ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΕΣΗΣ ΕΚ/ΣΗΣ – ΣΧΟΛΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ

Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΥ – ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ – ΚΑΤΣΙΚΟΓΙΩΡΓΟΣ – ΚΑΤΣΩΤΗΣ -
ΜΙΛΤΙΑΔΟΥΣ

ΘΕΜΑTA ΣΤΑ ΚΥΜΑΤΑ

1. Μηχανικό Κύμα

Δυο ομογενείς, τεντωμένες χορδές που αποτελούνται από διαφορετικά υλικά

είναι ενωμένες στην
αρχή τους, η οποία
ταυτίζεται με την αρχή
Ο του οριζόντιου άξονα
x'Οx. Η χορδή (1)
εκτείνεται σε άπειρη
απόσταση στο θετικό
ημιάξονα Οx, ενώ η
χορδή (2) εκτείνεται σε
άπειρη απόσταση στον
αρνητικό ημιάξονα Οx'. (2) (1)
Μια ακίδα που βρίσκεται
στο κάτω άκρο σώματος (O)
m1=1Kg, που κρέμεται
από κατακόρυφο ελατήριο του οποίου το άλλο άκρο είναι στερεωμένο σε
οροφή, είναι συνδεδεμένη με το σημείο ένωσης (Ο) των δυο χορδών. Από τη
χρονική στιγμή t=0 και μετά, το κοινό σημείο (Ο) των δυο χορδών
εξαναγκάζεται σε ταλάντωση. Μετά την t=0 το σημείο Ο διέρχεται από τη Θ.Ι
μετά από 0,1s και σε χρόνο Δt=0.4s διανύει διάστημα 1,6m. Το αρμονικό
κύμα στη χορδή (1) διαδίδεται με ταχύτητα υ1=12m/s, ενώ στη χορδή (2)
διαδίδεται αρμονικό κύμα με ταχύτητα υ2. Μεταξύ των υλικών σημείων Κ
(xK>0) και Λ (xΛ<0) που ισαπέχουν από την αρχή Ο, όταν έχουν ξεκινήσει και
τα δυο σημεία να ταλαντώνονται, έχουν δημιουργηθεί 4 κυματικές εικόνες
(μήκη κύματος) στη χορδή 1 και 6 στη χορδή (2).
1. α) Να υπολογίσετε τη σταθερά ταλάντωσης του ελατηρίου.
β) Να υπολογίσετε την ταχύτητα διάδοσης στη χορδή (2).
γ) Να γράψετε τις εξισώσεις των δυο κυμάτων στις χορδές.
δ)Να σχεδιάσετε τη φάση των σημείων των δυο χορδών και το στιγμιότυπο
του κύματος στις δυο χορδές τη χρονική στιγμή t1=0.5s.
2. Αν έχουμε στη χορδή (1) δυο σημεία Ζ, Θ με xZ=2,4m και xΘ=3m
ε) Να βρείτε τη διαφορά φάσης των δυο σημείων, αν το κύμα έχει φτάσει
και στα δυο σημεία.
στ) Να βρείτε την απομάκρυνση και την ταχύτητα ταλάντωσης του σημείου
Ζ όταν το σημείο Θ έχει τη μέγιστη δυναμική ενέργεια με θετική
απομάκρυνση.
 ΝΖ
ζ) Να βρείτε το πηλίκο του αριθμού των ταλαντώσεων που έχουν
ΝΘ
εκτελέσει τα δυο σημεία Θ, Ζ από τη χρονική στιγμή t=0 έως την t=1.5s.
η) Να βρείτε πόσα σημεία της χορδής (1) έχουν κινητική ενέργεια ίση με τη
δυναμική ενέργεια τη χρονική στιγμή t2=0,25s. Δίνεται:π2≈10.
Λύση:

1. α) Το σώμα διέρχεται από τη θέση ισορροπίας μετά από Τ/2 μετά τη

χρονική στιγμή t=0. Άρα
Τ m 1
= 0,1 ⇔ Τ = 0,2 s ⇔ 2π = 0,2 ⇔ 4π2 = 0,04
2 k κ
4π 2
⇔κ= ⇔ κ = 1000 Ν / m
0,04

β) Η συχνότητα της ταλάντωσης είναι: f=5Hz. Άρα η ταχύτητα ταλάντωσης

υ
δίνεται υ1 = λ1f ⇔ λ1 = 1 ⇔ λ1 = 2.4m Επειδή τα σημεία ισαπέχουν και έχουν
f
δημιουργηθεί 4 κύματα στη χορδή 1 και 6 κύματα στη χορδή (2)
προκύπτει: 4 λ1 = 6 λ2 ⇔ λ2 = 1,6m . Άρα η ταχύτητα διάδοσης στην χορδή (2)
είναι: υ2 = λ2f ⇔ υ2 = 8 m/s
γ) Από την εκφώνηση έχουμε ότι σε χρόνο Δt=0.4s διανύει διάστημα 1,6m.
Ξέρουμε ότι η περίοδος ισούται με 0,2s. Άρα ο χρόνος Δt=0.4s αντιστοιχεί σε
δυο περιόδους. Γνωρίζουμε ότι σε μια περίοδο διανύει διάστημα S=4A. Άρα σε
δυο περιόδους διανύει διάστημα που ισούται με 8Α. Άρα Α=0,2m.
Άρα οι δυο εξισώσεις :
x
y1 = 0.2ημ2π(5t − ), (S.I)
2.4
x
y2 = 0.2ημ2π(5t + ), (S.I)
1.6

δ) Βρίσκω που έχει φτάσει το κύμα στις δυο χορδές τη χρονική στιγμή
t1=0.5s. Για x=0 φ=2π·5·0,5=5π rad ⇢ φ=5π rad
Για φ=0 προκύπτει ότι
x x
0 = 2π(5 ⋅ 0,5 − ) → 5 ⋅ 0,5 = 1 → x1=6m
2, 4 2, 4
x x
0 = 2π(5 ⋅ 0,5 + ) → 5 ⋅ 0,5 = − 2 → x2 = −4m
1, 6 1, 6

φ(rad)

5π

Χ(m)
-4 6
Για να βρω το στιγμιότυπο την t=0.5s, αφού δεν έχω αρχική φάση στην
t 0.5
ταλάντωση, διαιρώ με το Τ/4. Έτσι βρίσκω ότι = = 10 Άρα φτάνει
T 0.2
4 4
στις θέσεις χ1=10·λ1/4=6m, x2 =10·λ2/4=4m⇢ x2=-4m

y(m)

x(m)

-4 6

2. ε) Για να βρούμε τη διαφορά φάσης δυο σημείων την ίδια χρονική στιγμή t
δουλεύουμε ως εξής:
t x ⎫
φM =2π( - M )⎪
T λ ⎪ Δφ = φ - φ t xM t x
⎬→ M N → Δφ = 2π( - )-2π( - N )
t x T λ T λ
φN =2π( - N ) ⎪
T λ ⎪⎭
t x t x x x
→ Δφ = 2π -2π M - 2π +2π N → Δφ = -2π M +2π N
T λ T λ λ λ
xN - xM 2π 2π
→ Δφ = 2π → Δφ = xN - xM → Δφ = Δx
λ λ λ
3 - 2, 4 0, 6 π
Άρα Δφ = 2π → Δφ = 2π = rad
2, 4 2, 4 2
στ) Για να βρω ένα μέγεθος της ταλάντωσης ενός σημείου, (π.χ
απομάκρυνσης) γνωρίζοντας το αντίστοιχο μέγεθος ενός άλλου σημείου
χρησιμοποιώ τη διαφορά φάσης των δυο σημείων. Γνωρίζουμε ότι Δφ=π/2
rad.
π
yΘ = ΑημφΘ → Α = ΑημφΘ → ημφΘ = 1 → φΘ = 2κπ +
2
π
yΖ = ΑημφΖ → yΖ = Αημ(φθ + Δφ) = Αημ(φθ + )→
2
yΖ = Αημ(2κπ + π) = 0
Ομοίως για την εξίσωση της ταχύτητας ισχύει:
π
υΖ = ωΑσυνφΖ → υΖ = ωΑσυν(φθ + Δφ) = ωΑσυν(φθ + )→
2
π
υΖ = -ωΑημφθ = -ωΑημ(2κπ + ) = -ωΑ
2
ζ) Για να βρω τον αριθμό των ταλαντώσεων που εκτελεί το κάθε σημείο
πρέπει να βρω για πόσο χρόνο ταλαντώνεται. Άρα βρίσκω καταρχήν πότε
φτάνει το κύμα στο κάθε σημείο.
 xZ 2, 4 x 3
tZ = = = 0,2sec , tΘ = Θ = = 0,25sec
υ1 12 υ2 12
Δt 1,5 - 0,2 13 ⎫
ΝΖ = → ΝΖ = =
T 0.2 2 ⎪⎪ ΝΖ 13 26
Άρα ⎬→ = =
Δt 1,5 - 0,25 12,5 ⎪ ΝΘ 12,5 25
ΝΘ = → ΝΘ = =
T 0,2 2 ⎪⎭
η) Για να βρω πόσα σημεία της χορδής (1) έχουν κινητική ενέργεια ίση με τη
δυναμική ενέργεια τη χρονική στιγμή t2=0,25s πρέπει να βρω την
απομάκρυνση των σημείων και να κάνω το στιγμιότυπο.
Α.Δ.Ε.Τ :
1 1 A 2
Κ + U = Ε ⇔ 2U = E ⇔ 2 Dy2 = DA2 ⇔ y = ±
2 2 2
Βρίσκω το στιγμιότυπο την t2=0.25s, αφού δεν έχω αρχική φάση στην
t2 0.25
ταλάντωση, διαιρώ με το Τ/4. Έτσι βρίσκω ότι = = 5 . Άρα φτάνει
T 0.2
4 4
στη θέση χ1=5·λ1/4=3m.

Α 2
2

Α 2 3
−
2

Επομένως είναι πέντε (5) τα σημεία.

2. Συμβολή Κυμάτων

Δυο σύγχρονες πηγές αρμονικών κυμάτων Π1 και Π2 βρίσκονται στα σημεία Κ

και Λ αντίστοιχα της επιφάνειας ενός υγρού ελαστικού μέσου και απέχουν
μεταξύ τους απόσταση Κ Λ
d=8m. Οι πηγές
d=8m
ταλαντώνονται με εξίσωση
της μορφής y = Aημωt . Οι
πηγές ξεκινούν την r
1
ταλάντωση την t=0 από τη
Θ.Ι. και έχουν περίοδο
ταλάντωσης 0,5s. Σε χρόνο
0,125s απ’ την αρχή της r2
ταλάντωσής τους οι πηγές Ζ
διανύουν διάστημα ίσο με
0,1m. Σημείο Ζ της επιφάνειας του υγρού απέχει από την Π1 απόσταση r1,
βρίσκεται πάνω στην ευθεία που είναι κάθετη στο τμήμα Π1Π2 και διέρχεται
από την Π1. Από την πηγή Π2 απέχει απόσταση r2 (r2> r1). Αν ξέρουμε ότι το
μήκος κύματος είναι λ=1,6m και ότι το σημείο Ζ ανήκει στην τρίτη υπερβολή
απόσβεσης που βρίσκεται αριστερά της μεσοκαθέτου να υπολογίσετε:
1. Να υπολογίσετε τις αποστάσεις r1 και r2.
2. Να υπολογίσετε τη χρονική στιγμή που ξεκινά η συμβολή των δυο
κυμάτων στο σημείο Ζ.
3. Να βρείτε τον αριθμό των σημείων ακυρωτικής συμβολής των δυο
κυμάτων μεταξύ των δυο πηγών.
4. Να γράψετε την εξίσωση της ταχύτητας ταλάντωσης του σημείου Ζ σε
συνάρτηση με το χρόνο.
5. Να αποδείξετε ότι: H ελάχιστη απόσταση μεταξύ δύο σημείων
αποσβεστικής συμβολής που δημιουργούνται στο ευθύγραμμο τμήμα ΚΛ
ισούται με λ/2.

Λύση:

1. Κάνοντας το διπλανό
Ν=2 Ν=1 Ν=0
σχήμα όπου φαίνονται οι
γραμμές ακυρωτικής
συμβολής προκύπτει από τη
συνθήκη για τις αποσβέσεις
Π1 Π2
ότι:
λ
r2 - r1 = (2N + 1) →
2
1, 6
r2 - r1 = (2 ⋅ 2 + 1) →
2
r2 - r1 = 4m (1)

Επίσης από πυθαγόρειο θεώρημα για το ορθογώνιο τρίγωνο προκύπτει:

(1)
r22 - r12 = 64 ⎯⎯⎯ →(r1 + 4)2 - r12 = 64 → r12 + 8r1 + 16 = 64 →
8r1 + 16 = 64 → 8r1 = 48 → r1 = 6m
(1) ⇒ r2 = 10m

2. Για να ξεκινήσει η συμβολή πρέπεί να φτάσουν και τα δυο κύματα στο

σημείο Ζ. Πρώτα πρέπει να βρούμε την ταχύτητα διάδοσης των κυμάτων:
υ=λ·f⇢υ=3,2 m/s.
r1 r 6
Το πρώτο κύμα φτάνει την t1 = → t1 = 1 → t1 = → t1 = 1, 875s
υ λ⋅f 3.2
r 10
Ομοίως το δεύτερο κύμα φτάνει την t2 = 2 → t2 = → t1 = 3,125s
υ 3.2
Άρα η συμβολή των δυο κυμάτων ξεκινά την t2=3,125s.
3. Έστω ένα σημείο Ν πάνω στο Π1 Ν Μ Π2
ευθύγραμμο τμήμα Π1Π2 που απέχει d1 από
την Π1 και d2 από την Π2. d1 d2
Ακυρωτική συμβολή έχουμε όταν ισχύει η
σχέση d1-d2=(2κ+1)λ/2 με κ= 0, ±1, ±2,... d
Από το σχήμα παρατηρούμε ότι είναι
d1=d-d2, οπότε
λ
d1-d2=(2κ+1)λ/2 ή d − d2 − d2 = (2k + 1) → 8 − 2d2 = (2k + 1) ⋅ 0, 8 →
2
2d2 = 8 − 1, 6k − 0, 8 → d2 = 3, 6 − 0, 8k
Για να βρούμε τα σημεία που βρίσκονται μεταξύ των δυο πηγών και
παρουσιάζουν ακυρωτική συμβολή γράφουμε :
0 < d2 < d → 0 < 3, 6 − 0, 8k < 8 → −3, 6 < −0, 8k < 4, 4 → −4,5 < −k < 5,5 →
−4,5 < −k < 5,5 → −5,5 < k < 4,5 → k = −5, −4 − 3, −2, −1, 0,1, 2, 3, 4
Άρα 10 σημεία που παρουσιάζουν ακυρωτική συμβολή μεταξύ των δυο
πηγών.

4. Όπως είδαμε σε προηγούμενο ερώτημα η συμβολή ξεκινά την t=3,125s.

Από την εκφώνηση προκύπτει ότι σε χρόνο 0,125s=T/4 απ’ την αρχή της
ταλάντωσής τους φτάνουν στην ακραία θέση, άρα Α=0,1m.
Άρα η εξίσωση της ταχύτητας ταλάντωσης του σημείου είναι τρικλαδική:
⎧ r r ⎫
⎪ ,0 ≤ t < 1 < 2 ⎪
⎪ 0 u u
⎪
⎪⎪ ⎛ t r1 ⎞ r1 r2 ⎪
υ1 = ⎨ωAσυν 2π ⎜ − ⎟ , ≤t < ⎬→
⎪ ⎝T λ⎠ u u ⎪
⎪ ⎛ r − r2 ⎞ r
⎛ t r1 + r2 ⎞ , 2 ≤ t ⎪
⎪ω2Ασυν 2π ⎜ 1 ⎟ συν 2π ⎜T − ⎪
⎪⎩ ⎝ 2λ ⎠ ⎝ 2 λ ⎟⎠ u ⎭

⎧0
⎪ , 0 ≤ t < 1, 875s
⎪ ⎛ 6 ⎞
υ1 = ⎨0, 4πσυν 2π ⎜ 2t −
1, 6 ⎟ ,1, 875 ≤ t < 3,125
⎪ ⎝ ⎠
,3,125 ≤ t
⎪⎩0

5. Έστω δυο σημεία Α, Β πάνω στο ευθύγραμμο τμήμα ΚΛ που παρουσιάζουν

απόσβεση. Αν (x) είναι η μεταξύ τους
απόσταση, τότε σύμφωνα με το Α Β
Π1 Π2
διπλανό σχήμα, από τις συνθήκες
απόσβεσης για κάθε σημείο
προκύπτουν οι σχέσεις: x
Για το Α: (ΑΠ2)- (ΑΠ1)=(2ΝΑ+1)λ/2
Για το Β: (ΒΠ2)- (ΒΠ1)=(2ΝΒ+1)λ/2
Αφαιρώντας κατά μέλη τις παραπάνω σχέσεις έχουμε:
(ΑΠ2)- (ΑΠ1) -(ΒΠ2)+ (ΒΠ1)=(ΝΑ-ΝΒ)λ ⇢ (ΑΠ2)-(ΒΠ2)+(ΒΠ1)-(ΑΠ1)= (ΝΑ-ΝΒ)λ
⇢2x=(ΝΑ-ΝΒ)λ
Για να είναι η ελάχιστη απόσταση αρκεί η διαφορά ΝΑ-ΝΒ να γίνει ελάχιστη.
Επειδή ΝΑ, ΝΒ είναι ακέραιοι η ελάχιστη διαφορά τους είναι ίση με το1. Άρα
x=λ/2

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ :
Κατσικογιώργος Γιώργος
Φυσικός
Msc Διδακτικής της Φυσικής