You are on page 1of 41

MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN (Presbyterian Church of India)

KRISTIAN |HALAI PWL

MI DANG TANA MALSAWMNA

2013-2014 KUM PUAN THUPUI KAIHHRUAINA

MI DANG TANA MALSAWMNA


Kristian |halai Pwl MI DANG TANA MALSAWMNA

20132014 KUM PUAN THUPUI KAIHHRUAINA

Published by Central Kristian |halai Pwl Aizawl, Mizoram

No. of copies 8,000 Reprint 3,000

Printed at Synod Press Aizwl, Mizoram

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

THUHMAHRUAI Kum 1987 a\ang khan Kri stian |halai Pawl (K.|.P.) chuan Kum Puan kan nei \an a. Kum 1999 chauh kha kum puan neih loh kum a ni a. Kum 25 chhungin thupui chi hrang hrang 17 kan zir tawh a. Tuna kan kum puan thupui Mi dang tana malsawmna tih hi kum 2012 K.|.P. General Conferenc vawi 54-na, Thenzawl-a neih \uma thlan kha a ni a, thupui 18-na tur a ni. Central K.|.P. Committee 636:5 chuan kum puan thupui zir tur ruahmanna siam turin mi pali - Pu Zohmangaiha (Convener), Tual Upa Lalhruaizela, Pu Saizamliana Sailo leh Dr. Lalliansanga te a ruat a. An ruahmanna chu Central Committee-in a pawmpui hnuah hma lak nghal a ni a. A kaihhruaina bu ziak turin Rev. Lalhmangaiha, Electric Veng sawm a ni a. Anin kan sawmna chu lawm taka lo pawmin hma min laksak a, a hun taka peih theihin min buatsaihsak a, a chungah kan lawm em em a ni. Hei bakah hian kum puan behchhan bawk hian Film insiamsiak buatsaih a ni bawk a. Branch 23 zetin film \ha tak tak an rawn thehlut a. Kum Puan hlawhtlin nan an tha leh zung, sum leh pai te an seng nasa hlawm hle a. A bu-a zir tur kan neih bakah a taka hmuh theih kaihhruaina film \hahnem tak kan nei tel dawn a, hei hian kan kum puan a tihlawhtling lehzual ngeiin a rinawm. Thupui hi vawi 6 zir tura ruahman a ni a, a tawpah Sawiho tur dah zel a ni bawk a. Branch hruaitute chuan

MI DANG TANA MALSAWMNA

thupui hi lo zir lawkin a kaihhruaina zir zan hian a sawi zauna lamah pawh \hahnemngai tlang ila, member naupang zawkte cho chhuak zawnga inzirtir turin \an la ila kan hlawkpui lehzual ngei ang. Kum kaltaa kan kum puan thupui Lal Isua nen tih kha vawng nung zelin Kristian |halai Pawl member zawng zawngte chuan khawi hmunah pawh, eng hunah pawh, Mi dang tana malsawmna ni zel turin ke pen nghal ila, mahni hma zawnah \heuh kan kum puan hi i bawhzui nghal ang u. Kan kum puan hi a zirtu tan leh mi dangte tan malsawmna lo ni mawlh rawh se.

Dated Aizawl The 15th. February, 2013

(UPA ZONUNMAWIA ) General Secretary Central K.|.P.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 A CHHUNGA THU AWMTE

Phek 1. Keimahni leh kan chhehvel thilte .............................. 9 (April & May) 2. Thing leh mau leh hnim humhalh .......................... 15 (June & July) 3. Nungchate tana malsawmna ................................... 23 (August & September) 4. Khawtlang tana thil \ha tih ...................................... 29 (October & November) 5. Ram tana thil \ha tih ............................................... 34 (December & January) 6. |anpui ngaite \anpui .............................................. 39 (February & March)

MI DANG TANA MALSAWMNA

KUM PUAN THUPUI ZIR CHHUNGA TIH TUR Kum puan zir chhung hian heng a hnuaia tih tur chhawp chhuahte hi theih ang chin tihhlawhtlin tum ni se.

April - July 1. 2. Branch Member/Group-a inelin ramsa hming Bible-a lang inhriatsiak hun hman ni se. Hmun remchang laiah thing phun hnatlang neih ni se. August - November 1. 2. Vantlang zun in/ek in leh tuihawk luan kawrte tifaia hnatlang neih ni se. Hmun remchangah vantlang zun in/ek in siam ni se. December - March 1. 2. Khua/Veng chhung fang kualin hmasawn ngaihna laite zawn chhuaha a \ul anga hma lak ni se. Branch huam chhunga mi harsa \anpui wm mi zawng chhuakin eng kawng emaw talin \anpui ni se.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

THUPUI 1-NA
(April & May)

KEIMAHNI LEH KAN CHHEHVEL THILTE


Chhiar tur: Gen.1:1; 1:25 Thuhmahruai Kum 2013-2014 chhunga kan thupui zir tur chu Mi dang tana malsawmna tih a ni a. Heta mi dang tih hian mihring chauh ni lovin Pathian thil siam dang, thing leh mau, ramhmul, tui leh boruakte pawh a huam vek dawn a ni. Heng thil siam chi hrang hrangte hi a hrang hlaka sawi hleih theih loh khawpa inlaichin tawn vek an nih avangin zirlai pakhata khung vek lovin, a chang chuan sawi pawlh a ni bawk dawn a ni. Tin, malsawmna tih hian mi dang emaw, thil siam dang reng reng laka a \ha zawnga \angkaina nei a kawk bawk a. Thupui huam chin hre reng chungin kum tluanin thupui kan zirho dawn a ni. 1. Bul thuhmun vek kan ni Pathianin lei leh van a siam thu Bible chang tam takah kan hmu a. Bible-in min hrilh dan chuan lei leh van hi amaha lo awm ni lovin Pathian siam a ni. Mihringte pawh hi ramsa changkang deuh inthlah chhawng a\anga zawi zawia mihring lo piang ni lovin, Pathianin leia vaivut hmangin a siam a, a hnarah nunna thaw a thaw lut a, mi nung a lo ni ta a, chuvangin thil siam dang ang lovin nunna leh thlarau neiin a siam bik a ni. Pathianin a thil siamte awm dan tur a rel fel sak nghal vek a. Thil siam zawng zawng zingah mihring hi a naupang ber kan ni. Tui te, khawmual te, thing leh mau leh thlaite pawh mihring siam hmain Pathianin a siam zo vek a. A

10

MI DANG TANA MALSAWMNA

hnuhnung berah mihring a siam ve chauh va, mahse siam dan danglamin ama anpuiin a siam a ni (Gen.1:26). Pianna lamah chuan mihringte hi inchhuang tur kan ni lo va, thil siam dangte hi kan aia u zawk vek an ni a, Mizo danah phei chuan aia upa zah tur kan ni a, chuvangin thil siam dang kan aia u zawkte hmusit leh tiriral mai mai tur kan ni lo. 2. Leilung luahtu vek kan ni Mihring leh ramsa te, thing leh mau leh thil siam dangte hi Pathianin awmna tur hmun min siam sak vek a. Che sawn thei lo chi chu an awmna tur ram a ruat fel sak a. Mahnia che sawn thei nungcha tinrengte chu vak tur an vak a, a tleng tur an tleng a, thlawk tur chi chu an thlawk bawk a, kea kal tur pawh chutiang zelin an awm dan tura ruat angin an awm vek a. Thil nung apiangte chu anmahni chi awm dan tur ang \heuhvin a ruat sa vek a ni (Gen.1:24-25). Nungcha tinrengte leh mihringte hi an awmna hmun tur \heuh (habitat) a siamtuin a rel fel sak diam bawk. A \hen chu ngawpui chhungah, ngawa thing zarah te, a \hen chu lei kaw chhungah, a \hen chu pukah, a \hen chu lei chunglangah te awm tura ruat kan ni. Kan awm ho nana a siam, kan in\awm tlan tur chu kan awmna lei (planet earth) hi a ni. Arsi danga cheng turin min dah hrang lo va, thla (moon)-a awm daih tur lah kan ni hek lo; leilung hi luah ho turin min siam a ni. Chuvangin intibuai tur kan ni lo. India rama piang chuan a pianna hmun a nih avangin dikna chanvo (right) a nei a, India mi nihna chu pianna a\angin a nei nghal a, khua-leh-tui (citizen) dik tak a ni ang hian leilung hi ramsa leh thil siam dang nen pianna ram mi nihna (birth right) kan nei tlang vek a ni. Mihring hian finna a ngah bik avang leh a duham avangin a chenpui thil siam

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

11

dangte a tiduhdah a, a nekchep a, a that a, a um bo \hin a ni zawk. Mahni hmasialna avanga mahni chenna leh nihna pela kal (encrouchment) chu buaina chawh chhuahna a ni. Ramar te, ramsa dangte pawhin chenna hmun bik (area) leh ram bial hauh chin bik an nei a, chumi hmuna lo kal chu an theih tawpin lo dan an tum a, an lo sual \hin a ni. Mihring pawh hian ramsate chenna a va tih buai chuan ramsate chu an thinrimin an lo dan theih loh chinah an tlan bo ta \hin a. Tun hma lawka sai rual tam tak pawh kha tunah chuan Mizoramah an awm ngam ta lo va, ram dangah an tlan bo ta dial a ni. Sele, tumpang, kawlhawk leh vapual leh a dang pawh tun hma chuan an tam hle \hin a, tunah chuan an chaw awmna ber ramngaw kan vat darh a, ei tur tlachhamin hmun dangah an pem lo thei lo va, an bo zo ta a ni. Chutiang bawkin sava chi hrang hrang leh ramsa chi hrang hrang kan ramah an kiam nasa ta hle a ni. Keiniho hian humhalh nachang kan hriat loh chuan nakina kan tu leh fate hunah ramsa chi (species) eng zat fakau nge boral hman dawn ngaihtuah tham a awm. 3. Inlaichinna nei vek kan ni Thil siam zawng zawngte hian eng emawti talin inlaichinna leh inrin tawnna (inter-dependence) an nei vek a ni. Thil nung, che sawn thei chi leh che sawn thei lo chi pawh hi a mal ngawta an awm chuan harsatna namen lo an tawk ngei dawn a ni. Thil chi khat hi a tam lutuk chuan a dangin an tuar dawn a. Savate hi kan thlai leh thing rah eichhetu pangang suattu an ni a, mahse an tam lutuk chuan kan buh leh thlaiin a tuar ve thung dawn a, a tawk chauhva tam an awm a ngai. Ramsa hi an tlem lutuk chuan chawa hmangtu sakeite an ril a tam dawn a, ei tur dang an hmuh si loh chuan kan ran vulhte an seh ang a, mihring ngei pawh an khawih fo dawn a ni. Ramsate hi chaw atana inring tawn

12

MI DANG TANA MALSAWMNA

tura Pathianin a ruat an ni a. Chutiang bawkin sa hel ei lo chi, hnim hnah leh thlai hnah ring tura a siamte an awm bawk a, lung bal ringa nung tur chenin a siam a ni. Chengkawl chuan sakhi sa a it lo va, lungpui bal a liah khan a tlai tawkin a lungawi ve em em a ni. Siamtu them thiam zia hetah hian a lang. 4. Ramngaw humhalh United Nations (UN)-in kum 2011 kum kha International Year of Forest (Ram ngaw humhalh kum)-ah a puang a. Ramngaw hi lei tan a thawkna chuap (lungs of the earth) angin an sawi \hin a. Tunah hian boruak a that loh avangin kan awmna lei hian thawk harsa a ti a, boruak a hip tur a bawlhhlawh bawk si a, khawvel a lo lum zual ta bawk nen dam lo angin oxgygen pek ngai leh ICU-a dah ngai hial dinhmun a rap ta angin an sawi a ni. Mihringin thawk nan chuap a hmang angin kan awmna lei hian a thawk tur siamtu thing leh mau a mamawh a, heng thing leh mau hian boruak chhia (carbon dioxide) kha boruak \ha (oxygen)-ah an siam a, chu chuan lei tan thawkna a pui tihna a ni. Khawvel puma boruak \ha hip tur (oxygen) zaa sawm li (40%) hi ramngawin a siam chhuah a ni. Ramngawte hian mihring leh thil nung dangte tan hna \angkai an thawk reng a ni. Mihring bakah ramngawa cheng nungchate tamzia leh hmuhnawmzia hi kan hre kim phak lo zawk a. Heng zawng zawng hian oxygen an mamawh vek a ni. Oxgygen siam chhuaktu thing leh mau leh hnim kan suat chuan kan mamawh oxygen kan paih bo \hen zel tihna a ni a, a tawpa tuartu tur zingah mihring kan tel a ni. Khawvelah hian kum tin mihring kan pung zel a. Mihring lo pung chuan khawpui a ti\hang lian nghal a. Thil siamna hmun leh hmanrua chi hrang hrang a lo pung bawk

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

13

a, hei hian kan lei tuamtu boruakah hian boruak hlauhawm (carbon dioxide) a tipung a. An sawi dan chuan kum 2007 tir lamah khan carbondioxide tam dan (concentration) chu 380 ppm (parts per million) a ni a, kum tinin 2-3 ppm in a pung bawk a ni. India ramah hian kum 2002 leh 2004 inkarah ringawt khan ramngaw \ha a hloh chu 728 sq.km. a ni (EFICOR, Nature- a gift from God ). Ram ngaw \hiah hian nghawng tam tak a nei a. A pawimawh zual hetiang hian lo sawi ila:(a) Ruahtui a titlem a, khawkheng a chawk tho. Kum 2009 khan India ramah ruahtui 29%-in a hma aiin a tlem (b) Thlipui a ko chhuak (c) Lei hnuaia tui (tuikhur tui hna) a tikangchat (d) Boruak a tilum tial tial (e) Lei chung lang lei \ha a hnawl bo (f) Lei min a tipung (g) Ramngaw rinchhana ei zawngt u zaw ng zawng dinhmun a tiderthawng. (h) Greenhouse a\angin boruak (gas) 25% - 30% lai a chhuah avangin boruak \ha lo (carbon dioxide) a pung nasa. Mi puitling pakhat hian nitin boruak chhia 3000 gallons kan hip lut anga chhut a ni. Bangalore khawpuiah chuan mihring nuai 60 zingah zaa sawm vel leh naupang kum 18 hnuai lam zaa 50 (50%) chuan boruak chhia avanga natna chi hrang hrang an tuar a ni. (i) Boruak hnawnna a ti tlahniam a, boruak lum a tizual. Mizoramah, a bikin Aizawl pawh tun hma lakah chuan a lum ta hle a, September thlaah ngei pawh a lum em em ta mai hian khawvel hi a lum zual (global warming) tih hi kan tuar ve ta tih a tichiang hle a ni.

14

MI DANG TANA MALSAWMNA

(j) Ram hmul hi damdawi siamna hmanraw awmna a nih avangin ramngaw \hiah hian damdawi (medicine) tam tak, khawvel pumah chi hrang 359 vel awm kha kan chan \hen dawn a ni. 5. Boruak leh tui Boruak leh tui hi Pathian thil siam, a lova kan awm theih loh thil an ni. Mihring leh nungcha zawng zawng, thing leh mau, thlai leh hnim zawng zawngin ni tin kan mamawh \heuh a ni. Mamawhtu kan tam avangin a siamtu Pathian pawhin kan indaih tawk tur a siam a. Mahse mihring duhamna leh hmasawnna avangin boruak kan tirimchhia a, tui kan tibawlhhlawh nasa a, kan tuar \an mek a ni. Boruak \ha lo hi mihring leh thil nung dangte tan tur anga hlauhawm a ni a. Boruak \ha (oxygen) erawhchu kan nun nan a \ul thung. Boruak \ha kan neih theih nana thil \ul tam tak a awm a, boruak \ha min petu thing leh mau chungchang pawh kan la sawi zui zel ang.

Sawi ho tur 1. Tlang ram lo neih (lo vah leh hal) hi ramngaw suatna nasa tak a nih avangin a thlakna tur \ha, a taka hman ngei theih tur, eng nge ni ang? 2. Environment & Forest Dept. hian a hna a thawk \ha tawkin kan hria em? Eng kawngin nge kan \anpui theih ang?

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

15

THUPUI 2-NA
(June & July)

THING LEH MAU LEH HNIM HUMHALH


Chhiar tur: Sam 145:10; Matt 6:30 1. Thing \angkaina Thing hlutzia hi Mizoten kan chhut ngun ngai lo hle awm e. German mi thiamte chuan thing pakhat hlutna an chhut chhuak a. Thing pakhat Beech an tih kum 100 vela upa chu an chhut a. Daihlim sq.metre 160-a zau a siam thei a, a hnah zar pharhin sq.metre 1600-a zau a khuh thei a, darkar khatah boruak \ha (oxygen) Kg.1712 a siamin boruak chhia (CO 2) Kg.2352 a hip ral thei a, a kung leh hnah chhunga boruak chhia awm zawng zawng chu lei chunglang cu.m maktaduai 40 huam chhunga awm ang zat a tling hial a ni. Heng ang tluka hna \angkai thawk ve tur chuan thingtuai 2700 lai a ngai ang an ti. Thing hlutna chhut dan pakhatah chuan thing kum 50a upa hi Rs.15,75,000 a hlu anga chhut chhuah a ni. Hetiangin:(a) Boruak thianghlim a siam man - Cheng nuai 5 (b) Lum, hnawng leh ruahtui a siam - Cheng nuai 3 (c) Oxygen a siam man - Cheng nuai 2.5 (d) Lei \ha a siamna - Cheng nuai 2.5 (e) Nungcha tana a hnathawh - Cheng nuai 2.5 (f) Ramsa tana chaw a pek man - Cheng 20,000 (g) A rah leh a par, a pil etc.hlutna - Cheng 5,000 Hnim hring hectare khat maia zau hian boruak \ha (oxgygen) darkar 12 chhungin kg.900 a pe chhuak theia ngaih a ni. Hetiang boruak \ha hi mihring puitling pakhat hian minute tin cu.ft. 500 kan thaw lut \hin an ti. A

16

MI DANG TANA MALSAWMNA

pawimawhna hria Russia ram chuan 1981-1985 chhung atan ngawt environment vawn fai nan cheng maktaduai 455 aia tam an dah hial a ni. Red India hruaitu ropui pakhat chu Chief Seatle a ni a, amah hi America hmar thlang lam State pakhat, Washington State khawpui hming Seatle lo chawi phahna khu a ni nghe nghe a. He pa hian tihian a sawi a: Lei hi mihring ta a ni lo va, mihring hi lei ta kan ni zawk. Khawvela thil reng reng hi an inkungkaih vek a, thil nung dang chunga kan thil tih hi mahni chunga thil ti kan ni tiin. India ram hian kan chhehvel thil (environment) danglam ta lutuk avanga harsatna a tawhte chu hetiang hi a ni:(a) Lei chunglang luang ral (soil erosion)- 150 ha. (b) Tlangram lo neih avangin - 3 maktaduai ha. (c) Tui lian avangin - 6 maktaduai ha. (d) Lei al leh thur lutuk avangin - 7 maktaduai ha. (e) Ram ro lutuk avangin - 2.40 maktaduai ha. (f) Ram cheibawl tlak, cheibawl loh - 6.60 maktaduai ha. (Hectare 1 hi 0.01 sq.km. a ni) Khawvelah minit tinin ramngaw Acre 8 vel \hiah darh angin an chhut a, 1950 a\ang khan ramngaw zat ve lai \hiah darh tawhah an chhut a ni. Kum tinin boruak a lum tial tial a, boruak chhia (CO2) a lo pung a. Boruak lum vangin vur tlang a tui a, tuifinriat tui a lo pung bawk a, ramsa an chimit phah hle tawh a ni. Ramngaw \hiah chu kan sim vat loh chuan kan la tuar deuh deuh dawn a ni. India ramin National Forest Policy atan 30% dah ve a tum a, tlang ramah chuan 60% dah turin an rel a ni. Ramngaw hlutna hi hnam fing apiangin an hre chiang a, ram \henkhatten

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

17

an ramngaw pum pui za zela rizap an siam dan chu hetiang hi a ni:(a) Russia - 41% (b) America - 32% (c) Canada - 45% (d) Japan - 69% (e) India - 23% Thing \angkaina chu: Lei chunglang hang riral tur leh lei min tur a veng a; lei hnawnna a tawk chauhva vawngtu a ni a; tuihna siamtu a ni a; tui lian tur leh tuihawk nasa a veng a; sik leh sa a vawng \ha a; boruak chhia min paih sakin boruak \ha min pe a; hri leh thli lakah min vengtu a ni a; ramsa leh rannung tana chenna petu a ni a; mihring khawsakna \ul petu a ni a; mi tam tak eizawnna siamsaktu a ni a; sawrkar sum hnar \ha tak a ni bawk a; ruahtui hip kangtu leh lei hnuaia tuizem min siamsaktu a ni bawk. Heng bakah hian thing a\anga thil chi hrang hrang siam chhuah leh bungraw pawimawh (furniture) atan leh in sak nan leh mamawh hrang hrang damdawi chena petu a ni. 2. Mau \angkaina Mau hi mihring tan a \angkai em em a, khawvela mihring maktaduai 25 vel hian mau hmangin ei an zawng a, khawvel pumah mau a\anga sum an lak luh belhkhawm chu US dollar 2.5 million lai a tling a ni (INBAR, 2005). Chuvangin mau hi Mi rethei thingzai (poor mans timber) an lo vuah hial a ni. Tunlai hunah thing a vang ta bawk nen, thing aiah mau an hmang nasa ta hle a ni. India ramah chuan a ramngaw zawng zawng 13% hi mauvin a khuh a ni. Mau hian leilung leh mihring leh ramsate tan ngawi rengin hna pawimawh tak a thawk a. Hmun awih deuhva lei min tur a veng a, lei chunglanga lei \ha tuihawk len bo

18

MI DANG TANA MALSAWMNA

tur a veng a, thing aiin boruak bawlhhlawh a hipral hnem thei zawk bawk. Mihring tan bik pawh a \angkai tak zet a ni. In chhung bungrua (furniture) atan a hman theih a, pulp siam nan te, board siam nan te, puan atan te, chaw atan te, mei tuah atan te, damdawi siam nan te, lehkhapuan siam nan te, bungbel siam nan te, tah-hnang atan (craft) te hman a ni. Chu bakah nau chaw (nutrition) atan te, active minerals atan te, vitamin siam nan te, amino acid leh phenolic acid siam nan te, flavine siam nan te, polysaccharide siam nan te, thil chhuina (trace element) siam nan te, steroids siam nan te an hmang a. Hei bakah pawh hian mihring tar tur venna (antiaging) te, anti-oxidant atan te, natna hrik dotu (anti-bacterial) atan te, anti-viral atan te an hmang bawk. Boruak bawlhhlawh paih botu atan hman a la ni leh zel bawk. In chhung bungrua hrang hrang - basket te, thul te, bur te, arbawm, em, meihawl, bambooply, oil leh gas te, cream leh beverages, tumrik hmanrua (musical instruments) etc. atan te an hmang nasa bawk. A \angkaina dang pakhat chu hnawng (moisture) vengtu a ni. Kan ram hi a hnawng a, thil dah \hat reng a harsa a, a lo hmuar fo \hin a, hetiang atan hian meihawl pangngai ang thovin a \angkai a ni. Meihawl (thing hawl) aiin mau a\anga a hawl lak chhuah (mau hawl) hi a rih zawng inangah chuan hnawng hip luh chak danah a let 6 laiin a chak zawk bawk. Mau hi chawhmeh atan pawh hman a ni a, Mizo phei chuan Rawtuai kan ti a, kan ei nasa thei hle a, Naga-ho pawhin an um a, a lo thur \uau a, Bas-tenga(Tuaithur) an ti a, chawhmeh dang tih tui nan Mizovin saum kan hmang ang hian an hmang \hin. Mau hmanga in sak, tunlai thiamna sang hmanga sak, phei chu lirnghing a tuar rei thei em em a, chuvangin RCC building aiin mi tam takin an ngaina leh tawh a ni.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

19

Ram dangah chuan khawl changkang hmangin bang leh chhuat atana hman theih turin an siam a, almirah leh furniture mawi tak tak siam nan te an hmang a. Thing aiin khawl leh damdawi (chemical) hmanga an siam chhuah chu a duhawm zawk mah a, a tlawm a, a tle nalh bawk a, khaw lum leh khaw vawtah a danglam har a, thing angin a chang ve lo va, chuvangin Europe, Japan leh North America ram mite chuan an duh em em a ni. Sapho chuan pack-flat an ti a, a \henin knock-down an ti bawk a, laminated bamboo furniture an tih mai, hmanraw changkang leh damdawi nena an sawngbawla furniture an siam ngat phei chu khawvel hmun tinah an duh em em a, an siam daih lo hial \hin a ni. Khawvela mau thar tam berte chu China, India, Malaysia, Philippines leh Thailand ramte an ni a, China hi mau hman \angkai lama hmahruaitu ber a la ni zel a, a dawtah chuan Republic of Korea leh Taiwan ramte an ni. Khawvelah mau chi hrang hrang 1500 vel awma chhut a ni. Heng zinga a tam ber hi Asia ramah a awm. Mau leh thing khaikhin chuan thing a\anga hrui (fibre) awm ai hian mau-ah hian a hrui pai hi a sei zawk avangin thil siam nan a remchang zawk a ni. 3. Hnim hring \angkaina Hnim hringte hi mihringte leh thil nung zawng zawngte hian kan mamawh vek a. Ransa \henkhat chuan chaw atan an ring a, a \henin tawm hul nan an hmang a. Mihringte hian boruak \ha (oxygen) kan mamawh a. Boruak \ha chu kan siam thiam si lo va, hnim hringte hian min siamsak \hin a ni. Hnim hringte hian boruak \ha min siamsak mai bakah boruak chhia (carbondioxide) kan tan hlauhawm tak chu an lo hip lut a, mihring hmelma min thahsak a nih chu. Thil ri bengchheng, mihring tana zawi

20

MI DANG TANA MALSAWMNA

zawia pawi theite pawh hi hnim hringte hian an lo hip kiam a, lei \ha leh nitrogen leiah an siam a. Lei chung lang \ha ruah leh thli ten an len bo tur kha an lo veng bawk a. Ruahtuipai chhum te vawng daiin ruahah an chantir a. Ruahtui lei chunglanga luang ral mai mai tur kha lei hnuaiah an hip lut a, tui hna \ha tak leh fim tak kang lovin min siamsak leh a. Lei hnuaiah tuizem lian \ha tak min siam sak ang a ni. Mihring tan mit la tak leh hmuhnawm takin rawng mawi an chhuah a, min tihahdam a. Thil nung zawng zawng tan an \angkai a, chaw an ni a, chenna in an ni bawk a, mihring leh buh leh thlai tan pawh chaw \ha starch petu an ni. 4. Humhalh ngai an ni Khawvel mihring kan changkang tial tial a, khawl leh hmanrua a changkang a, mahse hetih rual hian harsatna tam tak a lo chhuah phah a, harsatnate chu: (a) Thil siamna khawl ekchhia tam vangin tui a bawlhhlawh. (b) Meikhu tam lutuk avangin boruak a bawlhhlawh (c) Chemical avangin ei leh in tur a bawlhhlawh (d) Greenhouse gas-in atmosphere a tibawlhhlawh (e) Radio-active toxic waste-in rimchhia a siam (f) Leimin a tam phah (g) Tui lian (flood) a tam phah (h) Ramngaw tihchereu avangin ruahtui leh lei chhungril tui a kiam nasa. 5. Thil siam humhalhtu chu malsawmna a ni Ramsate hian anmahni ei tumtu sakeite an hlauh va, an tlan chhiat chuan mihring awmna lam an pan \hin a. Chutianga ramsaten mihring laka humhimna an beisei laia kan lo kap emaw vaw hlum emaw \hin hi chu an lainatawm khawp mai. Pathian chuan tuilet lai pawhin Nova hnenah

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

21

thu a pe a, ramsate pawh a tuak zelin mihring ang bawkin lawngah him taka awm tir a duh a, thu a pe a ni. Chutiang tak chuan Nova pawhin ramsa tinrengte chu lawngah a khung khawm a. Pathianin an chi a mang vek a phal lo va, chi thlah tur zuah a duh a ni. Kan chhehvel (environment) hi mihringten kan suasam avangin an chereu nasa ta tih hriain khawvel sawrkar inzawmkhawm (United Nations) chuan 1972 khan Stockholm (Sweeden)-ah June 5 hi World Environment Day atan an lo ruat a. Tichuan World Environment Day chu 1973 a\ang khan kum tin serh a ni ta a ni. He ni an serh apiangin thupui an nei ziah a, entir nan, kum 1983-a an thupui chu Ecological Balance (Thil siam tinreng inremna) tih a ni. Pathian rilru pua ramsate leh thil nung dangte pawh kan enkawl hi kan mawhphurhna a ni a. Chutianga kan tih theih chuan ramsate tan malsawmna kan ni a. Vaiho pawhin zawng hi an khawih na ngai lo va, chuvangin zawng an tam hle \hin a. Temple bul leh bazaar hmunah phei chuan mihring ang bawkin an tlangnel a, an hlim hle \hin a ni. Che sawn ve thei lo thil siam dangte pawh hian humhalh an mamawh khawp mai a. Thei rah tam tak, a zar pawhin a zawh loh tur khawpa a nasat hian han \anpui ila, mauvin emaw a zar tliak tur han do ila, a \awng thei lo naa lawmthu sawi a duh ve ngei a rinawm. Thing kan kit a, a tlu tur ri ruah ruah pawh hi min pui ru tia au angin mi \henkhat bengah chuan a ri \hin a ni. Ram a kan vak te hian mei sa hlauvin thing leh mau, hnim te an awm a, an che sawn thei si lo va, mei chu han \helh ila, an lawm khawp dawn a ni. Thil siam tinrengte chu Paula chuan mihring ninhlei leh

22

MI DANG TANA MALSAWMNA

duham kut tuarin an rum mek niin a sawi a. Mihring ang bawkin Pathian fate lo lanna ni an nghakhlelin a hmu a. Nau vei na tuar ang hrimin tunah chuan tihduhdahna an tuar a ni (Rom 8:19-22)

Sawi ho tur: 1. Ramngaw humhalh emaw, ramsa humhalh emaw kan tih hian engtiang chiaha tih tur nge nia kan hriat? 2. Tun lai hunah eng ramsa emaw thil nung dang emaw zingah suat ngai awmin kan hria em? Eng chi hi nge tih pun ngai, zuah ngai nia kan hriat? Sava leh ramsa zingah hman laia Mizorama awm \hin tuna awm ta lo eng tenge nia kan hriat?

3.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

23

THUPUI 3-NA
(August & September)

NUNGCHATE TANA MALSAWMNA


Chhiar tur: Sam 50:10-11; Rom 8:19-22 1. Nungchate pawimawhna Thil nung reng rengte hi \angkaina nei lo leh awmze nei lova siam an awm lo. He khawvela thil nung reng reng te hi kan inkungkaih kual vek a. Chungleng savate hi kan thlaite eichhetu min suat saktute an ni a. Chubakah thing leh thlai chi inthlah darh nan hna ropui tak min thawh saktute an ni. Thlai rah an ei a, a chi kha an pu darh a, hmun dangah a lo tiak leh a. Khuai leh phengphehlep chenin chutiang put darh hnathawktu chu an ni. Rannung leh khaute hi inthlah pung chak tak mai an ni a, a suattu leh control-tu sava chi hrang hrangte hi awm lo phei sela chuan kar lovah khawvel dap chhuak thei mai tur khawpin an pung chak dawn a ni. Chung chuan kan buh leh thlaite min tih chhiatsak vek ang a, \ampui mitthi kan tuar ang. Chhimbuk te, mute te, sava dangte pawh hi kan buh bal min venhimsaktu an ni. Thil nung reng reng hi inlaichin vek kan nih avangin tam lutuk bika awm chu a dangin a tuar lo thei lo. Sazu nupa tuak khat ringawt pawh hian kum khat chhungin note 880 an nei thei a. Kum nga chhungin thlah tluklehdingawn 940 an nei thei dawn tihna a ni. Chuti khawpa tam chu a suattu mu leh chhimbuk leh rulte awm lo sela chuan an chimawm hle dawn a ni. Mulukawlh leh choakte pawh hian khawpui \awphnawk an ei ral \hin a. Khawpui rimchhe lutuk tur an veng a ni. Mizoramah chuan heng hi an awm ta mang lo va, Aizawl khawpuiah pawh hian choak leh mulukawlh

24

MI DANG TANA MALSAWMNA

an awm ngam loh avangin rimchhia leh tawphnawk a tam phah niin a lang. Sava chi hrang hrang te, phengphehlep, khuai leh rannung par bawmtute hi kan vaimim, buh leh thlai leh theirahte rah \ha tak nei theiin leh chite thlah theia min siamsaktute an ni. Lei lama tla chi ramar, vahrit, varung, changpat leh a dangte hian thing rah tla hmun khata tam lutuk tur an suat a, changpat phei chuan lei \ha min siam sak a ni. Chutiang bawkin bak te, chungu te, u\awk leh rannung chi dang dangte hian kan thlai ei chhe tur tam tak lakah min veng a ni. Rannung leh ramhmul leh thing leh mau a\angin mihring mamawh tam tak lak chhuah leh siam chhuah an ni. Damdawi te, insakna bungrua leh in chhung bungrua atan te kan mamawh min pe a. In tinah hian thing leh mau eng emaw tal kan kawl vek a ni. Khum leh furniture leh thil hrang hrang atan thing leh mau kan hmang a. Kan pian tirha mutna khum siam nan thing leh kan thih huna kan ruang dahna kuang siam nan thing kan hmang \angkai a ni. Heng bak pawh hi sawi tur a tam thei ang. 2. Zalenna an mamawh Thil nung tinreng hi an awmna tur Pathianin a ruat sak vek a. A \hen chu leia awm lovin thingzar hi an khum laizawl a ni a; satharte tan khm pang chu an tualchaina atana ruat a ni a. Tam tak chu lei chhungrilah te, lei hnuai thuk vak lovah te, lei chungah te an chenna run an rem a. Mahni awmna \heuh turah hian zalen taka awm an mamawh vek. Mihringte pawhin kan chenna tur in kan sakah zalen tak leh hlim taka awm kan mamawh a, chutiang bawkin ramsa leh rannung tinrengte hian zalenna an mamawh a ni. Ramngaw hi thil nung tinreng tan a \angkai a. A \hen tan chaw awmna hmun buhzem ang a ni a, an chenna in bangla a ni bawk.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

25

Mihring tan lah chak lakna hmun leh ei tur thei chi tin reng awmna a lo ni bawk a. Mihring hmasa ber Adama leh Evi phei chu concrete ina cheng lovin huanah an cheng a ni. Mihring leh ramngaw hi kan inzawm tlat a ni. Mihringin zalenna kan mamawh ang bawkin thil nung leh nung lo pawhin awmna hmun \ha, an zia anga zalen taka an khawsak theihna an mamawh a ni. Paula chuan thil siam zawng zawngten zalenna ni an nghahhlelh thu a sawi a ni (Rom 8:21). 3. Pathian thil siam an ni Engkim mai hi Pathian siam a ni tih Bible-in min hrilh a, Bible hi thu dik ziakna bu a ni tih Kristiante chuan kan ring nghet tlat a ni. Genesis 1:1-ah chuan, A tirin Pathianin lei leh van a siam a tih kan hmu. A chang dawt zelah chuan chipchiar zawkin eng a siam dan te, boruak te, khawmual leh tui te, van boruak te, hnim te, thlai te, rannung leh ramsate te, thla leh arsi te a siam thu kan hmu a. A tawp berah mihring a siam thu kan hmu bawk a (Gen.1:26,27; 2:7). A tawi zawnga sawi chuan lei leh van boruaka awm zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh, che thei leh che thei lote hi an vaiin Pathian siam vek an ni. Chuvangin siamtu thuhmun kut chhuak vek kan ni a, a thil siamte chu a duh dan taka a siam an nih avangin a lungawi a, Pathianin a en a, \ha a ti hle a tih hi vawi 5 lai a inziak nghe nghe a ni. Pathianin lungawi taka a siam ni si, mihringin kan nawm kan maka kan ti riral leh suat mai \hin hi a siamtu Pathian lung a awi ang em tih ngaihtuah tham a ni. 4. Pathianin duh taka a siamte an ni Thil nung tinrengte siamtu Pathian chuan leia thil awm zawng zawng hi \angkaina nei vek turin a siam a. Mihringin huat zawng leh ngainat loh chi kan neih avanga tihhlum

26

MI DANG TANA MALSAWMNA

kan duh \hin hi in ngaihtuah chian a ngai a ni. Rul leh pangangte hi mihringin kan ngai thei lo \hin a. An \angkaina pawh kan ngaihtuah lo. Rul chu min chuk natu leh chuk hlumtu ang bakin kan ngaihtuah lo va, Genesis bung hnih kan chhiar a, Evi leh Adama bumtu angin a lo lang lehnghal a, chuvangin a hmutu apiangin thah ngei tura ngaih hial a ni. Kan tana hlauhawm rannung eiraltu leh mihring tana \angkaina nei ve bawk a nih lam kan hre chang lo a ni. Pangang pawh hi chutiang chuan a awm mai mai hi huat a hlawh ringawt a, a vanduai ngawt mai. A siamtu chuan uitepangang phei chu rawng chi hrang hrangin a chei ve bawk a, mahse a mawi ti zawngin kan en thei tlat lo. A siamtu thlirna mit angin kan thlir thei \hin lo a ni. A siamtu chuan a duh dan taka a siam ve tho an ni. 5. Nungcha humhalhtu chu Pathian lam\ang a ni Ram changkangah chuan ramsa leh rannung te, thing leh mau leh ramngaw \angkaizia te an hre chiang a, an humhalh uluk hle \hin a ni. America ramah chuan sawrkar chauh pawh ni lo, mi mal pawhin ramsa chenna tur ngaw (sanctuary) an nei a. Ramsa tinreng an khawi a. Sa kah hun pawh sawrkar danin fel tak a zam a. Nungchate hi Pathian thil siam an ni a, tihnawmnah ahnekin duat takin an enkawl zawk a ni. Hei hian a siamtu a tihlawm ngei a rinawm. Biblea kan hmuh angin thil siam zawng zawngte chu rum leh na tuarin an awm mek a, hun hnuhnungah chuan thil siam zawng zawng hian Pathian fate zalenna ropuiah chuan an lut ve dawn a, chu hun chu an nghakhlel em em a ni (Rom.8:19-22). 6. Nungcha humhalhtu chu malsawmna a ni Nungcha zawng zawngte hi siamtu thuhmun kan ni kan ti tawh a. Mihring ang bawkin nungchate hi an lungngai

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

27

thei a, an thinrim thei bawk. Nungcha chauh pawh ni lovin thing leh mau leh hnim reng reng pawh hian tuarna an nei vek. Hlonuar pawh hi hnim mah ni se han khawih ila, nuar ang maiin a hnah a khup nghal mai \hin a. Mihring hlim nui ri hriatte hi an \hat phah hle niin an sawi leh zel a. Lova hnathawkte hlim nui ri an hriatin buh leh thlaiten an ngeih an tih chu maw le! Ramsate phei chuan mi rilru an hre thei a ni. Ei zo vek duh mitmeng chu an hre hrang khawp mai. Tihhlum duhtu bulah chuan eng ramsa mah an ngampa lo va, duat taka enkawl leh hmangaihtu mitmeng an hriat avangin an nel a, an bulah an awm ngam a, sakei leh savawmte ngei pawhin \hian anga entu chu tihnat an tum bik lo an ti \hin a ni. Pu Chawngkhupa (L) pawh kha ramsa duat thintu a nih avangin Savawm nen pawh an riak dun thei niin an sawi. A siamtu rilru a \awm tihna a ni a, ramsate tan \hian \ha a ni a, an tan malsawmna a ni. Mi dang tana malsawmna nih hi thil harsa a ni hran lo, in tibuai lova kan awm te, mamawh intihchhiatsak lohte hi malsawmna nihna kawng pakhat a ni a. Nungchate tana an chaw tur thing rah leh a par te, a zung te, a hnahte hi zuah ila, tihchhiat sak lovin enkawl \hatsak zawk ila, an tan malsawmna kan ni ang. 7. Nungchate hi Pathian program-ah an tel Leilung luahtu zinga tel atan Pathianin nungchate hi a duh avangin a siam a. Chuvangin Pathianin mihring tana a hnathawhnaah pawh an chanvo a pe ve zel. Tuilet laia Nova leh a chhungkua lawnga an luh khan ramsate pawh an lut ve a. An chi mang Pathianin a phal lo. Tin, tui a kam hnuah khan choak leh \huro khan hna pawimawh tak an thawk a (Gen 7:14-16). Zawlnei Elija ril\am chaw petu pawh kha choak a ni a, zing leh tlaiah chhang leh sa ngat an rawn pe \hin a ni (I Lalte 17:6). Isuan chawngzawng

28

MI DANG TANA MALSAWMNA

pawh Pathianin a chawm thu a sawi a (Mt 6:26). Pathian rilruah nungchate hian hmun an luah ve zel hi chhinchhiah tlat tur a ni.

Sawi ho tur 1. Ramsa kan man a, kan khawi \hin hi Pathian duh zawng a nih kan ring em? 2. Ram sai kawlh hian mihring a tihlum fo va, Forest Dept. hian sai tihhlum an ui viau bawk si a, in ngaih dan han sawi ho teh u. Kan rama ramsa leh sava chi eng zat nge in hriat han sawi ho teh u.

3.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

29

THUPUI 4-NA
(October & November)

KHAWTLANG TANA THIL |HA TIH


Chhiar tur: Gen.12:1-3; Lk.10:33-34 1. Mi tin kan inzawm tawn vek Mihring hi awmkhawm tura Pathian siam kan ni a, mahni chauhva awm tur kan ni lo. Pathianin, Mihring amah chauhva awm chu a \ha lo ve; amah \anpuitu tur a kawppui wm mi ka siamsak teh ang (Gen.2:18) a ti a. Tichuan a tira mihring pakhat chauh awm kha mi dang pakhatin a belh a, pahnih an lo ni ta a. An pahnih chuan awm dun tura ruat an ni. Mihring an lo pun zel hnuah pawh awm khawmin khua a lo indin chho ta zel a. Hei hi Pathian chatuan remruat a nih avangin khawpuiah phei chuan mihring nuai tam tak kan lo awm ta \hin a ni. Khaw te deuhvah chuan mihring awm an tlem avangin kum tam tak hnuah chuan inneihna avangin in chhungkhat kual vek an lo ni ta \hin a. An inlaichinna pawh a lo thuk tual tual \hin a ni. Mi tin hi famkim lo veka siam kan nih avangin tlakchhamna lai nei vek kan ni a. Kan tlakchhamna chu mi dangin min phuhruk sak thei. Entir nan, thirdeng thiam vek kan ni lo va, a thiamin hmanrua, tuthlawh etc. min chhersak a. A \hen mistiri thiam tak an ni a, a ni ve lovin in sak a duh chuan a sa thiam mistiri a ruai a, a mamawh a phuhruksak a. Motor nei lovin hla taka zin a duh si a, motor neitu chuan a mamawh a lo phuhruksak leh a. Chawhmeh zuartu chuan a nei ve lote lei turin a zuar a, sum a mamawh chu a leitu a\angin a hmu a, chawhmeh thar ve lo chuan a zuartu hnen a\angin chawhmeh a lo nei ve leh thei bawk a. Chu chuan mi tin kan inmamawh tawnzia a entir a ni. Ram

30

MI DANG TANA MALSAWMNA

leh ram pawh chutiang tho chu a ni. Oil ngah ram (Arab ram etc.) an awm a, a nei tam ve lo hnenah an hralh a, tichuan mamawh phuhrukna an lo hmu tlang ta \hin a. Khawvela ram hausa kan tihte pawh hian engkim an mamawh tawk an nei bik chuang lo va, ram dang a\angin an lak luh a ngai ve tho. 2. Vantlang thil en dan dik a pawimawh Mihring awmkhawm hi vantlang chu a ni mai a. Khaw tinah mi mal ta ni lo, vantlang thil neih, vantlang ta a awm \hin. Entir nan, kalkawng hi mi mal ta a ni ang bawkin vantlang ta a ni a, kan in\awm tlan vek (common property) a ni. Tuikhur pawh vantlang tuikhur a ni a, khelmual (Playground) pawh vantlang ta a ni a, khaw reserve kan tih pawh hi vantlang mamawh lamna atana zuah a ni. Damdawi in leh sikul pawh vantlang tana din an ni a, kan in\awm tlang vek a ni. Sawrkar thil leh sawrkar bungrua kan tihte pawh hi vantlang tana sawrkarin a sum senga a dah an ni vek a. Mi mal ta bik ni lo, kan intawm tlan thil tam tak a awm \hin a, chung laka kan rilru put dan tur hi zir a pawimawh hle a ni. Ram changkang leh changkang lo danglamna langsar tak chu vantlang thil kan enkawl danah a lang chiang hle. Vantlang tana zun in/ek in han en ila, building \ha fu si, a chhung \awp tak a nih chuan mihring an changkang tawk lo tihna a ni. Mihringte hian thil in\awm tlan zir kan mamawh. Neih bik duhna rilru-duhamna hi mihring khawsak ho tiharsatu a ni. Mi pakhat chuan vantlang tuikhura tui chawi \hinten fian an ken ziah a ngai a, an ken theihnghilh chuan an let leh a ngai \hin chu tihzangkhai nan tiin ama sumin fian a lei a, in\awm tlan turin tuikhurah a dah a. Mahse, a awm rei

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

31

lo kher mai, a hmang hmasa bertuin a hawn nghal a ni ang, rei a awm lo va, a bo nghal daih a nih chu! Dik tak chuan Chhandamtu (Isua) pakhat, kan in\awm tlan turin Pathianin min pe a, hei pawh hi kan in\awm thiam lo a ni ang chu Isua hming lam \heuhvin pawl hrangin kan awm a, kan insawisel tawn reng bawk site hi ngaihtuah tham a awm. Vantlang thil kan en dan hi a changkan loh chuan hmasawn a harsa \hin a ni. Sawrkar thil pawisak loh leh a ruka lak te, vantlang thil mahni ta anga en lo va, tihriral emaw, dim lo taka hman emaw kan chin chhung chuan hmasawn a harsa ang. Kan ta tlang vek a nih tih hi rilruah kan neih \heuh a \ul tak zet a ni. Vantlang thil uluk leh dimdawi taka hman leh enkawl hi mahni tan bawka \ha a ni tih hriat a \ul tak zet a ni. Bawlhhlawh taka kan dah chuan kan vaiin hri \ha lo kan kai thei a ni tih pawh hriat a \ul. 3. Thil \ha tih - Inelna \ha Mi mal mal infinkhawm hi vantlang a nih avangin mahni tana thil \ha chu vantlang tana thil \ha a ni nghal a. Kan vaiin min huam vek tihna a ni. Chuvangin vantlang tana thil \ha kan tih chuan a hlawkna teltu tur chu keimahni tho kan ni. Vantlang tana thil \ha chu sawi zawh sen a ni lo vang. Inelna khawvelah kan cheng mek a. Infiamna thilah inelna chi hrang hrang, veng huap emaw, ram huap emawa inelna pawh a awm reng a. Chutiang bawkin hmasawnna kawng dangah pawh inelna chu a rukin a kal reng a. Sumdawnna thilah pawh inelna a nasa hle a. Khawvel ram tin hian an thil siam chhuah hralh tamah an inel ngar ngar reng a ni. Chutianga inelnaah chuan China chu khawvela mahni ram thil siam zawr chhuah lamah (World Market Reserve) a sang ber a ni ta a. Ram dangin khum tumin theih

32

MI DANG TANA MALSAWMNA

tawp an chhuah mek bawk a. He intlansiakna hi chu mahni inhaivurna kawng a ni a. A ruh no no chhuakah tih ang maiin mi dang aia chan \ha chan tumna a ni. Kan sawi tum erawhchu inelna dik leh \ha chung chuang a ni. Mahni hmasialna dah bova, mi dangte tana thil \ha tih tam tuma inelna a ni thung. Hetih kawngah hian hman laia Mizote nun kha a mawiin a chhuanawm a. Mi tlawmngaite nun chu mi dang \anpui tumna rilruin a khat a. Miin a puihna an mamawh tih a hriat rual rualin mahni a inpe pumhlum nghal a, phut let nei miah lovin mi dang tan thil \ha tih a tum a, ber nih tumin a tha neih zawng zawng a seng \hin. Tun laiin Mizo nula leh tlangvalten damdawi inah thisen a thlawna pek an ching te hi inelna \ha tak pakhat a ni. Mi mangang \anpui te, hrehawm tuar thlamuan te, \anpui ngai apiang \anpui te hi kan inelna tur \ha chu a ni. 4. Khawtlang tana thil \ha tih chu malsawmna Khawtlang hi mi mal mal infinkhawmin a siam a nih avangin khawtlang tana \ha chu mi mal tan pawh a \ha sa a ni. Hman lai kan pi leh pute hunah chuan vantlang zahna an inzirtir \ha hle \hin a. In sak chungchangah te hian vantlang kawng dala in sak loh hram an tum \hin. Vantlang ensan nih te an hlau va, chu chuan mi mal leh chhungkua a insiam remtir lo thei lo \hin. Tun lai hunah hian vantlang kawng zah lohna te a hluar ta deuhvin a hriat a. Kawngpui nekchep zawnga in sak leh compound hung duham vangte hian buaina a chawk chhuak tam ta hle a, \henawmte nena inhnial buaina pawh a tam ta khawp mai. Vantlang kawngpuia ruah tui far phak ngei tura in sak thlawk pawh Aizawl khawpuiah chuan veng tin deuh thawah hmuh tur a awm.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

33

Vantlang kawng te hi mi tin in\awm tlan a ni a, enkawltu bik sawrkarin ruat mahse an enkawl hneh tawk lo va, kawng \ha khawiah mah kan ramah a awm tak tak thei lo. Hetah hian mahni in zawna khuar chhe te awm hi lungin hnawh vat \hin ila chuan a khuar zel tur a veng ang a, tui tling motor dai per kan tuar lo ni mai tur kha, PWD emaw BRTF emaw tih turah kan ngai nghet tlat si a, vantlang tana thil \ha tih hi kan harsat ta deuh ni chuan a lang. Mahni in bula tuihawk luankawr thenfai leh kalkawng khuar awm hi a zawna mite hian kan mawhah dah thei \hin ila a duhawm hle. Chutianga kan tih theih chuan khawtlang tan thil \ha a ni a, mi tinin a hlawkna kan tel \heuh ang a, khawtlang tan malsawmna kan lo ni mai dawn a ni. Thianghlimna kawngah hian hmasawn kan mamawh hle bawk a. Vantlang kalkawng hnawk te, vantlang in emaw hall emaw, vantlang zun in leh ek in emaw te hi mikhual hmuh atan a sitawm \hin khawp mai. Bawlhhlawh paih mai mai lo va, a bawma dah zel hi kan nunphungah nei ila chuan vantlang tan malsawmna kan ni \heuh dawn a. Zunram thiarna phei hi chu rei lo teah inthiarna tlak loh khawpin a tui-tang lo \hin a, kan hnamin hmasawn kan ngaihna lai langsar tak tak pakhat a ni. Mi dang tana thil \ha tih hi kan tih sakate tan chauhva hlimna leh lawmna ni lovin mahni tana nun hlimna a ni tlat a ni. Sawi ho tur 1. Khaw chhung thianghlim leh thianghlim lohvah hian tu nge mawh phur bera kan hriat? 2. Khawtlang tana thil \ha tih tamah hian lawmman/ chawimawina inhlan ila hma kan sawn phah ang em?

34

MI DANG TANA MALSAWMNA

THUPUI 5-NA
(December & January)

RAM TANA THIL |HA TIH


Chhiar tur: Sam 22:28; Kol.1:16,17 1. Sawrkar hotute mawhphurhna Ram hi sawrkar kuta awm a ni a, a humhalhtu tur ber pawh a ni. Khaw tinin ram chin kan nei a, vantlang ram bik a awm bawk a, mi mal ta a awm bawk. Nagaland leh Meghalaya-ah chuan mi mal ram leh hnam bik ram deuh vek a ni a, sawrkarin a mamawh chuan mi mal hnen a\angin a lei mai \hin a. Mizoramah erawh chuan lal ban hnuah sawrkar kutah ram hi a awm pumhlum ta a. A enkawltu bik atan sawrkarin Land Revenue & Settlement department a ruat a, ramngaw leh a chhunga chengte enkawltu atan pawh Environment & Forest department a ruat bawk. Sawrkar thuneihna hnuaiah ram hi a awm avangin sawrkar mawhphurhna a lian hle a ni. Lo atana neih dan tur te, ramngaw siam leh humhalh dan tur te, ramsa leh thing leh mau leh hnim zawng zawng te, lei chung leh lei chhunga lung leh lung alh thei te, tui alhthei chenin sawrkar thuneihna hnuaia mi vek an ni. Thing pawh hi mahni in bula kan phun ngei pawh a lo len hnuah chuan sawrkar phalna lo chuan kih mai mai theih a ni lo, a ruka kan kit a nih ngawt loh chuan. Mahni compound chhung pawh ni se, lung leh thing te hi sawrkar thuhnuaia mi vek an ni a, dan anga phalna la hmasa lo chuan dehral mai mai theih an ni lo.Sawrkar hian a mawhphurhna a hlen zo em tih erawh chu thu dang a ni. Sawrkar chu mipui tana thawktu tur a ni a, a mi rawih, sawrkar hnathawk zawng zawng pawh ram leh mipuite tana

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

35

thawk tura sum senga rawih vek an ni. Mipui tan malsawmna ni tura duan a ni a, chu chu mipui pawhin kan \awiawm tur a ni. Sawrkarin sum senga a thawh sa lo tihchingpen chu thil pawi tak a ni. Sawrkar chuan dan a siam a, chu dan chu a zawm ngei a ngai bawk. Chuti ni lova, sawrkar hotuten an bawhchhiat chuan mipui tan entawn tur an awm loh bakah ram than mawh bawk an ni zawk ang. Dan kengkawh tura dahten an palzut a nih chuan mipui lakah zawm tura phut thei an ni bik lo tihna a ni. Pathian a\anga thuneihna kan dawn kan hman sual chuan Pathian thinurna kan tawng bua ang tih a hlauhawm hlel lo ve. 2. Kohhran mawhphurhna Kohhran hi khawvel laka awm hrang ni lovin mipui awmkhawm, chhungkaw hrang hrang infinkhawm a ni a. Din chhan mumal tak neiin, Kohhran member zawng zawng tana thlarau lam chaw pek leh tisa lam nun dan tur zirtirna pek chu a hna pawimawh tak a ni. Khawvela Kohhran hmuh theih a nih avangin khawvelah a awm a, thlarau hlangin a awm bik lo. Chuvangin khawtlang thil leh politics thil pawh a kalsan thei bik lo. Khawtlang thil hian Kohhran a nghawng loh theih lohna chhan chu Kohhran member kha khawtlangah a tel a, \halai a nih chuan K.|.P. member a nih rualin YMA member a ni tho bawk. Ram hruaitu VC/AMC/MLA/MP inthlan a lo hunin Kohhran member bawk kha vote neitu a nih avangin vote thlak a ba ve tho. India rama awm kan nih avan gi n Ko hhran memb er kha India mi ni hn aah mawhphurhna a nei. Sawrkar hnathawk hlawh a pun chuan Pathian ram thawhlawm pawh a lo pung nghal a, hei vang hian Kohhran leh khawtlang hi a inzawm nghet hle a ni.

36

MI DANG TANA MALSAWMNA

Kohhran chuan ram leh hnam thil a thlah thlam thei bik lo va, ram tan a thawk mek a ni. Mizoramah chuan ram tana thil \ha chi tinreng hi Kohhranin Pulpit hmangin a zirtir reng a, a tih zawm zel tur pawh a ni. Tun laiah phei chuan sawrkar department \henkhatin an hnathawh turah Kohhran puihna dilin lo puangzar tur tein an ngen fo va, Kohhran pawhin a \angkaina hre rengin a lo \anpuiin a tihhlawhtlinsak fo tawh a ni. Kohhran chuan Ram chu Lalpa ta a ni tih Bible thu hi a rin tlat avangin Pathian duh dana ram leh hnam leh Kohhran hi pheikhai rual taka kal turah a ngai a, hetih kawngah hian hma a la reng a ni. 3. Pawl (NGO) leh K.|.P. mawhphurhna Kohhran bakah Pawl (NGO) hrang hrangin ram tana thil \ha an ti mek a. Kristian |halai Pawl pawhin thupui zir bik neiin, kum puan te tiin hma a la mek reng a. A chunga kan sawi tawh angin K.|.P. member chuan ram neitu zinga mi a nih avangin ram \hatna atan mawh a phur a ni. |halaite hi nakin lawka ram hruaitu tur an nih avangin ram leh hnam innghahna an ni kan ti thei ang. Khawtlang leh ram nuam siam turin \halaite an pawimawh hle a. Ram chhunga nungchang \ha leh \ha lo hi \halaite zingah a tam ber a, hei vang hian \halaite chuan ram kalhmang an bih ngun hle a ngai a. Ram tichhe tur zawng leh tihmingchhe tur zawnga thil thleng an ngaihven reng a \ul a, in telkhawmin ram tan an thawk tur a ni. Pawi khawihna te a lo awmin \halai an inhnamhnawih fo \hin a, a siamremtu tur pawh \halaite bawk an ni. 4. Mipui mawhphurhna Mipui mawhphurhna kan tih hian a chunga kan sawi tak Kohhran leh \halai leh NGO pawh a huam thei vek a.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

37

Ram \hatna tur chuan mipuiin ram dan kan zawm a \ul a. Dan ngai pawimawh mi ni tura beisei vek kan ni. Sawrkar dan chi hrang hrangte leh Kohhran Dan te zah nachang hriat a ngai a ni. Ram humhalh thuah te mipui \anrual a ngai a. Ramsa te, thing leh mau chenin mipuiin hlut nachang kan hriat a, humhalh a \ulzia kan hriat a ngai. Ram dana chhiah chawi pawh mipui mawhphurhna a ni a. Chubakah Bill chi hrang hrang pek thuah te pawh mipui kan \hanharh a ngai. Dan kengkawhtu sawrkar department hrang hrang \awiawm hi mipui mawhphurhna a ni. Ramin hma a sawn theih nan mipuiin mawh a phur lian hle a ni. Politics kal dan tidanglam theitu pawh mipui a ni a. Mipui rilru a dik chuan ramin hma a sawn lo thei lo. Mipuiin kan zir tur pawimawh tak chu ram tana mi hlauhawm leh hnam tihmelhemtu apiang do rawn nachang hriat te, sual huat te, ram leilung chhe zel tur ven nachang hriat te, ram humhalh leh ram leilung leh thing leh mau hman \angkai dan zir te hi a ni. Chubakah chuan ram chhunga chengte ham\hatna ngaihtuah leh hnam nun \ha lai apiang humhalh nachang hriat te hi a ni. 5. Mi mal mawhphurhna Mi pakhat awm \ha duh lo hian ram leh hnam a tibuaiin a tihmingchhe thei a. Mi pakhat luhlul tak hian khawtlang a tibuai thei hle a ni. A lehlamah chuan mi mal fel tak leh thil tithei tak hian ram leh hnam a chawimawi thei bawk. Mi tin mai hian mahni kan induhsak \heuh va, mahni tana hlawkna leh nawmna ngaihtuah \heuh kan ni. Hei hi ni mahse ram tan pawimawhna kan nei \heuh va, mahni chenna ram mi nihna nei kan nihna hian ram tan mawh kan phur ve tih a tilang. Naga chuan an ram Nagaland tan mawh a phur angin Mizo chuan Mizoram tan a tha leh zung, a finna leh theihna a hmang ngei tur a ni. Mizo

38

MI DANG TANA MALSAWMNA

chuan Naga tan mawh a phur lo va, Mizoram tan zawk mawh a phur a ni. Mi mal thil neih chu ram tan a hnawksak nge a \angkai tih zawhna hi zawhna pawimawh tak a ni. Mi mal hausakna chuan a mah leh a chhungte chauh a huap a nih chuan a la tawk lo. Ram leh hnam hmasawnna kawngah \angkaina a nei tur zawk a ni. Mi mal dinhmun \ha ringawtin ram nuam a siam lo va, awmze neia ram tana a inhman chauhvin ramin a chhawr \angkai dawn a ni. 6. Ram dan zawm Dan chi hrang hrang hi ram tinin kan nei vek a. Danpui chhungah dan te tam tak a awm leh \hin a ni. Heng dan chi hrang hrang (Law, Acts, Code etc) hian mihring khawsak hona muanawm leh him a awm theih nana siam an ni. Traffic Rules pawh hi lirthei kal dan tur mumal a awm nan leh mihring leh thil (property) him nana vengtu a ni a. Lirthei khalhtuin dan a zawm loh chuan accident a awm phah thei a, chutiang bawkin kea kalte an fimkhur loh chuan traffic a buai phah theiin accident a awm phah thei bawk. Chuvangin mi tinin traffic rules kan pawisak a \ul hle a. Ram changkang apiangah dan an pawisa a, nun a nuam \hin a ni.

Sawi ho tur 1. Sawrkar hian a tih tur ti tawkin kan hria em? Ti tawk lo ni se, eng thilah te nge? 2. 3. Kohhran mawhphurhna han sawi belh teh u. K.|.P. hian ram tan eng lamah nge \an la zual se \ha ber ang?

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

39

THUPUI 6-NA
(February & March)

|ANPUI NGAITE |ANPUI


Chhiar tur: Matt.7:12; 25:40 1. Mi tin kan inmamawh tawn vek Mihring khawsak honaah hian \henawm khawvengte hi an pawimawh hle a. Mizo upaten Ral khata chhungte aiin \henawmte an \angkai zawk an lo tih \hin hi thu dik tak a ni. Rikrum thilah hian a dikna kan hmu \hin a. Zan laiah manganna a lo thleng thei a, chhiat tawh thut pawh a awm thei. Hetiang rikrum thilah ngat hi chuan ral khata chhungte aiin \henawmten mamawh an phuhru zawk fo a ni. Chuvangin \henawmte nena tual thu a chhiat palh chuan thil pawi tak a ni. |henawmte nena innghirngho ching nih chu chhiat ni that niah mawlh hian a pawina a lo lang chhuak \hin. Mi tin hi mahni chhungkua chauhvin a khawsak theih loh hun a awm \heuh va. Eng tik hunah emaw tal chuan kan mamawh ngei ngei \hin. |henawmte puih ngai lo khawpin englai pawhin kan khawsa reng thei lo a ni. In mamawh tawn hun a awm ngei ngei \hin. Vawiinah mamawh lem lo mah ila, an tel lova mualphona tawh theih hun a awm tih hriat a, \henawmte nen inngeih taka awmho hram hram tum hi Kristiante tih tur pakhat chu a ni. 2. |anpui ngai miah lo tumah an awm lo Mihring hi kan inang vek lo va, eizawnna pawh a dang thei a, hausak dan leh thil dang dangah pawh kan inang lo hle thei bawk. Mahse mi dang mamawh lo tawp khawpin a hausak theih loh va, eng anga lehkha thiam pawh ni ila, mi

40

MI DANG TANA MALSAWMNA

dang puih ngai miah lo khawpin a awm theih loh. Mi lian ber pawhin tlakchham lai a nei tho tho. Doctor pawhin dam lo enkawl \hin mahse, a tawpah chuan mahni pawh in enkawl thei lovin, mi dang enkawl ngaiin a awm hun a thleng ve tho \hin. Mi chak ber pawh mi dang zawn ngaiin a dam lo thei a, accident tawk thei \heuh kan ni a, chutiang hun a thlen chuan mi hrisel leh chak ber pawh kha mi dang puihna tel lo chuan amah a inbuaipui thei tawh \hin lo a ni. Vanduaina tawk thei \heuh kan nih avang leh mi puihna kan mamawh hun a thlen theih \heuh avangin tumah hi in hmuhsit loh tur a ni a, tu mah hi biak chhiat tur a ni hek lo. Mi ngei chin te hi a \ha lo va, kan tu leh fate pawh nupaah an lo insiam mial thei a, a nih loh leh loh theih lohvin hna an thawh dun a \ul thei a, chuvangin, a theih phawt chuan nangmahni lam tal mi zawng zawng nen inremin awm rawh u tih thu hi zawm tum a \ha ber a ni. Mi \anpui \hintu chuan \hian \ha a siam belh a ni. 3. |anpui ngai \anpui hi Pathian duh zawng a ni Khawvel ram changkang berah pawh mi rethei an awm a, kutdawh pawh an awm ve zel tho. UK-ah ngei pawh khuan khawlaiah \hu chunga \ing\ang nena zaia kutdawh hmuh tur an awm \hin a ni. Mi rethei hi Pathianin a khawngaih a, Bible-ah pawh mi retheite lainat tura fuihna kan hmu tam hle a ni. Kan chenna India ramah phei chuan mi rethei hi maktaduai tam tak an awm a. Heng mi retheite hi kan \anpui theih ang anga \anpui hi kan bat a ni. Retheite hi an retheih chhan a inang kher lo vang. A \hen chu vanduai vanga rethei ta an nih laiin a \hen chu thatchhiat vanga rethei pawh an awm ang. A enga pawh chu ni se mahni in enkawl zo lo, \anpui ngai an ni vek tho. Rethei leh chanhaite hi ringtu kan nihna a\angin lainat leh enkawl leh \anpui hi kan mawhphurhna a ni.

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

41

William Colgate-a hi America rama awm a ni a. Mi rethei chhungkuaa seilian ni mahse mi tum ruh tak, thil chik mi leh Pathian tih mi tak a nih avangin zawi zawiin a lo hlawhtling a, a lo hausa ta hle a, khawvel hriata a lo larna chhan ber chu a hausak vang ai mahin Pathian a \ihna leh mi tana a thil phalna hi a ni. Pathian \ih mi, \awng\ai \hin mi a ni a, a sumdawnna kawngah pawh Pathian thu a zawm tlat a, Mal.3:10 hi a vawng reng a, a Company hlep a\angin sawma pakhat a pe ziah a, a hnuah sawma pahnih a pe leh a, nakinah phei chuan sawma pathum a pe ta hial a. Thilpekin rawng a bawl nasa hle a, Madison College, New York-a mi phei chu a \anpui nasat em avangin Colgate University tiin a hming an thlak ta hial a ni. Missionary pawh tam tak a chawm bawk. Kum 1857 March 25-ah a thi a. A company thil siam kan rama kan hmuh theih zingah Colgate (Hanawhna chi) te, Colgate-Palmolive te leh Murphy te hi an ni. Mi hlawhtling thlan chhuah Fortune 500 an tih zingah chhiar tel a ni. Mi dang tana malsawmna nih hi a rilru kaihruaitu a nih vang leh malsawm tlaka taima taka a thawh avangin Pathianin mal a sawm a ni. 4. |anpui ngai \anpui dan kawngte A chunga kan sawi tak angin \anpui ngaite chu chi hrang hrang an awm thei a. Mi rethei te, mi hausa vanduai te, mi awm \ha duh lo te, mahni taksa tana \ha lo tih ching te, sual bawia tang te, sakhua ngaihsak nachang hre lote leh piang sualte hi \anpuitu mamawh vek an ni. |anpui ngaite chu engtin nge kan \anpui ang? A hmasa berah chuan an mamawh dik tak hriat tum phawt a, chumi hnuah \anpui dan tur kawng zawn a ngai ang. |anpui an ngaihna lai kan hriat chuan tih dan tur chu a lo lang mai dawn a ni. Entir nan, mahni taksa tana \ha lo thil tih ching,

42

MI DANG TANA MALSAWMNA

zu in ching te, drugs hman sual chingte emaw an nih chuan an sim theih nan Counselling neih pui te, Gospel Campinga hruai te, Rescue Home-a dah te, an awmna hmun sawn sak etc. a tih theih ang. Sum leh pai hmanga dawmkan theih chi an nih chuan sum lama \anpui te, zilh leh fuiha \ha tur chi pawh an awm thei a, chutiang chu zilha fuih tur an ni. An chhungril nun leh rilru thlak danglam khawpa an awm theih nana \awng\aina nena sakhuanaa kaihhruai a sawt hle ang. 5. Mi rethei hmangaih hi Pathian duh zawng a ni Pathian duh zawng tih hi ringtute bat a ni a, Pathian chuan mi retheite hi a hmangaih tlat avangin Kristiante chuan Pathian duh zawng anga mi rethei hmangaih hi kan ba a ni. Lal Isuan mi hausa Lazara chungchang tehkhin thu a sawi khan (Lk.16:19-31) leia ringtute awm dan tur min kawhhmuh a ni a. Kha mi hausa pa ang maia bul hnaia mi rethei awm ngaihsak lote chanvo tur chu a rapthlak dawn a ni tih hriat a pawimawh. Kristian nun hi mi dangte nena induhsaktawn nun a ni a. Chhandamna pawh hi mahni neih mai duh tawk lo va, mi dangte hrilh chhawn zel tur a ni. Chutiang bawkin Pathian malsawmna kan dawn mi retheite hnena kan pek phawt chuan kan thinlung chhungrilah lawmna tak kan nei ngei ang.

Sawi ho tur 1. Mi rethei tih hian eng ang mite nge a kawh ber? 2. Mi rethei \anpui kawnga fakawm leh entawn tlak kan hriat apiang sawi ho ni se. ***

You might also like