmaldr. Ergenlik anda ilgiler, devaml bir deime ve gelime halindedir (Tan,1974, 1. Blm). Ankara Namk Kemal Ortaokulu'nda yaplan bir aratrmada, rencilerin 6 ay ara ile saptanan meslek tercihlerinde, 14 yandaki rencilerin % 68'inin alt ay nceki tercihlerini deitirmi olduklar grlmtr. Deime oranlarnn en yksek olduu yalar, 13, 14 ve 15. yalar olmutur (Tan, 1956). lgilerdeki bu akkanlk, zellikle 18 yana kadar devam edebilir. Bu sebeple, liseye yeni giren rencilerin meslek ilgileri 9. snfta "geici" kayd ile saptanr; meslek seme gereine ait bilinleri arttrlmaya allr. 9 ve 10. snflarda da meslek rehberlii danmas sistemli olarak yrtlr. Bu iki yl sresince rencilerin ou, kendilerine birer meslek seip almalarn buna gre dzenleme imknna sahiptirler. Bir ksm renciler henz bir meslee karar vermemilerdir ya da setikleri meslein kendilerine uygun olmadn grerek bir yenisini aramaktadrlar. 11. snfta yaplacak yeni bir tarama ile bu eit renciler saptanr. Bu rencilerin meslek semelerine yardm edilir. Meslek rehberlii ynnden 11. snf nemli 'klan bir nokta da, rencilerin artk hayata atlmak zere olmalar veya kendilerini bir meslee hazrlayacak yksek renime girmeye ok yakn bulunmalardr. Genlerin, orta renimin son ylnda meslek danmasndan gemelerini salyarak meslek plnlarna yardmc olunmaldr. Meslek seimi ve meslee hazrlanmann uzun bir gelime oluumu olduu burada bir kere daha vurgulanmaldr. Meslek rehberlii, daha okul ncesi yllarda ailede balar. Her okul seviyesinde de ocuun olgunluk derecesine gre devaml olarak yrtlr, ilkokulda meslek rehberliinin temel amac, ocuklarn dikkatini i dnyasna evirmek, onlarda mesleklere kar ilgi ve heves uyandrmak, onlara herkesin hayatta bir i yapmas gerektii fikrini vermek, ailesi ve yaknlarnn alt ileri biraz daha yakndan incelemelerini salamak ve velileri, ocuun meslek gelimesi hususunda bilinlendirmektir. Bunlar yaplrken, ocuklarn tek bir i alanna balanp kalmamalar iin meslek ailelerinin geniliini srarla belirtmek gerekir. Ortaokul seviyesinde meslek rehberlii, biraz daha ayrntlara iner. Bireyin kendi yetenek, ilgi, ihtiya kiilik yaps gibi niteliklerini tanmas; iler hakknda biraz daha geni bilgi sahibi olmas; meslek pln-

137 lamas yapma gereini kavrayp meslek elemelerini yapp, meslek ve renim iin n plnlarn (kesin olmayan) yapmas; baz uralarda alarak i hayatn yakndan grmesi; okulda okunan dersler ile meslekler arasndaki ilikileri kefetmesi; meslekler hakknda nerelerden, nasl bilgiler toplanabileceini renmesi hususlar, ortaokul yllarnda meslek rehberliinin hedefleridir (BAK : Norris, Zeran ve Hatch, 1960.s. 118119). Lisede meslek rehberlii, gencin bir meslee girmek iin daha kesin plnlar yapmasna arlk verir. Ona bu hususta yardm edilir. Bunun iin, gencin kendisini daha etrafl anlayp deerlendirmesine, setii meslek hakknda daha ayrntl bilgi sahibi olmasna ve meslee yakn baz ilerde ya da mmknse meslek evresinde alarak meslek ve i hayat hakknda ilk elden bilgi ve grg kazanmasna yardm edilir. Gen, konuyu danmanla birlikte inceler. Gencin i yerine yapaca ziyaretler ve ide bizzat almak suretiyle ilk elden grg kazanmas ok nemlidir. Gencin, meslek planna gre kendinde mevcut potansiyeli gelitirmesine, gerekli bilgi ve hnerleri artrmasna allr ve yardm edilir, zellikle lise son snfta rencilere i arama yollan retilmeli; ie nasl mracaat edilecei, i mlakatnda klk kyafet, konuma ve davran tarz gibi hususlar uygulamal olarak gsterilmeli ve-kazandrlmal; mracaat formlarnn nasl doldurulaca hususunda onlara yardm edilmelidir. Meslek danmas yalnz renciyle deil, zaman zaman renci-veli-danman ls halinde birlikte yaplmaldr. Gereken hallerde buna rencinin snf-retmeni de katlabilir. Bu suretle ailenin ocuk hakkndaki emelleri ve umular ile ocuun yetenek, ilgi, ihtiya ve artlar, arasnda grlebilecek byk boluklar giderilebilir, renci ve velinin, uyumazla dt noktalarda danman kritik bir durumdadr. Bu gibi hallerde danmann, tarafsz ve etrafl dnen bir uzman gzlemci roln korumas arttr. Genle ve velisi ile ayr ayr danmalar yaplabilir. Gencin ve velisinin fikirleri, ancak taraflarn msaadesi orannda birbirlerine aktarlabilir. Bu hususta danman, uzmanlk ustalarna ve meslek eliine (ahlkna) titizlikle dikkat etmelidir. Danman, ocuklarn meslek ve renim plnlamalar zerinde-ailelerle grup danmalar yrtr. Meslek seme psikolojisi ve meslee yneltmede genlere ailenin yardm konusunda, ailelerle grup toplantlar ve konferanslar tertiplenir.

138 MESLEK REHBERL HZMETLERNN ORGANZES Btn bu meslek rehberlii almalar, okulun psikolojik hizmetler program btnl iinde yrtlmek durumundadr. Ba danman, yllk rehberlik ve danma faaliyetlerini ayrntl bir ekilde programlar ve koordine eder. Meslek rehberliinin tarifinde, bireyin setii meslee girmesine yardm ii de vardr. Meslek seip hazrlanan rencinin, o meslee yerletirilmesi, okulun tek bana gerekletirebilecei bir husus deildir, ie yerletirme konusunda, okul yeterli personele, ml imkna ve rgte sahip deildir. Ama evredeki ilgili kurulular (mesel, i ve i Bulma Kurumu) ve personel daireleri ile ibirlii kurulabilir. Okulda etkili bir meslek rehberlii iin, faaliyetlerin iyi bir ekilde plnlanp organize edilmesi gereklidir. Bu hususta u admlarn atlmas nerilir (BAK : Peters ve Shertzer, 1963, s. 257) : 1) Meslek rehberlii iin temel amalarn; takip edilecek ana politikann ve personel, ml imknlar, faaliyet alan gibi temel unsurlarn saptanmas, 2) rencilerin meslek rehberlii ihtiyalarnn ve niteliklerinin .saptanmas iin gerekli tarama almalarnn yaplmas, 3) Meslek rehberlii iin okulda halen mevcut almalar, malzeme, personel ve dier imknlarn saptanmas ve bir araya toplanmas, 4) almalar iin gerekli btenin dzenlenmesi, 5) Mesleklere ait bilgi materyalinin toplanmas, tasnifi ve muhafazas sorumluluunun belli bir danmana verilmesi, 6) Meslek rehberlii hizmetlerinin rencilere, retmenlere, yneticilere, velilere ve evreye duyurulmas, ve 7) Giriilen faaliyetlerin, yaplan meslek rehberlii danmalarnn ve kullanlan malzemenin etkinlik derecesinin belli zamanlarda deerlendirilmesi. Meslek rehberliine ait buraya kadar aklanan btn faaliyetlerin etkili olabilmesi iin, meslek rehberliinin rgtlenmesi ve plna uygun ve sistemli bir ekilde yrtlmesi gerekir. Bu almalar, birok noktalarda uzmanlama isteyen sorumluluklardr.

139 C. KSEL - PSKOLOJK PROBLEMLERLE LGL REHBERLK VE DANIMA Nitelik itibariyle ne eitsel ne de meslek plnlan ile ilgili olmayan, problemler vardr. Bu problemler, kiinin duygu ve dncelerinden,, sosyal ilikilerinden, davranlarndan doan problemlerdir. Bu problemlerle ilgili olarak yaplan rehberlie ve danmaya, kiiselpsikolojik. problemlerle ilgili rehberlik denir. Tekrar hemen iaret edilmelidir ki. birey bir btndr. Onu blmelere ayrmak mmkn deildir. Problemlerini de eitsel, meslek ve kiisel diye blmelere ayrmak doal deildir, zorlamadr. Problemin ana niteliine gre yaplan bu snflandrma,, sadece akademik bir tasniftir ve inceleme kolayl iindir. Mesel dk notlar alan bir lise rencisi, arzu ettii meslee hazrlyacak faklteye girememe tehlikesi ile karlat gibi, bu baarszlk onda bir takm heyecan gerginlikleri, endieler uyumsuzluklar yaratabilir. Grlyor iki yzeyde eitsel problem gibi grnen "dk notlar sorunu",, ayn zamanda meslek rehberliini ve kiisel problemlerle ilgili rehberlii gerektiren bir problemdir (Tan, 1955). Kiisel-psikolojik sorunlarla ilgili rehberlik fikri, ruh sal hareketi ile domutur denebilir. Bireyin "btnlk" ve "kendine zg"' oluuna ait psikolojik bulgular, eitim kurumlarnn bu tip rehberlii, kendi sorumluluklar arasnda grmelerine sebep olmutur. Okulda kiisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberliin temel amac, bireyin kendini psiko-sosyal bir realite olarak anlamas ve kabul etmesine, fiziksel ve sosyal evresini gerek boyutlaryla idrak ederek; kendi yetenek ve imknlarn bu realite iinde en iyi ekilde kullanabilmesine yardm etmektir. Bu suretle, bireyin gelimesini ve uyumunu, engelleyici heyecan gerginliklerinden ve zntlerinden kurtulan, sosyal ilikilerinde daha etkili davran ve hnerler gelitiren birey, daha verimli bir renme ve gelime oluumu iinde olur. zellikle ilkokul yllarnda, rencilerin gven duygusu gelitirmeye, bu duygunun temellerini atp kuvvetlendirmeye ihtiyalar vardr. Hem kendilerine gvenecekler, hem kendilerinin dost bir ortam iinde-olduklarna gvenecekler, bundan emin olacaklardr. Sevildiklerinden, deer verildiklerinden emin olacaklardr. Dier ocuklarla iyi geinme, grup iinde yana uygun olgun davranlarda bulunma, beraber oyunlar ve almalarda kurallara uyma... gibi hususlar, ilkokul yllarnda; kiilik gelimesi ile ilgili nemli rehberlik ve danma konulandr.

140 ocuk bydke, kiilik geliimi ile ilgili yeni problemler kar. Bireyin kendini daha iyi anlamas; daha gereki bir "benlik kavram" .gelitirmesi; ergenlik a problemlerini uygun bir ekilde zme kavuturup kendini bulmas; ailesi ve dier insanlarla olan problemlerinde kendini onlarn yerine koyup onlar daha iyi anlayabilmesi; hogr yeteneini 'kazanabilmesi; sorumluluk duygusu gelitirmesi; nemli konularda kendi bana karar verebilecek bamszlk ve olgunlua erimesi, orta renim yllarnn nemli rehberlik hedefleridir. Kiisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberlik, yalnz bireyin kendini anlamas ve bulmasna yardm etmekle yetinmez. zel yeteneklerin erken bulunup kartlmasna ve bu yeteneklerin gerektirdii ekilde gelimesine de yardm eder. Bu sebeple, her renim seviyesinde, rencilerin kiisel ve sosyal ihtiya ve problemlerini saptamak, rehberlik ve danma programnn temel ilerden biridir. rencilerin problemlerini belirlemek iin birok aratrmalar yaplm ve baz aratrma aralar gelitirilmitir. Gelitirilen bu aralardan biri ile Trk ortaokulu rencilerinin problemleri zerinde aratrma yaplmtr. Arata Salk, Okul, Ev-Aile, Meslek ve Gelecek, Kz/erkek ilikileri, Toplum, Kiinin kendisi ile ilgili problem blmleri vardr. ocuklarn problemlerinin en ok Kendisi ile ilgili problem alannda toplanm olduu grlmtr. Bunu, sra ile, Kz/erkek ilikileri, Meslek ve Gelecek, ve Toplumla ilgili problemler alanlar takip etmitir (Tan, 1953). Ayn aratrc tarafndan 1954'de yksek renim rencileri zerinde yaplan dier bir aratrmada, Sosyal ve dinlenme faaliyetleri alanna ait problemler bata gelmitir. Bunu, renim program ve metodu, Kiiselpsikolojik ilikiler alanlar takip etmitir (Tan, 1954 B). Lise genleri zerinde yaplan dier bir aratrmada, Okul hayat ve istikbl endielerine ait problemler nde gelmitir. Bunu arkadalk ilikileri (sosyal problemler), ve kiinin i hayat ile ilgili problem alanlar izlemitir (Baymur, 1961). Ergen-Aile atmalar ile ilgili bir aratrmada kullanlan Problem Tarama Listesinde lise genlerinin en nde gelen problem alan stikbl, Meslek ve eitim alan olmutur. Bunu srasyla, sosyal ve bo zaman (dinlenme) faaliyetleri, okula uyum, ve kiisel-psikolojik ilikiler alanlar takip etmitir, istikbl alan kz ve erkekler iin de en nde gelmitir (Kulakszolu, 1985). rencinin kiisel-psikolojik problemlerini u alanlarda toplamak mmkndr : 1) Beden ve salk ile ilgili problemler, 2) Bakalar ile iliki, bo-zaman faaliyetleri gibi sosyal iliki problemleri, 3) Maraz

141 korkular ve endieler, 4) Kendine gvenmemek gibi heyecansal hayatla ilgili problemler, 5) Cinsiyet, ak ve evlenme ile ilgili problemler, 6) Parasal durumla ilgili problemler, 7) Ahlk kurallar, din ve ideallerle ilgili problemler (Humphreys ve Traxler, 1954, s. 347-348). Kiisel-psikolojik problemlerin byk bir ksm, bireyde korkular, kayglar, an 'heyecanlar, olumsuz tavrlar gibi heyecansal problemlerdir. Heyecan hayat ile karm problemlerin ounda, problemin asl sebebi ya kaybolmu ya da ekil deitirmi cinstendir. Grnteki araz (semptomlar), problemin asl sebebi deildir. Asl sebep, ekil deitirerek grnmez olmutur. Kiisel-psikolojik problemler, ou hallerde tek balarna deildir. Kiinin hayatnda baka problemlerle balantl olarak ortaya kar ve ok karmamldr. Bireyin kendini nasl grd, yani "benlik kavram" (self-concept), kiisel problemlerde nemli bir faktrdr. Danmada, bu "benlik kavram' nn ortaya kartlmas gerekir. Bu sebepledir ki kiisel-psikolojik problemlerle ilgili olarak yaplan rehberlik ve danma, olduka bilgi ve hner isteyen bir psikolojik hizmet alandr. Eer danman, kendi uzmanl dnda kalan bir problemle uramaya kalkrsa, yardm salama yerine, daha da karmakark etmi olabilir. Heyecansal problemler, akl ve manta hitap eden konumalar ve tlerle zmlenemez. Mesel birey, karanlktan korkmann yersiz olduunu aklyla bilir fakat bu yersiz korkudan kendisini bir trl kurtaramaz. Bu sebeple, kiisel problemler iyi bir psikolojik danmaya ihtiya gsterir. Terapiye girilir. Bu terapi srecinde kiinin, problemini ve sebeplerini gerek boyutlar ile grp kavramasna, benlik kavramn gerekler karsnda ayarlamasna ve gereken uyum yollarn bulmasna yardm edilir. Kiinin problemi zme abalarnda danman, samimi, scak ve gven verici bir danma ilikisi kurar. Kiiye deer verildiini her vesile ile gsteren, karlkl saygya dayal dostane bir atmosfer iinde, kiinin kendini ve problemini rahata inceleme ve ifade etmesine yardm edilir. Danman, kiiyi ve problemini iyice anlamya alr. Onu dikkat ve anlayla dinler; zaman zaman yapaca eitli yantmlarla, yanstma ve yorumlarla, onu ve problemi anladn ona yanstr; ortaya kan gerekleri ona iletmeye alr. Kiinin kendini ve gerekleri kavrayp benimsiyerek problemine daha etkili zm yollar arayp bulmasna yardm eder.

142 Grlyor ki kiisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberliin olduka ayrntl ince ynleri vardr; etkili bir ekilde yrtebilmek iin bilgi, beceri ve tecrbe isteyen bir yardmdr. Bununla beraber, rencilerin getirecekleri kiisel problemlerin hepsi de ayn karmamlkta deildir. zellikle, problem henz ok balangta ise, basit bir yardm yeterli olabilir. Kiisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberlikte danman'n bir psikiyatrisi veya bir psikoterapist olmasn gerekli klmaz. Problemin derinliine, yenilik derecesine gre, eitli seviyelerde yardma ihtiya gsterebilir. retmen, rehber retmen, danman veya okul psikologu bu problemlerle kademe kademe uraabilir. Grup faaliyetleri ve dostane ilikiler, birok problemlerin zmnde ocua destek olucu olumlu bir rol oynyabilir. ocuun gelimesini olumlu ekilde etkileyecek ortam retmen ve dier okul personeli hazrlyabilir. Ama ocuun kendi hakknda realist bir gr kazanabilmesi iin daha etrafl ve bireysel bir yardm, yani psikolojik danma gerekebilir. Kklemeye balyan psikolojik problemlerle terapiye ihtiya olabilir. Bu eit danmanlar, doktora derecesinde uzmanlk kazanm bir danman'n yapmas dnlmelidir. lerlemi, kklemi problemlerle ya da danman'n zaman ayramamas hallerinde danan, evrede yardm alabilecei baka bir kuruma havale edilmelidir. Kiisel-psikolojik problemlerle ilgili rehberlik, aileyi de kapsyabilir. lk ve ortaokul alarndaki ocuklarn problemlerinin ounda, aile ve aile ii ilikilerin olumsuz katklar grlebilir. Birok hallerde de ocuun kiilik gelimesi hakknda ana baba ile fikir ve ibirlii yapmak gerekebilir. Onlara ocuk hakknda realist bir gr kazandrmak, ocukla olan ilikilerini daha olumlu ve verimli hle sokmak veya bu ilikileri yeni batan dzenlemek hususunda ana babalara da yardm edilmesi gerekebilir.

10. BLM REHBERLK SERVSLER Bir btn olan bireye hizmet edecek rehberlik programnn amacna etkili bir ekilde ulaabilmesi iin, sahip olmas gereken temel rehberlik servisleri vardr. Bunlar, 1) Bireyi tanma servisi, 2) Bilgi servisi, 3) Danma servisi, 4) Yerletirme servisi, ve 5) Sonucuizleme servisidir. 1. BREY TANIMA SERVS Rehberlikte, bireyin gerekli uyumlar salamasna yarayan kararlar alp plnlar yapmasna ve bu plnlar uygulamaya koymasna yardm ii, kii ve kiinin karlat problem hakknda objektif ve kullanlr bilgilere ihtiya gsterir. Bireyler birbirlerinden farkl olduuna gre, okulda her bir renci hakknda bu bilgilerin toplanmas gerekir. Bunlarn toplanmas devaml bir itir. O halde, birey ve problem hakknda bu bilgileri toplayan bir rehberlik servisine ihtiya vardr. Bu servise, bireyi tanma servisi denir. Rehberliin ana servislerinden biridir. Bireyi tanma servisi, her bir renci hakknda, o renciyi bir birey olarak dier 'kiilerden ayrt edebilecek ve rencinin gelime seyrini gereki bir ekilde gsterebilecek kullanl bilgilerin toplanmas, deerlendirilmesi ve kaydedilmesi hizmetleridir. Kii hakknda toplanan bilgiler, yalnz rehberlik danmas iin deil, retmenin rencilerini daha iyi tanyarak derslerini onlarn ihtiyalarna, ilgilerine ve zelliklerine gre ayarlamas; okulun ve eitim programlarnn daha gereki ve yararl bir ekilde rgtlenip almas; bireyin kendini ve evresini gerek boyutlar ile tanyp en uygun kararlar almas ve plnlar yapmas iin de lzmdr. Yni birey hakknda bilgi, hem kiinin kendini tanmas iin, hem de kiiye sunulacak eitsel ve psikolojik yardm oluumu iin gereklidir.

144 Rehberlik program, rencinin zami derecede gelimesine etkin bir yardm salyabilmek iin, ocuun yalnz bir cephesi hakknda deil, btn ynleri hakknda objektif ve sistematik olarak toplanm bilgilere ihtiya gsterir. Rehberlik, esas itibariyle, plnl ve sistemli bir yardmdr. Bu bilgilerin eitleri ve toplanma arz da sistemli olmaldr. Buna gre nceden planlanmal ve plna gre toplanmaldr. Kiiyi bir btn olarak tanyabilmek ve dolaysiyle byyp geliirken karlat problemlerin zmnde gerekli sistematik yardmlarda 'bulunabilmek iin onun her yn hakknda bilgi edinmeye ihtiya vardr. Shhatli ve sistemli bir ekilde toplanp kaydedilmi bilgiler, birok bakmdan yararldr. Yneticilere, retmenlere, ana babalara, psikolojik hizmetler personeline ve bireyin kendine yararlar salar. Yneticiler, okul mfredatnda ve eitim faaliyetlerinde gerekli gelime ve iyiletirmeleri yapabilmeleri iin okuldaki renci nfusunun niteliklerini, gelime durumlarn, deien zelliklerini bu bilgi kaytlarndan saptayabilirler. renci nitelikleri zerinde daha etrafl aratrmalar yapabilirler. Baz zel snflarn oluturulmasnda bunlardan yararlanabilirler, retmenler, bu bilgilere dayanarak belli bir rencinin zellik ve glklerini daha iyi tanyabilir ve ona gre yardmda bulunabilirler, rencilerin okul almalarndaki gelimelerini daha iyi gsterebilir, rencilerin gelime ekli hakknda somut bir fikir edinebilirler. Velilerle konumalarda tek tek ve grup olarak ocuklar hakknda daha somut bilgilere dayanrlar. retimlerini ona gre ayarlya-bilirler. Veliler de, eldeki bilgiler sayesinde ocuklarn daha iyi tanyabilir. Onlarn eitsel, meslek ve psiko-sosyal gelimelerini daha somut olarak grebilir ve dolaysiyle, okula daha ok yardmc olabilirler. Sistematik ve objektif bilgiler, kiinin kendisine de nemli yararlar salar. ocuun kendini daha iyi tanmasna, kendi gelimesini daha somut olarak grebilmesine, yetenekleri ile almalar arasndaki denge ve dengesizlikleri daha ak grebilmesine ve dolaysiyle daha iyi plnlamalar yapabilmesine yardm eder. Bu bilgiler, rehberlik ve danma program iin de gereklidir. Hi bir rehberlik ve danma faaliyeti, objektif ve sistemli bilgiler olmadan yrtlemez.

145 NE ET BLGLER GEREKLDR? Birey hakknda sistemli olarak toplanp kaydedilmesi gereken bilgiler ok geni bir alana yaylr. Birok yazarlar bu alanlar eitli ekilde gruplandrp isimlendirmektedirler. (Mesel Bak: Smith, 1951, 5. Blm; Miller, 1961, 5. Blm). Ama ama hepsinde ayndr. Biz bu bilgi alanlarm aadaki ekilde inceliyeceiz. Bu bilgilerin hepsinin her ocuk hakknda ve mutlaka ayn derinlikte toplanmas mmkn olmayabilir. Olmasna da gerek yoktur. Tabiatiyle, mmkn olduu kadar eitli, geni, kullanl ve shhatli bilgiler toplanmaya allr. Her okul, kendi ama ve imknlarna gre, toplu dosya iin toplayaca bilgilerin eit ve derinliini kendi ayarlyabilir. 1) Birey ve Ailesi le lgili Bilgiler Bu bilgi grubu, ocuun bir birey ve bir aile yesi olarak belirtilmesini salayan bilgilerdir; ocuun kimliini belirtir, renciyi anlamakta ie yaryabilecek olan eve ve aileye ait hususlar da bu grupta yer alr. Bu gruptaki bilgiler unlardr: a) rencinin ad ve soyad: rencinin btn ad tam olarak yazlr ki ilk ya da soyadlar benziyen ocuklar birbirine kartrlmasn. rencinin bir de fotorafnn bu bilgi dosyasna yaptrlmas arzu edilebilir. b) Cinsiyeti: ocuun cinsiyeti, ayrca kaydedilir. Baz adlar, her iki cins iin de kullanlan adlardandr. Baz adlar da hi duyulmam cinsten ya da yabanc bir ad olabilir. Byle yabanc ya da duyulmam cinsten olan adlar, ocuun ana baba durumu, sosyo kltrel durumu hakknda baz nemli fikir verebilir. c) Doum yeri ve tarih: ocuun doum yeri ve doum tarihine .ait bilgi, nemli bir bilgidir ve resm kaytlardan alnmaldr. Resm ilemlerde ok kullanlan bir bilgidir. ocuun doduu il, ile, bucak ve ky yazlmaldr. Bu bilgiler, ocuun gelimesindeki mahall etkileri aklayabilir. Okullarmzda bu bilgilerin bir ksm rencinin okul kayt dosyasnda zaten mevcuttur. d) Ailede ocuk says: zellikle psikolojik danmada, ailedeki ocuk says ve ya sras, ocuun problemi ve kiilii hakknda yararl ipular verir. Bu bilgi, babann meslek durumu, ailenin oturduu semtin zellikleri, ailenin sosyo - ekonomik - kltrel durumu ve

146 salk durumu ile beraber dnlnce, daha ok deer kazanr. ocuun renim ve meslek plnlan, ailenin getirdii bu artlardan etkilenir. Bireyin bir ek-greve ihtiyac olup olmadn, giritii bo-zaman faaliyetlerini, evde alma imknlarn, evdeki ocuk says etkileyebilir. e) Din: Birok alkanlklar ve tavrlar, ailenin mensup olduu din retilerinden ileri gelir. Dinsel ilkeler ve domalar, ocuun baz tavr ve davranlarnn ve hatt problemlerinin kayna olabilir. zellikle karma dinli okullarda, ocuun arkadalk kurmasnda ve kiiler aras ilikilerde dinsel inanlar nemli rol oynayabilir. f) Anne ve babann adlar, i ve adresleri: Bu bilgiler, ocuun aile ynnden kimliinin tesbiti ve hem de haberleme iin lzumludur. Bazan anne ve baba adnn deiiklii, ailenin sosyo - ekonomik -kltrel yaps hakknda fikir verebilir. Adreste deiiklikler olup olmad belli srelerde kontrol edilmeli, yeni adres hemen kaydedilmelidir. Adres deimeleri, ailenin meslek ve evre deimeleri gibi sosyo -ekonomik durumundaki deimelere, ailedeki hareket ya da istikrar derecesine, ocuun evresine uyum skntlarna ilikin ipular verebilir. Ailesi sk sk yer deitiren bir ocuun okulu ve oturduu yer deiip duracandan, arkadalklar kurmas ve sosyal ocukluk faaliyetlerine katlmas engellenmi olabilir. g) Anne ve babann doum yerleri ve tarihleri: Bu bilgiler, ailenin kimliini saptad gibi, ailenin mensup olduu etnik zelliklere ait ipular da verebilir. Yabanc bir memleket ad, ailenin gmen olduunu ya da yabanc lkelerde ok gezmi bir aile olduunu gsterebilir. Anne ve babann ya durumu, evde ocuk - aile ilikilerini anlamada aydnlatc bir bilgi olabilir. Ya ilerlemi bir anne babann ilkokuldaki ocuu ile kendileri arasndaki psiko - sosyal ilikilerin, gen anne babannkinden farkl olmas beklenebilir. h) Anne babann meslekleri ve ailenin ekonomik durumu : Bu bilgi, ocuun renim ve meslek plnlarnda nemlidir. Ailenin sosyo - ekonomik durumunu anlamakta nemlidir. Ailenin ekonomik durumunu genel kategoriler iinde belirlemek mmkndr. Bunu saptarken 5'li deerlendirme cetvelinden yararlanlabilir. Bu cetvel, "ok iyi", "iyi", "orta", "orta alt", "zayf" gibi be gruba blnmtr. Aile iin uygun blm iaretlenir.

147 1) Anne ve babann renim durumu: Bu bilgi ailenin kltr durumunu gsterir. Dolaysiyle de sosyo - ekonomik duruma ait indekslerden biri olabilir, zellikle rencinin okul ve eitime ait tavrlarn ve deer hkmlerini anlamakta ve renim plnlarnn yaplmasnda ok ie yarar. niversite mezunu anne ve baba, ocuklarnn niversiteye devamn genellikle isterler. Hatt renimi yarm kalm ya da niversiteye gitme imknn bulamam bir anne veya baba, baz hallerde, kendilerinin ilerinde kalm heveslerini doyurmak iin (farknda -olmadan), ocuu, yetenek ve ilgilerinin stne ve dna zorlayabilir. j) Ailenin yaps ve anne ve babann evlilik durumu: Evde anne -veya babann yokluu, zlk veylik, anne babann ilk evlilii veya kanc evlilii olduu, ailenin kalabalkl, evde ekirdek aile dnda yelerin bulunmas gibi faktrler, ocuun uyum ve heyecansal geliimini etkiler. Evde bykanne, dede ya da akrabadan birinin bulunmas, aile - ii ilikileri, dolaysiyle ocuun tavr ve davranlarn, deerler sistemini etkiler. k) Evde konuulan dil: Okuma, yazma ve konuma glklerinin kk, bazan evde Trkeden baka bir dil konuulmasnda olabilir. Trkenin deiik bir azla konuulmas da baz blgeler iin sorun yaratabilir. Evde Trkeden baka bir dil konuulmas, ailenin sosyo -kltrel durumu, yabanc evlilikleri ve ocuun olduu kadar ailenin de uyum sorunlar olabilecei hakknda baz ipular verebilir. 2) Okul Baars Derslerde alnan notlar, notlardaki genel eilim; en ok ve en az baar salanan dersler, okulca uygulanm basan testleri sonulan toplanp kaydedilir. Bu bilgiler, rencinin akademik yetenei, ilgileri, okula uyumu, renim ve meslek plnlarnn realistlii hakknda nemli ipular verir. 3) Salk Salk, bireyin gelime seyrinin nemli bir cephesidir. Okullarmzn ounda bu hususa gerektii oranda nem verildii sylenemez. ocuun boyu, arl, ocukluk hastalklar, geirdii nemli hastalklar ve kazalar, grme ve iitme durumu, di sal, yaplan alar, salk alkanlklar, beden rzalar belli dnemlerde yaplan genel muayene sonulan gibi salk bilgileri ocuun toplu dosyasna kaydedilir. Bu iler, okulun bir salk plnna sahip olmasn gerektirir.

148 rencinin ruh salna ait bilgiler, yapaca uyumlarda, baar ve gelimesinde ok nemlidir. Ruh sal ile ilgili bilgiler, toplanmas zor olmakla beraber, elde edilince dosyaya kaydedilmelidir. Okul bu hususlarda, ilgili salk kurumlarndan yardm isteyebilir. 4) Devam Edilmi Dier Okullar ocuun sk sk okul deitirmesi, onun uyum sorunlarn anlamada nemlidir. Sk sk okul deitirmek, rencinin bir evreye ve toplulua yeteri uyum salamasna imkn vermez. Onun arkadalklar kurabilmesini engeller. Derslerde bir eyler renip baarl olmasn da kstekler. Btn bunlar, ocuun okuldan soumasna yol aabilir. Bu bilgiler, ailenin alma hayat, sosyo - ekonomik durumu hakknda da fikir verebilir. 5) Test Sonulan ocuun zek seviyesine; saysal, dilsel, artistik, mekanik yetenekler gibi zel yeteneklerine; ilgi tiplerine; kiilik zelliklerine ait test sonular, toplu dosyasna kaydedilir. Testler, ocuun psikolojik niteliklerine ait objektif bilgi salya-bilen nemli aralardr. Testlerden salanan bu bilgiler, ocuklarn gelimelerini izlemekte ve birok problemin niteliklerini anlamada ok yararldr. Okul, testlerin yaygn olarak uygulanabilecei en uygun bir yerdir. Okulun, belli maksat ve hedeflere gre izilmi bir test program olmaldr. nk testlerden salanan bilgilerin ocuun gelimesini anlamada ve probleminin zmnde ie yarayabilmesi iin sistematik ve plnl bir ekilde uygulanm test sonulan olmaldr. Testlerin akla gelen rastgele zamanlarda ve rastgele testlerin uygulanmas bir yarar salamaz. Bu sebeple, okulun belli amalara gre izilmi test programnda hangi testlerin, ne zaman ve kimler tarafndan uygulanaca belirlenmelidir. 6) Snf-d Faaliyetler ocuun katld snf - d faaliyetler, onun ilgilerini, zel ynelimlerini belli eder. Bu faaliyetler, ocuun ilgilerinin ekli bulmasna ve ynlenmesine, bakalaryla beraber alabilme hnerleri gelitirmesine, ocuun liderlik ve lidere uyma yetenekleri gelitirmesine yardm eder. ocuun snf - d faaliyetlerine ait bilgiler, toplu dosyann akademik baaryla ilgili ksm ile birlikte dikkate alnrsa, ocuu daha iyi belirginletirebilir.

149 7) Bireyin Plnlar ve lgileri ocuun meslek, renim ve dier hususlara ait sahip olduu plnlar ve ilgiler, retmen ve danman iin ok nemlidir. ocuun gelecee ait ekil kazanm plnlan ve younlam ilgilerinin olmas, onun geliip olgunlama derecesini, sorunlarna yaklamn ve uyum salama yeteneini gsterir. Bu alandaki bilgiler; ocukla yaplacak grmeler, anketler, gzlemler yolu ile rencinin kendinden, retmenlerden, velilerden salanabilir. 8) Tecrbesi rencinin alm olduu iler, onun ilgilerini, plnlarn anlamakta, ona eitsel ve meslek rehberlik yapmada nemli bilgilerdir. rencinin, ii bizzat deneyerek alma hayat hakknda ilk-elden bilgi kazanmas, kendinin iyi ve eksik taraflarn grp anlamas, i hayatnda baka alanlarla iliki kurabilmeyi renmesi ve i bandaki tavrn, iyi ve eksik taraflarn grp anlamas nemli bir kazantr. Bu eit tecrbe ve kazancn, psikolojik danmada nemli deeri vardr. 9) Vaka Kaytlar rencinin tipik ve manidar davranlar, olaylar, retmenler tarafndan gzlemlenir ve vaka kayd tekniine uygun olarak kaydedilir. Canl olarak kaydedilmi bu gzlem ve olaylar, rencinin tipik ve manidar tavrlarn, sosyal ve heyecansal olgunluk seviyesini, umularn, korku ve kayglarn, deerler sistemini, kiilik yapsn anlamada ok ie yarar. Vaka kaytlan toplu dosyada bir zarf iinde biriktirilip saklanr ve belli sreler iinde, ocuun gelime seyrini iaret eden manidar vakalar zetlenerek toplu dosyaya geirilir. 10) Otobiyografi rencinin kendi gr ile kendini, ailesini, gelecee ait plnlarn yazl olarak anlatmasdr. Bu bilgiler, onun kiilik yapsn, psikolojik dnyasn, plnlarn, umu ve zlemlerini, abalarm, deerler sistemini anlamaya ok yardmc olur. Trke, edebiyat derslerinde kendini anlatmas istenen bir kompozisyon konusu verilir. Bu kompozisyon, okunup deerlendirilir fakat ocua iade edilmez; ocuun toplu dosyasnda muhafaza edilir.

PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK - F.l 1/12

150 11) evre Faaliyetlerine Katlma ocuun okul dnda, oturduu evrede katld faaliyetler de ocuu "btn" olarak tanmaya yardm eder. Bu faaliyetler, sosyal, kltrel, ekonomik ve dinlenme faaliyetleri olabilir. Ama bu bilgilerin salkl olarak toplanmas zordur. ocuu bu faaliyetler iinde gzleme imknn bulmak kolay deildir. Onun iin bu eit bilgiler, genellikle toplu dosyada yer almaz. 12) Danma Grmeleri zeti renciyle yaplan eitsel meslek veya psikolojik danma serisi sona erdikten sonra bu serinin nemli noktalan vurgulanarak ksa bir zeti, bir rnei Ek-l'de verilmi olan toplu dosyada ayrlan yere kaydedilir. Bu suretle renciyle yaplm olan danmalarn mahiyeti, kapsam, zaman ve sonucu grlm olacaktr. 13) Sonucu-izleme renciye verilen rehberlik hizmetlerinden alnan sonularn dosyaya kayd gereklidir. Bu bilgiler, rehberlik hizmetlerinin ve okulun dier almalarnn deerlendirilmesinde de ok ie yarar. TOPLU DOSYA Kii hakknda toplanan bilgilerin saklanmas, hafzaya terkedilemez. Bireyi tanmak iin devaml ve sistemli bir emek sonucu toplanan bilgiler, eer bir yere kaydedilmezse zamanla kaybolup gider ya da yanl ekillerde hatrda kalr. Her problem ortaya knda ayn emeklerin yeni batan sarfedilmesi gerekir. Ayrca, baz bilgiler vardr ki zamannda toplanp kaydedilmezse, ileriki yllarda bu bilgileri elde etmeye imkn olmayabilir. Bu sebeple, birey hakknda toplanan bilgilerin elenerek tasnif edilmesi ve kiinin byme ve gelimesini gsterecek bir biim ve sra iinde bir dosyaya kaydedilmesi gerekir. renciye daha iyi yardm verebilmek iin toplanm olan bu manidar ve nemli bilgilerin sistemli bir ekilde zetlenerek kaydedildii bu dosyaya toplu dosya denir. Toplu dosya, ocuk ve onun gelime seyri ve seviyesi hakknda somut bilgilere ihtiya gsteren psikolojik hizmetler program iin mutlak gerekli bir aratr. Toplu Dosya ekilleri Belli bal drt tip toplu dosya ekli vardr :

151 1) Karton tipi dosya : Dosya byklnde tek bir kartondur. Kartonun n ve arka yzleri, bilgi kategorilerine gre izelgelere ayrlr. Btn bilgiler, kartonun n ve arka yzlerindeki bu izelgelerde yer alr. Onun iin kartonda izelgelerin hi yer kaybetmeden, fakat bilgi kaydna yeterli imkn verecek biimde ayarlanmas gereklidir. 2) Karton dosya tipi: Bilinen dosya eklidir. Bilgi gruplar, dosyann ili dl drt sayfasna ayarlanr. Toplanan bilgiler, dosyann ili dl sayfalarna kaydedilir. Ayrca, anket cevaplar, danma grmelerinin zet ktlar, otobiyografi, vaka kayd zarf gibi para halindeki ktlar da bu dosya iinde muhafaza edilir. Okullarda daha ok bu tip toplu dosya kullanlmaktadr. Dosyalarn saklanmas kolaydr. Btn bilgileri topluca ierir. Ek. I'de verilen toplu dosya rnei bu tiptendir. 3) Defter tipi dosya: Bu dosya, bir kapak iinde, defter yapraklar dipteki ipe geirilmi ekilde olan defter tipinde bir dosyadr. Son kapakta da dosya byklnde bir zarf bulunur. Bu zarf kapaa yapktr. Mlakat zet fileri, vaka kaytlar, otobiyografi, fazla fotoraflar, pullar gibi ayr para halindeki ktlar bu zarfa konur. Gerektiinde dipteki ipe yeni yapraklar geirilebilir. Halen okullarmzda kullanlmakta olan renci dosyalar bu tiptendir. Rehberlik ve danma hizmetleri iin buna benzer" bir dosya gelitirilip okulun rehberlik ve danma ofisinde muhafaza edilir. 4) Kardeks tipi dosya: Her renci iin 20X12 cm. byklnde birka karttan oluan bir dosya tipidir. Her kartta belli bilgi alanlarnn izelgeleri vardr. Mesel, okul baars, test sonular gibi baar ile ilgili bilgiler bir kartta, salk ve bedensel gelime dier bir kartta olur. Kartn her iki yz de yer ziyan edilmeden deerlendirilir. Bu tip dosyann avantaj, rencinin problemi ile urarken, btn dosyay birden karmak yerine, hangi alandaki bilgi lazmsa o kart kartlabilir. Bilgiler kartlara geirilirken, kartlar birka kiiye birden verilerek bilgiler doldurtulabilir. Ama birka karttan oluan bu dosyalar fazla yer tutar. Dikkatli kullanlmazsa kartlarn kaybolma, yer deitirme ihtimalleri oktur. Ek. I'deki toplu dosya rneine dikkat edilirse, kdn her tarafndan yararlanld, yer zayi edilmedii grlr. Okullarmzda halen kullanlmakta olan dosyalar, kapaklarnda ve ilerinde bo yer braklmamak suretiyle sayfa adedi azaltlarak ve bilgi kaydetme yerleri daha

152 ematik hle getirilerek iyiletirilebilir. Btn okul seviyeleri iin ayn tip dosyann kullanlmas daha uygun olur. Bu dosya, ocuu, ilkokuldan itibaren btn okul hayatnca takip etmelidir. Toplu Dosyada Aranacak Nitelikler Toplu dosyada aranacak belli bal nitelikler unlardr:
1

1) Dosya, ocuun srekli gelimesini yanstabilecek ekilde kronolojik olarak dzenlenmelidir. 2) Dosya, btn okul seviyelerini kavrayabilecek ekilde olmal ve ocuu takip etmelidir. 3) Dosyay inceliyene, ocuk hakknda en ksa zamanda bilgi verebilecek biimde ematik olmaldr. 4) lme sonular, dosyaya, mukayese imknlar verecek ekilde kaydedilmelidir. Karlatrmaya esas olacak normlarn veya llerin belirtilmi olmas gereklidir. Mesel, test puanlarnn karlatrma normlar veya puann cinsi belirtilmelidir. 5) Test puanlar gibi saysal bilgiler, incelemeyi sratlendirmek iin, mmkn olan yerlerde grafiksel olarak ifade edilmelidir. 6) Dosyaya giren bilgiler, salkl 'olarak toplanm gvenilir bilgiler olmal ve gerekten kiiye yardmda ihtiya duyulan kullanlabilir bilgiler olmaldr. 7) Dosya, okulun ana amalarm yanstabilecek biimde olmaldr. Mesel bir meslek okulunda, rencinin meslek ynelme ve gelimesini belirtebilmelidir. 8) Dosyann nasl tutulacan ve kullanlacan belirten bir aklamas olmaldr. Toplu Dosya Gelitirilmesi Bir okul iin toplu dosya gelitirilirken u temel noktalar dikkate alnmaldr : 1) Okulun amalar maddeler halinde belirlenmelidir. 2) Okulun ihtiyalar ve faaliyetleri incelenmelidir.

-------------------------------------1

BAK: Hatch, 1951 ; Traxler ve North, 1966.

153 3) Okulda halen kullanlmakta olan toplu dosyann iyi ve eksik taraflar gzden geirilmeli; dzeltilerek kullanlabilme imknlar dnlmelidir. 4) Baka okullarda dosya iin neler yapld gzden geirilmelidir. 5) Toplu dosyadaki bilgilerden hangilerinin kimler tarafndan ve nasl tutulaca bir plna balanmaldr. Mesel, salkla ilgili bilgiler, okul doktoru (veya hemire) tarafndan; ocuun ad, doumu, ilgilendii eyler, renim ve meslek plnlar, i-tecrbesi, katld snf -d faaliyetler ve benzeri bilgiler rencinin kendisi tarafndan; disiplin, devam, ders notlan idare tarafndan; psikolojik test sonular ve mlakat bulgular danman tarafndan tutulabilir. Bunlar, okulun kendi bnyesi ve imknlarna gre ayarlanabilir. Bilgi Toplama Yollar Toplu dosyaya girecek bilgileri elde etmek iin birok yollar vardr. Bunlar; gzlem, testler, vaka kaytlar, anketler, deerlendirme cetvelleri, mlakat, otobiyografi, sosyometri, kimdir-bu gibi bilgi toplama teknikleridir. Bilgi toplama teknikleri, bundan sonraki blmde ayrntl olarak ele alnmaktadr. 2. BLG SERVS Bireyin kendisine ve evresine salkl bir uyum salyabilmesinde realist bilgilere ihtiyac vardr. Eer renciler, kendileri ve evrelerindeki imknlar hakknda doru bilgiye sahip olurlarsa, daha salkl renim ve meslek plnlan yapabildiklerini gsteren deliller vardr (Sper, 1948). Gvensizlik, kayg, ylg, geree uymayan plnlar ve sonu getirmeyen almalar gibi rencinin renim baarsn aksatan engeller, ona, gerekli bilgiler verildii zaman olduka kolay bir ekilde ortadan kaldrlmaktadr (Hatch, 1951). Rehberlik program, bu bulgular da dikkate alarak, rencilere gerekli eitsel, meslek ve sosyo -kltrel bilgileri vererek yardm etmek zorundadr. rencinin realist kararlar verip plnlar yapmasnda ve bu plnlar yrrle koyarak en uygun uyumlar salamasnda gerekli meslek, eitsel ve sosyo-kltrel bilgileri salyan ve bireylere ulatran bir servise, bilgi servisi denir. Bilgi servisi, bireyi tanma servisi ile kartrlmamaldr. Bireyi tanma servisi, bireyi kii olarak tanmak iin alr. Bilgi servis ise,

155 yollar da Grup Rehberlii Blm'nde etraflca ele alnm olmakla beraber, bu terimlerle ilk karlaan okuyucu iin ksaca gzden geirilecektir. Duruma altrma: rencinin okulu tanmas ve okulun da renciyle ilk temas iin genellikle gruplar halinde, okulun ilk haftas iinde yaplan plnl tantma almalarna duruma altrma denir. Kk gruplar halinde ocuklara okul gezdirilir; okulun eitli yerleri ve rencilere, velilere sunduu servisler (hizmetler) tantlr. rencilerin sosyal bir ortam iinde retmenleriyle temasa gelmesi salanr. Okulun amalar, kurallar, alma tarz, ktphaneden, lboratuvarlardan, kantinden yararlanma tarz, vb. rencilere tantlr. Okulu tantan bir elkitabnn hazrlanp rencilere datlmas ok yararl olur. Yeni rencilere bu elkitabndan mutlaka verilmelidir. Genellikle, bir st ve alt okul arasnda balant kurma ii de, bir duruma altrma (oryantasyon) faaliyetidir. st ve alt okullarla balant kurma ii iki ekilde yrtlebilir. st okul, kendisine en ok renci gnderen alt okula kendi temsilcisini gnderir. Bu temsilci, alt okulun rencileri, velileri, retmenleri ve yneticileri ile toplantlar dzenliyerek kendi okulu hakknda bilgi verir. Bilgi verme konferanslar sonunda daima bir soru-cevap ksm olmaldr. Bu ksmda rencilerin kafasn kurcalamakta olan birok hususlar cevaplandrlmaya allr. Tantma bilgileri; okulun yeri, amalan, renci nfusu, mezunlarn genellikle girdii st okullar ve iler, okulun zellikleri, sunduu hizmetler, snf geme ve okul bitirme artlar, not sistemi, vb. gibi noktalar kapsar. Bu balant konferanslar, genellikle, rencilerin bu okula girmeye yakn olduklar (mesel bahar smestirinde) olmaldr. Dier bir yol da, son snf rencileri bir st okula ziyarete gtrlr, renciler ve ilgilenen ana babalar, kk gruplar halinde okulu gezer, aklamalar dinlerler. Her grup, ziyaret edilen okulun retim yelerinden biri tarafndan aydnlatlr. st okulun son snf rencilerinin ev sahiplii yapmalarnn ok ynl yararlan vardr. evre taramalar: Okulun bulunduu kasaba ya da semtteki iler, sosyal imknlar, vb. gibi ele alnacak bir konu bakmndan belli snrlar iinde renciler tarafndan taranmasdr. Elde edilen bilgiler tasnif edilip zetlenir.

156 zel gnler: ou 'kez bahar smestirinde, zellikle okulu bitirip ayrlacak rencilere, meslekleri ve evredeki i hayatn veya gidilebilecek okullar tanmak iin giriilen bir dizi faaliyetlerin yer ald gnlerdir. Bir gn ya da bir hafta sreyle bu tantma faaliyetleri younlatrlr. Eer tertiplenen bir "okullar gn" ise, rencilerin gidebilecekleri okullarn yetkilileri davet edilir. Bunlar, okullar hakknda konferans ve sohbetlerde bulunur, rencilerin sorularm cevaplandrrlar. renciler, ayr gruplar halinde baz okullarn niteliklerini, avantaj ve dezavantajlarn tartabilirler. 3. DANIMA (YNTEME) SERVS Psikolojik danma (ynteme) servisi, rehberlik programnn ana mihveri olan bir servistir. Btn dier rehberlik servislerinin sonal (nihi) amac, rencinin danmanla kar karya gelerek ynsetilmesini, problemi hakknda yeni ve gerek olgular grerek daha etkili bir uyum salamasn kolaylatrmaktr. Bireyi tanma servisinin kiiye ait ve bilgi servisinin okul ve mesleklere ait toplad bilgiler, aslnda hep danma servisinde renciye yardm iindir. Bu bilgiler kullanlmad takdirde, beyhude emek harcanm demektir. ocuk ile kendisi ve evresi hakkndaki bilgilerin kar karya getirilebilecei yer, bu psikolojik danma (ynteme) oturumlardr. Psikolojik danma, eitli ekillerde tarif edilmitir. Bu konu, l ve 2. Blmlerde de 1 aklanmtr. Mowrer, danmay, normal kayglar diyebileceimiz tamamen bilinli gelimeler sonucu skntya dm kimselere verilen uzman yardmdr diye tarif etmitir (Mowrer, 1951, s. 23). Robinson (1950, s. 3), danma oluumunu, problemli bir kimsenin kendisine ve evresine daha etkili biimde uyumuna yardm iin danmanla danan arasnda cereyan eden yz yze ve bireysel bir etkileimdir diye tarif etmitir. Bu etkileim durumu, danan ve problemi hakknda bilgi edinmek ve gerekli bilgileri danana vermek iin yaplan danma grmesini; danann yeter olgunlua ulamasn salamak iin yaplan gerekli bireysel retimi; danann yeni kararlar verebilmesi ve terapi iin yaplan gerekli yardmlar ierir. Gustad, eitli tarifleri gzden geirdikten sonra yle demektedir: Psikolojik danma (ynteme), danman ve danandan oluan iki

-----------------------1

Daha geni bilgi iin BAK : H. Tan, Psikolojik Yardm likileri: Danma ve Psikoterapi, istanbul: M. E. B, 1989.

157 kiilik bir sosyal ortamda, kii kiiye yrtlen bir renme oluumudur. Bu ortamda, gerekli psikolojik bilgi ve becerileri kullanmakta olan danman, karsndaki problemli kiinin ihtiyalarna uygun metotlar uygulayarak, bireyin kendini daha iyi tanmasna ve kabul etmesine; bireyin bu tanma ve kabullenmesi sonucu, toplumda daha mutlu ve verimli bir kimse olmasnda rol oynayacak daha ak ve realist .amalarla gelimesine yardmda bulunmaya alr (Gustad, 1963, s. 17). Bu yz-yze olan renme ilikilerinin dayand temel teknik, ynteme, yani danma grmesidir. Gustad, danma ilikisini, bir renme oluumu olarak ele almaktadr. Danan, danma oturumunda, kendisi ve evresi hakknda yeni bilgiler ve grler renir; eski yanl renmelerini deitirir. Yukarda belirtilen tariflerin hepsinde ortak olarak vurgulanan noktalar, danma oluumunun, uzman bir danman ile problemli danan arasnda yz yze ve kii - kiiye cereyan eden psikolojik bir yardm .ilikisi olmasdr. Bu yardm oluumu, snftaki retimden farkl olmakla beraber, bireysel bir renme oluumudur. Bir uzman olan danman'n yardm ile birey, kendi problemini anlayp kendi zmleyecektir. Okulda psikolojik hizmetlerin ana mihveri olan danma (ynteme) servisi, programda planlanmas en ok dikkat isteyen ve alr hale getirilmesi en zor olan bir servistir. Bu servisin organizesinde u hususlara dikkat etmek lzmdr: 1) Btn program, okul ynetiminin fikren ve maddeten desteklemesi lzmdr. Bu destekleme, eitim program iinde rehberlik hizmetlerine mutlak ihtiya olduuna inanlmas, gerekli personelin, parann, malzemenin ve alma yerinin salanmas, okul programnda .rehberlik faaliyetleri iin yer ayrlmas eklinde olur. 2) Okuldaki psikolojik hizmetler programnn bana, gl ve bu .alanda yetimi bir liderin konmas gereklidir. Bu lider, retmenlerin .rehberlik anlay kazanmasna, rehberlik faaliyetlerinin plnlanp koordine edilmesine, programn herkes tarafndan anlalmasna ve evre .ile rehberlik program arasnda bir ibirlii kurulmasna yardm eder. 3) retmenlerin ibirlii, destei ve almalara katlmalar salanmaldr. Danman, psikolojik danma ve dier rehberlik faaliyetlerini kendi bana yrtemez. Bilgilerin hepsini kendisinin toplamas mmkn deildir. Baz bilgiler iin retmen daha etkili noktadadr.

158 4) rencilere, psikolojik danma servisi tantlmal ve yararlanmalar salanmaldr. Birok renciler okuldaki hizmetlerden habersizdir. Ya da ekinirler; danman'a bavurmay, arkadalar arasnda utanlacak bir hal sayabilirler. Onun iin danman, psikolojik danma servisini rencilere olumlu bir ekilde tantacak yollar yaratmal, servisten yararlanmak iin onlarda ilgi ve istek yaratmaldr. Bunu salamak iin danman, a) frsat dtke rencileri danma odasna grmeye davet eder, b) grme esnasnda yle bir olumlu atmosfer yaratr, renciyi yle motive eder ki, renci kendiliinden problemini anlatmak, baka grmelere gelmek arzusunu duyar, c) rencilerde danmaya (yntemeye) kar arzu ve olumlu tavrlar yaratacak ekilde baz geziler, snf tartmalar gibi durumlardan yararlanabilir, d) rencilerle hasb ve kiisel ilikiler kurarak, okulda ne eit almalar yaptn baz rencilere belirtir, renciler arasnda "danman" olarak sempati kazanr (Robinson, 1950, s. 37-40). Danma odasnn kimse tarafndan rahatsz edilmeyen sakin ve bamsz bir oda olmas, danman'n klk kyafeti, nezaket ve samimiyeti, ocua tavr ve davranlar ile renciler zerinde olumlu etkiler yaratr. 5) Danma almalar iin madd imkn ve kolaylklar salanm olmaldr. Her renciye ait toplanm bilgiler olmal; bu bilgiler, danman'n eli altnda olacak ekilde kolay ve pratik bir yerde muhafaza edilmelidir. Danma grmelerinin rahata yrtlebilecei bir oda olmal, ve oda sde fakat ferah ve sevimli bir ekilde dzenlenmi olmaldr. Danman'n, uygulanacak psikolojik testler ve yazmalarda kullanabilecei bir btesi olmaldr. Okul rehberli ve danma program, evredeki salk, psikiyatri, i bulma, geni personel kullanan firmalar gibi kurumlardan haberli olmal ve onlarla yakn bir ibirlii kurabilmelidir. ocuklarn getirdii baz problemler, danman'n uzmanlk alam dnda kalabilir. Bu gibi hallerde renciyi daha yetkili bir kaynaa havale edebilmelidir. PSKOLOJK DANIMA ETLER Danma (ynteme) ameliyesi, dayand ynteme (danma) teorisine gre; a) geleneksel, b) demokratik, ve c) karma (eklektik) danma olmak zere eittir. Geleneksel danmaya, otoriter danma, gdml danma ya da danman - ynl danma da denmektedir. Demokratik danma, gdmsz ya da danan - ynl danma olarak da adlandrlr.

159 a) Geleneksel (gdml) danma: Geleneksel danma (ynteme) anlayna gre, birey, bilgi eksiklii veya konuya tek tarafl bak sebebiyle ou kez problemini zmleyememektedir. Danman, profesyonel yetimesi, bilgisi ve tecrbesi icab, problemin nasl zmlenebileceini gsterebilecek durumdadr. Danma, esas itibariyle, ussal bir ameliyedir. Bireydeki bir uyumsuzluk, onun dnme ve grme kabiliyetini tmden ortadan kaldramaz (Williamson, 1950). O halde danman, problemi dinler; gerekli testleri uygular, bilgileri toplar, tehisini koyar ve gerekli tavsiyelerini yapar. nemli olan, kiiden ziyade problem ve problemin zmdr. Bu anlaya gre danma (ynteme), u aamalardan geer: 1) Bilgi ve tahlil : Kiiyi ve problemini anlamak iin eitli metot ve tekniklerle gerekli bilgiler toplanr ve tahlil edilir. 2) Sentez : Danann ve probleminin tam bir tablosunu izmek iin kii ve problemi hakknda toplanm olan bu bilgiler bir araya getirilip sentez edilir. 3) Tehis: Toplanan bilgiler, tahlil edilerek, yorumlanarak ve birletirilerek problemin mahiyeti ve sebepleri hakknda bir yargya varlr. 4) leriye tahmin : Problemin geleceine ait hipotezler kurulur. 5) Danma: Gerekli bilgiler toplanp tahlil ve sentez edilerek konan tehis ve ileriye ynelik hipotezler kurduktan sonra danman, danla bir seri danma etkileimine giriir. Bu etkileim oluumunda danman; a) dananla scak ve samim bir danma ilikisi (rapport) kurar, b) danann kendine ait anlayn iler, c) onunla bir hareket pln kurar, d) danann bu pln uygulamasna yardm eder, ve e) gerekirse danan baka bir kaynaa havale eder. 6) Sonucu - izleme : Danma ilikileri tamamlandktan sonra danman, yaplan almalarn etkisini gzlemler. Gelecekte karlaaca problemlerin danan tarafndan zmlenmesine yardm edilir (Williamson, 1950, s. 101-106 ve 228-237). Dikkat edilecei gibi, bu danma teorisinde nemli olan, problemin zm ve zm iin danman'n alaca yerinde ve etkili kararlardr. Bu sebeple, danann ne yapaca, nasl yapaca ona danman tarafndan sylenir. nk danman bu iin uzmandr. Bura-

160 daki danma ilikisi, tpk hekim/hasta ilikisi gibidir. Hekim tehisini yapp tedavi kararn verir. Reetesini yazar. O ne derse hasta ona gre hareket eder. Burada akl, mantk hkimdir. Hemen iaret edilmelidir ki zellikle heyecansal problemlerde akl ve mantk zm iin yeterli deildir. b) Demokratik (gdmsz) Danma: Bu danma anlayna gre, birey kendi problemini zmleyebilecek yetenee sahiptir; bireyin byyp gelimeye doru doal bir gds vardr; baz heyecansal engeller, tedirginlikler, bireyin uyum salamasn ksteklemektedir; dolaysiyle danma oluumunda her eyden nce bireyin duygular, heyecanlar, bunlara bal olarak alglan nemlidir; eer uyumu kstekliyen bu engeller ortadan kaldrlrsa, birey problemini kendi zmlemeye muktedirdir; o halde danma oluumunda danman'a den grev, bireyin, engeller yaratan kendi duygularm, heyecanlarn anlamasna, aa kartabilmesine ve onlar kabullenebilmesine yardm edecek olumlu, scak ve sammi danma atmosferini salamaktr (Rogers, 1951). Bu danma anlayna gre giriilecek yntemde, bundan nceki bahiste aklanm olan alt aamadan beincisi, yni danma aamas nemlidir. Bu ekoln kurucusu Cari Rogers, danma etkileiminde unlar zerinde srarla durmaktadr: Bireyin yardm almak iin arzulu olmas; danman tarafndan mevcut hli ile, olduu gibi, iyi kabul' grmesi (kabullenilmesi), danann duygularm, heyecanlarn, korku; ve basklardan uzak olarak, serbeste ifade edebilmesi; danman'n, bireyin kulland kelimeler altnda yatan duygu ve heyecanlara yantmda (mukabele) bulunmas; eitli yantmlar ve aydnlatma yolu: ile danann kendi problemine gittike daha fazla igr (nfuz) kazanmas; bu igr ve anlay kazanmann dnce ve davranlar halinde uygulama alanna konmu olmas; ve danann danmandan gittike daha az yardm ister olgunlua erimesi. Geleneksel danma anlay ile demokratik danma anlay, ilk bakta birbirlerine zt iki uta gibi grnebilirler. Bu iki anlaya dayanan danma metotlar tahlil edilince, danma ilikilerinin ille de-ikisinden biri olmas gerekmedii grlr. Birisi ille de otoriter yaklam, dieri ise ille de sdece dinleme, konuturma ve yanstma yaklamn kullanr denemez. Her iki danma anlay da, problemin mahiyetine, tabiatna, duruma ve danmann zelliklerine gre her iki grup yaklam ve metottan ayn ekilde yararlanrlar. Baz problemler

161 vardr ki kii sdece gerekli bilgilerden mahrum olduu iin problemi zememitir. Gerekli bilgiler verilince problem ksa yoldan zme kavumu olur. Geleneksel yaklam bu eit problemlerde daha etkilidir. Bireyin kendi ile elimelere dt problemlerde, yani heyecansal problemlerde ise gdmsz (demokratik) yaklam daha iyi sonular almaktadr (BAK: Bordin, 1946; Snyder, 1947, Robinson, 1950, s. 206 d; Thorn, 1950). c) Karma (Eklektik) Danma: Btn dananlar ve problemler iin tek tip bir yaklam etkili olamamaktadr. O halde, teorik kurallara bakmakszn, danann, problemin ve artlarn o anda gerektirdii en uygun yaklamn kullanlmas, en etkili sonuca ulatrr. nemli olan, teori deil, problemini zebilmesi iin danana verilmesi gereken psikolojik yardmdr. Danman, geleneksel ve demokratik danma anlaylarnn metot ve tekniklerini, durum ve artlarn icabna gre rahata kullanabilir. Karma danma yaklam, eitli danma anlay ve metotlarnn rastgele ve eletirisiz kullanlmas demek deildir. Eklektik danman, hareket serbestliine sahiptir, ama meslek gr ve teoriden yoksun demek deildir. Gerekte eklektik danman'n, yksek seviyede bir danma bilgisi, teorisi, felsefesi ve tecrbesi vardr. eitli danma teori, metot ve tekniklerini ustaca kullanmasn bilir, ama almalarnda belli bir teorinin snrlarna kstlanp kalmak istemez. Probleme, danana, artlara ve kendine en uygun deceine ve en iyi sonucu alacana inand yaklam kullanma serbestliini elinde tutmaktadr. Eklektik danman da bilimsel alan bir uygulaycdr. (BAK : Thorne, 1961; Downing, 1968, s. 146d; Shertzer ve Stone, 1968, s. 25id). Grup Danmas: Danma, esas itibariyle kiiye olan bir psikolojik yardm ilikisidir. Ama, zellikle okullarda ve kliniklerde yardm gtrlmesi gereken birey says ok, danman azdr. Danman'n zamanndan ve enerjisinden birden fazla kiinin ayn anda yararlanabilmesi iin grup danmas fikri ileri srlm ve uygulanmtr. Ayn zamanda, grup dinamizminin teraptik etkisinden yararlanlacaktr. Danman, 5-8 kiilik danan gruplar ile danma seanslar yrtr. Grup yeleri iin ortak ya da benzeri sorunlar zerinde grme yrtlr.

162 Baz yazarlar, mesel Hahn ve Macllean (1950, s. 11), byle bir yaklamn yararl olabileceinden phe etmektedirler. Bununla beraber, daha sonraki aratrmalar ve almalar, kk gruplarla yaplan danmalar, en azndan bireysel danmaya yol amak ve yaplan bireysel danmaya destek olmak hususunda etkili olmaktadr (aplan, 1959; Driver, 1954). Grubun yaratt sosyal atmosfer, grup dinamizmi, baz dananlar ve baz tip problemler iin, bireysel yardm ilikisinden daha etkili ve daha kestirme bir yaklam olabilmektedir. Bu konu, bundan sonraki blmde daha ayrntl aklanmtr. Danma Ustalklar: Danma, danmay yapann uzmanlk derecesine gre farkl seviyelerde yaplr. Bu sebeple, danma ilikilerini yrten eitli seviyedeki personelden beklenen danmanlk nitelikleri farkl olur. Birden fazla danman olan okullarda okulun psikolojik hizmetler program banda bulunan ba danman, programn yneticisi ve koordinatr olarak genellikle danma ve terapi ilikilerine daha az girer. Ancak, dier danmanlarn yetkileri dna kan baz vakalar zerine alr. Byle bir durumda, ba danman ile dier danmanlarn terapi (danma) oluumundaki grevleri arasnda bir fark yoktur. Ba danman, danma servisinin gelimesine, etkin bir servis olmasna yardm eder ve bu faaliyetleri koordine eder. A. Danmada aranan danma ustalklar: Danma servisi, btn rehberlik hizmetlerinin ana mihveridir. Danma grmesi (mlakat) de, danma servisinin temel tekniidir. Danma grmesi, dananla danmandan oluan sosyal ortamda karlkl sayg ve anlay iinde bu iki kii arasnda belli meslek kurallarna gre yrtlen, psikolojik yardm amacna ynelik bir konumadr. Btn psikolojik yardm faaliyetleri, dananla danman arasnda kii kiiye yrtlen bu kurall ve amal yardm ilikisine gelip dayanr. Amal, kurall, kii kiiye olan bu psikolojik yardm ilikisi, danmanda baz temel danma ustalklarn gerektirir: 1) Danma servisi iin ustalklar : a. Danma grmelerinin yaplaca oda (fizik evre), danmay kolaylatracak ve olumlu biimde etkileyecek ekilde dzenlenmeli.

163 b. Danmann klk kyafeti, danan danmaya rahata girebilecek ve rahata konuup problemini deebilmesine yardm edecek biimde sde, fakat derli toplu olmal. c. Grme tekniklerinde yeterli bir rahatlk kazanmal. d. Gerektiinde, dananla ilgili kimselerle iliki kurabilmeli, onlarn ibirliini salyabilmeli. e. f. rencilerde danma hizmetlerine ilgi ve arzu yaratacak ekilde iyi ilikiler kurabilmeli. evredeki yararlanlabilecek kaynaklan iyi tanmal ve gereken hallerde uslne uygun havaleler yapabilmeli.

g. retmenlerle iyi i ilikileri iinde olabilmeli. h. renciye, mesleklere ve renim kurumlarna ait toplanm bilgilerden zamannda yararlanmasn bilmeli, bu bilgilerle devaml temas halinde olmal. . Dosyada ve el altndaki kaynaklardaki bilgilerin deerlendirilmesinde ustalklar kazanmal. i. Psikolojik yardma muhta rencileri saptamada etkili metotlar gelitirebilmeli; renci ihtiya ve problemlerini zaman zaman taramal.

2) Grme ilikilerine ait ustalklar : a. Danma oturumlarna daima plnl ve hazrlkl girmeli. Bunun iin her grmeye giriten nce, danann dosyasn incelemeli, gemi oturumlarn zetlerini gzden geirmelidir.

b) Danmaya yeni gelen bireyle sayg ve anlaya dayanan scak ve sammi bir meslek ilikisi (rapport) kurabilmeli. c. Danan konuturmakta etkili yedme tekniklerini yerinde kullanabilmeli, d. yi bir dinleyici olabilmeli, e. Danmann, problemlerini etraflca incelemesinde, problemi kelimeler haline getirip ifadesinde ona yardmc olabilmeli, f. Danann boaltmasna, moral kazanmasna zaman zaman frsatlar salyabilmeli,

164 g. Danmay, gerekli zetlemeleri yaparak, uygun bir ekilde sona erdirebilmeli, h. Grme srasnda ortaya kacak yeni durumlara gre danma tekniklerini ayarlyabilmeli; ya da deitirebilmeli, . Danman, kendini ve kulland teknikleri objektif olarak, deerlendirip durmal. 3) Psikolojik testleri kullanma ve yorumlama ustalklar: a. Danman, kiinin ve problemin tehis ve tedavisinde kullanlabilecek testler ve benzeri psikolojik aralar iyi tanmalb. Testleri uygulayp yorumlamada gerekli bilgi ve maharetlere sahip olmal. c. Test sonularn; dananla, retmenlerle, gerekirse ana baba ile tartarak yanl kanlara yol amadan aklyabilmeli. 4) Bilgi toplama ve bunlar danmada kullanma ustalklar: a. Okullara ve mesleklere ait bilgi toplayabilmeli, b. Toplanmlardan haberdar olmal ve bunlarn niteliklerini iyi deerlendirebilmen. c. Toplanan salam ve taze bilgileri, ilgililere zamannda duyurma yollarn bilmeli. 5) Toplu dosyalar etkili bir ekilde kullanma ustalklar: a. Toplu dosyaya gerekli bilgilerin zamannda ve dzenli bir ekilde kaydn salamal. b. Toplu dosyadaki bilgileri danmada etkili bir ekilde kullanabilmeli. 6) Meslekte kendini gelitirme ustalklar: Danmanlk mesleine hazrlanmak iin grlen renim, meslekte baarya ulamakta ancak bir temel, bir balangtr. Meslekte taze ve baarl kalabilmek iin danman kendini daima yenilemek, yeni teknikler gelitirmek, yeni gelimeleri devaml izlemek, yeni tecrbeler kazanmak zorundadr. Bireyin tahlili, bireyin gelimesi ve uyum salamas, bilgi toplama ve yorumlama, psikolojik hizmetler programnn rgtlendirilmesi, prog-

165 ramn deerlendirilmesi, sonularn izlenmesi gibi alanlarda bilgi ve ustalklarn arttrmaldr. Meslek kurulularna ye olmal, bu kurulularn toplant ve konferanslarna katlmaldr. B. Rehber retmende (Snf-retmeni) aranan danma ustalktar: Rehber retmen, danman'a nazaran daha snrl alanda danma sorumluluu tar. Daha az karmaml problemlerle uraabilir. Tabi-atiyle, ondan beklenen danma ustalklar da o oranda az olur. Mesel, test uygulama ve yorumlama konusunda bir uzman olmasna gerek yoktur. Bu konuda danmandan yardm istiyebilir. Danann problemi, rehber retmenin uraamyaca arlkta ise, danman'a havale edebilir. Ama danma ilikilerine hazrlanma, dananla rapport kurma, yedme teknikleri, danmay kapatabilme gibi danma tekniklerini kullanabilmelidir. Dier retmenlerle ve rehberlik programndaki personelle ibirlii iinde alabilmelidir. Rehber retmen, belli bir snfn rehber retmenidir. Rehberlik ve danma sorumluluklar yklenmi olmakla beraber, retim sorumluluklar da vardr. Sorumlu, olduu grup rencileri ile dorudan temas halindedir. C. retmende aranacak danma ustalklar: retmen, rehberlik ve danma hizmetleri iin ok nemli bir noktada bulunmaktadr. rencilerle dorudan kar karya bulunan odur. Onun yardm ve ibirlii olmadan rehberlik ve danma programnn birok faaliyetleri tam olarak yrtlemez. rencileri yakndan, gzlemleme durumunda olan ve problemlerle ilk karlaan retmendir. Farknda olmasa bile, birok kk danma ilikileri iinde bulunmaktadr. Onun iin retmen, rehberlik ve danma konusunda temel fikirlere ve tutuma sahip olmaktan baka, baz danma ustalklarn da kullanabilir durumda olmaldr. retmenin karlat problemler, genellikle, daha balangta olan, kklememi, ounlukla bilgi ve beceri eksikliinden ileri gelen cinsten problemlerdir. Bu taze ve basit problemlerle ilgili olarak baz yardmlar yapar. Bu ksa sreli, sade yntemleri yapabilecek ustalklara sahip olmaldr. rencilerdeki manidar davranlara duyarl olmal, manidar bilgileri takdir edebilmeli ve kullanabilmelidir. renim ve mesleklere ait bilgi kaynaklan ile kendi dersi arasnda balant kurup durmaldr. Btn rehberlik ve danma tekniklerini bilmesi, retmenden beklenemez. Bu sebeple, kendi yeterlii dna kan va-

166 kalar danmana havale etme fikrine sahip olmaldr. Derslerinde iyi bir snf atmosferi yaratarak, ocuklarn iyi uyum salamalarna ve gelime gstermelerine onlar daha yatkn hale getirebilmeli, zemedii problemleri olunca danma servisinden yardm isteyebilme tavrn kazandrmaldr. Snfnda, rencilerde problemler domasn nliyecek koruyucu tedbirler almal ve kma eiliminde olan problemleri de daha banda kefedebilme anlay ve duyarlna sahip olmaldr. Danma Servisinin Planlanmas Danma (ynteme) servisinin her renciye ulamas ve almalarn plnl bir ekilde yrtlmesi gereklidir. Bunu salamada aadaki u temel noktalar dikkate alnmaldr: 1) Danma hizmetlerini yrtecek personelin saptanmas: Belli meslek kstaslarna (ltlerine) gre, danma hizmetlerinde sorumluluk alacak personel seilir. Her birinin hangi snflara, ya da hangi eit problemlerde danmanlk yapacaklar kararlatrlr. Bu danmanlar eer retmenlik de yapacaklarsa, danma sorumluluklarn yrtebilmeleri iin ders cetvelinde blok halinde en az 2 saatlik bir danma zaman ayarlanmaldr. 2) Danman'n, asl grevlerini aksatmyacak ekilde ve ok ders saati olmamak zere, snfa girip retmenlik yapmas, baz mahzurlarna ramen yararldr. Bu suretle danman, retmenlerin sorunlarn daha kolaylkla anlar; retmen-renci ilikilerine kar daha duyarl ve uyank olur; ve retmenler de danman kendilerinden biri olarak kabullenir, ona daha ok yardmc olabilirler. Danman'n retmenlik yapmas fikrine kar olan yazarlar da vardr. 3) Danman, renci ihtiyalarn ve problemlerini, Problem Tarama Listeleri gibi baz rehberlik aralar ile saptamal ve bunlar giriilecek danma ve plnlama faaliyetlerine dayanak yapmaldr. 4) Her renci, mutlaka bir danmana verilmeli, danmansz renci kalmamaldr. rencilerin danmanlara paylatrlmas iinde renciler tercih hakkna sahip olmaldr. 5) Gerektiinde, problemli rencilerin daha yetkili kaynaklara havalesi iin, bu kaynaklarn yerleri ve havale tarz okulca saptanmaldr. 6) rencilerin karlatklar problemlerde onlara yardm edebilmek iin retmenlere grev-ii yetitirme almalar planlanmaldr. Grev-ii yetitirme almalar iin yer ve zaman belirlenmelidir.

167 4. YERLETRME SERVS Giriilen psikolojik yardmlar sonucu, danann bir sonraki basamaa geirilerek adm adm salamakta olduu uyum ve gelimenin btnletirilmesi gerekir. Ald psikolojik yardmlar sonucu gelimeler gsteren danann bir sonraki basamaa geirilmesine yerletirme hizmeti denir. Yerletirme servisi, bundan nceki bahiste incelenen servislerin, mantksal bir sonucudur. Bireyi tanma, onun ihtiya duyduu bilgileri toplayp kullana hazr bulundurma ve danma ilikilerine girierek onun gelime ve uyumuna yardm gayretlerinden sonra danann bir sonraki basamaa gemesini salamak gelir. Danma oluumu sonunda ulalacak "bir sonraki basamak" danann uygun bir ie, bir okula veya bir okul faaliyetine, ya da sosyal bir duruma girmesi olabilir. Esas itibariyle bu i, bireyin yeni duruma, yani "bir sonraki basamaa" sarsntsz bir gei yapabilmesi ve orada baar salamas iin bireyin bu duruma nceden altrlmasdr. dnyas ile temasa getirme, okullar tanma gibi "bir sonraki basamaa" gei, genellikle, gruplar halinde yaplr. Ama baz yerletirme faaliyetlerinin, bireyin kendi sorunu ve ihtiyacn karlayabilmesi iin bireysel olarak yaplmas gerekir. Baz yazarlar, yerletirme servisini, yalnz ie yerletirme olarak dar anlamda almaktadrlar (BAK : Brayfield, 1951). Rehberlik almalarnn, meslek rehberlii olarak balam olmasnn bir sonucu olduu dnlebilir. Miller (1963, s. 211), yerletirme servisini, bilgi servisinin bir devam olarak dnmektedir. Yerletirme hizmetlerini "bir sonraki basamaa yerletirme" olarak geni anlamda dnnce, birey hakknda bilgiler toplayarak onu tanmak, yapaca uyumlar ve uygulamalarda ihtiyac olan bilgileri toplayp ona vermek, ou hallerde yeterli deildir. ounlukla kiiyi danmaya (yntemeye) almak gerekli olmaktadr. Yerletirme, bu danma ilikilerinin sonunda yrtlmesi gereken bir hizmet grubudur. Bu hizmetler, kiiyi meslek kararndan sonra bir meslee yerletirme, bir okula yerletirme olabilecei gibi, psikolojik bir problem zerinde giriilen danma ilikilerinden sonra danann eriecei anlay ve olgunluun gerektirdii bir sosyal basamak da olabilir. Yerletirme hizmetleri, bir meslee ya da bir okula yerletirme olarak alnnca, temel faaliyetin yrtlmesi gerekir : 1) Ak iler, burs yarmalar ve faklte kaytlan gibi hususlara ait bilgileri organize ve muhafaza etmek,

168 2) rencilere bunlar duyurmak, ve 3) rencilerin, tercihleri olan okullara ve mesleklere girmelerini kolaylatracak yollar aratrmak ve kullanmak. Daha nce de iaret edilmi olduu gibi, birok okullar meslee ve okula yerletirme iini, kendi eitim ama ve fonksiyonlar dnda grebilirler. Mesel, bir faklte, yllk yeni renci kontenjan saptamasnda, lkenin insangc plnlamasn ve mezunlarn istihdam imknlarn dikkate alma alkanlnda olmayabilir. Bu tutum ve harekette, okulun eitim anlayndaki farklln rol oynamas kadar, eldeki personel ve para yetersizliinin de etkisi azmsanamaz. Okul, yerletirme iini evredeki ve i Bulma Kurumu gibi kurumlarla ibirlii yaparak da yrtlebilir. Bu ibirliini salamakla sorumlu bir danman'n olmas lzumludur. Sk karlalan ve nemli yerletirme faaliyeti, tipik rnek olarak aklanmtr : a) Eitsel Yerletirme Eitsel yerletirme belli bir zamanda yaplp bitirilecek bir hizmet deildir; srekli bir oluumdur. Trk okullarnda eitsel yerletirme u gruplarda toplanabilir: 1) leri retim iin bir okula yerletirme; 2) lisede fen veya edebiyat kolu gibi kollardan birine yerletirme ya da yabanc dillerden birine kaydolma; 3) sanat okullar gibi eitli branlar olan okullarda branlardan birine yerletirme. Danman, kiinin toplu dosyasn inceliyerek ve onunla danma grmeleri yaparak birey hakknda ve onun girecei ileriki okul veya brana ait bilgiler salar ve bilgileri bireye vermeye alr. Okullarn giri artlarn, bavurma eklini ve snav tarihlerini renip rencilere duyurur. Okulun Yerletirme Komitesi (eer varsa), rencilerin ilgi duyduklar okullar bir anketle saptyabilir. Bu okullara ait bilgiler toplanr ve rencilere ulatrlr. Bu konuda daha geni bilgi, Eitsel Rehberlik bahsinde verilmitir. b) Snf-d Faaliyetlere Yerletirme Her rencinin kendi ihtiya ve ilgilerine uygun bir kol faaliyetine katlmas, rehberlik asndan ok lzumludur. Baz rencilerin katlmamalar, belki de okulda hangi kollarn olduunu ve ne gibi almalarda bulunduklarn bilmediklerinden olabilir. Yerletirme servisi, za-

169 man zaman kimlerin hangi faaliyetlere katldklarm belirleyecek taramalar (anketler) yapabilir; her rencinin uygun bir faaliyete katlmas, iin gerekli tedbirleri alr. c) e Yerletirme Yrrlkte olan yasa ve ynetmelikler, belli yatan kk olanlarn! almalarna izin vermemektedir. Ama okul anda olup da okulda olmayan renciler de hayli oktur. Mesel 1956-57 ders ylnda 11. snf andaki genlerimizin yalnz % 2'sinin okulda olduu bulunmutur (Wrinkle, 1957). Geri kalan % 98'inin, ok muhtemelen i hayatna atlm olduklar dnlebilir. Bu durumda, ie yerletirme ok nemli bir rehberlik hizmetidir. zellikle lise genlerinin bir ksm, yaz tatilinde i aramaktadrlar. Kimlerin yaz tatilinde ie ihtiyac olduu ve bu rencilerin almalarna elverili ne gibi ilerin nerelerde bulundua renilir. rencilerin daha nceki i tecrbeleri, yetenekleri, ilgi, ihtiya ve artlar da dikkate alnarak uygun ilere yerletirilmeye allr. evredeki zel ve resm sektr kurulularndan bazlar yaz tatillerinde bu genleri altrmaktan memnun olurlar. Bu eit kurulular ve kullanabilecekleri eleman says bir iki ay nceden saptanr. Bunlar rencilere duyurulur. almak isteyen rencilerin listesi bu kurululara gnderilir. Bu listede renciler hakknda genel ve ksa bilgiler de verilebilir. Kurululardan, bunlardan altrmak istediklerinin olup olmad sorulur. mlakatna arlanlar hakknda daha geni bilgiler kurumlara gnderilir. Yeni ders yl banda, bu genlerin yaz ilerinde edindikleri tecrbeleri, deerlendirmeleri ve nerileri hakknda bilgi toplanmaldr. Bu almalar, bundan sonraki servisin faaliyetlerinden olmaktadr. 5. SONUCU-ZLEME SERVS Sonucu - izleme servisi, yaplan rehberlik ve danma hizmetlerinin etkisini belirlemeye alr. Psikolojik hizmetler program, almalarn ihtiyalara uygun yrtmek ve kendini dinamik tutmak iin, plnlanm-amalara ulamann derecesini, rencinin gelime ve uyum salamasnda rehberlik servislerinin ne oranda etkili olabildiini bilmek zorundadr. Sonucu - izleme almalar, danann uyumunu salamlatrma ve gerekiyorsa daha ileri yardmlarda bulunma imknn yaratt gibi

170 rehberlik hizmetlerinin deerlendirilmesi iin de bir aratrma ve deerlendirme yoludur. Sonucu - izleme almalar, ou kez, eski mezunlar ve okuldan ayrlm rencilerle urar. Ama rehberlik programnn belli bal bir servisi olarak, yetitirme (remedial) derslerinin, duruma altrma faaliyetlerinin, danma servisinin, etkilerini belirlemekle de urar. Yani sonucu - izleme servisi, gerek okul iindeki gerekse okul dna taan almalar ile srekli bir servistir. renci daha okulda iken danman, belli srelerde grmeler programlyarak rencisinin, a) kararlatrd plnlan ne derece yrtmekte olduunu, b) hlihazrda nasl bir uyum salam olduunu, ve c) yeni gelimeler karsnda eski plnlarnda dzeltmeler yapmaya ihtiya olup olmadn tesbite alr (Humphreys, Traxler ve North, 1960, s. 210). Danman, okulu terkedecek rencilerle bir ayrl mlakat yapmaya almaldr. Bu mlakatta; ayrl sebebi, eski pln ve dncelerinde bir deiiklik olup olmad, ayrlmasnn kendi eitim ve meslek plnlarna etkisi, rencinin kendine gveni, baka bir okula aktarlabilmesi ihtimali, tekrar renime dnme imknlar, rencinin baka bir uzmana ya da kaynaa havalesi gerei gibi noktalara arlk verilmelidir. Eer imkn varsa, rencinin okulda kalmas salanmaya allmaldr. Mlakatta, rencide yle olumlu bir etki braklmaldr ki renci gelecekte yardma ihtiya duyarsa, bu yardm okuldan almay dnebilmeli ve bavurabilmelidir. Bu ayrl mlakatn, tercihan, rencinin danman yapmaldr. Okulu bitirenlerle de son bir mlakat yaplarak renim ve meslek plnlan gzden geirilmelidir. Eski mezunlarn izlenmesi; rencilerin okulda grdkleri renim sonucu hsl olan baarlarn, okulun eksik taraflarnn slahn, okul gayretlerinin eitli ilerdeki etkililiini belirlemeye yarar. Sonucu-zleme Yollar Eski rencileri izlemek iin zellikle anketler (soru listeleri), onlara yazlacak mektuplar, telefonla veya yz yze mlakatlar, onlar okutmu olan retmenler ve ilikileri olan kurumlarla grmeler yolu ile bilgiler toplanr.

171 Eski mezunlara anketler (soru listeleri) gnderilerek taramalar yaplr. Anket yolu yle plnlanr: Hangi yln mezunlar ya da ne eit mezunlar taranaca kararlatrlr. Anket sonularnn kullanlmas dnlen amalar, belirlenerek bu amalara uygun bir soru listesi hazrlanr. Soru listelerinin ne zaman, nasl gnderilecei, cevap' alnamayan yerlere ka kere hatrlatc mektup gnderilecei kararlatrlp plnlanr. Soru listeleri hazrlanrken de, okuyann doru olarak anlyaca bir kesinlik ve sadelikte olmasna dikkat edilir. ou kimse yazmaktan holanmaz. Onun iin sorular, yazmaktan ziyade bir iaret koymalarn ya da bir iki kelime ile ksack cevaplandrmalarn salyacak ekilde dzenlenmelidir. Anketin banda bir aklama olmal; anketin amac ksaca belirtilmelidir. Anket formlar gnderildikten bir ay kadar sonra, yeni bir anket formu ile birlikte hatrlatc bir mektup daha gnderilmelidir. Bylece anketlere %70'in stnde bir cevap salanmaldr. Zira ilk cevaplar, hayatta baarl olmu olanlardan, hallerinden memnun kk bir gruptan olanlardan gelir. Sonra cevaplarn ard kesilir. Bu kk gruba gre karlacak anket sonular, eski mezunlar hakknda ok yanl bir tablo verme eilimindedir. Eer mlakat yolu seilirse, mlakatta sorulacak temel sorular ve nasl sorulacaklar nceden belirlenmelidir. Konuma seviyesi, mlakat yaplana gre ayarlanmaldr. Hassas konulara ait alnan bilgiler ise, hemen mlakat esnasnda deil, kii mlakat yerinden ayrldktan sonra not edilmelidir.

11. BLM REHBERLK VE DANIMA TEKNKLER Bundan nceki blmde tartlan bilgileri toplamak ve danma ve terapide kullanmak iin bavurulan teknikler, aada tartlacaktr. Bu tekniklerden bazlar sadece danma ve terapi, bazlar da hem bilgi toplamak hem de danma ve terapi iindir. Soru Listesi (Anket) Soru listesi, ele alnan konu hakknda renilmek istenen noktalara ait sorular ieren bir listedir. Buna anket de denir. Birok aratrmalarda kullanlan bir aratr. Soru listesi, rehberli hizmetlerinde, rencilerin ilgi ve ihtiyalar, kiisel duygu ve dnceleri ve benzeri konularda bilgi toplamak iin en ok kullanlan aralardan biridir. renci, kendisiyle ilgili eitli ynlere ait sorular cevaplandrarak kendisini tantan bilgiler verir. Onun iin soru listesine, renciyi tanma fii dendii de olmaktadr. Ama bu fi, toplu dosya ile kartrlmamaldr. Rehberlik ve danma almalarnda soru listesinin asl amac, rencinin kimliine, ev ve aile durumuna, salk durumuna, eitim ve meslek plnlamasna, i tecrbesine, zel ilgilerine ve bo zaman meraklarna (hobi), en az ve en ok sevdii ders ve faaliyetlere, vb. ait bilgi toplamaktr. Bir bakma soru listesi, toplu dosyadaki ou alanlara ait bilgiler toplamaktadr. Bu sebeple, ders yl balarnda zellikle yeni rencilere uygulanmak zere hazrlanan soru listeleri, toplu dosyadaki alanlara paralel olarak hazrlanmaldr. Soru listeleri, renci hakknda bilgi toplama amacndan baka, okulun ileyii hakknda retmen ve rencilerin fikirlerini renmekte, eski mezunlar izlemekte ya da bir toplumdaki bireylerin belli konulara ait tavr ve kanlarn renmekte de kullanlan bir aratr. Ankete dayanan aratrmalarda, bu teknikten yararlanlr. Soru listesi teknii, ok sayda kimseye birden eriilmeye imkn veren bir tekniktir.

173 Soru listesi, hedef alnan bir maksat iin hazrlanm sorulardan oluur. Listeyi cevaplandran kimse, sorularn gerektirdii bilgileri, listede iaret edilen yere yazar. Ek : 3, soru listelerinin mahiyeti hakknda bir fikir verebilir. Soru listelerinin rehberlik ve danma almalarnda kullanlabilmesi iin baz hususlara dikkat edilmesi gerekir: en verimli ekilde

a) Listeye konacak sorular, ama dna tamayan ve salkl bilgiler alabilecek sorular olmaldr. b) Sorular, gerekten ihtiya duyulan ve kiiye yardmda kullanlacak bilgiler alacak sorular olmaldr. Alnan bilgiler fantazi kabilinden bilgiler olmamaldr. c) Sorular, yazma ve ifade etme klfetini asgariye indirecek ekilde olmaldr. Sorular mmkn olduu kadar, ya muhtemel cevaplarn yanna bir iaret konacak ekilde ya da bir iki kelime ile ksaca cevaplandrlacak biimde hazrlanmaldr. d) Sorular, amaca gre bazan cevab snrlandrlmam sorular olabilir ki birey buna kendi inan ve dncesine gre bir cmle veya bir paragrafla cevap verir. Baz sorular da "evet" veya "hayr" denecek kadar snrlandrlm olabilir. Snrlandrlmam ve uzun cevaplarn okunmas fazla zaman alr ve verilen bilginin gruplandrlmas zor olur. Bu eit sorular en aza indirilmelidir. e) Sorularn ifadesi eitli kimselere farkl anlamlar ifade etmiyecek ekilde kesin ve salam olmaldr. f) Sorular; kelime, ifade ve ierik bakmndan rencilerin seviyesine uygun olmaldr. g) Verilecek muhtemel cevaplan yazmak iin soru karlarnda yeter yer olmaldr. h) Soru listesinin banda, listenin amac ve nasl cevaplandrlacana ait yeter aklama olmaldr. ) Dosyada zaten mevcut bilgiler iin tekrar sorular sorulmamaldr. i) Soru listesi vastasyla toplanan bilgilerin desteklenmeli; yanl bilgiler dzeltilmelidir. shhati, baka yollarla da

174 j) Listenin genel havas, cevaplandranda olumlu bir tavr yaratacak ekilde ferah ve ksa olmaldr. k) Liste, cevaplar bir bakta kavranabilecek ekilde dzenli, rahat ve ematik olmaldr. 1) Listeler, rencilere kk gruplar (25 kii kadar) halinde uygulanmaldr. Kk gruplarda listenin anlalmas ve cevaplandrlmas daha kolay olur. Soru Listelerinin Rehberlik ve Danmada Kullanl Soru listeleri (renciyi tanma fileri), her ders yl banda rencilere veya velilere ya da her ikisine birden doldurtulabilir. Ders yl banda ocuklarn yeni ders ylnda okula uyum Balyacaklar kadar zaman getikten sonra uygulanr. Listenin baz ksmlarna (mesel, ocuun geirdii ciddi hastalklar gibi), en doru bilgiyi ocuk deil ana baba verebilir. Baz bilgileri de (mesel, bo zaman meraklan gibi) rencinin vermesi daha yerinde olur. Listenin doru ve tam bilgiler alabilmesi, dolduran kimselerde uyandrlacak itenlik ve ciddiyete baldr. Bunun iin listeler doldurulmadan nce, listeyi niin doldurduklar (yni ama) ocuklara aklanmal; onlarn istek ve ibirlikleri salanmaldr. Verilen bilgilerin mahremiyetine sayg gsterilecei zellikle belirtilmelidir, ilkokulda, zellikle birinci devrede listeyi ya retmen ya veli doldurmak zorundadr. retmen, ocukla mlakat yapmak suretiyle sorulan bilgileri renciden almaya alr ve kaydeder. Ya da bu mlakat veli ile yaplabilir. Soru listesi yoluyla toplanan salkl ve manidar bilgiler, zetlenerek toplu dosyaya geirilir. Eer soru listeleri belli bir grup bireylere posta yolu ile gnderili-yorsa, duruma gre, her on gn veya bir ay sonra olmak zere, cevap vermiyenlere iki hatrlatc mektup daha gnderilmelidir. lk formun kaybedilmi olmas ihtimaline kar, sonuncu mektuba bir soru r listesi daha eklenmelidir. Hi deilse gruptan /c 70'inin cevap vermi olmas salanmaldr.

175 Otobiyografi Bireyin hayatnn kendi azndan hikyesine otobiyografi denir. zellikle bireyin kendini ve problemlerini nasl grdne ait kymetli ipular veren kolay bir bilgi tekniidir. Trke veya kompozisyon dersinde rencilere, kendi hayatlarn anlatmalar bir kompozisyon konusu olarak verilir. Rehberlik program, otobiyografi yazdrma iini o ekilde plnlamaldr ki retmenler, birbirlerinden habersiz, ocuklara tekrar tekrar otobiyografi yazdrmasnlar. Rehberlik ve danma amac ile yazdrlan otobiyografilerde, her rencinin ayn genel alanlara temas etmesini salamak iin, bu konu evvel genel olarak snfta tartlmal ve ocuklara hayat hikyelerinin genel blmlerini iaret eden bir pln verilmelidir. Bu plnda belirtilen blmler, genellikle, ocuun okul ncesi hayat, okul hayat, ailesi, elenceleri, hobileri, ilgileri, holand ve holanmad eyler, gelecee ait tasar ve dnceleri, renim ve meslek plnlardr. retmen, bu kompozisyon devinin okunacan, ama kendilerine geri verilmeyeceini ve bu kompozisyonun mahremiyetine sayg gsterileceini uygun bir dille ocuklara aklamaldr. Bylece ocuk, duygu ve dncelerini engelliyebilecek herhangi bir etkiden uzak olmaldr. Otobiyografinin, yazan kii zerinde teraptik yararlar da olabilir. Kendi hayatn yazarken kii, doyurulmam arzulan ve umularm aa vurabilir; dearj olur; kendi duygularm, tavrlarn, amalarm daha etrafl grmeye balyabilir. Otobiyografik bilgiler, ocuk hakknda baka yollardan toplanm bilgilerin canllk ve renk kazanmasna da hizmet eder. Otobiyografinin bir de son snfta yazdrlmasnda yarar vardr, ilk yldan son snfa kadar geen sre iinde rencinin benlik kavramnda, duygu ve dncelerinde, tavrlarnda, umularnda ve plnlarnda hasl olan gelimeler bu suretle daha iyi grlebilir. Otobiyografik bilgileri kullanrken baz noktalarn gzden karlmamas gerekir. Otobiyografik bilgiler, her eyden nce bireyin kendini nasl grdne dair kendisinin sbjektif bir tasviridir. Birok olgular ve olaylar, bireyin bakt gzln rengini alacaktr. Birey, genellikle kendi olumlu ve baarl ynlerini verir. Geri bu sbjektiflik kusuru, zellikle klinik danmada ok nemlidir. nk bu sbjektif bilgiler, kiinin "benlik kavramn", yni kendini nasl grdn anlamakta kymetli yararlar salar. Klinik kullanta bu, bir avantajdr.

176 Otobiyografi okunurken, kiinin kulland kelimelere gerektiinden fazla anlam vahmedilmemelidir. Fazla hayalperest kiiler, gerek olmayan eyler yazabilirler. Heyecansal ve sosyal bakmdan tedirgin olan bir kimse de kendini aka ifade etmez; birok noktalar saklar. Sbjektif olmas dolaysiyle, otobiyografik bilginin yorumlanmas olduka zordur. O halde, otobiyografik bilgi tedbirle kullanlmak ister. Onun iin otobiyografi, dier yollarla salanan bilgileri destekleyen bir teknik olarak kullanlmaldr. Gzlem Gzlem, birey hakknda daha tam ve realist bir anlay kazanmak, durumunu ve gelimesini kavramak iin eitli zaman ve faaliyetler iinde kiinin yeter bir sre gzetlenip tipik ve manidar davranlarn, eylemlerini sistemli bir ekilde kaydetme iidir. Gzlem, kiinin grup iindeki durumunu anlamaya, problemini canl bir ekilde grmeye, kiiyi yaayan bir organizma olarak hareket halinde tesbite alan bir tekniktir. "Tipik davranlar" tanmlamak, belki biraz zor olabilir. nk davranra, bireyin evresindeki uyarclara gsterdii yantmlardr (mukabeleler). Organizmann ortam devaml deimekte olduuna gre, her zaman ayn kalan bir durum ve davranra olmaz. Burada "tipik" davranra, daha ziyade, bireye ait bir nitelik mahiyetini kazanm olan ortalama bir davranradr ve birok kk davranmlarn oluturduu bir tablodur (Cronbach, 1970, s. 489-491). Gzlem ii birok hallerde yaplabilir. Mesel normal gnlk hayat durumlarnda, standardize edilmi bir ortam ve durum iinde ve yanstc testlerde olduu gibi, amal olarak belirsizletirilmi zel durumlarda yaplabilir. Gzlem yapma ii sistemli ve plnl olmazsa ve gzlemi yapacak kii gzlem yapma hususunda yetimi olmazsa, yaplan gzlem gvenilir olamaz, yi bir gzlemci, hereyden nce, grme ve iitme gibi duygu ve yetenek kusurlarndan uzak olmaldr. Ne gzlemlediini bilmeli ve grdklerini anlayabilmelidir. Gzlem yaparken ve kaydederken, kendi duygu, dnce, tavr ve eilimlerinden haberdar olmaldr ki bunlar gzlemlerine kartrmasn, bunlarn etkisinde kalmasn. Gzlemci, gzlem tekniinde bilgi ve tecrbe sahibi olmaldr. Gzlem nnda birden ok davranra ve olaylara ayn anda dikkat

177 edebilme ustaln kazanm olmaldr. Gzlemlenmi davranm ve olaylar yorumlarken de gzlemci, tek bir olaya dayanarak genelleme yapmyacak, hkm kartmyacak bilimsel tavr ve anlaya sahip olmaldr. Gzlem tekniinde tecrbe kazanmak isteyen bir retmen, snfndaki rencilerden, fazla kklemi biraz problemi olmayan ve kolay iliki kurulabilen vasat bir renciyi seip onu bir sre gzlemlemeli ve gzlemlerini sistemli bir ekilde kaydetmelidir. Yaplan gzlemler, bu i iin ayrlm bir deftere vakit geirmeden, sca scana mutlaka kaydedilmelidir. Bu defter emin bir yerde muhafaza edilmeli; ortalarda kalp bakalarnn grmesine msaade edilmemelidir. Gzlem yeter bir sre srdrlmeli ve mesel alt ay gibi yeter bir sre sonunda, toplanan gzlem kaytlar, bireyi belirginletiren tipik ve manidar davranmlar zetlenerek, kiinin ie yarar bir portresi ortaya kartlmaldr. Gzlem iinde dikkat edilecek nemli noktalar vardr. Gzlemler plnl ve deiik durum ve faaliyetlerde yaplmal ve kiinin tipik ynleri, bir "btn" tablo halinde ortaya kartlabilmelidir. Birey, gzlemlendiini hissetmemelidir; yoksa davranlar etkilenmi olur. Gzlemlenen davran ve olaylar, hemen kaydedilmelidir. Hafzaya gvenmemelidir. Yoksa baz noktalar zamanla ekil deitirir ya da unutulur. Gzlem, gzlenen hakknda nfikirlerle deil, tamamen objektif bir tutumla yaplmaldr. Grlen davranm ve olay, hibir yorum ve kan ile kartrlmadan kaydedilmelidir. Yorum ve kanaat vermek gerekince, bu husus, olaydan ve davrantan ayr olarak belirtilmeli ve yorum ya da kanaat olduu iaret edilmelidir. Gzlem sresi ki birka hafta veya birka ay olabilir sona erince, gzlemlenen davranlar, olaylar ve toplanan dier bilgiler deerlendirilip yorumlanmal, bireyin eitli ynleri hakknda baz genellemelere ulalmaldr. Gzlemlenen davranlarn, olaylarn kaydedilmesinde kullanlan kelime ve cmleler, 1 sonradan okuyana yanl anlamlar vermeye yol amayacak kesinlik ve aklkta olmaldr. -----------------------------Okuyucu; ocuklar Anlamalar iin retmenlere Yardm (M.E.B., 1962) adl eserde gzlem tekniine ait iyi rnekler bulabilir. Daha geni teknik bilgi iin BAK : Goode ve Hatt (eviren R. Kele), Sosyal Bilimlerde Aratrma Metotlar, 1964, 10. Blm.
1

178 Vak'a Kayd retmenlerin, zaman zaman rencilerinde tank olduklar manidar davranmalarn objektif olarak kaydedilmesi metodudur. Bir rencide grlen herhangi bir manidar davran retmen, 111. ekil'de rnei verilen Vak'a Kayd formuna kaydeder ve bu vaka kaytlan, rencinin toplu dosyasnda biriktirilir. Danman, bu vak'a kaytlarn smestir sonunda zetliyerek, ocuun nemli ve manidar grnen davranlarn toplu dosyaya geirir.

Vak'a Kayt Fii rencinin ad : ................................. Kaydeden retmen : ......................... Snf ve No ........................................ Dersi .................. Tarih ....................

Vak'a

Yorum ve neri

11 1. ekil: Vak'a Kayt Fii Vak'a kaytlarnn yararl olabilmesi iin, grlen manidar davranm, objektif olarak kaydedilmeli ve kaydedenin yorumlar ayr bir ksmda belirtilmelidir. retmenin yapaca neriler varsa bunlar da vak'a kayt fiinin Yorum ve neriler ksmna ayrca yazlmaldr. Davranmn kaydnda, olayn cereyan ettii ortam ve dekor ve olayn cereyan zaman belirtilmelidir. Vak'a kaydnda u noktalara zellikle dikkat edilmelidir: 1) Vak'a kaytlar iin retmenlerin ibirlii ve anlay salanmaldr, retmenler, rencilerinde karlatklar manidar davranlar kaydetmeye ilgi duyacak kadar hazr deillerse, okul ynetiminin emirleriyle zorlanmamaldr. 2) Bir retmenin haftada en az ka vaka kaydedecei kararlatrlmaldr. ok sayda vak'a kaydetmelerini istemek, retmenleri yldrr ve iin nemi kaybolabilir. Haftada en az ka vak'a kaydedilecei, bir veya iki haftalk bir denemeden sonra mkul bir ekilde saptanabilir. Bu karar, retmenler kurulundan kmaldr.

179

Vak'a Kaytlar zet Fii rencinin ad : ................................. Sre : ......................... Snf ve No ........................................

Tarih

Yer

Kaydeden

Vak'a

neri

11 2. ekil: Vak'a Kaytlan zel Fii 3) Vak'a kayt fileri, retmenlerin kolayca elde edebilecei bir yerde bulundurulmaldr. Bu vak'a kaytlan, ocuun toplu dosyasnda biriktirilir. Biriken vak'a kaytlar, belli srelerde, kronolojik sra gzetilerek 11-2. ekildeki gibi ayr bir fie zetlenir. Bu zetler, dnem veya ders yl sonunda toplu dosya iin yaplacak zetleri kolaylatrr. Ayn zamanda, ocuun tekrarlanan davranlarn, tavrlarn, kiilik niteliklerini daha nceden kolayca grlmesine yardm eder. 4) Vak'alarn unutulmadan kayd iin retme, her okul gn sonunda 15-20 dakikasn ayrp o gn baz rencilerinde grd nemli .davranmalarn kaydn yapmaldr. Olayla karlat zaman retmen, rencinin ad ve olaya ait hatrlatc ksa not alabilir, retmen, hangi renciler hakknda ka olay kaydetmi olduunu zaman zaman gzden geirmelidir, ilgisini, pek az ya da hi vak'a kayd yaplmam rencilere de evirmelidir. 5) Ayn renci hakknda birok retmenlerin gzlemi ve vak'a kaytlar bir araya getirilince renciyi bir btn olarak grmek daha kolaylar. Bu sebeple btn vak'a kaytlar, badanmann odasnda toplanmaldr. Arzu Listesi ocuun, doyurulmam arzularn, aa vurmad ya da vuramad duygularn, dncelerini, gdlerini, umularn, beklentilerini renmek veya bunlara ait ipular yakalayabilmek iin ocuklara hayal durumlar verilerek en ok elde etmek istedikleri eyler sorulabilir. Mesel, "Masallardaki gibi, bir peri size dile benden ne dilersen

180 dese idi, en byk dileiniz neler olurdu?" veya "imdi elinizde pek ok paranz olsa idi, en ok yapmak istediiniz veya almak istediiniz ey neler olurdu? Srasyla yazn." gibi sorular verilerek bunlara alnacak cevaplardaki duygu, dnce, gdler, beklenti ve umular saptanmaya allr. Bunlar, ocuun zlemleri, hedefleri, kiilik yaps, iinde yaamakta olduu artlar hakknda aydnlatc ipular olacaktr. Bu dilek sorulan szl olarak verilip, cevaplan szl olarak almak mmkn olduu gibi, yazl olarak verip cevaplar yazl olarak istemek de mmkndr. Tabii, bu yollardan birinin tercihi, ocuun yana, okuyup yazma ve fikrini ifade edebilme durumuna, ocuktan bunlar isterken iinde bulunulan artlarn gereklerine baldr. ocuun cevaplarn yazl olarak almann baz avantajlar vardr. Bu dilekler, arzular ocuun dosyasnda saklanr; tekrar tekrar okuyup deerlendirme imkn vardr. Yazl ifade kalcdr. ocuun ileriki hayatnda gsterdii gelimeleri anlamada bir mukayese noktas olabilir. Bu teknik, kk yalardaki ocuklara daha uygun bir tekniktir. Onlarn psikolojik dnyasna daha ok hizmet edebilir. Ama tekniin yetikinlere de adapte edilmesi mmkndr, zellikle kliniklerde yetikin hastalara da kolayca uygulanabilecek bir tekniktir. artlarn frsat verdii durumlarda normal yetikinlere de uygulanabilir. Mesel, "Bir sihirli gce sahip olsa idiniz, vcudunuzda deitirmek istediiniz bir yer olur muydu, neresi olurdu ve ne ekle sokmak isterdiniz?" veya "Yeniden ocuklua dnp bymeye balasaydnz, nasl bir anne baba elinde ve aile evresi iinde byyerek nasl bir kii olmak isterdiniz? Aklayarak yazn." ya da "Dnyaya tekrar gelmek olsayd, ikinci geliinizde kim gibi olmak isterdiniz, niin?" gibi sorular verilebilir. Sorulan vermek kadar, alnan cevaplarn incelenip tahlil edilmesi de nemlidir ve lzmdr. Bu cevaplar zerinde kiiyle bir danmaya girmek, onun cevaplarndaki dilek ve zlemleri zerinde etraflca grmek ister. Bylece kiinin kendini daha iyi anlamasna, igri kazanmasna yardm edilmi olacaktr. Tekniin kullanmasndaki asl ama da budur zaten. Yarm Cmleleri Tamamlama Bireyin zlemlerine, elikilerine, bilinaltna, doyurulmam arzulana ait ipular yakalamada kullanlan dier bir teknik de yarm

181 cmleleri tamamlama tekniidir. Birey iin ba veya sonu verilmi yarm cmleleri ieren bir yarm cmleler listesi hazrlanr. "Ben babam ................. " "Keke kardeim ......... ." "Annem bana ................ " "Bir hata yapnca .......... " "Kendimi ..................... " ".......... daima zlrm. " "..................... isteksizim." "............... nefret ederim. " gibi yarm ibareleri bireyin anlaml bir cmle haline koymas istenir. Yarm cmleleri tamamlama teknii, rastgele sralanm mphem balang veya bitim ibarelerinden oluan bir liste deildir. Bireyin ev, aile, arkada, kiiler aras ilikiler ve kendisi ile ilikileri sistemli bir ekilde kapsayacak ekilde dzenlenir. Esasen, bu teknik, bir klinik testi elinde hazrlanrsa iyi bir projektif test tekniidir. Birey, yarm ifadeleri anlaml bir cmle haline getirirken ou kere kendi bilinaltn, zlemlerini, elikilerini yanstma durumunda kalr. Bu yanstmalar, bazen dorudan, bazen kamufle halinde bazan da zttepki halinde olabilir. zellikle yetikin dananlar kendilerini saklayabilirler. Cmleleri, hissettikleri gibi deil de olmas lzm gelen ekilde tamamlayabilirler. Tamamlanm listeyi deerlendiren danman (terapist) ya da kliniki bu hususlara duyarl olmak zorundadr. Listedeki manidar tamamlamalar zerinde grme yaplmaldr. Yarm cmleler teknii kliniklerde, psikolojik problemlere ait danmalarda ok kullanlan bir tekniktir. zellikle, ilk danmaya balarken ya da bunalml kiilerin ve elikilerinin belirlenmesinde kullanlan sade ve kolay bir tekniktir. Bu teknik, bireyin duygu ve tavrlarn tanmada deerli ipular verebilir. Listeler deerlendirildikten sonra mutlaka onlar zerinde danma yaplma yoluna gidilmelidir. Zaman Cetveli Zeks ve artlan msait birok rencilerin derslerde baarsz olduklar ok grlen bir durumdur. Bu baarszlk, birok hallerde rencinin zamann iyi kullanamamasndan ileri gelir. PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK -F.13/14

182 Zaman cetveli, en basit ekli ile, gnn saatlerine blnm bir sayfaya, rencinin sabahtan akam yatncaya kadar giritii faaliyetleri, zaman eidi ve sresi ile kaydetmesidir. Cetvelde, her faaliyet hakknda, rencinin duygu ve dncesini yazaca bir yer de vardr. Bu ksm, rencinin zel ilgi ve tavrlarn kefetmede ok ie yarar. Cetvelde her dizi l veya 1/2 saati gsterecek ekilde dzenlenmitir. Her yaprak bir gn temsil eder (BAK: 11-3 ekil).
ZAMAN CETVEL Ad: ........................ Sre Snf:......................... Faaliyet Tarih: ............... Bu faaliyet hakknda duygu ve dnceler

Faaliyetin eidi

Ald zaman %'si Faaliyetin eidi

Ald Zaman %si

11 3. ekil: Bireyin Bir Gnlk Faaliyetlerini Gsteren Zaman Cetveli Bu cetvel, her gnn sonunda, faaliyetler trlerine gre gruplandrlp ve her birinin btn gnlk zaman iinde ne oranda bir yer tuttuunun kaydedilecei bir blm de iermektedir.

183 Her gnn sonunda renci, o gn boyunca giritii faaliyet eitlerini gruplandrr. Cetvelin sonundaki zet ksmna bu faaliyet gruplarn kaydeder. Her bir grubun ald toplam zaman, faaliyet tr yanna yazar. O gnk btn faaliyetlerin toplam zaman iinde her bir grubun ald zaman oran yzde olarak bulunup yanndaki stuna yazlr. Bylece renci, o gn hangi tr faaliyete ne oranda zaman sarfetmi olduunu grr. Zaman etkili kullanp kullanmad hakknda kendince bir deerlendirme yapar. Zaman kullanma hakknda gereki bir fikir edinebilmek iin cetvelin hi deilse iki hafta yrtlmesi gerekir. Bu sre sonunda, yukar paragrafta aklanan "faaliyet tr" gruplandrma alma bu defa on be gnlk sre iin yaplr. Bu sre iinde ne tr faaliyetler, ne sklkta ne kadar zaman alarak yaplmtr, toplam zamann ne kadar yzdesini igal etmektedir? Bunlara baklr. Bu deerlendirmelerin renci tarafndan yaplmas, rehberlik amalan icabdr. Yalnz, renci bu ii yaparken tereddtlere debilir. Yanl yorumlar yapabilir. Onun iin danman ya da snf - retmeni renciye yardm etmeli, yol gstermelidir. Mesel, baz gruplandrmalar, yzdeye evirmeler, yorumlar beraberce yaplabilir. Sre sonunda yaplan gzlem, yorum ve eletirilerini renci bir yazl rapor haline getirmeli ve burada bir hareket planna yer verilmelidir. Bu cetvelin gvenilir sonular alabilmesi iin, rencinin bu cetveli itenlikle doldurmas; cetvellerin hi deilse iki hafta kadar devaml bir sre iinde tutulmas; bu sre iinde rencinin faaliyetlerin kaydnda karlat glklerde ona yardm edilmesi; ve cetvelin mahremiyetine sayg gsterilmesi lzmdr. Zaman cetveli, ocuun zamann nasl kulland, ders almaya ne kadar zaman ayrd, bireyin bo zaman ve hobileri, sosyal faaliyetleri, meslek eilimleri ve faaliyetleri, beden ve ruh sal hakknda bilgi verir. Ayn zamanda renciyi "zaman iyi ayarlama ve kullanma" hususunda bilinlendirir. nk gnlk faaliyetlerin oranlan somut olarak kt zerinde belirince renci, ders almaya ne kadar az zaman ayrdn veya belli cins faaliyetlere (mesel basketbol'a) ne kadar ok zaman ayrm olduunu kendisi de hayretle grr. Kendi kendini deerlendirmeye dayanan btn aralarda olduu gibi, zaman cetvelinde verilen bilgi de gerek faaliyetleri yanstmayabilir. Ama retmen - renci arasndaki ilikiler iyi olursa, bu saknca geni lde ortadan kalkm olur.

184 Problem Tarama Listesi Bir okulda rencileri en ok zmekte ve dndrmekte olan problemlerin belirlenmesi iin kullanlan bir listedir. Bu listede, eitli problem alanlarna ait muhtemel problem, rencilerin anlayaca kolaylkta bir ifade ile listelenmitir. Problemler, iaretleme ve tasnif kolayl iin 5'erlik gruplar halinde verilmitir. Her grup, belli bir alnn problemleridir. Mesel, salkla ilgili 5 problem, veya aile ile ilgili 5 problem bir grup halinde verilmitir. renci ihtiyalar tarama listesinin ilk sayfasndan alnan Salk ve Okulla ilgili 5'er problem, bir rnek olarak grlebilir (BAK: Tan, 1971): 1. Sk sk bam aryor. 2. Yeter derecede uyuyamyorum. 3. Dilerimden rahatszm. 4. Kendimi pek salkl hissetmiyorum. 5. ihtiyacm olduu kadar ak havaya kamyorum. 6. Okulda dk notlar alyorum. 7. Snavlardan korkuyorum. 8. Akranlarmdan bir snf gerideyim. 9. Ders almaktan holanmyorum. 10. Kitaplara kar ilgim yok. Ortaokul rencileri iin olan listede 210 problem vardr. renci bu listeyi okur. Kendini zen ve dndren problemlere geldike yanna bir arp iareti koyar. Listeyi bylece tamamladktan sonra, iaretli problemleri tekrar okur ve en ok zen problemlerin yanna bir arp iareti daha koyar. Bu suretle danman veya retmen, ocuun problemlerinin nitelik ve kapsamn kolayca grebilir. aretledii problem says, renci grubunun problem says dalmnda yukardan ilk eyrei geen (3) renciler zerinde daha dikkatle durulur, rencilerin en ok tekrarladklar problemler okulca ele alnarak zm aranr. Problem Tarama Listesi'nde iaretlenen problemler, danma mlakatlarnda da iyi bir konuma zemini hazrlar. Liste, zellikle retmenleri, rehberlik faaliyetlerini yrtmek iin harekete geirmekte etkili bir tekniktir. Tarama listesinin gvenilir sonu vermesi iin, itenlikle doldurulmas arttr. Listenin isimsiz olarak doldurtulmas, ocuklar daha ak ve samimi cevap vermeye yneltir. Liste ve kullanl hakknda daha geni bilgi iin okuyucu, renci Problemleri Tarama Listesi Elkitab'n (Tan, 1971) inceliyebilir.

185 Basan/Kabiliyet Karlatrma Tablosu rencilerin renme kabiliyetleri ile, derslerdeki basan seviyelerini karlatrmaya yaryan tabloya Baar/Kabiliyet Karlatrma Tablosu denir. Bu tablo iin basit bir yol udur: Bir snftaki renciler, renme kabiliyetlerine (mesel bir zek testi ile llen kabiliyetlerine) gre, en yksekten aaya doru sralanr ve bu sralama 5 takribi eit gruba ayrlr. Bu gruplara ayrma puanlarnda, test puanlarnn seviyeleri de dikkate alnr. Ayn ekilde, rencilerin szl, yazl veya varsa bir basan testinden aldklar deerlendirmelere gre ocuklar basan srasna konularak, gene 5 eit gruba ayrlr. Gruplar, aadaki gruptan balanarak l, 2,..... 5 diye numaralanr. Sonra bu gruplanm listelere gre renciler, 11-4. ekildeki gibi, 5'li tabloda ilgili olduklar kutularn iine yazlr. Bu tabloda mesel X ekseni baary, Y ekseni de kabiliyeti gstermektedir. Her rencinin ad ya da kod numaras, tabloda kabiliyet grubu ile basan grubunun karlat kutu iine yazlr. Genellikle, normal bir renci, renme kabiliyetine uygun olarak baar salar. renme kabiliyeti iyi (no. 4 kutuda) olan bir renci, basanda da iyidir (4 no. kutudadr). Bu karlatrma tablosu, kabiliyetinin stnde veya altnda basan gsteren rencileri bir bakta gsterir. Mesel, 11-4. ekilde renci C, ok zek olduu halde snfn en az baarl rencisi grnmektedir. Buna karlk renci B, az kabiliyetine ramen, stn baar salamaktadr. Kabiliyet/baar arasndaki bu uyumazln sebepleri neler olabilir? renci B'yi, kendini harabedercesine almaya sevkeden ey nedir? Bu baar ona neye mlolmaktadr? Btn bu sorularn cevaplarn bulmak iin danman ve retmen, ocuu incelemeye giriecektir. Ohalde Kabiliyet/Baar karlatrma teknii, "alanlar" ile "dalga geenleri" aklayabilir; ocuklarn kabiliyet, baar, ilgi ve ihtiyalarn daha derinden incelemek iin vaka etd vesaire gibi dier tekniklerin kullanlmasna yol aar; eitim programnn, metotlarn, ders konularnn slahn iyiletirilmesini salyabilir.

186

114. Seldi: Basan/Kabiliyet Karlatrma Tablosu Karlatrma tablosunun kullanlmasnda, gruplamalarn dayand lme aralarnn gvenirlik derecesi gzden karlmamaldr. Bu teknik, daha ziyade, okulda ders baars zerinde durmaktadr. ok zeki renciler, az almalarna ramen tabloda yksek baar karesinde grnebilir. Bu husus da unutulmamaldr. Tabiatiyle okulda akademik basan, sadece rencinin zihin kabiliyetine bal deildir. Okulda derslerde baary etkileyen zihin faktr dnda birok faktr vardr (BAK: zgven, 1974). Mesel, aile ii ilikiler, evde iyi bir alma ortam olup olmamas, ocuun sosyal yaantlar, aile ortamnn sosyo - ekonomik - kltrel durumu, okul eitim ortamnn tevik edici olup olmamas, ocuun geirmekte olduu gelime aamas... gibi. zellikle bir hastalk balangc veya bul balangc durumlarnda ocuk durgundur. alma ve hareket enerjisi dktr. Bu durumlarda akademik baarnn dmesi ok muhtemeldir. Onun iin bu durumlar dnlerek Kabiliyet/Baar Karlatrma Tablosunun uygun zamanlarda tekrarlanmas nem kazanr.

187 Kabiliyet/Baar karlatrmalarnda esas plan, ocuun genel kabiliyeti (zeks) orannda akademik basan gsterip gstermediini anlamak; gstermiyorsa engelleyen faktrleri ortaya kartmaktr. Ohalde Tablonun hazrlanmasnda eer ders notlan kullanlacaksa, bunlara resim, mzik gibi zel kabiliyet ve alma isteyen dersleri kartrmamak gerekir. Genel kabiliyeti yanstan ders notlar alnmaldr. Bir snfn Kabiliyet/Basar Karlatrmasnda daha hassas ve ayrntl bilgi edinmek istenirse, tabiatiyle, rencilerin genel kaabiliyetlerinin ve belli bir akademik alandaki baarlarnn, geerlik ve gvenirlikleri bilimsel metotlarla saptanm genel kabiliyet (veya akademik kabiliyet de deniyor) ve o alana ait standart baar testi ile saptanmas gerekir. Bu mmkn olmad takdirde, rencileri yakndan tanyan 3 retmen, rencileri mesel 50 puanlk bir Deerlendirme Cetveli zerinde puanlayabilirler (BAK: Deerlendirme Cetveli). retmen de kendi dersi ile ilgili bir baar testi hazrlayp onu uygulayabilir. Standart testlerden salanan veya bu suretle elde edilmi olan puanlar en yksekten en dk puana doru sraya dizilir ve alttan balayarak bu diziye l, 2, 3,... diye dizi sras numaras verilir .Bu dizi sras numaralan, alttan balayarak ulama frekansa evrilir. Bu ulama frekanstan rencinin, grup iinde yzde kanc olduu grlr. Bu amala rencinin her bir testte dizideki yzdelik yeri, sra numa-ras/nxl00 ilemiyle hesaplanr (BAK: Lindquist, 1989, sf. 30-35). Sonra, kareli ktta, X ve Y eksenleri yzdelik puanlar gsteren bir Tablo hazrlanr ve her renci Kabiliyet ve Baar dizilerindeki yzdelik puanlarna gre bu Tablodaki yerlerine iaretlenirler. Bylece her rencinin Kabiliyet/Basan karlatrmas, Tabloda daha hassas bir ekilde grlebilir. Yzdelikli eksenlerin oluturduu bu Tabloda, 0-100 kelerinden Tabloyu apraz kesen orta izginin alt ve stnden 12.5 yzdelik puan uzaklkta birer izgi izilir. Bu apraz izginin =12.5 puan iindeki alanda kalan renciler kabiliyetlerine uygun baar gsteriyorlar diye kabul edilir.* ------------------------* Okuyucu buradaki 12.5 yzdelik puann sebebini sorabilir. Medyandan, yani 50. yzdelik noktasndan , veya t noktasna, yani 75. yzdelik veya 25. yzdelik noktalarna 25 yzdelik puan mesafesi vardr. Bu mesafenin yans alnmaktadr. Pratik kolaylk dnlrse, apraz izgi etrafna 15 yzdelik puan mesafeye kadar da gidilebilir. Genel fikir edinilmek istenen hallerde bu alan 25 yzdelik mesafesine kadar geniletilebilir.

188 Bu orta alann stnde ve altnda kalan ocuklarda, kabiliyeti yksek olduu halde ders baarsnda dk olanlar ile kabiliyetinin fazla stnde ders baars gsterenler belirlenir. Bunlarn an basan veya baarszlk sebepleri aratrlmaya balanr. Bu gibi rencilerin ders alma tekniklerinde bir kusur varsa giderilmeye allr. Psikolojik engeller veya basklar varsa danmaya alnarak onlara yardmc olmaya allr. Sosyoekonomik sebeplere baklabilir. Aile ii problemler olabilir. Baz problemlerin zm okul rehberlik programnn elinde olmamakla beraber, bu eit rencilere danman veya retmen, ocuun problemden en az etkilenmesini salayacak desteklemelerde bulunabilir. Bir baka ifadeyle, ocuun probleme hassasiyetini, kritik noktann altna ekmesine yardmc olabilir. Deerlendirme Cetveli rencilerin belli bal birka nitelik ynnden birbirlerine gre hangi derecede olduklarn, 3 veya, ou kez 5 eit ksma blnm izgiler zerinde gsterilme tekniidir: nemli grlen niteliklerden her biri, cetvellerden biri ile temsil edilir. Cetvelin bir ucu, ele alnan niteliin en dk tarafn, dier ucu da en yksek tarafn temsil edecek ekilde, 1'den balyarak 5'e kadar numaralanr. Her derecenin altna veya niteliin en dk, orta ve en yksek tarafna o dereceyi temsil edecek oluu ve l davranmlarn ksa bir tantm konur. Mesel u nitelikleri alalm: renme kabiliyeti

------------------------1

Humprey ve Traxler, 1954, s. 122'den alnmtr

189 alma srati

Bu cetvellerde her blmn altna ksa bir aklama konmutur. Eer deerlendirme cetveli, belli bir grup iin retmen tarafndan .kendi kullanmas maksadyla yaplmsa, l, 3, ve 5. derecelerdeki ifadeleri "renci A gibi", "renci N gibi", ilh... yazlabilir. Bu tipik isimler, dier rencileri daha somut olarak mukayese edebilmek iin iyi "birer lt olabilirler. Deerlendirme cetveline dier bir rnek de Amerikan Eitim Konseyi'nin (ACE) gelitirdii Kiilik Raporu formunda kullanlan ekildir. Bu tip cetvelde deerlendirici, uygun (2) den kutuyu iaretler:

------------------------2

rnek, Cronbach (1965, s. 507)'tan alnmtr.

190 Deerlendirme cetveli, psikolojik yardm hizmetlerinde ve okul almalarnda odluu kadar klinikte, orduda, idarecilikte ve endstride de ok kullanlan bir deerlendirme ve aratrma tekniidir. Cetvel dikkatli kullanlmazsa, baz sakncalar da beraberinde getirir. Bu sakncalar, deerlendiricinin kendinden gelebilir veya tekniin kendi bnyesinde mevcut olabilir: a) Baz deerlendiriciler, tabiat itibariyle ok "cmert" ya da ok "sk" olabilir. Ya herkesi bol bol deerlendirir; herkesi 4. ve 5. kategorilere koyar. Ya da kimseyi beenmez, herkesi l ve 2 kategorilerine koyar. Bu eit dar bir deerlendirmenin, ocuklar birbirinden ayrdetme gc yoktur. b) Deerlendirici "yanl" olabilir. Buna "sabit hat" denir ki ista-tiksel olarak dzeltilmesi mmkndr. c) Deerlendirici, bireyin bir niteliinin etkisinde kalarak, btn dier nitelikleri buna gre iyi veya kt kategorilerde deerlendirebilir. Buna da "hle etkisi" denir. d) Cetvellerde ele alnan nitelikler iyi tanmlanmazsa, deerlendirici bu nitelii belirsiz bir ekilde anlyacak, tasarlyacaktr. Bu da kastedilen nitelik olmayaca gibi, deerlendirmede istikrar da salanmam olur. Deerlendirme cetvelleri ile toplanan bilgilerin salkl ve gvenilir olmas iin dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr: 1) Deerlendirme, deerlendirilen grubu en iyi tanyan bir kimse tarafndan yaplmaldr. Gruptaki kiileri iyi tanmayan bir kimsenin kans, gvenilir olamaz. Bu sebeple, her cetvelde, deerlendiricinin, ocuu (deerlendirilen kiiyi) ne kapasitede tand sorulmaldr. 2) Deerlendirici (veya deerlendiriciler), nce cetveldeki niteliklerden ve tantmlardan ne kastedildii hususunda ak bir fikre sahip olmal, ondan sonra deerlendirme iine gemelidir. 3) Her nitelie balamadan nce o nitelik iin tipik "en zayf", "vasat" ve "en iyi" renci rnek olarak belirlenmeli ve dier rencilerin yeri, bu nirengi noktasna gre saptanmaldr. 4) Her renci iin bir deerlendirme cetveli formuna gerek vardr. 5) Deerlendirmede bir nitelik ele alnmal; btn grup yeleri bu nitelik ynnden deerlendirilmeden ikinci nitelie geilmelidir.

191 6) Deerlendirici, bireyin bir nitelikteki derecesinin etkisinde kalmadan, dier niteliklerde bireyi deerlendirmelidir. 7) Deerlendirmeyi birden fazla deerlendiricinin yapmas daha salkl sonu verir. Birden fazla kimsenin deerlendirmeyi yapmalar halinde, deerlendiriciler, her niteliin anlam ve deerlendirmede izlenecek yol zerinde fikir birliine varmaldrlar. 8) Birden fazla kimsenin yapt deerlendirmede, deerlendiricilerin "sk" ya da "gevek" deerlendirme yapmalar gibi kiilik eilimleri ie girecektir. Her deerlendirici iin "sabit" olan bu eilimlerden gelen deerlendirme farklar, istatiksel yollarla eletirilmelidir. Mesel, her birinin deerlendirme puanlan, standart puana evrilerek kullanlabilir. Her bir deerlendiricinin verdii puanlar dalmlarndan elde edilecek ortalama veya medyan deere gre kyaslamalar yaplarak, bireyin ald puan belirlenebilir. Eer deerlendirmede ok duyarl sonulara ihtiya yoksa, deerlendiricilerin verdikleri puanlarn basit ortalamas da amaca hizmet edebilir. 9) Deerlendirici, kendi psikolojik eilimleri hakknda bilinli olmal, herhangi bir nyargnn etkisinde kalmamaldr. 10) Deerlendirme cetveli ile elde edilen bilgilerin gvenirlik ve geerlikleri incelenmelidir. Deerlendirme cetveli; retmen, danman veya bir i yerinde mir gibi bireyi iyi tanyan bir kimse tarafndan kullanlabilecei gibi, bireyin kendisi tarafndan da kullanlabilir. Deerlendirmeyi birey kendisi yapar. Bu takdirde, bireyin kendi hakknda "yanl" olabilecei gzden rak tutulmamaldr. Birey, kendini kasten de yanl gsterebilir. Bu aldatmay engellemek iin, "zorunlu seme" teknii denen bir yol gelitirilmitir. Seme maddeleri bireye drtlkler halinde verilir. Birey, kendine uysa da uymasa da bu drtlkten bir maddeyi "en ok" uyan, bir maddeyi de "en az" uyan olarak seer. Bu tekniin etki derecesi lehinde baz aratrma bulgular vardr. (Gordon ve Stapleton, 1965; Berkshire ve Highland, 1953). Ev Ziyaretleri Ev ziyaretleri, ocuk ve yakn evresi hakknda bilgi toplamak, rehberlik ve danma programna kar ailenin yardm ve desteini salamakta etkili bir tekniktir, retmen ve danman, velilerle okulda

192 grmekten baka, ocuun ev atmosferini gzlemleyebilmek iin aileyi ziyaret edebilir. Bu ziyaretler, ocua ait belli bir problemin aile ile grlmesi amacyla olabilecei gibi, olaan bir meslek faaliyeti halinde de olabilir. uras hemen belirtilmelidir ki problemin hassasiyetine gre, baz problemlerin mutlaka okulda grlmesi gerekir. Byle problemleri ev ziyaretinde ele almaktan saknmak lzmdr. Ev ziyaretleri, resmi olmaktan ziyade, kiisel dostluk ve nezaket esas zerine kurulmaldr. Ziyarette elde edilen olgu ve konular, ziyaretten sonra hemen kaydedilmeli, hafzaya braklmamaldr. retmen veya danman, ev ziyaretlerinde baka ailelerin ocuklar hakknda azn sk tutmaldr, retmen ya da danman, konumaktan daha ok, iyi bir dinleyici olmaldr. renciyi ve ev atmosferini daha ayrntl tanmak amacyla yaplan ziyaretlerde retmen veya danman, aileye, kafasnda belli baz sorularla ve plnla gitmeli; konumalar,, birka dil zc cmle ile bilgi alnmak istenen alanlara sevketmelidir. Ziyaretler, aileyi bktrc veya mahcup duruma drc bir ekilde olmamaldr. Sosyometri Bir grubu oluturan bireylerin birbirleriyle olan sosyal mesafelerini gsteren ve grubun sosyal dokusunu iaret eden bir tekniktir. Dier bir ifadeyle sosyometri, grubun sosyal haritasn izmek iin kullanlan bir yoldur. Bu teknik, snftaki liderleri, kenarnda kalmlar, kafadarlar (klikleri), kmelenmeleri grmek; eitli grup faaliyetlerinde birlikte alabilecek grup yelerini semek; snfn oturma durumunu dzenlemek; snftaki kliklemeleri belirleyerek bu kmelenmeyi daha salkl ve yararl ynlere kanalize ederek, snfta iyi bir grup havas yaratmaya yardm etmek iin kullanlabilir. Her renciye, bir sayfann drtte biri byklnde bir kt verilir. Kdn sa st kesinde rencinin kendi ad yazlr, rencilere, mesel yle bir durum verilir: "Gelecek haftaki kr gezisine giderken beraber olmay arzu ettiiniz bu snftan arkadamzn adlarn tercih srasna gre yaznz." ya da "snfmzn oturma sras dzenlenecektir. Ayn srada oturmak istediiniz snf arkadalarnzdan nn adn tercih srasna gre yaznz."

193 Verilen bu durumun, ocuklar iin nemli ve gerek bir durum olmas arttr. Aksi halde, tamamen hayal bir durum iin alnacak cevaplarn gereki deeri olamaz. Hayal bir yneriyi renciler ciddiye almazlar. Keza, snfn sosyal dokusuna ait kacak harita da verilen yneriye gre deiir. Mesel, bir renci , kr gezisi iin renci A'y birinci tercih olarak seerken, beraber ders alma veya snava hazrlanma durumunda bu geveze arkadan hi tercih etmiyebilir. Onun iin, sosyometri ile alnan bilgileri, ancak, yneride verilen durumun snrlan iinde deerlendirmek gerekir. Sosyometri teknii, ancak, grup yeleri birbirlerini yeter derecede tanmalarndan sonra uygulanmaldr. Sosyometride gvenilir bilgi alabilmek iin, ama, toplanan bilgilerin mahremiyeti ve sonularn iimler tarafndan ve nasl kullanlaca da rencilere aka belirtilmelidir. Alnacak sonular da mutlaka kullanlmaldr. Yoksa renciler, daha sonralar verilecek durumlarn ve sylenecek szlerin samimiyetinden phe edecekler ve verecekleri cevaplarda cidd olmayacaklardr. Sosyometri tekniin ok kalabalk snflarda kullanlmas ok zordur. Bu teknik, 30-40 kiiyi gemiyen gruplarda daha rahat kullanlabilir. Kalabalk gruplarda sonularn tasnifi ve sosyogramn ortaya kartlmas hayli gleir. Verilen duruma gre cevaplandrlm cevap ktlarnda kimlerin kimleri tercih ettiklerini ve tercih derecelerini gsteren bir tablo hazrlanr (BAK: 11-1. Tablo). Sosyometrik tercihlerin puanlanmas iin eitli yollar tavsiye edilmitir (BAK: Moreno, 1963; . Thorpe et al, 1959). Biz burada, 11-1. Tablo'da kullanlan metodumuzu anlatalm: Gruptaki her bireyin tercihlerinin etelesi yapldktan sonra (Tablo'nun sonunda grld gibi, seme derecelerinin frekanslar yazlr. Mesel, renci A, 2 kii tarafndan 1. tercih olarak gsterilmitir. Seme derecelerine de arlk puan verilir. Tabloda, 1. tercihin arlk puan 3, 2. tercihinki 2 ve 3. tercihinki l'dir. Her seme derecesindeki frekans says, o derecenin arl ile arplr. Her rencinin arpm toplamlar alnarak Seilme Puan elde edilir. Mesel, renci A iin arlkl toplam puan, 2X3+1X2+1X1=9 olmaktadr. Arlkl puanlan ieren bu Tabloya gre, genie bir masa zerinde, grup yelerinin birbirine olan sosyal mesafelerini gsteren bir harita meydana getirilir. Buna, sosyogram denir.

194 11 1. Tablo: 10 KLK BR GRUPTA BREYLERN BRBRLERN TERCHLER


Seen Toplam tercih derecesi

Seilme 9 3 13 9 3 4 7 3 6 3

Grup yeleri A B C D Seilen E F G H I

B 1

E 3

G 1 3

1 2

2 1 1

3 1 1 2 1

2 3 1 1 1 2 1 3 3 2 1 2 3

1 3

3 2 1

1 1

3 1 1 1

1 1

2 2

2 3 2

3 1 1

Sosyal harita yle yaplr: En yksek puan merkezde olmak zere, da doru daireler izilir (BAK: 11-5. ekil). Seilme frekans en yksek olan kii ortaya gelmek zere derece derece merkezden uzaklalarak, seilme puanna gre her rencinin yeri ayarlanr. Sosyal mesafeyi, i ie izilmi dairelerle gstermek mmkndr. Her daire,., merkezden uzaklna gre belli bir seilme puanna kadar seilen bireylerin halkasn gsterir. Sosyogramda kzlar ve erkekler iki ayr iaretle gsterilmelidir. Bir rnek olarak, 10 kiilik farazi bir grubun sosyogram, 11-5. ekilde ve bu sosyograma esas olan seilme tablosu da 11-1. Tabloda verilmitir. Sosyometrik teknik, retmenin, gruptaki klikleri ve klik liderlerini grmesine, ve bu klikleri birbirleriyle kartrarak grubun sosyal gelimesine yardm edebilir. Grupta, yalnz braklm ocuklarn meydana kartlmasnda, karlkl dostlarn tesbitinde ie yarar. ocuun, grup iinde edindii sosyal mevki, onun davranlarn etkileye-

Puan

195 ceinden, sosyogram yoluyla elde edilen bilgiler, rehberlik ve danma almalar iin nemlidir.

11 5. ekil: 10 Kiilik bir grubun sosyogram. Baz hallerde sosyogram, negatif tercihlere gre de yaplabilir. Fakat negatif tercih ynerisini vermek, ok nazik bir itir. ocuklarn baz grup yelerine olan negatif duygularn somutlamasna, perinlemesine yol aabilir. Arzu edilmeyen psikolojik atmosfer doabilir. ok dikkatli olmak gerekir. 11-5. ekilde 2. ve 3. tercihler de gsterilmitir. Kalabalk gruplarda ayr tercihi birden gstermek, sosyogram ok kark bir hale getirir. Byle bir durumda sosyal haritay, yalnz birinci tercihlere ;gre ya da sadece arlkl seme puanlarna gre yapmak doru olur.

196 Kimdir-bu (Kimdir-bil) Kimdir-bu teknii, bireyin, kendisi ve iinde bulunduu grubun dier yeleri tarafndan nasl grldn gsteren bir tekniktir. rencilere, eitli renci tiplerini tanmlayan ibarelerden olumu bir liste verilir, rencilerden, snfta bu tantmlara (tasvirlere) uyan ocuklarn adlarn, gsterilen yerlere yazmalar istenir. Tantmlara uyan adlarn yazlaca yerler, ya kimdir-bu listesinde olabilir veya ayr bir cevap kd kullanlabilir. Teknii daha iyi anlamak iin u rnei inceliyebiliriz: Kimdir-bu
1

AIKLAMA: Aada, snfmzdaki baz kimselerin kelimelerle izilmi resimleri vardr. Her ibareyi okuyun ve snfnzda, okuduunuz bu tantmlara .uyan kimselerin adlarn o ibare yanna yazn. Her tantma birden fazla isim yazabilirsiniz, yeter ki o isimler, sizce, eldeki tantma uygun dsn. Bir kiinin adm, birden fazla tantma iin kullanabilirsiniz. Eer bir tantma uygun kimse bulamazsanz, bu tantm atlayn. Sizin kendinize uygun den tantmlara gelince de kendinizi belirtmek iin "Kendim" kelimesini yazn. Listeyi cevaplandrmanz iin ihtiyacnz kadar zaman kullanabilirsiniz. imdi balyabilirsiniz: 1. Snfta hibir yerde oturamaz, hep hareket halindedir. Kimdir bu? 2. Saa sola dnp durmadan sakince alr. Kimdir bu? 3. ok konuur, daima syliyecek bir eyleri vardr. Kimdir bu? 4. ok konumaktan holanmaz; herkes konuurken bile o sessizdir. Kimdir bu? 5. Futbol, basketbol gibi hareketli oyunlar oynar hep. Kimdir bu? 6. Okumaktan ve oturup sakin oyunlar oynamaktan holanr. Hareketli oyunlar ender oynar. Kimdir bu? 7. ok arkada canlsdr, ok arkada vardr ve herkese kar iyidir. Kimdir bu? 8. Arkada edinmeye nem vermez, arkada olmakta ekingendir, ok arkada da yoktur. Kimdir bu? ------------------------Bu rnek, Garry (1963, s. 404-406)'dan alnmtr.

197 Bu rnek, okuyucuya teknik hakknda bir fikir vermek iin alnmtr. Buna benzer bir tantmlar listesini retmen kendisi de hazrlayabilir. rnekte grld gibi, Kimdir-bu listesinde, olumlu tantmlar kadar, olumsuz tantmlar da yer alr. Tantmlar, grup iindeki nemli sosyal rolleri, nemli fonksiyonlar ve dikkate deer davranmalar kapsar. Ancak, liste cevaplandranlar bktracak kadar uzun olmamaldr. Tantmlar, ak ve o tipi canlandracak ifadeyle verilmelidir. Cevaplandran, listedeki tantmlara grup yelerinden birinin veya birden fazlasnn adlarn yazaca gibi, kendine uygun den tantmlara "kendim" diye yazacaktr. Bu suretle cevaplandrann, kendini nasl grdne, dier grup yelerinin onu nasl grdklerine ve kendisinin dier grup yelerini nasl grdne dair bilgiler salanm olur. Bylece, bir grupta bireyleraras tavr ve anlaylarn, bireyin kendi gr ile bakalarnn onu gr arasndaki uygunluk derecesinin ortaya kmas kolaylar. Kiinin kendini gr ve ortaya kabilecek farkllk, kiinin problemini, uyum zorluklarn anlamada son derece; nemlidir. Terapide ok ie yarar. 11 2. Tablo: KMDR-BU CEVAPLARI TASNF TABLOSU

198 Baz hallerde retmen, rencilerin retmenle olan ilikilerine ait tantmlar da koyabilir. Mesel retmenin etrafndan ayrlmayan, gze girmeye alan, retmenlerle geinemiyen, her derste bir eyler yaparak retmen rahatsz eden, her retmenin takdirini kazanan, ilh... rencilere ait tantmlar olabilir. Alnan cevaplar, 11-2. Tablo yoluyla tasnif edilir. Tablonun bir tarafnda grup yelerinin isimleri vardr. Dier tarafnda da kimdir-bu listesindeki tantmlarn numaralan vardr. Her yenin ad, dier yeler tarafndan hangi tantmlarda zikredilmise, o yenin o maddeye ait hanesine bir kesme (/) iareti konur. "Kendim" diye yazd mad11 3. Tablo: KMDR-BU CEVAPLARININ TASNF N DER BR TABLO

199 deler iin de ilgili haneye bir art ( + ) iareti konur. Tablo'nun son iki stununa ise toplam anlma says ve bu anlmalardan kann "kendim" iareti ile uzlam olduu kaydedilir. Bu anlama says, yni kiinin kendini gr ile bakalarnn onu grlerinin birbirini tuttuu, tantmlarn says, bireyin kendini realist bir ekilde deerlendirebilmesi yeteneine ait bir ipucu verebilir. Kimdir-bu cevaplarnn dier bir deerlendirme yolu da, 11-3. Tablo-yoluyla yaplabilir. Bu Tablo'nun nceki Tablodan fark, tantmlar iin anlarla ananlar bir arada gstermesidir. Bu tasnif eklinde anlmalar ile "kendim" iaretlerini birbirinden ayrdetmek iin kayt ileminde iki ayr renk kalem kullanlmas gerekir. Kimdir-bu teknii, gruptaki liderleri, nee kaynaklarn, seilmeyenleri. .... vs. gstermeye yardm eden bir tekniktir. Bir bakma, grup dokusunu gstermesi ynnden, sosyometri tekniine benzemektedir. Vaka ncelemesi Bir kimsenin probleminin mahiyetini ve sebebini bulmak ve gerekli zm plnlarn yapmak amacyla, birey ve problem hakknda mevcut btn bilgilerin problemle ilgili yanlarn biraya getiren bir tablo ortaya koyarak, problemin niteliini tehis etme ve tedavi yollarn saptama tekniidir. Bu bakmdan vaka incelemesi, vaka tarihesi hazrlamaktan farkldr. Vaka tarihesinde, kii hakkndaki btn bilgiler bir gelime ak iinde kronolojik olarak saptanr. Mesel, toplu dosya, bir vaka tarihesi olabilir; ama vaka incelemesi deildir. Vaka incelemesi, yalnz belli bir problemin sebepleri ile anlalmasna ve tedavisine yardm dokunacak bilgileri toplar, onlar birletirir, yorumlar. Bu teknik kullanlaca zaman ilk i, problemli kii tarafndan ifade edilen problemin mahiyetini anladktan sonra, rencinin topla dosyasn inceliyerek problemle ilgili bilgileri saptamaktr. kinci i tamamlatc ve aydnlatc bilgiler iin rencinin retmenlerini, ailesini ve problemle ilgili baka kimseleri grp konumaktr. Sonra, problemli birey ile mlakat yaplr. Gerekiyorsa test vesaire gibi deerlendirme aralar kullanlarak, icabnda tbb testlerle yeni bilgiler salanr, rencinin ahs, gemii, evresi, sosyal ilikileri, vesaireye

200 ait toplanan her bilgi paras not edilir. Bu bilgiler, tahlil ve sentez edilerek, yorumlanarak, kii ve problemi hakknda tam bir tablo izilerek, problem, sebepleri ile tehis edilerek, tedavisi iin gerekli tavsiyelerde bulunan bir rapor haline getirilir. Rapor, bireyi yalnz bir durumda, mesel sadece snf durumunda ele alan bilgilere dayanmamaldr. Raporun ekli hususunda eitli amalara gre hazrlanm eitli rnekler vardr. Danma ve rehberlik amalan iin yle bir genel pln nerilir: Vaka ncelenmesi emas 1) Bireyin kimliini saptayan bilgiler 2) fade edilen problemin ksaca tantm 3) lgili bilgiler a) Muayene sonular 1. Tbb muayene: Grme, iitme, koordinasyon, di, beslenme durumu, canllk indeksi, genel bedensel durum. 2. Psikolojik muayene : Psikolojik testler sonulan (zek, zel kabiliyet, ilgi, tavr, kiilik nitelikleri gibi). b) Salk tarihesi: Boy ve arlk gelimesi, geirilen hastalklar, kaza ve ameliyat, vb.

c) Okul tarihesi: Okula devam durumu, ev ve okul deitirmeler, snf geip kalma durumu, retmenlerle olan bireysel ilikiler, ders ilgileri, ders-d ilgiler, eitim ve meslek plnlar. d) Aile tarihesi: Anne, baba, karde durumu; ailede ruhsal ve bedensel salk durumu, su ve crm durumu; evin kltrel durumu (aile yelerinin renim durumu, kitap, mzik, vb.); ailenin ekonomik durumu ve tarihesi; oturulan semt; babann i durumu; yaama artlan, elence vb.; evdeki bireylerin birbirleriyle olan ilikileri; ailenin sosyal ilikileri ve topluma kar tavrlar; belirgin deer hkmleri; ailenin ocuk zerinde kontrol ve otorite derecesi.

201 e) Sosyal tarihe ve ilikiler : Ev ve okul dnda bireyin sosyal durumu, yesi bulunduu kulp, vb., oyun ve elenceleri, anormal cinsel tarihe, polisle ilgili olaylar .

f) Sosyal ve heyecansal gelime. g) Kiinin gelecek iin umulan, meslek plnlan, genel ve i yaantlar. h) Problemin gelime seyri. 4) Toplanan bilgilerin tartlmas, yorumlanmas, ve tehis. 5) nerilen tedavi yollan. 6) Yaplan nerilerin uygulanma sonularnn izlenmesi. Grlyor ki vaka incelemesi, kiinin problem sebeplerini ve kiiyi anlamakta kullanlan bilimsel bir aratrma metodudur. Bilgiler toplanrken ve yorumlanrken kiiyi savunucu veya ona cephe alc bir tavr taknmamak gerekir. Raporun yazlmasnda dolambasz, sde bir ifade kullanlmal, cmlelerin ksa olmasna dikkat edilmelidir. Ulalan genel varglar, daima somut kantlarla desteklenmelidir. Vakayla ilgili olmayan bilgiler elenmelidir. Raporun tedavi ksmnda yaplan neriler, ulalmas mmkn olmayan yollar yerine, imknlar iinde gerekletirilebilecek realist neriler olmaldr. Eer retmen veya danman vaka incelemesi tekniini ilk defa kullanyorsa, kolayca iliki kurabilecei ve basit problemli bir ocuu semelidir. Sapkn, saldrgan, haar bir ocuk yerine, kendi halinde bir ocukla ie balamas uygun olur. Vaka incelemesi teknii, olduka zaman ve ustalk istedii iin, ylda 3-5 renci zerinde vaka incelemesi yapmakla yetinilmelidir. Vaka incelemesi teknii, hem renciyi bir btn olarak tanmak, hem de problemin tehisi ve tedavisi yollarn saptamak iin kullanlan bir tekniktir. Bu teknik, retmenlerde probleme kar anlay gelitirir; bir konuya birok alardan bakarak daha sistemli ve bilimsel genellemeler yapma tavrlar yaratr; ocuklarn toplu dosyalarndan yararlanma alkanlklar kazandrr; ve onlara rehberlik ve danma almalar iin bir grev-ii yetitirme hizmeti grr.

202 Vaka Konferans Bir vakann, vaka incelemesinde kullanlan metotla, birden fazla uzmandan oluan bir grup tarafndan incelenme iine vaka konferans denir. Bu, dier bir ifade ile, vaka konsltasyonudur. Genellikle, okulun ba danmam, incelenen problem rencinin retmeni, psikiyatrisi, psikolog ve okul doktorundan oluan gruptaki her bir yenin kendine zg bilgi ve ustalklardan ortaklaa yararlanarak incelenen vaka, etrafl tahlil ve tehis edilir. Gerekli tedavi yaklam nerilir. Grld gibi, vaka konferans, eitli uzmanlardan oluan grup dinamizminden yararlanmaktadr. Tb alannda ve psikolojik yardm .merkezlerinde ok kullanlan bir tekniktir. Vaka toplantsnda, genel olarak danma, vaka hakknda mevcut bilgileri sistemli bir ekilde takdim eder, gerekli aklamalar yapar. Sonra her uzman, vaka ile ilgili bilgileri kendi uzmanlk asndan deerlendirir. Bunun ardndan, tartlan bilgilerin nda gerekli yorumlar yaplarak incelenen problemin gerek sebepleri, bulunmaya allr. Son safhada da, vakann tedavi ekli kararlatrlr. Gerekiyorsa vakann havale edilecei kaynaklar, tedavinin yrrle konu yollar belirlenir. Vaka-Temsili (Role - playing) Vaka - temsili, bir olayn boyutlarn, olay oluturan unsurlar ve bunlarn birbirleriyle ilikilerini daha canl ve ayrntl grebilmek iin olmu veya olmas mmkn bir olayn tahlil ve eitim amacyla snfta (veya belli bir meknda) dramatize edilmesi tekniidir. Olay dramatize eden oyuncular, tartma grubunu (veya snf) oluturan yelerdendir. Oyuncular, ele alnan gerek veya tasarlanm bir olayda eitli tipleri canlandrrlar. Bir tipi canlandran oyuncu, o tipin problemine sahip olan kimse deil, onun sadece aktrdr. Oyuncular, temsilde eitli tipleri canlandracak bir olay, bir atmosferi, bir durumu ortaya koymaya alrlar. Sonra grup, bu temsilde gzlemledikleri tipleri, atmosferi, olay oluturan faktrleri, olayn kiisel ve toplumsal boyutlarn tartarak durum hakknda gr ve tavr kazanmaya alrlar. Olaydaki hatal tipler, daha dorularyla deitirilerek yeniden temsil edilmek suretiyle yanl ve doru davranlar, dnceler, duygular, tavrlar... belirginletirilmeye allr.

203 Vaka - temsil teknii, bundan sonraki balklarda aklanan sosyodrama ve psikodrama teknikleri iinde baz farklarla yer alr. Bit teknik, sdece sosyal ve psikolojik problemlerin temsilinde kullanlan bir teknik deildir. Geni kullanm alan olan bir tekniktir. zellikle retim, hukuk, iletme, ynetim, tb, psikolojik danma gibi retim ve yetitirme faaliyetlerinde kullanlabilen etkili bir tekniktir. Mesel idareci yetitirirken idarecilerin karlaabilecekleri eitli problemler ve olaylar karsnda hareket rahatl salamalar iin gen adaylar, vaka - temsil teknii yoluyla tecrbe sahibi yaplabilir, retmen adaylar yetitirilirken adaylara birok snf durumlar, disiplin vakalar, retmen - mdr ilikileri... verilip temsil ettirilebilir. Hekim-hasta ilikilerinin dramatizasyonu yoluyla doktor adaylan, veya. psikolojik danmada karlalan baz durumlarn temsili ile danman, adaylar ntecrbe kazanm olabilir. Temsilden sonra, temsilde tiplerin gsterdii davranlar ve tutumlar tartlr, eletirilir ve genellemeler kartlr. Yani vaka-temsili teknii, psikodrama, sosyodrama ve eitli meslek alanlarna eleman, yetitirmede eitme-retme arac olarak kullanlabilen etkili bir aratr. Sosyodrama Sosyodrama, bir grubun ortak sosyal probleminin dramatize edilerek incelenmesi tekniidir. Dramatizasyonda dikkat, belli kiiden, ziyade grup ve grubun ortak problemi zerinde younlar. Bireyin, gruptaki dier kiilerle olan ilgi ve iliki tarzna dikkat edilir. Dramatizasyonda, rol alan bireyler, belli kiileri deil, belli tipleri temsil ederler. Temsil edilen problem, grubun ortak bir sosyal problemidir. Mesel, i ariyan bir kimsenin nasl bavuracan birka renci temsil eder. Grup, dramatizasyonda nce, temsil edilecek probleme, canlandrlacak tiplere ve olaya ait baz genel kararlar alr. Fakat olayn gelime tarz tamamen irticalendir. Temsilde, problemin hal eklinin bulunma zorunluluu yoktur. Bu noktaya gelince sonular seyirciye braklr. Temsilden sonra btn snf (grup), dramatize edilen hareketleri, problemi ve oynyanlarn kullandklar yaklamlar tartr. Bu suretle, problemi oluturan elere ve uygun zm yollarna ait bir gr kazanlr.

204 "Sosyodrama", okul almalarnda, retmenin renci ihtiyalarn ve eitli konulardaki fikirlerini renmesine yardm eder. ocuklar, bu anonim problem temsilleri yoluyla kendi problemlerine realist bir ekilde eilmeye balarlar. Psikodrama Psikodrama, bireyin duygularn, tavrlarn, kayg ve korkularn, alglarn, yni i dnyasn temsil halinde dile getirmesidir. Mzik, resim, dans ve dramann teraptik zellikleri, teden beri bilinen bir husustur. Moreno, dramay, ruhsal tedavide kullanlacak bir teknik haline getirmitir. (Rosenbaum, 1965, s. 1257-58). Kii hakknda bilgi salamaya da yaramakla birlikte, psikodrama, daha ok teraptik bir tekniktir, zellikle biraz younlam ruhsal problemlerde kullanlan olduka yeni bir tekniktir. Problemli kii, baka kii veya kiilerin yardm ile problemini oynar. Temsil srasnda yapt hareketlerin, taknd tavrlarn ve gsterdii reaksiyonlarn arkasnda yatan duygu, dnce, sebep ve anlamlan da tiratlar halinde aklar. Bu temsilde dikkat, birey ve problemi zerinde toplanr. Temsilde rol alan dier kiiler, o bireyin kendi duygularn, tavrlarn, idraklerini, ortaya koyabilmesine yardmcdrlar. Tahlil ve deerlendirme konusu olan, yardmclarn davran deildir. Temsilden sonra, psikolog (terapist) ve seyirciler, bireyin sahneden sergilemi olduu duygulan, alglan, tavrlar, davranlar ve ortaya kan problemi tartrlar, tahlil ederler; bylece bireyin, problemini grebilmesini ve bundan sonra hareketlerini daha iyi ayarlamasna yardm etmeye alrlar. Birey, yalnz iinde bulunduu durumu deil, gelecee ait endielerini de temsil edebilir (Shaffer ve Lazarus, 1952, s. 405). Psikodramada kendi problemini canlandran danan, probleme sebep olan tiplerden birinin yerine geerek o kiiyi canlandrabilir. Bu rol deiikliinin teraptik deeri vardr. Bu suretle birey, problemini yalnz kendi ynnden deil, karsndaki kiinin ynnden de anlamaya balar. Kendisinde olup bitenlerin karsndakinde yapt etkiyi de anlamaya balar. Mesel problemi, "fazla mdahaleci ve evhaml bir anne" den kaynaklanan ocuk, kendi problemini oynadktan sonra kendisi anne rolne geerek durum tekrar dramatize edilir. Kiinin temsilde canlandrd anne, onun annesini nasl algladn gsterebilen yeni ipular da verebilir.

205 Oyun Terapisi Oyun, ocuklarn bir dnme ve ifade aracdr. Oyun terapisi, ocuun ie itilmi saldrganlk itkilerini, bilinalt arzularn, ylglarn, korku ve kayglarn oyun iinde aa karmak, dearj ederek onun davranra bozukluklarnn sebeplerini anlamakta kullanlan bir tekniktir. Hem bilgi salamak, hem de terapi iin kullanlr. ocuk, "basksz serbest bir atmosfer iinde oynayabilecei bir oyun odasna konur. Odada, bir evde olabilecek mefruat, oyuncak halinde mevcuttur. Kadnlar, erkekleri ve ocuklar temsil edebilecek bebekler vardr. ocuun kullanabilecei, ev yapabilecei, eitli ekiller oluturabilecei bloklar vardr. Oyuncak hayvanlar, oyuncak ev eyalar ve benzeri oyuncaklar bulunur. Terapistin verecei genel bir durum iinde ya da tamamen serbest olarak, ocuk, odada oynarken terapist tarafndan gzlemlenir (Ginott, 1961). ocuk byle serbest bir atmosferde iindeki arzular, korkulan, kayglan, ylglar, duygu ve dnceleri ifade eder; iine bastrd, tutmak zorunda kald husumetlerini, fkelerini, nefretlerini oyuncaklara transfer ederek serbeste aa vurur. Odada gzlemci gibi duran terapist, gerektike ocua durumla ilgili sorular sorabilir, onlar zerinde yorumlar, yanstmalar yapar, aydnlatc bilgiler verir. Grup Terapisi (Danmas) Problemli kiilerin, problemlerini, danman'n (terapist) da bulunduu kk bir grup iinde tartarak kendilerine ve problemlerine igr kazanmalar tekniine grup terapisi denir. Sosyal bir varlk olan insann kvan ve huzursuzluklarnn ou, kiinin grup yaayndan domaktadr. Problemlerin bir ksm, kiinin dier kiilere heyecansal bakmdan tatminkr bir uyum salamasn ve davranmasn "bilememesinden ileri gelir. zellikle kiileraras ilikilerden doan problemlerin zmnde grup tartmas, ok etkili bir yaklam olmaktadr. Kiinin problemine bir zm aramasnda ve duygu ve davranlarnda yeniden eitilmesinde grup, bir terapi ortam olarak kullanlr. (Shaffer ve Lazarus, 1952, s. 400). Grup terapisi, ayn anda birden fazla bireye yardm etme imkn veren bir teknik olarak, bireysel terapiye oranla ok ekonomik bir tekniktir. Ama tekniin asl deeri, sadece ekonomik oluundan ileri gel-

206 memektedir. Bireylerin toplumsal yaantlarnda kiileraras etkileimden doan sorunlarn zmnde grup dinamizminden yararlanmak imkn veren bir teknik olmasndan dolay ok nem kazanmaktadr. Birey, kendini ve problemini bu kk grup iinde daha iyi anlama ve deerlendirme imkn bulacaktr. Kiileraras etkileimde yeni yaklam, yollar ve davran biimleri gelitirecek ve bunlarn etkinlik derecelerini bu kk grup iinde uygulama ve deneme frsatn bulacaktr. Kendine gven kazanacaktr. Grup, 5-10 kiiden oluur. Daha az veya ou, grubun teraptik etkisini kstlar. zellikle okul dndaki psikolojik yardm kurulularnda grup iinde gen ve yal kiiler bir arada bulunabilir. Bu gibi hallerde grup yeleri arasndaki ya fark 15 yldan fazla olmamaldr. (Wolberg, 1954, s. 570). Grubun cinsiyet kompozisyonu da, ele alnan problemin mahiyetine ve grubu oluturan yelerin genel ve zel durumlarna baldr. Genel olarak karma cinsiyetli grup olmas normaldir. Grup seanslar, haftada bir veya iki kere 40-90 dakika arasnda olabilir. Birey, bu kk grupta problemi zerinde konuur. Grubun dier yeleri, anlatlan problemle ilgili olarak kendi grlerini ve yaantlarn aklarlar. Problem, grup yeleri arasnda konuulurken, anlayl ve kavrayl danman (terapist), mmkn mertebe arka plnda kalmaya alr. Ama lzum hsl olunca, uygun grd noktalarda tartmaya kararak, konumalar kmaza girmise yeni bir bakla konumalar kmazdan karp hareketlendirir; konuyu toplayp zetler; baz aydnlatmalarda bulunur; grubun gremedii baz nemli noktalara dikkati eker; tartmalara pek katlmayan baz yelerin aktif olarak katlmalarn salar; tartmann lzumsuz ya da tehlikeli mecraya girmesi halinde tartmaya yeni bir yn verir (Shaffer ve Lazarus, 1952, s. 401). Grup terapisinin etkili olabilmesi iin, hereyden nce scak, sammi ve basksz bir grup atmosferi yaratlmas gereklidir. yeler, kendilerini grupta emniyette bulmal ve heyecansal ve sosyal basklardan uzak hissetmelidirler. Danman, yelerin gznde, tandklar ceza verici, ayplayc ve her eyi kontrol altna alc, olumsuz tavrl bir yetikin deil, yardma hazr bir dost olmaldr. Her bir ye, btn eksiklik ve kusurlar ile kabullenildiini hissettii bir atmosfer iinde bulunmaldr. Byle bir atmosfer iinde haftada bir veya iki kere birer saat sren grup terapisinde, balangta baz taknlklar, saldrganlklar, ekingenlikler, sklganlklar olabilir. Zamanla bireyin grupta

207 kendine gven kazanp ylglara kar durabilme gc arttka terapist (danman), baz sosyal kayt ve kontrolleri yrrle koymaya balar. Zaten gerekli kurallarn ve kontrollerin biroklar grup yeleri tarafndan giderek kendiliinden gelitirilmi olur. Grup terapisi zaman ve emek bakmndan ekonomiktir. Bireylerin ylglarn ve saldrganlk arzularn boaltmalarna imkn verir. Problemin tartlmas yoluyla gerginlik ve kayglar hafifletilir. Bireyin sosyal bir durum iinde kendini denemesine imkn salar. Bu olumlu ve etkili ynlerine ramen grup terapisi, en etkili sonucu bireysel terapi '(danma) yolu ile desteklendii zaman alr. Grup terapisinde dramatizasyondan da ok yararlanlr. Grup terapisi, baz hallerde, bir otobiyografiyi okuyup tartarak da balatlabilir. Bu suretle, grup yeleri, grup almasna sndktan, birbirlerine kar rahatladktan sonra kendi problemlerine geilir. Grup terapisi, zellikle ocuklar ve ergenler iin ok etkili bir terapi (danma) tekniidir. Bu alarda ocuklar ve ergenler henz tanrlar gelitirme oluumu iindedirler. Grup onlar zerinde daha etkili olur (Shaffer ve Lazarus, 1952, s. 403). Ama grup terapisinin hemen her yatan ve her eitten ruhsal problemliler iin kullanlabilecek esnek bir teknik olduunu syleyenler de vardr. (Rosenbaaum, 1965, s. 1257), yeter ki kiiler "konumaya" dayanan bu terapiden yararlanabilecek ekilde duygusal balant kurabilme yeteneine sahip olsun ve zihinsel fonksiyonunu kaybetmemi olsun. Bibliyoterapi Bireyin okuma yoluyla kendi problemlerini grmeye, anlamaya, dearj olmaya ve zm iin areler aramaya balamasn salamak amacyla ruhsal konular zerindeki kitaplardan, edeb eserlerden, mehur kiilerin hayat hikyelerinden ve benzeri yazlardan yararlanma yaklamna bibliyoterapi denir. Bu tekniin kiiye kendisi ve problemleri hakknda bilgi kazandrma ve ayn zamanda terapi gibi iki byk amac vardr (Brammer ve Shostrom, 1968, s. 316). Bibliyoterapi, meslee yneltme almalarnda ve eitsel rehberlikte de kullanlmakla beraber, zellikle kiisel problemlerle ilgili rehberlik ve psikolojik danmada ok etkili olan bir danma tekniidir. Mesel, kiinin cinsiyet konularnda, sosyal ilikiler ve grg kurallar konularnda bilgi sahibi olabilmesi ve ayn zamanda kendisinin bu alan-

208 lardaki problemlerine igr kazanabilmesi iin baz kitaplar ve yazlar okumas salanabilir. Teraptik amala roman, hikye, iir gibi edeb eserler, ya da bir ruhsal problemi inceliyen psikolojik bir yaz, ruh hastalklarn ya da mesel insan uyumunda savunma mekanizmalarn aklayan bilimsel yazlar ve ruh sal kitaplar okunabilir. Byle eserlerden edindii bilgiler, grler, anlaylar yoluyla birey kendi duygularn, alglarn, elikili nefret ve sevgilerini daha iyi anlar; yeni yantm yollan ve davranm tarzlar dnmeye balar; kendi kusurlarn daha iyi grerek dn ve davranlarn dzeltme fikrini gelitirir. Okuduu yazlar, bireyin kendi problemini kelimeler halinde ifade edebilmesine, daha ayrntl belirtebilmesine yardm eder; bylece de psikolojik danmaya (terapiye) daha istekli ve yatkn hale gelir. Bibliyoterapi, danma esnasnda uygun bir vesile hasl olunca, danana nerilir. Okunacak kaynak hakknda genel bir aklama yaplarak dananda okuma arzusu kabartlr. Okurken nem verilecek hususlara danann ilgi ve dikkati ekilir. Kayna; danann nasl okuyup deerlendirmesi zerinde baz genel ipular verilebilir. Yazl kaynaklarn psikolojik danma amalan dorultusunda kullanlabilmesi iin, danmann (terapist), tavsiye edecei kaynaklan nceden bizzat kendisinin okuyup deerlendirmi olmas gereklidir. Yaznn ne eit problemler ve hangi yas ve kltr seviyelerine uygun olduunu bilmelidir. Danman, bu alardan deerlendirilmi okuma kaynaklarnn bir listesini tutmaldr. Bu liste kopyalan, bekleme odasnda ve danma holnde kiilerin grebilecekleri yerlerde tutulabilir. Psikolojik danma faaliyetlerinde kitap ve dier yazlardan bilgi ve terapi amalan iin yararlanrken, dikkat edilecek nemli noktalar vardr. Okunacak kaynak iin danann ilgisi ve okuma arzusu kabartlmaldr. Okunacak kaynak nerilmeli, bir okuma devi olarak verilmemelidir. Danan byle bir izlenim altnda kalmamaldr. Okuma malzemesi gerek dil, gerekse ierik bakmndan danann yana, kltr seviyesine ve problemin cinsine uygun olmaldr. nerilen okuma iinin dozu karlmamaldr. zellikle okuma ii ile ba bo olmayan kimseler, bu eit bibliyoterapiden sourlar ve hatta kaarlar. Baz dananlar da, okuduka daha ok endielenmeye balayabilirler. Mesel, her okuduu hastal kendinde bulmaya balayabilirler. Daha ok kayglar, korkular gelitirmeye balayabilirler. Dier bazlar da, problemlerine daha realist bir gzle bakmaya balayacaklar, daha gereki anlaylar gelitirecekleri yerde, rasyonalizasyon veya projeksiyon gibi

209 baz savunma mekanizmalar kullanmaya ynelerek sorunlar daha ok giriftletirebilirler. Danman'n btn bu ynelimlere kar ok duyarl -ve dikkatli olmas gereklidir. Onun iin her okuma sonunda, okuduu eyle ilgili olarak bireyin duygu ve dnceleri zerinde grmeler, eletirmeler yaplmal, ortaya kacak yanl anlama, deerlendirme ve yorumlar dzeltilmelidir. Bunlara dikkat edilince, okuma yoluyla terapi, danan iin ok rahatlatc ve zevkli bir terapi ekli olur. uras da hi unutulmamaldr ki bibliyoterapi, danma etkileimini kolaylatrc, destekleyici, yardmc bir tekniktir. Tek bana kullanlarak danma sonucuna ulalamaz . Mlakat Psikolojik yardm ilikilerinin temel teknii mlakattr. Mlakat, danman ile danan arasnda, yz yze, amal ve plnl bir konumadr. Ohalde mlakat, rastgele bir sohbet grmesinden farkldr. Dananla danman arasnda cereyan eden bu konumann kendine has ilke ve teknikleri vardr. Mlakat, bir vaaz ve t konumas deildir. Danann basksz, dostane, gven duygularyla dolu bir atmosfer iinde kendini ifade etmeye alt, problemlerini inceledii ve onlara igrler kazanarak zmler arad bir 1 konuma, bir grmedir. Esas itibariyle genel nitelik bakmndan iki mlakat tr vardr: 1) Bilgi toplamak iin yaplan mlakat, 2) klinik (ya da teraptik) mlakat. Bilgi toplayan mlakat trnde, mlkat, kiinin kendisi ya da bir durum, bir konu hakknda aranan baz bilgileri elde etmeyi amalar. Mesel, bir kimseyi ie alrken yaplan mlakat, ya da bir gazetecinin belli bir konuda kamuoyu yoklamas iin okuyucularla veya bir otoriteyle yapt mlakat bu cinsten bir mlakattr. Klinik mlakatta ise ama, sadece bilgi toplamak deil, ayn zamanda danann problemini tehis ve tedavidir. Psikolojik yardm hizmetlerinde bu iki mlakat tr de kullanlmakla beraber, asl arlk klinik mlakat tr zerindedir. ------------------------Teknik hakknda daha geni bilgi iin BAK: Hasan Tan, Psikolojik Yardm likileri: Danma ve Psikoterapi, 1986.

210 Mlakatta Amalar: Psikolojik danmada mlakatn esas amalar, 1) danman ile danan arasnda karlkl bir sayg ve dostluk iliki (rapport) kurmak, 2) lzumlu bilgileri danandan almak veya gerekli bilgileri ona vermek, 3) danann kendini ve problemini kelimelerle ifadesini salamak, 4) kendini ve imknlarn daha iyi anlamasna, problemin zm iin gerekli igry kazanmasna ve hareket tarzn plnlamasna yardm etmek, ve 5) danann islim boaltp hafiflemesini, gerginliklerden. kurtulmasn ve duygularn olumlu ynde deitirmesini salamaktr. Mlakat Ortam: Bu amalara ulamay etkileyen faktrler vardr. Mesel, mlakatn yapld ortam (oda, odann mefruat, grltden ve gelip gitmelerden masunluk gibi), mlakatn zaman, frekans ve sresi, terapistin (danman'n) mlakat yrtmedeki bilgi ve ustalklar, problemi ele al tarz, kiiye ve probleme kar taknd tavr gibi hususlar bu faktrlerdendir. Grlt ve tedirginliklerden uzak, rahat denmi, bamsz bir danma odas, danmanla danan arasnda yapc bir iletiim kurulabilmesinde ve ferahlk verici bir rapportun salanabilmesinde rol ok byktr. Danman'n, kiide gven ve sayg uyandrc bir giyinie, oturu ve davrana sahip olmas ok nemlidir. Mlakatta Genel Basamaklar: Sistemli bir mlakat, u genel basamaklardan geer: 1) Mlakat ncesi genel hazrlk ve plnlarn yaplmas. Bu basamakta, ocuk ve problemi hakknda elde mevcut nemli bilgiler gzden geirilir. Yrtlecek mlakat iin bir pln tasarlanr. 2) Mlakata balaynca gven ve rahatlama salayc bir atmosferin yaratlarak rapportun kurulmas . 3) Problemin belirlenip formle edilmesi, tahlil ve zm yolunun planlanmas. 4) Belli sre sonunda mlakatn uygun bir ekilde kapatlmas. 5) Sonucu izleme.

211 Mlakatn nemli Boyutlar: Psikolojik danma grmesinin baarl olmasnda, onu oluturan nemli boyutlar ve onlarn niteliklerini iyi bilmek gereklidir. Danman mlakat sreci iinde bu boyutlarn nasl ekil almakta oluuna "kar duyarl ve dikkatli olmaldr. Baarl bir mlakat oluturan nemli boyutlar ylece ifade edilebilir (BAK: Robinson, 1980, 4. Blm): 1) yi kabul Mlakat ortamnda danan, d basklardan uzak olarak problemi ile yz yze gelebilecei bir yer bulur. Buras sammi, scak, anlayl, ak, drst ve dosta bir ortamdr. Kendisinin kymet verilmeye lyk bir kii, probleminin de incelenmeye deer bir problem olduunu ve gerekten yardm greceini hisseder. yi kabul, baarl bir mlakatn temel tadr; drt boyutun anasdr. 2) Danan konuma ve tavrlarnn tad z Danan konumalarnn iki yn vardr: Olgular ifade eden yn, duygulan ifade eden yn. Danan, bir olguyu ifade ederken kulland kelimelerin tonu, yzndeki deimeler, dudaklar ve ellerinde titremeler, ses tonu ve yutkunmas, vs. hepsi birlikte dikkatle ele alnnca muhteva ile ilgili duygusal yn kavramak kolaylar. Psikolojik danmada danann konutuu olgusal ierik nemli olmakla birlikte, asl bu olgusal ieriin tad duygusal ierik, dikkatle izlenir ve deerlendirilir. Bu boyut gzden karlmamaldr. 3) Sorumluluun paylalmas Problem, danann problemi olduuna gre konumalarn byk bir ksmn o yapacaktr. Problemini anlatma, aklama, deerlendirme sorumluluu onundur. Danman, bireyin kelimelendiremedii duygu ve dncelerini ifade etmesine, onun konumalarda kmaza girdii, tkand, problemin arl altnda ezilmeye balad noktalarda ona yardm ederek, cesaret ve g vererek oralardan kurtulmasna yardm eder. Problemin nemli noktalarn ona yanstr, nne serer, doru deerlendirmeler yapmasna yardm eder. 4) Danman'n yedme (yneltme) szlerinin frekans Mlakat iyi bir ak iinde giderse, danan konumalarn kesintisiz srdrr. Problemi etraflca ele alnr. Danmandan herhangi bir yedmeye ihtiya olmadan konumalarna devam eder. Aksi halde da-

212 nman, onu konuturmak iin sk sk soru sormak, cesaretlendirmek, konumaya tevik etmek, yanstmalar yapmak gibi yedme (yneltme) abalarna girer. Mlakatn Etkililik Kriteri: Danman, mlakatn etkili bir ekilde yryp yrmediini anlamak ihtiyacndadr. u ltler (kriterler) gznnde bulundurulabilir: 1) Danmann problemine igr (nfuz) kazandn gsteren konumalar ve problemin zm iin ifade ettii plnlar artmakta mdr? Danma ilikilerinin banda bu eit konumalar ve zm plnlan olmamas normaldir. Danma ilikileri baarl bir ekilde ilerledike mlakatta danann igr ifadeleri artar; zm yollarndan sz etmeye balar. 2) Olumlu ve olumsuz duygularn ifade orannda bir deime olmakta mdr? Danann balangta aklad duygular daha ziyade olumsuzdur. Danma ilikileri etkili bir ekilde ilerledike, olumsuz duygular yerlerini olumlu duygulara brakmaya balar, fade edilen olumlu duygular oran, olumsuzlardan daha yksektir. 3) Mlakatta karlkl alma ilikileri daha rahatlam mdr? Baarl bir mlakatta konumalarn ounu danan yapar. Devaml susmak, ksack cevap vermek, "bilmiyorum" deyip gemek, ok genel veya basmakalp bir cevap vermek, damman'n acabal yorumlarn reddetmek, terlemek, alamak, bir tarafyla oynamik gibi direnme halleri gittike azalr, kaybolur. Danan rahat bir alma havasna girer. 4) Danan, problemin zmnde zerine yeni sorumluluklar almakta istekli midir? yi yryp gelien bir mlakatta danan, problemin zm iin yeni faaliyetlere girimeyi daha ok kabul eder. isteklidir. Sorumluluklar yklenmekten saknmaz, hatta bunlar yklenmeye heveslidir (Robinson, 1950, 5. Blm).

213 Mlakatta Yedme (Konuturma) Teknikleri: Mlkatn iyi bir ekilde akp gitmesinde, danman'n kulland yedme (konuturma ve ynlendirme) teknikleri de ok nemlidir. Bu sebeple danman, eitli konuturma tekniklerini ve bunlar hangi artlar altnda, ne zaman kullanacan iyi bilmelidir. Bu teknikler en basitten en zorlaycya doru yle sralanabilir: Susmak, sadece ba sallamak, "dinliyorum" anlamna "evet" demek veya "hh" sesi kartmak, danann szn aynen ya da kk bir deiiklikle tekrarlamak, sylenen duygu ve dnceyi bir baka ifadeyle danana yanstmak, danann sylediklerini bir araya getirerek aydnlatmak, danann fikrini ve hareketlerini onaylamak, genel soru sormak, "acabal" veya "belkili" bir tahlilde bulunmak, konudaki nemli eleri bir araya getirerek yorumda bulunmak, bireyi yeni bir abaya tevik etmek, psikolojik yorumda bulunmak, danann fikrine katlmamak veya reddetmek, danana teminat vermek. Tekniklerin her birinin iyi ve kstl, taraflar vardr. Danman bu tekniklerin kullanlmasnda ve kullan yerlerinde 1 tecrbe ve ustalk kazanmaldr. Mlakatn Sona Erdirilmesi: Mlakat sresi 20-60 dakika arasnda deiebilir. Okullarda, mlakat sureleri ders saatini amamaldr. Mlakat sresi sonuna yaklaldka, konumalar derlenip toparlanmaya balanr. En sonunda da dananla birlikte konumalarn bir zeti yaplr. Bu suretle danan, mlakat kapatmaya hazrlanm olur. Gelecek mlakt gn ve saati kararlatrlr, ya da zaten belli ise, o zamanda grmeye iaret edilerek, gelecek mlakt konusu hakknda baz genel ifadede bulunabilir. Mlakat kesin olarak kapatlmadan nce danana, bugn iin sylemek istedii nemli baka bir ey olup olmad mutlaka sorulmaldr. Bundan sonra sosyal bir konuma havas iinde vedalalr. Dier Hususlar: Mlakatta konuulanlarn hafzaya braklmayp kaydedilmesi gerekir. Bu kaydetme ii, ses alma cihaz ile olabilecei gibi, not alma eklinde de olabilir. Konumalarn banda alnmas daha pratik bir yoldur. Konumalarn kaydedilmesi, danann bilgisi ve izni iinde olma1

------------------------Daha ayrntl bilgi iin BAK: Hasan Tan, Psikolojik Yardm likileri: Danma ve Psikoterapi, 1986.

PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK - F.15/16

214 ldr. Daha ilk mlakatta danman, danma oturumlarnn nasl yrtleceine ait bilgi verirken, konumalarn kaydedilme amacn belirtip, danann bilgi ve iznini salamaldr. Band iin danann izni alnmasna ramen, mikrofon dananla danman arasnda dikkati ekmeyen bir ekilde yerletirilmelidir. Mlakat esnasnda uzun notlar alnamaz, nemli noktalar, manidar duygu, dnce ve tavrlar ksa ksa ve hatrlatma eklinde not alnr. Mlakattan hemen sonra nemli hususlar ve mlakatn cereyan tarz, Ek : II'deki gibi bir mlakat formuna zetlenmeli, tahlil ve yorumlar yaplmal ve gelecek mlakatta ele alnacak noktalar ve pln not edilmelidir. Konumalar banda alnm olsa bile, bu mlakat formu mutlaka doldurulmal ve gelecek mlakat iin genel bir pln iaret edilmelidir. Testler Objektif bir lme ve deerlendirme arac olarak testler, rehberlik ve danmada ok kullanlan bir tekniktir. Testler, bireyin psikolojik boyutlar hakknda objektif bilgi salamakta kullanlr. Bireyin zeks, zel yetenekleri, ilgileri, uyumu, kiilik nitelikleri ve benzeri psikolojik zellikleri hakknda bize objektif bilgiler salayan psikolojik lme aralardr. Bu aralarla salanan objektif bilgiler, bireyi motive edecek nitelikler de tayabilir. Testler, rehberlik ve danmada nemli bir lme teknii olduu iin, bundan sonraki blmde daha ayrntl olarak incelenmektedir.

12.

BLM

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMADA TESTLER Testler, birey hakknda danma ve rehberliin muhta olduu objektif bilgileri toplamakta kullanlan en nemli psikolojik lme aralardr. Testi tamamlamak istersek, diyebiliriz ki test, bir gruptaki bireyleri, bir renme, kabiliyet, davran veya nitelikte, bireyin o nitelik ynnden gruba gre hangi noktada bulunduunu ve hangi yne doru gitmekte olduunu saptamya alan saysal veya saylara evrilebilen objektif bir lme aracdr. Bir test, kiinin llmek istenen niteliine ait davranlarn rneklemliyen bir grup sorular, ibareler ya da yaplacak ilerden oluur. Bunlar, kiinin llmek istenen davranmn, yani ele alnan niteliini, rneklemlemi olaca kabul edilen uyarclardr. Kii, belli artlar altnda bu uyarclara yantmda bulunur. Testler, kii hakknda bu bilgileri genellikle saysal olarak ifade edecek ekilde tertiplenmilerdir. Bu saysal bilgilerin yorumlanmas, yani anlamdrlmas onu uygulayan ve kullanacak olan danmana der. Onun iin danman'n testler hakknda yeter bilgiye sahip olmas gereklidir. Testler, danma ve rehberlikte nemli aralar olmakla beraber, okulda rehberlik programn balatmak iin ilk art deildir. Testler olduka karmaml (kompleks) aralardr. Gerekli ekilde kullanlp ie yarar sonular kartlabilmesi iin testleri kullanan kimselerin test alannda en azndan temel bilgilere sahip olmalar lzmdr. Hangi testin hangi faktr hangi dereceye kadar ltn bilmiyen, test puanlarn yorumlyacak metot, teknik ve bilgiye sahip olmyan bir kimsenin test uygulamas ve yorumlamya kalkmas faydal deil, hatta tehlikeli olabilir. Eitsel, meslek ve kiisel-psikolojik sorunlara ait rehberlik almalar ile ilgili rehberlik programnn rgtlenmesi ve ynlendirilmesinde testlerden geni lde yararlanlr. Testlerin rehberlik ve danma alanlarnda belli bal kullanl amalan yle belirtilebilir:

216 1) Kiinin genel ve zel kabiliyetlerim saptamak, 2) Kiinin zayf ve kuvvetli ynlerini, gizli kalm yeteneklerini ortaya kartmak, 3) rencinin ilgi ve ihtiyalarn saptamak, 4) Kiinin renme glklerini ve bunlarn kaynaklarn saptamak, 5) Danann psikolojik problemini tehis etmek, 6) Bireyin kiilik niteliklerini, uyum derecesini, duygusal ve sosyal gelimesini saptamak, 7) rencilerin eitli renme alanlarndaki baar seviyelerini saptamak, 8) stn ve geri zekllar, zel kabiliyetleri erken bulup kartmak, 9) Bir okula ya da renim dalna veya ie renci yahut personel semek ve yerletirmek, ya da rencileri veya personeli eitli eitim ve retim maksatlar iin gruplandrmak,

10) Rehberlik ve danma aratrmalar iin eitli bilgiler toplamak. Testler yolu ile salanan objektif bilgiler, kiinin kendini daha gereki bir ekilde anlayp kabul etmesine de nemli lde yardmc olabilir. Ayrca, danma grmelerinde de somut bir grme zemini salar. Testler, bir seferinde yalnz bir kiiye veya bir grup kimseye uygulanabilir. Eer belli srede yalnz bir kiiye uygulanabiliyorsa buna bireysel testler denir. Trkeye evrilmi ve uyarlanm olan Stanford -Binet Zek lei ve Wechsler Yetikinler Zek lei, bireysel testlerdir. Bir seferde yalnz bir kiiye uygulanabilir. Eer bir test ayn srede birden fazla kimselerin oluturduu bir grupa uygulanabiliyorsa, buna da grup testi denir. Thurstone Temel Kabiliyet Testi, Akademik istidat Testi, Kuder Tercihler Listesi, Gazete Haberleri Testi, Gordon ahsiyet Profili gibi testler de grup testleridir. Grup testleri bireysel olarak da kullanlabilirler. Ama bireysel testler bir gruba ayn anda uygulanamazlar. Bireysel testlerin uygulanmas daha ok bilgi ve zen ister; yetimi bir test uygulaycsna ihtiya gsterir.

217 TESTLERN TASNF Testler, uygulandklar alanlara gre u gruplara ayrlrlar : A. Eitsel Baar Testleri : 1) Standart baar testleri : Bu testler belli bir renme alannda, veya ders konusunda kazanlm bilgileri len testlerdir. Ele alnan bilgi alannda ve test teknii konusunda uzman kimseler tarafndan, test gelitirme tekniklerine uygun olarak hazrlanm ve nceden belirlenmi niteliklere sahip bir grup denek zerinde denenerek standartlatrlm bilgi testleridir. Bunlara standart baar testleri denir. Snf-ii baar testleri : Bunlar, bir dersi okutan retmen tarafndan rencilerin snftaki baarlarn lmek iin okutulan konulara ve dersin amalarna uygun olarak hazrlanm, fakat test sorulan denenip tahlil edilmemitir; standartlatrlmamtr.

2)

B. Psikolojik Testler : 1) Yetenek testleri a. Genel yetenek testleri (zek testleri) : kiinin zek seviyesini genel olarak ler. Mesel Stanfor - Binet Zek lei, Genel Kabiliyet Testi gibi.

b. zel yetenek testleri : Bireyin mzik, sanat, yabanc dil, szel anlay ve ifade, saysal kavramlar, mekanik kabiliyet, tasarm yetenei gibi olanlarda ne kadar zel potansiyele sahip olduunu lmeye yarayan zel testlerdir. Bunlar da zeknn bir yn olmakla beraber, her zeki kiide ayn derecede bulunmaz. Kiinin bu ve benzeri alanlardaki zel yeteneklerini ortaya kartr. Trkeye aktarlm olan DAT (Farkl Kabiliyetler Testleri) bu gruptan testlerdir. 2) Kiilik Testleri Bireyin kiilik yaps, kiilik nitelikleri, ilgileri, uyum derecesi, heyecansal yaps gibi alanlardaki ahsiyet zelliklerini len testlerdir. Birka kategoride incelenebilir. a) Envanter tipi testler : eitli kiilik zelliklerini yanstan ibare veya sorulardan oluur.

218 b) Deerlendirme cetvelleri : Kiilik boyutlarna ait bir grup deerlendirme cetvellerini ierir. Bu lekler, cetvel eklindedir. Bireyin ele alnan kiilik niteliindeki derece yeri bu cetveller zerinde iaretlenir. c) Durum testleri: Bireye standartlatrlm kritik durumlar verilir. Bu durumlar iinde kiinin davranlar, tavrlar, ve duruma yaklam tarzlar llr.

d) Yanstma (projektif) testleri : Belgisiz resimler, ekiller, ifadeler ve yarm cmlelerden oluan kiilik testleridir. Bireyin, bu belgisiz ekilleri, resimleri veya ifadeleri anlamlandrmas, yarm cmleleri kendi iinden geldii gibi tamamlamas istenir. Trkiye'de yaygn olarak Mrekkep Lekesi Testi olarak bilinen Rorschach, ve TAT bu tr testlerdir. e) Q-testi: Bireyin 'ben kavramn' lmek iin kullanlan bir testtir. Kii, zerinde 'benlikle' ilgili ibareler bulunan bir deste kart, en olumludan en olumsuza uzanan 11 kategorili bir deerlendirme cetveli zerinde bu ibarelerin kiinin kendi niteliklerine uyu derecesine gre kategorilere datr. Bylece 11 kategorilik cetvel zerinde bir dalm erisi elde edilir. Cetvelin sol ucu, kiinin kendine hi uymyan veya en az uyan, sa ucu da en ok uyan ibarelerden oluur, ibare kartlarnn uyma veya uymama derecelerine gre ortalara doru oalan (ylan) normal bir dalm gstermesi beklenir, ibarelerin dalmda aldklar yerlere gre bireyin kiilik nitelikleri belirlenir. Testler yoluyla elde edilen bilgilere, kesin bilgiler gzyle bakl-mamal; baka yollardan da salanm bilgilerle birlikte dikkate alnmaldr. Kii, ald testlerin sonularn renmek istiyecektir. Gerekten, kiinin kendini daha iyi anlyabilmesi iin buna zaten ihtiya vardr. Test sonulan, kiiye, onun anlyabilecei seviyede anlamlandrlarak verilmelidir, renciye, veliye ve hatta retmenlere, ocuun bir testte alm olduu puan sylemenin bir anlam yoktur. Sadece test puann sylemenin birok sakncalar vardr. Testler konusunda yeter bilgisi olmyan bir kimse, o puann kapsam ve anlamn bilemez. Byle bir kimsenin puana yanl anlam vermesi, yanl yorumlamas ihtimali yksektir. O halde, test puann sylemek yerine, o puann alt

219 orta veya st grup gibi hangi grupta bulunduu ve kiinin yapmay dnd eitim veya meslek planlamalar ynnden tad anlam ve katksnn ne olabilecei kiiye iletilmiye allmaldr. imdi, rehberlik ve danma almalarnda kullanlan testleri gzden geirelim. REHBERLK VE DANIMA ALIMALARINDA KULLANILAN TESTLER Genel Yetenek Testleri Bireyin renimde ve i alannda baar derecesi, geni lde, sahip olduu zek durumu ile ilgilidir. Ohalde kiinin zihin yeteneklerine ait elde edilmi salam bilgi, btn rehberlik ve danma faaliyetleri iin gereklidir, retmenler, her yl snflarnda, iyi niyetle gayret edip pek ok alt halde ancak vasatn altnda baar salayabilen birok rencilerle karlarlar. Bunun aksi de olabilir. Zek gcn fazla kullanmadan basan salyan ocuklar da vardr. Zek durumu elverili olmyan bir ocuu matematikte, fizikte, Trkede ya da baka bir derste daha fazla basan salamya zorlamak beyhudedir. Byle bir renci yksek renim yapmak iin plnlar kurmakta olabilir. ocuklar kendi realiteleri ile karlatrmak, rehberlik programnn grevidir. Rehberlik programnn bu hassas grevi yapabilmesi iin ocuun zek durumuna ait objektif bilgilere ve verilere ihtiyac vardr. Zek testleri, zellikle eitsel ve meslek rehberlii alanlarnda ok yararlanlan testlerdir. Bu testlerin kullanlmasnda u noktalar gzden karlmamaldr. 1) Zek testleri, okulda sadece birka kiiye deil, btn rencilere uygulanmaldr. nk rencilerin genel yeteneklerini bilmek, btn rehberlik ve danma faaliyetleri iin gereklidir. 2) kisi ilkokulda, biri ortaokulda ve biri de lisede olmak zere ocua, 11 yllk renim hayat iinde hi deilse drt defa genel ye1 ( 1)

------------------------Bu blmde bahsedilen test eitlerinden Trkede olanlar ve bunlara ait geni bilgi, niversitelerin psikoloji, eitim ve sosyal bilimiler gibi birimlerindeki ilgililerden ve baz illerdeki Rehberlik ve Aratrma Merkezleri ile Mill Eitim Bakanl PAK dairesinden salanabilir.

220 tenek testi uygulanm olmaldr. Bu uygulamalardan ilkinin, ocuk birinci snfta iken, ikincisinin 4. snf banda, ncsnn ortaokul yedinci veya sekizinci ve drdncsnn de 10. snf banda yaplmas, Trk okullar iin uygun olur. ocuun eitli yalarda kaydettii zihin gelimesi, bu drt uygulama ile daha iyi grlebilecei gibi, eitli sebeplerle testlerden doan lme hatalarnn etkileri de azaltlm olur. 3) Zek testi puanlan, ocuk hakknda dier kaynaklardan toplanm bilgilerle birlikte gzden geirilerek kymetlendirilmelidir. 4) Eer bir rencinin zek testi puan ile ocuk hakkndaki dier bilgiler arasnda uyumazlk bulunursa ocua ikinci bir test uygulanarak zek durumu kontrol edilmelidir. zel Yetenek Testleri Ayn genel zek derecesinde olan birok kimseler birbirlerinden farkl alanlarda zek stnlklerine sahiptirler. Mesel biri saysal problemlerle urarken biraz daha yavatr da bir sosyal problemin ayrntlarn daha abuk grp ortaya kartabilir. Biri makinalarla uramakta ok mahir olur da dieri basit bir zil tamirine bile akl erdiremeyebilir . Bugn en ok tannm olan zel yetenek testleri, DAT (Farkl Yetenekler Testi)nin Dilsel muhakeme, Teorik muhakeme, Mekn kavrama, Makina, Bro ilerinde hz ve doruluk, Dili kullanma gibi i-testleri vardr. Ayrca Sanat, Mzik, yabanc dil kabiliyeti gibi zel yetenek testleri de vardr. DAT'nin baz alt testleri, mhendislik, diilik, bro ileri gibi alanlar iin renci seiminde baaryla kullanlabilmektedir. Esasen DAT, lise rencilerine verilecek rehberlik ve danma hizmetlerinde kullanlmak zere hazrlanmtr. Bir rencinin meslek ve renim sorunlar ile urarken, onun ne eit alanlarda daha ok yetenekli olduunu bilmiye ihtiya vardr. Bu hususta objektif bilgiler gereklidir. Bu bilgiler iin zel yetenek testlerine bavurulur. zel yetenek testleri, zellikle orta renim yllarnda kullanlacak testlerdir. nk bu yllarda renciler kendilerine bir renim pln izmek ve bir meslek semek sorunu ile bilinli olarak ilgilenmiye balarlar. Bununla beraber, zel yetenek testleri gruplar halinde btn rencilere birden verilecek testler deildir. Bu testler, belli bir yetenek alannda, sivrilmesi ihtimali kuvvetli olduu umulan seilmi rencilere bireysel olarak ya da kk gruplar halinde uygulanr. Bir okul-

221 daki btn rencilerin hepsine birden, mesel mzikal yetenek testi ya da mekanik yetenek testi gibi zel yetenek testleri uygulamak, emek ve para israf demektir. Gerekte pr anlamyla zel yetenek testi diye bir test yoktur. nk bir alandaki zel yetenek dediimiz ey, o alanda baar salanmasn gerekli klan birok bilgi, ustalk ve yeteneklerin zel bir birleimidir. Bir kimsenin zel bir tecrbe ve bilgi birikimi olmadan bir alana gsterdii yatknlk, zel yetenek olarak dnlebilir ama o alanda bilgi ve tecrbe kazanm normal bir kimse iin o test, zel yetenek testi deil, bir bilgi (baar) testidir. Bu sebeplerle, zel yetenek testlerini uygulyacak kimsenin, mevcut yetenek testleri tiplerini, kullanl tarzlarn, yetersiz ya da kstl olduklar noktalar iyice bilmesi gereklidir. zel yetenek testlerinden alnan sonular, kii hakknda dier kaynaklardan salanan bilgilerle birletirilerek yorumlan-maldr. Baar Testleri Baar testleri, zellikle eitsel rehberlik almalarnda kullanlmakla beraber, rencinin meslek planlamasnda, ve aratrmaclarn giriecekleri eitim aratrmalarnda da bavurulan testlerdendir. rencinin renim programnn dzenlenmesi, okullarda snflarn baar durumlarnn karlatrlmalar, rencilerin eitli baar derecesi gruplarna gre kmelendirilmeleri ve hatta bazan retmenlerin ve okullarn karlatrlarak deerlendirilmeleri gibi deiik amalarla kullanlabilir. Rehberlikte zellikle rencilerin derslerdeki baarszlklar ve baarszlk noktalarnn tehisi ile urarken baar testlerinden yararlanmak mmkndr. rencilerin semeli derslerden birini seerken, okuldaki dallardan birini semelerine yardm ederken, renim ve meslek semeyi planlarken baar test sonularna ihtiya duyulur. nk bir rencinin gemiteki baar alan ve derecesi, onun gelecekteki baar ihtimalleri hakknda baz ipular lkokulda baar testleri, mesel fen, sosyal bilgiler gibi bilgi alanlarndaki baary lmek amacyla kullanlr. Orta renim okullarnda ise, daha dar ve belli alanlarda kullanlr. Mesel aritmetik, cebir, geometri, biyoloji, yabanc dil, Trk edebiyat gibi.

222 zellikle okuma, yazma, aritmetik, anadili gibi alanlardaki temel bilgi ve ustalklar, btn okul almalarnn temel dayanaklardr. nk bu alanlar, rencinin dier ders alanlarndaki okul baarsnn' dayana olan temel vasta alanlardr. Yukarda saylan bu alanlara, orta renim yllar iin bir de fen alann ekliyebiliriz. Bu sebepledir ki baar testleri, zellikle bu temel baar alanlar ile ilgili baar testleri, mmknse her yl btn rencilere uygulanmaldr. Her yl mmkn olmazsa yl ar uygulanmaldr. Danma etkileiminde baar testi, danann, yeteneklerine uygun baar gsterip gstermediini anlamak iin de uygulanabilir. Snflardaki rencilerin baarlar birbirlerinden farkldr. Kiinin bilgi baars, onun genel yetenei ile yakndan ilgilidir. Ohalde baar; testlerinden alnan sonular, genel yetenek testleri sonular nda deerlendirilmelidir. Temel sorumuz u olmaldr: Bu rencinin eldeki baars, onun genel yetenei ile doru orantl mdr? Baar ile zihin yetenei arasndaki bu ilikiyi somut olarak belirlemek iin eitli metotlar gelitirilmitir. Bunlar; Baar Blm metodu, Eitim ve Zek indeksleri metodu, ve Baar/Kabiliyet karlatrma Tablosudur. Basan Blm (BaB) metodunda, bir baar testi yolu ile ocuun ay olarak Eitim Yan (EY) buluruz. Yani bu ocuun imdiki eitim ya, ka yandaki ocuklarn eitim yana eittir? ocuun: saptanan Eitim Ya (EY), tpk Zek Blm (ZB) hesaplanrken yapld gibi, Takvim Yana (TY) blnerek Eitim Blm (EB) elde edilir. Eitim Blm (EB) de Zek Blmne (ZB) blnerek Baar Blm (BaB) elde edilmi olur. Sonucu ondalklardan kurtarmak iin 100 ile arparz. Bu aklamamz formlletirilirse

Bu formle gre kan sonu 100'n zerinde olursa renci, zek: oranndan daha stn bir baar gsteriyor demektir. 100'n altnda olursa, zek kapasitesinin altnda alyor demektir. Baar derecesinin zek derecesine eit olmas halinde 100 ve yakn civarnda BaB bulunmu olur. Farzedelim ki snfmzdaki ocuklarn, zek derecelerine uygun alp almadklarn anlamak ve gerekenlere yardm

223 etmek istiyoruz. Bu rencilere bir standart baar testi bir de zek testi uyguluyoruz. Diyelim ki renci A'nn baar testindeki puan 10 ya 2 aylk baary (BY) gsteriyor. ou basan testlerinin norm cetvellerinde baar puanlarnn ya karlklar gsterilir). ocuun takvim ya da (TY) 9 yl 8 ay olsun. Zek testinden ald puan da 10 ya 6 aylk (ZY) olduunu gstermi olsun. Buna gre,

Bu baar blmn deerlendirelim : Takvim ya (TY) 116 olan bu rencinin Eitim Ya (EY) 122 aydr. Yani takvim yandan daha yukardadr. Kendi yandaki ocuklardan daha stn baarldr. Zek ya da (ZY) 126 aydr, ve kendi yandakilerden daha zekidir. Ama Baar Blm (BaB) 98'dir; 100'n biraz altndadr. Bu demektir ki ocuk zek derecesinin biraz daha altnda almaktadr. Daha fazla "baar gstermesi iin imkn var demektir. Snf ortalamalarn ayn formlde kullanmak suretiyle snflarn genel durumunu da deerlendirmemiz mmkndr. Tabii bu deerlendirme, retmene ve okula bir ey retecekse yaplabilir. Eitim ve Zek indeksleri metodunda, bir rencinin baar puan ve zek puan, ortalamas 50 olan 100 paraya ayrlm bir cetvel zerinde belirlenir. Eitim indeksi (E) ile Zek indeksi (Z) arasndaki fark hesaplanr. El, Eitim Yann Takvim Yana blnmesinden, ve Z de Zek Yann Takvim Yana blnmesinden elde edilir. Bylece, E Z = F (Fark) bulunur. kan fark (F) art ise ocuk, okul almalarnda zeksn yeterince kullanyor demektir. Deilse, ocuun ya almalar eksiktir ya da kusurludur. Dzeltilmesine allr. Bir ocuun yetenekleri stnde veya altnda almasnn sebepleri bulunmya ve gerekli danma yardmlar yaplmaya allr. Zek seviyesi ile baar seviyesi arasndaki karlatrmann yapla bilecei dier bir metod da Basan/Kabiliyet Karlatrma Tablosudur. Bu metot bundan nceki blmde aklanmtr. rencinin zek seviyesine uygun baar gsterip gstermediini hesaplamada kullanlacak baar testlerinin yalara ve snf seviyelerine gre normlarnn olmas gereklidir. Aksi halde bir rencinin yldan yla olan baar derecesinin karlatrlabilme imkn kaybolur. Eer

224 standart baar testleri kullanlyorsa, her birinin hangi eit, gruplar zerinde standartlatrlm olduunu da bilmek gereklidir. Kiilik Testleri Bireyin kiilik (ahsiyet) nitelikleri hakknda objektif bilgi edinmek, psikolojik danmada, ve eitsel ve meslek rehberliinde ok gereklidir. Kiilik testleri bu amala kullanlr. Ama kiilik testleri sonular byk bir dikkat ve etrafl bir deerlendirme ile kullanlmaldr. nk kiilik testleri, hl gelime aamasndadr; ok gvenilir ve kesin sonular verememektedir. Bir kere, ahsiyet (kiilik) denen psikolojik niteliin kesin boyutlar ile tanm henz salanm-deildir. Kiilik kavramnn tanm ve snrlar, kiilik testini hazrlayann kendi anlay ve yorumuna gre deiebilmektedir. Testin uygulanmas, alnan yantmlarn deerlendirilmesi, puanlarn yorumlanmas, bu konuda yetimi bir uzman gerektirir. Bu iler, dier testlerin gerektirdiinden daha ok uzmanlk ister. Sonra, kiilik testlerinin yantmlarnda test alann samimi ve ak davranmas gereklidir. Yoksa test sonucunu saptrtabilir. Kiilik testleri, normal denen grubun, hudutlar dnda kalanlar normalden ayrt etmekte daha etkilidir. Ama normal hudut iinde kalan bireylerin kiilik niteliklerini ayrt etmekte pek kesin olamamaktadrlar. Trkede Gordon Kiilik Profili ve Minnesota ok Yzeyli Kiilik Envanteri (MMPI) adl testleri vardr. Rorschach Testi (mrekkep lekesi testi de denmektedir), klinik bir kiilik testidir. Daha ok baz psikiyatri kliniklerinde kullanlmaktadr. Uzman bir uygulaycya ihtiya gsterir. Kiilik testleri, psikolojik danmada gerek duyulan hallerde uygulanacak testlerdir. Btn rencilere birden uygulanmaz. ounlukla kiisel olarak uygulanr. Ayn durumda olan birka renci daha olursa, baz kiilik testleri kk gruplara da uygulanabilir. Kiilik testlerini, ilk okuldan ziyade orta renim yllarnda uygulamaya ihtiya olabilir. lgi Testleri Rehberlik program, rencilerin sosyal, kiisel, renim ve meslek ilgilerini bilmekle ok yakndan ilgilenir. nk giriilecek birok eitsel , meslek ve kiisel sorunlarla ilgili danma faaliyetleri ocuklarn ilgi trlerine gre ekil kazanr. Bu bakmdan, her okul seviyesinde ocuklarn ilgi alanlarn ve ynelmelerini bilmek, rehberlik ve

225 danma asndan zorunludur. Bu bilgiler yalnz renciler iin deil, i ariyan ya da bir yksek renime girmek istiyen genler iin de gereklidir. Bununla beraber ilgi testleri, her yl btn rencilere toptan uygulanacak testler deildir. Bu testler, genellikle eitsel ve meslek danma almalarnda duyulan ihtiyaca gre rencilere bireysel ya da kk gruplar halinde uygulanr. Trkede Kuder Tercihler Listesi (Tan, 1964) ve Gazete Haberler Testi (Tan, 1972) adl iki ilgi testi vardr, ilgilerin psikolojik yaps, gelimeleri ve ilgi testlerine ait daha geni bilgi, Gazete Haberleri Testi (Tan, 1972) kitabndan alnabilir. Gazete Haberleri Testi, renim ve meslek rehberlii amacyla lise ve niversite genlii iin hazrlanm Trke bir testtir. 12 ilgi alann kapsamaktadr. Test; Fen, Teknik, Sanat, Dil ve Edebiyat, Tb, Eitim retim, ve Ticaret, idarecilik, Hukuk ve Politika, Tarm, Elence ve Ak Hava ilgileri olmak zere 12 lei iermektedir. Geni bilgi el kitabndadr; TUBTAK'tan salanabilir. lgi testlerinin kullanlmas ve yorumlanmasnda dikkat edilmesi gereken baz nemli noktalar vardr: 1) lgiler, yala durulma ve devamllk kazanmakla beraber, akkandr, deiebilir. 2) Bir kimsenin ilgi belirttii alan, mutlaka baarl olaca alan demek deildir. Baarda ilgi nemli olmakla beraber tek faktr deildir. Birok etkenlerin karmaml etkisindendir. Bir kimsenin belirttii ilgi alan ile o zaman iin gerekli yetenekler arasnda tutarszlklar ya da boluklar olabilir. 3) Halen mevcut ilgi testleri, belli sayda ilgi alanlarn kapsamaktadr. Testi alan birey, bu ilgi alanlar ile snrlandrlm olmaktadr. O halde bir renciye, mmknse birden fazla ilgi testi uygulanmaldr. 4) lgi testleri sonulan deerlendirilip yorumlanrken, rencinin her yl uygulanan renciyi tanma anketlerinde ifade ettii hobiler, toplu dosyasnda yl yl kaytl ilgi alanlar, rencinin baz derslere kar gsterdii zel ilgi ve ocuk zerinde baz gzlemler de dikkate alnmaldr. 5) ou ilgi testleri, yetikinler meslek alanlarna gre hazrlanmlardr. renci, ilgi testini cevaplandrrken kendini ileri yllardaki kalba sokma durumuna girmektedir. Bu hususun da dikkat altnda bulundurulmas gerekir.

226 REHBERLK VE DANIMADA TEST PROGRAMI N BAZI TAVSYELER Okulda, uygulanacak testleri iin rehberlik ve danma faaliyetleri: arasnda bir de iyibir test program olmas gerekir. Okulda etkili ve yararl bir test program, mevcut ihtiya ve artlara gre hazrlanm, bir program iinde uygulanmak zorundadr. Aksi halde, aklna gelen aklna geldii zamanda test uygulamaya kalkarsa, okul programnda karklklar, disiplinsizlikler olaca gibi, baz rencilerin baz test puanlan varken en gerekli bazlarnn da bu deerlendirmelerden mahrum kalmas durumu doabilir. Ayn zamanda, sistemsiz uygulanan testler, lzumsuz emek ve masraftan ileri gidemez. Bir test programnda dikkat edilmesi gereken en nemli noktalan belirtelim: 1) Okul test program, okul retim yeleri ile ibirlii yaplarak planlanmaldr. Her retmen, programa alnan testlerin niin ve nasl kullanlacan bilirse, bu test programn daha ok destekler ve test sonularndan daha ok yararlanr. 2) Test program, uzun sreli bir programa balanmak ister. rencinin geliimi birok yllar sren ve ok ynl bir oluumdur. Bu gelimeyi izlemek, sreklilik ve sistemlilik ister. Uygulanan bir test,. belli amalar iindir. Her testten salanan bilgiler, birbirlerinin tamamlayclardrlar. Bu sebeple, hangi testlerin hangi snflarda ve ders ylnn hangi zamannda uygulanaca okul yllar boyuna uzanarak nceden planlanm olmaldr. 3) Planlanan test program ie ynelik (fonksiyonel) olmaldr. Gayesizce test uygulamaktan kanmak gerekir. Uygulanacak bir testin sonucu eer kullanlmayacaksa, byle bir testi programa almaktan ve uygulamaktan vazgemek gerekir. 4) Programa seilen testler, planlanan amalara en uygun testler olmaldr. Bu sebeple, programa test seerken u zelliklere dikkat etmek lzmdr: a) Testin geerlii, -yani testin neyi lt ve bu llen eyin amalarmza uygunluu,- dikkate alnmaldr. Testin geerlik katsays ou hallerde 0,60'tan aa olmamaldr. Testin gvenirlii -lt eyi hep ayn ekilde lme derecesi yani tutarll- dikkate alnmaldr. Gvenirlik katsays, ou hallerde 0.85'ten aa olmamaldr.

b)

227 c) Testin normlar, -zellikle baar testlerinde hangi puan dilimlerinin hangi basan yalarn, snflarm veya derecelerini gsterdiini bildiren cetveller olmaldr, renci seviyelerini birbirleriyle karlatrabilmemiz iin kullanlacak testlerin normlarna ihtiya vardr. Yaplacak karlatrmalarn daha somut ve anlaml olmas iin mahalli normlarn gelitirilmesi bile nerilir. Danman, bulunduu ehir ya da blge apnda bu normlar istatistiksel yollarla gelitirebilir. Normlar zamanla deiebileceinden, normlarn zaman iinde yoklanmas ve tazelenmesi gerekir. Test pratik imknlara sahip olmaldr. Testin uygulanmasnn, puanlanmasnn ve yorumlanmasnn kolay olmas, birden fazla e formlarnn bulunmas, para, emek ve zaman bakmndan ekonomik olmas gereklidir.

d)

5) Test program iin konuyu bilen bir lidere ihtiya vardr. Bu lider test sonularn yorumlar. Bu sebeple, istatistik metotlarn, lme tekniklerini, test zelliklerini bilmeli, ve psikoloji ve eitim formasyonuna sahip olmaldr. 6) Okul test program, genel basan, genel ve zel yetenek, ilgi ve dier kiilik testlerine dengeli bir ekilde yer vermelidir.

13.

BLM REHBERLKTE GRUP FAALYETLER

Rehberlik, kitabn banda yaptmz tanma gre, esas itibariyle bireysel bir yardmdr. Bu itibarla "grup rehberlii" terimi, rehberliin tanm ile eliir mahiyette grnmektedir. Bu elimeyi nlemek iin "grup rehberlii" yerine, rehberlikte grup faaliyetleri terimini kullanmak daha yerinde olacaktr. Ya da "grup rehberlii" denince, bireye grup iinde yardm edilmesi anlalmaldr. Yani grup faaliyetleri yaplrken de nemli olan, gruptaki her bir kiidir. O halde grup faaliyetleri yolu ile yaplan rehberlikte, grup yelerinin her birinin psiko -sosyo - kltrel nitelikleri, ilgileri, ihtiyalar ve tavrlar daima gz-nnde bulundurulmak zorundadr. Rehberlikte sonal (niha) ama, daima birey olduuna gre, grup rehberlii, bireysel rehberlii destekleyen ve kolaylatran bir rehberlik faaliyeti olmaktadr. Buna gre rehberlikte grup faaliyetleri, okul personeli tarafndan kk veya byk renci gruplarna yaplan rehberlik hizmetleri olarak tanmlanabilir. Rehberlikte grup faaliyetleri gnmzde gittike daha ok nem verilen ve yararlanlan rehberlik almalar olmaktadr. Byle olmasnn birok sebeplen vardr. Bir kere, demokratik hayat tarz, bireylerin bakalar ile beraber almalarn, birbirlerinden az veya ok olan farklar ile beraberce yaamasn renmelerini icap ettirmektedir, ikinci nemli sebep, grup dinamizminin bireyler zerindeki kuvvetli etkisinin anlalm olmasdr. Birey, grup iinde kendi benliini ve tavrlarn dener; gerekli deerlendirmeleri ve deitirmeleri yapar. Kii, zellikle ergenlik andaki kii, grubun dier yelerinin duygu, dnce ve davranlarndan daha ok etkilenir. Bakalarnn da birok skntlar ve zmlemeye alt sorunlar olduunu grerek, yalnz olmadn grr. Bireysel danmada karsndakine aamad baz problemlerini, sanki bir bakasnn sorunu imi gibi, nc ahs zamiri kullanarak veya bilgisiz zamir kullanarak gruba ifade edebilir..

229 Grubun reaksiyon ve eletirisini grr. Baz rehberlik faaliyetleri, vardr ki grup iinde yaplrsa, bireysel rehberlikten daha iyi ve etkili sonular alnabilir. nc nemli sebep, grup faaliyetleri yoluyla rehberliin, genel olarak, bireysel rehberlikten para ve zaman bakmndan. daha ekonomik olmasdr, yi yetimi bir danman'n yardmlarndan ayn anda birden fazla renci yararlanabilecektir. Drdnc olarak da grupla alma, renciler iin iyi bir renme ortam salar, etkili bir eitim - retimi kolaylatrr. Rehberlikte grup faaliyetleri, eitli okul seviyelerinde eitli maksatlarla yaplabilir. Genel olarak, ele alnan grubun ya seviyesine, ilgi: ve ihtiyalarna gre giriilen grup halinde rehberlik faaliyetlerinin belli: bal amalan unlardr: 1) rencilerin, renim, meslek ve kiisel - sosyal alanlardaki uyumlar iin gerekli bilgileri onlara vermek ve btn ocuklara yaymak. 2) Bireylerle sosyal durumlar iinde yakn ilikiler kurarak bireysel danma faaliyetlerini kolaylatrmak. 3) rencinin, grup iinde kendini daha iyi anlayarak demokratik hayatn ve gnlk yaayn gerektirdii etkili vatandalk, uygun sosyal davran ve ustalklarm kazanmasn salamak. 4) Grup -dinamizminin birey zerindeki kuvvetli teraptik etkisinden yararlanmak. 5) Baz rehberlik ve danma amalarna, zaman, emek ve masraf bakmndan bireysel rehberlik ve danmadan daha ekonomik ve etkili bir ekilde ulamak. Yukarda sralanm olan bu amalar, ya- bir renme durumu veya bir .terapi durumudur. Bir yazar bu durumlar, oryantasyon (duruma altrma) faaliyetleri- ve terapi faaliyetleri olarak adlandrmaktadr (Sper, 1949). .Grup iinde birey, yapaca eitsel, meslek ve kiisel - sosyal uyumlarnda kendine ve iinde bulunduu imknlara ait bilgileri renebilir. Problemli olann yalnz kendisi olmadn grerek karamsarlktan kurtulur, cesaret kazanr. Ayn cinsten problemlere sahip olan bakalarnn problemlerini zme metotlarm gzlemleyip onlardan yararlanabilir. Rahat bir grup atmosferi iinde dearj olma frsatn bulabilir.

230 Grup iinde rencilerin yeni bilgiler kazanabilmesi, gzlemler yapp onlardan yararlanmas, teraptik yararlar salyabilmesi, grup liderinin, yani burada danman'n bu amalara doru bilinli ve aktif katklarna yakndan baldr. Grup yelerine, olgulara dayanan, kiisel ve duygusal olmayan bilgileri vermek, olduka kolaydr. Ama kiisel duygusal problemlerin tartmasn yrtmek, danmandan uzmanlk bilgi ve becerileri ister. Grup almalar ve tartmalarnda danman, en uygun konuturma (yedme) tekniklerini yerinde ve zamannda kullanarak grup almalarn ynlendirebilmeli; grup etkileiminde grup yelerini olumsuz etkilerden koruyabilmeli; grup almalarna fazla karanlarla hi karamayanlar dengeleyebilmelidir. Grubu motive edip ilgileri ayakta tutabilmelidir. Gereken hallerde sonuna kadar susmasn, sabretmesini bilmelidir. Yaplan almalarn, tartmalarn nemli noktalarn zetleyip ortaya koyabilmeli, onlar tahlil edip yorumlayarak grup yelerini aydnlatabilmelidir. zellikle teraptik amalarda, grubun kk olmas, problem inisinin grubu ilgilendirmesi ve ocuklarn yaayan ihtiyalarna cevap vermesine dikkat etmek gerekir. Baz problemlerin ve faaliyetlerin tabiat gerei, grup yelerinin ayn cinsiyetten olmas ya da karma olmas icap edebilir. Ele alman konu ya da problem, grubun ortak ilgisi olmad takdirde grup, psikolojik anlam ile mevcut olamaz. Dolaysiyle, gruptan, grup almasndan beklenen sonular salanamaz. Tekrar iaret edilmelidir ki grup faaliyetleri ne kadar etkili olursa olsun, bu faaliyetler, bireysel rehberlie gitme imknm vermeli, bireysel yardm ilikilerini kolaylatrmaldr. Rehberlikte grup faaliyetlerinin nemli avantajlar vardr: 1) Rehberlikte grup faaliyetleri, zaman, personel emek ve masraf "bakmndan ekonomiktir. Birden fazla renciler ayn anda faaliyete "katlm olacaklardr. Kymetli bir personelin tek bir renciye ayrabilecei almadan ve sreden btn grup yeleri birden yararlanacaktr. Birok grup faaliyetlerinde, psikiyatrisi, okul psikologu gibi yukar seviyede uzman kimselere srekli ihtiya yoktur. 2) Grup faaliyetleri, retmene ve danmana, rencileri daha yakndan ve ayrntl tanma ve dolaysiyle onlarla daha iyi iliki kurma imkn salar. 3) Bireysel rehberlik iin gerekli gzlem iini kolaylatrr ve bireysel yardm ilikilerine yol aar.

231 4) rencilerin, ortak problemleri zerinde kollektif dnmelerini salar. 5) Yalnz birka problem renciye deil, bir kede unutulmu, kenarda kalm, ya da d grn itibariyle bir sknts olmayan veya kendi problemlerinden henz haberdar olmayan rencilere de ulama, ve yardm etme imkn elde edilir. 6) Baz hallerde renci, bireysel danmada, problemin baz ynlerinden kolayca sz edemez. Halbuki rahat bir grup atmosferi iinde genellie, gayriahsilie snarak ya da gruptaki sammi havann tevikiyle aabilir. 7) Bireyin, bakalar ile birlikte toplum hayatnda gerekli davran, tavr ve ustalklar kazanmasna ve onlar grup iinde test etmesine imkn salar. 8) Bireyin, btn ilgi, ihtiya ve yetenekleri ile beraber bir btn olarak kendini daha iyi anlamasna, daha realist bir "benlik - kavram" gelitirmesine yardm eder. 9) Kii, rahat grup atmosferi iinde, icabnda problemin kendisine ait olduunu saklyarak ya da aktan ifade etmek suretiyle islim boaltr, heyecan gerginliklerinden kurtulur, bakalarnn da problemsiz olmadn grerek moral kazanr. 10) Grup almalar, retmenlerin ve rehber - retmenlerin rehberlik anlay ve tekniklerinde daha ok gelimeleri iin iyi bir yetime ve tecrbe kazanma ortam salar. Okullarmzda rehberlik maksatlar iin giriilecek grup faaliyetleri, genel olarak duruma altrma, snf-d faaliyetler, snf - retmenlii, okul toplantlar, evre meslek taramas, zel gnler, i yerlerini: ziyaret gibi faaliyetlerdir. DURUMA ALITIRMA (Oryantasyon) nsan, yabancs olduu bir ortamda rkek, ekingen ve hareketlerinde tutuktur. Spor takmlar iin de bu byledir. Deplasmanda oynayan bir spor takm, kazanmaktan daima endielidir. Kendi sahasnda oynad zamanda kazanma ans ykselir. Bu, sadece seyircilerin ve oyun sahasnn yabanc olmasndan deildir. Yabanc ortamda kiinin gven duygusu biraz daha az olmaktadr. Ders yl banda oku-

232 lun yeni ald gnlerde eski rencilerle okula yeni girmi renciler arasnda da buna benzer farklar gzlemlenebilir. Eski renciler kendilerini nceden kurulmu bir arkada grubu, dost evresi iinde bulurlar. Okulu ve onunla ilgili kural ve dzenleri bildiklerinden, daha kendilerinden emin bir hava iinde hareket edebilirler. Yeni renciler ise kendilerini yabanc bir ortam iinde bulurlar, hareketleri rkek, etraflar ile temaslar ekingen, biraz da akndrlar. Bu ocuklar iin ;yeni olan birok eyler vardr. Okul binas yenidir; arkada evresi yenidir; retmenler yenidir; hatt dersler, kullanlan retim metotlar ve okulun kurallar yeni olabilir. Bu yeni eylere yeterli uyum salamaya almaktadrlar. Bu ocuklarn, yeni evrelerine ksa yoldan uyum salamalar iin yardma ihtiyalar vardr. Rehberlik program, ocuklara sistematik bir ekilde yardm etmeye alr, rencilerin yeni okulu, yeni durumu, yeni kiiler ve kurallar sistemli bir ekilde tanmalarna yardm iin rehberlik programnn giritii bir faaliyet grubu vardr ki buna "duruma altrma" faaliyetleri denir. Duruma altrma faaliyetlerini tanmlamak istersek, gelecek iin .aday rencilerin ve yeni kaydolmu rencilerin okulla, okul personel ve kurallar ile, ders program ile veya karlalan baka bir yeni durumla tanklk kurmalarn, iinde bulunduklar imkn ve artlar, kural ve nizamlar tanmalarn salamak iin gruplar halinde yaplan tantma faaliyetleridir diyebiliriz. Mahiyeti: Yeni duruma girmek demek, ister okula yeni kaydolan "bir renci iin, isterse yeni bir ie giren yetikin bir kimse iin olsun, az ok bir tedirginlik, gvensizlik devresi demektir. Bu tedirginlik ve aknlk devresi geici de olsa, sistemli bir yardm gerektirir. Yardm edilmedii takdirde, sonradan daha cidd uyum problemleri yaratabilir ki birok emek, para ve zaman harcamasna yol aar. Etkili bir retme ve renme durumunda iki nemli temel faktr "vardr: ocuun "bir gruba ait olma" duygusu, ve retme - renme-etkileiminin cereyan ettii sosyal ve psikolojik atmosfer. Yukarda da iaret etmi olduumuz gibi, okula yeni gelen bir renci, kendisini yeni bir kalabalk ierisinde yapayalnz bulabilir. ocuk, burada "bir gruba ait olmad" iin heyecan gerginlikleri gelitirebilir. Bu hususta "birok aratrma bulgular vardr. Okullarda abuk ve iyi uyum salam ocuklarn okul baarsnda da daha baarl renciler olduuna dair birok aratrma kantlar vardr (Pressey ve Robinson, 1989, cilt 1, Sf. 60).

233 Bu bilgilerin altnda dnecek olursak, duruma altrma faaliyetleri, okullarmzn en az zahmet ve en ok baaryla yrtebilecekleri bir rehberlik faaliyet trdr. Bu faaliyetler, rehberlik programn yrr hale sokabilmek iin en nemli bir adm olma niteliine sahiptir. Ama: Duruma altrma programnn, genel olarak iki byk amac vardr: 1) Okulu ocua tantmak, ve 2) ocuu okula tantmak. Yeni renci okulu tanyarak yeni duruma uyum salamaya alrken, okulun da ocuun niteliklerini, yeteneklerini, ilgi ve ihtiyalarn ve problemlerini tanma frsat domu olur. Ancak, bu karlkl tanma ve tanma sonucudur ki okul, ocua gre kendini ayarlama imknn bulabilir; ocuk da gerekli uyumlar daha ksa srede salayabilir. yi Bir Duruma Altrma Programnda lkeler: yi bir duruma altrma programnda u ilkelerin ou ya da hepsi rol oynar: 1) Duruma altrma program btn yeni rencilere ulaabilmelidir. nk her yeni renci, yeni duruma uyum salama zorunda ve abas iindedir. O halde her yeni rencinin, bu programn yardmna ihtiyac vardr. Duruma altrma faaliyetleri ounlukla, birinci snfa yeni kaydolan renciler iin ders ylnn ilk haftasnda yaplmakla beraber, ders yl iinde okula yeni nakledilmi rencinin de byle bir yardma ihtiyac vardr. 2) Duruma altrma program, okulun srekli bir faaliyeti olmaldr, zellikle yeni rencilerin yeni duruma almas, hemen okulun. ilk haftasnda veya ilk gnnde yaplverecek birka konuma ve gezi ile salanm olamaz. Baz haller vardr ki rencilerin almas iin ders ylnn ortalarna kadar izlemeyi ve yardm gerektirebilir. Kol faaliyetlerine katlma, ders alma tekniklerini kazanma, demokratik seim yollarn renme gibi faaliyetler buna birer misldir. 3) Duruma altrma program, btn faaliyetleri ayrntlar ile hazrlanm bir program olmaldr. Btn rehberlik faaliyetlerinde olduu gibi burada da plnl faaliyet esastr. Plnsz hareket edildii takdirde birok kemekeler bagsterebilir. Kimin ne yapaca, hangi faaliyetin ne zaman yaplaca, kimlerin katlaca, kimlerin hangi gruplarla ne gibi faaliyetler yapaca, hangi gruplarn hangi saatte nerede bulunacaktan ayrntlar ile planlanmaldr.

234 4) Duruma altrma program, ok eitli faaliyeleri iermelidir. Bu faaliyetler kk gruplar halinde yaplmakla beraber, her rencinin uyum problemi kiiseldir, kendine zgdr. Bu sebepledir ki, faaliyetlerin, her renciye kiisel olarak seslenebilecek ekilde eitli ve rengin olmas arzu edilir. Btn bu eit ve zenginlie ramen gene "baz renciler kolay uyum salayamazlar. Program plnlyanlar, bu eit rencileri iaret edecek tedbirleri de almaldrlar. 5) Tanma, renme ile ilgili ortak problemler, duruma altrma faaliyetlerinin arlk merkezi olmaldr. Her bireyin problemi kendine zg olmakla beraber, bu problemler arasnda ortak unsurlar vardr. Duruma altrma faaliyetleri, bu ortak taraflar ele alarak harekete gemelidir. 6) Eer yeni renciler hakknda, geldikleri okullarca toplanm "bilgiler varsa onlar da elde edilmelidir. Bu suretle, ayn bilgileri salamak iin tekrar zaman ve emek kaybnn nne geilmi olur. Hem de danma faaliyetlerinde rencileri biraz daha tanm olarak hareket edilir. 7) Yeni rencilerin retmenleri, duruma altrma faaliyetlerinin nemli unsurlardrlar. Btn yl boyunca bu rencilerle beraber alacak olan retmenler arasnda, ders - d bir faaliyet yoluyla iten bir iliki kurulmu olabilir. 8) Duruma altrma faaliyetlerinde st snf rencilerinden de yararlanlmaldr. Yeni renciler kendi akranlar saylabilecek bu "abla" ve "abileri" ile daha abuk kaynaabilir, onlar yoluyla daha rahat renebilir, hem de st snf rencilerin rol almas, onlar iin iyi bir eitici faaliyet olabilir. Baz Faaliyetler: rencilere kk gruplar halinde okul gezdirilir, okulun fiziksel durumu tantlr. Ktphane, lboratuvar, tuvaletler, yemekhane ve sair gibi ksmlar gsterilir ve gerekli aklamalar yaplr. Mdr, mdr yardmcs, retmenler, memurlar gibi okulun personeli tantlr; gerekiyorsa her birinin grevleri hakknda aklamalar yaplr. Okulun kural ve nizamlar aklanr. Okunacak dersler, semeye tbi dersler ve not sistemi hakknda bilgiler verilir, renci kollan ve spor takmlar, renci kulpleri gibi ders - d faaliyetler tantlr, rencilerin, ana - babalarn ve retmenlerin hizmetine ak bulunan yardm servisleri (mesel salk, rehberlik ve danma servisleri) ve bunlardan faydalanma yollan aklanr, rencilerin ders alma

235 teknikleri (okuma, not alma, zaman plnlama, ktphaneden yararlanma uslleri gibi) zerinde durulur. Okulda almas plnlanan kurslar (mesel yabanc dil, enstrman alma, ilk yardm... gibi) ve bunlara katlma artlan hakknda bilgi verilir. Bir alt okuldan gelecek rencilere okul tantlr. Bir st okula ziyaretler tertiplenir. Velilere,, okulun durumu ve almalar tantlr. Duruma Altrma Teknikleri: Yukarda iaret edilen faaliyetlerin yrtlmesinde kullanlabilecek baz teknikler vardr. Son snftaki renciler, mezuniyetlerine yakn bir zamanda, yani ilkbaharda, gelecek yl devam edecekleri okulu ziyaret ederek okul hakknda fikir edinirler. Bunun aksi olabilir. Bir st okulun personelinden bazlar, bir nceki okulu ziyaret ederek rencilere st okul hakknda bilgi verirler. Bu iki eit faaliyet de ilkbaharda yaplr. Bir de okulun balad ilk haftalarda yaplan kk grup toplantlar vardr. Yukarda iaret edilen eitten faaliyetler kk gruplar halinde yaplr. Okul ve almalarn ieren bir elkitab hazrlanabilir. Bu kitapkta okulun tarihesi, ama ve nitelikleri okutulan ders trleri, okulun dzeni ve kurallar, uygulanan not (deerlendirme) sistemi, snf geme sistemi, okulun nemli takvimi, vs. gibi hususlar aklanr. Bu duruma altrma faaliyetlerinin bir ksm snf-retmenleri yoluyla da yaplabilir. Bu, daha ziyade o snf-retmeninin snfna ait bir duruma altrma faaliyeti olur. Snfn kendi bnyesinde yrtlen bu faaliyet daha da devaml olabilir. Duruma altrma almalar, her okulun, her kuruluun rahatlkla yrtebilecei faaliyetlerdir, zellikle, uzman personel olmayan kk okullarn bile basan ile yrtebilecei bir rehberlik almasdr. Bir kere, bu almalar, okula ok fazla bir madd klfet yklemeden-yrtlebilir, ikincisi, derin bir uzmanla gerek gstermeden ynetilebilir. ncs, duruma altrma hizmeti, tedavi edici bir servis olmaktan ziyade, nleyici, yani problem doma artlarna imkn vermeyen bir servistir. Bu bakmdan da duruma altrma, byk problemlerle urama imkn olmayan kk okullarn iine daha ok yarar. Grlyor ki duruma altrma faaliyetleri, okul ve rencilerin baarlar iin nemli bir basamak durumundadr. Yaplan faaliyetlerin etki derecesi, renim yllan iinde uygun dnemlerde deerlendirilmeli ve gerekli iyiletirmeler yaplarak duruma altrma program daha etkili hale getirilmelidir.

236 SINIF - DII FAALYETLER (Kol Faaliyetleri) rencilerin derslerde rendiklerinin gnlk hayata transferini kolaylatrmak, derslerde glgede kalm birok kabiliyet ve niteliklerinin ortaya kmasna imkn vermek ve onlarn ders dndaki psiko - sosyo -kltrel gelimelerini salamak amac ile okullarmzda yer alan snf-d faaliyetler, dier bir ad ile renci kol faaliyetleri, rehberlik amalan iin byk deer tamaktadr. Bununla beraber okullarmzda kol faaliyetlerine gereken nemin verilmedii grlmektedir. Genellikle, ynetmelik zorunluu olarak, her ders yl retmenler kurulu, bu kollarn bana birer retmen seer. Ama ou okullarda bu kollarn arzu edilen rehberlik amalarna hizmet edecek ekilde yrtldn sylemek zordur. Tabii bunun birok sebepleri vardr. 1) Muhtemelen, ynetici ve retmenlerin, snf - d faaliyetlere, normal eitim - retim almalarnn bir paras olarak bakmamalar eilimi vardr. Onlar bir "angarya", bir "yasak savma" faaliyeti olarak grme eilimindedirler. 2) Bu kollar, btn rencileri deil sadece snrl sayda kk bir renci grubunu kavramaktadr. 3) Kollar, rencilerin gerek ilgi, ihtiya ve problemlerinden domam olmas sebebiyle, rencilerin ilgi ve heveslerini pek ekmemektedir. 4) Kol faaliyetleri, genellikle, rencilere yukardan zorlanmaktadr; rencilerin yapacaklar proje ve plnlardan ziyade, otokratik bir ekilde yrtlme eilimindedir. 5) ou okullarda kol almalar iin uygun yer ve madd imknlar salanmamtr. Halbuki snf-d faaliyetlerin bnyesinde mevcut birok rehberlik ve danma frsatlar vardr. Bu kol faaliyetleri, her rencinin bir "gruba ait olma" ihtiyacn doyurur. Bireyde kendine gven, emniyet, beenilme ve onaylanma takdir ve tasvip) duygularn doyurur ve gelitirir. rencilerin sosyal ilikilerde etkili davranlar ve hnerler kazanmalarna, meslek ilgileri gelitirmelerine ve kendilerine daha yeni ilgi alanlar kefetmelerine yardm eder. retmen - renci, renci -renci, retmen - retmen ve okul - evre ilikilerini gelitirir. Derslerde renilenlere uygulama frsatlar yaratr; okul eitim - retim programn zenginletirir. Eitim - retim almalarn retmenlerin ocuklarla beraber plnlama imkn ve alkanlklarn arttrr. rencilerde zsel nefs) disiplini artrarak okulda disiplin sorunlarn azaltr. ocuklara bir ii beraberce yrtme davranlarn ve alkanlklarn "kazandrr. ocuun, sanat ve saire yolu ile kendini ifade etmesine, gizli kalm yeteneklerini ortaya kartarak gelitirmesine frsat

237 verir. ocukta giriim, yaratclk, etrafl dnme, iyi deerlendirme yapabilme gibi yetenekleri ve sorumluluk duygusu gelitirir. ocuklarda yerine gre lider olma, yerine gre lidere ve gruba uyma yetenek ve davranlarn gelitirir. Kol faaliyetleri, okulun rehberlik programnn yrrle konmasn kolaylatrr; uygun ortam yaratm olur. Snf-d faaliyetlerin, yukarda belirtilen yararlar salayabilmesi iin yaplmas gereken baz neriler vardr: Okul retim yeleri, bu faaliyetlerin amalarn ve okulda ileyi tarzn yeniden gzden geirmelidirler. Kollara bakanlk edecek retmenler, kendilerinin zel uzmanlk ilgi ve kabiliyet alanlarna gre seilmelidir. Okuldaki btn kollarn almalarn koordine edecek ve gereinde denetliyecek bir "snf-d faaliyetler komitesi" kurulmaldr. Bu komite, okul rehberlik komitesinden, okul-aile birliinden, kollar bandaki retmenlerden ve renci temsilcilerinden seilen yelerden olumaldr. Komite ok da kalabalk olmamaldr ki toplanmas ve alma srati engellenmesin. Komite, nceden saptayaca bir takvime gre belli srelerde toplanp, her kolun alma programn ve almalarn gzden geirmeli ve kolun amalan iinde deerlendirmelidir. Kol bandaki her retmen, kendi kolunun faaliyetlerini plnlatp dzenletirken ve yrtrken, rencilerin ilgi ve ihtiyalarn, ya seviyelerini esas tutmaldr. Bunun iin de zaman zaman renci yetenekleri, ilgileri, ihtiyalar, hobileri, hevesleri gibi hususlara ait anketler yapmaldr. Her kol, belli gn ve saatlerde muntazaman toplanp almaldr. Mesel, her iki haftada bir aramba leden sonralar, kol faaliyetleri ve toplantlarna ayrlmaldr. SINIF - RETMENL (Rehber - retmen) Snf - retmenlii saati, okul programnda eitsel rehberlik faaliyetlerinin en iyi yrtlebilecei bir zamandr. Baz okullarda "snf-hmilii" adn da alm olan bu kurum, eitim faaliyetleri arasna, ocuklara rehberlik yaplmas iin girmi bulunmaktadr. Ama bu kurum da, okullarmzn byk bir ksmnda, belki kol faaliyetlerinden de daha az anlalm ve daha az etkili bir durumda yrtlyor grnmektedir. Birok okullarda snf retmenlii faaliyetleri iin programda yer ayrlmamtr. Ama baz okullarmzda snf retmenliinin aktif olarak altrld da grlmektedir. Gzlemlenen odur ki birok yerlerde retmenler, genellikle, snf - retmenliinin rehberlik deerini pekl takdir etmektedirler. Ama bu saatleri nasl deerlendirecek-

238 leri hakknda fikir sahibi deildirler. Meslek renimlerinin bir safhasnda bu hususta bilgi sahibi klnmam olduklar anlalmaktadr. Bu. sebeple, retmenler, iyi niyetlerine ve arzularna ramen, snf retmenlii saatlerini nasl iler hle getireceklerini bilememektedirler. Halbuki bu saatlerde yaplacak yararl birok faaliyetler vardr-Szgelimi, verimli ders alma yollan, st okullarn veya yksek renim kurumlarnn tantlmas, grg kurallar, meslek seiminde dikkat edilecek hususlar, sosyal ilikilerde nezaket ve hogr, i arama yollan, okulun ve evrenin nemli grd baz problemlerin tartlmas, gnlk toplum hayatnda sraya girme ve bakalarnn hakkna sayg, fikir ayrlklarnn toplum gelimesinde nemli, aile ii ilikilerde dikkat edilecek hususlar, ocuk-anababa ilikileri, ergen kiiler olarak haklarmz ve sorumluluklarmz gibi projeler ele alnabilir. Bu proje konularndan bazlarnn hassas noktalara kayvermesi mmkndr. Onun iin snf retmeni, nceleri, daha az kiisel olan somut,, olgusal problemleri ele aldrtarak hem kendisinin hem de snfnn tecrbe kazanmasn salamaldr. Hassas konularn ynetilmesi biraz daha fazla bilgi, tecrbe ve karlkl gven ister. Snf - retmenlii saati, rencilerin ortak problemlerini, retmenleri ile birlikte tartp inceledikleri bir saattir. Konular, rencilerin ilgi, ihtiya ve olgunluk seviyeleri, evre artlan snrlan iindedir. Faaliyetler, bu snrlar iinde yrtlr. Snf - retmenlii saati, bir ders saati deildir; mtala saati de deildir, rencilere ahlk dersi vermek iin ayrlm bir saat de deildir. Onun iin, bu saat iin. nceden merkezden saptanm kat bir mfredat program olamaz. O halde bu saatin verimli bir ekilde kullanlabilmesi iin retmen ve rencilerin, daha dnem banda btn bir dnemi kavrayacak ekilde, bu saatte ele almak istedikleri konulan ve faaliyetleri programlatrmaldr. Aksi halde bu saat, kimsenin ne yapacam bilmedii angarya bir saat olur. Snf - retmenlii saatinde grubun ekip evrilmesinde retmen/ renci ilikileri, ders konularn ilerkenkinden daha farkldr, retmen, grup lideridir. Grup ynetme bilgi ve tekniklerinde yetimi ve tecrbe kazanm olmas lzmdr. Ele ald renci grubunun psikolojik zelliklerini, ilgilerini, ihtiyalarn, olgunluk seviyelerini bilmelidir. Toplumu tanmal, snfnda giriilecek faaliyetlere ilgi duymaldr. Okul ynetimi de, snf - retmenlii saatlerini, okul eitim programnn normal bir paras olarak dnmeli ve bu faaliyetler iin ders

239 programnda haftada bir ders saatlik zaman ayrmaldr. Ortaokullarda mfredat programnda gsterilen serbest saatin biri snf - retmenliine ayrabilir. Bu saatteki almalarda demokratik bir havann hkim olmas arttr. Giriilen faaliyetler, her almada olduu gibi, belli srelerde deerlendirilip yeni kararlar alnmaldr. Snf retmeni, danman ile sk ibirlii iinde almaldr. Dier retmenlerle de balant kurmaldr. Baz yazarlar, snf-retmenlii almalar iin grubun 30 kiiden fazla olmamasn tavsiye etmektedirler (Peters ve Shertzer, 1963, s. 181). Okullarmzda snflar normalin stnde kalabalktr; bu tavsiyeyi uygulamaya pek imkn olmayabilir, retmen saysnn kalabalk olduu okullarda bir snf, snf - retmenlii iin iki retmene blnebilir. Bu gibi hallerde iki retmen, faaliyet plnlarn ve metotlarn beraberce kararlatrp yrtebilirler. Ksaca, snf - retmenlii saatine ait faaliyetler bir programa balanmal; projeler, rencilerin ilgi ve ihtiyalarna dayanmal; plnlama rencilerle beraber yaplmal; grup lideri olan snf - retmeni, grup ynetiminde yetimi olmal; faaliyetler iin haftalk ders programnda ayrlm bir saat olmal; ve grup demokratik bir atmosfer iinde ynetilmelidir. Snf - retmenliinin iler hale getirilmesi iin u neriler yaplabilir: Okul retim yeleri, snf - retmenliinin deer ve amalarn incelemeli; hlen nasl kullanlmakta olduunu deerlendirmeli ve her snf iin bir retmen seilmelidir. Btn snf retmenlikleri almalarn koordine edecek bir komite oluturulmaldr. Bu komitede, snf - retmenleri ve renci temsilcileri ile okul - aile birlii temsilcileri de bulunmaldr. Kk okullarda snf - retmenlii komitesi ile snf - d faaliyetler komitesi birletirilebilir. Okul rehberlik rgt de, snf - retmenlii faaliyetleri iin program ve malzeme hazrlamal ve almalarda yardmc olmaldr. Snf - retmeninin rehberliinde bir snfn almaya balamasnda unlara dikkat edilmelidir: 1) renciler ve retmen, birbirlerini tanmaldr: 2) Snf, beraberce bir alma ynetmelii hazrlamal; kendi ilgi ve ihtiyalarna gre ortak projeler ve amalar kararlatr-maldr. 3) Sistemli ynetim iin bakan, bakan yardmcs, sekreter, sayman ve veznedar, deneti ve baka alma gruplarna istenen snf temsilcileri seilmelidir. 4) Her snf iin okul - aile birliinden bir

240 "snf - velisi" seilmelidir. Bu rnekler dikkate alnarak yrtlen snf retmenlii almalar, rgn rehberlik faaliyetlerine gemek iin iyi bir ortam hazrlar. Rehber retmenlerin yetitirilmesinde en etkin bir ara olur. renci basan seviyesini ykseltir. Okul almalarnn daha przsz ve verimli bir ekilde yrmesini salar. retmenler arasnda ibirliini arttrr. Rehberlik ve danma almalar g ve hz kazanr. GENEL OKUL TOPLANTILARI Yl sonu msamereleri, renci konserleri, tartlar (mnazara), konferanslar, sergi allar gibi vesilelerle btn rencileri (ve hatt velileri de beraber) biraraya getiren okul toplantlar, rehberlik amalan iin kullanlabilecek iyi bir grup faaliyetidir. Dier grup faaliyetlerinde olduu gibi, okul toplantlarnn etkili ve ilgin olabilmesi iin bu toplantlarn, retmenlerden birinin, zellikle rehber - retmenlerden birinin rehberlik ve gzetiminde ayrntlaryla planlanmas ve plna uygun olarak yrtlmesi lzmdr. Okul toplantlar, aada iaret edilen rehberlik niteliklerine sahiptir (Crow ve Crow, 1960, s. 151): 1) rencilerde okula ballk, birlik ve beraberlik duygulan gelitirir. 2) Dardan davet edilen konferanslar, eitici tartlar ve filimler yolu ile snfta retilen bilgiler ilenir ve geniletilir. 3) rencilerde, iyi bir dinleyici olma davran ve alkanlklarn gelitirir. 4) rencilerin bizzat ynettii programlar yolu ile ocuklarn toplum karssnda davranma ve kendilerini ifade etme yeteneklerini gelitirir. 5) rencileri, demokratik yaayn bir gerei olan oylama ilemlerine altrr. 6) rencilerin, okul ve evredeki hal ve hareket standartlarna kar duyarln ve ona gre davranma alkanlklarn arttrn. 7) nemli evre ve okul faliyet ve imknlarndan rencileri haberdar eder.

241 Okul toplantlarnn rehberlik amalarna hizmet edebilmesi iin, ta bandan beri renciler tarafndan planlanmal ve yrtlmelidir. Rehberlik program, ocuklara bu pln ve programda ve toplantlarn yrtlmesinde yardmc olmaldr. Bu almalarda, rencilerin geliip olgunlamalar iin grup almalarnn ve toplantnn psiko -sosyal dinamiinden iyi yararlanlmaldr. ZEL GNLER Okullarda zel gnler dzenlenmesi iin birok frsatlar vardr, rencilerin, zellikle son snf rencilerinin bir okul veya meslek semelerine yardm iin ders ylnn sonuna doru "meslekler gn", "bir okul seiyorum", "silhl kuvvetler gn" gibi belli bir alan tantacak konferans ve tartma gnleri dzenlenebilir. "Meslekler gn"nde eitli meslek gruplar ve kademelerinden konumaclar davet edilebilir. Konumaclar, altktan ie ait olgular anlatrlar ve rencilerin sorularn cevaplandrrlar. Konumaclar konusunda dikkat edilecek baz noktalar vardr. Tabiatiyle, davet edilen konumaclarn, altklar ilerde tecrbeli, baarl, etrafn sayg ve sempatisini kazanm, rencilere bilgi vermesini bilen bir kimse olmasna dikkat edilir. Konumak iin davet edilen kimselerden bazlar renci seviyesine inmesini, rencilerin asl ihtiya duyduktan "bilgileri kestirmesini beceremeyebilir. Konumaclara, rencilerin genel nitelikleri, neler renmekten holanacaktan belirtilmeli; konunun ana hatlarn belirten bir ema verilmeli ve konuma sresi srarla belirtilmelidir. Bu sreyi uygun ekilde ayarlayp rencilerin soru sormalarna, sorunlarn aklanmas ve tartlmasna mutlaka zaman ayrmas rica edilmelidir. Program buna gre yaplmaldr. "Meslek gnleri", i dnyas hakknda ocuklar aydnlatr; onlara yeni fikirler ve hevesler verir. Ele alnan iin mahiyeti hakknda gereki bilgi verir. Hemen ie girebilme imknlar, girite i saatleri, ie hazrlk ihtiyac, vs. gibi hususta onlar aydnlatr. Genel ama, rencilerin o ie girmelerini salamak deil, onlarn i dnyasna ait ufuklarn geniletmek; ite alacak kimselerin ilgi ve yeteneklerini o iin gereklerine gre ayarlamalar hususunda onlar bilinlendirmek ve heveslendirmektir. "Okul gnleri" de ayn genel ilkeler erevesinde dzenlenir. Yneticilerin, btn bir ders gnn byle "gn" faaliyetlerine ayrmak

242 istemiyeceklerine gre, bu eit meslekler gn veya okullar gn, btn ders yl iine ksa sreler halinde yaylabilir. Mesel, ayda bir kere bu amalar iin akam toplantlar programlanabilir. "Gnlerin" beklenen rehberlik amalarna hizmet edebilmesi iin plnl programl olmalar gerekir. Programl ve plnl yrtlecek bu zel gn faaliyetleri iin her ders yl banda, renci, okul - aile birlii temsilcilerinin de yer ald zel bir komite oluturulur. Komite, anketler ve benzeri yollarla rencilerin bu konulardaki ilgi ve ihtiyalarn belirler, zel gnler, bu bulgulara gre ayarlanr. Dzenlenen zel gnn program oaltlp rencilere ve velilere nceden datlr. Davetiyelerin gnderilmesi, konumaclarn ve davetlilerin arlanmas, programn yrtlmesi ilerine rencilerin katlmas salanr. Her zel gn faaliyetinden sonra bir deerlendirme yaplmaldr. EVRE MESLEK TARAMASI zellikle meslek rehberlii iin evredeki i eit ve imknlarnn bilinmesine ihtiya vardr. evre meslek taramas, renciler tarafndan giriilebilecek bir grup almasdr. evre incelemesi zerinde etrafl almalar yapm olan Olsen (1946, s. 171 172), konuyu yle tanmlamaktadr: evre taramas, sosyal ya da nesnel verilerin zellikle mahall eklini ve sebep - sonu ilikisini, rgn bir inceleme yolu ile salkl bir biimde saptama almasdr. evre taramas almalar, ele alnan sosyal ya da nesnel bir konunun o evredeki durumuna ait bilgiler salamakla kalmaz. Taramay yapan rencilerin beraber plnlama ve alma yeteneklerini arttrr. ocuklarn, evrelerini gerek boyutlar ile daha yakndan grp tanmalarna yardm eder. evredeki sorunlara kar onlar daha bilinli ve duyarl klar. ok ynl eitici bir grup almasdr. evre Taramas Nasl Yaplr? Bir aratrma metodu olarak evre taramas, hazrlk, uygulama ve yorumlama aamalar olarak ksmda dnlebilir. A. Hazrlk aamas: 1) Taramay ynetecek retmen tarama iin hazrlanr. Taranacak konu, yer, zaman, aratrmann muhtemel imknlar, kullanlacak aralar ve ller, ve benzeri ynlerden konu zerinde etraflca dnr; gerekli gzlemlerde bulunur.
-

243 2) Tarama iin rencilerde ilgi ve istek yaratr. Onlar fikren hazrlar. Taramay, retmen/renciler arasnda plnlanan bir aratrma projesi haline getirir. 3) Aratrma problemi ve ama saptanr. Bu noktada, ok ayrntl fikirlere girip kaybolmaktan ekinilir. Problem ve ama, mtevazi fakat realist ve kesin bir l iinde belirlenir. Mesel konu, belli bir evredeki i eitlerini belirlemek ise, taramann hangi sokaklarn snrlad blgede ve ne eit problemlerin taranaca kararlatrlmaldr. 4) Problem zerinde derinlemek ve daha etrafl gr kazanmak iin okuma ve konu hakknda inceleme faaliyetlerine giriilir, nce problemin genel mahiyetine ait okuma ve tartmalarla ie balanr. Bundan sonra problemin ayrntlarna inilir.

5) Problem tahlil edilir; ana eleri ve ayrntlar ortaya konur. Ama problemin iindeki alt-problemler belirlenir. 6) Taramann kstl yanlan belirlenir. Bu kstllklar, rencilerin olgunluk seviyesi, evrenin tre ve alkanlktan, taramann realize kabiliyeti gibi ynlerden incelenir.

7) Tarama iin toplanmas gerekli veriler saptanr. 8) Taramada kullanlacak yntem, teknik ve aratrma ara-lan kararlatrlr. Bu yntem ve teknikler, anket, mlakat, gzlem gibi yollar olabilir. Her aratrma tekniinin kendine gre baz snrllktan olaca da dikkate alnmaldr. 9) Taramada gerekli almalar yrtecek ve koordine edecek komitelerin; komitelere bakan, yardmcs, sekreter, yazmalar bakan ve benzeri grevlileri seme gibi demokratik usller retilir. Aratrma srasnda konuma, not alma, toplanan bilgileri rapor haline getirme yollan retilir. Aratrmada kullanlacak formlar hazrlama komitesi, haberleme ve duyurma komitesi gibi komiteler kurulur. Komitelerin cinsi ve grevleri, taramann mahiyetine ve ihtiyalara gre oluturulur. almalar sresince her komite, belli aamalar sonunda, elde edilen almalar bir rapor halinde zetleyerek gelimeler hakknda genel kurula bilgi verecektir.

10) Her komitenin alma alam aklkla belirlenir.

244

11) Komite faaliyetlerini izleme ve koordine iin, bir "hareket komitesi" kurulur. Genel olarak bu komite, taramay yneten ve denetliyen retmen ile dier komitelerin bakanlarndan oluur. 12) Taramay ynetecek bir bakan seilir. 13) Mmkn olan hallerde bu tarama iin evredeki i adamlarndan bir de danman seilmesi yararl olur. 14) Toplanan bilgilerin (verilerin) kayd iin formlar hazrlanr. Duyurma mektuplar hazrlanr. Verileri toplayacak mlkatlar yetitirilir. Adres listeleri hazrlanr. 15) Taramann yrtlme ekli son olarak bir kere prova ve kontrol edilir. B. Taramann yaplmas aamas: 1) Yaplacak tarama iin okul idaresinden ve evredeki ilgili ve yetkililerden izin alnr. 2) 3) 4) Yaplacak tarama almalar hakknda duyurma faaliyetlerine giriilir; kamuoyu hazrlanr. Toplanmas plnlanan toplanmasna balanr. verilerin, planland tarz ve snrlar iinde

Aratrma gruplarnn ya da ekipten her bir kiinin toplad bilgiler, zetlenerek bir rapor halinde merkez komitesine verilir.

5) Her grup kendi almalarn ve bulgularn genel kurula (snfa) takdim eder ve tartmaya alr. 6) Btn bilgiler, merkez komitesinde birletirilir, zetlenir ve tasnif edilir. C. Tarama malzemesinin yorumlanmas aamas: 1) Toplanp zetlenmi ve tasnif edilmi veriler tahlil edilir ve yorumlanr. 2) Elde edilen bulgular ve varglar ieren bir aratrma raporu hazrlanr. 3) Aratrma sonular, evre halkna ve ilgililere duyurulmak zere, aratrma raporu zeti yresel gazetelerde yaynlanr. Varsa yresel radyoda konuma yaplr. Aratrma bulgular zerinde konferanslar dzenlenir.

245 4) Elde edilen bulgular nda harekete geilir. evre taramas sonulan bir harekete yok amaldr, iyi bir tarama almasnn, okul iinde ve evrede yeni hareketlere yol amas beklenir.

evre taramas, genel olarak, snf retmenlii iin ayrlm saatlerde plnlanp yrtlebilir. Snftaki btn rencilerin katlmasna zen gsterilmelidir. YERN ZYARET renci gruplar ile i yerlerine yaplacak plnl ziyaretler de rehberlik maksatlar iin yaplm bir grup faaliyeti olabilir. Bu i yeri ziyaretlerinde renciler, i yerlerini, oradaki artlan ve almalar kendi gzleri ile grr, ilk elden gzlemlerde bulunurlar, i yapmakta olanlarla konuurlar. Kitap ve konferans gibi kaynaklarda bulamyacaklar canl bilgileri salam olurlar. yeri ziyaretlerinin yararl ve verimli olabilmesi iin grup, ziyarete gitmeden nce, orada karlaacaklar iler hakknda biraz tartmal, bilgi sahibi olmaldr. Ziyaret esnasnda nelere dikkat etmeleri gerektii zerinde durmal; neleri nasl soracaklarn belirlemelidirler. Eer tehlikeli bir i yeri ziyaret edilecekse, ne gibi saknma ve korunma nlemlerine dikkat etmeleri gerektiini bilmelidirler. Gitmeden yeter sre nce i yeri ile temas kurarak gerekli izni almaldrlar. Gittikleri zaman kime bavuracaklarn ismen renmelidirler. Okul mdrnn bu gezi iin izni alnm olmaldr. Gidi gelilerin nasl ve ne eit aralarla yaplaca kararlatrlmal; gerekli tatlar iin ayarlamalar yaplmaldr. Bu geziler iin velileri de haberdar etmek yararldr ve gerekir. Baz velilerin bu gezilere katlmalar mmkndr. Gezinin yrtlmesinde bu velilerden de yararlanlmaldr. Ziyaretten sonra, ziyarette elde edilen bilgiler ve gzlemler snfta tartlp deerlendirilmeli ve gelecek ziyaretler iin nerilir kartlmaldr. Ziyaret yerine teekkr mektubu yazlmaldr. Mmknse yresel gazetelerde, ziyaretle ilgili haber yaynlanmaldr. Btn bunlar rencilerin yapmas dnlmelidir. Sherttzer ve Peters (1965, s. 228), rencilerin, kendi meslekler dosyas iin, ziyaret edilen iler ve i yeri hakknda bir rapor hazrlamalarn tavsiye etmektedirler. PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK - F.17/18

14. BLM REHBERLK RGT VE PERSONEL Rehberlik faaliyetlerinin koordine edilmesi, planl ve verimli bir ekilde yrtlmesi iin okulda bir rehberlik rgtne ihtiya olaca aikrdr. Bu blmde, bir rehberlik programnn organizesinde yaplacak temel hazrlk faaliyetleri, rgtn ekli, programn harekete geirilmesi, personel ve rehberlik almalarna k tutacak ilkeler incelenecektir. REHBERLK PROGRAMININ ORGANZESNDE TEMEL HAZIRLIK FAALYETLER Rehberlik programnn organizesinde hazrlayc temel faaliyetlere gemeden nce hemen belirtmek lzmdr ki standart bir rehberlik program yoktur. Her okulda uygulanan rehberlik program, birok bakmlardan o okulun kendine zg bir faaliyettir. nk rehberlik; okul, renci ve evrenin ilgi, ihtiya ve imknlarna dayanr. Bu ilgiler, ihtiyalar ve imknlar, okuldan okula, renciden renciye, evreden evreye ve zamandan zamana deieceine gre, uygulanacak rehberlik programnda da okula gre deiiklikler olacaktr. 1953 ylndan bu yana birok okullarmzda rehberlik program organize edilme abalan grlmtr. ou halde bu gayretler fazla mrl olmamtr. Rehberlik faaliyetlerinin organize bir faaliyet olarak yrtlememesinde birok faktrlerin etkisi olmutur. Humphreys, Traxler ve North (1960, s. 375), okullarda rehberlik programnn yerlemesini engelliyen olumsuz faktrleri yle sralamaktadrlar: 1. Program oluturan servisler ve fonksiyonlarn snrlan iyi belirlenmemitir. 2. Snrlan belirsiz bir programda birok yerlerde ayn faaliyetler baka baka kimseler tarafndan tekrardan yaplmtr.

247 3. Yetki ve sorumluluk zinciri belirsiz kalmtr. 4. Gerek rehberlik servislerinde alan personelin kendi aralarnda, gerekse dier eitim hizmetleri personeli ile olan almalarnda ilikilerin ekli ve derecesi belirlenmemi ve saptanmamtr. 5. Rehberlik ilerini zerine alan personel arasnda olabilecek kskanlk ve rekabet duygulan dikkate alnmamtr. 6. Programla temas olacaklara program yeteri kadar duyurulma-m ve duyurma iine devam edilmemitir. Bu faktrlere okullarmz iin unlar da eklememiz gerekir: O tarihlerde, okul almalarnda rehberlik faaliyetleri iin zaman, para ve personel ayrlmamtr. Rehberlik program gerekli ara ve gerelerden yoksun olmutur. Mfredat programnda rehberlik faaliyetlerinden bahsedilmekle beraber, her ders iin haftada ka saat harcanaca belirtilirken, rehberlik faaliyetleri iin zaman gsterilmemitir. Hatt retmenlerin rehberlik faaliyetleri iin sarfettikleri saatler haftalk alma saatlerinden saylmamaktadr. M. E. Bakanlnca son yllarda gsterilen gayretlerin, bu hatalar dzeltici ynde olduu da 1 burada hemen belirtilmelidir. rencilerle mlakat, onlar tanmak iin test uygulamak, gzlemler yapmak, snf retmenlii yapmak gibi faaliyetler, zaman ve planlama istiyen ve devaml olmas gereken gayretlerdir. Keza, danman, kayt ileri, yazmalar, tasnif ve dosyalama, duyuru gibi birok rutin iler iin yardmclara muhtatr. Sonra, retmenlerin ou rehberlik konusunda pek fazla bilgi ve anlaya sahip olmadklar (Bak: Kepeolu, 1974) iin rehberlik programn pek kabullenmemektedirler. Hatt birok okul mdrleri, bir retmenin veya mdr yardmcsnn danman olarak isimlendirilmesini, bu ilerin halline yetecei kansndadrlar. Bir de, rehberlik program iin grev-ii yetitirme almalarna giriilmeden ie balanmaktadr. Herkesin iyi niyetlerine ramen, ne yapacan, ne zaman ve nasl yapacan bilemedikleri iin iler yrmez hale girmektedir. Rehberlik programn denemekte olan okullarmzda yaplan yeni bir incelemede, ulalan varglar da, yukardaki fikirleri desteklemektedir (Bak:M.E. Bakanl PAK Dairesi, Deerlendirme Raporu, 1972). --------------------------1

1974-75 ders ylnda rehberlik almalarna ayrlan saatin, retmenin normal ders ykne saylmas fikri uygulama alanna konmutur. Bu, iyi bir balangtr.

248 ki yazar (Peters ve Shertzer, 1963, s. 82), bir rehberlik programnn u drt temele dayanarak balamasn tavsiye etmektedir: 1. rencilerin ne gibi rehberlik ihtiyalar vardr? 2. Yeterli bir rehberlik programnda temel servisler neler olmaldr? 3. Rehberlik programnn gelitirilmesinde retim yeleri hangi noktalara arlk verilmesi eilimindedir? 4. Rehberlik programna kar retmenlerin tavr ve tutumlar nedir? Okulunda rehberlik program organize etmeyi dnen her ynetici ve her sorumlu bu noktalan dikkate almak durumundadr. Standart bir rehberlik program olmamakla beraber, eer kurulacak rehberlik programnn, zorlama bir faaliyet olmamas; aksine, okulun bnyesinden doan tabi bir faaliyet haline girmesi ve bunlarn devam etmesi isteniyorsa, baz temel hazrlklarn yaplmas gerekir. Bu hazrlklar, aada sralanmtr. Bu hazrlklarn, mutlaka aada verili srasna gre yaplmas art deildir. Hatt bazlar, dier bazlar ile beraberce yrr. 1 Anlay Birliinin Salanmas: Rehberlik programnn organizesi ve almas, okulda baz temel noktalarda anlay birliine ihtiya gsterir. Bu anlay birlii salanmadka, giriilecek faaliyetlerin anlaml ve devaml olabilmesi imknszdr. Rehberlik faaliyetleri, tek bir kiinin gayretiyle yrtlebilecek bir faaliyet grubu deildir, ilgili btn ahslarn ibirliini icap ettiren bir almadr. Okul yneticilerinin, velilerin ve evredeki btn kaynaklarn ibirliine ihtiya gsterir. O halde rehberlik iin gerekli anlay birliini, yani gerekli atmosferi hazrlamak ve ilgili herkesin ibirliini salamak, rehberlik programnn ilk temel tadr. Son yllarda, lkemizde urada burada giriilen rehberlik denemelerinin olduka ksa bir denemeden sonra baarszla uramas, gerekli atmosfer ve ibirlii salanmadan ie giriilmi olmasndan ileri -gelmektedir. Snf retmenleri, tepeden inme emirlerle yrtlmeye allan rehberlik programlarn desteklemezler. Hatta okul mdrlnce zorlanan programn baarszla uramasn grmekten tuhaf bir zevk bile duyabilirler. Grlyor ki gerekli gr birlii salanmadan ie girimek, rehberlik programn daha balangta baarszla mahkm etmektedir. Eer bu gr birlii salanmamsa, planl rehberlik faaliyetlerine girimemek daha hayrldr. Zaten

249 demokratik bir okul ynetimi, faaliyetlerini, retmen ve rencileriyle ortaklaa planlayan veya onlarn bilgi ve onayn salayan bir okul ynetimidir. Rehberlik anlay zerinde yaplan bir aratrmada, rehberlik almalarnda baarl olan ortaokullardaki ynetici ve retmenlerin rehberlik anlaylar, ortalama olarak, rehberlik almalarnda baarsz olan okullarnkinden daha yksek bulunmutur. (Kepeolu, 1974). Bu aratrmada, rehberlik anlayn lmek zere bir lek gelitirilmitir. Rehberlik almalarna balayacak bir okul, hazrlk faaliyetlerine balarken ve program harekete geirme kararndan nce bu arac uygulayarak aradaki gelimeyi lebilir ve gelimenin yeterli olup olmad zerinde bir karara varabilir. Gr birliini ve ibirliini salamak iin baz faaliyetlere giriilebilir. Mesel retmen toplantlar yaplarak yalnzca rehberlik sorunlar tartlabilir, renci ihtiyalar ve problemleri zerinde yaplan tahlil ve inceleme bulgular tartlabilir. Rehberlik almalarnn basan kazand okullardaki yaklamlar ve faaliyetler gzden geirilebilir. 2 Rehberlik Kurullunun Oluturulmas: Bir kere rehberlik iin gerekli atmosfer hazrland m, dier faaliyetlerin organizatr olarak kurulacak bir rehberlik kuruluna ihtiya vardr. Bu kurul, genellikle, idare, retmen, renci ve okul-aile birlii temsilcileri ile, bu ie ilgi gsteren baz kimselerden oluur. Kk okullarda, btn retim yeleri bu kurulun yesidir. Temsilciler yoluyla kurulun oluturulmas, ancak kalabalk okullar iin dnlr. Esasen bu kurul, rehberlik rgt ve program kesinleinceye kadar grev yapacak geici bir kuruldur. Bu kesinleme hasl olduktan sonra danma kurulu mahiyetinde asl bir kurul oluturulur ki bu da rehberlik danma kurulu olur. Hazrlk devresindeki bu rehberlik kurulu, btn organize ilerinin bir tek kii zerinde kalmamasn salayacaktr. Yani, zaten okulun dier ileriyle dolmu olan okul mdrnn omuzuna yeni bir i daha ykletilmemi olacaktr. Bundan baka kurul, sorumluluklar, bnyesindeki temsilciler yolu ile, temsil edilen btn zmrelere benimsetme kolaylna sahiptir. Dier bir ifadeyle, kurulun faaliyetleri, retmenler ve renciler gznde, bir tek ahsn dnce ve faaliyeti olmayacak, herkesin "ortak faaliyeti" haline girecektir. 3 htiya ve Problemlerin Saptanmas: Rehberlik program ve bu programn ortak planlanmas, hayallere deil, somut olgulara, sap-

250 lanm kantlara dayanmak zorundadr. Sonra, yukarda bahsetmi olduumuz gibi, rehberlik program, ihtiya ve imknlara dayanr. Aksi halde rehberlik program, okulda canllk ve ilerlii olan bir program haline gelemez. htiya ve problemleri saptamak iin renci problem tarama listeleri kullanlabilir. Okuldan ayrlan rencilerin ve eski mezunlarn neler yapmakta olduklar incelenebilir. evredeki meslek ve i imknlar taranabilir. Problem ocuklar incelenerek, okul ve evredeki problem tipleri ve onlarn zellikleri belirlenebilir. Okulda rehberlik mahiyetinde yaplmakta olan faaliyetler ve rehberlik imknlar olan servisler gzden geirilebilir. Bu suretle elde edilen sonular, yalnz rehberlik programna ekil ve yn vermekle kalmayacak, retmen, ynetici ve dier ilgilileri, "bu problem iin ne yapmal?" diye dnmeye sevkedecek; onlar rehberliin lzumuna inandracaktr. Bu sebeple, elde edilen sonulan, retmenler kurulunda tartmak, olumlu sonular salayan bir zarurettir. 4 Amalarn Saptanmas: Rehberlik programnn hangi amalara erimeye alacann saptanmas, rehberlik faaliyetlerinin planlanmas ve rehberlik rgtnn kurulmasnda temel noktalardan bir dieridir. Ulalacak amalarn belirlenmesi, rehberlik programna yn ve ekil verir. Bu sebeple, amalar, somut ve gerekeli bir ekilde saptanmaldr. Aksi halde, ilk heyecanla ie baladktan ksa bir sre sonra, faaliyetler kolayca brokratik bir karakter kazanmaya balayabilir veya ilk dnld zamanki amalara hizmet etmekten uzaklaabilir. Amalarn saptanmas, hem faaliyetlerin ynl ve devaml olabilmesi, hem mahiyetini deitirmemesi, hem de saptanan hedeflere ulamadaki baary deerlendirme bakmndan lzumludur. Bu son nokta, zellikle zerinde nemle durulmas gereken bir noktadr. nk problemleri saptayp tartarak rehberlik program iin amalar ortaya konduktan sonra i bitmi deildir. Asl faaliyet yeni balamaktadr. Bu faaliyetleri zaman zaman deerlendirmek, dnlen (planlanan) hedeflere ulamadaki basan derecesini grmek ve elde edilen bulgulara gre faaliyetleri dzeltmek ve gelitirmek gerekir. Amalar, hayal ve belirsiz olmaktan ziyade, eldeki imknlar dikkate alnarak somut bir ekilde ifade edilmelidir. Mesel, "Btn rencileri tanmak" veya "iyi renciler yetitirmek" gibi belirsiz ifadeli amalardan kanmaldr. Bunun yerine, eldeki personel, dier imknlar, ihtiya ve problemler dnlerek daha realist ve somut amalar saptamak gerekir. Mesel:

251 a) retmenler ve danmanlarn, rencilere daha iyi yardm edebilmek iin onlar hakknda bilmeye muhta olduklar bilgileri toplamak, b) renciler iin bir toplu dosya sistemi gelitirmek ve renciler hakknda toplanan bilgileri buraya kaydetmek, c) Rehberlikte grup faaliyetlerinden yararlanmak iin renci kol faaliyetlerini daha zengin bir ekilde organize ederek her eit renci-cinin bu faaliyetlerden birine katlmasn salamak. d) Snf retmenliklerini (snf hamilii), ocuklarn ihtiya ve problemleriyle daha canl olarak ilgilenen birer kurum haline getirmek. e) renciler iin bir danma (ynteme) servisi kurmak. f) Snfta kalma ve okulu terketme oranm azaltmak. g) Testler ve benzeri aralar kullanarak rencilerin zel kabiliyetlerini ve kiilik niteliklerini saptamak. h) Okulu bitirenlerden bir st okula devam edenlerin orann artrmak. ) retmenlerin rehberlik anlay ve tekniklerinde gelimelerini salamak iin bir grevli yetime faaliyetleri program, hazrlamak. Yukarda sralanan bu amalar birer rnektir; amalarn tamam deildir. Her okul kendi ihtiya ve problemlerine gre gerekli olan benzeri somut amalan saptar. 5 Gerekli mknlarn ve Liderliin Salanmas: Hibir program, lidersiz yrrle konamaz. Rehberlik programnn da iyi bir ekilde yrtlebilmesi iin, gerekli bilgi ve yeteneklere sahip bir ba danman'a (danman'a), bir lidere ihtiya vardr. Bu liderin, karlalan glklerde yardm edebilecek, rehberlik programn bir btn olarak koordine edebilecek durumda olmas gerekir. Kk okullarda bu liderlik ii, ou kez okul mdr veya mdr yardmcs zerinde olabilir. Bu grevi mdr yardmcs zerine ald takdirde, kendisinin mmkn mertebe dier ynetim ilerinden kurtarlmas lzmdr. Hele disiplin komitesi bakanl gibi iler kendisine asla verilmemelidir. Rehberlik program lideri, gereken hallerde, disiplin komitesinde bir gzlemci olarak oturabilir fakat ocuklarn gznde, ceza veren bir organn temsilcisi olarak belirmemelidir. Ba danman, program lideri olarak retmenler arasndan seilen bir kimse olursa, okulda kendisine mdr yardmcs stats verilmesi yararldr. Eer kasabada birka okul varsa, btn okullarn rehberlik programn bir lider koordine edebilir.

252 Keza, rehberlik programnn etkin bir ekilde yrtlebilmesi iin baz ara ve kolaylklarn da salanmas icap eder. Mesel, rehberlik iiyle uraarak bir kimsenin yalnz rehberlik faaliyetlerine ayrlacak zamana ihtiyac vardr. O halde, dier okul grevlerinden bazlar, danman zerinden alnmaldr ki rehberlik iine daha ok zaman sarfedebilsin. Rehberlikte baz testlere ihtiya hasl olabilir. Bu testlerin salanmas gerekir. evrede rehberlik iin yararlanlabilecek kaynaklarn belirlenmesi ve bunlardan nasl yararlanlacann saptanmas gerektir. 6 Faaliyetlerin Muntazam Bir Plana Balanmas: Okullarmzda yer yer ve zaman zaman yaplmakta olan birok rehberlik faaliyetleri vardr. Fakat bunlar bir plana balanmad iin mrsz ve kararsz olmaktadr. Yukarda sz edilen temel noktalar salandktan sonra, giriilecek faaliyetler, zamanlan ve yerleri belirlenmek suretiyle bir plana balanmaldr. Kimin ne yapaca, ne zaman yapaca, nasl hareket edecei, ve hangi hedeflere varlmaya allaca kesin olarak bilinmelidir. Yani ders mfredat program gibi, okulun bir de yllk rehberlik almalar program olmaldr. Bu konu daha ayrntl olarak 15. Blmde ele alnmtr. Bir noktaya dikkat etmek icap eder: zellikle yeni ie balanrken, en ok ihtiya duyulan ve en basit olan sorundan balamak uygun olur. Basit problemlerle uralarak grg, ustalklar ve gven kazanldka daha karmak problemlere doru gidilebilir. Faaliyetler planlanrken zaman, zemin, personel ve materyal imknlar gznnde tutulmaldr. Altndan kalklamayacak ilere girimek, btn rehberlik program iin olumsuz bir hava yaratr. Yukarda aklanan temeller atldktan sonra rehberlik rgtnn ekli ve rehberlik programnn harekete geirilme ii gelmektedir. imdi rehberlik rgtnn ekline geebiliriz. REHBERLK RGT Yukarda, bir okulun rehberlik program iin gerekli temel faaliyetlerden bahsedilmi, bir okulda rehberlik faaliyetlerinin olumlu sonular alabilmesi, btn kaynaklarn ibirliinin salanabilmesi iin bu temel hazrlk faaliyetlerinin lzumu belirtilmiti. Bu hazrlklara paralel olarak dnlecek en nemli noktalar unlardr: 1. Rehberlik rgtnn ekli, 2. Gerekli personelin salanmas, 3. Programn harekete geirilmesi.

253 Asl ama, rehberlik programnn iler bir hale gelmesidir. Program yle bir ekilde organize edelim ve yle elemanlarla idare edelim ki beklediimiz iyi sonular hasl olsun. Ayr ayr bahisler gibi yazlm bu nokta, uygulamada birbiri iindedir. REHBERLK RGTNN EKL Rehberlik devaml ve sistemli bir faaliyettir. Aksi halde yaplacak faaliyetler, tesadflere kalacaktr ki bugnk rehberlik anlay ile, rehberlik olmaktan uzaktr. Her devaml ve sistemli faaliyet gibi reh-berlik de rgtlenme ister. Rehberlik rgtnn ekli, daha ziyade, okulun iinde bulunduu ihtiya ve artlara gre olmak zorundadr. Okulun eitim anlay, sahip olduu parasal kaynaklar, okuldaki renci eitleri, rehberlik servisleri iin yetimi eleman veya elemanlarn mevcudiyeti gibi faktrler, tn ekli zerinde rol oynayan faktrlerdir. Bir rehberlik rgtnn ana unsurlar 13-1. ekilde gsterilmitir. emada grld gibi rehberlik rgt, esas itibariyle okul mdrnn ynetimi altndadr. Fakat okul mdr bu fonksiyonu, ba danman ve rehberlik kuruluna terkeder. Ba danman, rehberlik alanndaki zel bilgi ve ustalklar dolaysiyle, btn rehberlik rgtnn koordinatr, lideridir. Programda planlanan ilerin gerektirdii sayda danman ve/veya rehber - retmen, badanmann yardmcsdr. rnein, her dersanenin bir rehber retmeni olabilir. Yahut da birinci snflara bir rehber retmen, ikinci snflara dier bir rehber retmen, ilh... verilebilir. ou kez programn ilk uygulamaya konduu yl, az sayda ve basit iler ele alnd gibi; rehberlik program, snrl sayda rencileri kapsamna almaldr. rnein, yalnz birinci snflar ele alnr. Gelecek yl program, yeni birinci snflara da yaylarak geniletilir. Bu demek deildi ki program dnda kalan snflarla megul olunmayacak. Faaliyetlerin asl younlatrlaca alan, programn temil edildii snflar olacak demektir.

254

Okul idaresi temsilcisi, retmenler, renci temsilcileri, okul-aile birlii temsilcisi, evre temsilcisi ve ba danmandan oluur.

255 emada grlen rehberlik kurulu, rehberlik programnn ana elerinden biridir. nk bu kurul, btn retmenlerin rehberlik faaliyetlerine katlmasn ve sorumluluklarn btn retmenler tarafndan "benimsenmesini salayan demokratik bir kurulutur. Bu kurul, ya okul mdrnn baz rehberlik dncelerine dayanarak setii veya retmenler kurulunun setii retmen ve ilgililerden oluur. Okul mdr ve ba danman, bu kurulun doal yesidir, ou kez de ba danman, bu alandaki uzmanl dolaysiyle rehberlik kurulunun bakandr. renci ve okul - aile birlii temsilcileri de bu kurulda bulunur. evreden baz kimseler de bu kurula alnabilir. Kurulun kolay alabilmesi iin 15 kiiden fazla olmamasna nem verilmelidir. Rehberlik "kurulu, danma fonksiyonuna sahiptir. Ba danman, bu kurulun icra makamdr. emada grlen rgt, daha ziyade bir okulun iindeki rgttr. Rehberliin gerektirdii uzman elemanlar ve zel aralar dnlrse, kk bir okulun byle bir ie giriememesi ihtimali vardr. Bu takdirde, kent iindeki btn okullar iin 14-2. ekilde gsterilen ortak "bir rehberlik rgt kurma yoluna gidilebilir. Bylece ayn eleman ve imknlardan btn okullarn yararlanmas salanabilir. Byle bir rgtte rehberlik kurulu, rgte dahil btn okul temsilcilerinden oluur. Kentte, okul rehberlik faaliyetleriyle ilgili kurum temsilcilerinin de bu kurulda rol almalar, ilevsel yararlar salar; okullarla evreyi birbirine yaklatrabilir. Yukardaki ayn esaslardan yararlanmak suretiyle il apnda bir rgt de kurulabilir. Buna il renci Kiilik Hizmetleri Kurulu demek lzm gelir. 11 renci kiilik hizmetleri kurulu, her seviyeden okul temsilcileri (retmen ve yneticiler) ile toplumdaki ilgili kurum temsilcilerinden oluur. Bu eitli kaynaklarn temsilcileri, genliin yetitirilmesinde eitli ilgi ve grleri yanstacak ve eitli imknlar salayacaktr. Rehberlik kurulu yannda, eitim mdrlnde oluturulan renci kiilik hizmetleri brosu, bir okul veya kent rehberlik rgtne oranla daha ok sayda ve nitelikte yetimi eleman kullanabilme imknna sahiptir. Bu bro, ihtiyaca gre, ilk, orta dereceli ve meslek okullar olarak faaliyetini ksmlara ayrabilir. 11 renci kiilik hizmetleri rgt, alt kademedeki ile ve okul rehberlik rgtleri iin "bir ynetme organ olmaktan ziyade bir danma ve yardm organ olacaktr.

256

14-2. ekil: Kaza veya bir kentteki rehberlik hizmetlerini koordine edecek rgt emas.

257 REHBERLK PROGRAMININ ORGANZESNDE PRENSPLER Rehberlik programnn dikkatle planlanm olmas ve tedricen gelierek topyekn eitim faaliyetlerinin bir paras haline gelmesi arttr. Program, u ilkelere uygun olarak organize edilmelidir: 1. Rehberlik programnn gelimesinde okul mdr liderlik etmeli -ve programn gelimesini kendi sorumluluklar arasnda grmelidir. 2. Rehberlik program, ama ve fonksiyon bakmndan, okulun tm eitim program ile ahenk iinde olmaldr. 3. Rehberlik program, okul ve evrenin ihtiya ve imknlar erevesi iinde olmaldr. 4. Programn planlanmasnda ve uygulanmasnda btn retmenler emek ve fikir sahibi olmaldr. 5. Rehberlik programnn ama ve faaliyetleri, kesin ve ak bir ekilde saptanmaldr. 6. Programn uygulanmasna, yeter derecede bilgi, hner ve kiilie sahip elemanlar seilmelidir. 7. Programn baar ile yrtlebilmesi iin, zaman, yer, ara ve kitap gibi lzumlu kaynak ve imknlar salanmaldr. 8. Program, retmenleri, rehberlik anlay, bilgi ve hnerleri bakmndan devaml surette gelitirmelidir. Yani bir de grev-ii yetitirme almas olmaldr. Ksaca zetlenecek olursa, rehberlik rgtn 3 tip olarak grrz: 1) Bir tek okul iinde rehberlik rgt, 2) Bir ehirdeki okullarn ortak rehberlik rgt, ve 3) l rehberlik rgt. Hangi seviyede rgt olursa olsun, mevcut ihtiya ve imknlara uygun bir rgt olmaldr. rgt, okulun topyekn faaliyetleri iinde, dier faaliyetlerle ahenk iinde ve onlar tamamlayc nitelikte olmaldr. Faaliyetler, basitten balayarak giderek gelimelidir. REHBERLK PROGRAMININ HAREKETE GERLMES Rehberlik programnn hareket geirilmesinde deiik baz yollar tutulabilir. (Peters and Shertzer, 1963, s. 94-96). Bir yol, rehberlik ve danma alannda yetimi bir kimseyi, okul bnyesinde grevlendire-

258 rek rehberlik programn onun balatmasn istemektir. Bu suretle birok faaliyetler tedricen balayacak, danman'n yk arttka yanna yeni yardmclar verilecektir. Bu ekilde program genileyecek ve dier retmenler bu faaliyetlerin etkisini grdke programa daha ok balanacaklar ve yardmc olacaklardr. Fakat bu alanda yetimi eleman, bulmak skntsiyle karlamamz imdilik ok muhtemeldir. Bir de, bu yolun baars, danman'n bu ii akllca ve ustalkla yrtebilmesine baldr. Dier bir yol, zellikle kalabalk okullarda veya kent iinde bir seviyedeki okullar iin bir rehberlik ileri miri (veya koordinatr danman) atamaktr. Byle bir mirin resm hviyeti olduu iin, birok gerekli incelemeleri ve temaslar daha rahatlk ve yetki ile yapacaktr. Fakat byle bir makam, sratle hareket edip ayr ayr okullarda veya okul binalarnda rehberlik faaliyetlerini hemen balatamazsa, programn gerekleme ihtimali ok zayflayacaktr. Rehberlik ileri amirlii makamndaki kimse, danma ilerinden ok bu ilerin organizesi ve ynetimiyle uraaca iin, hem rehberlik alannda uzman bir kimse olmas, hem de iyi bir ynetici olmas gerekmektedir. Byle bir eleman bulmak, birinci yolda olduu gibi, imdilik ok zor olabilir. Keza,, byle bir balama tepeden inme bir balama olacaktr ki retmenlere ramen bir balay olabilir. nc yol, rehberlik anlayna sahip bir okul mdrnn, bu-ii zerine alarak, gerekli liderlii yapp faaliyetleri organize etmesidir. Okul mdrlnn yetkisi bu yolun bir avantajdr, fakat mdrn dier ynetim ilerine zaman kalmamas ok mmkndr. Bu bakmdan mdrn, yneticilik rol ile rehberlik organizatrl rol birbirini engelliyebilir. Esasen rehberlik alannda yetimi bir okul mdrmzn olmas henz beklenemez. Yani muhtemelen okul mdrnn sempatisi ve hevesi, program iin byk bir kazan ve destektin. Drdnc bir yol da, okul retmenlerinden oluan kurul ve komiteler yoluyla balatmaktr. Tecrbeler gstermitir ki bu yol, en etkili yoldur. Okul mdr okulda rehberlik imknlarn aratrmak zere bir kurul oluturur. Bu kurul, plnl ve sistemli bir ekilde toplanp almaldr. Kurul, gerekli grd hallerde renci ve veli temsilcilerini ve evreden baz kimseleri de bnyesine alabilir. Ama zellikle Balangta, bu temsilcilerin, gerektike fikir ve grlerine bavuru-

259 lacak davetliler olmas tercih edilmelidir. Komitenin daimi yesi olmalar, toplanmalar zorlatrabilir, alma hzm drebilir. retmenlerimiz komiteler halinde almaya alkn olmayabilir. Takat okul mdrnn destei ile buna abucak alabilirler. Bu almalar, retmenler iin de yetitirici bir faaliyet olacaktr. REHBERLK KURULU zellikle rehberlik rgtnn kurulup ilemeye balamasnda Rehberlik Kurulunun nemi byktr. nk esas itibariyle danma (istiar) fonksiyonu olan bu kurul, rehberlik program asl eklini bulup harekete geinceye kadar icra rolne sahip bir kuruldur. Rehberlik faaliyetleri iin zaman ve ortam uygun gren bir okul mdr, ilk i olarak bir rehberlik kurulu oluturur. Kurulun oluturulmas eitli ekillerde olabilir. Gnlllerden oluabilecei gibi, okulun byklne gre, retmenlerden veya retmen temsilcilerinden meydana getirilebilir (Mortensen ve Schmuller, 1966, s. 141). Bu kurulu oluturan okul mdr, kurul yelerini, tecrbe, tahsil, ilgi ve mevkileri bakmndan rehberlik program iin en uygun olan retmen veya kiilerden semeye dikkat eder. Eer okulda, zel olarak yetitirilmi bir danman yoksa, mevcutlar iinde rehberlik almalarna en yatkn, renci ve retmenlerle iyi iletiim iinde olan ve renip gelimeye ok istekli bir retmeni kafasnda peyliyerek rehberlik kuruluna alr. Rehberlik kurulu yelerinin says, kurulun etkili bir ekilde alabilmesi iin ok kabark olmamaldr. 5 il 13 arasnda olmas en uygundur. Kalabalk kurullarn toplanmasnda, yer ve zaman bakmndan glkler kabilir. Sonra, kalabalk kurullarda bir konunun tartlp karara balanmas, daha ok zamana lzum gsterebilir. Tabiatiyle retmen kadrosu 8'i gemeyen okullarda, btn retmenler, rehberlik kurulunun yesidir. Rehberlik kurulunun fonksiyonunu ylece sralayabiliriz: 1. Rehberlik asndan okulun ihtiya ve problemlerini gzden geirir; bunlarn somut olarak belirlenmesi yollarn arar. 2. Bir kurul olarak kendisinden beklenenleri saptar. Yani kendisine den ileri tartp plnlar.

260 3. Mevcut ihtiya ve imknlara gre inceleme komitelerinin kurulmasnda, okul mdrne yardm eder. 4. nceleme komitelerinin almalarn muntazam izler, gerekli tavsiyelerde bulunur ve komite faaliyetlerini koordine eder. 5. Kendi faaliyetlerini ve inceleme komitelerinin faaliyetlerini, zaman zaman retmen kuruluna duyurur. retmen kurulunun nerilerini alr. 6. nceleme komiteleri almalarn bitirdikten sonra, btn komite raporlarn zetliyen bir rapor hazrlayarak retmenler kuruluna-gtrr. 7. Havale edilen rehberlik program ile ilgili ilke ve politika problemlerini inceleyip tavsiyelerde bulunur. 8. nceleme komitelerinin elde ettikleri sonu ve yaptklar tavsiyeler ve dier tartmalar nda, rehberlik rgtnn eklini ve ynetimini saptayarak uzun sreli bir plna balar. 9. Rehberlik program iin gerekli personelin seiminde okul mdrne yardm eder. Bu noktada rehberlik kurulu, icra fonksiyonunu tamamlam olur. NCELEME KOMTELER Rehberlik kurulunun fonksiyonundan anlalaca gibi, okul mdrnn ataca ikinci adm, kurulun belirledii ihtiyalara gre inceleme komitelerini (veya alt-komiteleri) oluturmaktr, inceleme komiteleri, rehberlik program iin en uygun eklini inceleyip rapor halinde rehberlik kuruluna bildirir. nceleme komitelerine alnan retmenler, zel yetime alanlar ve ilgilerine gre seilir. Belki de okul mdr, komitelerin oluturulmasndan nce, inceleme komitelerini bir kda yazarak retmenler arasnda dolatrabilir. Her retmen, ilgi duyduu ve en ok yararl olabilecei komiteye kendi adn yazar. Komiteler, balangta alma hedeflerini ve plnlarn kararlatrdktan sonra, muntazam aralklarla ilerlemelerini rehberlik kuruluna bildirirler.

261 Oluturulacak inceleme komiteleri unlar olabilir: renciyi tanma komitesi, renim ve mesleklere ait bilgi ve malzeme toplama komitesi. Ders program ve snf retmeninin rehberlik imknlar komitesi, Ev, okul ve evre ilikileri komitesi, Yerletirme ve sonucu izleme komitesi. Grev-ii yetitirme komitesi, Duruma altrma komitesi. renci kollan komitesi, Snf retmenlii komitesi, vb. Bu komitelerin isimlerinden de anlalaca gibi, bazlarnn doa? yeleri vardr. Mesel ktphaneci veya ktphaneyi idare eden retmen, renim ve mesleklere ait bilgi toplama komitesinin doal yesidir. Ktphanedeki ilgili kitaplarn listesini kartabilir, renim ve-mesleklerle ilgili yaynlan, ktphanenin ayr bir tarafnda toplayp kolayca kullanlabilecek bir hale getirebilir. Keza retmenler iin bir meslek ktphanesi dzenleyebilir. Okul mdr veya bir mdr yardmcs da Ev-okul-evre ilikileri komitesinin doal yesidir. nk,, ynetici olmas, ona, evreye kar okulu temsil etme yetkisi vermektedir. Keza, ev-okul-evre arasnda iyi bir iliki kurmak, mdrn, zaten belli bal sorumluluklarndan biridir. renciyi tanma komitesi, renciyi tanmak iin okulda mevcut kaytlan ve varsa bunlarn eksiklerini tamamlama yollarn inceler. Bir toplu dosya gelitirir. Test programn planlayabilir, renciyi tanmak iin eitli teknikleri gzden geirerek gerekli nerileri yapabilir. Danman olarak grevlendirilecek kii bu komitede ok verimli olabilir. Rehberlik programn harekete geirmede okul mdrnn ataca nc adm, btn rehberlik programnda liderlik edecek ba danman atamaktr. Rehberlik kurulunun izdii plna gre, ba danmana yadm edecek rehber retmenleri seer. Bu bahis, tek bana ele alnabilecek nemde bir konudur. Bundan sonra Okul Mdrnn nemli bir sorumluluu daha vardr: Rehberlik programnn yrrle konup etkinlie kavumasnda gerekli olan ara - gereler iin okul btesinde bir blm, okul eitim -retim programnda zaman ve okul binas iinde mekn salanmas gerekmektedir. Bir rehberlik programn harekete geirmede atlacak admlan ksaca zetleyecek olursak, diyebiliriz ki ilk sorumluluk okul mdrne dmektedir. Okul mdr, rehberlik kurulunu tekil eder, inceleme komiteleri kurar, rehberlik program iin gerekli personeli seer, ve gerekli ara gere, zaman ve mekn salar.

262 REHBERLK PROGRAMINDA PERSONEL Rehberlik pogramnn basan derecesi, onu ynetenlerin gllk derecesine sk skya baldr. Bu sebeple okul mdr rehberlik programnn bana getirecei lideri seerken etrafl dnmek zorundadr. Bundan baka dnlecek iki nemli husus daha vardr ki seilen .ahsa rehberlik faaliyetlerini yrtmesi iin ders pogramnda zaman ayrmak ve rehberlik program iin okul btesinde yer ayrmaktr. Rehberlik program uygulamalarndan elde edilen grlere gre her 200-300 renciye bir danman olmas lzm gelmektedir. Yani 250 mevcudu olan bir okula, zamann btnyle rehberlik faaliyetlerine "veren bir danman lzmdr. Bu orana gre okulda bir saat iin danmana 40 renci dmektedir. Bu noktada zellikle belirtmemiz lzmdr ki verilen bu oran, dier retmenlerin rehberlik faaliyetlerinden uzak kalacaklar anlamna gelmemelidir. Bir kere rehberlik programn idare edecek ahsn (ba danman'n) da retmen olarak 4-8 saate kadar ders okutmas yararldr. Sonra, retmenlerin yardm olmadan ba danman'n btn rencilerle uraabilmesi imknszdr. Yukarda verilen oran dahilinde retmenler (snf - retmenleri), okul saatinin bir ksmn rehberlik faaliyetine ayrr. Genel Olarak Bir Danmanda Aralacak Nitelikler: Rehberlik programn basan ile yrtebilecek bir kimsede aranan "belli bal nitelik gruplar unlardr: renim ve eitim, tecrbe ve "kiilik. Danman, hele ba-danman, esas itibariyle bir psikologdur. {Brammer, 1968). Badanmanlk yapacak bir kimse, niversite seciyesinde bir renim grerek ruh sal, insan geliimi, mfredat program, eitim felsefesi, ocuk psikolojisi, test ve lme teknii, aratrma metotlar, renme psikolojisi, kiilik geliimi, anormal psikoloji, sosyoloji, ekonomi, i yasalar ve problemleri alanlarnda ders grm olmaldr. Bu genel renimden sonra en az bir yl ihtisasa girerek rehberliin prensipleri ve uygulamas; bireyin incelenmesi; renme, mesleklere, sosyal ve ekonomik duruma ait bilgiler; danma teori, teknik ve uygulamas; rehberlik programnn ynetimi; ve aratrma teknikleri alanlarnda almalar yapmaldr. Yeni gelimelere ak olmaldr (Bak: Amer. Per. Guid. Ass. 1961; Cowley, 1936; Mathewson, 1965; Willey ve Andrew, 1955; Roeber, Smith ve Erickson, 1955, 4. Blm; Peters ve Shertzer, 1963, s. 127-134 ve 144-147; Brewster. 1960).

263 Danman olacak retmenler, rencilerin ve i dnyasnn problemlerini yakndan grerek renmesi iin hi deilse iki yl retmenlik yapm olmal, retmenlik ve rehberlik dnda eitli ilerde grgler kazanmaldr. Bir aratrma (Peterson ve Brown, 1968), retmenlik tecrbesi olan danmanlar ile olmayanlarn rehberlik faaliyetlerindeki etkileri arasnda, meslek bilgileri toplama ve kullanma hususu hari, bir fark bulamamtr. Ama, bu hkm, danmanlarn kendi grne dayanmaktadr. Gerek verimlilikleri, kendilerinin kendi grlerinden farkl olabilir. Bu konudaki literatr, daha ok, retmenlik tecrbesinin olmas ynndedir. Rehberlik, retmen, renci ve velilerle iliki kurmay gerektiren, yani beer ilikilere dayanan bir itir. O halde danman'n bu ilikileri iyi bir ekilde kurabilecek ilgi ve kiilik zelliklerine sahip olmas gerekir. Danman'n evredeki kurulularda ve faaliyetlerde rol alan, heyecansal bakmdan olgun ve istikrarl, ev hayat dzenli, sarholuk ve saire gibi kt huylan bulunmayan bir kimse olmas lzmdr. Ayn zamanda giyini, grn, salk ve hareketleri bakmndan da danman'n incelenmesi icap eder. Ba-danman, bireye nem veren, hogrl ve ak fikirli olmaldr. (Bak: US Off. of. Ed., 1949; Froehlich ve Spivey 1949; Kremen, 1951). Tabiatiyle, bu artlarn hepsine sahip birini el altnda buluvermek imknszdr. Hele kk okullarda mdr, ba-danman mevcut retmenler arasndan semek zorundadr. Bu takdirde u l kullanlabilir. Seilecek bu retmende u sorularn cevaplan aranmaldr. 1. rencilerin sevdii ve dertlerini at bir retmen midir? 2. Zaten baz rehberlik faaliyetlerini yapmakta olan ve rehberlik faaliyetlerini zerine almaya arzulu bir retmen midir? 3. Okuyarak, kurslara katlarak kendini gelitirebilecek kabiliyette ve buna istekli bir retmen midir? 4. retmen ve renciler arasnda, evrede sayg kazanacak karakter ve alkanlklara sahip bir retmen midir? Okul Mdrnn Fonksiyonu: 1. Rehberliin nem ve lzumuna inanr ve program ahsen destekler. 2. Rehberlik program iin en uygun kiiyi seer. 3. Rehberlik kurulunu kurar.

264 4. Btn retmenleri rehberliin lzumuna inandrr ve faaliyetlerine kar ilgilendirir. 5. Okul iindeki btn kaynaklan, rehberlik programm destekleyecek ekilde koordine eder. 6. Rehberlik faaliyetleri iin parasal imknlar salar. 7. Rehberlik programnn, yrtlmesini salar. btn personelin ibirliiyle ortaya karlmasn ve

8. Psikolojik danma faaliyetlerinin yrtlmesi ve toplu dosyalarn muhafaza edilmesi iin yer salar. 9. Okul programn, dzenler. her rencinin danma servisinden yararlanabilecei ekilde

10. Rehbere, rehberlik faaliyetleri iin zaman salar. 11. Okul mfredat programnda renci ihtiyalarn karlayabilmek iin mmkn deiiklikleri ve iyiletirmeleri yapmaya alr. 12. renci kol faaliyetlerinin gelimelerini salar. 13. Rehberlik programnn deerlendirilmesini salar. 14. Grev-ii yetitirme faaliyetlerini salar. 15. Toplu dosya sisteminin kurulup devam etmesini salar. 16. Fazla mesai iin rehber (veya rehberlere) parasal karlk tanr. 17. yi bir okul-ev-evre ilikileri kurar (Bak: Brooks ve Kaplan, 1961; Dugan, 1951; Roeber et al., 1955, s. 29-30; Peters ve Shertzer, 1963, s. 118-122). Ba - danman'n Rol : Btn rehberlik programnn lideri olan ba-danman : 1. Uygun bir rehberlik program gelitirir ve koordine eder. 2. Okulun test programn ayarlar, retmenlerin hizmetine sunar. baz testleri uygular, deerlendirir ve

3. evredeki kurum ve kaynaklarla ibirlii yapar, gnderir; velilerle grr,

baz vakalar ilgili kurumlara

265 4. Vaka incelemelerini hazrlar, vaka konferanslarna katlr ve klinik yntemleri yapar. 5. retmenlerin ve danmanlarn havale ettii vakalar ynetir. 6. Okuldaki grup faaliyetlerini ayarlar ve denetler. 7. renim ve mesleklere ait bilgi ve materyal toplar, retmen ve rencilerin hizmetine hazr tutar. 8. rencilerin bir ie veya okula yerletirilmeleriyle urar. 9. Okula gelen rencilerin geldii okullar ile mezunlarn gittii okullar arasnda balant kurar. 10. eitli aratrmalar idare eder; sonulan yorumlayarak ilgililerin istifadesine hazr tutar. 11. rencileri daha iyi anlyabilmelerinde retmenlere yardm eder. 12. Grev-ii yetitirme faaliyetlerinde okul mdrne yardm eder. (Bak: Smith, 1951, s. 261-270; Roeber et al., 1955, s. 30-31; Peters ve Shertzer, 1963). Rehber - retmenin Fonksiyonu (Snf - retmeni): Okul ba-danman veya danmann yannda alacak olan rehber-retmenden de yukarda belirtilen islerin ou istenir. Genel olarak 40-60 renciden sorumludur. Rehberlik alanndaki yetimesi snrl olduu iin, yetkisi dna kan vakalar, danman'a veya ba -danmana havale eder. rencilerle olan grup faaliyetlerinin ounu, yrtr, rencilerini inceler, dosyalarn tutar, gc iinde kalan, yntemleri yapar ve btn rehberlik faaliyetlerinde danmanla yakn ibirlii yapar. Rehberlik anlay ve tekniklerindeki yetkisini artrmak iin gerekli almalar yapar ve yeni gelimeleri izler (Bak: Smith, 1961, s. 270-275; Roeber et al., 1955, s. 30). Danmanlarn grev ve nitelikleri konusunda 10. Blmn Danma Servisi bahsi burada tekrar gzden geirilmelidir. retmenin Rol: rencilerle yakn temas olan bir kimse olarak retmen, rehberlik faaliyetlerinde nemli bir mevki igal eder. Rehberlik programnn

266 taar derecesi, onun katlma ve ibirliine baldr. Rehberlik alannda -zellikle yetimi olmamakla beraber, etkili bir ekilde yardm edebilecei taraflar vardr. Her eyden nce rehberlik programnn dayand felsefeyi anlayp btn kalbiyle desteklemesi, programda retmenin salayaca faaliyetlerin temelini tekil eder. Rehberlik programnda genel olarak retmenden unlar beklenir (Bak: Smith, 1951, s. 273-275; Roeber et al., 1955, s. 31; Traxler ve North, 1966, 16. Blm): 1. rencilerini gzlemler ve onlar bireysel olarak anlamaya alr. 2. renci hakknda bilgi toplanmasna yardm eder. 3. renciyi tanma filerini en son durumu gsterecek ekilde canl tutar. 4. ncelenen bir renci hakknda danman'n ihtiya duyduu bilgileri salamaya alr. 5. rencilerin velileriyle grr. 6. rencilerdeki sosyal, heyecansal veya akademik problemlere kar uyank olur ve rencilerin onlar zmleyebilmeleri iin tedbirler alr. 7. Grup rehberlii tekniinden yararlanarak ve basit yntemeler yaparak rencilerin bir btn olarak gelimesini salar. 8. Kendi yetkisi dna kan problemleri rehber-retmene, danmana veya badanmana gnderir. 9. rencisi iin dier retmenlerle, danmanla ve lzumunda evredeki kurumlarla temasa geer. 10. rencinin gelimesini deerlendirir ve kaydeder. 11. renim ve mesleklere ait bilgilerin toplanp rencilere duyurulmasnda badanmana yardm eder; okuttuu dersin ilikili olduu mesleklere rencinin dikkatini eker. 12. rencilerinin, kendi kabiliyet ve imknlarn anlayarak realist planlar yapmalarna yardm eder. 13. Kol faaliyetleri, geziler, temsiller gibi eitli rehberlik faaliyetlerinde rol alr. 14. Rehberlik komitelerinde hizmet eder. 15. Grev-ii yetitirme faaliyetine katlr.

267 REHBERLK PROGRAMININ DAYANACAI BAZI TEMEL ANLAYILAR Kitapta buraya kadar olan tartma ve aklamalardan kartlabilecek baz temel anlaylar veya kavramlar vardr. Rehberlik faaliyetlerine yn veren ve k tutan temel anlaylara veya kavramlara burada topluca bakmak yararl olacaktr, zellikle rehberliin tarifi, mahiyeti, eitleri, servisleri, teknikleri, rgt ve personeli gibi eitli ynleri inceledikten sonra, bu faaliyetlerin dayanaca temel anlay ve kavramlarn birarada grlmesi, rehberlik programnn daha iyi anlalmasna yardm edecektir. Bunlara, temel prensipler de diyebiliriz. imdi nemli grdmz bu anlay ve kavramlara geebiliriz. 1. Rehberlik program, okulun eitim programnn bir paras ve onun btnleyicisidir. Genel olarak, okul program, rencinin her cephesi ile en yksek derecede geliip olgunlamasna yardm etmelidir. Bu maksatla, okul programnn bir cephesinde yaplan bir faaliyet, lzumsuz yere bir baka cephesinde de tekrar edilmemelidir. Rehberlik faaliyetleri, eitimin ulamaya alt amalarla renciye yardm ederek eitimin ayrlmaz bir paras olmaktadr. O halde rehberlik program, retim faaliyetlerinden ayr bir tarafta, soyut bir halde kalmamaldr. Bunun iin okuldaki btn faaliyetlerin koordine edilmi olmas lzmdr. 2. Rehberlik program, okul iinde ve dndaki btn kaynak ve imknlardan yararlanmaya alr, renci, yalnz okulun deil, ev ve toplumun ortak sorumluluudur. Okul rehberlik program, okul ii ve okul d btn kurum ve imknlar arasnda bir ibirlii ve ahenk kurarak rencinin gelimesine hizmet etmelidir. Bu kaynaklar, okul doktoru, retmenler, okul ve halk ktphaneleri ve ktphanecileri, i adamlar, resm ve zel btn daireler, yardm kurumlan, hastaneler ve benzerlerinden oluur. Rehberlik program, bunlarn gerekenlerinden gerektii zaman yardm salyabilecek bir durumda olmaldr. 3. Rehberlik servisleri her renciye erimeyi hedef tutar. Rehberlie ihtiyac olan yalnz birka "tembel" renci veya "problem ocuk" deildir. Saylan ok olmyan bu tip problem rencilere de yardm edilmesi lzm geldii gibi, bir kenarda sessiz oturan, hibir eye karp hibir istekle bulunmyan rencinin, stn yetenekli rencinin, vasat fakat kendine bir hayat plan hazrlamakla uraan bir rencinin de rehberlie ihtiyac vardr. Hibir rencinin dikkatten

268 kamamas iin, rehberlik programnda, her rencinin hi deilse her dnem bir defa rehber-retmenle veya danmanla grmesi planlanmaldr. 4. Her renci iin bir kiisel dosya (toplu dosya) tutulmas ve "birey hakknda bilgi toplanmas, rehberliin temelidir. Etkili bir rehberliin yaplabilmesi, birey hakknda toplanm objektif ve lzumlu bilgilere dayanr. Bu bilgilerin altnda bireyin gelime hikyesi doru olarak grlebilir ve problemler gerek mahiyeti ile belirlenerek yardmda bulunulabilir. Byle bir bilginin toplanmas ise devaml bir itir. Uzun zaman ve dikkatli bir emek mahsul olacak bu bilgiler, ocuun toplu dosyasnda muhafaza edilmelidir. Aksi halde ocuk hakknda elde edilmi birok kymetli bilgi zamanla unutulur, kaybolur veya yanl anlam kazanabilir. 5. Rehberlik, devaml ve topyekn bir itir. Yalnz meslek seimi, okul veya salk durumunun dzeltilmesi hususunda yardm yapmakla rehberlik ii tamamlanm olmaz. Birey devaml olarak gelimekte olan karmak bir varlktr. Bu varln her gelime aamasnda yeni problemleri olacaktr, renci her ihtiya alannda ve devaml olarak rehberlie lzum gsterir. 6. Meslek ve renim imknlarna ait yaynlar ve dier kaynaklardan elde edilen bilgiler, okulda, rencilerin istifadesine hazr bulundurur, renci, seecei meslek ve okul hususunda baz olgu ve bilgilere ihtiya hissedecektir. Okul rehberlik servisi bu bilgileri verebilecek kitaplar, brorleri ve istatistikleri rencinin istifadesine hazr bulundurmal ve bu kaynaklarn varln duyurmaldr. 7. Bireysel rehberlik ve grup rehberlii iin okul programnda zaman ayrlmas gerekir. Yeni gelen rencilerin okulu tanmalarna yardm edecek duruma altrma faaliyetleri, problemli rencilerin terapiye gelip gidebilmeleri, renci kabiliyetlerinin testlerle tesbiti ve saire rehberlik faaliyetleri iin hem retmenlerin hem de rencilerin haftalk ders datm cetvelinde ayrlm zamanlara ihtiyalar olaca aikrdr. Aksi halde, bu faaliyetler, onu yrtecek retmenler iin fazladan bir yk olacak ve rehberlik, gerekli yaran salayamayacaktr. 8. Rehberlik programnn, bu alanda yetimi bir lidere ihtiyac cardr. Rehberlik program, bir btn olan bireyin btn cepheleri ile gelimesine yardm eden servislere sahiptir. Bu servislerin ilemesini koordine edecek ve okuldaki dier faaliyetler arasndaki ahengi sal-

269 yacak bir lidere ihtiya olaca doaldr. Bu lider, hem retmenlerin ve rehberretmenlerin daha ileri rehberlik anlay ve tekniklerine doru gelimelerini salar, hem de rehber - retmenin halledemedii problemlerle urar. Keza okuldaki rehberlik faaliyetleri ile evre kaynaklan arasnda balantlar kurar. Bu faaliyetler, liderin rehberlik alannda yeteri kadar ihtisas yapm olmasn gerektirir. 9. Her rencinin belli bir rehber-retmeni ya da danman olacaktr. Rehberlik hizmetlerinin her renciye ulamas ve her rencinin problemleri ile gerei kadar uraabilmesi iin, her renci bir rehber - retmenin ya da danman'n yardm altna verilmelidir. Bu yol, ayn zamanda, rehberlik yapacak kimsenin renciyi daha yakndan ve bir zaman seyri iinde tanmasna imkn verecektir. 10. Her rehberlik programnn bir yerletirme ve sonucu - izleme servisi olacaktr. Yaplan bir rehberlik faaliyeti, bireyi bir sonraki basamaa hazrlamaldr. Mesel bireye yaplan meslek rehberlii, onun i alannda bizzat grg kazanmasn da icap ettirebilir. Bu tip rencileri ie yerletirmek iin bir yerletirme servisi olmaldr. Okul, bu hususta, evrede mevcut kurumlarn yerletirme faaliyetlerinden yararlanabilir. e yerletirilen bir kiinin o ite'ki baars ve uyum derecesi de ayrca izlenmeli; gereken noktalarda icap eden yntemeler (danma) yaplarak, yardm edilmelidir. Bu suretle okul, yaplan rehberliin sonucunu izleyerek deerlendirebilir, hem de programnda ayarlamalar yapabilir. O halde bu deerlendirme ii zerinde srarla durulmaldr. 11. retmen, rehberlik programnda stratejik bir noktada ve stratejik neme sahip bir unsurdur, renci ile her ders kar karya bulunmas ve onu eitli durumlar iinde gzlemleyebilmesi gerei, rehberlik programnda retmene nemli bir yer vermektedir, retmenin anlayn ve ibirliini salamadan bir rehberlik programn iler hale getirmek mmkn deildir. Zira rehberlik faaliyetlerinin byk bir ksmn yrtecek retmendir. Mesel testlerin uygulanmasnda, ocuk hakknda bilgi toplanmasnda, problemlerin ilk gzlenmesinde, retmenin yardm byktr. 12. Standart bir rehberlik rgt yoktur. Rehberlik, her okulun mevcut art ve ihtiyalarna gre ayarlanmas gereken bir faaliyettir. Her evrenin ve okulun ihtiyalar birbirinden ayr olabileceine gre, bir okula uyan bir rehberlik rgt dier okulda baarszla uraya-

270 bilir. O halde, bir okulun rehberlik program organize edilirken, mevcut imkn ve ihtiyalardan hareket ederek rencilere en iyi hizmet edebilecek bir rgt gelitirmek lzmdr. 13. Rehberlik, ocukla ilgili herkesin ibirliini isteyen bir faaliyettir. Rehberlik program; okul idaresinin, retmenlerin, evredeki kaynaklarn ve ailenin anlay, desteklik ve yardm olmadan, ocuun topyekn gelimesinde etkili olamaz. ocuun her ynden gelimesini kavrayan rehberlik faaliyetleri, tek bir kii, yani badanman veya danman tarafndan yrtlebilecek bir i deildir.

15. BLM YILLIK REHBERLK FAALYETLERNN PROGRAMLANMASI Rehberlik rgt blmnde, okulda bir rehberlik program rgtlenirken programn ana amalarnn ve giriilecek belli bal faaliyetlerin ana ayrntlarnn saptanmas ve planlanmas gerei zerinde durulmutu. Bu blmde ise rehberlik programnn ana amalan erevesi iinde her yl yaplacak rehberlik almalarnn daha ayrntlara inilerek planlanmas ele alnacaktr. Rehberlik almalarnn, sistemli, planl ve profesyonel bir yardm faaliyeti olduu, kitabmzn buraya kadar olan inceleme ve tartmalarndan anlalm olmas gerekir. Her sistemli almada olduu gibi, bir ders yl sresince yrtlecek rehberlik almalarnn da bir plan ve programa balanmas gerei aikrdr. Nasl ki her ders yl, okutulacak derslerin bir mfredat ve konularn ders gnlerine blnmesini gsteren bir konulan datma program (yllk mfredat program) varsa ve retmen her ders saatnda okutaca ders konusunu kendine gre bir plana balyarak ders verirse, o yl yrtlecek rehberlik faaliyetlerinin de amalarn, kapsamn, zamann, yntemini ve ykml personelini belirten bir programn hazrlanmasna ihtiya vardr. Yllk rehberlik faaliyetleri planlanrken, okulun yer, personel ve dier imknlar ynnden gereki olmak lzmdr. Bir taraftan da okulun ve rehberlik programnn temel felsefe ve amalarndan planlamay yapmak gerekir. Bir rehberlik programnn gereklemesi, programda rol alan btn personelimizin rehberlik anlay ve rehberlik konusundaki bilgi ve becerileri ile snrldr. Bu sebeple, yllk programa alnacak faaliyetler, bu adan da elenerek, gcmzn iinde problemlerden seilmelidir. Yani hem okulun genel amac, hem rehberlik programnn genel amalan ve hem de giriilmesi dnlecek faaliyetleri gerekletirebilme imkn ve gcmz ynnden seerek yllk programmza almamz gerekmektedir.

272 Yllk rehberlik programnn hazrlanmasnda izlenmesi tavsiye edilebilecek u aamalar vardr. 1) O yl yaplmas dnlen faaliyetlerin bir n-listesini hazrlamak; 2) n-listeye dayanarak yllk faaliyetlerin ana plann hazrlamak; 3) Giriilecek rehberlik faaliyetlerini, smestirler itibariyle aylara datmak; 4) Her ayn faaliyetlerinin haftalara gre takvimini yapmak ve 5) Haftalara datlm faaliyetlerin gerekletirilmesinde kullanlacak bir alma plann hazrlamak. imdi bu aamalar sras ile gzden geirelim. PROGRAMLAMA AAMALARI n - listenin Hazrlanmas: Bir yllk rehberlik faaliyetlerini programlama gayretlerinde atlacak ilk adm, o ders yl sresince giriilmesi ve gerekletirilmesi dnlen ve arzu edilen rehberlik faaliyetlerini kt zerine dkerek bir listesini kartmaktr. 15-1. Tablo, bu almaya bir rnektir*. Byle bir listeyi hazrlarken ba-danman, okul rehberlik programnn ve okulun ana amalarn ve okulun imknlarm dikkate alr; bir nceki ylda giriilmi olan faaliyetleri ve onlarn sonularn gz nne getirir; dier danman ve rehber-retmen arkadalarnn gr ve nerilerini alr; retmen ve rencilerin fikir ve izlenimlerinden yararlanr; velilerle olan temaslardan salanan duygu ve dnceler gzden geirilir. Danman, bir nceki yl boyunca, sohbetler ve akademik temaslar esnasnda, yukarda belirtilen ve benzeri kaynaklardan rehberlik programna ait olarak belirtilen nemli ifade ve eletirileri defterine not etmelidir. Bunlar, yeni yln programn yaparken kendisine k tutacaktr. Plan ve program yapmak kendi sorumluluu olmakla beraber ba danman, program ve planlamada, dier yardmclarnn (rehber-retmen ve danman) yardm ve katklarn salamaldr.

-----------------------* Tablo, btn rehberlik faaliyetlerini gsteren kesin bir liste olarak dnlmemelidir. Her okul kendi imkn ve ihtiyalarna gre bu listeye birok yeni maddeler ekliyebilecei gibi biroklarn da baka yllara brakabilir. Tablo, bir misaldir.

273 15-1. Tablo: YILLIK REHBERLK FAALYETLERNN PLANLANMASINDA N-LlSTE 1) Rehberlik ynetim brosunun ynetim ve alma dzeni, ve planlama almalar Ynetim ve yntemlerde yaplacak yeni gelimeler Danma ve rehberlik faaliyetlerinde izlenecek yeni yollar Danmanlar ve rehber - retmenler arasnda iblm, yetki ve sorumluluk kapsamlar Planlama almalar 2) Duruma altrma (oryantasyon) Yeni renciler Eski renciler Veliler Yeni retmenler 3) Test uygulamalar Grup testleri (zek, ilgi, zel kabiliyet, basan vb... testleri) Bireysel testler 4) Snf-retmenliklerinin oluturulmas retmenlerin seimi Snf retmenlii alma programlarnn yaplmas Faaliyet ve gelimeler hakknda ara raporlar Raporlarn genel kurula sunuluu Yllk faaliyetlerin deerlendirilmesi 5) Kol-faaliyetlerinin dzenlenmesi Kol eitlerinin saptanmas Kol retmen ve yelerinin seimi Kol alma planlarnn yaplmas Kol almalarna alt ara raporlar (gelime raporlar) Raporlarn genel kurula sunulmas Kol faaliyetlerinin koordinesi (bir danman ya da ynetici tarafndan)

274 6) Toplu dosya almalar Dosya gelitirilmesi Dosyadan yararlanacaklar ve tarz Dosya sorumlularnn belirlenmesi Dosyaya girecek bilgilerin toplanmas Dosyaya bilgilerin ilenmesinde sorumlularn belirlenmesi 7) Psikolojik danma almalar Ele alnacak problem tipleri Kimlerin ne seviyede danma yapaca (Genel snrlar) Havale artlan ve yollan Smestirde en ok ve en az danma says Danmanlar aras meslek toplantlar 8) zel gnler Ulusal, yrel ve sosyal gnler rencilerin katks ve hazrlanmalar Tarih ve yntemlerin saptanmas 9) Meslekler haftas Mesleklerin, konumaclarn ve grme yntemlerinin seimi Haftann yrtlmesinde sorumlularn belirlenmesi Tarih ve yntemlerin saptanmas 10) Okullar haftas Tantlacak okullarn saptanmas Sorumlularn saptanmas Tarih ve yntemlerin saptanmas 11) Ktphanenin almas ve ktphaneden yararlanma Ktphanenin dzenlenmesi Ktphanenin alma tarz Ktphaneden yararlanma yollarnn rencilere retilmesi Ktphanede okuma ve kitap tantma almalar

275 12) Mesleklere ve okullara ait bilgilerin toplanmas Hangi meslekler ve hangi okullar olmas dnld Ne eit bilgiler istendii Yazmalardan ve bilgileri toplamalardan sorumlu olanlarn saptanmas Bilgilerin nerelerde nasl saklanacann ve nasl kullanlacann saptanmas Eskiden toplanm bilgilerin elden geirilmesi 13) rencilere uygulanacak anketler, problem tarama listesi, otobiyografi, sosyometri, anket gibi eylerin saptanmas Ne eit uygulamalar yaplacann saptanmas Yrtmeden sorumlu olanlarn saptanmas Uygulama tarihlerinin saptanmas 14) Vaka incelemesi ve vaka konferanslar Ne eit vakalar inceleneceinin dnlmesi Yntemin belirlenmesi Ne sklkta yrtleceinin belirlenmesi 15) Terapi gruplarnn oluturulmas Ne eit gruplar olaca Kimlerin yrtecei 16) renci salk muayeneleri, ve gelimelerinin izlenmesi Genel salk muayenesi (di, gz, iitme, gelime, beden arzas) Zamanlarn belirlenmesi Kayt ilerinden sorumlularn belirlenmesi 17) Rehberlik ve danma grev-ii yetime ve yetitirme Danmanlarn ve rehber - retmenlerin gelimeleri iin giriilecek faaliyetler retmenlerin gelimeleri Velilere yaplacak yardm 18) Rehberlik faaliyetlerinin deerlendirilmesi Deerlendirme amalar Deerlendirme yntemleri Grev alacaklar Rapor haline getirilmesi Sonulardan yararlanma

276 n-listeye alnacak faaliyetler, okulun gerek problem ve ihtiyalarna cevap verecek faaliyetler olmaldr. Ayn zamanda, okulun imkn ve artlan (personel says, para durumu, yer durumu, retmenlerin ve yneticilerin tavr ve tutumlar vb.) iinde gerekletirilebilecek faaliyetler olmaldr. Okul rehberlik personelinin meslek yetime seviyesi ve yapma gc iinde bulunan faaliyetler olmaldr. zellikle rehberlik ve danma almalarnn yeni balad yllarda kolay ve basit faaliyetlerden ie balanmas tercih edilmelidir. Okul rehberlik programndaki personelin rehberlik ve bilgi ve tecrbesi arttka ve rehberlik ve danma ustalklar gelitike daha karmak ve kkt sorunlara el atmaya doru gidilebilir. Kolay ve basitten balamann iki nemli yaran vardr. Rehberlik ve danma almalarnda personel, kolay ve basit faaliyetlerden balyarak tecrbe, bilgi ve ustalk kazanr. Kendilerine gvenleri artar. Kolay ve basit sorunlar ksa zamanda baarl bir sonuca erdirilebileceinden, ilgili herkese, rehberlik programnn yaran ve personelin gc hakknda somut rnekler verecek, programa ilgiyi artracak, ve programa kar gvensiz ya da pheli olanlarda daha olumlu bir tavr gelimesini salayacaktr. Listeye alnacak faaliyetlerin, okul rehberlik programnn ana amalarna yneliktik derecesi de ayrca dikkate alnmak suretiyle rehberlik program amalannz daha somutluk kazanacaktr. Yani amalar, teorik ifadeler olmaktan kp olgular ve davranlar halinde ortaya kacaktr. n-listeye, yukardaki ilkeler dnlerek alnan maddeler, liste tamamlannca, ayn dnceler dikkate alnarak bir kere daha gzden geirilmeli, ve bu ikinci elemede uygun bulunmayanlar listeden kartlmaldr. Bylece bu aama tamamlanm olacaktr. Ana Plann Hazrlanmas: n-listenin hazrlanmasndan sonra yaplacak i, listedeki faaliyetlerin bir ana plannn dzenlenmesidir. Bu basamakta, n-listeye aldmz rehberlik faaliyetlerinin daha somut amalan, bu faaliyetlerle kimlere hizmet edilmi olaca ve faaliyetlerin nasl yaplaca, ana hatlar ile aklanr. Bu suretle ortaya, ana hatlar ile belirlenmi bir faaliyet plan kacaktr. 15-2. Tablo, bir rnek olarak konmutur.

N)

15-2. Tablo: YILLIK REHBERLK FAALYETLER ANA PLANI

15-2. Tablo: YILLIK REHBERLK FAALYETLER ANA PLANI (Devam)

279 Dikkat edilecei gibi, Tablo'da drt stun vardr, lk stun, o yl girimek iin nlisteye alm olduumuz faaliyetlerin adn gsterir, ikinci stun, bu faaliyetlere niin girimek istediimizi belirtecek fikirlere ayrlmtr. Yani, girieceimiz faaliyetlerin gerekesi ve amac, bu stunda somutluk kazanacaktr. nc stunda, bu rehberlik faaliyetleri ile kimlere hizmet etmeyi hedef aldmz belirtilir. Son stunda ise, nceki stunlarda belirlenen ama ve hedeflere ulamak iin giriilecek iler kaydedilir. Bylece hazrlanan tablo, elimizde bir ana-plan olacaktr. Daha sonraki basamaklarda faaliyetler takvimini hazrlarken rehberimiz olacaktr. Byle bir tablo gelitirilirken, n-listenin hazrlanmasnda ileri srlen, ama, ihtiya, kolaylk ve imkn ilkelerine uyma bakmndan gzden kam faaliyetlerin bir kere daha ayklanmas mmkn olacaktr. Faaliyetlerin gerekletirilmesi plan somutluk kazanrken, baz faaliyetlerin belirtilen ilkelere uymazl daha iyi ortaya km olacaktr. Byle faaliyetler varsa listeden dlr. Faaliyet Takviminin Yaplmas: n-liste ve ana plann hazrlanmasnda sonra, o yl giriilecek rehberlik faaliyetleri kesinlik kazanm olacaktr. O halde sra, kesinlik kazanm rehberlik faaliyetlerinin smestirler itibariyle aylara, daha sonra da haftalara datlmasna gelmektedir. Buna faaliyet takvimi denebilir. Yllk faaliyet listesine girmi olan faaliyetler, smestir itibariyle hangi aylarda yaplacaksa, o aylara datlr. Genellikle austostan balyarak ubata, ve ubattan balayarak temmuza kadar dnemler halinde dnlebilir. 15-3. Tablo, hangi aylarda hangi faaliyetlerin ele alnacan gsteren bir rnektir. Genellikle temmuz ay serbest braklmaldr. Bu ay, hem danmanlarn tatil ay olarak kullanlr, hem de baz artan faaliyetler iin bir eit yedek zaman olabilir. Faaliyetlerin aylara gre yerleri saptandktan sonra, her ay iinde de haftalara gre datmlar yaplr. Genellikle bu datm, takvim, nmze konarak yaplmaldr. Bayram, ve saire gibi tatiller ile a ve benzeri rzi tatiller dikkate alnarak faaliyetler o ay iindeki haftalara blnmelidir. 154. Tablo, bu almalara bir misaldir. Aylar, genellikle 4 eyreklik dnemlere blnmtr. Faaliyetler her ay bu

15-3. Tablo: YILLIK REHBERLK FAALYETLER TAKVM

15-3. Tablo: YILLIK REHBERLK FAALYETLER TAKVM (Devam)

282 eyrek dnemlere datlrken takvime bakarak, alma gnleri itibariyle hafta birimi dikkate alnmaldr. Yani pazartesinden pazartesiye olan birime gre almalar planlanr. Plannn Hazrlanmas: Akademik yln smestirlerine, smestirler iinde aylara ve aylar iinde de haftalara blnm faaliyetlerin balatlp yrtlmesi ile ilgili bir i plannn hazrlanmas gereklidir. Bu i plan, programlamann gerekletirilmesinde en nemli bir aamadr. Haftalara blnm iler nasl, ne zaman, kimin yrtclk ve koordinatrlnde balatlacaktr? Hangi gn ve saatte yaplacaktr? Btn okul eitim program ders saatlerine blnm olmas dolaysiyle, faaliyetin kapsyaca ders saatlerinin belirtilmesi zellikle nemlidir. Faaliyetin gerekletirilmesinde gerekli olan ara ve gereler ile bunlarn nasl salanaca ve faaliyetin yrtlecei yer (snf, salon, bahe ya da okul dnda bir yer vs. gibi), ayrntlarla belirtilmelidir. Bunun iin, alt stunlu bir tablo hazrlanr, lk stun, o hafta iin planlanm faaliyetin adn gsterir, ikinci stun, faaliyetin hangi danman ya da retmenin koordinatrlnde (mmkn olduu kadar isim verilerek) yrtlecei iaret edilir. nc stunda, bu faaliyetin gereklemesinde ykmllkler alacak ynetici, retmen, veli, ya da renci adlan ve ne yapacaklar belirtilir. Drdnc stunda da faaliyetin hangi gn, hangi saatte ve nerede yrtlecei gsterilir. Beinci stunda gerekli olan ara ve gereler ile bunlarn nasl salanaca ve muhafaza ve kontrolnden kimlerin sorumlu olaca kaydedilir. Son stun ise, yaplan almalar sonunda alnan sonu ve gzlemlere ait notlara ayrlr. Burada, karlalan nemli durumlar, daha sonraki almalara yararl olacak dnceler ve gelecek yl iin tavsiyeler not edilir. Gerekletirilemeyen faaliyetlerin sebepleri aka belirtilir. plan yaplrken, ana plan ve aylk ve haftalk faaliyet takvimleri temel dayanaklardr. plannn onlara koordine olmas gereklidir. Bu suretle yllk rehberlik faaliyetlerinin program ve planlanmas tamamlanm olur. Dikkat edilecei gibi, bu almalar, dikkatli ve titiz dnme ve planlamalar gerekli klmaktadr. Danmanlar, bu konuda tecrbe ve hner kazandka, yllk faaliyet planlarnn yaplmas pek yorucu olmayacaktr.

15-4. Tablo: HAFTALIK REHBERLK FAALYETLER TAKVM

K> 15-4. Tablo: HAFTALIK REHBERLK FAALYETLER TAKVM (Devam)

16. BLM REHBERLK PROGRAMININ DEERLENDRLMES Deerlendirme, her bilimsel almann temel unsurlarndan biridir. Rehberlik hizmetlerinin gelimesi ve devamll iin de sistemli ve srekli bir deerlendirme faaliyeti arttr. Bir kere tm olarak okul, saptad rehberlik ve eitim amalarna ne dereceye kadar ulatn grebilmek iin almalarn deerlendirmek zorundadr. Birok denencelere (hipotezlere) dayanarak baz faaliyetlere girimitir. Bu denencelerin ne dereceye kadar geerli olduu ancak deerlendirme sonularyla renilebilecektir. Sonra, bu deerlendirme sonulan, dier eitim hizmetlerinde olduu gibi, rehberlik programnda yeni hizmetler gelitirilmesine, mevcutlarn dzeltilmesi ve iyi hizmetlerin de devam ettirilmesine imkn salyacaktr. Rehberlik programnda deerlendirme faaliyetleri, retim yeleri ve rehberlik personeli iin retici bir faaliyettir de. Birok retmenler ve danmanlar, deerlendirme almalarnn eitli ynlerinde yklenmi olduklar faaliyetler yoluyla, yeni anlay ve grler kazanacaklar, birok hususlarda fikir birliine varacaklar ve aratrma metotlarnda bilgi ve beceriler kazanacaklardr. Bunlardan baka, aratrma sonulan, okulu ve rehberlik programn evreye ve velilere daha' iyi tantacaktr. Okul rehberlik program kendini evreye ve velilere anlatrken daha somut kantlara dayanacaktr. Olumlu sonulan gren evre halknn ve velilerin okula kar olan tavr ve destekleri de, tabiatiyle, olumlu olacaktr. Bu nem ve faydalarna ramen, rehberlik programnn en ok ihmal edilen taraf, deerlendirme alan olmutur. imdiye kadar yaplan az sayda deerlendirme almalar da yetersiz bulunmaktadr. Ancak, son yllarda, rehberlik alanndaki bu boluu doldurmak iin daha fazla gayret sarfedilmiye balanmtr. lkemizde de, M. E. B. Planlama, Aratrma ve Koordinasyon Dairesinin Rehberlik ve Psikolojik Danma Blm (1972), rehberlik almalarna girien 45 okul-

286 daki faaliyetleri iki yl deerlendirmitir. Bu alma raporlar, deerlendirme almalar hakknda okuyucuya daha somut bilgiler verebilir. Tabiatiyle bu almalarn daha objektif esaslara ve yntemlere ulam olmas arzu edilir. Rehberlik deerlendirme almalarnn yeter derecede olmamasna sebep olan baz faktrler vardr. Yakn yllara kadar rehberlik alan, kendini ortaya koymak ve ispatlamak, snrlarn izmek, kavramlara aydnlk kazandrmak, metot ve teknikler gelitirmek gibi temel sorunlarla uramtr. Deerlendirme konusuna eilme gcn ve zamann ancak bulmaya balamtr denebilir, ikincisi, rehberlik alan ok geni, ve komplekstir. Kiinin btn gelime ve uyumu ile urar. Bu sebeple topyekn rehberlik almalarn deerlendirmek ok zor bir i olmaktadr. Keza, bireydeki bir deime ve gelimenin ne kadarnn retimden, evden, evreden ve ne kadarnn rehberlik programnn etkisinden geldiini belirlemek ok zordur. Deerlendirme almalarnda, deimeleri etkiliyen faktrlerin kontrol, imkn dna kacak bir hal almaktadr. Peters ve Shertzer (1963, s. 488-492), deerlendirmede karlalan glkleri drt ana grupta toplamaktadr ki yukarda belirtilen noktalara bunlar da eklememiz gerekir: Rehberlik programnda amalar, kesin ve somut bir ekilde tesbit edilmemitir ve dolaysiyle bu amalara ulama derecesini lmede kullanlacak ltler (kriterler) de kesinlik ve geerlik kazanmamaktadr. Deerlendirme almalarnda deneysel grupla kontrol grubu iyi bir ekilde tayin edilememektedir. Sz gelimi, bir okuldaki renciler arasnda seilen aratrma gruplar, zek, ya, cins, sosyo-ekonomik durum gibi deikenler ynnden eletirilmekte ve deneysel gruba danma hizmetleri yaplmakta, kontrol grubu kendi haline braklmaktadr. Aratrma sresi sonunda iki grup karlatrlarak yaplan rehberlik hizmetlerinin etkisi hakknda hkm karlmaktadr. Mesel burada deneysel grubu oluturan rencilerin danma motivasyonu ve hizmetlerden yararlanmaya "hazr olma" dereceleri kontrol edilememi olmaktadr. Ama, kusurlardan kanmak veya en aza indirmek iin aratrma plan ve metodunda baz deiiklikler yaplabilir. Mesel, deneysel grup, kendisinin kontrol olabilir. Grup, balangta deerlendirilir, bir sre beklenir, tekrar deerlendirilir, sonra rehberlik hizmetleri balar. Belli bir srenin sonunda nc defa deerlendirilir, ilk iki deerlendirme arasnda fark yok da nc deerlendirme fark gsteriyorsa, bunun rehberlik hizmetlerinden ileri geldii kabul edilir. Veya deneysel gruba hizmetler yaplr.

287 Bu hizmetler kontrol grubuna bir sre geciktirilir. Gene, gruplar aratrma banda, hizmetlerin kontrol grubuna verilmiye balad zaman -ve aratrma sonunda olmak zere kere deerlendirilir. Bulunan farklar yorumlanarak programn etkisi hakknda fikir kartlr. Buna benzer baz aratrma tarzlar uygulanabilir. nc olarak da, aratrmaya alnan gruplar, rehberlik faaliyetlerinin etki derecesini belirtmiye uygun rnek gruplar olmyabilir. nk bir okulda yaplan deerlendirme almas, ancak o okulun ve evrenin zelliklerini yanstabilir; yani daha geni bir toplum iin tipik bir grup olmyabilir. Son olarak da, insan davranmn etkiliyen faktrler ok karmaktr ve kontrol mmkn olamyabilir. Bunlardan baka, rehberlik programlarnda deerlendirme iin personel yetersizlii vardr. Deerlendirme faaliyetleri iin btede yeter para yoktur. Rehberlik personeli, okulda danma ve dier rehberlik faaliyetlerinden, hatta ynetim klfetlerinden ba kaldramamaktadrlar. Bir ksm personel de aratrma metotlarnda kendilerini yeterli bulamamaktadrlar (Mortensen ve Schmuller, 1963, s. 422). Aratrma konusundaki glklerden baka, yaplm deerlendirme almalar da yetersiz bulunmaktadr. Bu aratrmalarn belli bal eksiklikleri, a) rehberlik sonularnn kesin olarak saptanmam ve tamamlanmam olmas, b) programn topyekn ve etrafl bir ekilde deerlendirilmesi yerine dar bir alanda deerlendirme yaplmas, c) toplanan veriler teker teker deerlendirilmesi yerine bir "yn" halinde deerlendirilmi olmasdr (Strang, 1950). Deerlendirme, tamamen bir bilimsel aratrma almasdr. Bu sebeple aratrmalarda aranan ayn genel plan ve hususlarn, deerlendirme faaliyetinde de gerekletirilmesi lzmdr: 1) Problemin dikkatle belirlenmesi ve tanmlanmas, 2) denencelerin ve ltlerin (kriterin) saptanmas, 3) toplanan malzemenin ltler (kriter) karsnda incelenmesi iin uygun bir aratrma metodunun planlanmas (ki burada verilerin toplanmasnda kullanlacak aralarn dzenlenmesi ve verilerin elde edilecei kaynaklarn saptanmas da dikkate alnr), 4) toplanan bilgilerin, kriter karsnda tahlil ve yorumu, ve 5) varglara ulalmas. Deerlendirmenin aratrmadan en ak fark, rehberlik hizmetlerinin kyaslanaca bir kriterin ortaya konmu olmasdr.

288 Rehberlik programnn deerlendirilmesinde ki bunlar dier eitim hizmetlerinin deerlendirilmesi iin de dorudur nemli ana nokta vardr: Her eyden nce, eitli blmlerde de srarla belirtilmi, olduu gibi, rehberlik programnn ulamaya alt amalar somut olarak ortaya konmaldr. kinci ana nokta, bu amalara erimek iin ne gibi hizmetlerin, faaliyetlerin ve metotlarn planlanm olduunu tespit etmektir. Mesel,. amalardan biri, her rencinin zeksn veya ilgilerini saptamak ise, bir hususta baz testlerin uygulanmas, anketlerin veya gzlemlerin yaplmas ve sonularn toplu dosyaya kayd planlanm olacaktr. Her amaca ulamak iin planlanm bu gibi faaliyetlerin kt zerinde tesbiti gerekir. nc ana nokta da, bu amalara ulamakta giriilen faaliyetlerin ve amalarn geerlik derecesinin nasl deerlendirileceinin karara balanmasdr. Yani aratrma plan, metot ve aralarnn saptanmasdr. Deerlendirme aratrmasnn bu aamasnda, aratrma metodolojisi, konusunda yetkili bir kimse ile mutlaka grlerek planlanmaldr. Hatt baz Amerikan okullar, aratrma iini okul dndan bir aratrcya veya aratrma kurumuna cret karlnda yaptrtmaktadr. Ancak, bu daha ok byk okullar veya bir evredeki okullar iin uygulanmakta olan bir yoldur. Aratrma teknii ynnden, bir rehberlik programnn deerlendirilmesi hususunda karlalan en byk glk, uygun ve yeterli, dier bir ifadeyle, kendini ispatlam bir kriterin (ltn) veya kriter takmnn gelitirilememi olmasdr. (Bak: Froehlich, 1949, Stott, Viteles, 1936). Halbuki, bir yazarn da (Wrenn, 1951, s. 476-477) dedii gibi hangi aratrma metodu kullanlrsa kullanlsn, aratrmada toplanan verileri karlatrmak iin mutlaka bir kriter (lt) takm olacaktr. Grlyor ki amalar, kriter ve aratrma metodu konulan, rehberlikte deerlendirme ilerinin temel glk noktalan olmaktadr. A. AMALAR Rehberlik program almakta olan birok okullarda bile bu "ama-larn somut olarak belirlenmesi ii" ihmal edilmi grnmektedir. Halbuki bir program, etki derecesini, ancak amalarna ne dereceye kadar ulaldn grerek anlyabilir. Amalarn saptanmasnda zel-

289 likle, genel lflardan ziyade somut davranm deiiklikleri halinde ifade edilmi olmasna dikkat edilmelidir. Amalarn ok genel hedefler olmaktan ziyade elle tutulup gzle grlebilecek, yani llmesi ve deerlendirilmesi mmkn somut davranmlar halinde ifade edilmesi gerektii birok bahislerde belirtilmi ve bunlara rnekler verilmi bulunmaktadr. Mesel, "her rencinin iyi bir vatanda olarak yetimesine yardm etmek" diye ifade edilen bir ama somut bir ama olamaz. Bunun yerine, "her rencinin zek durumunu tesbit etmek; her ylki ihtiya ve problemlerini tesbit etmek; irencinin kabiliyet, ilgi, ihtiya ve artlarna uygun bir meslek semelerine yardm iin meslek danmas yapmak; velilerle her smestir ocuun eitim ve meslek planlan zerinde grmek, ilh.." gibi llmesi ve deerlendirilmesi mmkn amalar saptanm olmaldr. Bu amalar, danman'n kafasnda deil, kt zerinde olmaldr. B. DEERLENDRMEDE KRTER (LT) Rehberlik almalarnn deerlendirilmesinde salam ye gvenilir bir kriter takmnn bulunmasndaki glkler, her eyden nce rehberlik programnn mahiyetinden gelmektedir. Rehberlik program, birok servislerden meydana gelir. Btn bu birbirinden farkl servislerin hepsini kavrayarak rehberlik programnn topyekn deerlendirilmesine yarayacak bir kriter takm bulmak zordur. Sonra, rencilerde vukua gelen deimelerin ne kadarn rehberlik programndan, ne kadarnn baka etkilerden (mesel iyi retim, ocuktaki normal gelime vesareden) geldiini saptamak zordur. Bundan baka, rehberlik servislerinin amalarn, llebilir somut maddeler halinde belirlemek zordur. Keza, rehberlik alan henz olduka yeni olduu iin, deerlendirmede kullanlacak kriterler lyk ile kendilerini ispat edip oturmamlardr. Travers (1949), sbjektif ve objektif olmak zere iki tip kriter zikretmektedir. Bireyin kendi yargs, danmay tatminkr buluu, ve saire sbjektif gruba; notlar, eski mezunlarn kazan durumu, i deitirmeleri, test sonulan ve saire de objektif gruba girmektedir. Bu kategoride zikredilen kriterlerin objektiflik derecesi tartma gtrmekle beraber, yazarn, llebilir, saysal ve objektif kriterler zerinde srar ettiini gstermesi ynnden nemlidir. imdiki imknlar iinde, rehberlik programnn eitli seviyelerde ve farkl alardan deerlendirerek bunlar birbirlerine balamak uygun grnmektedir. Bunlar, unlardr: 1) Rehberlik servislerinin, ara ve

290 imknlarnn, personelin mevcudiyeti ve faaliyetlerin derinlik ve genilii; 2) Servislerden yararlanlmas; 3) Servislerin, renciler ve dier ilgili ahslar zerindeki etkisi, ve 4) Servisler hakknda rencilerin, retmenlerin ve uzmanlarn kans. 1. Rehberlik servislerinin, personelin, ara ve imknlarn mevcudiyeti ve faaliyetlerin derinlik ve genilii: Servislerin, personelin ve rehberlik imknlarnn mevcudiyeti, rehberlik programnn verimini garanti edememekle beraber, bunlar, bir rehberlik programnn balamas iin ilk unsurlardr. Wrenn ve Kamm (1948), deerlendirmede ilk iin, iyi bir rehberlik programnda olmas lzm gelen servislerin tesbiti olduunu; Strang (1950) de servislerin ulamak istedii amalarn belirlenmesi ve tanm gerektiini belirtmektedirler. Wrenn ve Kamm, niversite rehberlik programnda 14 esas servis saptamlar ve bu servislerin dardan 1 uzmanlar tarafndan deerlendirilmesi iin bir form gelitirmilerdir . Bu ara ile iyi sonu aldklarn bildirmektedirler (Wrenn ve Kamm, 1948). Bir baka grup (North Central Association, 1949) u alanlardaki rehberlik faaliyetlerinin, program iindeki elemanlar tarafndan taranmas iin bir form gelitirmitir: a) Rerberlik anlay, b) renciler hakknda bilgi, c) rehberlik programnn rgt ve ynetimi (personel ve yetime seviyeleri dahil), d) danma servisi, e) retmenlerin programda rol, f) evredeki kaynaklardan yararlanma derecesi ve g) yerletirme ve sonucu izleme faaliyetleri. 2. Servislerden yararlanma oran: Servisler ne kadar mkemmel olursa olsun, renciler ve dier ilgili kimseler bu servisleri kullanmadka rehberlik programnn almakta olduu sylenemez. uras da hemen iaret edilmelidir ki servislerin kullanlmas da mutlaka servislerin verimliliini ifade etmiyebilir. Servislerin kullanlmas; kullanan renci says, ie yerletirilen renciler, ve saire gibi saysal bilgilerle deerlendirilir, Ama bu yolla elde edilen yarglar, servislerin etki derecelerine ait dier deerlendirme lleri ile desteklenmelidir.

-------------------------------1

Bu form. Wrenn. 1951. Ek-A'dr.

291 3. Servislerin, renciler ve dier ilgili kimseler zerinde etkisi: Burada servislerin etki derecesini lmek iin temel kavram, rehberlik programnn, rencilerde meydana getirdii deiikliklerdir. Bu deiiklikler unlar olabilir: Notlarda ykselmeler, mezunlarn ve okulu terk edenlerin says, bir st okula devam edenlerin oran, uygun meslek semeleri ve ite devaml kalabilmeleri, iten memnun olma, l aralarna gre renci tavrlarnda olumlu gelimeler, disiplin vakalarnn azalmas. Froehlich (1949), kendi denekleri zerinde, danma oluumunun etkisini deerlendirirken u kriteri kullanmtr: a) Meslek uyumu kriteri 1. ten memnun olma 2. deitirme arzusu 3. Meslek uyumuna ait deerlendirme sonucu b) Kiisel uyum kriteri 1. Devam etmekte olan problemlerin mevcudiyeti 2. Kiilerin uyum deerlendirme sonucu (rating) c) Yaplm olan psikolojik danmaya kar danann tavr kriteri 1. Yntemenin (danma) hatrlanmas 2. Danman'n yardm 3. Yntemeyi bakalarna tavsiyesi d) Statde deime kriteri 1. Meslek deitirme (daha iyiye doru) 2. Daha ileri renime devam etme Ama bu kriter takmnn da kusurdan uzak olduu iddia edilemez. Yukardaki maddelerden hibiri, bir kriter olarak kendi bana yeterli deildir. Mesel, dk notlar, mutlaka "uyumsuzluk" ifade etmez. ide memnununiyete veya devaml kalmaya etki yapan mesel mir ve memurlar arasndaki beer ilikiler, ekonomik artlar, ilgiler ve saire gibi birok faktrler vardr. Yksek okula girip girememek de, rehberlik servislerinin etki derecesiyle orantl olmayabilir. Zira bugnk skk artlar ve geersiz uygulamalar altnda lise mezunlarnn en uygun faklteye girmesi olduka zor olmaktadr. Orta renim okulu

292 bulunan yerlerdeki ilkokul mezunlar iin bu kriter dnlebilir. Ksacas grlyor ki tek bir madde, kendi bana yeterli bir kriter olamamaktadr, 4. Servisler hakknda renci, retmen ve uzmanlarn kanlar: Rehberlik hizmetleri, renciler iin olduuna ve btn retimi yelerinin ortak bir gayreti olduuna gre, programla ilgili herkesin rehberlik hizmetlerine ait kanlan, bir kriter olarak deer tar. Keza. uzmanlarn kanlan da tabiatiyle, teknik ynden nemlidir. unu da hatrda tutmak lzmdr ki kanlar, deerlendirmede sbjektif bir yoldur. Bu sebeple, kontrol edilemiyen birok faktrlerin etkisi altnda kalabilir. Hasl, rehberlik servisleri deerlendirilirken yukarda bahsedilen eitli kriter gruplarndan bir veya birkann birden ihtiya olabilir. Mesel sonucu - izleme servisini deerlendirmede, bu servisin mevcudiyetini, sonucu - izleme faaliyetlerinin frekans, kavrad alan ve bulgulardan yararlanma gibi hususlara baklrken bireyi tanma servisinde, hizmetlerin mevcudiyeti ve kullanlmas, bilgileri kullananlarn kanlan da alnr. Ama hemen iaret edilmelidir ki rehberlik hizmetlerinin deerlendirilmesinde birden fazla kriterlerin bileimi kullanlmaldr. C. DEERLENDRME METOTLARI Deerlendirme almalarnda, kullanlacak metot ve yollar da almann deerini etkiler. O bakmdan kullanlan metotlar da gzden geirmek yararldr. 1. D kriter (unu yapar msnz?) 2. Sonucu - izleme metodu (Sonra-ne oldu?) 3. Danann kans metodu (Duygunuzu aklar msnz?) 4. Uzman kans metodu (Aklar msnz?) 5. Belli noktalan inceleme metodu (Para - para) 6. Gruptaki deimeler metodu (Rehberlikten nce/sonra) 7. Gruplar arasnda farklar metodu (ki grup arasndaki fark nedir?) Yazar bu metotlardan hibirinin "en iyi metottur" diye anlamayaca kansna varmtr (Froehlich, 1949-A).

293 Wrenn, deerlendirme metotlarn e ayrmaktadr: a) Tarama metodu b) kesitleme (cross-section) deneme metodu ve c) gelimeyi kovuturma (sonucu - izleme) metodu. Bu metotlardan her birinin, kendine has eksiklikleri olduunu belirtmekte ve bir kontrol grubu olmak art ile yeter bir sreyi kavrayan sonucu - izleme (kovuturma) metodunu dierlerine gre en salam metot bulmaktadr. (Wrenn, 1951 s. 487-490). Strang, kullanlmakta olan metotlar doyurucu bulmam, verilerin teker teker incelenmesi metodunu nermitir. Ona gre, vaka incelemeleri yolu ile rencinin sosyal, heyecansal, bedensel ve zihinsel gelimeleri incelenir ve istatistiksel olarak deerlendirilebilir (Strang, 1950). Yukardaki tartmalar zetliyerek, rehberlik faaliyetlerini deerlendirme metotlarn u grupta toplamak mmkndr: a) Deneme ve kontrol gruplarnn oluturduu deneme metodu, b) Tarama metodu, ve c) Vaka incelemesi metodu . Denesel Metot: Bilimsel aratrmalarn temel metodu olan deneysel metot, deneme grubu ve kontrol grubu diye adlandrlan iki grup zerinde yaplan bir aratrmadr. Bu iki grup, etkisi aratrlan deiken hari, ya, cins, zek, snf seviyesi gibi aratrmay etkiliyebilecek btn dier faktrler ynnden eletirilir. Sz gelimi, iyi ders alma metotlarn ocuklara retmenin onlarn akademik baarsn nasl etkilediini grmek istiyorsak, deneme grubu ile kontrol grubunu snf seviyesi, zek, ya, cins, sosyal ve kltrel ortam, okul baars... gibi deikenler ynnden eletiririz. Deneysel gruba, iyi ders alma tekniklerini retiriz. Kontrol grubunu ise byle bir yetitirmiye tbi tutmayz. Kontrol gruplarndakiler eski metotlar ile almalarna devam ederler. Aratrma iin plnlanm srenin sonunda her iki grubu da okum^ srati, kavray srati, snavlarda basan derecesi (veya derslerde aldklar notlar) gibi ynlerden lp deneme grubu sonularn, kontrol grubu sonulan ile karlatrabiliriz. Eer alnan sonular, deneme grubu lehine ise, rencileri iyi ders alma teknikleri zerinde yetitirmenin yararl bir yol olduuna hkmedebiliriz. Bu rnekte bahsedilen hususlar, tabiatiyle okuyucuya metot hakknda bir fikir vermek; iindir, bir aratrma plan deildir.

294 Baz hallerde de ayn grup kendisi iin kontrol grubu grevini yapabilir. Mesel yukardaki rnekte grubu seeriz. Bu noktada grubu eitli deikenler ynnden leriz. Yetitirme programn plnmzdaki sre kadar uygularz ve bu yetitirme etkisinin grlebilecei sre .sonunda grubu tekrar leriz, ki deerlendirme arasndaki farkn yetitirme almalarndan ileri geldiine hkmedebiliriz. Deneysel metot, yalnz kontrol ve deneme gruplarn iyi bir rnekleme yoluyla tesbit etmekle kalmaz, toplanan verileri istatistiksel yollarla kymetlendirir. Grlyor ki deneysel metot sistemli ve objektif lir yoldur. Tarama (Srvey) Metodu: Tarama metodu, mevcut bir durumu imdiki ekliyle saptayan bir aratrma metodudur. Aratrma yaplan anda hangi faktrlerin ne durumda olduunu saptamaya yarar. Bu sebeple, tarama metodu, bir programa uygulanmas sonucu deiiklikler hasl olup olmadn gstermez. nk, bu metot, iin ncesine ait bir fikir vermez. Ancak, aratrma yapld na ait toplanan bilgiler, baz nceden tesbit edilmi kriterlere gre kyaslanarak programnn etkililik ve yeterlik derecesi hakknda bir fikir karlabilir. Bu kusuruna ramen, tarama metodu, birok aratrmalarda olduu gibi, rehberlik programnn deerlendirilmesinde de en ok kullanlan bir metotdur. Bu metot, hem objektif, hem sbjektif kantlan kullanabilir. Mlakat, problem tarama listeleri, veya anket formlar kullanlabilir. Deneysel metodu, aratrmann balangcndan itibaren, bamsz deikenin (yani denemeye tbi tutulan faktrn) etkisini belirlemek iin bir sre beklemek gerekmektedir. Halbuki tarama metodunda byle bir beklemeye ihtiya yoktur. Vaka ncelemesi Metodu: Yukardaki metotlar, daha ziyade gruplarn gelimelerini saptama ile ilgilenmektedir. Vaka incelemesi (veya etd) metodu, bireyi ele alr. Onun kendi ama, kabiliyet, ihtiya ve imknlarna gre gelimesini inceler. Rehberlikte asl ama olan bireyi incelemesi bakmndan, bu metot iyi bir deerlendirme metodudur. Fakat herhangi bir okulda rencileri seri olarak vaka incelemesine tbi tutarak rehberlik programn deerlendirme yoluna gidilmesi, ekonomik ve pratik bir yol olmaktan uzaktr. Bundan baka, vaka incelemesi metodu, uzmansal yargya ok dayand iin, bunu uygulamak her zaman mmkn olmayabilir.

295 D. DEERLENDRMEDE KULLANILACAK ARALAR Deerlendirme almalarnda en ok kullanlan aralar, soru listeleri, tarama listeleri, mlakat, testler, gzlem, sosyometrik aralar ve deerlendirme cetvelleridir. Bir aratrmada, ama ve eldeki zaman, para ve personel imknlarna gre bu aralardan birden fazlas kullanlabilir. Bir aracn eksiklii dierleri tarafndan tamamlanabilir. Bilgiler, eidine gre, rencilerden, retmenlerden, velilerden, iverenlerden, evredeki kurumlardan toplanabilir; fakat en ok kullanlan bilgi kayna, renci ve retmenlerdir. E. RNEKLEM Deerlendirme almalar iin bir de rnekleme konusuna dokunmak lzumu vardr. Saptanan kriterler ne kadar uygun olursa olsun, kullanacamz aratrma metot ve aralar ne kadar doyurucu olursa olsun, eer iyi bir rnekleme yaplamazsa elde edilecek sonular kusurlu olabilir. O halde deerlendirme almalar iin kullanacamz rnein zelliklerini saptama tarzn, hudutlarn, saysn ve saireyi tesbit etmek lzmdr. Mesel sonucu - izleme (kovuturma) aratrmalarnda kullanlan soru listelerinin hepsine cevap almak mmkn deildir, Fakat cevap verenlerin oran % 60'n stne kmadka anagrubu temsil edememektedir. Ksacas, rehberlik programnn geliip etkili hale girmesi iin faaliyetlerin deerlendirilmesi arttr. Deerlendirme ii, rehberlik hizmetlerinin her cephesine girmelidir ve deerlendirme faaliyetleri nceden planlatrlm ve programa gre yrtlen faaliyetler olmaldr. Deerlendirme almalar, bilimsel bir aratrma faaliyetidir. O halde problemin ve amalarn kesin olarak tanm ve belirlenmesi yaplmal; salam ve gvenilir deerlendirme kriterleri tesbit edilmeli, dikkatli bir rnekleme yaplmal, kontrol ve deneme gruplar dikkatle hazrlanmal, uygun aratrma metot ve aralar seilmelidir. Ulalan varglar nda rehberlik programn yeniden ele almal ve iyiletirmelidir.

17.

BLM

LK, ORTA VE YKSEK RENMDE PSKOLOJK HZMETLER PROGRAMININ ZELLKLER Buraya kadar olan blmlerde rehberlik programnn eitli ynleri incelenmi bulunmaktadr. eitli rehberlik faaliyetlerinin ilk ve orta renim okullarnda almas gereken ekillerine yeri geldike eitli bahislerde dokunulmutur. Bununla beraber, arlk daha ok orta renim okullarndaki rehberlik faaliyetlerine verilmi olduu da dnlebilir. Rehberliin temel kavram ve prensipleri eitli okul seviyelerinde ayn olmakla beraber her seviyenin zelliklerine gre baz uygulama farklar olacan da kabul etmek gerekir. Bu blmde ilk, orta ve yksek renim okullarndaki rehberlik ve danma faaliyetlerinin zelliklerine dokunulacak ve bu faaliyetlerle ilgili olarak retmenlerin grevii yetitirilmeleri zerinde durulacaktr. LK RENM OKULLARINDA REHBERLK HTYACI Rehberlik faaliyetleri, esas itibariyle, demokratik bir toplumda orta renim andaki genlerin bir meslek sahibi olmalarna yardm fikrinden domutur. Fikir, daha ok, yksek renim okullarnda uygulama ve gelime alan bulmutur. Oradan orta renim okullarna gemitir. Yllar geip rehberlik kavram aydnla kavutuka, rehberlik faaliyetleri de "meslek rehberlii" anlamndan kp bireyin btnln kapsyan daha geni bir ekil alm; sadece problem kiileri deil btn bireyleri hedef tutmu; yalnz danmanlarn yrtecei bir grev deil btn okul personeli ve velilerin katlaca bir yardm faaliyeti haline gelmitir. Uzun zaman, bu iki okul seviyesine has kalm olan renci kiilik hizmetleri faaliyetlerinin son yllarda, ilkokullarn bnyesinde de yer almas ihtiyac zerinde daha ok durulmaya balanmtr.

297 Rehberlik ve danma faaliyetlerini ilkokula kaydran baz nemli, sebepler vardr. Bu kitapta daha nce de srarla belirtildii gibi, birey bir btndr. Onun gelimesi, devaml bir oluumdur. Bu sebeple, birey, yalnz orta ve yksek renimde deil, ilk renim yllarnda da birok gelime problemleri ile karlamaktadr. Bu problemlerin, zmnde sistemli yardma ihtiya vardr. Sonra, rehberlik, yalnz: problem ocuklara yaplan bir yardm deildir. Normal veya problemsiz ocuklarn da gelime ve uyum oluumunda yardma ihtiyalar, vardr. Bu sebeple, btn rencilere uzanan rehberlik faaliyetleri, ilk renim seviyesini de iine alacaktr. Keza, okullarmzdaki kalabalk, snflarda, renciler kaybolmaktadr. Onlarla daha yakndan ve kii olarak megul olmak gerekmektedir. retmen bu yakn temas ancak, retim faaliyetlerinin dnda rehberlik faaliyetleri ile kurup onlarn; gelime ve uyumlarna yardm edebilir. Bundan baka, gerek problemler, gerekse zel kabiliyetler ne kadar erken belirlenip ona gre tedbirler alnrsa, eitim o kadar ok verimli olacaktr. Bylece bir problemin kkleip dallanp budaklanmadan zmlenmesi daha kolay olmakta ve topluma daha ucuza malolmaktadr. Bu, ayn zamanda, bireyin en iyi gelime ve uyum imkn bularak ahsiyet btnlnekavumasna-yardm etmektedir. stn kabiliyetler, daha ilkokul yllarnda bulunup kartlabilirse, gelimeleri daha abuk olaca gibi, ileriki yllarn olumsuz faktrlerinin etkisiyle, bu kabiliyetler daha kefedilmeden kaybolma tehlikesine dmeyecektir. Bu sebeple de ilk renim okullarnda rehberlik programna ihtiya hasl olmaktadr. Bir nemli nokta daha, ilk renim yllarnda ocuun okul ve renim hakknda edinecei izlenim ve yaant, onun btn renim hayatn, dolaysiyle yetikinlik hayatn etkiliyecek niteliktedir. O halde, ocuun en yi bir gelime ve uyum atmosferi iinde okula balamas gerekir. Bu hususta ilkokul rehberlik program, eitim programna geni-yararlar salama imknna sahiptir. LK VE ORTA RENM OKULLARINDA REHBERLK HZMETLERNN BAZI BAKIMLARDAN KARILATIRILMASI Rehberliin dayand temel prensipler bakmndan ilk ve orta renim okullarndaki rehberlik programlan arasnda bir fark gzetilmemesi fikri akla gelebilir. Bu bakmdan da ilkokullardaki rehberlik programnn orta renim rehberlik programndaki ayn servislerden oluaca dnlebilir. Bu dnce, prensip olarak doru olmakla be-

298 raber, uygulama alannda, her iki okul seviyesindeki rehberlik programlarnn baz zellikler gstereceini de kabul etmek gerekir. lk ve orta renim okullarnn programlan arasndaki farklar gerektiren temel sebepleri yle gruplandrabiliriz: 1) retim sistemleri arasndaki ayrlk ve benzerlikler, 2) her iki seviyedeki rencilerin zellikleri, ve 3) okullarn amalan. Her eyden nce, ilkokulda her snfn bir retmeni yardr. Bir snftaki ocuklar, eitli konulan ayn retmenle incelemektedir. Dier bir ifadeyle, ocuklar, okulda hep ayn retmenle beraber olmaktadrlar. Halbuki orta renim kademelerinde, ders konularna gre uzmanlamalar olmutur. Her dersin ayr retmeni vardr. Hatta liselerde, ayn gruba giren derslerin bile (mesel fizik ve kimya) ayr retmenleri vardr. Bir retmen, bir snf dersin programndaki yerine gre, haftada ancak bir iki saat grebilmektedir. ocuklar, yalnz bir retmenin sistemi ile deil birok retmenlerin metot ve istekleriyle karlamaktadrlar, ilkokulda, bir retmenin kendi snfnda kolaylkla yapabilecei rehberlik faaliyetlerini, orta renim retmeni yapamaz. Mesel ilkokul retmeni, rencilerini eitli faaliyetlerde grme ve gzlemleme imknlarna sahiptir. ocuklar daha iyi tanyabilir. Orta renimde ise bu tanma faaliyetleri iin daha sistemli planlamalara ihtiya olacaktr. kinci nemli fark kayna da ilk ve orta renimdeki rencilerin gelime zellikleridir. Geri her iki okul seviyesinde de ocuklar byme ve gelime oluumu iindedir. Fakat ana okulu dahil ilk renim yllarndaki gelime ile orta renim yllarndaki gelimenin tabiatlarnda farklar vardr, lk renim yllarnda ocuk, bedensel bir varlk olarak, psikolojik bir varlk olarak ve sosyal bir varlk olarak gelimektedir. Bu gelimeler genellikle bir karar devam etmektedir. Halbuki orta renim yllarnn zellikle ilk devresinde sratli bir gelime hasl olmaktadr. Ksa sre iinde sratli byme ve gelimeler olmaktadr. Mesel boy sratle uzamakta; ksa bir bul sresi iinde ses deimekte, vcut hatlarnda cinsellik zellikleri kesin ekillerini almaya balamakta; gencin ilgileri deimekte; istikbal endiesi kendini gstermektedir. lk renim yllarnda ev evresinden taarak, okul evresi, arkada grubu, mahalle evresi gibi yeni sosyalleme grg ve denemelerine girien ocuk, birok ynlerden bykleri taklit etmekte, birok deer hkmlerini olduu gibi kabul etmektedir. Halbuki orta renim yllarnda gen, bir zdeme yani kendi kiiliini bulma (bu-

299 tnle kavuma) abas iindedir. Kendine bir meslek seme, bir hayat lks ve felsefesi gelitirme, kart-cinsle tatminkr ilikiler kurabilme gibi gayretler gencin nemli problemleri olmaktadr. lkrenim yllarnda ocuk henz dil maharetleri ynnden gelimemitir. Grgleri zengin deildir. Henz olgunlamamtr. Bu sebeple ocuk, sylemekten ziyade gstermeyi zorunlu klmaktadr (Garry, 1963, s. 8). O halde, her iki devrede ayr zellik tayan rencilerin, ayr sorunlar olacak demektir. Bu sebeple, bu iki seviyedeki rehberlik faaliyetlerinin farkl zellikler gstermesi beklenen bir sonutur. Mesel meslek rehberlii, orta renim rehberlik faaliyetlerinin ok nemli bir ynn olutururken, ilkokul rehberlik program, daha ok psiko-sosyal gelime zerinde srarla duracaktr. ocuklara, belli meslekleri etraflca gstermekten ziyade "bir meslek semek gerei" fikrini kavramlarna yardm edecektir. Eitsel rehberlik faaliyetleri orta renimde, meslek rehberlii ile beraber veya ilikili olarak yrtlrken, ilk renimde daha ok ocuklarn, okuma, yazma, konuma, hesap gibi vasta hnerlerde ustalk ve kolaylk salamalarna ynelmi olacaktr. nc nemli fark kayna da ilk ve orta renimin ulamaya alt amalar arasndaki farklardr, tik renimin temel amalan u drt nokta etrafnda toplanabilir: 1) Okuma, yazma, konuma, hesap gibi vasta hnerlerin retilmesi, 2) bymekte olan ocuklarn gittike geniliyen bir evre iinde sosyalletirilmesi, yani ocuklarn sosyal bir varlk olarak bulunduklar kltrn kendilerinden bekledii hayat rollerinin, karlkl ilikiler tarznn, beraber alma alkanlklarnn vs. renilip gelitirilmesi, 3) ocuun, bir biyopsiko-sosyal varlk olarak kendini ve ayn zamanda evresini realist bir gzle tanyabilmesi, ve 4) ocuun biyo-psiko-sosyal gelimesinin normal bir seyir takip etmesinin salanmas. Orta renimde ise, ergenin kiilik btnln kazanmas (zdeme), yetikinler i dnyasna hazrlanmas, zel kabiliyetlerinin gelitirilmesi, kendini dil ve sanatla ifade edebilmesi, zellikle lise yllarnda yksek renim iin hazrlanmas vs. daha ok arlk kazanm olan amalar olmaktadr. Konu alanlarna gre uzmanlamalar olmaktadr. Ohalde rehberlik program da, iki okul seviyesinin deiik amalarna hizmet edebilecek ayrmay gstermek zorundadr. Rehberlik programndaki faaliyetler, bu deiik amalara paralel olacaktr. Bu sebeplerle/ rehberlik programndan, her iki okul seviyesinde de ayn fonksiyonu beklememek gerekir.

300 LK RENMDE REHBERLK PROGRAMI lkokulda renimin belirgin bir zellii, bir snfn eitim sorumluluunu tek bir retmenin zerine alm olmasdr. retmen, her ders ayn rencilerle beraber almaktadr. Onlar hem daha yakndan tanmak, hem de onlar gerek retimi gerekse hal ve tutumu ile daha ok etkilemek imknna sahiptir. Dier bir zellik de, bu yllarda rencilerin problemlerinin henz derinlememi olmasdr. Bu sebeple, ilkokulda rehberlik program, retmen zerine daha ok dayanacaktr. lkokulda rehberlik program, retmen - rehber retmen veya snf retmeni danman ve ba danman diye sralanabilecek rgt kademelerinden ziyade snf retmeni - danman kademelerine dayanacaktr, ilkokul rehberlik programnda geri bir danman vardr. Fakat, bunun belli bal fonksiyonu, rehberlik programn rgtlemek snf retmenlerinin faaliyetlerini koordine etmek, onlarn rehberlik almalarn kolaylatracak aralar ve imknlar hazrlamak, zaman zaman kendisine havle edilmi uyumsuz rencilerin terapisiyle uramak, snf retmenleri ile veliler ve evre arasnda balant kurma iini yrtmek, grev-ii yetitirme faaliyetlerini organize etmek, hibir snf retmeninin kendi yetki ve sorumluluuna girmeyen rehberlik almalarn yrmektir. Bunlarn dnda, renci ile kar karya cereyan eden rehberlik faaliyetlerini, snf retmeni yrtecektir. Grlyor ki ilkokulda retmen, rehberliin her bakmndan temel dayana halinde bulunmaktadr. 10. Blmde incelenen temel rehberlik servisleri, ilkokul rehberlik programnn da temel servisleri olmakla beraber, bu servislerin arlk verdii faaliyetler deimektedir. ilkokul ocuunun zellikleri, renimin cereyan tarz ve amalar ynnden, temel rehberlik servislerinin birbirlerine gre nem dereceleri deimektedir. rnein, rehberlik programnn 5 temel servisinden Bireyi Tanma Servisi, ilkokul rehberlik programnn en ok nem kazanan bir servisi olmaktadr. Buna karlk Bilgi Servisi, zellikle meslek rehberlii ynnden, orta renim okullarndaki kadar yakn bir ihtiya nemini kazanmamaktadr. lkokul yllarnda da meslek bilgilerine ihtiya olaca aikrdr. Fakat bu yllarda ocua yaplacak meslek rehberlii daha ziyade genel mahiyettedir. ocuk, i dnyasnn genel hatlar yani genel i gruplar hakknda bilgi sahibi yaplr. Orta renimde ise gen belli bir ie

301 girme hazrl iindedir, lk renim rehberlik programnda bilgi servisinin arlk noktas, bireyi tanmak ve bireyin kendini realist bir ekilde anlamasna yardm etmek iin ona kendi hakknda toplanm objektif bilgileri verme ii olmaktadr. Danma hizmetleri, danman'n terapi faaliyetlerini orta renimdeki kadar gerekli klmamaktadr. ocuun problemi henz ok balangta olaca, yani henz kklememi ve karmamlamam durumda olduu iin snf retmeninin ksa sreli danma almalar ile veya grup iinde halledilebilecek durumda olacaktr. Yerletirme hizmetleri, ilkokul rencisini bir ie yerletirmekle deil, bir birey olarak olgunlama ve sosyalleme oluumu iinde bulunan ocuun, bir yukar olgunluk seviyesine gemesine ve oraya uyum salamasna yardm iiyle ilgilenir. Mesel ocuun ev evresinden okul evresine geii nemli bir basamaktr. Buradaki oryantasyon faaliyetleri ocuun ileriki renim hayatn etkiliyebilecek deerdedir. Sonucu - izlemek hizmetleri de daha ok ocuun gelime kademelerindeki uyum durumu ile ilgilenir. Buna karlk ilkokulda rehberlik program, kendine zg bir hiz-met grubuna daha sahiptir ki bu da velilerle alma faaliyetleridir. Bu genel aklamalardan sonra ilkokul rehberlik servislerinin daha ok zerinde duraca faaliyet gruplarn yle sralayabiliriz: 1. Bireyi tanma : lkokul yllarnda devaml olarak gelimekte olan ocuu objektif olarak tanmak, rehberlik programnn en nemli abalarndan biridir. Devaml gelime oluumu iinde bulunan ocuun gelime dorultusunu yordamlyabilmek (n-tahmin yapabilmek), gelimesini engelleyici faktrlere kar tedbirler alabilmek, onun zel niteliklerini zamannda saptayarak gerekli gelime ortamn salyabilmek, kendi hakknda realist bir gr gelitirebilmesine yardm edebilmek iin birey hakknda sistemli ve objektif bilgi toplamak gerekmektedir. Bu amala snf retmeni, her ocuu gzlemler. Gerekli testleri uygular. ocukla okul ncesi gelimesine, ev ortamna, ailenin gzlemlerine ait veliler ve baka kaynaklardan bilgiler toplar. Bu bilgileri, sistemli bir ekilde deerlendirir ve toplu dosyaya kaydeder. 2. rencinin kendisini objektif bir ekilde tanmas: ocuun kendisi hakknda da realist bir fikir gelitirmesi, onun gelime oluumunun bir parasdr. Kendi yetenek ve imknlarn bilmesi, ona gelime hedefleri salyacaktr. Hatta birok konularda kendine gvenini artracaktr.

303 7. Danma: ocuun gelimesine dorudan ve bireysel yardm gereinde ocukla karlkl konumalar yaplr. Unutmamak lzmdr ki bu yata ocuklar, kendilerini ve problemlerini dilsel yolla ifade etmekte glk ekebilirler. Belki oyun terapisi gibi teraptik metotlardan yararlanlarak danma faaliyetleri yrtlebilir. Daha nce de iaret edilmi olduu gibi, ilkokul yllarnda, genellikle, derinlemesine bir danma faaliyetler ne pek ihtiya olmyacaktr. Olduu takdirde, bu eit vakalar baka yetkili kaynaklara havale edilir. Baz velilerin de ocukla birlikte danmaya katlmasna ihtiya olabilir. ocuk iin veliye psikolojik yardm gerekebilir. 8. Mfredat programna katk - renciler hakknda etrafl bilgilere sahip olan rehberlik program, mfredat program gelitirilmesinde ve yeniletirilmesinde program yapclara ve idarecilere birok somut bilgiler ve grler vermek suretiyle mfredatn ocuk ihtiyalarna uygun hale getirilmesini salyabilir. 9. Velilerle alma : ilkokul rehberlik program, velilerle sk bir balant kurmak zorundadr. Burada iki nemli ama vardr: ocuk, zamann nemli bir ksmnda ailesi ile beraberdir. ocuk hakknda daha etrafl bilgi salamak hususunda ailenin byk yardm olabilir. Aile, tabiatiyle, bilgi iin bavurulacak nemli kaynaklardan biridir. Dier taraftan, ocuk hakknda objektif ve sistemli bilgileri aileye salamak suretiyle ailenin, ocuu daha gereki bir gzle grebilmesine, ocuu olduu gibi kabul etmesine ve ocuun geliimi ve gelecei iin gerekli tedbirleri zamannda almasna yardm edilir. Bu sebeple, velilerle sistemli bir ekilde grme ve beraber alma, ilkokul rehberlik programnda zel bir yer tutar. 10. Grev - ii eitim almalar: Rehberlik ve danma faaliyetlerini yrtecek retmenin, daha etkili olabilmesi iin, rehberlik bilgi -ve becerilerinin gelitirilmesi gereklidir. Bu, zellikle ilkokul rehberlik programnn nemli bir hizmet grubu olmaktadr. Zira rehberlik ve danma faaliyetlerinin daha ou onun omuzlarndadr. Grev - ii eitim almalar, velileri de iine alabilir. Bu konu, nemi dolaysiyle aada ayrca incelenecektir. Orta renimdeki rehberlik ve danma faaliyet program, bu kitapta zaten genie kapsanm olduuna gre, burada orta renim iin ayrca bir blm amaya gerek grmyoruz. imdi Yksek retimde rehberlik ve danma programna bir gzatabiliriz.

304 YKSEK RETMDE PSKOLOJK HZMETLER Yksek retimde psikolojik hizmetler, esas itibariyle temelde ayn felsef gr ve ilkelere dayanmaktadr. Fakat 1) kapsad renci poplasyonunun zellikleri, 2) yksek renim kurumlarnn genel orta retimden farkl olan amalan, ve 3) faklte ve yksek okullardaki eitim - retim fonksiyonunun ileyi ve sunulu tarz bakmndan baz deiik yaklam ve rgtlenmeyi de gerekli klmaktadr. Yksek renim genlii, insan hayatnda ergenlik ann son dnemini yaamakta veya amakta olan bir poplasyondur. Bu dnemin ihtiya ve problemleri de tabiatiyle, nceki gelime alarnn ihtiya ve problemlerinden farkldr. Yksek renim genlii, ev ve aile nfuzundan kmakta, iendi bana karar verme ve sonularnn sorumluluunu yklenme durumundadr. renim sresince barnma, beslenme, akademik basan, kzerkek ve arkada ilikileri, flrt ve aile kurma, ml destek, salk gibi bir ok sorunlar halletme, ahsiyet btnl ve kimlik kazanma, kendini girdii bir meslek iin yetitirme gibi sorunlar en uygun tarzda zmleme ile ykmldr. Kendisinin, toplumun ve insanln sosyolojik, politik ve ekonomik sorunlar onu daha yakndan ilgilendirmekte ve dndrmekte, hatta zmektedir, rf ve detler, deerler, inanlar, tavrlar, davranlar zerinde daha bilinli bir ekilde kafa yormaktadr. Kimliini bulmaya almaktadr. Orta renimde ocuk iin bir meslek seimi problemi varken yksek renimde gen, meslek seme durumundan ziyade, girmi olduu renim programnn hedefledii meslekte yetime ve mezuniyette i bulma sorunlaryla doludur. Btn bu ve benzeri sorunlarn zm karar ve plnlarnda asl yetkili ve sorumlu olan gencin kendisidir. Bu yetki ve sorumluluklarda gencin destee ihtiyac vardr (Sorunlar iin BAK. Tan, 1954; Semin, 1964; Gke, 1971; Eki, 1982). Yksek retim, ama itibariyle, ilk ve orta retimde verilen genel eitim amacndan farkldr. Yksek renim, genlere, belli i alanlarnda derinlemesine ve yksek aamada alanla ilgili bilgi, beceri, tavr ve davranlar kazandrmay amalamaktadr. Mesel doktor, mhendis, retmen, hukuku, ynetici, sanat... yetitirmeye alr. Yksek retimin ileyi tarz da farkldr. Yksek retimde ayn fakltedeki rencilerin bile renim programlan farkl olabilir. Bir derste beraber olan renciler, baka bir derste ayr bir grup iinde olabilirler. Onun iin yksek renimde snf retmenlii, rehber-retmenlik gibi hususlar ilemez. O halde yksek retimde niversite

305 genliinin ihtiyac olan psikolojik hizmetlerin rgtlenme ve sunuluunu da ekillendirmek gerekmektedir. ona gre

Yksek renimde reticiler, n planda, alanlarndaki bilgi, becerileri ve meslek tavrlarn rencilerine kazandrmay hedef almaktadr. Genlerin kiisel-psiko-sosyal problemleriyle uramaya ne vakitleri vardr, ne de dzen ona gre kurulmutur. Esasen yksek renimdeki reticilerin byk ounluu, retmenlik formasyonu (pedagojik formasyon) bilgi ve becerilerini almadan retim iine girmi bir meslek grubudur. Bunlarn renci "psikolojik hizmetler" gr ve {faaliyetlerine oryante edilmeleri bal bana ayr bir itir ki imdiye kadar hi bir Trk niversitesi buna teebbs etmemitir. O halde, yksek retimde psikolojik hizmetlerin rgtlenmesini daha farkl bir ereveye oturtmak gerektii anlalmaktadr. Yksek retimde renci kiilik hizmetleri, rencinin okula kaydndan, barnma, beslenme, snav, not, basan, salk, spor, sosyal faaliyetler, psikolojik danma... gibi ok geni bir alana uzanmaktadr. Kitabmzn 3. Blmnde rehberlik ve danma almalarnn Trkiye'de gelime tarihesinden bahsedilirken niversitelerimizdeki gelimeler de aklanmtr. Buradaki bilgilerden anlalaca gibi niversitelerimiz, rencilerin psikososyal sorun ve ihtiyalarna cevap verebilmek iin niversite bnyelerinde bir mediko - sosyal merkeze yer vermilerdir. Bundan maksat, yksek renim genliinin ihtiya duyduu renci kiilik hizmetlerini verebilmektir. Fakat bu hizmetleri isim olarak harekete geirmek veya getiini farzetmek yeterli deildir. Kitabmzn ilk blmlerinde de belirtmi olduumuz gibi, bu hizmetlerin rehberlik anlay ve gr hakim olan bir yaklamla, programl bir ekilde ve iinin ehli uzman kadroyla sunulmas gerekmektedir. Mesel gencin okula kabul, kayd, derslere balamas, rencide bezginlik yaratmayacak, hatta onun yeni renime itiyakla balamasn salayacak "bir dzen iinde sunulmas planlanabilir. Yeni renciler iin bir oryantasyon (duruma - altrma) program planlanabilir. Yksek renimde bu plnlama ve almalar yapacak bir rgtlenmeye ihtiya vardr. Bu rgtlenme iin en uygun ve tabii yer, mediko - sosyal merkez denen yerdir. unu da burada hemen kaydedelim ki niversitelerimizde renci poplasyonunun psiko-sosyal ihtiyalarna cevap vermek iin kurulan "bu renci kiilik hizmetleri rgtne mediko-sosyal merkezi adn vermek talihsizlik olmutur. nk merkezin kadrosu hemen tamamen hekimlerden olumu ve merkezin bana bir psikolog veya renci

306 kiilik hizmetleri uzman deil, bir hekim konmutur. Merkez de hemen bir tb klinii karakterine dnmtr. Baz niversiteler psikolojik hizmetleri bu kurulu iinde rgtlemeye teebbs etmilerse de baarsz olmuladr. nk merkezin bandaki hekim rgt bnyesindeki btn birimleri kendi egemenliinde grm ve bu ynde almaya girmi ve dolaysiyle niversite bnyesinde rgtl ve dzenli bir renci kiilik hizmetleri program yrrle konamamtr. Sz edilen bu nemli yanlln kolayca dzeltilebilmesi mmkndr, renci Kiilik Hizmetleri Merkezinde (Mediko - Sosyal Merkez) bedensel salk da psikolojik salk birimi gibi birimlerden biridir ve bunlarn birbirleriyle yakn iliki ve ahenk iinde almalar lzmdr. Yksek renimde psikolojik hizmetleri iki arlk merkezi erevesinde dnmek uygun olmaktadr 1) Btn niversitelerin faklte ve blmleri bnyesinde akademik danmanln kurumlatrlmas ve 2) renci Kiilik Hizmetleri Mekezi olarak (veya daha mnasip bir isim olarak) deitirmek icbeder. 1) Akademik Danmanlk : Akademik danmanlk, esas itibariyle rencinin girdii akademik program aksatmadan, ynetmelik gereklerine uygun tarzda ve baaryla yrtmesinin denetlenip gzetlenmesi iin kurulmu bir messesedir. Dnem banda kayt esnasnda, rencinin, akademik pogramn gerei olan ve kendi ilgi ve ihtiyalar dorultusunda bulunan derslere zamannda kaydolmasna, derslerdeki puan ve kredilerinin ynetmelik hkmlerine uygun yrtlmesine bakar. Baarsz olunan derslerin zamannda telfisi ile rencinin dnem kayb nlenmeye allr. Akademik danmanlk, bir bakma, akademik alkn yksek renim amalarna uygun olarak salanmas yoluyla ynetime hizmet etmektedir. Ama br taraftan da retim yesi ile renci arasnda bu iliki yrtlrken birok rehberlik ve danma frsatlar ortaya kmaktadr. Bu sebeple, akademik danmanlk, niversite renci kiilik hizmetleri bnyesinde ok nemli ve etkili bir noktada bulunmaktadr. Akademik danman, hi deilse her donem banda renci ile kar karya gelmekte; onunla yz yze konuarak onun fikir ve duygularn, ilgi ve ihtiyalarn, sorun ve sebeplerini dinleme, anlama, yol gsterme durumundadr. Kald ki renci isterse kayt zaman dnda da danman ile kendi durumunu grmek, onun fikir ve yardmn almak imknna sahiptir. Akademik danman olan niversite retim eleman bir rehberlik ve danma uzman deildir. Ama dan-

307 man olduu rencide grd bir sorunun zm iin onu ilgili kaynaklara ynlendirebilir. Yksek retim kurumunun ilgili kaynaklarn sorunlardan haberdar edebilir. Baz hallerde renciye moral ve cesaret verebilir. Baz basit ve yzeysel problemlerin zmnde kendisi yardmc olabilir. Akademik danmanln bu ynetim ve psikolojik hizmetler fonksiyonunda etkili ve baarl olabilmesi iin (a) akademik birimdeki btn retim elemanlarnn (asistandan) profesre kadar) akademik danmanlk ykn paylamas; b) akademik danmanlara belli saynn stnde renci verilmemesi (mesel her danman iin 15 renciden fazla olmamas); ve c) akademik danmanlarn elinde her renciye ait bir akademik dosya bulunmas gerekmektedir. Geri hemen btn yksek retim kurumlarmzda akademik danmanlk lf edilmektedir. Ama birok yerlerde bu i zaten yetimekte ve tecrbe kazanma ihtiyac iinde olan asistanlara braklmaktadr. Ya da bir snf seviyesi, renci saysna baklmadan, tek bir retim elemannn omuzlarna braklmaktadr. Bu yk, baz hallerde 150 -200 kiiyi bulmaktadr. Yani akademik danmanlk, bir akademik angarya olarak yrtlme durumuna drlmektedir. Aslnda, rencinin baarl bir akademik gelime gstermesi, onun salkl ve baarl bir psiko - sosyal yapya sahip olmasna ok yakndan baldr. 2) Salk, Kiilik, Spor ve Kltr Dairesi (Medike - Sosyal Merkez) : Yukarda baz yerlerde iaret edilmi olduu gibi, niversitelerimiz bnyesindeki Mediko - Sosyal Merkez, niversite renci kiilik hizmetlerinin organize edilip sunulaca bir merkez olarak kurulmutur, isimdeki mediko sz, bu merkezi yanl yne sevkedip tb merkezi haline getirilmesine yol amtr. Dileyelim ki bu yanl terim en ksa zamanda deitirilip faaliyetler niteliine uygun bir isme kavuturulur. niversite renci Kiilik Hizmetleri, sz konusu bu merkez bnyesi iinde organize edilerek, btn renci kesimine hitap eden etkin "bir merkez haline getirilebilir. Bu amala, Marmara niversitesi'nde gelitirilmi ve ksmen uygulanmakta olan bir projeyi, bir misal olarak burada aklayalm. Marmara niversitesi Mediko - Sosyal Merkezi, adn Salk, Kiilik, Spor ve Kltr Dairesi olarak deitirmitir. (Aslnda bunlarn hepsi renci kiilik hizmetleri gruplardr). niversitede renciye sunulacak psikolojik hizmetler, ekil 17-1'deki emada gsterilmitir. Bu

308 emada Salk, Kiilik Hizmetleri, Spor, Kltr balklarnn her biri birer birimdir. Birimlerin statleri birbirlerine eittir. Biri dierine egemen deildir. Birimlerin banda alanlara uygun birer uzman vardr. Bunlarn hepsinin banda da bir Daire Bakan bulunmaktadr. Birimlerin uzman bakanlar, Daire Bakannn bakanlnda bir Danma Kurulu oluturmaktadr, iler burada planlanmakta ve koordine edilmektedir. Bu Daire iindeki Kiilik Hizmetleri Birimi de u alt birimlerden olumaktadr: 1) Danma Hizmetleri Birimi Psikolojik, eitsel ve mesleki danma hizmetleri sunan bir birimdir. niversite rencileri arasnda da, mesleini seememi olan, setiinin uygunluundan emin olmayan ya da baka meslek aray iinde faklte deitirmek isteyen epey gen vardr. Ergenlik ann psiko -sosyal bunalmlar veya ideolojik ya da inan bunalmlar olanlar, psiko - patalojik vakalar, nevrotikler niversite poplasyonu arasnda da az deildir. Bu sebeple Danma birimi yalnz yz yze bireysel danma yapmakla kalmaz, baz psikolojik taramalar da yaptrmak durumundadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve i Bulma Genel Mdrl, i arayanlara, bilimsel yntemlerle meslee yneltme hizmeti birimi kurmutur. niversite Danma Hizmetleri Birimi ve dier ilgili birimler bnyesi iinde ve ii Bulma Kurumunun bu gayretleriyle i ve gbirlii yaplabilir. 2) Test ve Deerlendirme Birimi Bu birim, kendisine gnderilen dananlara gerekli psikolojik testleri uygular. Tahlil ve yorumlar sonucunda ulat bulgular ilgili birimlere ulatrr. 3) Eitsel Hizmetler Birimi Bu birim, akademik danmanlk, yeni rencilerin oryantasyonu, verimli ders alma laboratuar, kayt - kabul ilerinin renci Kiilik Hizmetlerini ilgilendiren ynlerinde faaliyet gsterir, lk arlk, fakltelerde ve dolaysiyle onlarn Blmlerinde akademik danmanlk faaliyetlerinin etkili biimde almasna verilir. Tabiatiyle bu birimin Blm ve akademik danmanlarla olan ilikisi ancak koordinatrlk ve danma niteliinde olmak durumundadr. Asl yaptrm sorumluluu ve yetkisi dekanlk ve blm bakanlklanndadr.

17-1 ekil: niversitede Psikolojik Hizmetler rgt emas

310 4) Burs, Yardm ve Yerletirme Birimi eitli kurum ve kurululardan burs imknlar salamak, bu burslara uygun rencilerin seimine yardmc olmak, mal yardma ihtiyac olanlara dn veya karlksz para yardm salamak, alkan fakat alma zorunda olanlara niversite iinde veya dnda alma imknlar bulmak, mezuniyetten sonra istihdam hedeflerine yardmc olmak gibi faaliyetler bu birimin fonksiyon alandr. ve ici Bulma Kurumunun ilgili birimi ile ibirlii yaplr. 5) Barnma ve Beslenme Birimi Bu birim rencilerin, yurt, pansiyon, kiralk oda veya daire, aile yan, ve beslenme ileri ile ilgilenir. Barnma ve beslenme ile ilgili ilerde gereken araclk ve yardmlar hatta yerine gre kontrolleri yapar. Kredi ve Yurtlar Kurumu ile yakndan iliki kurar, renciye kiralk pansiyon ve evlerin uygun artlarda olmasna dikkat eder. renciye kiralanacak yerlerin adreslerini rencilerin hizmetine sunar. Yurtlarda, renciler arasnda kat danmanl ve alma ve iblm gibi grup faaliyetlerinin rgtlenmesine yardmc olur. niversiteye ulam konusuyla ilgilenir. 6) Aratrma, Yayn ve Halkla likiler Birimi Bu birim renci Kiilik Hizmetlerinin eitli bilimlerinde yaplan aratrmalar koordine eder; yaynlar. niversite katalogunu yaynlar. Gerekli duyurulan yapar. evreyle ilikilerin en etkili biimde yrmesi iin gerekli temaslar salar. niversite ile evre * arasndaki ilikileri gelitirir .

---------------------------(*) Bu Birimler ve rgtlenme hakknda daha fazla bilgi iin BAK:


Hasan Tan, niversitelerimizde Psikolojik Hizmetler: Marmara niver-sitesi'nde Bir Giriim ve Dndrdkleri, Yksek retimde Rehberlik ve Psikolojik Danma Toplants, 20-28 Mays 1987, Ankara Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi, 1989.

311 RETMENN REHBERLKTE GREV- ETM Hangi okul seviyesinde olursa olsun, retmen veya retim yesi rehberlik almalarnda nemli bir unsurdur. Rehberlik programnn baars, geni lde, onun rehberlik konusundaki bilgi, anlay ve maharetlerine dayanmaktadr. Biz burada daha ziyade ilk ve orta renim retmenlerinin grev-ii yetitirilmelerine arlk vereceiz, retmen, meslek eitimi srasnda rehberlik ve danma bilgi ve becerilerini pek renmiye frsat bulamamtr, retmen yetitirme programlarnn ounda rehberlik ve danma konusu ya hi yoktur veya ok ksa ve yzeydedir. Bu sebeple, hangi okul seviyesinde olursa olsun retmenin rehberlik ve danma konusunda grev-ii eitime tbi tutulmas gerekmektedir. Grev-ii eitim (hizmet-ii veya i banda eitim), retmene, bir yandan retmenlik almalarna devam ederken kurslar, konferanslar, seminerler yoluyla verilecek eitimdir. Meslekteki gelimeleri, yeni anlay ve metotlar ve yeni denemeleri gstermek, retmenleri meslek ynnden tazelemek iin grev-ii eitime her zaman ihtiya olaca tabidir. Rehberlikte grev-iin eitim eitli yollarla yaplabilir: a) Eer civarda rehberlik konularn okutan bir yksek okul veya niversite varsa, retmenler, o dersleri takip edebilirler. b)Okul iinde bir uzman tarafndan ynetilen kurslar tertip edilebilir, c) Dardan davet edilecek bir kaynak - ahsn katlmas ile retmeler rehberlik semineri yapabilirler, d) Okulun retmenleri, zel alkalarna gre, okulda 'karlalan pratik problemleri hal iin zel gruplar oluturarak alabilirler, veya e) Tm retmenler kurulu, rehberlik ve danma konusunda hazrlanm bir programa gre retmenler toplants yapabilir. Baz gayretli idareci ve mfettilerin tevikiyle veya retmenlerimizin isteiyle zaman zaman baz okullarmzda grev-ii eitim faaliyetlerine giriilmektedir. ou zaman da bu faaliyetler, yanda kalmaktadr. Grev-ii eitiminin baarsn engelliyen baz nemli sebepler unlar olmaktadr. (Off. Ed., 1950, s. 10):

312 Grev-ii eitim almalar, zaten ykl olan retmene yeni bir yk olmaktadr. Grev-ii eitime katlmalar bir emirle bildirilmektedir, retmen bu almalarn amacndan ve sonunda nasl kullanlacandan haberdar olmamaktadr. Bu almalar, ekseriya retmenin evine ve okul-d ilerine ayraca zamanlara (mesel Cumartesi, Pazar gnlerine veya akam saatlerine) konulmaktadr. Baz okullar da bu faaliyete bir gsteri olarak girmektedir. Belirtilen bu hususlar dikkate alnrsa, bir grev-ii eitim faaliyeti iin u hususlar nermek mmkndr: Faaliyetler, normal okul saatleri iinde (hi deilse nemli bir ksm) olmaldr. Konular, retmenlerin istek ve ihtiyalarndan domu olmaldr. almalarn maliyeti ve yn hakknda retmenlerin fikri olmaldr. retmenler bu almalar iin motive edilmeli fakat zor inanmama-ldr. Bununla beraber ekseriyetin katlmas salanmaldr. Okul mdr bu faaliyetlere yakndan ilgi gstermeli ve destek olmaldr. Kaynak kiilerden yararlanma frsattan aranmaldr. almalar belli bir plan ve programa gre yrtlmelidir. almalar deerlendirilmelidir. Okulun bnyesi iinde yrtlecek grev-ii rehberlik almalarn u be aamada dnmek doru olur (Bak: Miller, 1961 s. 97-106, ve Off. Ed., 1950): 1) retmen ve retim yelerinin grev-ii eitim faaliyetlerine "hazr" olup olmadklarmn belirlenmesi: retim personelinin byle bir arzusu olup olmamas, programn baarsn etkiler. Onun iin, bu "hazr olma" seviyesini etkiliyen faktrleri etraflca dnmek gerekir, retim personelinin ilgileri, halen yaplmakta olan rehberlik faaliyetleri ve bunlarn eksik veya aksyan ynleri, bu faaliyetleri yrten retmenlerin miktar, almalar iim okul iindeki ve dndaki kaynak ahslarn kimler olabilecei, retmenlerin imdiki rehberlik bilgi ve becerileri, almalar iin zamann mevcut olup olmamas, gereinde kullanlmak zere parasal imknlar gibi faktrler dikkate alnmaldr.

313 2) Grev-ii eitim iin ihtiyalarn saptanmas: Rehberlik program ve retmenlerin eitimi iin ihtiya duyulan konular, gzlemler, retim personeliyle grmeler, anketler ve n-toplantlar yoluyla saptanmaldr. Bu aamada yaplan almalarda, btn retmenlere ulalmaldr. Yaplan almalar, "baz retmenlerin igzarl!" izlenimini vermemelidir. 3) Programn planlanmas: yelerin ihtiya ve iteklerine uygun konular, toplanma zamanlan ve alma tarz genel hatlar ile planlanmaldr. Kaynak - ahslarla temas kurulmaldr. Okul ynetimi, bu almalarn organizesi ve yrtlmesinde faal rol alacak ekilde kendini planlamaldr. retmenlerin okluunun katlmas yollan dnlmelidir. Gerekli kitap ve saire gibi aralar salanmaldr. almalarn nasl deerlendirilecei, sonularn nasl kullanlaca planlanmaldr. 4) Programn uygulanmas: yi bir balang yaparak ilgiyi artrmaldr. Program, katlanlarn ortak ve kiisel ihtiyalarna cevap verecek ekilde ekillendirilerek yrtlmelidir. almalar esnasnda aya ve kk sohbetlere frsat verecek aralklar da yaratlmaldr. Zaman zaman dardan gelecek ahslarla veya deiik kiilerle program zenginlik ve renk kazanmaldr. Gereinde rehberlik almalar olan baz okullar ziyaret edilmelidir. 5) Grev-ii eitim programnn deerlendirilmesi: in bu cephesi, iki safhada dnlmelidir: a) Grev-ii eitim almalarnn saptanm amalara uygun yrtlmedii; hangi noktalarn baarl olduu, hangi noktalarda ileride yeni almalara ihtiya olabilecei; katlanlarn program hakknda genel duygulan gibi hususlar olacaktr. Bu tip deerlendirme hemen program bitiminde yaplacaktr, b) Grev-ii almalarnn, uygulama alannda daha iyi rehberlik almalarna yol ap amadnn saptanmas olacaktr. Tabiatiyle bu deerlendirmenin yaplabilmesi zaman isteyecektir. Program bitiminden ancak 6 ay veya l yl sonra retmenlerin rehberlik becerilerinin etkisi renciler zerinde grlecektir. Bu hususta da retmenlerin kanlarna bavurulabilir. OKULLARIMIZDA REHBERLK N NERLER Bugnk eitim sistemimiz ve bu sisteme hkim olup yerlemi baz anlaylar, rehberlik faaliyetlerine ok geni imkn salamamakla

314 beraber, bu durum iinde bile rehberlik yapmak imknlar vardr. Trk okullarnda rehberlik faaliyetleri iin u genel t ve neriler yaplabilir: 1. Okullarda yetimi danmanlar bulunmadna gre, bireysel rehberlik faaliyetlerinden ziyade rehberlik maksatlarm gden grup faaliyetleri, rehberlik programnn arlk merkezini oluturabilir. 2. Okul ve snf kitaplklar, yararlanabilecekleri hale getirilebilir. rencilerin zami kolaylk ve derecede

3. Snf-d faaliyetlerinin byk bir ksmn oluturan kollar, daha demokratik bir ekilde ve eitim ilkelerine uygun olarak yeniden organize edilip altrlabilir. 4. Okul-aile birlikleri, rehberlik amalar iin daha dinamik ,bir hale getirilebilir. Bu birlikler, yalnz para veren veya toplyan bir kurulu olmaktan kartlabilir. Veliler erefine dzenlenen msamereler, aylar, korolar ve benzeri faaliyetlerle okul-aile birliklerinin imdiki mahiyeti deitirilerek ev ile okul arasnda daha sk ve dostane bir ibirlii kurulabilir. 5. Okul yeni ald zaman, zellikle yeni rencileri okula sndrmak iin duruma altrma faaliyetlerine fazla nem verilebilir. 6. Snf - retmenlikleri gibi, okul-aile birliklerinden salanacak velilerle, "snf velilikleri" kurularak, yaplacak rehberlik faaliyetleri iin velilerin anlay ve yardmlar salanabilir. 7. Derste ve btn okul faaliyetlerinde demokratik bir hava hkim klnabilir; renciler okul ilerinde daha faal bir rol oynyarak yeni bilgi ve beceriler kazanabilirler. 8. Her yl rencilerin salk muayeneleri yaplp boy ve arlk lleri ve dier salk bulgular, rencinin dosyasna kaydedilir. 9. Orta renim okullarndaki snf - retmenlikleri daha iler ve etkili bir hale getirilebilir. 10. renim ve meslek alanlar iin rencilere sistemli bilgiler verilebilir. 11. retmenlerin dzenlenebilir. i-banda yetimeleri iin kurslar, seminerler

315 BiR SINIF RETMENNE SON TAVSYELER 1. Ders yl banda dersinize ilk girdiiniz zaman hemen ders konusuna balamaynz. Kendinizi snfnza dosta takdim edip, rencilerin de kendilerini tantmalarna zaman ayrnz. 2. rencilere, okutacanz dersin genel snrlan, zellikleri, ileriki hayatta nasl kullanlabilecei hakknda bilgi verimiz. 3. ocuklara, dersinize nasl alacaklar hususunda yardm ediniz. Dersinizle ilgili olarak karlatktan glklerde onlara rehberlik ediniz. Dersinizle ilgili olarak kitaplktan nasl yararlanacaklarn retiniz. 5. Dersinizi, mmkn mertebe bireyselletiriniz. Her renciden ayn basan derecesini beklemeyiniz. 6. rencilerinizin genel yetenekleri, yani zek durumlar ile dersteki baarlarn karlatrnz. almalar ile zek durumlar arasnda bir denge olup olmadna baknz. Zeks seviyesinden ok stn bir basan gsteren ocuk, zeksnn ok altnda basan gsteren ocuk kadar bir problemdir. nk bu an basan, bir psikolojik eksikliin telfisi olabilir. 7. renciye yardm hususunda okul idaresi ve dier retmenlerle ibirlii yapnz. 8. rencilerinizin okuma, oyun ve bo-zaman ilgilerini saptamaya alnz. 9. rencilerinizde gzlemlediiniz deiik davranmlarn niin ve nasllarn aratrnz. 10. Bir problem karsnda, evvel rencinin durumu nasl grdn ve bu durum iin ne gibi hal areleri dndn kendi azndan dinledikten sonra lzumlu aydnlatmalara geiniz. 11. Snfnzda demokratik bir hava yaratnz. Grup almalarna nem vererek onlarda "bir gruba ait olma duygusu" yaratnz. Her rencinin bir faaliyete katlmasna yardm ediniz. 12. rencilerinize, dersinizde baarszlktan ziyade basan zevkini tattnz. Onlarn baarszlklarndan daha ok baarl ynlerini dile getiriniz.

316

13. rencilerinizde grlecek bedensel ve psikolojik arzalarn belirtilerine kar uyank bulununuz. 14. Mmkn her frsatta velilerle temas ederek ocuun gelimesinde onlarn ibirliini salaynz. Onlar ocuun gelimesinden haberli klnz. 15. Her renci ile her dnem hi deilse bir defa mlakat yapnz; dersinizde karlat glkleri, holand konulan ve saireyi sorunuz.

EKLER

(Dosyann i ve sol yz)

323

325

327 III. LGLER, SOSYAL FAALYETLER VE BOZAMAN MERAKLARI niversiteyi bitirdikten sonra uzmanlamaya gitmeyi planlyor musunuz? ......... Sk sk katldnz veya megul olduunuz bo-zaman faaliyetleri nelerdir?: Lisede iken: ..................................................................... nivertede : ..................................................................... En ok hangi tip kitaplar okursunuz (Hayal, bilimsel, polisiye, macera, seyahat biyografi vs.)?: Ortaokulda : Lisede ..................................................................... : .....................................................................

niversitede : ..................................................................... En ok okuduunuz dergiler? ............................................................... En ok okuduunuz gazeteler? ............... ............................................... Gazetenin en ok okuduunuz ksmlar (Politika, moda, fikir, spor vs.)? Kullandnz mzik aleti ..................................................................... En ok hangi eit mzikten holanrsnz? Yaynladnz iir, makale, kitap gibi neler vardr? Radyoda en ok hangi programlan dinlersiniz ....................................... Katldnz okul kol faaliyetleri ve faaliyetinizin eidi? Lisede : ....................................................................

niversitede : ..................................................................... Ayda ortalama ka defa snamaya gidiyorsunuz? Hangi yabanc memleketlerde bulundunuz? ............................................. IV. MESLEK LGLER VE TECRBELER Bundan 8 yl sonra ne yapmakta olacanz tahmin ediyorsunuz? .................. Takip etmeyi en ok istediiniz mesleklerden iki tanesi nedir?

328

Yakandaki ilerden en ok ve en az sevdiiniz hangisi oldu, niin?: En ok En az : .................................................................................... : ....................................................................................

Bu okulda iken bir ek-grev bulmak ister misiniz? ................................. Eer isterseniz ne eit bir i istersiniz? ................................................ V. SALIK Genel olarak salk durumunuz nasldr? ................................................ Gzlerinizden bir ikayetiniz var m? ................................................... itmenizden bir ikyetiniz var m? ................................................... Dilinizle ilgili bir ikyetiniz var m? ................................................... Sizi okuldan alkoyan bir hastalk oldu mu, ad ve zaman? Geirdiiniz nemli bir hastalk, ameliyat ve kaza olmusa eklini ve zamann ksaca belirtin: .................................................................................. Bedensel arzanz varsa belirtiniz : VI. KSEL PROBLEMLERNZ Sizi zaman zaman tedirgin eden heyecansal, parasal, mesleksel ve eitsel ne gibi problemleriniz var? Ksaca yaznz:

BBLYOGRAFYA Allport, G. W., Personallty: A Psychologlcal Interpretation, New York: Henry Holt, 1937. Allport, G. W., Pattern Growth in Personality, New York: Holt, Rinehart and Winston, 1961. American Council on Education (eviren: C. T. Berktin), ocuklar Anlamlar iin retmenlere Yardm, Ankara: Mill Eitim Bakanl, retmen Kitaplar Serisi, 1962. American Personnel and Guidance Association, Standards for the preparation of school counsellors, Personnel and Guidance Journal, Aralk 1961, 40, 4: 402-407. Anastasi, A., Psychologlcal Testlng, 2nd Edition, Nevv York: Macmillan, 1961. Baer, M. F. ve Roeber, E. C., Occupatlonal Information, Chicago: SRA, 1968. Beals, L., (ev. Latife nc), Rehberliin Lzumu Hakknda Rapor, Ankara: MEB, 1955. Babakanlk Devlet Personel Dairesi, Milletleraras Standart Meslek Snflandrma Rehberi, Ankara, 1967. Babakanlk statistik Genel Mdrl 1960 Genel Nfus Saym, Telgrafla Alnan ilk Neticeler, No. 408. Baymur, F., Lise ve Dengi Okullara Devam Eden rencilerin Problemleri, Ankara: MEB, Test ve Aratrma Brosu, Aratrma Raporu, No. 15, 1961. Baylkem F., Rehabilitasyon uygulamalarndaki baz grlerimiz ve Trklerde Rehabilitasyonun Tarihi Gelimesinin zeti. Tebli. Nro - Psikiyatri Kongresi,, istanbul, Hilton, 6-8 Mays 1970, (Ayr basm). Berkshire. J. R. ve Highland, R. W., Forced - choice performance rating A methodological study, Personnel Psych., 1963, 6, 355-378. Bernard, H. W., Toward Better Personal Adjustment, 2nd edition, New York: McGrawHill, 1957. Bingham, W. V. D., Aptitude and Aptitude Testlng, New York: Harpers, 1937. Bordin, E. S., Diagnosis in Counseling and Psycotherapy, Educational and Psychoolgical Measurement, 1964, 6:169-184 Brammer, L. M., The counselor is a psychologist, Personnel and Guidance J. Eyll 1968, 47, 1:4-9. Brammer, L. M. ve Shostrom, E. L., Therapeutic Psychology: Fundamentals of Counseling and Psychotherapy, 3rd ed., Enlewood Cliff, N. J,: Prentice Hall, 1977.

330 Brayfield, A. M., Dissemination of occupational information, Occupations, Mart 1951, 29:411-413. Brewster, R. E., Guldance Workers Certiflcation Requirements, Washington, D.C. : US Office of Education No. 22, 1957. Brill, A. A., Basic Princlples of Psychoanalysis, New York: Doubleday, 1949. Brooks, H. B. ve Kaplan, L. L., Guidance principles and practices, Bulletin of National Education of Seclndary Schools, Aralk 1951, 35:59-70. Burtt, M. E., Principles of Employment Psycohlogy, Revised, New York: 1942. Byrne, R. H., The School Counselor, Boston: Houghton-Mifflin, 1963. Calhoun, S. R., The Effect of counseling on a group of under-achievers. The School Review, 1956, 64, 312-316. Caplan, S. W., The effect of group counseling on junior high school boys: Consepts of themselves in school, Journal of Counseling Psychology, 1957 2:124-8. Chisholm, L. L., Guilding Youth in Secondary School, New York: American Book Co., 1954. Clothier, R. ve dierleri, College personnel principles and functions, Personnel Journal, 1931, 10:9-17. Combs, A. W. ve Snygg, D., Individiual Behavior Behavior, Revised ed., New York: Harpers, 1959. :A Perceptuai Approach to Harpers,

Cowley W. M., The nature of studnet personnel work, Educational Record, 1936, 17:198-236. Crawford, A. B., Educational personnel work: The field and its function, Personnel Journal, 1932, 10:405-410 Cronbach, L. J., Essentials of Psychological Testing, 2nd edition, Tokyo: Harpers and Weatherhill, 1965, ve 3rd edition, 1970. Crow, L. D. ve Crow A., An Introduction to Guidance, 2nd edition, New York: American Book Co., 1960. Couny, E. R., Helping parents understand adolescence, Bulletin of the Association of Secondary School Principals, Mays 1961, 27-31. Devlet istatistik Enstits, Milli Eitim statistikleri: lkretim, 1961-65, Ankara, No. 530, 1968. Devlet statistik Enstits, Milli Eitim istatistikleri: Orta retim, 1961-65, Ankara, No. 534, 1968. Devlet statistik Enstits, Milli Eitim istatistikleri: Meslek - Teknik ve Yksek retim, 1961-65, Ankara, No. 532, 1968. Devlet statistik Enstits, 1970 Genel Nfus Saym, No. 616, 1972. Devlet statistik Enstits, Milli Eitim istatistikleri, 1970-71, No. 635, 1971. Dewey, J., Democracy and Education, 29th ed., New York: Macmillan, 1957. Dictionary of Occupational Titles, Washington D. C.: Government-Printing Office, 1949. Dovming, L. N., Guidance and Counseling Services, New York: McGrow-Hill, 1968.

331 Driver, H. I., Multiple Counseling, Madison, Wisconsin: Manona Publications, 1954. Dugan, W. E., The Principal's responsibility for counseling, Bulletln of National Association of Secondary Scbool Principals, Ocak 1951, 35-37-53. Dunsmoor, C. ve Miller, L. M., Guldance Method for Teachers in Homeroom Classrom, Core Program, Scranton, Penn: International Textbook Co., 1942. Dutles, Standards and Qualifications of Counselors, Washington D. C.: US Office of Education, 1949. Educational Policies Commission, The Purpose of Education in American Democracy, Washington D. C., National Educational Association, 1938. Eki, Aysel, Genlerimiz ve Sorunlar, stanbul niversitesi, Atatrk'n Doumunun 100. Yl, 1982. Fordyce, J. W., An analysis of evaluative studies in selected areas of guidance, in Research in School and College Personnel Services, Washington D. C,: US Office of Education, No. 10, 1960. Forer, B. R., Personality factors in occupational choice, Educational and Psychological Measurement, Gz 1953, 361. Froehlich, C. P., ve Spivey, R., Guidance Workers Preparation, Washington D. C. US Office of Education, 1949. Froehlich, C. P., Evaluating Guidance Procedurs: A Review of the Literature, Washington D. C.: US Office of Education, No. 3310, 1949-A. Froehlich, C. P., Toward more adequate criteria of counseling effectiveness, Educational and Psychological Measurement, 1949-B, 9:225-267. Froehlich, C, P., Guidance Services in Smaller Schools, New York: McGraw-Hill, 1950. Gary, R., Guidance Technique for Elementary Teachers, Columbus, Ohio: Charles E. Merrill, 1963. Germane, C. E. ve Germane, B. G., Personnel Work in High School, New York: Silver Burdett, 1941. Ghiselli, E. E. ve Brown, C. W., Personnel and Industrial Psychology, 2 York: McGraw Hill, 1955.
nd

edition, New

Ginott, H. G., Group Psychotherapy with Children: The Theory and Prectice of Play-Therapy, New York: McGraw-Hill, 1961. Goode, W. J. ve Hatt, P. K. (eviren: R. Kele), Sosyal Bilimlerde Aratrma Metodlar, Ankara: Sosyal Hizmetler Genel Mdrl, No. 40, 1964. Gordon, L. V. ve Stapleton, E. S., Fakabilitiy of a forced-choice personality test under realistic high school employment condition, J. Applied Psych., 1956, 40, 258-262. Gke, Birsen, Gecekondu Genlii, Ankara: Hacettepe niversitesi C-15, 1971. Grumer, M. Aims and scope of vocational counseling, Journal of Social Casework, Ekim 1949, Sf. 330. Gustad. J., The Definition of counseling, Berdie (ed). Roles and Relationships in Counseling, University of Minnesota Press, 1953. Hahn, M. E. ve MacLean, M. S., General Clinical Counseling, New York: McGraw Hill. 1950.

332 Handbook of Cumulative Records, Washington, D. C.: US Office of Education, No. 5, 1944. Hatch, R. N., Guidance Services in Elementary Schools, Dubuque, lowa: Williams C. Brown, 1951. Hilgard, E. R., Theories of Learning, 2nd edition, New York: Appleton - Century-Crafts, 1956. Hopposk, R., Occupational Information: Where to Get t and How to Use it in Counseling and Teaching, 2nd edition, New York: McGraw Hill, 1963. Horrocks, J. E., The Psychology of Adolescence: Boston: Houghton Mifflin, 1951. Behavior and Development,

Humphreys, J. A., and Traxler, A. E., Guldance Services, Chicago: SRA, 1954. Humphreys, J. A., Traxler, A. E., and North, R., Guidance Services, Rev. ed., Chicago: SRA, 1960. lkokul Program, Ankara: Mill Eitim Bakanl, 1968. In-Service Preparation Education, 1950. for Guidance Duties, Washington, D. C.: US Office of

ve i Bulma Kurumu, Muhtelif Memleketlerde i ve si Bulma Tekilt, Ankara: alma Vekleti, ve i Bulma Kurumu, 1954. Jones, A., Principles of Guidance and Pupil Personnel Work, New York: McGraw Hill, 1951. Kahn, R. L. ve Cannel, C. F., The Dynamics of Interviewing: Theory, Technique and Cases, New York: John Wiley, 1957. Kele, R., Trkiye'de ehirleme Hareketleri, 1927-1960, Siyasal Bilgiler Fakltesi Maliye Enstits Trk iktisadi Gelimesi Aratrma Projesi, No. 8, Austos 1961. Kepeolu, M., Orta Dereceli Okullarda Rehberlik Anlay, Doktora tezi, Hacettepe niversitesi, 1974. Kitson, M. D., Individual education: A heart-to-heart talk with a superintendent about guidance, Occupations, 1935, 13:411. Koos, L. V. Kefauver, Guidance in the Secondary School, New York: McGraw Hill. 1952. Kremen, B. C., Counsellors certifications in the United States, Occupations, Mays 1961, 29:584-586. Kulakszolu, A., Ergen-Aile atmalar ile Annenin Tutumlar Arasndaki iliki ve Ergenin Problemleri, Doktora Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, 1985. Kkahmet, Leyl, rencilerin alma Alkanlklar ve Tutumlar: niversite rencileri zerinde Bir Aratrma, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi, 153, 1987. Lawson, R., Learning and Behavior, New York: Macmillan, 1960. Lefever, D. V., Turrell, A. M., ve Weitzer, H., Principles and Techniques of Guidance, New York: Ronald Press, 1950.

333 Lindquist, I. F., (ev. Tan ve Taner), statistie Giri, 4. Basm, stanbul: MEB retmen Kitaplar, 1989. Lloyd-Jones, E. ve Smith, M., Student Personnel Program for Hlgher Education, New York: McGraw Hilll, 1938. Mathewson, R. H., Guidance Policy and Practice, New York: Harper and Raw, 1955. Mathiasen, O. F., (ev. H. Tan) Rehberliin Manas, Ankara: MEB. 1956. Mathiasen, O. F., (ev: Ankara: MEB, 1956. H. Tan), Rehberlik Programnda Gzetilecek Hususlar,

McDanial, H. B., With Shoftel, G. A., Guidance in the Modern Sshool, 4th ed., New York: The Dryden Press, 1956. Mead, M., Coming of Age in Samoa, New York: Mentor Book, 1949. Miller, F. W., Guidance: Principles and Services, Columbus, Ohio: Charles E. Merril Book, 1961. Morgan, C. T. ve Deese, J., How to Study, New York: McGraw Hill, 1967. Moreno, J. L., (eviren: N. . Ksemihal), Sosyometrinin Temelleri, stanbul: stanbul niversitesi Yaynlan, 1963. Mortensen, D. G. ve Schmuller, A. M., Guldance in Today's Schools, 2 J. Wiley, 1966.
nd

ed., New York:

Mowrer, O. M., Anxiety theory as a basis for distinguishing between counseling and psychoterapy, Berdie (ed), Consepts and Programs of Counseling, University of Minnesota Press, 1955. Myers, G. E., Principals and Technlques of Vocatlonal Guidance, New York: McGraw Hill, 1941. National Educational Association, Fostering Mental Heath in our Sshools, Washington, D. C.: ASCD, 1950 th Yearbook, 1950. National Society for the Study of Education, Mental Health in Modern Education, 54th Yearbook, part II, Chicago: University of Chicago Press, 1955. National Society for the Study of Education, Personal Services in Education, 58th Yearbook, part II, Chicago: University of Chicago Press, 1959. National Vocational Guidance Association, The principles and practices of edu-cational and vocational guidance, Occupations, Mays 1937, 15, 772-778. Norris, V., Zeran, F. R. ve Hatch, R. H., The Information Service in Guidance, Chicago: Rand McNally, 1960. Olsen, E. C., School and Community, New York: Prentice-Hill, 1946. Orta Dereceli Okullarda Rehberlik almalar Deerlendirme Raporu, 1971-72 Ankara: M. E. Bakanl, PAK Dairesi, 1972. Ortaokul Program, Ankara: Mill Eitim Bakanl, 1972. zgven, . E., niversite rencilerinin Akademik Baarlarn Etkileyen Zihinsel Olmayan Faktrler, Ankara: Hacettepe niversitesi, 1974. Patterson, C: H., Counseling the Emotlonally Disturbed, New York: Harpers, 1958. Payne, A. E., Organization of Vocational Guidance, New York: McGraw-HilI, 1925.

334 Peters, H. J. ve Shertzer, B., Guidance: Program Development and Management, Colombus, Ohio: Charles E. Merrill Books, 1963. Peterson, Bettie, H. ve Brown, Duane, Does teaching experience matter Personnel and Guidance J., Mays 1968, 46, 9:893-897. Pressey, S. L. ve Robinson, F. P. (eviren: H. Tan), Psikoloji ve Yeni Eitim, Ankara: Mill Eitim Bakanl, retmen Kitaplar, No. 71-72, 1959, 1969, 1975, 1989. Rehberlik Faaliyetlerinde Mavir Rehberin Yetenekleri (eviren: H. Tan, 1959), Yaynlanmtr. Washington, D. C.: ABD, Eitim Brosu, 1949. Report of Self-Study Survey of Guidance Practices in North Central Association High Schools for the School Year 1947-48, North Central Associaton Quarterly. Ocak 1949, 23:276-303. Research in School and College Personnel Services, Washington, D. C.: Office of Education, No. 100, 1960. Robinson, F. P., Are "Non-directive techniques" sometimes too directive Journal of Clinical Psychology, 1934, 2 :368-371. Robinson, F. P., Effective Study, Revised ed., New York: Harpers, 1961. Robinson, F. P., Principles and Procedures of Student Counsellng, New York:.Harpers, 1950. Roe, Ann, Psychology of Occupations, New York: John Wiley, 1956. Roeber, B. C., Smith. G. E. ve Erickson, C. S., Organization and Administration of nd Guidance Services, 2 ed., New York: Mc-Graw-Hill, 1955. Rogers, C. Client-Centered Therapy, New York: Houghton Mifflin, 1951. Rosenbaum, M., Group psychotherapy and psychodrama. Wolman, B. Handbook of Clinical Psychology, Nevv York: McGraw Hill, 1965. B. (Ed.)

Rothney, J. W. M., Guidance Practices and Results, New York: Harpers 1958, Rufi . J., Trkiye'de Orta retim: Mahadeler, Problemler ve Tavsiyeler, Ankara: MEB, 1953. Seymour, H. C., Development and Coordination of Pupil Personnel Teksir edilmitir. Nisan 1955. Services.

Shaffer, G. W. and Lazarus, R. S., Fundamental Concepts in Clinical Psychology, New York: McGraw-Hill, 1952. Shertzer, B. ve Peters, H. J., Guidance Techniques for the Individual Appraisal and Development, New York: Macmillan, 1965. Slavson, R. S., An Introduction to Group Therapy, 5 Press, 1952.
th

ed., New York: International

Smith, G. E., Principles and Practices of the Guidance Program, New York: Macmillan, 1951. Stagner, R., Psychology of Personality, 3 edition, New York: McGraw-Hill, 1961. Stone, C. H., Are vocational orientation courses worth their salt?, Educational and Psychological Measurement, 1948, 8 :161-181. Stoops, E., Guidance Services, Organization and Administration, New Yor k : McGraw-Hill, 1959.
rd

335 Strang, Ruth, Personnel Work in Elementary and Secondary Schools, Educational Outlook, 1949, 23 :102-109. Strang, Ruth, Major limitation in current evaluation stadies, Educational and Psychological Measurenent, 1950, 10 : 531-35. Strang, Ruth ve Morris, G., Guidance in the Classroom, New York: Macmillan, 1964. Super, D. E., Apraising Vocational Fltness by Means of Psychologlcal Test, New York: Harpers, 1949-A. Super, D. E., Group techniques in the guidance program, Educational and Psychological Measurement, Gz 1949-B, 9, 496-510. Super, D. E., The Psychology of Careers, New York: Harpers, 1957. emin, Rafia, Genlerimizin Psiko-pedagojik Problemleri, st. ni. Edebiyat Fakltesi No. 1086, 1964. Tan, H., A Survey of Student Problems with the Mooney Problem Check List in a Secondary School in stanbul, Turkey, Master Tezi, University of Maryland, 1953. Tan, M., Gelimede ferdiyet ve cinsiyet farklar, Eitim ve Psikoloji, Nisan 1954-A, 5:816. Tan, H., Gazi Eitim Enstits renci htiyalar zerinde Yaplm Bir Aratrma, Ankara: Test ve Aratrma Brosu, Aratrma Raporu No. 2, Nisan 1954-B. Tan, H., Okullarda Rehberlik, Ankara: ATO Yaynlan, 1954-C. Tan, H., Rehberlik ve bir yanl terim, Ky ve Eitim, Temmuz 1955, 17:10-12. Tan, H., Ortaokul rencilerinin meslek seimi zerinde bir aratrma, Ky ve Eitim, Mays 1956, 27:6-10. Tan, H., nsangc plnlamasnda alkalarn nemi ve alkalarn llmesinde yeni bir yol, Prodktivite, Mart 1968, l, 11:44-53. Tan, H., renci Kiilik Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri, Ankara; M. E. B. PAK Dairesi Rehberlik ve Psikolojik Danma Blm, 1971. Tan, H., renci htiyalar Tarama Listesi ve Kullanl Elkitab, Mill Eitim Bakanl, Eitim Birimi Mdrl, 1971. Tan, H., Gazete Haberleri Testi: Gelitirilmesi ve Standardizasyonu, Ankara: TBTAK, No. 190, 1972 ve 1974. Tan, H., niversitede Psikolojik Hizmetler: Marmara niversitesinde Bir Giriim ve Dndkleri, Yksek retimde Rehberlik ve Psikolojik Danma Toplants, 2028 Mays 1987, Ank. Univ. Eitim Bilimleri Fakltesi, No. 161, 1989 sf. 73-81. Tan, H., Snav Ktlarn Veri Sras ile Basan Puan Arasnda Bant, Yaynlanmam Aratrma, 1991. Thorne, F. C., Principles of personality counseling, Brandon, Vennont: Journal of Clinical Psychology, 1950. Thorpe, L. P., VVhitson, M. E., Baron, D. ve Adams, G. S., Studying Social Relationship in tbe Classroom, Chicago, SRA, 1959.

336 Tiffin, J. ve McCormick, E. J., Industrial Psychology, 6 Prentice-Hall, 1974.


th

ed., Engelwood Cliffs, N. J.:

Tonpkins, E., Trkiye Cumhuriyeti Orta Dereceli Okullarda Organizasyon, dare ve Tefti, Ankara: M.E.B.... 1956. Travers, R. M. W., A Critical review of techniques for evaluating guidance, Educational and Psychological Measurement, 1949, 10:211-225. Traxler, A. ve North, R., Techniques of Guidance, 3rd ed., New York, Harpers, 1966. Trkiye'de Resmi lk ve Orta Okullarda, Liselerde Snfta Kalma Durumu, Ankara: Test ve Aratrma Brosu, 1961. Viteles, M. S., A Dynamic criterion, Occupations, 1936, 14:926-67. Warters, J., Techniques of Counseling, 2nd ed., New York: McGraw-Hill, 1964. Willey, R. D. ve Andrew, D. C., Modern Methods and Techniques n Guidance, New York: Harpers, 1955. Wlliamson, E. G., Trends in Personnel Work, University of Minnesota Press, 1949. Williamson, E. G., Counseling Adolescent, New York: Mc Graw-Hill, 1950. Wolberg, L,. R., The Techniques of Psychotherapy, New York: Grune and Stratton, 1954. Wrenn, C.G., An appraisal of the professional status of personnel work, Part I, Wiliamson, E. G.-Trends in Personnel Work, University of Minnesota Press, 1949, Sf: 264-280. Wrenn, C. G., Student Personnel Work in College, New York: Ronald Press, 1951. Wrenn, C. G., The selection and education of student personnel workers, Occupations, Ekim 1952, 31: 9-14. Wrenn, C. G. ve Kamm, R. B., A procedure for evaluating a student personnel program, School and Society, 1948, 67 :266-269. Wrenn. C, G. and Larsen S. P. (eviren: H. Grmen), Verimli alma, stanbul: . Teknik niversitesi Trk Teknik Haberleme Merkezi Yayn, 1964. Wrinkle, W. L., The improvement and Expansion of Turkish Education, Teksir edilmi rapor. Ankara: Mill Eitim Bakanl, 1957. Ziyalar, A., Aile Genlik likileri, Yaadka Eitim, Ocak-ubat 1991, 14:5-10.

BULDURU

ABD 22d, 24, 39 Aile 12, 24, 39, 68, 84d yaps ve fonksiyonu 84-85 ii ilikileri 12 Akademik danmanlk 46-47, 306-307 Akl hastalar 31-34 Akl hastanesi 31-34 Akl ya (AY) 75 Aktif metot 35 Amerikan Bamszlk Bildirisi 24 Amerikan Personel ve Rehberlik Dernei 24 Amerikan Psikoloji Cemiyeti 25 Ankara Deneme Lisesi 41 Ankara Kz Lisesi 41 Ankara niversitesi 48-49 Anket BAK: Soru listesi Ana-pln 250-253 Anlay birlii BAK: rgt Arzu listesi 179-180 Atatrk Kz Lisesi 41 Ayarlayc fonksiyon 101 Bamllk -bamszlk 61 Bakrky Akl ve Sinir Hastalklar Hastanesi 51 Baar Blm (BaB) 222 Baar/Kabiliyet karlatrma tablosu 185-188, 222d Baar testleri BAK: Testler "Ben" kavram 78d, 231 Ayrdetme ve genelleme aramas 78d Benlik 60, 64, 78d BAK: Kiilik "Benlik" imaj 60, 78d Beikta Lisesi 135 Bibliyoterapi 207-209 Bilgi servisi 153-156 Bilgi salama fonksiyonu 102 Bilgisayar 26 Bimarhane 33 Bireyci gr 89-90

Bireysel Eitim 2, 6d, 15, 17, 27 Bireysel (ferd) farklar 2, 71-73 ve meslekler 74d "Bir sonraki basamak" 60, 61 Boston Meslek Brosu 23 Bo - zaman 98d Buhara prensi 32 Carl Rogers 25, 160 Cinsiyet farklar 73d Connecticut Ruh Sal Dernei 24 apa Psikiyatri Klinii 50d evre 68-70 261 sorunlar 27 meslek taramas 242-245 faaliyetlerine katlma 150 taramalar 155, 242d eyrekler () 187 ocuk psikiyatrisi 50d Danma grmesi BAK: Mlakat Danma (ynteme) servisi 156-166 eitleri 158-161; gdml 159: gdmsz 160; karma (eklektik) 161; grup danmas 161d planlanmas 166 tarifi 156d Danma ustalklar 162-166, 263-266. danmanda 162 -165 ; retmende 165; rehber-retmende 165 BAK: snf - retmem Danma ve Rehberlik Merkezi 49 Darifa 33d Davranm 76-78 Deer hkmleri 86, 99 Deerlendirme (Rehberlik hizmetlerini) 285-295 amalar 288d metotlar 292-294; deneysel 293d; tarama 294; vaka incelemesi 294d: aralar 295; rneklem 295 BAK: Yllk Planlama

338 Deerlendirme cetveli 188-191 Deien okul ve renci 92-96 Demokratik danma 160 -161 Demokratik eitim 52-55, 98 Din 86, 146 Dinsel inanlar BAK : Din Dramatizasyon 202, 203 BAK: Vaka - temsili, Sosyodrama, Psikodrama Duruma altrma (oryantasyon) 46, 155, 231-235, 273, 277, 305 Duyusal eitim aralan (audio-visual) 65 Dnya Sava l, 30d, 34, 89 Ege niversitesi 50 Eitim 52-55 amalar 54d bireysel 27 felsefesi 90d rgn 2 sistemi 1, 39 tarifleri 52-55 takrir, snav, disiplin, program, deer hkmleri 56d rehberlik, danma 7d, 52 BAK: Eitsel rehberlik Eitim basar blm (BaB) 222 Eitim blm (EB) 222 Eitim fakltesi 40, 43, 49 Eitim felsefesi 82-91 Bireyci gr, toplumcu gr 88-90 Demokratik 52-55, 90d, 98 Geleneki 90d Geliimci (progressive) 90d Eitim indeksi (E) 223 Eitimle ilgili Aratrmalar Mdrl 41 Eitim - retim faaliyetlerinin yn 4-7 Eitim ya (EY) 223 Eitsel rehberlik ve danma 104-121 Baarszlk onann 119 Baz yaklamlar 120d Bran ve ders seme 107-108 Okul seme 104-107 renime devam karar 104d Verimli ders alma ve renme 108-119 Eklektik (Karma) danma 161 Eli Weaver 23 Endstrileme 27, 81d Ergenlik 61-65 a 61-65, 73d ilgiler 130d kart-cins 64 problemleri 63d ve meslek seimi 65, 130d Erkek Teknik Yksek retmen Okulu 38 Ev ziyaretleri 191-192 Faaliyet takvimi 253-256 Federal Devlet Eitim Dairesi 24 Felsefe ve bilim 87d Felsef temel 87-91 Fediletirilmi eitim BAK: Bireysel eitim Frank Parsons 23 Freud 24, 28d Gazi Eitim Enstits 39-40 Geleneki eitim anlay 90d Geliimci (progressive) eitim 90d "Gelime grevleri" 61d Gelitirme fonksiyonu 102 Grev-ii 61, 261, 311-313 Gzlem 176-177 Gd 29, 77, 80 "Gruba ait olma" 64 Grup danmas (terapisi) 161d, 205207 Grup dinamizmi 228-231 BAK: Grup rehberlii, grup terapisi Grup faaliyetleri 228-245 amalar 228d avantajlar 230d evre meslek taramas 242-245 Duruma altrma 231-235 yeri ziyaretleri 245 Okul toplantlar 240d nemi 228 zel gnler 241d Snf-d (kol) faaliyetleri 236d

339 Snf-retmenlii 237-240 "Snf-velisi" 240 Grup retmenlii 43 Grup rehberlii 228d BAK: grup faaliyetleri Hacettepe niversitesi 49, 50 Halkla ilikiler 41, 50, 310 Harun Reit 32 Hayat felsefesi 62 bn-i Sina 32d brahim Alaeddin Gvsa 34 gr 61 htiya 76d, 228d, 237, 296-310 lgi 125, 136d, 148, 224-225, 237 meslek 133-138 lk, orta ve yksek retimde psikolojik kymetler 295-310 lkretimde 296-297 Ortaretimle karlatrma 297-299 Yksek retimde 304-310 Orta retimle karlatrma 297-299 Yksek retimde 304-310 lkretimde rehberlik ve danma 296303 nceleme komiteleri 260d slm-Trk kltr 31, 33, 34 stanbul niversitesi 34, 48, 50d i pln 282 taramas 130, 242-245 ve i Bulma Kurumu 24, 129d, 308, 310 tki 27, 29 Jesse Davis 23 Kadky Kz Lisesi 44 Kadnn almas 85d Kandilli Semineri 39 Karma (eklektik) danma 161 "Kayg ve gvensizlik a" 89 "Kendini gerekletirme" 91 Kentleme 82-84 Kiiyi anlama fonksiyonu 102 Kimdir-bu 196-199 Kiilik (ahsiyet) 78-80 Ayrdetme ve genelleme devresi 78d "ben" imaj 60, 78d Benlik kavram 78d tanm 79d Kol faaliyetleri 236-237, 254, 261, 273, 277, 280 Klinik psikolog 31, 50 Kredi sistemi 46d Kur'an 32 Klliyeler 33 Lider BAK: rgt Medikal psikoloji 50 Mediko-sosyal merkez 48 BAK: Yksek retimde psikolojik hizmetler Meslek eitimi BAK: Meslek rehberlii Meslek inceleme pln 126-128 Meslekler dersi 132 Meslekler haftas 130, 274 Meslek olma nitelikleri 3-4 Meslek rehberlii ve danma 12d, 14, 65, 122-138 bireyin nitelikleri 124d; meslein nitelikleri 125 bilgilerin toplanmas, muhafazas ve yaylmas 128-133, 275 ilgilerin gelimesi 122d meslek inceleme pln 126d meslekler dersi 126, 132 meslek seiminde aamalar 123d "meslek seme defterim" 132d program organizesi 138 tarifi 122d yaplma zaman 133-137 Meguliyet terapisi 33, 51 BAK: Rehabilitasyon Meslekler Szl 24 Mill Eitim ralar 43-46 Mlakat 209-214 BAK: Danma Servisi amalar 210 basamaklar 210d kaydedilmesi 213d Kayt formu 321-323 kriter 212 ortam 210

340 nemli boyutlar 212 sona erdirme 213 yedme teknikleri 213 Namk Kemal Ortaokulu 136 Nitelik (Bireyde) farklar 72-73 ve meslekler 74-76 Normallik 21d "Ocaklar" 33 Okul-aile birlii 35, 42, 214 239d Okul baars 147, 185d, 221-224 Okul ve renci eitlilikleri 92-96 Orta ada Trk toplumu 33 Orta Dou Teknik niversitesi 46-48, 49 Oryantasyon BAK: Duruma altrma Osmanl devri 33d Otobiyografi 149, 175-176 Oyun terapisi 50, 205 renci dekanl 47 renci ileri mdrl 49 renci kiilik hizmetleri 1-9, 40d, 57, 59d, 66d, 90 eitim - retimin yn 4-7 "retim d ilikiler" 4 Psikolojik danma 10-20 BAK: Rehberlik rehberlik ve psikoterapi 20-21 servisler 2-5 7-8 yn: anlay, servisler, rgt ve ynetim 5 ve rehberlik 7-9 uzmanlk meslei olarak 3-4 lme ve deerlendirme BAK: Testler, Deerlendirme n-liste 246-250 zel eitim 39, 60 zel gnler 156, 241d Planlama Aratrma ve Koordinasyon Dairesi 45, 219 Problem tarama listesi 184 Program (yllk) yapma 271-284 aamalar 272 ana plan 276-279 faaliyet takvimi 279-282 i plan 282-284 n liste 272-276 Psikoanaliz 50 Psikodrama 51, 204 Psikolojik Danma Brosu 45 Psikolojik hizmetler 59-70, 92-99 BAK: Psikolojik yardm hizmetleri Psikolojik temeller 71-80 bireysel farklar 71d; nitelik farklar 72d; cinsiyet farklar 73; meslekler ve nitelik farklar 74d; davranm 76-78; Kiilik 78-40 Psikolojik yardm hizmetleri 97-99 BAK: Rehberlik danma, Psikolojik hizmetler Psikometri 30 Psikopatolojik Genlik Enstits 24 Psikoteknik labaratuvar 38 Rapport 57 Rehabilitasyon 33, 51 Rehberlik l, 10-20, 22-51, 52-58 Anlam 12-14 Anlay birlii 248d eitleri 100-142 Felsef temel 87-91 inceleme komiteleri 260 Kavrad alan 59-70; renciler 5961; retmenler 61-65; ynetim 6567; aile 67-68 evre 68-70 klinik hizmetler 7 kurulu 259d lzumu 92-99 retmene neriler 313-315 rgt ve personel 246-270 Program deerlendirme 285-295 Psikolojik danma 20-21, 48d, 52-58 Psikolojik temeller 71-80 Psikoterapi 20-12 servisler 6, 143-147 Sosyolojik temeller ; 81-87 tarifleri 14-20 tarihe 22-51 Trkiye'de gelimesi 31-51 Uzmanlk meslei 3d ve eitim 52-58 yllk program 271-142

341 Rehberlik eitleri 100-142 Eitsel 104-121 fonksiyonuna gre l00d kii saysna gre 100 Kiisel-psikolojik 139-142 Meslek 122-128 problem alanna gre 104d Rehberlik Kurulu 259-260 Rehber-retmen 61d BAK: snf retmeni Rehberlik rgt ve personel 246-270 Hazrlk faaliyetleri 246-252; anlay birlii 248; rehberlik kurulu 249; ihtiya ve problemler 249d; amalar 250; liderlik 251; ara gereler 251; planlanmas 252 Harekete geirme 257-259 inceleme komiteleri 260d rgtleme prensipleri 257 rgt emas 253-256 Personel 262-270; aranacak nitelikler 262-266; fonksiyonlar 263-270; mdr 263d; badanman 264-265; rehber-retmen (snf - retmeni) 265 retmen 265 Rehberlik kurulu 259d Temel amalar 267 Rehberlik ve Aratrma Merkezi 41, 42 Rehberlik servisleri 143-171 Bilgi 153-156; toplama ve sunma yollar 154d Bireyi tanma 143-153; bilgi eitleri 145d; bilgi toplama yollan 153d; toplu dosya 150d Danma 156-166; eitleri 158-162; ustalklar 162-166; plnlamas 166 Sonucu - izleme 169 -171 Yerletirme 157-169; eitsel 168; kollara 168; ie 169 Ruh sal dernei 51 Samoa 82 Seluklu dnemi 33 Snf-d faaliyetler (kol) 236-237 Snf-hamilii 237 Snf - retmenlii (renkler - retmen) 237-240 Snfta kalma oran 96-98 "Snf-velisi" 240 Sonucu - izleme 169-171 Soru listesi (Anket) 172-174 Sosyodrama 203 Sosyal ortam 26 Sosyolojik temeller 81-86 aile yaps 84-85; deien i hayat 86; deer hkmleri 86; dinsel inanlar 86; kadnn almas 85-86; kentleme 82-84; teknoloji 81; toplumun karmamlamas 81d Sosyometri 192-195 Sputnik 24 ahsiyet BAK: Kiilik amanlar 32 Talim ve Terbiye Dairesi 38, 41 Takvim yas (TY) 222 Tarihe 22-51 Domasn etkileyen sebepler 26-31; sosyal ortam 26; rehberlik hareketleri 27; ruh sal hareketi 28; psikoanaliz hareketi 28; psikolojinin gelimesi 2931; dnya savalar 31 Nasl dodu 22-26 Trkiye'de gelimesi 31-51; eski Trk toplumlarnda 31-34; Eitim kanadnda 34; 1950-56 dnemi 35-42; yabanc uzmanlar 36-38; Test ve Aratrma Brosu 38; yaz seminerleri 38; Gazi Eitim Enstitsnde almalar 39-41; okullarda giriimler 41; yerli elemanlar 39; yaynlar 40d; 1960'dan sonra 42-51; eitim ralar 43-46; niversitelerdeki gelimeler 46-50; Tb kanadnda 50-51 Teknikler (rehberlik ve danmada) 172 - 227 Teknoloji 81d "Tesadf rehberlik" 11 Test ve Aratrma Brosu 38 Testler 214, 215-227 .Baar 221-224

342 Genel ve zel yetenek 217, 219-221 ilgi 224-225 Kiilik 224 program 226-227 Rehberlik ve danmada 219-225 tarifi 215 tasnifi 216, 217-219 Akademik istidat 216 Farkl kabiliyetler (DAT) 38, 217, 220 Gazete Haberleri Testi (GHT) 224, 216, 225 Genel kabiliyet 38 Gardon Kiilik Profili 47, 216 Kuder lgi Envanteri 47, 216 Minnesota ok Boyutlu Kiilik Envanteri 224 Ordu alfa ve beta 30 Otis Zihin kabiliyetleri 29, 38 Q-testi 218 Rorsehach 224, 218 Stanford - Binet 34, 36, 47, 216, 217 Strong Meslek ilgileri 75 TAT 224, 218 Thurstone Temel Kabiliyetler 38, 216 Wechsler Yetikinler Zek lei 47, 51 216 Toplu dosya 64, 150-153 ekilleri 150-51; aranacak nitelikler 152; gelitirilmesi 152; bilgi toplama yollar 153 Tapta Okul Hastanesi 34 Ulusal rehberlik toplants 24 Ulusal Meslek Rehberlik Dernei 24 Uyum salayc fonksiyon 101 Uzmanlk meslei 3-4 niversite Salk Merkezi 47, 48d 307 BAK: Mediko - Sosyal Merkez Vaka incelemesi 199-201 Vak'a kayd 149, 178-179 Vaka konferans 202 Vaka - temsili (role playng) 202 Veli 68, 273, 277d Verimli ders alma ve renme 108-119 almaya hazrlanma 108-110 Okuma 110-113; okuma hz 110; okuma eitleri 111; okuma teknii (TSOAT) 112 Dinleme ve not tutma 113-116 Snava hazrlanma ve snav 116-117 dev hazrlama 117d Ktphaneden yararlanma 118 Yarm cmleleri tamamlama 180-181 Yerletirme servisi 167-169 eitsel 168 ie 169 Kol faaliyetlerine 168 Yllk pln 245-258 YK 49 Yneltici fonksiyon 101 Ynteme BAK: Danma, Mlakat Yksek retimde psikolojik hizmetler 304-310 Akademik danmanlk 306d Salk, kiilik. Spor ve Kltr Dairesi (Mediko - Sosyal) 47-50, 307d Danma hizmetleri 308; eitsel hizmetler 308; test ve deerlendirme 308; burs, yardm, yerletirme 310; barnma beslenme 310( aratrma, yayn, halkla ilikiler 310 Yzdelik 187 Zaman cetveli 181-183 Zek blm (ZB) 222 Zek indeksi (Z) 222

You might also like