46 berria 2009ko martxoaren 18a, asteazkena
Plaza › Bizia
Ezarian D Utzitako pilotalekuak
Pilotalekuko harmailak. SALBA DEZAGUN BETI JAI PLATAFORMA
Madrilgo erdigunean XIX. mendeko Beti Jai pilotalekua erortzeko zorian da. Iraganean Madrilen pilotak izan
zuen arrakastaren adierazgarri da eraikina, eta bizirik mantentzeko plataforma eratu berri dute.
Partida irabazi nahian
Elixabet Epelde Donostia
M
adrilgo erdigune-
an, Castellana pa-
sealekutik metro
gutxira, aldamioek
ezkutaturiko fatxada zaharkitu
baten atzean, arkitekturaren al-
txor bat ezkutatzen da: XIX. men-
deko Beti Jai pilotalekua. Madri-
len euskal pilota kirol arrakasta-
tsuenetako bat zen garaikoa da,
hirian hogei pilotaleku inguru
zeudenekoa. Egun, aldiz, gainbe-
hera, utzikeria eta espekulazioa-
ren jomuga bilakatu da hirian di-
rauen pilotaleku bakarra. Hori
horrela, hainbat bizilagunek erai-
kina eraberritu eta erabilera pu-
blikoa izan dezan exijitzeko plata-
forma bat eratu dute: Salba deza-
gun Madrilgo Beti Jai Frontoia.
Partida luzea bezain gogorra izan-
go dela sumatzen dute.
Igor Gonzalez plataformako bo-
zeramaileak telebistaren bidez
izan zuen etxe ondoko 3.600 metro
koadrotik gora zituen frontoiaren
berri. Pilotaleku misteriotsu hark
Gonzalezen interesa piztu zuen,
eta Interneten sortu zuen blogari
esker, urteetan Beti Jai frontoia-
ren zaharberritzearen alde lane-
an aritu ziren guztiak eta eraikina
salbatzearen alde zeuden guztiak
batzea lortu zuten. Urtarrilean,
hiritarren ekimen xume bat zena
plataforma gisa eratu zuten ofi-
zialki; «taldearen helburua, al-
txor hau salbatzea da, kultura eta
kirol ekimenetarako erabilera
emanez».
XX. mendearen hasieran 4.000
pertsona bil zitezkeen pilotale-
kuan. Orain, gizarteratzeko hain-
bat erakusketa eta mahai-inguru
antolatu dituzte plataformako ki-
deek. Bizilagunak astebururo ate-
ratzen dira kalera, sinadurak eta
babesa biltzeko. Internet bidez ere
eman daiteke atxikimendua, beti-
jai.blogspot.com webgunean. Si-
Frontoia erabat utzita dago egun, belarrez estalia. SALBA DEZAGUN BETI JAI PLATAFORMA
Garai batean 4.000 lagun bildu ahal ziren pilotalekuan. SALBA DEZAGUN BETI JAI PLATAFORMA
nadura horiekin Ondarearen Zu-
zendaritza Nagusian legea bete
dadin eskatu nahi dute, eraikina
eraberritu eta zerbaitetan erabil-
tzea, 1977an monumentu izenda-
tu baitzuten frontoia, eta 1991n,
Donostiako Beti Jai
pilotalekuaren antzera
egin zuen Joaquin
Rucaba arkitektoak
Olinpiar Jokoetarako
Madrilen hautagaitzari
batzeak frontoia
salbatzea espero dute
berriz, kultur ondare. Platafor-
mak babes garrantzitsuak lortu
ditu; besteak beste, hainbat pilota
federaziok, Madrilgo Arkitektura
Eskolak eta Madrilgo Unescok
egin dute bat ekimenarekin.
Bertako pareten artean mun-
duko pilotaririk onenek tanto
ikusgarriak egin zituzten. Orain,
Madrilen pilota berreskuratzeaz
gain, plataformak hainbat propo-
samen egin ditu 3.600 metro ka-
rratutik gora dituen eraikinaren
erabileren inguruan. Pilotaz
gain, beste kirol batzuen egoitza
ere izan daiteke, hala nola Cham-
beri auzoko kiroldegi izan daite-
keela diote. Kultur ekitaldien
egoitza izan daiteke; adibidez,
museo, jolas-zentro, zinema edota
antzoki gisa erabil daiteke. Beti
Jai frontoira pilota partidak ikus-
tera biltzen zirenetatik asko joa-
ten ziren eraikinaren atzealdean
zegoen jatetxera euskal janaria
jatera, egun ere, antzeko lokal bat
martxan jar litekeela diote plata-
formako kideek. «Iraun dezan
apustu garrantzitsuenetakoa
eraikinaren berrikuntza Madril-
go 2016ko Olinpiar Jokoetarako
hautagaitzara batzea litzateke»,
azaldu du Gonzalezek. Hala, Olin-
piar Jokoetako egoitzetako bat
izan litekeela uste dute, ikusle gu-
txi dituzten kirolentzako gune
aproposa baita: gimnastika, es-
grima edota halterofilia, adibi-
dez, betiere pilota bera baztertu
gabe.
1894an sortua
Donostiako Beti Jai pilotalekua-
ren antzera egin zuen, 1894an, Jo-
aquin Rucabak, Arriaga antzo-
kiaren eta Bilboko Udalaren arki-
tektoak Madrilgo egungo azken
pilotalekua. Gonzalezek neomu-
dejar estiloko adreilu gorriz erai-
kitako fatxada nabarmendu du,
«munduko bakarra». Burdinaren
arkitekturak ere garrantzi han-
dia du eraikinean, harmaila kur-
batuak eta makurtuak eraikitze-
ko modua eman baitzuen. «Aire-
tik begiratuta, harmailek zesta
forma dute», argitu du Gonzale-
zek.
Iragan mendeko 20ko hamar-
 2009ko martxoaren 18a, asteazkena berria 47

Bizia ‹ Plaza

Ezarian D Utzitako pilotalekuak

G Utzitako beste frontoi batzuk munduan

Balearretako Frontoia
(Palma, Herrialde Katalanak)
1935. urtean eraiki zuten, eta 1977ko
irailean itxi. Hainbat pilotarientzat
Ameriketara joateko zubia izan zen.
Kapela, Matias eta Ortiz anaiak izan
zituen koadroan. Gaur egun ere Euskal
Herriko eta Mallorcako pilotarien artean
badago harremana. Gaur egun hotel
bihurtu dute.
West Palm Beach Jai Alai (Florida, AEB) Makao Jai Alai (Makao, Txina)
6.000 ikuslerentzako tokia zuen, eta 1955ean Gaur egun kasino handi bat da, Jai Alai Basque
sortu zuten. 1978an sute bat jasan zuen; berriro Casino izenekoa, baina garai baten zuen itxura
eraiki eta urtebetera David urakanak bota zuen. mantentzen du. 1974ko maiatzaren 25ean ireki
1980ean berriro ireki zuten, baina 1990ko zuten; oso modernoa zen. Kantxan 5.500
hamarkadako krisiaren ondorioz itxi zuten. eserleku zituen, eta bestelako eserlekuak ere
Garaiko Jai Alai dotoreena zen. baziren. Euskal jatetxea zuen.

Principal Palace
(Bartzelona, Herrialde Katalanak)
Ritz Hotelean aurkeztu zuten, eta
Mexiko Frontoia (Mexiko DF, Mexiko) 1918an inaugurau zen. Sute bat jasan
1929ko maiatzaren 10ean ireki zuten; denbora eta urte batzuk geroago, 1969ko
gutxian ‘Pilotaren Jauregia’ izena hartu zuen. urriaren 14ean berriro inauguratu zuten,
1950eko hamarkadan bizi izan zuen garai Principal Palacio izenarekin. Garaiko
oparoena, Floridako pilotariak udako sasoia hor puntista onenek jokatzen zuten
jokatzen zutenetik. Aurreko itxialdi baten ondoren, pilotaleku horretan: Navarrete, Erdoza
1996ko urriaren 2an itxi zuten betiko. Txikia eta Gomez, esate baterako.
Jaya Antjol (Jakarta, Indonesia)
Dantzaleku bat da gaur egun, eta ezkontzak
ospatzeko jatetxea du. 5.000 ikuslerentzako
lekua zuen, eta eraikuntzan bi milioi dolar baino
gehiago gastatu zituzten. 1970eko maiatzaren
17an inauguratu zuten. Suharto presidentearen
aginduz itxi zuten 1982. urtean.

kadaren amaieratik hona partida

gutxi jokatu dira Beti Jai fron-
toian. Aire libreko pilotalekua
izateak eta, ondorioz, denboral-
diak laburrak izateak Beti Jairen
errentagarritasuna mugatu
zuen. Baina pilotalekuaren behin
betiko gainbehera Primo de Rive-
ra Espainiako diktadoreak jokoa
debekatu zuenean etorri zen. «Pi-
lota eta apustua batera doaz, be-
raz, jokorik gabe, pilotarik ez»,
azaldu du Gonzalezek. Ordutik,
erabilera pentsaezinak izan ditu
pilotalekuak, egungo utzikerian
erori arte. Gerra garaian kartzela
izan zen; ondoren, polizia etxe, ga-
raje eta zinemarako plato ere bila-
katu zen, besteak beste».
Egun, Aguirene enpresaren es-
kutan dago Beti Jai. Etxebizitza
blokeak edota luxuzko hotela
eraiki nahi izan zuten, baina, Gon-
zalezek azaldu duenez, Ondasu-
naren Legeak «hondamendia»
eragotzi zuen. «Enpresaren hel-
burua eraikina berez erortzea da,
horrela babesa kenduko bailioke-
te eta nahi duten adina espekula-
tu ahalko bailukete», azaldu du
Gonzalezek. Plataformako kide-
ak borrokan dabiltza horrelako-
rik gerta ez dadin, eta Beti Jai pilo-
talekuak iraun dezan Madrilen,
berriz ere pilotari tokia eginez.
Helburua partidari buelta eman
eta irabaztea dute.
Juan Luis Ibarretxe 1Kazetaria eta Masterjai enpresako komunikazio burua
«Lehen, munduan gehien ezagutzen
ziren euskarazko hitzak ‘jai alai’ziren»
Jon Ordoñez Donostia
Juan Luis Ibarretxek munduko
hainbat pilotaleku ezagutu ditu,
eta horiekin batera, kanpora joan-
dako pilotari asko ere bai. Gehia-
go jakin nahi duenarentzat Gon-
zalo Beaskoetxearen La historia
de la cesta punta liburua irakur-
tzeko aholkua ematen du.
Atzerriko pilotalekuetatik zein na-
barmenduko zenuke?
Asiakoak, asko jokatzen baitzen
pilotaleku horietan. Kairon eta
Alexandrian ere izan ziren (Egip-
to). Baina exotikoagoak direlako
edo, Asiakoak ematen didate
atentzioa: Tien-tsin eta Shanghai
Txinan, Jakarta Indonesian…
AEBetakoak baino txikiagoak
izan arren, afizio handia zuten; be-
te egiten ziren, eta entrenamen-
duetara ere joaten zen jendea.
Zuretzat bereziena zein da?
Miamiko Jai Alai. Horixe nuen
ezagutzeko gogoa. Miami Vice te-
lesailean agertzen zen. Gaur egun
jende gutxi joaten da Miamiko Jai
Alaira, baina ikusgarria da. 7.000
pertsona sartzen dira. Zahartuta
dago, baina areto handiak ditu,
eta pantailak daude, pilota apus-
tuak egiteaz gain, zaldi eta zakur
karreretan ere jokatu ahal izate-
ko. Daniakoa politagoa da, baina
Miamikoa handiagoa da, eta his-
toria handiagoa du.
«AEBetan beste joko
motek ekarri zuten
gainbehera; Asian,
bestelako arazoek»
Europan ere baziren
Bai. Bruselan egon zen pilotaleku
bat, baina gehienak hegoaldean
zeuden: Milan eta Napoles (Italia),
Bartzelona eta Palma (Herrialde
Katalanak), Sevillan bi, Tenerife,
Salamanca, Valladolid eta Zara-
goza (Espainia)… Gaur egun pilo-
tak tradiziorik ez duen lekuetan
pilotalekuak zeuden lehen. Gure-
tzat kirol lokala izan arren, pilota
da nazioartean gehien ezagutu
den euskal kirola; munduan
gehien ezagutzen ziren euskaraz-
ko hitzak jai alai ziren.
Eta noiz etorri ziren behera?
Jokoa azkarra zen garai hartan,
eta pilota ere horrelakoa zen, ha-
mar minutuko partidak jokatzen
ziren. Orduan AEBetan loteria az-
karra sortu zen, hazka egitekoa,
baita joko-makinak ere. 1988an
puntisten greba etorri zen, hiru
urtekoa, eta joko bat hiru urtez de-
sagertuta egon ondoren, kosta
egiten da gero aurrera ateratzea.
Gainera, 1970eko hamarkadan ez
zegoen Miamin Heat frankizia, ez-
ta Orlandon Magic ere. Aisialdia
lehen AEBetan beste modu bate-
koa zen, eta jendea ez zen saltoki
handietara horrenbeste joaten.
Asian bestelakoak ziren arazoak,
politikariekin eta lizentziekin.
Zer gertatu da pilotalekuekin?
Tijuanakoaren (Mexiko) horma
bat bota egin zuten. Mexiko Hiri-
koak bere horretan jarraitzen du,
Iraultzaren Enparantzan, baina
nahiko utzita dago, Harrison Pla-
za bezala (Manila, Filipinak). Ja-
kartakoan luxuzko jatetxea dago,
eta ezkontzak eta horrelakoak os-
patzen dituzte. Baten batek orain-
dik ere badu jokatzeko lizentzia,
baina dirua sartu behar da.
Masterjaik orain berria irekiko du
Santa Anan,Filipinetan.
Bai, ea garai bateko giroa berpiz-
ten den. Jakartako eta Manilako
pilotalekuak ezingo ditugu jada
ezagutu beren garai onenean zi-
ren bezala, baina Santa Anakoa-
rekin giro hori berpiztea espero
dugu. Izugarria omen zen: jende-
ak opariak egiten zizkien pilota-
riei, eta seme-alaben aita ponteko-
ak izatea nahi zuten. Jatetxe bate-
ra sartu eta afaltzeko lekua uzte-
ko altxatzen zen, eta eskola ez ze-
goen egunetan, atzeko atetik
atera behar izaten zuten, 200 ume
zituztelako ate nagusian zain. Ho-
ri AEBetan ez zen gertatzen.