Mustafa Yldrm

MECZUP YARATMAK
Yzyllk Yanltma Ustal

Ankara
2006

Meczup yaratmak
Temmuz 2006

de
b

ia

n_

Selcenli Veli Yldrm Hoca'nn ansna saygyla

Bilakis, cennete gitmek zere slam'a dahil olan topluluklarn karsna, engel ve
mania olarak kan kfr ynnn bana darbeyi vurma, nn alma, darbeyi vurup onu
sarsnca, hemen onu terih (ameliyat) masasna yatrma, kalbine ve kafasna iman enjekte
etme; sopay sadece onun iine iman sokabilmek iin tepesine vurup bayltma... Budur
slamn uuru.1

1. Fethullah Glen, Hitap iekleri, s.95

Giri
nandm diyen kiiyle, inand konularda bilimsel bir tartmaya girmek kadar
hatal bir giriim olamaz. nk o kii, inandm demekle her trl tartmann nn
kesmi olmaktadr. nanlan bir dnce deil de bir kiiyse, o kiiye ball da tartamayz,
ama inanlan kiinin yaam stne yaynlananlar, onu yceltmek uruna yaylan bilgileri
snayabiliriz. nk inanlan kiinin etkisi byk ve ballarnn says ne kadar oksa, onun
hakknda o kadar ok yayn yaplr.
Bu yaynlardan manevi ya da ticari medet umanlar, gerekleri tersyz edebilirler. Bu
ii yle bir kerteye getirebilirler ki, kendi karlar uruna para vererek tannm kiilere kitap
yazdrtabilirler. Bununla da yetinmezler, inanlan kiinin yazdklarn deitirebilir, grup
karlar uruna ya da rgtlenecek genleri kazanmak iin inanlan kiinin yazdklarnn bir
blmn kitaplardan karabilirler.

ia

n_

Her inan odakl grup, be zellik tar:

(1) ye kazanmak, fikir alamak ve yelerini bal tutmak iin ruhsal (psikolojik)
bask uygular; kiilerin var olan yaam ilkelerini, toplumsal balarnn dayand inanlarn
siler ve yerine kendi grup inanlarn yerletirir.
(2) Sekinci tek boyutlu bir topluluk oluturur.
(3) Kurucu lideri kendi kendini tayin etmi, dogmatik (dnce saplantl), kendini
dinsel kurtarc sayan (Mesihi), sorumluluk tayan ve etkileyici bir kiidir.
(4) Gruba gelir salamak iin Ama uruna her ey geerlidir ilkesiyle yeni yeler
kazanr.
(5) Mal varlklarndan ve zenginliklerden grup yelerinin ounluu ve toplum
yararlanamaz.

de
b

Hakknda en ok yayn yaplan kiilerin banda Said-i Nursi (Krdi) gelmektedir.

Onun kendi yaam stne yazdklarnn (yaynladklarnn) yaratt karkla yukarda sz
edilen zel abartmalar da eklenince, gerekler duman altnda kalm ve maksatl ya da
maksatsz yanltc bilgiler yeni kuaklarn gzlerini ve basiretlerini balar olmutur. Gerek
onun yazdklar (yaynladklar) ve gerekse onun yaam stne yazlanlar byk bir ticari
olanak yaratmaktadr.
Bu kitap, Said-i Nursi (Krdi) 'nin ve ona inananlarn dinsel inanlarn tartma ya da
eletirme amacn tamamakta ve safsata ile gerei ayrmsamaya yardmc olmay
denemektedir.
Denemektedir, nk u ya da bu inanca kaplma zgrlne karlamaz. Ne var ki,
yalan ile gerei ayrmsadktan sonra kiinin, istedii seimi yapmas; u ya da bu inan bei
iinde yer almas ve hatta bir faniye balanmas daha salkl olabilir. Ancak o zaman
gruplara gz kapal girmek yerine, dnerek bir seim yapabilir ya da baland gruptan
ayrlabilir.
Bu dncelerle Said-i Nursi (Krdi) stne yazanlarn yaptlarndan yararlanlarak
O'nun yaam yks zetlenirken, elikiler ve yanltc bilgiler yanstlm ve tahrifat
vurgulanmtr. Kant gerektirmeyecek kadar ak olmasna karn, yazanlarca bilerek
deitirilmi, siyasal-ticari karlar uruna arptlm olan tarihsel olaylar yeniden gzden
geirilmitir. Ayrca, baz nl yazanlarn arptmakla yetinmeyerek ne ok uydurma
yazabildikleri de sergilenmitir.
Kitabn okurlar bir yandan Said-i Nursi'nin yaam zetini tarihsel dizin iinde
okurken, te yandan safsatalar, uydurmalar da irdeleyebileceklerdir. Uzun sredir hibir
kuku duymadan inandklarnn tersini okuyunca ilk aknlklarnn yaratt tepkiyi bir yana
brakabildikten sonradr ki, isterlerse senaryonun tmn gzden geirebilirler.

de
b

ia

n_

Ayrca, dinsel anlatmlarn altna gizlenmi olan siyaset-ticaret-istihbarat balantl ve

ounlukla yabanc devletlerce gdmlenen bir an iinde yer alp almamay yeniden
deerlendirerek bir karar verebilirler.
Ankara, 24 Nisan 2006
Mustafa Yldrm

de
b

ia

n_

Said-i Nursi, Bitlis ilinin Hizan ilesine bal Nurs (Nors) adndaki kk bir kyde,
1873 ylnda, kendi yazmna gre 1877 ylnda dodu. Babas yoksuldu. Gbek ad Rza olan
Said-i Krdi, kklerinin Hz. Muhammed'e dayandn ileri srmektedir.1 / 2
17 Kasm 1921 tarihli hal tercmesinde kimliini aklar:
smim Said, hretim Bedizzaman'dr. Pederimin ismi Mirza'dr. Bir slale-i ma'rufeye
nisbetim yoktur. Mezhebim afii'dir. Devleti Aliye-i Osmaniye tebaiyetindenim. Tarihi
veladetim 1293 (1877)'tr 3 / 4
Sonraki yllarda mezhebini de u szlerle belirtmektedir:
Mezhebi Hanef'nin ulviyetine ve safiyetine mnaf bir surette, vicdann dnyaya satan
bir ksm lemass'un (kt alimler) yanl fetvalaryla, benim gibi afi-l Mezheb
adamlara, hangi usl (hak) ile teklif ediyorsunuz? Bu meslekte milyonlar etba- (ballar)
bulunan afi Mezhebini kaldrp, btn afileri Hanefletirdikten sonra, bana zulm
suretinde cebren teklif edilse, sizin gibi dinsizlerin bir usuldr denilebilir. Yoksa keyf bir
alaklktr! ylelerin keyfine tabi deiliz ve tanmayz!
Bruinessen'e gre, ocukluunda Hizan Gavs (Byk eyhi) Seyyid Sibgatullah'a
balyd. Bu veriye dayanarak yazanlar, bu konuda belirgin bir kaynak gstermiyorlar.5 / 6
Said-i Krdi, talebelerine; 89 yandayken Kadiri Tarikat'nn kurucusu Abdlkadir
Geylani'ye bal olduunu anlatmtr.7
1882'de, daha nce yazdrd Emirda Lahikasna gre, Said-i Krdi dokuz yandayken
Tag kyne, Molla Mehmet Emin Efendi'nin yanna gittiini belirtiyor. Ayn kitapkta
Ustam dedii eyh Abdurrahman Tagi ile tantn sylyor. Bu kii Mevlana Halid'in
yredeki ilk teblicisi olarak biliniyor.8 / 9
Said-i Krdi, ok kk yata bir kydeki hocasndan ayrlp bir baka kydeki hocasna
gitmesine yol aan anlamazlklar, On yandayken byk bir kahramanlk tavrn
taknmasyla aklyor.10
O yl, Tag kynden de ayrlp kendi ky Nurs'a dnd. Ksa sre sonra Pirmis'e gitti.
Ksa srede oradan da ayrlp Hizan'a geti. Daha on yandayd. Mevlana Halid'in ikinci
halifesi, Nakibend stad Seyyid Nur Muhammed'in rencisi oldu.11
Bu rencilii de ksa srd. nk teki rencilerle kavga etmiti. Kardeini de alp
eyhan yaylasna gitti. Orada da kardeiyle kavga etti.
ABD'de yerleik Prof. erif Mardin'in ve ahiner'in kitaplarna gre Said-i Krdi, hocas
Mehmet Emin Efendi'ye kar km ve hocasnn kendisine karamayacan, nk
gcn aslnda eyh Abdurrahman'dan aldn sylemi. Bu durumda hocas da onu
kyden uzaklatrm.12
ok sonraki yllarda ballarnn en nde geleni olacak olan Mustafa Sungur, onun eitim
durumunu, Ksa sre Molla Mehmet Emin'in mahalle mektebinde okumu fakat tahsilini
yarm brakmtr diyerek zetleyecektir.13 / 14
1. erif Mardin, Trkiye'de Din ve Toplumsal deime Bedizzaman Said Nursi Olay,
(Religion and Social Change in Modern Turkey, The Case of Bedizzaman Said Nursi
'den eviren: Metin ulhaolu), s.109
2. Aytun Altndal ise doum yeri Nors'un kasaba olduunu sylemektedir. Aynann
Arkas program, Haber Trk TV, 8.2.2006.
3. Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi, s.185.
4. Mektubat, Yeni Asya neriyat, s. 417.
5. erif Mardin, agk, s. 109 (van Bruinessen'den 1978, 350'den) ve Necmeddin ahiner,
Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi, Yeni Asya, 1979, s.47
6. Seyid Sibgatullah Arvasi: Bitlis'e bal Hizan ilesinde yaad. Van'da eyh
Muhyiddin'in talebesi oldu. Daha sonra Cizreli eyh Halid'in yanna geti. Daha sonra

n_

lmi Kur'an verilmi oldu

eyh Salihi Sipiki, Bitlisli eyh Musa ve Bitlisli eyh Abdlkadir'den ders ald. Hizan
Gasvs (Byk eyhi) olarak tannd. 1876'da Hizan'a bal Gayda'da ld.
7. erif Mardin, agk. s.109 ve Sikkei Tasdiki Gaybi, Redoks, s.116
8. erif Mardin, agk. s.110 ve Emirda Lahikas, Redoks, s. 59.
9. Abdurrahman Tagi (irvan 1831-1886): Sibgatullah Arvasi'nin halifesidir. Babasna
vakfedilen Isparit'teki medresede ders verdi. Sibgatullah Arvasi (1870), Hizan'da
yaad. Taha elHakkri'nin halifesidir ve Gavs Hizan olarak tannmaktadr.
Abdurrahman Memi, Halidi Badadi ve Anadolu'da Halidilik, s.160162.
10. Emirda Lahikas, Redoks, s. 52-53.
11. Necmeddin ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi, 12. Basm,
Yeni Asya, 1996, s.53 ve ualar, s. 370
12. erif Mardin, agk., s.113 ve N. ahiner, agk., s.53
13. Mustafa Sungur, Muhterem Bedizzaman Said'i Nursi kimdir?, Hilal Mecmuas,
Mays 1960, s.2'den aktaran Dr. Neda Armaner, slam Dininden Ayrlan Cereyanlar
Nurculuk, s. 16.
14. Talebeliimin hepsini toplasanz iki sene ancak yapar. O devrede talebeye i'lal idgam
(ezberleterek vakit israf ediliyordu. Ve ciddi rehberlik yapan da yoktu. F. Glen,
Kk Dnyam, s.44.

de
b

ia

Nurs kyne dnen 10 yandaki Said-i Krdi bir d grr. Dnde, Srat
kprsnn banda bekler. Btn peygamberlerle grr ve onlarn ellerini per. Hz.
Muhammed Peygamber'den ilim talep eder. Peygamber de mmetimden sual sormamak
kaydyla sana lmi Kur'an verilecektir diye mjdeler.15
lmi Kur'an verilecektir sznden ilmi szc karlrsa geriye Kur'an
verilecektir kalyor. Bu szler, Kuran indirildii iddiasnn rtl aklan olabilir mi? Ya
da vahiy denilemedii iin mi, 'verilecek' deniliyor?
Ancak o, verilmek szcyle de yetinmez; Demek ihtiya vard ki yle yazdrld
diyerek vahiyi artrr.16
Buna benzer rneklere Risale-i Nur adyla anlan kitaplarda ska rastlanmaktadr.
Said-i Krdi, dolayl anlatmla peygamber mucizelerine benzer durumlar anlatr:
Dn, birdenbire bir sere kuu pencereye geldi, pencereye vurdu. Biz uurmak iin
iaret ettik, gitmedi. Mecbur olduk, dedim: 'Pencereyi a, o ne diyecek?' Girdi, durdu., t bu
sabaha kadar; sonra o oday ona braktk, yatak odama geldim. Bu sabah ktm, kapy atm;
yarm dakikada dndm, baktm, kudds kudds zikrini yapan bir ku odamda grdm,
glerek dedim: Bu misafir ne iin geldi? Tam bir saat bana bakt, umad, rkmedi. Ben de
okuyordum. Bir saat bana bakt; ekmek braktm, yemedi; yine kapy atm, ktm, yarm
dakikada geldim; o misafir de kayboldu.17
Said-i Krdi yllar sonra kitap yazmaya (yazdrmaya) balaynca Kur'an Kerim
ayetlerinin kendisini anlattn ileri srecektir. Nurculuk stne yazan Ali Gztok bu
konuyu deerlendirirken, Nur suresinin 35. ayeti ile Said-i Krdi'nin yazdklarn kyaslar.
Sz konusu ayet yledir:
Onun nuru iinde k bulunan bir kandil yuvasna benzer. O k bir cam iindedir,
cam ise, sanki inci gibi parlayan bir yldzdr, bu, ne yalnz Dou'da ve ne de Batda bulunan
bereketli zeytin aacndan yaklr. Ate demese bile neredeyse yan kendisi aydnlatacak!
Nur stne nurdur. Allah dilediini nuruna kavuturur. Allah insanlara rnekler verir, o her
eyi bilir.

Said-i Krdi bu ayette kendisinin iaret edildii anlamn karr:

Hem iaret eder ki: Resilin Nur mellifi (Said-i Nursi) dahi atesiz yanar, tahsil
(eitim) iin klfet ve ders meakkatine muhta olmadan kendi kendine nurlanr, alim olur.
Evet bu cmlenin bu mu'cizane irt elektrik (3 mucize elektrik iareti) ve Resilin Nur
hakknda hak (doru) olduu gibi, mellif (Said-i Nursi) hakknda dahi ayn hakikattir (ak
bir gerektir.) Tarihe-i hayatn okuyanlar ve hemehrileri bilirler ki, (Said-i Nursi) zhar
kitabndan sonraki medrese usulnce (eitimiyle) onbe sene ders almakla (grlerek) okunan
kitablar Resilin Nur mellifi (Said-i Nursi) yalnz ayda tahsil etmi (okuyup
renmitir.)18
Said-i Krdi yalnzca Hz. Peygamber'in ryada verdii grevle ve ayetlerle yetinmeyecek,
Hz. Ali'den de grev alacak ve 'Ceculutiye' kasidesine dayanarak, Hz. Ali: 'Ey deeri yce
olan smi Azam (Byk ad) tayan kii! Dv, korkma! Sava, ekinme!' diye seslenmiti
bana diyecektir.19
Ryada grevlendirilmeye dnlrse, Said-i Krdi, daha ocuk yata dnyadaki grevini
renmi oluyor. Dlerinin bir kayd olmayacana gre bu satrlar yazanlara inanmak
gerekiyor.20

de
b

ia

n_

15. N. ahiner, agk., s.58

16. Ayetl Kbra, Redoks, s.10.
17. Sikkei Tasdiki Gaybi, Redoks, s. 209.
18. Sikkei Tasdiki Gaybi, s.74 ve Said-i Nursi, Sikkei Tasdiki Gaybi (Arap harfleriyle
teksir,s.6)'dan Ali Gztok, Mslmanlk ve Nurculuk, s.112.
19. Sikkei Tadiki Gaybi (Arap harfleriyle teksir s.119120)'den Ali Gztok, agk., s. 19.
20. 1978 yllarndayd (ylndayd.) amarlarm birikmiti. Akam ykarken baya
canma tak etti. Bir ara iimden 'Acaba evlense miydim?' diye geti... Ertesi gn ge
vakitlerde bir arkada geldi ve bana unu nakletti: Akam ryamda Efendimiz (Hz.
peygamber olmal)i grdm. Size selam syledi ve 'evlendii gn lr ve cenazesine
de gelmem' buyurdu. Bu bir ryayd. Rya ile amel edilmeyeceini biliyordum ama
ahsm adna bu iarete saygl olmaya altm. F. Glen, Kk Dnyam, s.63.

Yazlmayan 5 yl

Cumhuriyet dneminde yazdrd kitaba gre 10 yana, Dar'l Hikmetil slamiye iin
verdii hal tercmesindeki doum tarihine gre 6 yana dek sren yaamndan ayrntlar
yazanlar, Said-i Krdi'nin 10 ile 15 ya arasnda ne yaptna deinmiyorlar.
1888 ylna, yani 15 yanda nce, Arvas'a, daha sonra da Bitlis'e gittiini belirten
Said-i Krdi, orada eyh Emin Efendi'nin yanna gider. Ksa sre sonra bu hocasna da kar
gelir ve ayrlr. Mks (Bahesaray)'e giden Said-i Krdi, Mir Hasan Veli Medresesine girer.
Kendi anlatmasna gre bu eitimine ok hzl balar.21
lk yedi kitab atlar ve sekizinci kitapla balar. Yazarlar bu kitaplarn hangi kitaplar
olduunu belirtmiyorlar. Sekizinci kitapla balad belirtilen bu eitim de birka gnde sona
erer ve Said-i Krdi, Geva (Vastan / Van)'a gider ve orada bir ay kalr. Geva'tan Molla
Mehmet ile birlikte Bayezit (Erzurum)'a giderler. eyh Mehmet Celali'nin rencisi olurlar.
ahiner ve Prof. erif Mardin'e gre bu eitim ay srer ve Said-i Krdi, eyhinden
icazet alarak mezun olur. Her iki yazar da bu mezuniyetin okulunun niteliini
aklamyorlar. Said-i Krdi'nin kendi azndan yazlan zyaam yksnde, 20 yllk
eitimi ayda tamamlad belirtilmektedir.22

de
b

ia

n_

Gerek Prof. erif Mardin ve gerekse ahiner, bu 20 yllk eitimin kapsamna bir aklk
getirmiyorlar. Ayrca Said-i Krdi, bu aylk sre iinde, gecelerini Krt ozan Ahmede
Xani'nin trbesinde, mum nda kitap okuyarak geirir. 15 yandaki Said-i Krdi, eitim
grmek iin en uzun dnem, yani ay, kald Geva'tan Bitlis'e geer. Orada iki gn
boyunca eyh Mehmet Efendi'nin dersine girer.
Ksa konukluunun ardndan irvan'a, kardei Molla Abdullah'n yanna gitti. Aabeyine
Ben seksen kitap okudum deyince, Molla Abdullah da onu imtihan etti. Neticede
hakikaten ilmi kudretini takdir ederek, sekiz ay nce talebesi olan Molla Said'in Ustadln
kabul etti ve ondan ders ald.23
ahiner ilgin bir olay aktarmaktadr:
Said-i Krdi, medresede ayaklarn duvara dayayarak ykseltir. Ayaklaryla kitaplar
yukarda tutmaktadr. Hocas, yle ne yapyorsun fakih Said? diye sorar.24
Said-i Krdi yantlar:
Bugn benim bam ok gururlanm, ayaklarm bamdan yukar kaldryorum ki, biraz
kafamdaki gurur krlsn 25
Buraya dek onun eitim yaam, yine onun anlatmna dayanan, bazen da eklentiler yapan
sevenlerinin yazdklarndan zetlendi. Hem o yazanlarn, hem de Said-i Krdi'nin kendisinin,
Cumhuriyet dneminde yazdrdklar ile 17 Kasm 1921 tarihli ve Darl Hikmetil slamiye
azasndan Bedizzaman Said imzal u satrlar birbirine hi benzememektedir:
Bideyeti tahsilimde mezkur sparit Nahiyesinde biraderim nezdinde (yannda) mebadii
ulumu iki sene kadar okudum. Sonra Erzurum'a tabi Bayezit Kasabasnda eyh Muhammed
Celali Hazretlerinin tedris halkasnda, tedrisi mu'tad olan dersleri ikmal ile nshalar
tamamladm. Sonra Van'da tedrise baladm. Onbe sene kadar fnuni ettaya (muhtelif
ilimlere) ait tedrisat ile itigal eyledim.26
Bu durumda Said-i Krdi'nin nerede hangi eitimden getii karmaklam oluyor. Bu
tr elikili, bazen birbirini yalanlayan bilgilere sonraki yaamnda da rastlanacaktr. Doum
tarihindeki drt yllk fark da eklenince iinden klmaz olacaktr. Onu yazanlara ve kendi
anlatmna gre, Said-i Krdi onbeinci yln geziler ve aylk eitimle geirir. 16'nc
yanda aama kaydettiini gryoruz.
1889'da Siirt'e, Molla Fethullah Efendi'nin yanna gider. Siirt alimlerini dnce-bilgi
tartmalarnda (mnazara) yendii yazlan Said-i Krdi, burada dervi giysileri giyer ve
Bitlis'e giderse de, orada rencilerle anlaamaz.27
21. Mir Hasan Veli medresesi, Bahesaray ilesi giriindeki mezarlk iinde XVI.
yzylda yaplmtr.
22. erif Mardin, agk. s.115; ahiner, agk. s.143 ve Sikkei Tasdiki Gaybi, s.143.
23. ahiner, agk., s.62.
24. Fakih: lminin stad. F. Develliolu, OsmanlcaTrke Ansiklopedik Lgat, s. 249.
25. ahiner, agk., s.63.
26. S. Albayrak, agk., s. 185.
27. erif Mardin, agk. s.118; ahiner, agk. s.6769

Binlerce sayfa szlk ezberi

Bu yazarlara gre, Kurey camisinde bir vaaza gider. Daha sonra Bitlis Valisi onu
kovar. O da Tillo (Siirt)'ya varr. Prof. erif Mardin onun Tillo'ya sndn yazyor, ancak
kimden katn ve bu kan nedenine deinmiyor. Tillo'daki bir tepede Kubbei Hasiya

de
b

ia

n_

diye bo bir yap vardr. ahiner, onun bu yapda yaadn ve Arapa byk szlk olan
Kamusu Okyanus'u ezberlediini yazyor.28
Kamus stne ksa bir bilgilenme yararl olacaktr:
Okyanusu'l Basit-fi Tercemeti'l Kamusi'l Muhit adl yaptn yazar, 'Ebu Tahir
Muhammed bin Yakub bin Mecduddin-e Firuzabadi'dir. 'Mtercim Ahmed Asm'dr.
'stanbul Takvimhane-i Amire' basm olan 'Kamus', 33 cm, 3 cilt ve toplam 2761 sayfadr.
Said-i Krdi'nin hangi basm ezberledii yazldna gre, 'stanbul Matbaat-
Bahriye' basmnn da, 18 cm, 4 cilt ve toplam 5296 sayfa olduunu belirtmekte yarar var.
Said-i Krdi bu byk kitab ezberlerken, yerdeki karncalar da izledii ve onlarn
cumhuriyeti olduuna karar verdii vurgulanmaktadr.29
Bu olay, Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan uzun yllar sonra, yandalarnca Said-i
Krdi'nin gerek bir cumhuriyeti olduuna kant olarak gsterilecektir.
Delikanl Said-i Krdi, ikinci nemli dnde, Kadiri tarikatnn kurucusu Abdlkadir
Geylani ona nemli bir grev verir ve Miran Aireti reisi Mustafa Paa'nn yamaclna
engel olmasn emreder.30
Dnde emir aldn syleyen Said-i Krdi, hemen Cizre'ye gider ve yazanlara gre,
Airet reisi Mustafa bu delikanlnn nasihatlerini dinler, ona artk namaz klacana sz verir
ve hatta bir de kl hediye eder. Yanna Molla Salih'i alan Said-i Krdi de Biro'ya gider.
Oradayken Mustafa Paa'nn yeniden zulme baladn duyar duymaz hemen Cizre'ye
dner. Mustafa Paa'y karsna alr ve zulmn srdrrse onu ldreceini syler.31
Prof. erif Mardin ise, iin bir baka boyutunu ileri srerek, airet reisinin olunun Said-i
Krdi'yi kovduunu, daha sonra Araplardan oluan Biro Airetinin bu gen adama
saldrdn, ancak onun kim olduunu anlaynca ldrmekten caydklarn yazmaktadr. Prof.
erif Mardin kim olduunu anlama becerisini nasl gsterdiklerini ve airet adamlarnn
ondan ekinmelerinin nedenine bir aklk getirmiyor.
O sralarda Said-i Krdi, kendi verdii doum tarihine gre, daha 12 yandadr.
Yazanlarn belirttii doum tarihine greyse 16 yandadr. Vali elini pt ve stadm
sensin dedi 1889'a dek, aa yukar onun yaad her yl anlatan bu yazarlar, sonraki yl
iin tarih vermemektedirler.
Bu duruma gre, 16-19 ya arasnda Said-i Krdi'nin bandan u olaylar geer:
Said-i Krdi, Sufi bn elArab'nin etkisi altnda kalr.32
Bu arada Bitlis Valisi onu srarla yanna arr. O da, istei yerine getirerek Bitlis'e gider
ve valinin kzlarna ders vermeye balar.33
ahiner, ilgin aklamalarda bulunmaktadr: Valinin kzlarndan biri, bir gn Said-i
Krdi'nin odasna girer. Said-i Krdi de kz kovar. Yazar, ders alan kzn odaya ne amala
girdiini ve hangi nedenle kovulduunu aklamyor, ama valinin Said-i Krdi'nin ellerini
perek Hocam ve stadm sensin dediini yazmaktadr; Said-i Krdi ise, iki yl boyunca,
ders vermekte olduu kzlara bakmadn, bakmamasnn nedenini ilmin izzetini muhafaza
etmek beni baktrmyor diyerek aklyor.
Valinin kzlarna bakmaktan ne anlatlmak istendii ak olmamakla birlikte; sonraki
yllarda stanbul'a gittiinde de, Hali'in iki yanna dizilmi olan Binler ak sak Rum ve
Ermeni ve stanbullu kar ve kzlarda da bakmamasnn nedenini tpk genliindeki gibi
aklayacaktr.
Ayrca Lzumsuz, geici, gnahl zevklerin akbeti, elemler, teessfler olmasndan
istemiyorum diyecektir. Yeri gelmiken Said-i Krdi'nin kadn ilikileri konusundaki
yaklamn, yllar sonra yazdrd satrlardan okuyalim:
Ben bir snneti seniye olan evlenmek detini terk ettim ki; t ok haramlara
girmeyeyim ve ok vacipleri ve farzlar yapabileyim.34
Kadnlar, Said-i Krdi'nin anlayna gre giyinmemise kendilerini satmaya almakta
oluyorlar. Kz akirdler Nurcu erkeklerle evlense iyi olur:

te bu iaret ettiimiz hakikata binaen, bekr kalmak isteyen Nur akirdlerinden olan
kzlara derim ki: Tam muvafk ve dindar ve ahlkl bir zevc (e) bulmadan kendilerini
aksaklkla (alp salarak) satmasnlar. Eer (e) bulunmadysa; Nur'un bir ksm fedakr
akirdleri gibi mcerred kalp t ona lyk ve ebed bir arkada olacak ve terbiyei slmiyeyi
alm vicdanl bir mteri ona ksn.35
Valinin stad olarak kabul edildiini ileri sren Said-i Krdi, Bitlis'te eyh Mehmet
Kfrevi'den ders ald.36
Prof. erif Mardin'e gre ise, ders almam, tam tersine Kfrevi, Said-i Krdi'ye
danmanlk (mavirlik) yapmtr.
Ne bu derslerin hangileri olduu ve sresi, ne de hangi olaylarda ne gibi bir danmanlk
hizmeti alnd aklanmamaktadr.

Byk cesaret

de
b

ia

n_

28. Kamus: Szlk. (Develliolu, s.486.)

29. ahiner, agk. s.68.
30. 30 Abdlkadir Geylani, Hazar denizi gneybatsnda Gilan eyalet merkezinde 1077'de
dodu, ilk vaazlarn 1127'de Badat'ta 50 yanda vermeye balad. Klliyesi
Badat'tadr. 1165 / 6'da dnyadan ayrld.
31. ahiner, agk. s.72.
32. bn'lArabi Muhyiddin: 1165'de Endls'te dodu. Tunus'ta, Fas'ta, Mekke'de, Dimak
(am)'da yaad. Seluklu sultanlarn Eyyubilerle ilikisi oldu. am'da yaarken Hz.
Peygamberin elinde bir kitapla zuhur ederek (grnerek) 'Bu elimdeki, hikmetlerin
yuvalarn gsteren bir kitaptr, bunu al ve faydalanacak kimselere akla dediini
belirtir. Bu iaret zerine 1230'da Fuu'lhikem'i yaynlar. 1240 ylnda am'da
dnyadan ayrlr, slam Ansiklopedisi, c. 20, Trkiye Diyanet Vakf, 1999.
33. erif Mardin, agk., s.124. ve ahiner, agk. s.73.
34. Hanmlar Rehberi, Redoks, s. 26.
35. agk., s. 21.
36. ahiner, agk. s.73.

Said-i Krdi 19 yana gelmitir. Onu yazanlar, Bitlis'ten ayrlnn nedenini

bildirmezken, Mardin'de eyh Eyyb Ensari'ye konuk olduunu belirtmektedirler.37
Yazanlara gre, Mardin'de ehide Camisi'nde ders vermeye balayan Said-i Krdi, her
soruyu cevaplandrabilecek denli bilgilidir. Mardin'de ne kadar alim ve talebe varsa,
onlar tartmalarda yenmektedir. Bu arada Hseyin elebi Paa kendisine hediyeler verirse
de, o kabul etmez, ama hediyeler arasndaki ehane tfei alr.38
Said-i Krdi, yalnzca alimleri deil, Mardinlileri de artacak davranlar gsterir.
Gnlerden bir gn minareye kar ve erefenin stne geirilmi olan drt parmak enindeki
demirin stnde, kollarn ip cambaz gibi iki yana aarak yrr.39
Uzun yllar sonra, 1995'de, onun ardllarndan Fethullah Glen de, minare erefesinde
kendi yryn u satrlarla anlatacaktr:
Minare erefesinin zerinde yrmek ise ok houma giderdi. Halbuki o esnada beni
seyredenlerin kalpleri skr ve ok kere de bana bakamazlard.40
Yazarlara gre, Said-i Krdi, Mardin'de Cemaleddin Afgani ve Muhammed Abduh ile ve
Libya'da ulus devlet oluturma giriiminde bulunan Sunusi Tarikatna bal bir renci
ile tanr. Prof. erif Mardin, her zamanki gibi, apayr bir yorum yaparak, Said-i Krdi'nin
siyasete Mardin'de baladn yazyor.41

ahiner ise onun Mardin ehrini dalgalandrdn ve kaymakamn da onu, herhalde

dalgalanmann nne gemek zere olsa gerek, jandarma eliinde Bitlis'e yolladn ileri
sryor. Ancak dalgalanmann nasl bir ey olduu, kaymakamn onu neden ehir dna
kard belirtilmiyor. ki d grerek nemli grevler stlenen Said-i Krdi, kendi
anlatmna gre ilk kerametini de Bitlis yolunda gsterir: Elleri kelepelidir. Abdest almak
ister. Ancak kelepeler kendiliinden alr. Bunun nasl olduunu soranlara, Olsa olsa
namazn kerametidir gibi bir aklamada bulunur. Said-i Krdi kendinde keramet
grmediini yllar sonra yazdrd kitaplarnda yineleyecektir.42
erif Mardin ise onu, Said Nursi bu konuda hi tavizkar deildi: Kendisine keramet
sahibi kii rol verilmesini reddetti diyerek destekleyecektir.43
Oysa kitaplardan yalnzca Sikke-i Tasdiki'deki kerametleri okumak yeterlidir. rnein
siyah mrekkebin salt Said-i Krdi seviyor diye birdenbire krmzya dnmesi, srgl
kaplarn konuarak kendi kendine almas, kularn konumas... Bir kuun Kuddus zikrini
yapmas ve siyaseten Anadolu'nun ikinci cihan harbinde bir meydan harbi yerinde
olmamasnn sebebi Risale-i nur olmas vb.44

de
b

ia

n_

37. eyh Eyub Ensari:

38. ehane tfek: Alt keli ve alt yivli tfek. Halk arasnda eane suretinde de
kullanlrd. Namlusunun ii bo olanlara kaval denir. Osmanl Tarih Deyimleri ve
Terimleri Szl, C. III, s. 344.
39. ahiner, agk., s.73.
40. F. Glen, Kk Dnyam, s. 42.
41. erif Mardin, agk., s.123.
42. ahiner, agk., 73; Emirda lahikas I, s.135.
43. erif Mardin, agk., s. 296.
44. Sikkei Tasdiki Gaybi el yazmas, s. 45'ten aktaran Dr. Neda Armaner, slam Dininden
Ayrlan Cereyanlar Nurculuk, s. 10.

Bunalim ve hastalk

Said-i Krdi'nin yaam yksn yazanlar, ska Bunalima girdi diyerek kesintiler
yapmaktadrlar. Salkla ilgili olduu ak olan bu bunalm kesintilerinin ilkini 1894'te, 21
yandayken yaadn Prof. erif Mardin'den okuyoruz.
Sosyolog Prof. erif Mardin bunalimn niteliini aklamyor. Onun Van'a gittiini,
Vali Hasan Paa'ya gelen gazeteleri okuyarak bilgisini genilettiini; corafya ve matematik
retmenleriyle girdii bilgi yarmalarn kazandn bir bilgi kayna gstermeden ileri
srmektedir. Bu baar yks, Said-i Krdi'nin be gnde inorganik kimyay rendii ve bir
retmeni yendii savyla daha da zenginletirilmitir. erif Mardin, onun bir de cebir
kitab yazdn ileri sryor. Byle bir kitabn yazldna ilikin herhangi bir kant
gstermeyenlerden, ahiner ise, kitabn bir yangnda yok olduunun sylendiini belirtmekle
yetiniyor.45
Sylenceye dayanarak kitabn varln kabul eden ahiner, bu harikulade zeka ve
baar nedeniyle, Said-i Krdi'ye Bedizzaman denildiini ve Bedizzamann 'an
gzellii' anlamnda olduunu belirtiyor. Bunun nedeni, Said-i Krdi'nin kendisini anlatrken
bir muaraza neticesinde be gn zarfnda Kimyay Gayr Uzvyi (norganik Kimya) elde
ederek, Kimya muallimiyle muarazaya giriir ve onu da ilzam eder. te pek gen yandaki
mezkr harikuladeliklere ve bahr umman halinde bir ilme malikiyetine ahid olan ehli ilim,
Molla Saide Bedizzaman lkabn vermitir demi olmasdr.46

de
b

ia

n_

'Bedizzaman'n 'an gzellii' olarak aklanmasna gelince: 'Gzel' sfatnn karl

Bediidir. Bedi'nin karl ise ei ve benzeri olmayan, mkemmel bir ey icat edendir.47
Bu durumda 'Bedizzaman'n anlam 'an esizi' ya da zamannn esizi' ve
Bedizzaman Said-i Nursi anlam da an esizi Said-i Nursi oluyor.
Yine ahiner'in yazdna gre, Said-i Krdi ileriki yllarda kendisini yazanlardan daha
alak gnlle davranacak ve Bedinin anlamnn Garip olduunu belirtecektir.48 / 49
Said-i Krdi'nin kitaplarn yaynlayan Yeni Asyaclarn ise, Bedi szcnn iine
Bedii szcn de katarak an esiz gzellii diyeceklerdir.50
'Bedizzaman' an esizi anlamnda kullanlmaktadr, ancak 'Bedizzaman' sann
kullanan yalnzca Said-i Krdi deildir. Kadircan Kafl, Tercman gazetesinde konuya aklk
getirmektedir:
Tarihte Bedizzaman unvann alm olan adam buluyoruz. Birincisi Bedizzaman
Hemadani diye mehurdur. Asl Ad: Ebulfadl Ahmed bin Hseyin'dir. Makamat denilen
hikayeler yazm; mehur Arap muhabiri Harir de onu taklit ederek Makamat isimli eserini
kaleme almtr. 922'de Hemadan'de domu, orada renimini yapm. 941'de Horasan
taraflarna gitmi oralarda okumu ve okutmutur. O srada Ebu Bekir Harezmi edebiyatta
mehur olmutu ve kimse ona cevap veremiyordu. Bedizzaman Hemadan ona cevap vererek
mektuplam bu olay mehur olmasn salamtr. Bedizzaman Hemadin ondan sonra
Herat'a yerlemi, evlenmi, 1007'de bir rivayete gre zehirlenerek, baka bir rivayete gre ise
kalb durmasndan lm.
Bedizzaman adna sahip bir baka kii daha vardr. Kadircan Kafl, Bedizzaman
Ebulkasm Hibetullah Hseyin Badadi'nin slam felsefecisi olduunu, matematik ve
astronomide esiz bir hekim-air olarak bilindiini; 1130 ylnda ldn belirttikten sonra
bir nc Bedizzaman' tantmaktadr:
ncs ise, Aksak Timur'un olu mer eyhin slalesinden Hseyin Baykara'nn
oludur; asl ad Mirza olup kk kardei Muzaffer Mirza ile beraber Horasan'da bir sene
hkmdarlk etmi; zbeklere yenilmi, Irak'a kam (ve) ah ismail Safevi'ye snmt.
Yavuz Sultan Selim 1514 de aldran Ovasnda han ordusunu bozguna urattktan sonra
Tebriz'e gittii zaman Bedizzaman Mirza'y orada buldu, sevgi gsterdi stanbul'a getirdi.
Fakat Bedizzaman Mirza ksa bir mddet sonra kun slgnnda hastaland ve ld, Farsa
iirler sylemitir.51
45. ahiner, agk., s.77.
46. Tarihe-i Hayat, Redoks, s.47.
47. Bedi: Ei ve benzeri olmayan, mkemmel bir ey icat eden; yeni, garip, esiz ve
grlp iitilmemi. Bedii: Gzel, gzellik. Develliolu, agk., s.77-8.
48. ahiner, agk., s.78.
49. Hutbei amiye, Redoks, s.90.
50. ?????
51. Kadircan Kafl, Eski Bedizzamanlar, Tercman, 27.3.1960.

Cemal Kutay'n alafranga helas

Said-i Krdi'ye an esizi ya da Zamann gzellii sann yaktran yazarlar,
onun matematik, corafya ve hatta inorganik kimya bilgisinin derinliine gerekeler bulurlar.
Bunlarn en baarls olan Cemal Kutay, ahiner ile yaptklar syleide aklamalarda
bulunur:

de
b

ia

n_

Laboratuar tabirini kulland, beyefendi aka deil... Bakn kitaplarna, eserlerine

imendifer tabirini kullanyor. Tayyare der, kimya tabirini kullanr.52
Cemal Kutay'n szne gre Laboratuar teriminin kullanlmas 1894'te ok yeni
olmu oluyor. O zamanlar imendifer ve tayyare oktan icad edilmi ve Said-i Krdi dahi
imendiferlerin ektii trenlerde yolculuk etmiken, Cemal Kutay ayn syleide ii daha da
ileri gtryor:
Adlon otelinde temiz bornoz istemi, 'yeni ykanm ve tlenmi olsun' demi. 'Ben
mikroplarn nasl izale edileceini bilirim demi... Alaturka hela ile, alafranga helann bedenin
muhteviyatn darya atmas bakmndan mukayesesini yapm. Medeniyet karsnda olan
bir adam denizaltna biner mi? Batya dman bir adamn Adlon Otelinde ne ii var? (...)
Tabii efendim, corafya bilen adam, kozmografya bilen adam. Kimya ile megul olmu. (...)
Topografyay biliyordu. 53
Cemal Kutay'n sylediklerine az da olsa kant olabilecek; rnein Said-i Krdi'nin
Almanya'ya gittiine; orada kalbini tedavi ettirdiine ve Adlon Oteli'nde kaldna ilikin
bir bilgi bulunmuyor. Cemal Kutay'n 'uak motoru' yks ise baka bir konu:
Almanya'da kalbini tedavi ettirmi. (...) Uak motoru tetkik etmi. Bunu anlatt. Ben
kendisinden dinledim. Selanik'te daha Makedonya Tahkikat Komisyonu gitmeden, mttefik
devletlerinin uaklar varm. Boao uaklar, 'Gidelim tetkik edelim' demi. Beraberinde Ali
Fethi Bey, Eyp Sabri Bey, kalkmlar uak tetkik etmeye gitmiler. Yani bir adam ki diyor:
'imendiferlerimiz olacak, uaklarmz olacak.' Bunlar syleyen bir adamn medeniyet
karsna kacan iddia etmek?..54
Cemal Kutay'dan kant ya da belge beklemek olanaksz. nk daha sonra greceimiz
gibi, Emirda'a gidip Said-i Krdi ile grtn, elini ptn kitabnda yazacak ve yllar
sonra Emirda'a gitmediini aklayacaktr.
Tarihte gerekten var olmu pilotlarn adlarn sralayp bir uak motoru yks yaratlm
oluyor. ahiner'in konutuu kiilerin anlarnda, efsaneletirmek zere anlatlan masalims
olaylarda, Said-i Krdi'nin kendi anlatmlarnn hibir yerinde, uak, denizalt szcklerine ve
Cemal Kutay adna rastlanmyor.
Prof. erif Mardin ise konuya bilimsel grnm vermeye abalar. Van kentinin o
dnemde (1894) kltrel zenginliinin derinliini, reformculuun (yenilikiliin) ncs
olduunu, bu zenginlikte Van Ermenilerinin paynn bulunduunu belirtir. Oysa Said-i Krdi,
Van'da bilgili insan bulunduu kansnda deildir:
Van'da mruf ulema bulunmadndan, Hasan Paann daveti zerine Molla Said Van'a
gitti. Van'da onbe sene kalarak, airin irad iin aralarnda seyahatla tedris ve tederrs
vazifesiyle hayat geirdi. Vanda bulunduu mddet, vali ve me'murn ile ihtilt ederek, bu
asrda, yalnz eski tarzdaki lmi Kelmn slm Dini hakkndaki ek ve phelerin reddine kfi
olmadna kanaat hasl etmi ve fnunun tahsiline lzum grmtr.
Sosyolog Prof. erif Mardin tam tersini syleyerek, Said-i Krdi'nin yenilikiliine
gndermede bulunmu oluyor ve daha sonra stanbul'da bilimin 1870'lerden balayarak
poplerlemesine deiniyor ve Said-i Krdi'nin bilimsel bilgisinin kaynan zenginletirerek
aklyor:
1890'lara gelindiinde Said Nursi' nin st dzey okullar iin hazrlanm olan logoritma,
telefon, kozmorafya, snai kimya, geometri, evrenin oluumu, inorganik kimya analizi,
beslenme, zooteknoloji, doa tarihi, fiziki antropoloji gibi kitaplar inceleme imkanna
sahip..55
Kitaplarda ve kitaplklarda bulunan tm basl malzemeyi okuma imkanna sahip
olmay, bilimsel bilginin kayna olarak gsteren Sosyolog Prof. erif Mardin, daha da
bilimsel aklamalarda bulunur:
Bunlarn yan sra Said Nursi, fizyoloji konusunda yazlm teknik incelemelerden biri
olan nsan'da, insan anatomisi konusunda verilen bilgileri ya da Beer adl kitab okumu

n_

olabilir.(...) Atomlarn Hareketlerinde Meydana Gelen Deiimlerin Kurallar balkl bir

metine de gz atm olabilir.
Sosyolog Prof. erif Mardin, olabilir ve mmkn szckleriyle Said-i Krdi'nin
bilimsel bilgisini geniletmeye kararldr:
Bu arada rnein Matbaa-y Amire tarafndan baslan Meahiru'n Nisa adl kitab bulmu
olmas mmkndr
Prof. erif Mardin, ngilizce olarak yaymlad kitabnda zamann Van'daki Said-i
Krdi'nin yenilikiliin kaynaklarn zenginletirir:
Dnya tarihine ilikin eitli kitaplar da okumu olabilir. Ahmed Rasim'in Araplarn
Terakkiyat- Medeniyesi'nde yer alan ve slamiyet'in gerileyiini aklayan tezleri izlemi
olmas; nl gazeteci Ahmed Midhat Efendi'nin Terakki'ye ilikin grlerine bavurmu ya
da ayn kiinin Draper'den yapt Niza- lm-u Din evirisini ya da materyalizme kar 'Ben
Kimim?' reddiyesini okumu olmas mmkndr.
Necmeddin ahiner ona 'matematik' ve erif Mardin de 'cebir' kitab yazdrrken, Said-i
Krdi yllar sonra yazdrd kitabnda yazma bilmediini burada yalnz, kimsesiz, garib,
yarm mmi diyerek aklayacaktr. 56 / 57
Said-i Krdi'nin yar mmilii ballarnca da pek ok kez onaylanmtr. Ancak, Sadk
Albayrak'n aktarmasna gre o, 17 Terinievvel 1337 (1921) tarihli hal tercmesinde Trk
ve Krt lisanlar ile tekellm ettiim gibi Arapa ve Farsa lisanlar ile okur ve yazarm
diyecektir.58
Bu durumda Said-i Krdi'nin de kendi yar mmilii konusunda kararsz olduu
grlyor.

de
b

ia

52. ahiner, Aydnlar Konuuyor, s. 353.

53. Agk., s.348-350
54. Agk., s. 365.
55. erif Mardin, agk., 124-5
56. Lemalar, Redoks, s. 162.
57. Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi, s. 186.
58. Prof. Dr. Neda Armaner konuya baka bir boyut ekliyor: Eflatun ve bni Sina'nn
kltr tarihindeki nemli yerinden haberleri olmad iin, Sait Nursi'nin ilimde
Eflatun ile Sina'y getii iddia ediliyor. Dier taraftan da risalelerin ilhamla yazld
yolundaki ifadelerine halel gelmesin diye olacak, yar mmi olduu hemen ileri
srlyor (Barla hayat, s.35) Bu kabil tezatlara pek ok rastlanacaktr. agk. s.4.

Fen bilimlerinin tm
Said-i Krdi'ye fen bilimlerini okutup ezberletme abalarnn temel nedeni, onun
hayatn anlatt Tariheyi Hayat kitabndaki u blm aklama zorunluluu olabilir:
Bu kanaati hasl ettii o zamanda, ulmu msbete denilen btn fenleri tetebbua
balayarak pek ksa bir zamanda Tarih, Corafya, Riyaziyat, Jeoloji, Fizik, Kimya,
Astronomi, Felsefe gibi ilimlerin esaslarn elde etmitir. Bu ilimleri bir hocadan ders alarak
deil, yalnz kendi mtalas sayesinde hakkiyle anlamtr. Mesel; bir corafya muallimini,
mbaheseye (konumaya) girimeden evvel, yirmi drt saat ierisinde eline geirdii bir
corafya kitabn hfzetmek (ezberlemek) suretiyle, ertesi gn Van Valisi merhum Tahir
Paann konanda onu ilzam eder. Ve yine ayn surette bir muaraza neticesinde be gn
zarfnda Kimyay Gayr Uzvyi (inorganik Kimya) elde ederek, Kimya muallimiyle
muarazaya giriir ve onu da ilzam eder59

n_

Said-i Krdi'nin hayatn abartarak yazan Prof. erif Mardin, Cemal Kutay ve
Necmeddin ahiner, onun Van Valisi kodral Tahir Paa'nn yannda grev aldn ve ona
danmanlk yaptn belirtiyorlar.60
ahiner danmanla yeni bir biim ekliyor ve onun 80-90 kitab ayda ezberden
anlattn; Vali Tahir Paa'nn da onu kap aralndan dinlemi oluyor.61
Yazarlara gre, 1894 yl Said-i Krdi iin renkli bir yldr. Van'dan ne zaman ve niin
ayrld belirtilmez. Kendisi Bitlis Valisi mer Paa bana kkn, bin altn para ve kzn
vermek istedi. Ben yine bu keyfimi (giyimimi) onlara deimedim diyerek kendine zg
giyimini ne karr.62
21- 22 yandaki Said-i Krdi, yaz aylarn Basit, Ferrain, Beytebap yaylalarnda
geirir. Airetler arasnda arabuluculuk yapar. Bu arada bir keramet daha gsterir. Miram
Aireti Reisi Mustafa Paa tvbesini bozduundan onun Cizre'ye ulaamayacan syler ve
adam yolda lr. 1895 yl, Said-i Krdi stne siyasal yorumlar yazlan bir yl oldu.
Yazarlara gre, ngiliz Koloniler Bakan, slam' kk dren aklamalarda bulunmu,
Said-i Krdi bunu gazetelerde okumutu. Said-i Krdi'de slam iin savama (cihad)
dncesi bu yzden olumu ve ngiliz bakana sert bir yant vermiti.63
Bakann aklamas ve onun nerede, nasl yantland ise belirtilmiyor. Yaamnn bu
blm pek karmak grnmektedir. Yazanlarna gre Said-i Krdi, 1894-1895 arasnda
Van'da grnyor. Daha sonra Van'dan ayrlyor. Oysa Said-i Krdi'nin kendisi, Hasan
Paann daveti zerine Molla Said Van'a gitti. Van'da onbe sene kalarak, airin irad iin
aralarnda seyahatle tedris ve tederrs vazifesiyle hayat geirdi diyor.

de
b

ia

59. Tarihe-i Hayat, s.47.

60. ahiner, agk., s.77 ve erif Mardin, agk., s. 127.
61. ahiner, agk., s. 81.
62. ahiner, agk., s. 82.
63. ahiner, agk., s. 72; erif Mardin, agk., s. 128.

Abdlhamit'e danmanlk

ahiner, 1895-1899 arasn yazmam; ama Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'dan
yararlanarak ayrntlar verir. 1896'da Ermeni Ayaklanmas yaanr. Said-i Krdi de
Krdistan'da reform ister. Bu dnem iin onun yaam yksne ilgin katklar yaplr:
1897'de sarayn gvenilir danmanlarndan Zor (Dir Zor / Suriye) Kaymakam Yahya
Nzhet Paa, Said-i Krdi'nin ngiliz Bakan'a yantn duymu oluyor. Paa, Said-i Krdi'yi
bir tavsiye mektubu ile Padiah Abdlhamid'in Kuubas Mustafa Bey'e gndermi
oluyor.
Cemal Kutay yky zenginletirmede kararldr. Ona gre Abdlhamid hkmetle
yrtemedii baz zel (gizli de olabilir) ilerini danmanlarna grdrr. Said-i Krdi de
padiaha danman olmu oluyor. Danmanlk sresince (1,5 yl) Kuuba Mustafa Bey'in
konanda yaam ve Mustafa Bey'in olu Eref o sralar Jn Trkler ile iliki iinde olmu
ve Said-i Krdi de onunla arkadalk kurmu oluyor.
Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'n bu yazdklarn ciddiye alarak ve hibir kant
aramadan kitabna geiriyor; ama Cemal Kutay'n 1979'da byle bir yk yazmasnn nedeni
yllar sonra anlalacaktr. Cemal Kutay'n yazdklar bir yana braklrsa sosyolog Prof. erif
Mardin'in Said-i Krdi'yi padiaha danman olarak yazmasnn nedenini imdilik
bilemiyoruz. Saray evresinden kiiler, o dnemle ilgili kitaplar yazdlar. Bunlarn hibirinde
danmanlar arasnda Said-i Krdi'den sz edilmiyor. Geri II. Abdlhamit, o dnemde

saltanatn srdrmek iin geni bir espiyonaj muhbirlik a kurmutu, ama Said-i Krdi'nin
bu zel ilerde altn gsterir bir kaynak yok. ocukluu da iinde olmak zere yaam
stne pek ok ayrnty yazdran Said-i Krdi de bu danmanlk iinden, Kuuba Mustafa
Bey'den, Sencer Ereften sz etmiyor.
Yukarda sz edilen yky, belge ve kant sorgulanmas yapmadan kitabna olduu
gibi ald grlen Prof. erif Mardin'e gre Said-i Krdi, 1899'da stanbul'dan Van'a
dnmtr.64
Bu arada Kuuba Mustafa Bey de Hicaz vilayetine srgn edilir. Eref Sencer ise
Taif kalesinde srgndedir.65
Van'a dnen Said-i Krdi, kalede dolarken metre ykseklikten aa der.
Dt yer, bir maarann ndr. Maara simgesinin derin anlamn din bilimcilere
brakyoruz.
Said-i Krdi ise bu olay sonraki yllarda srf bir hfz ilahi, harika bir imdad gaybi
telakki ettik yani yalnzca Allah'n saknmas, ok gzel bir 'gaybn' yardm olarak
deerlendirdik, diye aklar.66
ok daha uzun yllar sonra okullar hakknda olumsuz yorumlar yaplan ardl da,
nzivaya ekilirim diyerek maara simgesini anlamlandrmtr.

n_

64. erif Mardin, agk., s. 129

65. P. Stoddard, Tekilat Mahsusa, s. 134.
66. ahiner, agk., s. 86 ve Sikkei Tasdiki Gaybi, Redoks, s. 126.

ia

Bilinmeyen ya da yazlmayan yllar

de
b

1899-1907 arasndaki yaklak 8 ylda neler olduunu ne Said-i Krdi'nin Tarihe-i

Hayat kitabnda, ne de onun hayatn en kk ayrntlarna dek yazma iddialarndaki
ahiner'in ve Prof. erif Mardin'in kitaplarnda buluyoruz. Doumundan sonraki 15 yln
incelikleri yazlrken, 26-34 ya arasnda geen 8 yl iin tek satr, tek szck bulunmuyor.
Yaklamndan Krt milliyetisi olduu anlalan Rohat ise, Said-i Krdi'yi Krt milli
hareketi iinde deerlendiren satrlar yazar. Ona gre Said-i Krdi, Krt klyla; boynunda
drbn, belinde tabanca ve kama, ayaklarnda lapin ve banda pou ile 1907'de stanbul'a
gelir. Mollalk giysilerini altn ve kz karlnda bile deitirmemi olan Said-i Krdi, yeni
klyla boynunda drbnle fotoraf ektirir. Krt airet reisleri tarzndaki bu giyimini
stanbul'un teslim dnemi olan 1919-1920 arasnda ekilen fotoraflarda da gryoruz
Said-i Krdi, ekerci Han'da bir oda tutar ve kapsna Burada her mkil hallolunur.
Her meseleye cevap verilir. Fakat sual sorulmaz yazl bir levha asar. Her soruyu
yantlayabileceini ise, Sorularn nceden malum olduunu ve bir gece nce btn kitaplar
okuduunu belirterek aklar.67
Krt milliyetisi Malmisanij ve Rohat, ii daha da ileri gtrr ve onun Sait imzal
bir dilekeyi II. Abdlhamit'e vererek, Krte eitim yaplacak okullar almasn istediini
yazarlar.
Necmeddin ahiner, erif Mardin ve Cemal Kutay, onun 1897'de padiaha danmanlk
yaptn ileri srmekteydiler. Hatta Yahya Nzhet Paa'dan kendisini saraya tavsiye eden bir
mektup da getirmiti.
Prof. erif Mardin, bu bilgileri Cemal Kutay'dan alm. Cemal Kutay ise Eref Bey'in
bana anlattna gre ya da Bedizzaman Said-i Nursi ile grmemizde gibi kaynaklar
gsteriyor. Grmelerde yannda pek kimseyi brakmad diye de yazyor. O pek
kimselerin adlarn da bildirmiyor. Cemal Kutay'n tan Eref Sencer de imdi yaamda

olmadndan gerek tank kalmam oluyor. Zaten yllar sonra Cemal Kutay, tm
yazdklarn yalanlayacaktr. Bu konuya tekrar dneceiz.
Krt yazarlara gre Krdistan'la ilgili isteklerde bulunmak zere yola kan Said-i Krdi,
II. Abdlhamit'ten Van'da bir niversite kurulmasn istemi oluyor. Trk taraflarna greyse,
Van'da din ile fenni birletirerek bir Dar'l Fnun kurulmasn istemi oluyor. Her iki taraf
da, onun II. Abdlhamit gibi sert bir Padiah'la tartma yrekliliini gsterdiinde birleiyor.
67. ahiner, agk, s. 91 ve erif Mardin, agk., s. 130.

Aldatmaca

de
b

ia

n_

ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said-i Nursi Geniletilmi 12.basm,

1996 da dileke iini aklar:
Dou Anadolu'da halkn perian, fakir ve cahil olduunu bizzat gren ve havalinin bu
durumdan kurtulmasn istemek iin stanbul'a kadar gelen Bedizzaman, Sultan Abdlhamit
Han'a bir dileke ile mracaat eder.68
Bu yazarlara gre Padiah, Said-i Krdi'nin dilekesine sert bir tepki gsterir ve onun
Topta Akl Hastanesi'ne kapatlmasn emreder. Daha nceki yllarda bir gnde 89-90 kitab
ezberden okuduu ileri srlm olan Said-i Krdi, hastanedeyken anatomi kitabn ezberler
ve doktorlar artr. Yllar sonra yazdraca Tarihe-i Hayat kitabnda, doktorlarn Sait
bizden de aklldr ya da Eer Bedizzaman'da zerre kadar mecnunluk eseri varsa, dnyada
akll adam yoktur diyen bir rapor dzenleyerek taburcu ettiklerini belirtecektir.69
Ne ki, bu raporun ne kopyas ne de kayna kitaplarda yer alacaktr.
Rohat'a gre Said-i Krdi bir komploya kurban olmutur:
Said-i Krdi, 1908 ylnda stanbul'a giderek Sultan Abdlhamid'e bir dileke halinde
Krdistan'daki eitim sisteminin Krt halknn gereksinimlerine yant vermediini ve
Krdistan'n ayr yresinde baz eitim kurumlarnn almas gereini iletmi, bu cesaretli
kndan phelenen saray evreleri onu tutuklayp Topta Tmarhanesi'ne sevk
etmilerdir.70
Prof. erif Mardin ise, onun Halife Sultan Abdlhamid'e kar cesurca davrandn ve
Krdistan'da yeni okullar ve Kahire'deki el-Ezher'e benzer bir nivesite'nin Van'da
kurulmasn talep eden bir dileke verdiini; Sultan'n da onu Topta Akl Hastanesi'ne
yolladn yazar. ahiner, dilekenin asldr diyerek, 19 Kasm 1908 tarihli, yani II.
Merutiyet'ten 4 ay sonra Molla Said-i Mehur imzasyla ark ve Krdistan gazetesinde
yaynlanm olan Krtler yine muhta balkl yazy kant olarak gsteriyor.71
Ancak bu yaz bir dileke deildir.72
te yandan ayn ahiner, onun Temmuz 1908 ihtilalinden hemen nce Selanik'te
hrriyet sylevi verdiini yazmaktadr. Cemal Kutay da bu nutkun ihtilalden gn sonraya
ait olduunu u satrlarla aklar:
Ben de, tesadflerle ve arivimdeki belgelerle karlatktan sonra bu arzuyu duydum.
Daha 1908'de, kinci merutiyetin ilannn NC GNNDE prensiplerini, Selanik
Hrriyet meydannda ilan etmi. ...bir Hrriyet nizamndan beklenen nimetleri bylesine ifade
eden birisi km mdr? 73 / 74
ounlukla olduu gibi, Cemal Kutay, szn ettii ariv belgesinin ne kendisini, ne
de kaynan belirtecektir. Padiah'a kar kahramanca davranmak, yllar iinde yceltilir.
rnein, Nurculardan bir blm 1987'de ana rgtten kopar, bunlardan Gneydou
Anadolu kkenli olanlar bir dergi karrlar. Bu dergi Said-i Krdi'nin Krt davasna slami

n_

hareket yolunda sahip ktn kantlamak iin onun yaamn yaymlar. Dava dergisini
karanlara gre Topta Akl Hastanesi' maceras bir baka biimde gereklemitir.
Bedizzaman'n yle basite, bir anatomi kitab ezberlemekle iin iinden
syrlmasyla yetinmeyen Davaclar, bu iin kahramanlk dzeyine ykseltirler. Dergide,
Devri stibdatta Tmarhaneden Sonra Tevkifhanede ken Zaptiye Nazr (ileri Bakan)
efik Paa le Muhaveremdir bal ve Bedizzaman Molla Said el Krdi imzasyla
yaynlanan belge, gerein bir baka yz gsterir.
Zaptiye Nazr efik Paa, Molla Said-i Krdi'ye Padiah'n selamn getirir ve hatta
kendisine bin kuru da maa balandn bildirir. stelik bu maa daha sonra yirmi-otuz
liraya ykseltilecektir. efik Paa bir baka mjde daha verir:
Senin Krdistan'da neri maarif (Eitim-retimi yaygnlatrma) olan maksadn
Meclisi Vkela' da (Bakanlar Kurulu'nda) der'desti tezekkrdr (Ele alnp grlmektedir.)
Molla Said-i Krdi elbette bu rvete kanmayacak ve Ben hr yaamm. Hrriyeti
mutlakann meydan olan Krdistan dalarnda bymm. Bana hiddet fayda vermez, nafile
yorulmaynz. Beni nefy edin, Fizan olsun, Yemen olsun razym diyerek cesaretini
gsterecektir.
Buradan da anlalaca zere nl tarihi, sosyolog ve yazarlar, ona kitap
ezberlettikten sonra doktorlarn akln artp akl hastanesinden taburcu ederlerken, Molla
Said-i Krdi'ye sahip kan Dava dergisi onu akl hastanesinden nezarethaneye gtrr ve
yeni bir kahramanlk sonucu itibarn iade eder.
Kahramanlk ve dehal birletiren bu anlatmlar giderek efsaneleerek 2000'li yllarda da
yaynlanr.

de
b

ia

68. ahiner, agk., s. 95.

69. Cemal Kutay, Bedizzaman Said Nursi, s. 217.
70. Rohat, Unutulmuluun Bir yks: Said-i Krdi, s. 36.
71. ahiner, agk., s. 96.
72. Rohat, agk., s. 37.
73. Cemal Kutay, Tarih Sohbetleri, s. 207-8.
74. Byk harfler C. Kutay'a aittir.

Ruh hastal ve mektup

Bu efsaneyi ykan ise ahiner'in kendisi oldu. Padiah II. Abdlhamit Said-i Krdi'yi
cezalandrmam, tam tersine, ona yardmc olmutur. Oysa Necmeddin ahiner, 'Bilinmeyen
Taraflariyle, B. Said Nursi' adl kitabnda, Babakanlk Arivi, Yldz Evrak iinden ald
bir belgeden alntlar yapar ve belgenin eski yazl aslndan bir paray da kitabna alr.
Yazar, bu belgeyi sunarken, 1907 sonbaharnda stanbul'a gelen Bedizzaman'n bu
geliini Bitlis Valisi Tahir Paa, Sultan Abdlhamid Han'a yazd 3. Terinisani. 1323 tarihli
mektubunda yle anlatmaktadr der.
Bitlis valisinin Said-i Krdi'nin hastalyla ilgili olarak saraya yazd mektup
yledir:
Maruzu akeranemdir:
Krdistan ulemas beyninde harikai zeka ile mtehir, Molla Said Efendi muhtac
tedavi olduundan, efkat ve merhameti Hazret-i Hilafetpenahiye iltica ederek bu kerre ol
canib-i aliye azimet eylemitir. Mumaileyh, bu havalide ilimce umumun mercii halli mkilat
olduu halde, yine kendisini talebeden sayarak kyafetini deitirmeye imdiye kadar
muvafakat etmemitir. Kendisi Velinimeti Azam Hazretlerine hakikaten sadk ve halis duac

olmakla beraber, ftraten edip ve kanaatkr sadk ve fikri arekanemce imdiye kadar
Dersaadet'e gitmek bahtiyarlna nail olan Krt ulemas iinde gerek ahlak hasenece, gerek
Zat- Hazret-im Hilafetpenahiye sadakat ve ubudiyete en ziyade ayan aqtfet bir zat-
diyanetiar olmasna nazaran, mumaileyhin emri tedavi hususunda mazhar teshilat ve naili
iltifat mahsusa olmas umum Krdistan talebesi hakknda ilelebet unutulmaz bir insaniyeti
ail'lali Hazreti Padiah telakki olunacann arzna cr'et klnd.
Bu babda ve herhalde emr- ferman, Hazreti Men Lehl Emrindir. 3 Terinisani 1323
Bitlis Valisi Tahir75

n_

Mektubu Osmanl jargonundan Trkeye aktaralim:

Dileklerim
Krdistan alimleri arasnda stn zekas ile tannan Molla Said Efendi hasta
olduundan, Padiahn merhametine ve ilgisine snarak bu defa Padiaha bavurmak
istemitir. Ad geen bu evrede ilimce herkesin sorunlarnn zm iin bavurulacak bir
kimse olduu halde, yine de kendisini renci sayarak giysilerini deitirmeyi imdiye kadar
kabul etmemitir. Kendisi Padiaha gerekten bal ve iten duac olmakla beraber;
yaradltan terbiyeli, az eyle yetinen, klelik derecesinde ballk gsteren; tm inancmla o,
imdiye kadar stanbul (Dersaadet)'a gitme mutluluuna erien Krt alimleri iinde gerek iyi
ahlak gerek Padiaha iten ball, kulluu iyilikseverlie yakan dindarl ile bilinen bir
kiidir. Ad geenin tedavi istei konusunda gstereceiniz yakn ilgiye kavumas, btn
Krdistan rencileri arasnda Padiahn yce kiilii ile ilgili, sonsuza dek unutulmaz
anlayn olumasn salayacaktr dncesi ile makamnza sunulmasna cesaret edilmitir
Bu durumda ferman Padiahndr. 3 Kasm 1907 Bitlis Valisi Tahir

de
b

ia

ahiner, Tahir Paa'nn bu mektubu nasl gnderdiini belirtmiyor. Ancak mektubun daha
giriinden de anlalaca gibi, mektup Molla Sait Efendi'yi saraya sunuyor. stanbul'a gidi
amacnn, Molla Sait Efendi'nin Tarihe-i Hayat ve teki kitaplarnda anlatmlarna
dayanarak, onu kahramanlk dzeyine ykseltilmesinin yannda, pek az bulunan belgelerden,
belki de en nemlisi olan bu mektuba deinilmemesi ve bir yorum yaplmamas ilgintir.
Mektupta yer alan ve alt izilmi olanlarn, yaamnn tarihsel dizini iindeki yerlerine
oturtulmas durumunda, baz abartmal anlatmlarla geitirilen salkla ilgili olgular, az da
olsa akla kavuabilir. Tahir Paa'nn saraya yazd mektupta z olarak unlar anlatlyor:
Molla Sait Efendi Krdistan ulemasndandr. Molla Sait Efendi hastadr tedavi
edilmelidir.
Hasta olan Molla Sait Efendi, Halife Sultan'n sevecenliine ve acma duygularna emanet
edilmektedir. Molla Sait Efendi, Padiah II. Abdlhamit Han'a sadktr. Bu nedenlerle, Molla
Sait Efendi'nin tedavi masraflarnn karlanmas Krdistan talebelerinde, padiahn
insancllna ilikin unutulmaz bir etki yaratacaktr. Padiah II. Abdlhamit Han'a
ltimatom vererek iyi bir reformcu, kahraman bir Krt milliyetisi, bir deha olduu gibi
iddialar bir yana brakrsak, sonuta olanlar yalndr:
Padiah, Molla Said Efendi'yi tedavi olsun diye skdar Ruh Sal hastanesine
yollam. Yani Tahir Paa'nn dileini yerine getirmi, Sadk bir kuluna yardm etmi. Onun
yaamn yazanlar, bu hastaln nasl bir hastalk olduunu soruturacak yerde, onun anatomi
kitabn ezberden bildiini ne srerek hastal unutuyorlar. Hastaln hakkn temsil eden
ballar da vardr. Fethullah Glen hastalk yerine, akl ve inan karkl anlamnda
vesvese ve sonucunda hafakan demektedir:
nk inanm bir insan, delalete srklenince yaamas mmkn deildir. Daha pek
oklar da bu durumdadr. (Cahit Stk) Taranc, Orhan Veli o hezeyanlar imekle bertaraf
etmeye almlardr. Onlar kasp kavuran imanszlk, inanszlk olmutur. stad
Bedizzaman da bunlar grm (yaam), hissetmi ve eserlerini yle yazmtr. Zira

de
b

ia

n_

bakasndan duymak hibir zaman gzle grmek gibi olmaz. (..) mam Gazali de, stad
Hazretleri (Bedizzaman) de, byle ruh haletleri geirmiler. Fakat hallerini gizlemiler.76 / 77
Krt milliyetiliini ne karmak isteyenlerse, yaygn olarak satta bulunan bir kitaptaki
mektubu grmezden gelerek, Molla Sait Efendiyi, Krdistan Azmi Kavi rgtnn
kararyla padiaha gnderiyorlar ve Krdistan ltimatomu verdiriyorlar.78
Daha sonra grlecei gibi, pek ok nl ke yazar da bu ltimatom ve hastanede
mucize yaratma olayn gerekmi gibi yazacaklardr. Bu yazarlar, Sosyolog Prof. erif
Mardin dhil, 1899-1907 arasndaki sekiz yl nasl grmemilerse, mektubu da yle
grmemi olabilirler.
Uydurmalarn temel kaynan hibir irdelemeye, kukuya yer vermeksizin yazmalarnn
bir nedeni de, Said-i Krdi'yi ycelterek Trkiye Cumhuriyeti'ne rtl, ekingen muhalefet
etmektir. kinci nedeni ise Said-i Krdi'nin yazdrd her satr, batan doru bilip, bir bakma
kutsallatrarak dokunulmaz olarak kabullenmektir. Bu iki nedendir ki, tarihsel olaylardan
birer para gerek alnarak Said-i Krdi'nin yaam yksne yerletirilerek, yars doru,
yars tutarsz bilgilerle, zellikle genlerin zihinlerine deimez yanlglar yerletirmek gibi
bir ama gdld grlyor.
Oysa Hanedan'n yardm olsun diye akl hastanesine gnderdii Said-i Krdi, salk
bozukluu gereini yllar sonra dikte ettii kitabnda tersine evirmi ve bu tersine anlatm
yukarda sz edilen tm yanltmaclara da kaynaklk etmitir:
Evet Said Nurs stanbul'a, rezr vilayat arkyenin maarifsizlikle ldrlmek istenilen
Yldz siyasetlerine istikamet vermek azmiyle gelmiti. Daha stanbul'a gelmeden Van'dan,
Bitlis'ten, Mardin'den defaatla nefyolmasndan stanbul'a gelmesiyle beraber Merhum Sultan
Abdlhamid tarafndan sureti ciddiyede tarassud altna aldrld. Birka kerre tevkif edildi.
Nihayet bir gn geldi, Said Nurs'yi skdar'a Topta'na yolladlar. nki hapishanede ikaz
edilecek kimseler bulunmak muhtemeldi. Tmarhaneden ikide bir kartlyor; maa, rtbe
tebir ediliyor. Hazreti Said: 'Ben memleketimde mekteb-medrese atrmak zere geldim,
baka bir dileim yoktur. Bunu isterim, baka bir ey istemem' diyordu... Tabiri herle
Bedizzaman iki ey istiyordu: Vilayat arkyenin (Dou illerinin) her tarafnda din
mektebler, medreseler atrmak istiyor ve baka bir ey almamak istiyordu...79
Osmanl Devleti dneminde ne zaman nerede, ne iin tevkif edildii, yarglanp
yarglanmad bilgisine yer vermeyenlerin anatomi kitaplar ezberlettii Said-i Krdi
hakknda, dnemin en nemli tanna bavurmak gerekiyor. Vahdettin'in eyhlislam
Mustafa Sabri Efendi, Damat Ferit hkmetlerinde bakan olarak grev alm ve yurtdna
giden Damat Ferit'e vekillik etmitir. Krd Sait'in Mezhebi Hakknda Reddiye Armaan
adl kitab srgnde olduu Kahire'deki El-Ezher niversitesindeyken yazar. Said-i Krdi'nin
yaamn aratranlarca ve Nurculuk stne ve onun yaamnn derinlikleri stne bilimsel
kitap yazan ABD'de nlenmi Prof. erif Mardin'in nedense grmezden geldikleri Mustafa
Sabri Efendi, 1950'lerin balarnda kaleme ald satrlarda, Said-i Krdi'yi kyasya eletirir:
Said-i Krdi meselesini tetkik ederken balca iki nokta zerinde durmak icabeder.
Birincisi; mridlerinin Said-i i'zam edeceiz (ululatracaz) diye kfre kadar varan
szleridir. kincisi ise; Sait'in izhar keramet etmesi ve sureyi Nur'un (Nur Suresinin) asl
muhatabnn kendisi olduu hakkndaki zu'mu batl (bo inanc).. Belki de bu szleri ifalat
eytaniyyeyi (eytani ifali), ilhamat hakikiye (Allahn ilham) zannedecek kadar ihtiyar ve
mau (kark) olmasndandr. (..) Krt Cemaatinde afii mezhepli, naki tarikatl, okur
fakat yazmaz, imla bilmez, seksen sene, iinde yaad millet olan Trk'n lisanna hakkyla
vakf olamam, felaketten felkete srklenmi, bir hapisaneden dierine srlm ve bugn
seksen yan gemi bir ihtiyar adamdr...
Mustafa Sabri Efendi, dinsel boyuta da deinirken, Said-i Krdi'yi siyaseten de
tehlikeli bir kii olarak deerlendirir. Kendini Kuran- aziymann mdafii gibi gsteren
Sait, bizzat kendisi Kuran azimyana muhalefet etmektedir. Gayb (grnmez eyleri /

bilinmezleri) yalnz Allah'n bileceini, Kuran Keriymi ka kere tekrar etmi olmasna
ramen Sait, Hazreti Ali'nin Celcelutiyye kasidesinde Risale-i Nur ve Siracnnur'un getiini,
bunu kefettiine bizi inandrmak ister. (kinci ua, s.53) Risaleleri yazl da pek acayiptir.
Bilmem kanc Lem'ann kanc uasnn u meyvesi, zhre yldzndan gelmi
beinci noktas olarak yazlyor. Sonra bunlar birleerek Kuran czlerine imtisal (benzetme)
derecesine, Lemaat (Parltlar), uaat (nlar, klar), Mektubat (yazlar) vs. olacakm.
Szleri de 'Szcat' olmasa bari. Damarnda bir damla Trk kan olan her mslmana, bu
adamn Mason ve Komnist kadar tehlikeli olduunu ehemmiyetle hatrlatrm.80
Bu satrlardaki dinsel yorumlan bir yana brakrsak, Said-i Krdi'nin 80 kitab gnde,
anatomiyi bir gecede hangi dilde okuyup ezberledii merak konusu olmaldr.

n_

5 ay iinde ihtilalcilikten muhalefet gei

75. ahiner, agk., s. 90.

76. F. Glen, agk., s. 67-8.
77. Fethullah Glen, Taranc ve Orhan Veli'nin imanszlk, inanszlk zelliklerine bir
kant gstermiyor.
78. Rohat, agk., 36-40
79. Divan Harbi rf, Redoks, s. 6.
80. Abdullah Manaz, Siyasal slamclk, s. 352.

de
b

ia

Ona ezberlettikleri anatomi kitabnn hangi dilde yaynlanm olduuna da

deinmeyenler, yalnzca birka ay sonra, onu Selanik'te, II. Abdlhamit'e kar ayaklananlarn
saflarna katyorlar.
erif Mardin ngilizce yazd ve daha sonra Trke'de yaynlanan kitabnda, onun
Selanik'te ortaya ktn ve ihtilali ven bir konuma yaptn ileri sryor. Krt
zerkileriyle de dost olduunu ekliyor.81
Prof. erif Mardin, Krt zerkileriyle yaknlamadan sz ederken, bir kaynak
gstermedii gibi, bu zerkilerin kimlerden olutuunu da belirtmiyor.
Buna karlk M. kr Haniolu, Doktor Abdullah Cevdet ve Dnemi adl
kitabnda, Bedizzaman Krdi'nin Nutuklar, Ktbhane-i tihad, 1324 (1908) ve Krdler
Yine Muhtacdr, ark ve Krdistan, 19 Terini-sani 1908, 25 evval 1326 yi kaynak
gstererek Said-i Krdi'nin Krt rgtleriyle ilikisini aktaryor:
Abdullah Cevdet, Msr'dan tekrar stanbul'a dnd srada yaklak iki sene nce
(1908) faaliyete geen Osmanl Krd Teavvn ve Terakki Kulb evresinde bir Krt
ulusuluk hareketi balamt. A. Cevdet de bu harekete daha Msr'da iken Said-i Krdi'nin
merutiyet dolaysyla verdii hutbeleri tihad Matbaasnn stanbul'daki ubesinde bastrarak
katlmt. Geri, Krdi'nin stanbul'daki Krtlere verdii tlerde, Trklerin Krtlerin akl,
onlarn da Trklerin kuvveti olduklar, bunun iin birlik dnda baka yollarn
dnlmemesi eklinde ifadeler gze arpmaktadr.
M. kr Haniolu, satrlarn sonrasnda Said-i Krdi'nin Krt milliyetiliiyle ilikisini
yorumluyor:
Ancak onun Krdistan ulema ve eyhlerine verdii tler ve (Prens) Sabahattin Bey'in
ademi merkeziyet dncesine yapt vgler aa vurulmayan etnik bir boyutu
gstermektedir. Ayrca, siyasal ve felsefi adan Abdullah Cevdet'in uyumasnn imknsz
olduu Said-i Krdi gibi bir kiiye yardmc olmasnn tek nedeni de bu boyut olarak ortaya
kmaktadr.

de
b

ia

n_

Daha sonra Volkan gazetesi ve 31 Mart kalkmas, Krt Teali Cemiyeti, Teali-i slam
Cemiyeti v.b rgtlerle ilikilerinde de grlecei gibi, Said-i Krdi'nin tutumu onun
ballarn ve Krt etnik ayrlklar hep artacak, asla bir ortak noktaya gelemeyeceklerdir.
Bunun nedenini Said-i Krdi'nin ya karmak yaamnda ya da bilinmek istenmeyen baka
tr ilikilerinde aramak gerekir. Etnikiler ve ballarn bu ynleri grmezlikten gelmelerini
onlarn amalar asndan ve Molla Said-i el Krdiyi yceltme abalar izgisinden
deerlendirilmesini olaan karlamak gerekir.
Naci Kutlay ise, Malmisanij ve Mahmud Lewendi'den alnt yaparak, onun ark ve
Krdistan gazetesinde Bedizzaman Said-i Krdi imzasyla Krtlere ilikin yazlar
yazdn belirtiyor.82
htilalden ve hrriyetten yana olduu ileri srlen Said-i Krdi, 1908 ihtilalinin stnden
daha birka ay gemeden muhalefeti rgtleyen ttihad- Muhammedi Frkas'nn kurucular
Sheyl Paa, Mehmet Sadk, Ferik Rza Paa, Dervi Vahdeti ve arkadalarnn arasnda yer
ald. Bu frkann ynetim yeri 'Volkan' gazetesinin binasdr.83
erif Mardin, frkann amacnn eriat parlamenter yasama faaliyetlerinin kayna haline
getirmekti diyerek akladktan sonra, gnmz ran slam Halk devrimini artrr gibi
ilgin bir yorum ekliyor.84
24 ubat 1324 / 9 Mart 1909 tarihli ve 68 Numara'l Volkan gazetesinde, Ey mmeti
Muhammedi Me'yus Olmaynz! balkl bayazda, cemiyetin mahalde tesis edildii ve
Msr zabitlerinin de cemiyete dahil olduklar belirtildikten sonra Said-i Krdi'nin yelii de
u szlerle aklanr:
Krd ulemsndan mehur 'Bedzzaman Molla Said-i Krdi ibni Mirza' hazretleri bu
cemiyette bulunmakla mbhdir. u bir ay zarfnda btn vilyt ile muhaberemiz iyi bir
ehemmiyeti haizdir.
Bu aklamada Said-i Krdi, Krd Vilayeti temsilcisi gibi sunulmaktadr. Ayn gazetede,
kurucular cemiyet hakknda fevkalade mzakerede bulunmak zere arlrlar.
Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza Efendi Hazretleri de arllar arasndadr. Anlalan
Said-i Krdi frkann on bir st yneticisinden biridir.
Said-i Krdi'nin ilk yazs 26 ubat 1324 / 11 Mart 1909 tarihli Volkan'da yaynlanr. Bu
yaz, Bu cmlelerimin mabeynini rabt edecek (arasn birletirecek) olan mukaddimat (ilk
szleri) Trke bilmediim iin mtailinin (okuyucunun) fikirlerine havale ediyorum
cmlesiyle sona erer. Said-i Krdi'nin Volkan yazlarnda sz uzadka uzamakta, anlam
kargaalnda ak fikirler grlmemekte, aka taraf olmaktan kanlmakta, ortadan t
verilmekte, cemiyetin fikirlerine yaknlk gstermek iin Yaasn eriat garra szyle
yetinilmektedir.
Belki de hem ierde hem darda olmak gibi bir amala byle yazlmt bu yazlar,
ttihad- Muhammedi Cemiyeti Nizamnamesi 3 Mart 1325 / 16 Mart 1909, 75 Numara'l
Volkan'da yaynlanr.
Madde 1'de Cemiyetin reisi Hazreti Muhammed Mustafa (s.a.v.)dir denilerek
peygamberin ad siyasi partiye katlmakta ve ttihad- Muhammedi Cemiyeti Dersaadet
Merkezi Meclisi dare Azalar bal altnda 25 kiinin ad verilmektedir. Listenin 8.
srasnda Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza ad yer alr. Partinin yapsna ve
balantlarna k olmas iin listenin tmn sergilemekte yarar var:
l. Sadetl siyadetl Sehl FazI Paa hazretleri, 2. eyh Feyzullah Efendizade readetl
Mehmed Sadk Efendi hazretleri, 3. Bayezid dersiamlarndan faziletl Mehmed Emin Hayreti
Efendi, 4. bnnnafi' Ahmed Esad Efendi, 5. eyh elHac Mehmed Emin Efendi, 6.
Karagmrk Camii erifi ikinci imam Nevehirli Hafz Mehmed Sabri Efendi, 7. Bandrma
naibi Ethem Efendi, 8. Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza, 9. Hrkai Saadeti hazreti Nebevi
kethdas atfetl Hac Hayri Beyefendi, 10. Evkaf Hmayun ser veznedar saadetl Raid
Efendi, 11. Debrei Bala redif kumandanlndan mnfasl Ferik Rza Paa, 12. Volkan

n_

muharrirlerinden Faruki mer evki Efendi, 13. Tarikat Halvetiyyeden eyh Seyyid Mslim
Penah Efendi, 14. Binba Refik Beyefendi, 15. Kadiri eyhi readetl Veli Mehmed Efgani
Efendi, 16. Muciz dersiamlarndan faziletl Ahmed Nazif Efendi, 17. Feriklikten mtekaid
Hac zzet Paa, 18. Sivas vilayeti nakibl eraf kaymakam Seyyid Abdullah elHaimi
elMakki Efendi hazretleri, 19. Me'murinden hsan Bey, 20. Me'murinden Hayri Bey, 21. Fatih
dersiamlarndan Divriki Kadzade faziletl Abdullah Ziyaddin Efendi, 22. eyh Yunus
Dergah postniini eyh Ali Efendi, 23. Beylerbeyi Camii erifi vaizi Hac Kazm Efendi, 24.
Mderrisinden Tevfik Efendi, 25. Volkan muharriri Dervi Vahdeti Said-i Krdi, 5 Mart
1325 / 18 Mart 1909 Numara: 77'de Milletin kalb hastal za'f diyanettir, bunu takviye ile
shhat bulabilir diye balayarak grevleri aklar:
Mesleimiz ise ahlak Ahmediye ile tahalluk ve snneti Peygamberi'yi ihya etmektir ve
rehberimiz eriat- garra ve klmamz da berahini kata ve maksadmz i'la kelimetullahtur.
(...) En evvel mridi umumi olan ulema ve talebeyi eriat namna ittihada davet ederiz..
Daha sonra gazetecileri de, htar mahsus gazeteci denilen hutabay umumi iki kyas fasidle
milleti batakla drtmtr diyerek hedef gsterir.
Volkan ve ttihad- Muhammediye Cemiyeti evresinde rgtlenenler yasal hkmeti
devirmek iin, 1908 ihtilalinden yalnzca sekiz ay sonra 31 Mart 1909'da ayaklanrlar, cana
kyarlar. Devletin ordusu duruma el koyarak ayaklanmay bastrr.
Ayaklanmay rgtleyen frkann kurucular arasnda yer alan ve ayaklanmay kkrtan
yaynda yazan Said-i Krdi, 31 Mart olayna karmadn ileri srmektedir. Tarihe-i Hayat
kitabnda kendi anlatmna gre, sorgulanmasnda, olaylar aslnda yattrmak istediini
ancak klndan dolay tannp, kitleyi arkasna takmaktan ekindiini ileri srer.

de
b

ia

81. erif Mardin, agk., s.137.

82. Malmisanij, Mahmud Lewendi, Li Kurdistana Bahur u li Trkiye, Rojna megeriya
Krdi 1908-1981 den Naci Kutlay, Krt Kimliinin Gelime Sreci, s. 94.
83. erif Mardin, agk., s.138 ve ahiner, agk., s. 127.
84. erif Mardin, agk., s.139.

Kim kimi kulland?

Bu kark gnlerde onun ttihat Terakki Frkas ilikisinden de sz edilmektedir. Bu

konuda Malmisanij, Bezmi Nusret Kaygusuz'dan, Gya Krt meselelerinde ondan istifade
edeceklerdi szlerini aktaryor. Ayrca ttihat Terakki ilikisini vurgulamak iin onun
ihtilalin nllerinden Resneli Niyazi iin, Ey zamann Rstemi Zali dediine de
deinilir.85/86
Bezmi Nusret Kaygusuz, Abdlhamit ve ttihat Terakki dnemlerini ve sonrasn
anlatt Bir Roman Gibi adyla 1955'te yaynlanm olan anlarnda, Volkan gazetesi ve
ttihad- Muhammediye Partisinin kurucularyla ilgili olduka arpc bilgiler vermektedir. Bu
bilgiler iinde en dikkat ekici olan Dervi Vahdeti'den sonra Said-i Krdi ile ilgili olan
blmdr.
Bezmi Nusret Kaygusuz onun ittihatlar tarafndan kullanldn belirtir:
ttihatlar bu adam ok martmlard. ptidada (nceleri) Said-i Krdi'ye byk bir
paye verdiler. Gya Krt meselelerinde ondan istifade edeceklerdi. Hlbuki gsterilen saygy
o kendi hakk zan etti. Ve ykseklerden tmeye balad. Zamann kutbu ve mehdisi tavrn
taknd. Maaza senelerden sonra da akl bana gelmemitir. Yeni bir tarikat ihdasna ve onun
piri olmaa alt iitilmektedir. Halen Nurcu diye maruftur.

de
b

ia

n_

31 Mart kalkmasnda ak kkrtmann ttihad- Muhammediye Cemiyetince yapld

ve Volkan gazetesi kullanlarak gerekletirildii ak olmakla birlikte, perdenin arkasnda
asl planlayclarn kimler olduu tartmaldr. Dervi Vahdeti'nin ngiliz eliliindeki
grevlilerle ili dllndan ve ngilizlerin Ortadou'daki karlarndan hareket edenler,
olayn ngilizlerce ynetildiini ileri srlmektedirler. ttihad Terakki'ye kar zafer peinde
kotuundan II. Abdlhamit'in ayaklanmada parma olmasnn yan sra, komplo teorilerine
de yer verilir ve ttihat Terakki'deki yandalarnn iktidara tmyle sahip olmalarn salamak
zere Almanlarn da ayaklanmay kkrtt savunulmaktadr. .
Aslna baklrsa Said-i Krdi'nin kullanld sav, birok karanlk noktay aydnlatabilir.
31 Mart 1909 kalkmas ile ilgili kitaplarda Said-i Krdi'nin skynetim mahkemesinde
yarglandna dair bir bilgiye rastlanmyor. Yarglandn syleyen Said-i Krdi'nin
kendisidir. Yarglanrken yapt savunmay anlatan da kendisidir. Ballar ve u ya da bu
karlar iin onu yceltenler, onun bu mahkemelerde yaptn syledii savunmann, Said-i
Krdi'nin ne denli bilgili bir kii olduunu gsterdii gibi, bu kanl kalkmaya da
katlmadnn, aksine kalkmaya katlanlar sakinletirmeye abaladnn bir kant olarak
ileri srmektedirler.
Bunlarn en ilgin olan Cemal Kutay'n savdr:
Ortada bir adli hata vard: nk Bedizzaman, Hurit Paa Divan Harbi'nde sadece
bereat etmemiti, bununla iktifa etmemi, ademi mes'uliyet (sorumsuzluk / iliiksizlik,)
istemi, bu hakkn da almt: nk Said Nursi, btn hayatnda olduu gibi, o hadisede de
dinin siyaset stnde kalmasn savunmu, stanbul sokaklarnda masum cesedler st ste
ylrken, ayaklanmann ncs Dervi Vahdet'ye ihtillin gazetesi Volkan'da: 'Din iraddr,
silh deildir. ..' diyebilmiti. 87
Bazlarna gre, 31 Mart olay gerek bir kalkmadr ve Said-i Krdi'nin bu kalkmayla
ilgisi olamayabilir. Bazlarna gre de, 31 Mart olay bir kalkma bile deildir. MedZehra
Ltd. tarafndan yaymlanan Dava adl dergide, yazar Mehmet Metiner, 'Giriim Yayn
Ynetmeni' unvanyla ilgin bir deerlendirme yaparak tarihi bir baka yere koyuyor:88
31 Mart, ttihat ve Terakki'nin despotluuna ve eriata lakayt uygulamalarna kar
mslman asker ve halkn bir protestosudur. Bu protestonun ok bilinli ve organizeli bir
protesto olmadn Bedizzaman Said Nursi 'ki Mektebi Musibetin ehadetnamesi'nde gzel
bir biimde ortaya koymaktadr. Bedizzaman Said Nursi, 31 Mart olaylarna fiilen itirak
etmi deildir. Bu olay tasvip etmi de deildir.89
Mehmet Metiner'e gre, ihtilal sonucunda iktidara ortak olmu olan ttihat Terakki be
ay gibi ksa bir dnemde despotlavermitir. Said-i Krdi de, bu durum karsnda tmyle
iktidarda bile bulunmayan ttihat Terakki yandalndan ayrlp, hemen kar saflara gemi.
Mehmet Metiner'e gre, 31 Mart'ta 'Mslman askerler' ve 'Mslman halk' kendiliinden
protestoya balamtr. Yani, iin arkasnda bir komplo, bir rgt ya da Volkan gibi kkrtc
bir gazete de yoktur. Bylece kalkmann kanlsn da kanszn da anlamak mmkn oluyor.
Bu arada teki askerlerin Mslman olmadn da saptam oluyoruz. Dindar(!) askerlerin
protestosu despotlua kar yapldna gre, Said-i Krdi'nin onlarn saflarnda yer almasnda
ne gibi bir ktlk olduu da anlalamyor.
Said-i Krdi'nin kalkmayla ilgisiz olduunu ileri sren bu tr tarihiler, onun yaamnn
en zel ynlerini bile kaleme alrlarken, 31 Mart kalkmas gibi ciddi ve sonularyla tarihin
aknda nemli bir yere sahip olan bir siyasi olayn iinde Said-i Krdi'nin nerede olduunu
ve kalkmay izleyen gnlerde ne yaptn ortaya karsalard, tarihe nemli bir katkda da
bulunabilirlerdi.
Bu nl tarihi, sosyolog ve aratrmaclar deinmeseler de, Molla Dervi Vahdeti ve
onun izinden giderek bir ok sivilin ve bu arada gen Harbiyelinin kann dken isyanclar,
Harekat Ordusu'nun stanbul'a girmesiyle birlikte bozgun halinde zmit'e doru kamlar,
kendilerine yakn bulduklar kylerde gizlenmeye almlard. Ancak zmit'teki gvenlik

de
b

ia

n_

glerince izlenen Dervi Vahdeti nce Gebze'nin Kalburcu kyne, daha sonra da
Takpr'ye kam ve zmit Mutasarrfl'nca yakalanarak stanbul'a gnderilmitir.
Said-i Krdi ise, 31 Mart hdisesinde isyan eden sekiz taburu itaata getiren ve musibeti
yzden bire indiren iki derstir ki, din ceridelerde 1325'de neredilmitir. Miladi: 1909 diye
balad satrlarda isyanc askerleri yola getirdiini ileri srmektedir.90
Oysa 'Bedizzaman Said elKrdi bin Mirza da, kalkmann bastrlmaya balanmas
zerine, Dervi Vahdeti'nin ardndan zmit'e kamtr. zmit'te grevli bulunan Rfat Yce,
Said-i Krdi'nin mrtecilerin bir aleti olduunu ve hkmetin emri zerine onu zmit'te
gzaltna aldklarn belirtiyor.91
Bundan sonra ne olduuna ilikin bir bilgiye rastlanmyor. elikili, kantsz bunca
bilginin yaygnlatrlmas, her ne denli belirli siyasal amalara uygun dse de, asl
yanltmann ve bilgi bulanklnn kayna da Said-i Krdi'nin olaylardan yllar sonra Yar
Cinayet bal altnda yazdrdklardr:
yle ki: Dairei slmn merkezi ve rabtas olan noktai hilfeti elinden karmamak
fikriyle ve sabk Sultan merhum Abdlhamid Han Hazretleri, sbk itima kusuratn derk ile
nedamet ederek (piman olarak) kabul nasihata istidat kesbetmi zanniyle ve 'Aslh tarik,
msalhadr' mlhazasiyle, imdiki en ok araz (niyet / garez) ve infilta mebde
(cokunluklara balang) ve tohum olan bu vukua gelen iddet suretini daha ahsen (gzel)
surette dndmden, merhum Sultan sabka, ceride lisaniyle (gazete diliyle) syledim ki:
'Mnhasif (ksz kalan; Snkleen / Kr olan / Yerde srnen) Yldz darlfnun et; t,
Sreyya kadar l olsun! Ve oraya seyyahlar, zebaniler yerine, ehli hakikat melikei rahmeti
yerletir; t cennet gibi olsun! Ve Yldzdaki milletin sana hediye ettii servetini, milletin ba
hastal olan cehaletini tedavi iin byk din darlfnunlara sarf ile millete iade et ve
milletin mrvvet ve muhabbetine itimad et. Zira, senin hne idarene millet mtekeffildir.
Bu mrden sonra srf ahreti dnmek lzm. Dnya seni terk etmeden evvel sen dnyay
terket! Zektlmr mr sni yolunda sarfeyle. imdi muvazene edelim: Yldz, elence
yeri olmal veya darlfnun olmal? ve iinde seyyahlar gezmeli veya ulem tedris etmeli? Ve
gasbedilmi olmal veyahut hediye edilmi olmal? Hangisi daha iyidir? nsaf sahipleri
hkmetsin.92
85. Malmisanij, Said-i Nursi ve Krt Sorunu, s. 33.
86. Zal Rstem, Krtlerin mitolojik kahraman.
87. C. Kutay, agk., s. 156.
88. Mehmet Metiner: Refah Partisi iinde yer ald. Daha sonra DEHAP (Demokratik Halk
Partisi) kurucusu ve Genel Bakan Yardmcs oldu. Recep Tayip Erdoan'n RP
stanbul l bakanl ve Belediye Bakanl dnemlerinde danmanln yapt.
89. Dava, Haziran-Temmuz 1990, s.7.
90. Hutbei amiye, s. 102.
91. Rifat Yce, Kocaeli Tarihi ve Corafyas.
92. Tarihe-i Hayat, Redoks, s. 71.

Said-i Krdi kalkmann neresinde?

Said-i Krdi ii, II. Abdlhamit'e nasihat verme kertesine getirmektedir. Hastaneye
yatrlmas olayn nasl bir bakaldr karl cezalandrlma olarak aktardysa, 31 Mart
olayna kararak ttihat Terakki'den kopuunu da u satrlarla aklyor:

de
b

ia

n_

edid bir istibdad ve tahakkm, cehalet cihetiyle imdi hkmfermadr. Gya

istibdad ve hafiyelik tenash etmi. Ve maksad da Sultan Abdlhamid'den istirdad hrriyet
deilmi. Belki hafif ve az istibdad, iddetli ve kesretli yapmakm!93
31 Mart kalkmas ve Said-i Krdi yazanlarn uydurmalar bir yana braklrsa, asl
sorular unlardr:
1. Said-i Krdi, zamann en sert muhalefet partisi ve eriat hukukunu yeniden geerli
klmay ama edindiini kurulu belgesinde aka belirtmi olan ttihad-
Muhammedi Frkas'nn kurucularndan deil midir?
2. Said-i Krdi, kalkmay kkrtan Volkan gazetesinde kalkma gnne yakn, hatta
Volkan'n son saysnda (7 Nisan 1325 / 20 Nisan 1909, say 110) bile niin yazlar,
yazmtr? Kalkmay nlemek gibi bir amac var idiyse, bunu nasl
gerekletirmitir?
3. Said-i Krdi kalkma sresince nerededir ve kalkmann iinde deilse neresindedir?
4. Said-i Krdi'nin o nl savunmay yapt yerin penceresinden daraalarnda
aslanlar grd ve buna karn cesurca davrand yazlmaktadr. Daraalar
nerede kurulmutur ve Said-i Krdi nerede yarglanmtr?
5. htilal Mahkemesi ya da Skynetim Mahkemesi kalkmay rgtleyen partinin
yneticilerinin idamna karar verirken Said-i Krdi'yi niin serbest brakmtr? Bu
karar salt laflar dizininden baka bir ey olmayan savunmaya bakarak m almtr?
dam karar yerine hi olmazsa bu ie gazete de yazarak bulam olmas nedeniyle
bakaca bir ceza verilemez miydi? syanlara bulam kiilerin, bylesi bir dnemde,
skynetim mahkemelerinde lafla savunma karsnda aklanmalar bu denli kolay m?
6. Said-i Krdi'nin bu savunmasnn varln kendisinden baka belgeleyen, kendisinden
bakasnn anlatmna dayanarak rivayet eden var mdr?
7. Said-i Krdi'nin eriat ve slam adna, yeniliklere kar olan bir cephede yer alm
olmas niin olumlu olmasn? Said-i Krdi ballar ve talebeleri 31 Mart kalkmasn
olumlu bir giriim olarak vmektedirler. Ayn kiiler II. Abdlhamit'i Ulu Hakan
Abdlhamit Han olarak da anmaktadrlar. yleyse Said-i Krdi'nin II. Abdlhamit'in
saflarnda yer alm olmasnda ne gibi bir ktlk olabilir?
Tm bu karkln ve Said-i Krdi'nin ok ksa aralklarla ztlarn saflarnda yer almas
konusunda yaratlan bulankln nedeni, yine onun kendi aklamalardr. ttihatlar onu
kullanmlard aklamalaryla Said-i Krdi'nin yazdklar birbirini tutuyor:
Bitlis vilayetine tbi Nurs kynde doan ben; talebe hayatmda rasgelen alimlerle
mcadele ederek, ilm mnakaalarla karma kanlar inayeti lahiye ile malub ede ede
stanbul'a kadar geldim. stanbul'da bu fetli hret iinde mcadele ederek nihayet
rakiblerimin ifsadatyla merhum Sultan Abdlhamid'in emriyle tmarhaneye kadar
srklendim.
Said-i Krdi, yine Abdlhamid karsnda kahramanlk gsterdiini yineledikten sonra,
ok ciddi ve nemli bir aklamayla 31 Mart kalkmasnda yararl iler yaparak ttihat
Terakki tarafndan dllendirildiini belirtiyor:
Hrriyet ilanyla ve '31 Mart Vak'as'ndaki hizmetlerimle 'ttihad ve Terakki'
hkmetinin nazar dikkatini celbettim. Cmil Ezher gibi 'Medresetz Zehra' namnda bir
slm niversitesinin Van'da almas teklifi ile karlatm.94
Son cmle, yani Van'da niversite kurulmasn kendisinin deil de ttihat Terakki
ynetiminin istediini belirtmesi, 31 Mart olayndaki roln bir bulutu altnda kaldn
gsteriyor. Oysa onun ve ardllarnn anlatmna gre, Said-i Krdi, Van'da niversite almas
iin II. Abdlhamit'e dileke verip cezalandrlm idi. Tm bu zt aklamalara karn,
hkmetin byle bir ey istediine hibir yerde rastlanmyor. Tpk 31 Mart nedeniyle
mahkeme yapt sylenen savunmasna rastlanmad gibi.

31 Mart 1909 kalkmasnn, skynetim mahkemelerinde gerekletirilen ve idamlara

karar verilen yarglamasndan kurtulan Said-i Krdi'nin, ilk kez Said-i Nursi adn
kullandn Malmisanij yazyor.95
Onun sevenleri ise, bu ad Cumhuriyet dneminde kullanmaya baladn ileri
srmektedirler. Zaten onlar, Said-i Krdi'nin yaamn Cumhuriyet ncesi ve sonras olarak
ikiye ayrmaktalar ve Cumhuriyet sonras dneme 2. Said Dnemi demektedirler. Bu
dnemde, Risale-i Nur (Nur Risaleleri) adn verdii kitaplarn yazlmasyla birlikte 'Nursi'
adn kullanmaya baladn zenle belirtiyorlar.
Krt yazarlaryla, Said-i Krdi talebeleri arasndaki ayrlklarn en nemli rneklerinden
olan Nursi ad ya da 'Krdi' adlar, ayrln belirleyicisi olacaktr. Bu aamada Cemal
Kutay konuya ilgin yorumlar katacaktr.
93. Bedizzaman Cevap Veriyor, Redoks, s. 138.
94. ualar, Redoks, s. 495.
95. Malmisanij, agk., s.12.

Ziya Gkalp ile grt m?

de
b

ia

n_

Said-i Krdi, 1910 ylnda nebolu'ya giderek alimlerden Hac Ziya ile grt.
Oradan Tiflis'e urad ve eyh Sanan tepesine kt. ahiner, Said-i Krdi'nin kendi
anlatmna dayanarak, onun yanna gelen Rus polisine, tepedeki medresenin plann izdiini,
slam leminde nurun doacan, Rusya'da zulmetin balayacan, istibdat (bask)
perdesinin yrtlacan ve Tiflis'e gelerek kendi medresesini yapacan, sylediini
belirtiyor.96
Said-i Krdi, ayn yl Van'a gider ve airetlere konuk olarak ilmi dersler verir. Prof.
Mardin ve ahiner onun daha sonra Diyarbakr'a giderek Ziya Gkalp ile tantn ve ona
Bir kelle soan bir kzl elmaya deimem dediini yazyorlar.97
Ancak bu tartmaya ve Ziya Gkalp'e sylediklerine ilikin bir belgeden, yazl ya da
szl bir anlatmdan, grme srasnda herhangi bir tann varlndan sz etmiyorlar.
Bu yazanlara gre; Ziya Gkalp ile grm ya da tanm olan Said-i Krdi, Urfa'ya
gidip Yusuf Paa camisinde konferans verdi ve blgede nemli bir eyh oldu.98
1910 ylna, Karadeniz, Kafkasya, Dou Anadolu gezilerini, Urfa'da eyhlik dnemini
sdran Said-i Krdi, 1911'de stanbul'a dner ve Sultan Mehmet Reat'n Kosova gezisine
katlan Erzurum heyetinin arasna girer. Onun yaamn yazanlar bu gezinin ayrntlarna
deinmiyorlar. Onlarn yazmasna ya da tek kaynaklar Said-i Krdi'nin anlatmlarna gre,
Said-i Krdi hep padiahlarn yaknndadr. Yine onlara gre Said-i Krdi, heyetten biri deil,
dorudan Sultan Reat'n maiyetinde (kadrosunda) yer alr. 'Maiyette' olan Said-i Krdi'nin
ayn zamanda Erzurum heyetinde yer alm olmasn aklamamaktadrlar. Bu yaklam daha
nce, 1896'da II. Abdlhamid'in maiyetine girmesi yksnde de tank olmutuk. Said-i
Krdi'yi padiahlarn 'maiyeti'ne sokup karmann yan sra onu Krt kuvvetleri kumandan
yapan lhan Bardak unlar yazar:
Merutiyetten sonra Said-i Krdi zerindeki devlet kontrol kalkmtr, ama kendisi
nemini muhafaza etmitir. Tarihimizin en ac yenilgisine uradmz 1911 / 1912 Balkan
Sava srasnda memleketin ve mparatorluun drt bir yannda gnll alaylar tekil
edilirken, Said-i Krdi de dou blgesinden toplanan askerlerin bir nevi kumandasn alm ve
savaa katlmak zere hizmete girmitir.
lhan Bardak, onu kumandan yapmakla yetinmez, bir de silah kuandrp saray nnde
ssl ata bindirip poz verdirir: Ancak Said-i Krdi, kendi blgesinin insanlar ile birlikte

silahlanp Dolmabahe saraynn saat kulesi nnde yerli ve yabanc basn mensuplarna poz
vermitir.
lhan Bardak, Balkan Sava'nn askeri belgeli bir sava olduunu elbette bilmektedir.
Ancak o, Said-i Krdi'yi savaa gndermez:
Ne ki o zamanki hkmet belki yenilginin ok abuk geliinden, belki de
istememesinden olsa gerek bu alaylar sava hatlarna gndermemitir.
lhan Bardak ynetimindeki 'Tarih Dnyas' adl derginin kapana bir fotoraf
yerletirerek, szde kant oluturulur. Resimde Said-i Krdi olarak atn stne kondurulan
kiinin ereti montajn ayrmsamak iin zel bir fotoraf olmaya gerek yok. Ayrca
fotorafta Said-i Krdi olarak gsterilen kii ile ayn dnemden ok sonra ekilmi olan
fotorafn kyaslanmasyla 1912-13'de ata bindirilen kiinin ne kadar yal olduu da
ayrmsanabilir.
lhan Bardak onu, Balkan Sava'na gidecek alaya komutan yaparken, Cemal Kutay da
bo durmaz ve Said-i Nursi 1913'te Bat Trakya hareketi olunca etrafndaki adamlarn
toplam, gelmi Tekilat Mahsusa'nn emrine girmi ve Bat Trakya Hkmeti'nin
kuruluunda emek vermi aklamasn yapar.100

Selanik gerei

de
b

ia

n_

96. ahiner, agk., s.143-145.

97. erif Mardin, agk., 147.
98. Camide konferans verme nitelemesi olduka artc. zenle vaaz verdi' diyenlerin
birdenbire konferans verdi' demelerinin nedenini daha sonraki yaam yllarnda
verilecek olan konferanslarn bir habercisi olarak grmekte yarar var. Belki de vaaz
vermek genellikle eitim ve bilgi dzeyi ne olursa olsun her cami imam, hocas
tarafndan gerekletirildii dnlerek Molla Said-i Krdi'nin bu tr kiilerden din
konusunda derinlii ve bilim konusunda yetkinliiyle ayrldn ve sra dln
belirtmenin incelikli bir yntemi de olabilir.
99. Tarih Dnyas say: 43 KasmAralk 1979
100. Nebil zgentrk, Cemal Kutay ve Said-i Nursi, Sabah, 13.11.1999.

Montajlarn ve yaktrmalarn karmaklndan kurtulmak iin bir an olsun

gereklere dnmekte yarar var:
Sultan Reat'n gezisi hafta srer. 7 / 8 Haziran 1911'de Selanik'te onuruna bir gece
elencesi dzenlenir. mer Naci, Erzurum heyetini iki masasnda konuk eder. mer
Naci'nin arkada Nazm ren de oradadr. Nazm ren ilgin giysili Said-i Krdi'yi o gece
tanr ve unlar yazar:
O, Erzurum Heyetine stanbul'dan katlmt. Benden baka arkadalarn hibirisi
kendisinden holanmyor, temas etmek istemiyordu, onlar bu adama dpedz bir arlatan diye
bakyorlard. Hele Erzurum Mfts smail Efendi Hoca ok kzyor, 'Kendisine evliya ss
veren bu adam Cehenneme atlacak bir odun ktdr!' diyordu. Benim fikrimce bu zavall
adam, bir akl hastas idi. Bize yapmak, bizden ayrlmak istemiyordu. Ona acyordum.
Nihayet dayanamadm, yalvardm, yakardm, bizim gruba yamanmasn temin ettim.
Nazm ren, Said-i Krdi kendine zg giyimine deinir:
Otuz be yanda grnr krk belik bir adamd. Banda beyaz uzun bir klah
vard. Klahn alt ksmna siyah ipek postunun ksa saaklar yzne sarkyordu. Siird veya
Van el tezghlarnda, o blgeye mahsus bir cins kei klndan dokunan alacal bulacal
kumalardan bir elbisesi vard. Her paasna iki bacak girebilecek genilikte olan, fakat

krmz ukurluu akta bulunan bir alvar giyinmi, kol azlar yrtmal, gs ak,
krmz ileinin stne yine hareli ve renkli alvarnn kumandan kolsuz bir cepken
geirmiti. Ayaklarnda izmeler vard. alvar alvar paralarnn ular, izmelerin stne
dklmt. Byklar ksa, gzleri parlak, boyu, klahl olduu zaman ok uzun, klahsz
bulunduu zaman orta idi. Beyaz tenli, yakkl, heybetli bir genti. Elinden altun satavatl,
erkes yapmas kamsn, belinden fildii sapl hanerini hi drmezdi. Daima Krte
konumak isterdi. Trke de konuabilirdi. Arapay bilir gibi grnrd. Trke okuyup
yazdn hi grmedim. stnl esreli sar yaprakl Arapa risaleler okuduunu grdm.

n_

Said-i Krdi'nin davran zellikleri ve temel dnceleri de ilgintir:

Arkadalar kendisiyle ar pazarda gezmek istemezlerdi. nk onu grenler, hele
ocuklar, tiyatrodan frlayp kam birinin arkasna taklr gibi, etrafn evirmek isterlerdi.
Geri stanbul'da Krd elbisesi vard. Fakat gsterilisi, byle mbalaals yoktu; o ise
kalabalktan ok holanrd. Hatta yanna yaklaanlara, byk kk, kendisini Bedizzaman
Molla Said-i Krdi diye takdim ederdi. Muhatabnn en kk alakasn karmaz, hemen pek
az medrese grdn, adeta mmi olduu halde zamann en byk alimleri ile akaidde,
fkhda, hadisde, kelam ve mantkta imtihana girebileceini ve dnya yuvarlak olup mstakar
olan (sabit duran) Gne'in etrafnda dndn ve bu kainat hadisesini ayetle, hadisle isbat
eylemek gibi yepyeni ve adeta Allah vergisi bir keifte bulunduunu uzun uzadya anlatr, asl
tuhaf bir takm zavalllar aldatmaa, onlarn hayranln ekmee de muvaffak olurdu.
Zamannda gelmemiti yahut yerinde domamt. Bu hali ile ancak Afrika llerinde
Mehdilik taslayabilirdi.

de
b

ia

Said-i Krdi yakn evresiyle atr. Nazmi ren, bu konuda da tanktr:

O da benim gibi yetim bydn sylerdi. Dalgn ve hlyal idi. Baz budalaca ve
ocuka hareketlerine gler geerdim. Nihayet bu ide de ok aldandm anladm. Selanik'te
kaldmz mddete bir ilkokul dershanesinde hazrlanan karyolalarda yatp kalkardk. Bir
gn sabah vakti beni uyandrd: 'Veda iin geldim' dedi. 'Bugn ya kendi kendimi ldrecek
yahut senin kendin kadar sevdiin bir arkadana mer Naci'yi kastederek kyacam' dedi.
'Bunlar yapamazsam buradan def olup gideceim.'
imdiye kadar bir ocuk kadar saf sandm adamn gzlerinin ateli karanlklarna
bakarak titredim. Sebebini sordum. Eilerek, 'Techil edildim (Cahil yerine konuldum) Daha
dorusu tahkir edildim, tahkir' diye (rek) kapy arpp kt gitti. Uyuyamadm. Sokaa
ktm. Bulunmas ihtimali olan yerlere baktm, bulamadm. mer Naci'nin evine gittim.
Meseleyi olduu gibi anlattm. mer Naci gld: 'O ne hinolu hin o!... Ne ip
kakndr o!... Burada gz altnda olduunu anlar anlamaz zehirlerini kim bilir hangi yerlere
samak zere ilk trenle svp gitmitir. Sana syledikleri ise blften ibaret, merak etme!'
dedi.101
Yaananlarn nemli bir tan olan Nazm ren'in anlattklarna kendilerini
aratrmac olarak tantan teki yazarlarn sayfalarnda rastlanmyor. Said-i Krdi'nin
gzaltnda olmasyla, yazarlarn onu sultann maiyetine sokmalar eliiyor. Bu eliki yalnz
maiyetle de kalmyor. Onlar Said-i Krdi'ye Erzurum'dayken sultan tarafndan stanbul'a
davet ettirmi ve Van Darl Fnununun yapm iin fon (tahsisat) aldrtm oluyorlar.
Onun yaamnn en ince ayrntlarn yazanlarn satrlarnda tahsisat almak ya da
maiyet girmek gibi tarihsel neme sahip konularda herhangi bir kant ya da tanktan sz
etmiyorlar.
101. Nazm ren, Krdi veya Nursi hep O.., Dnya, 27 Aralk 1952, say 297, s. 2,6'dan
naklen Dr. Fethi Tevetolu, mer Naci, Milli Eitim Basmevi, st. 1973, s.143-149.

Cemal Kutay denizaltya bindiriyor

de
b

ia

n_

Sultan Reat'tan niversite iin tahsisat alm olduu belirtilen Said-i Krdi, 1913
ylnda Van'daki Horhor medresesine gitti. Ayn yln Temmuz aynda Bitlis'e urad ve
Krdistan Krtlerindir parolasn airetten airete, tekkeden tekkeye yayan eyhler
ayaklanma balatt. Bu harekete katlanlarn banda Said-i Krdi'nin hocas Nur Mehmet'in
olu eyh ehabeddin bulunmaktayd. syanclardan Hizan eyhi Seyyid Ali, Bitlis'i ele
geirdi.
Said-i Krdi, 31 Mart olaynda olduu gibi, bu ayaklanmaya da katlmadn
belirtirken ayaklanma dindar kiiler tarafndan ynetildi; blgedeki Trk kumandanlarn
ateizmine (Tanr tanmazlna) tepkiydi der.102
erif Mardin onun bu ayaklanmadan hemen nce gizli servise, Tekilat Mahsusa'ya
katldn yazyor.103
Bu denli ciddi bir bilgiyi neye dayanarak verdiini ise belirtmiyor.
Said-i Krdi bu arada am'a gittiini ve Ortadou'nun en byk camilerinden Umeyye
(Emevi) Camisinde hutbe okuduunu belirtmektedir:
Krk sene evvel am'daki Cmii Emev'de am ulemasnn sraryla iinde yz ehli
ilim bulunan on bin adama yakn bir azm cemaate verilen bu Arab ders risalesindeki
hakikatlar bir hissi kablel vuku' ile Eski Said hissetmi, kemali kat'iyyetle mjdeler vermi ve
pek yakn bir zamanda o hakikatlar grnecek zannetmi. Halbuki iki harbi umum ve
yirmibe sene bir istibdad mutlak, o hissi kablel vukuun krk elli sene tehirine sebeb olmu ve
imdi o zamandaki verdii haberlerin aynen tezahrleri lemi slmiyette balam. Demek bu
pek ehemmiyetli ders, zaman gemi eski bir hutbe deil, belki dorudan doruya 1327'ye
bedel, 1371'de ve Cmii Emev yerine lemi islm camiinde yz yetmi milyon bir cemaate
hakikatli ve taze bir dersi itima ve slmdir, diye tercmesini neretmek zamandr tahmin
ederim.104
Onu sevenlerin yaptlarnda ve Risale-i Nur'da Hutbei amiye (am Hutbesi) denilen
ve on bin kiilik bir toplulua Arapa olarak okunduu belirtilen metnin, o zamanlar nerede
yaynlandna ve basldna deinilmemektedir. 1915 ylnn Nisan ayna gelindiinde,
Cemal Kutay onu Tekilat Mahsusa yesi olarak denizaltna bindirip Trablusgarp'a
(Libya'ya) gnderecektir. ehzade Osman Fuad bakanlnda denizaltna bir heyette eyh
Salih Tunusi, Bingazi mebusu Yusuf etvan Bey'in kardei Muhsin etvan da
bulunmaktadr.105
ahiner her nedense kitabnn 1996 basksnda bu ilikiden sz etmiyor. Zaten Cemal
Kutay da bu Tekilat Mahsusa yelii iin bir tank gstermiyor. Denizalt ile gitmi olan
kiilere de bavurmak olanaksz. Cemal Kutay da, onu Austos aynda Trablus'tan Trkiye'ye
dndrr. Yazanlarna gre, Bitlis'e giden Said-i Krdi, orada yerel milisler safnda Ruslara
kar savar. ahiner onu milisler, yani gnll kuvvetler komutan yapar. Said-i Krdi'nin
Tekilat Mahsusa yesi olduu iddiasnn kayna belirtilmemektedir. Cemal Kutay, bu
savlara dayanak olarak Eref Sencer Kuuba'nn kendisine anlattklarn gstermektedir.
Ancak Said-i Krdi her muhalif olayn balarnda grlmekte ve fakat eylemlerde
kendisine rastlanmamaktadr. 1908'de birden Selanik'te ortaya kar ve Hrriyet taraftar olur.
ttihad Terakki, iktidara ortak olunca ttihad- Muhammediye Frkas'na katlr. Frkann
gazetesinde yazlar yaynlanr. Ancak kendisi isyan eylemlerinde bulunmaz. 1909-1915
arasnda nerede bulunduu ve ne yaptyla ilgili somut bir veri de yoktur. 1918'de
stanbul'dadr, Krt Teali Cemiyeti kurucusudur, Teali-i slam kurucusudur ve hatta Yeilay
kurulu toplantsna katlr ve ayn zamanda ulusal kurtulu mcadelesini destekledii iddia
edilir. Trablus'a gidenlerle ilgili yaynlarda da Said-i Krdi' ye rastlanmamaktadr. Mritler,
sempatizanlar ve rkdalar da bu konuda somut bir kaynak gstermemektedirler. Yalnzca
Cemal Kutay, Eref Kuuba bana dedi ki gibi kaynaklar gstermektedir.

Yazarlarn buraya dek anlattklarnda bir zet yapmak gerekirse; Said-i Krdi, her
muhalefet olaynn iinde grlyor. Abdlhamit'e kar Krdi Azmi Kavi temsilcisi olarak
gsteriliyor. Daha sonra ttihat Terakki saflarnda, hemen sonra da ttihat Terakki'ye kar
ttihad- Muhammediye Frkas'nda, 31 Martlarla omuz omuza... Bitlis isyannda Tanr
tanmaz Trk subaylara kar dolayl olarak dindar ayaklanmaclarn yannda yer
almaktadr.
Birbirine zt bu oluumlarn iinde yer ald ileri srlyor. stelik bu olaylarn arasnda
yllar deil, yalnzca aylar bulunmaktadr.
102. . Mardin, agk., s.81. ve ualar, s.302.
103. . Mardin, agk., s.144.
104. Hutbei amiye, s. 56.
105. ahiner, agk., s.146-156 ; Malmisanij, agk., s.34.

'Yarbaylk' uydurmas

de
b

ia

n_

Birinci Byk Sava'n anakkale, Balkan, Hicaz, Filistin, Irak cephelerinde yer alp
almad bilinmeyen Said-i Krdi, 1915 Austos'unda Cemal Kutay'a gre denizalt ile gittii
Trablus cephesinden geri dnerek Bitlis'e gitti.
ahiner'e gre (Krt) milislerin komutan olarak Ruslara kar savat. teki yazanlar
ise, Almanlarn ona Fahri Kaymakamlk (Yarbay) rtbesi verdiini saysz kez yazdlar.
Ancak bu nemli savala ilgili belgelerde onun adna ve gnll Krt alaynn
varlna rastlanamyor. Alay kumandanl yksnn inanlr kayna ise yine Cemal
Kutay'dr.
Sonradan kitabn 100 bin lira karlnda yazdn itiraf edecek olan Cemal Kutay,
Said-i Krdi'nin, General Mustafa Kemal'in emrinde savam olmasn onurla anlatyor.
Said-i Krdi cephede Mustafa Kemal'in emrinde savamad gibi, onun cephede savam
olduu stne kendi talebelerinin anlatmlarndan baka bir kaynaa da rastlanmyor.
Talebelerinden biri, onun at stnde Kur'an okuyarak dolatn belirtiyor.
Said-i Krdi ise, Bitlis yerine bir baka cephe yksnde, Erzurum'dan Pasinler'e
gittiinde kerametlerinden ve kendisinin yksek cesaretinden sz etmektedir:
Eski Harbi Umum'de Pasinler Cephesinde ehid merhum Molla Habib'le beraber
Rusya'ya hcum niyetiyle gidiyorduk. Onlarn topular biriki dakika fasla ile bize top
gllesi atyordu. glle tam bamzn iki metre stnden geip, arkada dere iine saklanan
askerimiz grnmedikleri halde geri katlar. Tecrbe iin dedim: Molla Habib ne dersin,
ben bu gvurun gllesine gizlenmeyeceim. O da dedi: Ben de senin arkandan
ekilmeyeceim. kinci top gllesi pek yaknmzda dt. Hfz ilah bizi muhafaza ettiine
kanaatle Molla Habib'e dedim: 'Haydi ileri! Gvurun top gllesi bizi ldremez. Geri
ekilmeye tenezzl etmeyeceiz.
Gavur gllelerinin demedii Said-i Krdi, kendi szleriyle yar mmi (yar
okuryazmaz) olduunu aklamtr, ama Pasinler cephesinde kitap yazdn talebelerine
yazdryor:
Fakat Birinci Harbi Umum'nin patlamasyla Erzurum'un Pasinler'in da ve derelerine
dtk. O kyametlerde, o da ve tepelerde frsat bulduka, kalbime gelenleri, birbirine
uymayan ibarelerle, o dehetli ve muhtelif hallerde yazyordum. O zamanlarda, o gibi
yerlerde, mracaat edilecek tefsirlerin, kitablarn bulunmas mmkn olmadndan;
yazdklarm yalnz snuhat kalbiyemden ibaret kald.106

de
b

ia

n_

At stnde Kur'an okuyarak dolaan Said-i Krdi, yalnzca Tarihe-i Hayat kitabnda
deil, ayn zamanda 1921 ylnda yazlan hal tercmesinde de Harbi hazrn ilan zerine
gnll olarak 'Alay Kumandan' nam ile harbe itirak eyledim diyerek kendisinin
zabitliini aklamaktadr. Ancak ayn belgede, Gnll ve iftihar edilecek bir hizmet olarak
Harbi Umumi ilan esnasnda evvela 'Alay Mfts' nam ile Orduyu Hmayuna dahil olup
saniyen 'Alay Kumandan' vazifesini ifa etmekte iken diyerek daha sonra Alay mfts
olduunu bildirecektir.107
Sras gelmiken Alay Mftl greviyle ilgili bilgi aktarmakta yarar
bulunmaktadr:
Alay Mfts: Alay imamnn fevkindeki (stndeki) rtbeyi haiz sarkl zabite
verilen add. Terifatta binbaya takaddm (karlk) ederdi. Askerlere dini vazifeleri
retmek iin taburlarda 'tabur imam', alaylarda ise 'alay mfts' olurdu. Binbalk
rtbesindeki Alay mfts ile Alay kumandan arasnda bir iliki bulunmamaktadr ve
Alay imam gnlllerden deil, dorudan doruya, resmi olarak ordu kadrosuna
atanmaktadr.108
Said-i Krdi'nin byle bir rtbeye sahip olmasnn ve grevlendirilmi olmasnn,
yazanlarnn ve kendisinin anlatmyla snrl bir bilgi olduu grlyor. te yandan sava
cephesine giden Said-i Krdi, yaklak 5 ay sonra, 19 ubat 1916' da esir der. Ta lebeler,
1980 1990 arasnda onun yaamna ilikin somut bir kant bulma umuduyla Kostroma'ya
giderek yetmi seksen yl ncesinden tank ararlar ve gazetelerde dizi yazlar yaynlarlar.
Onlar Rus generallerinin Said-i Krdi'den ekindiklerini aklarlar. Bu konuda
yazdklar ilgintir: Bir gn Rus generali esir kampnda dolarken, onu gren Said-i Krdi
ayaa kalkmamtr. Kostroma'da iki yla yakn kalan yedek subay Faik (Tongu) anlarnda
karantina ortamnn koullarn ayrntlaryla anlatyor:
Kostroma Kuzey Rusya'daki bir ilin addr. Sava tutsaklar bu ilin kasabalarna
datlrlar ve bir ya da iki eve toplu olarak yerletirilirler. Evler kimi zaman kapal tutularak
birer hapishaneye dntrlr. ou zaman da tutsaklarn evrede gezinmelerine izin verilir.
Tutsak evlerinin ilk komutan bir avu, bir yedek subay ya da bir temendir. Tutsaklar yerli
halkla iyi ilikiler iinde yaarlar. zellikle gen tutsaklar daha ok 'mlazm' ve 'zabit
namzetleri' kaarlar. Kimileri yzlerce kilometre yol aldktan sonra yakalanrlar. Baaranlar
ise aylar sren yolculuklardan sonra yurtlarna kavuurlar. Tutsaklardan yalca subaylar
genlerle geinemezler. Bunlardan bazlar, genleri Ruslara ihbar etmekten ekinmezler.
Tutsaklarn birou bakmszlktan hastalanarak lr. Sava nedeniyle byyen
ktlktan Rus kylleri de etkilenmektedir. Tutsaklara ok az deme yaplr. Gen subaylar
yurt zlemine dayanamaz. Birou Trkistan'a giderek Turan lks uruna savamay dler
ve kama giriiminde bulunurlar. Ancak gitmei dledikleri yerlerde milliyetilik
duygusunun gelimemi olduunu renerek d krklna urarlar.
Tutsaklarn ka yn batdr. zellikle, Bolevik ihtilalini izleyen gnlerde kasaba
ve kylerde disiplin geveyince, kaanlarn says artar. Trenle kaarlar ve Rus kentlerindeki
sve eliliklerinden yiyecek, giyecek ve para yardm alrlar. Petrograd'a ulaabilenler
Almanlarn gzetiminde Polonya'ya geerler. Konaklama yerlerinde birka hafta karantinaya
alnrlar. Tutsaklara subay giysileri, yiyecek ve para verilir. Hasta olanlar tedavi edilir. Ya
trenlerle ya da uzun vapur yolculuklarndan sonra stanbul'a ularlar.
Said-i Krdi de, 1917 Rus ihtilali sonras oluan kargaadan yararlanarak, Prof.
Mardin'e gre, Alman snrnda Alman askerleri onu esas durua geerek selamlarlar;
Almanya'da neresinde olduu belirtilmiyor iki ay kalr.109
Alman snr denilen yer, Almanya-Rusya snr deil, sava cephesi snrdr.
Almanlar tutsak blgelerinden gelenleri defterlere kaydederler. Tutsaklar kimliklerini
bildirirler ve kendilerine bu bilgiye gre birer kimlik verilir. Tutsaklktan kurtulan Trk ve
Almanlara kentlerde gezip dolama izni verilir. Trkler kendi birliklerine yolculuk

ia

n_

yapamazlar ve ulam bir disiplin iinde geer. Said-i Krdi de milis zabiti olduunu beyan
eder ve kendisine bir kimlik verilir. Karantina dneminin ardndan 25 Haziran 1918'de
stanbul'a gelir. Tanin gazetesinde haber olur : Krdistan ulemasndan olup talebeleriyle
beraber Kafkas cephesinde muharebeye itirak eylemi ve Ruslara esir dm olan
Bedizzaman Said Krdi Efendi ahiren ehrimize muvasalat eylemitir110
ahiner'e gre Enver Paa ona para verir ve aret-l caz kitab baslr.111
Yine ahiner'e gre Enver Paa, kendisine i nerirse de Said-i Krdi kabul etmez.
Kendisine aylk ikramiye karl 150 lira ve bir de madalya verilir.112
Bu iin ne olduu belirtilmiyor, ancak kendisi yine de Austos 1918'de bir greve
getirilir.113
Dar l Hikmetil slamiye'de aza (ye) olur.
stanbul Boaz'nda, amlca'da Yusuf zzettin Paa kknde yaar. Kendisi hal
tercmesinde 5000 kuru cret aldn belirtmektedir.114
Yeeni onun paray aldn ancak kendisinin harcamadn sylerken Said-i Krdi,
paray alma gerekesini, Fakat madem ehli dnya evhaml bir surette soruyorlar, ben de
derim ki: Kklmden beri halklarn maln kabul etmemek velev zekat dahi olsa hem
maa kabul etmemek yalnz bir iki sene Drl Hikmetil slmiye'de dostlarmn icbaryla
kabul etmeye mecbur oldum diyerek aklamaktadr.
Paray kendisine harcamad bir uydurmadr. Zaten Said-i Krdi de paray aldn ve
harcadn, karln ise manevi alma ile dediini, o paray da manen millete iade ettik
hem maieti dnyeviye iin minnet altna girmemek, btn mrmde bir dsturu hayatmdr
diye belirtmektedir. 115
Yaam boyunca stanbul'daki bu ksa sreli grevi dnda cret de almam ve hibir
retici etkinlikte bulunmam olan Said-i Krdi, tasarruflu yaadn bunun iin almasna
gerek olmadn sk sk aklamtr.116

de
b

106. aret'l caz, s.9.

107. S. Albayrak, agk., s. 186.
108. Her askeri birlik ve tekilatta da dini faaliyetler bir mecburiyet olmakla beraber, dini
faaliyetleri ynetecek kadrolarn da en kk birlik ve tekillere kadar sokulmu
bulunmas, doal bir hal olarak devam edegelmitir. (...) Osmanl Devleti Birinci
Dnya Harbinde de bu moral kuvvetten faydalanma dnm ve 14 Kasm 1914'te
cihad mukaddes fetvasn ilan etmiti. (...) Orduda subay, stsubay ve erkan
topluluundan baka bir de askeri memur topluluu vard. Bunlar da kendi aralarnda
bir rtbe esasna gre kademelendirilmilerdi. Binba ile kolaas rtbeleri arasnda
bir sra takip eden (Kdemli Yzb.) bu rtbeler, alay emini, alay mfts ve alay
imamlar idiler. Kolaas ile yzba arasnda bulunan ve kendi aralarnda bir
kademelendirilmeye tabi tutulan rtbeler ise, tabur katibi, tabur imam ve tabur katip
muavinlii idiler. Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi III. Cilt 6'nc Ksm (1908-1920) 1.
nci Kitap, Ankara Genkur. Basmevi, 1971, s. 341, s. 367.
109. ahiner, agk., s. 185.
110. agk., s.188-189.
111. agk., s.191.
112. agk., s.195.
113. Bir tr Diyanet daresi olan bu kurum, 23 Austos 1918'de kuruldu. Kurucular:
Arabgirli Hseyin Avni (Sleymaniye imdi Kuzey Irak), Bergamal Cevdet
(Sleymaniye), evketi (Sleymaniye) eyh Beir (Halep Mebusu), eyh Bedrettin
(am), Haydarizade brahim, Mustafa Tevfik (Amasya Mfts) ve Bedizzaman
Said Efendi. Bakanla vekaleten Fetva Emini Mulal Ali Rza Efendi tayin olundu.
S. Albayrak, agk., s. 88.

114. agk., s.86.

115. Tariheyi Hayat, s. 270
116. bir para ekmeimiz var; bu akam ancak ikimize yeter. ki gn nasl yapacaz ve
bu safikalb adama ne diyeceim? diye dnmede iken, birden bire bam evrilir gibi
bam evirdim; grdm ki: Koca bir ekmek, katran aacnn stnde, dallar iinde
bize bakyor. Dedim: 'Sleyman mjde! Cenab Hak bize rzk verdi.' O ekmei
aldk. ualar, Redoks, s. 468.

Krdistan Teali Cemiyeti'nde

de
b

ia

n_

Bu arada zellikle Gazze-Filistin-Suriye-Irak cephesinde byk saldr yaanmaktadr.

M. Kemal komutasndaki ordu Halep'te saldry pskrttkten sonra, skenderun-BelenKatma-Tel Afrin'den douya uzanan bir savunma hatt kurar. Ancak stanbul hkmeti ve
Hanedan, Mondros'ta mtareke (atekes) anlamas ad altnda ordularn ve yurdu teslim
eder.
Darl Hikmetil slamiye kurumuysa baz nemli ileri yrtmektedir. Dine saldrd
gerekesiyle gazetelerin cezalandrlmas ve toplattrlmas; Ramazan aynda kraathanelerde
ince saz eliinde kadnlarn ark sylemesi, dergilerin kapaklarna kadn resmi baslmas,
ocuk drme, tara memurlarnn dine uygun davranmas, askerlerin yanlarnda kadnlarla
dolamas, operet oynatlmas vb. konularda kararlar alarak gereinin yaplmas iin hkmet
idaresine yazlar yazlr. Hay ve Namus, ocuk Drme, Memleket Genlii, Ahlakszlk
beyannameleri yaynlanr.117
Bu arada, Osmanl hanedannn ktn grenler, yeni duruma uygun rgtlenirler.
Bu rgtlerden biri de Krdistan Teali Cemiyeti (Krdistan Ykseltme Dernei) dir. Said-i
Krdi de cemiyetin kurucular arasndadr.
erif Mardin onun kuruculuunun gerek olmadn ileri srerken, cemiyeti de bir
kltrel rgt olarak yanstr. Oysa dernein programnn birinci maddesinde, Krtlerin tm
haklarnn salanmas ve gelitirilmeinin kolaylatrlmas denilerek ne denli siyasal olduu
aklanmaktadr.118
Said-i Krdi ayn dnemde Krtlerin haklar davasnn propagandasn yapmak zere
kurulan Krt Neriyat Cemiyeti (Krt Yayn Dernei) 'nin de kurucular arasndayd.
Said-i Krdi'nin yaamn en geni olarak yazan ahiner, kitabnn 1996 basmnda bu iki
dernekten sz etmemektedir.
Kuvay milliye dman bir rgt 1919, Trkiye'nin igalinin gerekletirildii yldr.
Said-i Krdi ise ahiner'e gre, Ruslardan grd eza ve cefadan kaynaklanan zihin ve
dima yorgunluunu ileri srer ve tebdili hava (yer deiimi) ister.119
ahiner ayrca, Bu rahatszl eitli kereler tekrar eder diyerek sonraki yllarda da
rastlanacak hastal, Rus eza ve cefasna balam olur. 1907 ylnda skdar'daki
hastanede tedavi edilmi olan bunalm ile benzerliin olup olmad belirtilmiyor.
Bu dnemde eyhlislam Musa Kazm Efendi'nin tezkeresi ve Padiah Mehmet
Vahidettin'in onayyla Said-i Krdi'ye mahrelik rtbesi verilir. Bu rtbeyle ilgili herhangi
bir tank ya da belge gsterilmemektedir. 120 / 121
stanbul, Mondros antlamas gerei ngiliz komutanlnn egemenlii altna girmi,
tersaneler igal edilmi, gemiler zmit krfezinde demirlenmi, ukurova ve Adana
Franszlara verilmitir. Bu srada, kendi anlatmna gre Said-i Krdi, Dar'l Hikmetil
slamiye'deki resmi grevinin yan sra 19 ubat 1919 da Cemiyeti Mderrisin (Mderrisler
Dernei) ynetim kuruluna girer. Bu dernein bakanln Damat Ferit'in bakanlarndan eyh

de
b

ia

n_

l-slam Mustafa Sabri, ikinci bakanln skilipli Atf Hoca yapyordu. Dernein ad daha
sonra Teali-i slam (slam Ykseltme) olarak deitirildi.
Trakya ve Anadolu'da birok ubesi alan dernek, ncelikle Kuvay Milliye'ye kar
oluturulan hareketleri destekledi.
Dernein kurulu tarihini 1919 yerine 1921 olarak veren ahiner, milli glere kar
yrtlen eylemlerden sz etmemektedir. Said-i Krdi, dernein amacn yle belirtir:
Cemiyetimizin merebi, beynel slam muhabbetin manasna ve husumetin medlulne
husumettir. Ve meslei: Ahlak Ahmediye ile tahalluk ve snneti nebevviyeyi ihya etmektir.
Ve rehberi eriat gara ve Seyfi berahini kati'a ve maksad kemetullahtr. 122
stanbul igal altndayken ak olarak oluturulan cemiyetin kurucular arasnda u yeler
yer alr:
Fatih Dersiamlarndan Abdlfettah, Geyveli brahim Hakki, Muhammed Atf,
Beyazt dersiamlarndan Ermenekli Mustafa Safvet. (...) Birinci Bakan: Mustafa Sabri, kinci
Bakan: skilipli Darl-hilafetil-Aliyye ibtidai dahil medreseleri umum mdr iskilipli
Muhammed Atf Efendi, Katibi umumi: Satvet Efendi. Azalar: Bedizzaman Said Efendi,
Eref Efendizade evketi, Dzceli Zahit v.b
ahiner, Grlyor ki, bu cemiyet son derece byk zevat ihtiva ve ulvi gayeler
tamakta idi diye yazmaktadr.123
Ancak o ulvi yani yksek amalarn ne olduu aklanmamaktadr. O sralar
Anadolu hzla igal edilmektedir. Dernek ise, her frsatta slam'a saldran ve hcum eden
ahslara cevap vermekte ve slamiyeti mdafaa etmektedir.
Yurt igalle kar karyadr ve Said-i Krdi de, dernek adna, kadnlarn durumlar ve
fotoraflarla ilgili grler yazar:
Karlar yuvalarndan kp, beeri yoldan karm, yuvalarna dnmeli. Mimsiz
medeniyet (Tanr buyruu olmayan, Tanr tarafndan onaylanmayan, Tanrszlarn icad
uygarlk,) , taifei nisay (kadnlar gruhunu) yuvalarndan uurmu, hrmetleri de krm,
mebzul meta (ortalk mal) yapm. eri slam onlar rahmeten davet eder, eski yuvalarna...
Bir meclisi ihvana (tarikata, cemaata) gzel kar girdike riya ile rekabet, haset ile
hodgamlk (bencillik) debretir (atlatr) damarlar! ...Yatm olan hevesat, birdenbire uyanr.
Taifei nisada serbesti inkiaf (zgrlk gelimesi), sebeb olmu beerde, ahlak seyyienin
(kt huylarn) birdenbire inkiaf. ...u suretler denilen kk cenazelerin (resimlerin)
mtebessim seyyitlerin rolleri pek azimdir (byktr), hem mthitir tesiri.124
ahiner'in dip notunda, ceset sevicilie benzer bir yorumla Bir resme baknca
uyanacak duygularn, l kadn vcuduna baknca cinsellik duymakla edeer olduunu
belirterek, Said-i Krdi'nin grlerine derin bir aklk getirmektedir,
Said-i Krdi'nin aklamasnda kulland Mimsiz medeniyet szck oyununa
risalelerde (kitaplarda) rastlanr. Medeni szcnden M harfi yani Mim karlrsa
geriye deni szc kalmaktadr. Said-i Krdi bylece deni derken alak demi oluyor.
Said-i Krdi yazarlarnn Mderrisler Cemiyeti (Daha sonra Teali slam)'nin yalnzca
slamiyet dncesi temelinde bir savunma amac gtt izlenimi vermeye altklar
grlyor. Prof. erif Mardin gibi Amerika'da yerleik bilim insanlarnn da aralarnda
bulunduu bu yazarlar, rgtn ulusal savama kar kanlar desteklemek gibi bir
misyonu olduunu unutturma abasndadrlar. Dernein etkinliklerini erafettin Turan
yle zetliyor:
Trakya, Bat ve Orta Anadolu'da birok ube aan dernein zellikle Konya, Nide,
Nevehir blgesinde etkili olduu grlmt. Nevehir ubesi bakam kaymakam
Nedim'dir. ngiliz Muhipleri (Sevenleri / Dostlar) derneinin de yesi olan Konya Valisi
Suphi de dernei desteklemitir. Dernek, 26 Eyll 1919'da Kuvayi Milliye aleyhinde bir
bildiri yaynlayarak, Padiah'dan baka hibir kuvvet tanmadklarn ve Kuvayi Milliye'yi
datmak iin btn glerini, mal varlklarn harcamaya yemin ettiklerini aklamlardr.

de
b

ia

n_

Bu nedenle dernek, Bursa-Biga-Gnen yresinde Gavur mam ve Anzavur

ayaklanmalarnda rol oynayan Ahmediye derneini desteklemitir.!... 2 Austos 1920'de
yaynlanan bildiride halk, Osmanl saltanatna bal tebaay yalan ve dolanla kandrp asker
toplayan ve eriata aykr olarak vergi alan asilere kar koymaya arlmt.
Cemiyeti Ahmediye, 1920 balarnda ngilizlerin destei, Teali-i slam ve Nigehban
gibi kurulularn ibirlii ile kurulmu, Kuvayi Milliye'ye kar cihad ilan etmitir. Anadolu'da
suikastler dzenlemek zere ngilizlerce oluturulan zel grubun iinde Nigehban, Kzl
Haner ve Ahmediye Cemiyetlerinin yeleri de yer almtr.125
1920-1921 Anadolu'da igalcilere ve stanbul'daki Hanedan ile ona bal hkmetin
kkrtt isyanclara kar mcadelenin ykselttii yllardr. Padiah'n da onayyla kurulan
ve zellikle igalci ngiliz ordusunun, istihbaratnn desteiyle eitilen, ulusalc glere ve
halka acmaszca saldran, katliamdan ekinmeyen Kuvay nzibatiye (Asayi Kuvveti)'ye
kar da savalmaktadr.
te bu dnemde stanbul'da eitli rgtlere katlan Said-i Krdi, Osmanlnn kn
Jn Trklerin slamiyetten as (kar) olmalarna balayan, Sunuhat (1920), Hakikat
ekirdekleri (1920), Nokta (1921), Rumuz (1922), arat (1922) gibi kk kitapklar
yaynlad.126
Dar'l Hikmetil slamiye'de resmi grevli, Mderrisler Cemiyeti'nde ve Yeilay'da
ynetim kurulu yesi olan Said-i Krdi'nin resmi grevli eyhlslam Drrizade'nin, Heyeti
Milliye'nin idam fermanna ilikin bir yaz yazd belirtiliyor. Milli kuvvetlere kar
yapmadn brakmayan rgtlerin kurucusu ya da ynetim kurulu yesi olduunu unutarak,
Said-i Krdi'nin Kuvay Milliye'ye stanbul'dan destek olduunu yazanlar, onun yaynland
ileri srlen bu yazy kant olarak sunmaktadrlar.
Bu yazda sz, ilmi olarak dolatrlp, fetva ilmen geersiz demeye getirilmektedir.
Milli mcadeleyi desteklemek iin stanbul'da yazlar yaynlanrken, Ankara'ya bal
rgtlerin yeleri idam edilip ikenceler altnda kalrken, Said-i Krdi'nin sz kalabal olan
yazsnn nasl bir destek saladn, rnein en azndan millicilere kar hangi giriimi
nlediini belirtmeleri de beklenir. Krt Teali Cemiyeti yelerinin bu beklentiyi karlamalar
olanakszdr.
Hanedanlk ile hkmet ve ngiliz igalcileri, saysz yurtseveri zindanlara attrp ikence
ettirirken, zellikle Krt (Nemrut) Mustafa Paa bakanlndaki skynetim mahkemesi
kararlaryla idam ederken, 'Bedizzaman Said-i Krdi' gibi bir milliciye hi dokunmam
oluyor
Ancak ardllar, bu iin bir aresini bulmular ve ngilizlerin ondan korktuklarn ileri
srmektedirler. Hatta ngilizlerin bu olaand korkularnn yan sra, Said-i Krdi, birden
grnmez olup ngiliz askerlerinin arasndan geip giderek kerametini gstermitir.127
ngiliz Bakumandannn korkusunun kayna ise hutuvvat sitte adl kitap olmu
oluyor. ahiner'den okuyalm:
Hutuvvat Site'yi nerettii zaman, anakkale'de muharebe (1914-1915) oluyordu.
stanbul'un igalini (1920) mteakip, ngiliz Bakumandan'na bu eser gsterilir ve
Bedizzaman'n btn kuvvetleriyle aleyhte bulunduu kendisine (ngiliz Bakumandan'a)
ihbar edilir. O cebbar kumandan, idam kararyla vcudunu ortadan kaldrmak istedi ise de,
fakat kendisine (ng. Bakumandan'a) Bedizzaman idam edilirse btn arki Anadolu,
ngiliz'e ebediyen adavet (dmanlk) edecei ve airetler her ne pahasna olursa olsun isyan
edecekleri sylenmesi zerine, bir ey yapmaz.
Bu kark durum biraz yalnlatrlrsa, olay udur: Hutuvvat Sitte kitab anakkale
savalarnn sonunu belirleyecek denli nemlidir.
Said-i Krdi'ye zarar gelirse Dou Anadolu (Krtler) ngilizlere kar ayaklanr.
ngilizler Said-i Krdi'den korkarlar. Bu durum yeterince kark olmakla birlikte, Milli
mcadeleden yana olduu ileri srlen Said-i Krdi'nin Dou Anadolu'daki airetleri

de
b

ia

n_

ngilizlere kar ayaklandrabilecek denli byk yetkisi ve etkisi olmasna karn, bunu neden
yapmad anlalamamaktadr. Onlar durumu yle aklarlar:
stanbul'da, ngilizler, desiseleriyle (hileleriyle) eyh'lslam ve dier baz ulemay
leyhlerine evirmeye almalarna mukabil; Bedizzaman, Hutuvat Sitte adl eseri ve
stanbul'daki faaliyeti ile, ngiliz'in alemi slam ve Trkler aleyhindeki mstemlekecilik
siyasetini ve entrikalarn, tarihi dmanln etrafa nerederek, Anadolu'daki Milli Kurtulu
Hareketini desteklemi, bu hususta en byk amillerden birisi olmutu.128
O igal yllarnda anakkale'de hangi savan srd anlalamyor, ama ark bir
iaretle ngilizlere kar ayaklandrabilecei ileri srlen bu gcn, Milli Ordu'ya kar
ayaklanan Kokiri airetlerini durdurmamasnn nedenini de aklamak gerekir. Oysa Said-i
Krdi, Krt ayaklanmalarn ynetimin dinden uzaklamasna balamaktadr.
Bu durumda; Abdlhamit'e bile kar durduu ileri srlen, Krt milletinin haklar iin her
eyi gze alan Said-i Krdi'nin, Birinci Cihan Harbi'nin hemen arifesinde balayan Bitlis Krt
ayaklanmasn, Osmanl ordusundaki subaylarn dinsizlie tepki olarak aklamaya almas
ise hi anlalamaz. Said-i Krdi bu isyana katlmaz, isyan durdurmak iin bir etkide de
bulunmaz.
Milli mcadele dneminde ngilizlere kar milli davrandnn bir kant olarak ne
srlen yazlarda, onun Milli Kongreleri, Milli Heyeti olumlu bulduunu gsterir dolayl da
olsa, en kk bir yoruma, deerlendirmeye rastlanmyor.
Aslnda onun milli mcadeleyi desteklemesiyle ilgili aklamalar, milli kurtulutan sonra
yaplmtr. Hibir kanta, hatta tankla dayanmayan bu destek iddias onun kitaplarn
yaynlayanlarca Hutuvvat Sitte adl brorde byk hizmet etmi ve igal kuvvetlerinin
planlarn bozmutur denilerek efsaneletirilir. ngilizlerin hangi planlarn nasl bozduunun
kantlarn aklamak bu bilgiyi yayanlara dmektedir.
Yazanlar ve sevenleri, Said-i Krdi'nin Kuvay Milliyeyi ve Milli Mcadeleyi
desteklediine kant olarak, onun, Kurtulu Savandan yllarca sonra yazdrd u satrlar
gstermektedirler:
Bir zaman ngiliz Devleti, stanbul Boaz'nn toplarn tahrib ve stanbul'u istil ettii
hengmda (karklkta); o devletin en byk dairei diniyesi olan Anglikan Kilisesi'nin
bapapaz tarafndan Meihat slmiyeden (slam leri Dairesinden) din alt sual soruldu.
Ben de o zaman Drl Hikmetil slmiye'nin zas idim. Bana dediler: 'Bir cevab ver.' Onlar
alt suallerine, alt yz kelime ile cevab istiyorlar. Ben dedim: 'Altyz kelime ile deil, alt
kelime ile de deil, hatt bir kelime ile dahi deil; belki bir tkrk ile cevab veriyorum!
nki o devlet, ite gryorsunuz; ayan boazmza bast dakikada, onun papaz
marurane stmzde sual sormasna kar, yzne tkrmek lzm geliyor. Tkrn o ehli
zulmn (zalimlerin) o merhametsiz yzne!..' demitim.129
Trkiye'nin igali dneminde airetlerin ngilizlere kar Said-i Krdi'nin Krtleri bir tek
iaretle ayaklandrlmamasnn ipularn Krdistan Teali Cemiyeti ve yandalarnn
faaliyetlerinde aramak gerekebilir.
Krdistan Teali Cemiyeti'nin, yaklamakta olan Paris (Paylam) Konferansna Krtlerin
rgtl bir temsilcisi olarak katlma ve toprak kopararak bir Krt devleti kurma amacnda
olduu anlalmaktadr. Said-i Krdi, kurucular arasndadr.
Onu Krtlk d brakmak isteyen Trk mritler, bu eylemden sz etmezler. Ancak
ngiliz Hava Kuvvetleri Komutanl, Badat'tan yazlan gizli raporda, Krdistan Teali
Cemiyeti kurucular u szlerle belirtilmektedir:
Krdi Mustafa Paa, Molla Said-i Krdi ve brahim Bey El Haydari (u anda Irak
Hkmeti'nin Evkaf Bakan)'nin nde gelen yelerden olduu, Emin Ali Bedirhan'n
yardmcln yapt Seyid Abdlkadir bakanlnda 1918 1919 yllarnda stanbul'da
bulunan bir cemiyet.
Zinnar Silopi, cemiyetin amac ve kurucularyla ilgili olarak unlar yazar:

stanbul'da bulunan Krt vatanseverleri, Krdistan'n hukuku milliyesini elde etmek

amac ile Krdistan Teali Cemiyeti namiyle bir siyasi cemiyet tesis etmilerdi. Bu cemiyetin
messisi bulunan Bedizzaman Molla Said, Mikisli Hamza, Motkili Halil Hayali Beyler
faaliyete geerek cemiyete aza kaydetmekte idiler.130
Ayn dnemde, stanbul'da 'Krdistan' adyla yaynlanan dergide, Said-i Krdi'nin
yeeni Ebdulrehman El Nurs'un Krte olarak yazd bir yaz da yer almtr.131
Cemiyet kurucular, rgtl ve kendi kendini ynetme yetisine sahip bir Krt ulusunun
varln gstermek iin derhal ubeler amlardr.

de
b

ia

n_

117. agk. s. 121-142.

118. Krdistan Teali Cemiyeti, s. 249.
119. ahiner, agk., s. 194-5.
120. ahiner, agk., s. 196.
121. Mahre: lmiye rtbelerinden birinin ad idi. Mahre mevleviyyeti suretinde de
kullanlrd. Mahre mevleviyyeti kibar mderrisinden byk, bilad hamse
mevleviyyetinden kkt. Mahre mlkiye rtbelerinden Saniye snf sanisi ,ile
Miril meralka, askeriden de kaymakamlk (Yarbaylk)a muadildir. Osmanl
Tarih Deyimleri ve Terimleri, c. II, s. 385.
122. Malmisanij, agk., s.32 ve Nutuklar, Asar Bediiye, s. 377.
123. ahiner, agk., s. 243.
124. ahiner, agk., s. 247.
125. Atatrk zel Arivinden Semeler, 8284'den erafettin Turan, Trk Devrim Tarihi,
2. Kitap, s. 165.
126. S. Albayrak, agk., s. 186.
127. ahiner, agk. s. 233-4.
128. Tarihe-i Hayat, Redoks, s. 123
129. Mektubat, Yeni Asya Neriyat, s. 405.
130. Zinnar Silopi, Doza Krdistan, Stewr, Basmevi, 1969'dan aktaran Malmisanij, agk.
s. 103.
131. Krdistan, 22 Nisan 1919'dan aktaran Malmisanij, agk. s. 127.

Paris paylam konferans

te yandan Paris konferansnda temsil edilen Krtler ve Ermeniler toprak paylam,

zellikle Van ili, konusunda anlaamazlar, ngilizler yarm azla Krtlere otonomiden
(zerklikten) sz ederlerse de, kalc bir kar salayamayan Krt temsilcilerin elleri bo kalr.
Aralarndaki toprak anlamazlnn zmn ngiltere, Fransa, talya ve ABD'ye
brakan Ermeni ve Krt temsilcileri Konferans Bakan'na hitaben ortak bir dileke yazarlar:
Byk Bar Konferansna, 20 Kasm 1919 Paris
Bay Bakan!
Bizler, aada imzas bulunanlar, Ermeni ve Krt uluslarnn temsilcileri Byk Bar
Konferans'na, iki ulusun da ayni ari kavimden ve karlarnn da ayn olduunu ve ayni
amac, yani kendi bamszlklar amacn gttklerini belirtmekten eref duyarz. zellikle
Ermeniler insafsz Osmanl idaresinden kurtulmak abasndadrlar ve genellikle hem
Ermeniler ve hem de Krtler her iki ulusa da facialar getiren ttihat ve Terakki komitesinin
resmi ve gayri resmi kabinelerinin boyunduruundan kurtulmay zorunlu bulmaktadrlar.!...
u halde Bar Konferansndan, aramzda tam anlamaya varm olarak beraberce
sizden, uluslarn haklar prensibine uygun olarak Birleik Bamsz Ermenistan ve Bamsz

de
b

ia

n_

bir Krdistan'n yaratlmasn, kurulacak olan bu devletlerin halklarmzn istekleri gz nne

alnarak byk devletler yardmn alabilmesinin teminini, bu konuda karara varlmasn ve de
lkemizin tekrar gelimesi sresinde bu devletlerin gerekli olan ekonomik ve teknik
yardmlarn esirgememelerini rica ederiz.
Delegasyonlarmz tarafndan sizlere srayla raporlar eklinde sunulan aramzdaki
anlamazlk konusu olan topraklara gelince, ak bir ekilde sizleri temin ederiz ki, bunlarn
bir zme balanmasn Bar Toplants'nn kararlarna brakyoruz. nk verilecek kararn
adaletli bir ekilde verileceine eminiz. Ayn zamanda her iki devletimizin de iinde yaayan
aznlklarn hukuki haklarna sayg gstermek konusunda tam bir birlik iinde olduumuzu da
bildiririz. Boos Nubar (Ermeni Milli Delegasyonu Bakan) Dr. H. Ohancanyan (Ermenistan
Cumhuriyeti Delegasyon Bakan Vekili) erif Paa (Krt Milli Delegasyonu Bakan)132
mza sahiplerinden Boos Nubaryan Paa, daha bir yl ncesine kadar Osmanl
emrindedir. erif Paa ise, Osmanl'nn Stockholm'deki elisidir.
Her iki tarafn da, bamszlklarn egemen devletlerden bir yardm dilenme yoluyla
istemeleri daha uzun yllar yinelenecektir.
Said-i Krdi'nin bu giriime kar bir mektup yaynlad belirtilmektedir. Trk ballar
bu giriimi, onun Krtlerin bamszl yanls olmadn, Trklerle birlikten yana olduunu
ileri srmek iin kullana gelmektedirler. Oysa Krdistan Teali Cemiyeti tznn ama
maddesinde, ak ve yalnlkla bamsz Krdistan hedefinden sz edilmitir. Said-i Krdi'nin
tepkisi de, her zaman olduu gibi, st kapaldr ve Hristiyan Ermenilerle ibirliine tepki
gstermekle snrldr. Cevat Dursunolu ise, durumu aklamaktadr:
Cemiyetin mhrnde Trke (olarak) 'Krt Teali Cemiyeti', Franszca (olarak)
'Autonomie du Krdistan' yazlyordu. Bu da Trklerden ayrlmann nasl bir felaket
getireceini pekiyi bilen Krt halkndan kt niyetlerini saklamak iindi. 133
Said-i Krdi'nin kimi ardllar da, 'mtareke' ayni rtl igal dneminde etnik
topluluklarn cemiyetler kurmalarnn yaygn olduunu, Krt Teali Cemiyeti'nin de bunlardan
yalnzca biri olduunu belirterek, ii za mann gelip geici bir modas olarak anlatma
becerisini gstermekten geri kalmamaktadrlar.
Oysa, kurtulu mcadelesi dneminde, Ankara'daki meclisin etkisini yok etmek iin;
Marmara, Ege, Konya ve Yozgat'ta r gtlenen kalkmalar, Karadeniz'de Rum Pontus
saldrlar; Sivas'n dousunda da Krt Teali Cemiyeti'nin desteiyle Alevi Krt Kokiri
ayaklanmas balatlr.
Cemiyetin rgtledii Kokiri ayaklanmasnn amac douda belirli bir toprak stnde
egemenlik salamak ve Paris'te elde edilemeyen haklar elde etmektir.
Mustafa Kemal ard uydurmas Said-i Krdi'nin ulusal kurtulu savamn
desteklediini ileri srenler, onun bu savam bomay amalayan kalkmalarla ilgili bir
aklamasndan sz etmemektedirler. Said-i Krdi Anadolu'da olanlardan habersiz
bulunabilir. Ancak o, Bat Anadolu ulusal cephesini ykmak zere Marmara'ya salverilen
Kuvay nzibatiye, bu tr kuvvetlere verilen genel adla Hilafet Ordusu'nun stanbul'da
ngilizlerce eitildiinden haberdar olmamas olanakszdr. Milli gleri destekledii
belirtilen Said-i Krdi'nin bu ihanet ordusunun halka saldrs stne, hi olmazsa kk bir
sitemini aklam olmas beklenirdi.
Ballar ve yazanlar, bu tr ayrntlardan sz etmiyorlar, ama Mustafa Kemal'in onu,
mcadele iin Ankara'ya 18 kere davet ettiini, onun ise Ben tehlikeli yerde mcahede etmek
istiyorum. Siper arkasnda mcahede etmek houma gitmiyor. Anadolu'dan ziyade, buray
daha tehlikeli gryorum diyerek bu istei geri evirdiini ileri srerler.134
stanbul elbette ok tehlikelidir. Ancak hibir gizli yaam olmayan Said-i Krdi'nin igal
kuvvetlerince tutuklanmamas da artcdr. Yazanlarna gre, ngiliz komutan onun binler
talebelerinden korkmutur.

Ancak bu ngiliz komutan, stanbul'da ulusal kurtulu iin eylemlerde bulunan

yurtseverleri yakalatp ikenceden geirtirken, TBMM ordusunun binler askerlerinden hi
korkmamtr.
Yurdunu savunmak iin Mdafaai Hukuk cemiyetini kuran, sava birlikler oluturulmas
iin var gleriyle abalayan, elde silah cephelerde savaanlar bomak iin her trl
kkrtmay yapan Halife'ye bal igalci ngiliz yardaks cemiyetlerin giriimlerine kar
dimdik ayakta duran mftler ve dier din grevlilerinin tehlikesiz yerlerde mcahede
etmi olduklar da sylenemez.
Ayrca Said-i Krdi'nin kurtulu savann hazrlk dneminde gerekletirilen Erzurum ve
Sivas kongreleriyle ilgili destekleyici herhangi bir aklamasna rastlanmyor.
Sonu olarak, Said-i Krdi, sava dneminde stanbul'da Krt Teali Cemiyeti, Mderrisler
Cemiyeti (Teali-i slam Cemiyeti), Yeilay Cemiyeti gibi rgtlerde bulunmu, Dar'l
slam'da maal olarak almtr, ama ulusal kurtuluu desteklemek zere youn almalar
yapan rgtlerle iliki iinde olduunu gsterir bir iz bulunmamaktadr.
Onun yaamnn tm ayrntlarn bilen ballar ve yazanlar ise, milli mcadeleyi
desteklemitir gibi bir sylenti yaymlardr. Bu noktada belirtilmeli ki, ballar Trk
ocuklarn rgtleyebilmek iin onu Kuvay Milliyeci yapmakta, Krt ocuklarn
rgtlemeyi dnen ballar ise, onun Krdistan Teali Cemiyeti almalarna nem
vermektedirler.

ia

n_

132. Naci Kutlay, ttihat Terakki ve Krtler, Koral Frat Yaynlar 1991, s. 122.
133. Cevat Dursunolu, Milli Mcadelede Erzurum, Ankara, 1946, s. 18.
134. ahiner, agk. s. 252.

Bir zihin ve dima bunalim daha

de
b

Kitaplarda ona, stanbul'da gizli bir milli vazife yaptranlar, onun 1921'de
arkadann ihanetine uradn ve bunalima girdiinden Van'a gittiini yazyorlar. Bu
arkadan kim olduunu ve ihanetin niteliiyle ilgili kk ve dolayl da olsa bir aklamada
bulunmamaktadrlar. Onun bir zihin ve dima bunalimna girdiini yazmakla yetinenler, bu
hastaln eski bir hastaln sonucu olup olmadn da belirtmemektedirler.
Yalnzca, stanbul'dan tiksinti duyduunu sylemekle yetinmektedirler. Bu arada
1921'de Van'a hangi aylarda gittii de bilinmezler arasndadr. Said-i Krdi'nin maa ald
Darl Hikmetil slamiye 1922 ylnda kapatlmtr. ahiner, onun resmi grevinin sona
erdiini ve yaz aylarnda Ankara'ya gittiini belirtiyor. Oysa Van'a gitmiti. Bu arada ne olup
da, stanbul'a dnd ve resmi grevinin ne zaman sona erdii de belirtilmemektedir.
ahiner'in yazdna gre Byk Taarruz srasnda Ankara'da olmu oluyor. Oysa
Malmisanij, onun Kasm 1922'de, yani kurtulutan iki ay sonra, Ankara'ya geldiini yazyor.
Onun meclis tarafndan ifre (gizli tel) ile davet edildiini, hatta Ankara istasyonunda trenle
karlandn yazanlar da bulunuyor. te yandan Dava Dergisi, onun seyahatini ve
stanbul'daki milli vazifesini u satrlarla anmaktadr:
Bedizzaman'n stanbul'da yapt bu muvaffakiyetli hizmeti Ankara hkmeti
takdir edip M. Kemal tarafndan 3 defa, ifre ile Ankara'ya davet edilirse de o cevaben: 'Ben
tehlikeli yerde mcahade etmek isterim. Siper arkasnda savamak benim houma gitmiyor.
Ankara'dan ziyade buray daha tehlikeli gryorum' diye teklifleri red eder.
Fakat eski dostu Seyyid Taha'nn srar neticesinde Bedizzaman 9 Kasm 1922'de
trenle Ankara'ya hareket eder. Seyyid Taha ve bir heyet tarafndan karlanr.

de
b

ia

n_

TBMM Bakan ve Bakumandan Mareal Mustafa Kemal, bu anlatma gre, onu gizli
mesaj (ifre) ile Ankara'ya arm oluyor. Ancak ne her trl kant peinde koanlar ne de
Said-i Krdi'nin kendisi ifre denilen belgeleri gstermiyorlar. ifre arlar gerekse,
son zafer iin varlk yokluk saldrs dneminde Said-i Krdi Bakumandan'n arsna
uymam oluyor.
O sava bittikten sonra, Lozan'da bar grmeleri balarken geliyor.
stanbul hala igal altndadr. Lozan'da Avrupallar ve Amerikallar Trkiye'nin bamszln
tanmamakta, egemen bir devlet kurulmasn, diye her trl basky yapmaktadrlar. Bu srada
Said-i Krdi ise slama ve ibadete ar bildirileriyle meclise gelir ve datmaya balar.
Bildirinin 4. maddesinde isyan kaca ileri srlmektedir:
Bir zamanlar Beytebab airinde (airetlerinde) isyan vard. Ben gittim, sordum:
'Sebep nedir?' Dediler ki: 'Kaymakammz namaz klmyordu; yleyse dinsizlere nasl itaat
edeceiz? Hlbuki bu sz syleyenler de namazsz, hem de ekya idiler.
Bu bildiriden bir yl sonra 1924 te Krt isyan gerekleir. Said-i Krdi'nin bildirisiyle
yeni kurulmakta olan devlete gzda verildii de sylenebilir. Cemal Kutay ise, onun
yalnzca bildiri datmadn, ayn zamanda mecliste bir de konuma yaptn yazmaktan
kendini alamyor.135
Bu tehdit bildirisi, 1990'l yllarda ilgin bir biimde kullanlacaktr. Refah Partisi
milletvekillerinden birinin, parti yandalarnn Almanya toplantsnda yapt konuma
televizyon ekranlarna, Bizim Said tutmu bu Mustafa'nn yakasndan ve bana bak, demi
szyle yansyacaktr:
Kkrtclar bylesine konuturan da Said-i Krdi'nin kendi anlatmdr:
Ankara'da Mustafa Kemal'in iddet ve hiddetle divan riyasete girip: 'Seni buraya
ardk ki, bize yksek fikir beyan edesin. Sen geldin namaza dair eyler yazdn, iimize
ihtilaf verdin!' dediini, Said'in de ona: 'Namaz klmayan haindir, hainin hkm merduddur.'
dediini...136
Bu anlatma gre Said-i Krdi'yi Ankara'ya yksek fikirlerinden yararlanmak zere
Mustafa Kemal arm oluyor. Ayrca Mustafa Kemal, namaza da kar km oluyor ve
kzyor. Byle bir olayn bakaca bir kantna ve tanna rastlanmyor. Said-i Krdi, Mustafa
Kemal'in duygularna ve ilkelerine zarar verdiini ve fakat Mustafa Kemal'in kendisinden
korkarak zr dilediini; bunun nedeninin keramet olduunu da ileri sryor:
Mustafa Kemal bir nevi tarziye verip (zr dileyip) hiddetini geri aldn ve Mustafa
Kemal'in hissiyatn ve prensiplerini rencide ettii (krd) halde kendisine ilimemesini ve
bu cebbar kumandanlarn deta Eski Said'den korkmalarnn Risale-i Nur'un ilerideki
kahraman akirdlerinin ahs manevsinin hrika bir kuvveti ve Risale-i Nur'un parlak bir
kerameti olduu yazlyor.137
Said-i Krdi, yllar sonra mahkemeye karldnda Said ve arkadalar, Mustafa
Kemal'e din ykc, sfyan demiler ve kalblerdeki sevgisini bozmaa almlar. Onun iin
mahkm ediyoruz. Acaba lm gitmi bir adamn ahsna kar bin defa byle itiraz (hakaret
anlamnda) da olsa, umum bir dava oluyor. Mahkemei adalet buna dair byle bir hkm
vermek, elbette pek acib bir mana i iinde (iin iinde pek acayip bir anlam) var diye
yazarak, lm kiinin ardndan kt szler sylenebileceini de gstermitir.138
Sonu olarak, Said-i Krdi'yi Abdlhamit karsnda kahramanlatranlar, bu kez onun
kendi anlatmlarndan Mustafa Kemal'e kar isyanc oldu, diyerek ve yine onun Mustafa
Kemal'e kar Nur'un tokad szlerinden g alarak Said-i Krdi'yi ycelttikleri grlyor.139
135. Cemal Kutay, Bedzzaman Said Nursi, s. 272.
136. Said-i Krdi'nin bu konuyla ilgili szleri Risale-i Nurlarda 11 kez yinelenmektedir.
137. ualar, Redoks, s. 434.

138. Emirda Lahikas 2, Redoks, s. 161.

139. ualar, Redoks, s.383.

Bir kez daha maarada

de
b

ia

n_

Said-i Krdi, 1923 Baharnda Ankara'dan Van'a gider ve Erek dandaki Horhor
maarasnda yaamaya balar. Daha nceleri de, zihin ve dima bunalim ile
hastalandnda o daa gitmi ve kendi anlatmna gre aaya maarann nne dmt.
Said-i Krdi, yllar sonra Van'dan Ankara'ya geli yksne artc bir yk daha ekler:
Bir zaman sonra Mustafa Kemal, iki defa ifre ile, Van Vilayetinin eski valisi ve
benim dostum Tahsin Bey'in vastasyla beni neredilen Hutuvat Sitte'ye mkfaten taltif iin
Ankara'ya celb etti, gittim. eyh Snus Krde lisan bilmediinden beni onun yerinde yz
lira maala vilayat arkiye vaizi umumsi, hem meb'us, hem diyanet riyaseti dairesinde Drl
Hikmet azalaryla beraber eski vazifem ile memnun etmek ve benim Van'da temelini attm
Medresetz Zehra ve ark drl fnunuma Sultan Read'n verdii ondokuz bin altn lira
ikiyz meb'us iinde yzaltm meb'usun imzasylayzellibin banknota ibla edilerek kabul
edildii halde; ben Beinci ua aslnn verdii haberin bir ksmn, orada bir adamda grdm.
Mecburiyetle o ok ehemmiyetli vazifeleri braktm. Ve bu adamla baa klmaz, mukabele
edilmez diye, dnyay ve siyaseti ve hayat itimaiyeyi terk edip yalnz iman kurtarmak
yolunda vaktimi sarfettim. 140
Her zamanki kark anlatm yalnlatrrsak Said-i Krdi'nin anlatmndan u sonular
kartabiliriz:
Said-i Krdi Van'dadr.
Mustafa Kemal onun Hutuvat Sitte'sini ok beenmi oluyor. Said-i Krdi'yi
dllendirmek istemi oluyor ve onu Ankara'ya getirtmi de oluyor.
Mustafa Kemal, Libyal eyh Sunusi'yi dou illeri genel vaizlii makamna getirmeyi
dnm oluyor. Ancak Libyal eyh Sunusi, Krte bilmemektedir. Oysa Dou illerinin
tmnde Krte egemendir. Vaizlik iin Krte bilmek gerekir.
Mustafa Kemal, Said-i Krdi'yi dl olarak diyanete almak ve eyh Sunusi yerine Dou
lleri Umumi Vaizi yapmak istemi oluyor.
Said-i Krdi, Van'da niversite kurmak iin daha nce Sultan Read'tan 19.000 altn alm
oluyor. Herhalde tahsisat demek istiyor. nk 19.000 bin altn ok byk bir paradr.
Mustafa Kemal, 163 milletvekili imzasyla bu tutar 150.000 liraya karm oluyor.
Said-i Krdi, bu dlleri kabul etmemi oluyor, nk 5. ua ona bir haber vermitir. O
da, Mustafa Kemal ile ba edilemeyeceini dnerek grevleri kabul etmemi oluyor.
Oysa Said-i Krdi, o zamanlar Ankara'ya bir kez gelmitir. O geliinde de mecliste bildiri
datp ilgi gremeyince Ankara'dan Van'a gitmitir. Mustafa Kemal'in ya da meclisin Dou
illeri umumi vaizlii gibi bir makam oluturduunun hibir kant yoktur. Byle bir makamn
eyh Sunusi ile hibir ilgisi olamaz, nk eyh kendi lkesi Libya'da etkin bir kiidir ve
orada grevleri vardr.
Said-i Krdi'nin 1912 Balkan gezisinde Sultan Reat'tan niversite iin tahsisat aldn
yazanlarn hibiri, Said-i Krdi'nin kendisi de, bu gezide altn lira alndn yazmamlardr.
140. ualar, Redoks, s. 359.

Sfyan ve bir slam Deccal M. Kemal

de
b

ia

n_

Olmayan tahsisat ve nerilmemi makam Said-i Krdi'nin reddetmesi olanaksz.

Zaten o Van'dan Ankara'ya getirtilmemitir. Bu arada belirtilmeli ki, Said-i Krdi'nin
nerilenleri kabul etmemesinin nedeni olarak gsterdii 5. ua'da u satrlar bulunmaktadr:
Sfyan ve bir slm Deccal (nin), Mustafa Kemal olduu Beinci ua'da
anlalyor.141
Said-i Krdi'ye gre Mustafa Kemal bir Sfyann ta kendisidir ve yerde ve gkte
lanetlenmitir. Allah (c.c.)'n yaratt mahlukat iinde en ok zulm yapan kimsedir.142
Mustafa Kemal'e yaktrd bu kimlik yalnzca bir hakaret iermez. Dinsel temeli ok
daha ktdr. Sfyan, Hz. Ali (R.A)'dan rivayete gre; (..) ocuklar ve hatta kadnlarn
karnlarndaki bebekleri bile ldrr. Sfyani'nin cinayetleri bunlarla snrl deildir:
Oralarda katliamlar yapacak, alimleri ldrecek, Mushaflar (Kur'an Kerimleri)
yakacak, camileri tahrib edecek, haramlar kaldracak, elence ve fuhu yerlerinin almasn
emredecek.143
Said-i Krdi'nin Mustafa Kemal'e yaktrd ikinci kimlik olan 'Deccal' ise Kyametten
az evvel kacak ve Hz. sa tarafndan ldrlecek olan yalanc ve zararl ahs, yalanc
Mesihiir. Deccal (Said-i Krdi'ye gre Mustafa Kemal) bir felaket taycsdr:
mam Mslim'in Esma binti Yezid'den rivayetine gre Resullulah bir gn onlarnda
bulunuyordu. Deccal'den bahsederken... yle buyurdu: Onun (Deccal'in) zuhurunun (ortaya
kmas) ncesinde alamet olarak yl olacaktr. Birinci yl gkyz yamurlarnn te
birini yadrmayacak ve yeryz bitkilerinin te birini karmayacaktr. kinci yl, gkyz
yamurlarnn te birini yadrmayacak ve yeryz de bitkilerinin te ikisini
karmayacaktr. nc yl ise gkyz hi yamur yadrmayacak ve yeryz de hi bitki
karmayacaktr. 144
Cemal Kutay ise, Said-i Krdi'nin Mustafa Kemal dmanlna inanmamaktadr. Tarih
Ne Zaman brettir adl kitabnda, Said-i Nursi, Bedizzamanlk vasfn, deien binbir
kymet ls iinde hametle srdryor ve nesiller sonra huzur devirlerinin hasret ve midi
oluyor, olmakta devam ediyor diye yazmtr.
Uur Mumcu, gazete yazsnda Kutay'n satrlarn ele alr. Kutay da, ona yollad
mektupta Ben Bedizzaman Said-i Nursi'nin yeminli Atatrk dman olduunu bilmiyorum.
Byle ar bir ittiham (itham) dorulayacak hadiseye de rastlamadm. Menfiliini tarihin ve
vicdann tasdikindeki bylesine bir hareketi rendiim an, sizin gibi susmaz, karsna
kardm diye yazar.145
Said-i Krdi, Van'da maarasna ekildikten onlarca yl sonra, onun talebelerinin en
nlsnn Benim laik dzen iin tehlike olduum iddialar ortaya atlyor. Ben haftann 7
gn konuma yapan, konferanslara katlan bir adamm. Bunlarn iinde irtica yanls veya
cumhuriyetin temel ilkelerine aykr bir tek cmlemi bulsunlar, bir maarada inzivaya
ekilirim. sz gazetelere geer.146
Ancak, Erzurum'da kitlesel bir katlmla Deccal vaaz verdiini ileri sren bu kii,
Amerika'da nzivaya ekilir.
141. ualar, Redoks, s. 417.
142. Hayrettin Gmel, Beklenen Mehdi, s. 143.
143. a.g.k., s.143.
144. Hayrettin Gmel, agk., 148-9.
145. Uur Mumcu, Said i Nursi'nin Atatrkl (!), Cumhuriyet, 15 ubat 1981
146. Maara'ya Girerim, Hrriyet, 19.4.1998

eyh Said ile gn gece

de
b

ia

n_

Oysa Said-i Krdi, maarasnda inzivada deildir. Van ehrine iner ve halkla derin
sohbetler eder; sonra da stanbul'a gider. Onu yazanlar, Van'dan ne zaman ve hangi amala
stanbul'a gittiini belirtmiyorlar.
Ancak, Eyll 1924'te Said-i Krdi, Van'a gitmek zere yola kar ve Erzurum'a
147
gelir.
Azadi rgtnn ileri gelenlerinden Miralay Cibranl Halit ve Baba Bey ile
grr.148
Said-i Krdi'nin kardei Krt ayaklanmasn ynlendiren 'Azadi' rgtnn Van
yneticilerindendir. Prof. erif Mardin ya da ahiner ve teki biyografi yazarlar bu geziyle
ilikilerden sz etmiyorlar. Onlara gre Said-i Krdi hala Van'daki Horhor maarasnda
yaamaktadr.
Malmisanij'e gre, 1925 ylnda 'Hubab' adl kitap Ankara'da Said-i Nursi adyla
149
basld.
Ayn yln ubat Mart aylarnda eyh Sait ayaklanmas balad. Said-i Krdi Van'da
sorguland ve nce Antalya'ya, daha sonra Burdur'a ve Isparta'ya gnderildi. Isparta'nn Barla
ilesinde yaamaya balad. Barla'da iken Hulusi Yahyagil, Abdullah Yein ve Mustafa
Sungur yeni akirdler oldular.150
Said-i Krdi'nin eyh Sait ayaklanmasyla ilikisi stne elikili yaklamlar
sergilenmektedir. zellikle Trk yandalar, onun bu ayaklanmaya katlmadn belirtmeye
zen gsterirler. Bu zenin nedeni, ayaklanmann slamc bir hareketin rn olmaktan ok
Krtlk yannn aa kmas olabilir. te yandan Krt kkenlilerin yaklamlar
deiiktir.
Said-i Krdi, kendisini Isparta'da grmeye gelen eyh Said'in torununa Ben, biraderi
azamm eyh Said Efendi'nin hayfn aldm der.
1950'li yllarda eyh Said'in oullar eyh Ali Rza ve eyh Selahaddin'i Ankara'ya
ararak, Beyrut otelinde grr. Oteldeki grmecilerden Abdullah Frat onun eyh Sait
syan ile ilgili arpc aklamalarn yle aktaryor:
Biraderi azamm eyh Said Efendi, byk bir eref ve derece ile vazifesini tamamlad.
Ben de, bu hadisede onunla beraber cihada, Diyarbekir'de ehadete nail olmay
arzuluyordum.151 Said-i Krdi ayrca, 5 Mays'ta (1924 olmal), Erzurum'da Glabizadelerin
kknde eyh Said'le bulutuunu anlatr ve ekler:
Beraber gn, geceli gndzl bir arada kaldk. Cihad ekberin yaplmas gerektiini ve
bunu Mslmanlar deruhte etmedii takdirde, hepimizin mes'ul olacan izah etti. Benim
konu hakknda kanaatimi belirtmemi istiyordu. Ben de ona dedim: Siz bundan phe mi
ediyorsunuz?
eyh Said ile ilgili eserlerde bu yazlanlara ya da benzerine rastlanmyor. Ancak
anlatlanlara gre Said-i Krdi, eyh Said isyanna katksn anlatmay srdryor:
Beraber istiare neticesinde yardmlama esaslarn tesbit edebiliriz. Bir sene sonra
Diyarbekir'in Lice veyahut Piran mntkasnda grmek artyla birbirimizden ayrldk.
Van'a, Bitlis'e gittim. Aldmz kararlar orann eyhlerine anlattm. ...Diyarbekir'e gittim.
Fakat eyh Efendiyle gremedim.
lgin olan durum, bulumaya sz verilen yerde isyann balam olmasdr. Bu kaynaa
gre, Said-i Krdi, Tabii kyam balar balamaz devlet beni hemen derdest etti der. Oysa
Said-i Krdi, ayaklanmann balarnda deil, bastrlmasndan sonra tutuklanr
Ayn kaynaa gre, Said-i Krdi ayaklanmann daha banda tutuklanmasn gereke
gstererek eyh Said'in yannda savaamamaktan zgndr:
Hapishane ve srgnler benim elimi kolumu balad ... 'Ben niin Diyarbekir'de ehit
edilen 46 kiinin iinde yoktum?' diye kederler ve gamlarla teessrmden aladm

de
b

ia

n_

Said-i Krdi, katlamam olmaktan znt duyduu ayaklanmay nasl srdrdn

de aklamaktan geri kalmaz:
Onlar her ne kadar Biraderi Azamm ehid ettiler, ben de onlardan (elini birbirine
vurarak) bir milyon insan eyh Said'in yoluna getirdim. Bu da benim iin kafi hizmettir.
Deiik slamc hareketler bu konuyu, kendilerine uygun gelecek biimde aktardklarndan,
eyh Said'in oullaryla yapt grme srasnda sylediklerini ksaltarak vermektedirler.
Ayn grmede, Said-i Krdi unlar da sylemi:
Kardeim eyh Said kyama balad zaman Van'da maarada idim. Kendisine bir
mektup yolladm. Mektubumun cevabn alamadan duydum ki, kardeim eyh Said
ayaklanmtr. Dndm ki, maaradan ksam bile, bir faydam olmazd, sonra beni
maarada yakalayp srgne gnderdiler. Alt yl sre ile dizlerime vurarakesef ekip
memleketimizde fiili olarak yaplan mukaddes cihaddan mahrum kaldm.
Mukaddes cihad olarak nitelediin eyh Said ayaklanmasna katlamam olmasna
byle gerekeler bulan Said-i Krdi, silahla olmasa bile, kendisinin de propaganda ve
rgtlenme yoluyla uzun dnemli bir ayaklanmaya giritiini u szlerle belirtir:
Daha sonra bana denildi ki, 'Kardein eyh Said zerine, kfri mutlak karsnda
silahyla elhad etmek vacip oldu. O silah ile kfri mutlak kaldrd. Chli mutlak kald. Chli
mutlak kaldrmak iin kaleminle cihad etmek de senin zerine vacip oldu.' Ben de chli
mutlak karsnda kalemimle cihad ettim.
Bu szlere gre eyh Said'in savaarak kaldrd 'kfri mutlak' yani 'kafirler ve
dinsizler' T.C. ynetimi olmal. Said-i Krdi de, 'mutlak cahillere' kar savamaktadr.
teki sevenleriyse, bu szlere aldr etmezler ve onun ayaklanmaya katlmadn,
hatta engellemeye altn, Van'daki Kr Hseyin Paa'nn ayaklanmaya katlmasna engel
olduunu ileri srmektedirler. eyh Said ayaklanmas salt dinci bir kalkma olarak
alndnda, bu evreler eyh Said'den yana olmaktadrlar.
Krt milliyetilii yan ar basnca da uzakta durmaya zen gstermektedirler. Bu
elikiler anlara bambaka uydurmalar olarak yansmaktadr. ahiner de hibir yorum
yapmadan bu anlara yer verir:
1926'da askeri harekt oluyor. Harekat idare eden Fevzi akmak 'hibir ziruh (canl)
brakmayacaksnz' diye emir vermi. Yz bin kiiyi, size yeillik vereceiz, diye bir vadiye
gtryorlar. Orada makineli ile hepsini ldryorlar.152
Baz Krt hareketi yanllarysa onun ayaklanmay desteklemediinden
yaknmaktadrlar. Cemil Gndoan Beytebabsyan adl kitabnda u yorumu
yapmaktadr:
Hi kukusuz, bu sylenenler, (19)24 dinsel reformlarnn dinci kesimde sebep
olduu btn kopumann, isyan saflarna akt anlamna gelmiyor. Dincilerin bir ksm
harekete hi katlmadlar. Bu kesime rnek olacak nl Said-i Nursi'nin adn verebiliriz. Hem
de koyu Krt ulusalclna bulam bir gemie sahip olmasna ramen. 153
Gndodu, eyh Said ayaklanmasna ilikin bir deerlendirme daha yapmaktadr:
Said-i Nursi'nin genelde Krt meselesiyle, zelde de eyh Sait ayaklanmasyla
ilikisi konusunda, ok kark iddialar vardr. ...Propaganda yan ar basan Krt almalar,
eyh Sait ayaklanmasnn bu dinsel boyutunu gz ard etmektedir. Oysa eyh Sait ve
kprban tutmu dier cephe kumandanlarnn su katlmam birer eriat olduklar
tartma gtrmez.
Said-i Krdi'nin ayaklanma ilikisi ne denli karksa nitelii de o denli karktr. Bunun
nedeni, tarihsel olaya n yarg ve n kullanm niyetleriyle yaklam olabilir. Ayn kitapta
ayaklanmann sekler Krt nderliinin elinden karak Krt dinci kanadna getii
belirtiliyor.

Oysa ayaklanmay rgtleyenler arasnda herhangi bir ekime olduuna ilikin herhangi
bir tankla rastlanmyor. eyh Sait ayaklanmadan bir yl nce baa getiriliyor. Hareketin,
Trkiye Cumhuriyeti'ne kar duran halifelik ve saltanat yanllarnn desteini elde etmek ve
airetler zerinde bir etki yaratmak iin byle bir seim yapt da dnlebilir.
Kurtulu savann son iki ylnda istihbarat merkezi yneticilii yapm olan Miralay
Hsamettin Ertrk, Bedirhanilerden Nemrut (Krt) Mustafa Paa'nn Badat'a katn ve
eyh Sait ayaklanmasn hazrladn belirtmektedir.154
Sonu olarak, Said-i Krdi ayaklanma ile ilikisi stne eliik aklamalarda bulunuyor.
Risale ad yelenen kitaplarnda, ayaklanmay eletiriyor, ama eyh Sait'in oullarna ve
torununa ayaklanmay gnlden desteklediini, hatta bu ayaklanmay, propaganda yaparak,
milyon akird yetitirerek srdrdn aklyor.
Ancak onun biyografisini yazma iddiasndaki Prof. erif Mardin, Necmeddin ahiner ve
Bedirhanilerden Cemal Kutay, bu olay tmden yok saymaktadrlar. Ona cebir-matematik
kitab yazdran, anatomi kitab ve 1268-1305 sayfalk szl ezberletenler, onun eyh Sait
ayaklanmas stne sylediklerine deinmemektedirler.155

de
b

ia

n_

147. ngiliz Hava Kuvv. K. Badat 11 / 11 / 1924 gizli rapor.

148. Gen (Bingl) milletvekili Hamdi (Ylmaz) Bey'in ifresi. Uur Mumcu, Krt slam
Ayaklanmas, s. 70.
149. Malmisanij, agk., s.15.
150. akird: Talebe, rak, mrit.
151. M.slamolu. agk. c.lll, s.393-4.
152. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 181-2.
153. C. Gndodu, Beytebabsyan, s. 175.
154. H.Ertrk, iki Devrin Perde Arkas, s. 378.
155. Cemal Kutay, Krt milliyetilik hareketinin nde gelen airetlerinden
Bedirhanilerden Tahir Bedirhan Bey'in oludur.

Allahn mucizesi kitaplar ve Mehdi

eyh Said nderliindeki ayaklanmayla ilikisi nedeniyle Barla (Isparta) ilesinde
zorunlu yaamayla cezalandrlan Said-i Krdi, yaamnda yeni bir mcadeleye giriir. Belki
de kendisi yaz yazmasn bilmediinden biteviye anlattklarn, ocuklar yazar.
Kitapklar (risaleler) oluur. Bu kitapklar Allah'n bir mucizesi olarak niteler. Bu
kitap oluturma ii 30 yl srecek ve kitaplarn says 130'u bulacaktr. Mucize olarak
niteledii bu giriimi iin Allah tarafndan grevlendirildiini yllar sonra aklayacaktr:
Yedinci Risale olan Yedinci Mes'ele u mes'ele Yedi aret'tir.
Evvel tahdisi nimet suretinde birka srr inayeti izhar eden 'Yedi Sebeb'i beyan
ederiz: Birinci Sebeb:
Eski Harbi Umum'den evvel ve evilinde, bir vakai sadkada gryorum ki: Ararat
Da denilen mehur Ar Da'nn altndaym. Birden o da, mthi infilk etti. Dalar gibi
paralar, dnyann her tarafna datt. O dehet iinde baktm ki, merhum validem
yanmdadr. Dedim: Ana korkma! Cenab Hakk'n emridir; o Rahm'dir ve Hkim'dir.
Birden o halette iken, baktm ki mhim bir zt, bana mirane diyor ki: I'caz Kur'an beyan
et. Uyandm, anladm ki: Bir byk infilk olacak. O infilk ve inklabdan sonra, Kur'an
etrafndaki surlar krlacak.
Mhim bir zatnn kimlii bilinmiyor. Ancak ona Hz. Muhammed'e Oku!
denilmesine benzer biimde, Icaz Kur'an' beyan et denmi oluyor. Kur'an etrafnda hangi

de
b

ia

n_

surlarn olduu ise ak deil. Ancak bu yetkiyi kimden ve hangi hukuka dayanarak aldn
aklamakta glk ekecektir:
Dorudan doruya Kur'an kendi kendine mdafaa edecek. Ve Kur'ana hcum
edilecek, i'caz onun elik bir zrh olacak. Ve u i'cazn bir nev'ini u zamanda izharna,
haddimin fevkinde olarak, benim gibi bir adam namzed olacak ve namzed olduumu anladm.
Madem i'caz Kur'an bir derece beyan, Szler'le oldu. Elbette o i'cazn hesabna geen ve
onun reehat ve berekt nev'inden olan hizmetimizdeki inayat izhar etmek, i'caza yardmdr
ve izhar etmek gerektir. kinci Sebeb: Madem Kur'an Hakm mridimizdir, stadmzdr,
imammzdr, herbir dbda rehberimizdir; O, kendi kendini medhediyor. Biz de onun dersine
ittibaan, onun tefsirini medhedeceiz. Hem madem yazlan Szler onun bir nevi tefsiridir ve o
risalelerdeki hakaik, Kur'ann maldr ve hakikatlardr.
Nur kitaplar yalnzca kitap olmakla kalmaz. Said-i Nursi'nin kendi kimlii yerine de
kullanlr. Keramet sahibi olduu iddiasyla Sen rahmetler ve bereketler sap harika
kerametler gsteriyorsun denir ve keramet sahibi olarak mritlerine evliya ve asfiya
nianlar verdii belirtilir. Keramet sahibi olarak mehdi olduu da ileri srlr:
mmetimin bekledii ahir zamanda (dnyann son gnnde) gelecek zatn
(Mehdi'nin) vazifesinden en mihimi ve en by ve en kymettar (deerlisi) olan... en
ehemmiyetli vazifeyi yapan bitamamiha (hepsini) Risale-i Nurda grmler.
Bunun byle olduunu, yani Risale-i Nur'un Mehdi'nin grevini yerine getireceini
bildirenler de bulunmaktadr:
mam Ali (Hz. Ali) ve Gavs Azam ve Osman Halidi gibi zatlar bu bu nokta iindir
ki, o gelecek zatn (Mehdi'nin) makamn Risale-i Nurun ahs manevisinde (manevi
kiiliinde) kefen grmler (kefetmiler) gibi iaret etmiler (bildirmiler) bazen o ahsi
maneviyi bir hadimine (grevlisine) vermiler ve o hadime (grevliye) mltefitane
(sevecenlikle) bakmlar.
Manevi ahs denilerek rtl gsterilen kiinin Mehdilii daha ak
belirtilmektedir:
Bu hakikatten anlalyor ki, sonra gelecek o mbarek (kutlu) zat (Mehdi), Risale-i
Nuru bir program olarak neir (yaynlayacak) ve tatbik edecek (uygulayacak) ve o zatn
(Mehdi'nin) ikinci vazifesi eriat icra ve tatbik etmektir...
Risale-i Nuru yaynlayacak olan o zat'n son grevi ise Hristiyanlarla bir ittifak
(ortaklk) kurmak olacaktr:
O zatn nc vazifesi hilafeti islamiyeyi ittihad slama bina ederek (slam
birliinde halifelik kurarak) sevi ruhanileriyle (Hristiyan grevlileriyle) ittifak edip (birleip)
Dini slama hizmet etmektir.156
Mehdilik iddias Risale-i Nur ve stadmz hakknda baz nur talebelerinin mhim
mektuplardr balkl yaptta ok ak dillendirilir:
Risale-i Nur bu zamann mehdisidir. Ey krei arzda (yerkresinde) bulunan genler,
hocalar ve halifeler, bin senedir insanlarn arad mehdi hazretlerinin peavas ve mjdecisi
stadmzn (Said-i Nursi'nin) nerettii Risale-i Nur'dur.157
Said-i Krdi'nin Hutuvat Sitte'sinde Mehdilik konusu daha da aktr:
Risale-i Nurun ahs manevisini hakl olarak bir nevi mehdi telakki edilmesini
(Mehdi olarak kabullenilmesini) ve kendi ahsn manen evlad Ali'den (Ali'nin manevi
evlad) saylsa dahi bozmamak iin uhrevi (teki dnyaya ilikin) makamat (makamlar) bana
verildi.
Mehdilik giderek benimsenir. Ayn zamanda Risale-i Nur ad verilen kitaplarn esiz
olduu ve Kur'an Kerim tarafndan benimsendii ileri srlerek yceltildike yceltilir:
...o beklenilen zat (mehdi) bir kitap yazacak, gemite hi kimse o'na benzer bir kitap
yazmayacaktr (yazmamtr.)... te Rsalei Nuru yalnz ben methetmiyorum. O'nu Hz.
Kur'an methediyor, Hz. Ali methediyor, Gavs Azam methediyor. Hz. Murtaza

celcelutiyesinde Risale'i Nura Bedi diyor. u halde elbetteki o Bedizzamandr,

Fahrtdeverandr (devrin en ulusudur.)158 / 159

de
b

ia

n_

Sylenceye dayanarak, Hz. Ali tarafndan yazld ileri srlen 'celculutiye'

kasidesinden bir takm dolayl anlamlar karlr ve Hz. Ali'nin de Said-i Nursi'yi iaret ettii
belirtilir:
Sonra mam Ali (R.A.) Sekine ile megul olan Said'e bakar, konuur. Akabinde 'ya
mdriken lizalik ez zaman' der. ki yerde kuvvetli iaret ile Said ismini verdii akirdine
hitaben 'Kendini Sekine ile dua edip muhafazaya al' Yainidaden sonra mteaddid karineler
ve emareler ile Said var. Demek Ya Said (R.A) 'Mdriken lizalik ezzaman' olur. Bu fkra
naslki 'mdriken' kelimesiyle 'Elkrdi' lkabna hem lafzan hem cifren bakar. nki mimsiz
'derken' Krd kalbidir. (Yani tersinden okunuudur) Mim ise, 'd' ve 'y' ye tam muvafktr.
Said-i Krdi'ye gre, Hz. Ali bununla da yetinmez ve dorudan doruya Bedizzaman',
yani kendisini ve Risale-i Nur'u iaret eder:
yle de; dier bir ismi olan Bedizzaman lkabna daha 'ezzaman' kelimesiyle ma
etmekle beraber bin yz ellidrt (1354) veya bin yz ellibe (1355) makam cifrsiyle
Said'in hakikat halini ve hilaf det vaziyetini ve hfz u vikaye iin kesretli duasn ve halvet
ve inzivasn tamamyla tabir ve ifade ettiinden sarahata yakn bir surette parman onun
bana o kasidede teselli iin basyor. Burada da 'Bihi'nNaru uhdimet (Onun atei ile
hamdetmek)' srrna mazhar olan Risale-i Nur'u alklyor.160 / 161
Said-i Nursi, Bu zaman anlamndaki ezzaman dan kendi san olan Bedizzaman;
mdriken szcnden m harfini kararak geriye kalan driken (drkn) szcnn
tersinden okunarak elKrdi denmek istendiini ve sonu olarak Said-i Nursi'nin bu zamann
yol gstericisi olduunu gsterdiini ilan eder.162
Hz. Ali'nin yazd ileri srlen Celculutiye Kasidesi, Said-i Nursi'ye gre yazdrlan bir
iir deil asl vahy yani Allah tarafndan indirilmi bir szdr. Risale-i nur da vahyolunan
bu iirin iine girmitir. Bu mantk kurgusuyla dolayl olarak Risale-i Nur'un asl vahy'dir.
Said-i Nursi'nin szlerinde bu durum aktr: Hem madem Celceltiye'nin asl vahy'dir. Ve
esrarldr. Ve gelecek zamana bakyor; ve gayb umuru istikbaliyeden haber veriyor. Ve
madem Kur'n itibariyle bu asr dehetlidir ve Kur'n hesabiyle Risale-i Nur bu karanlk
asrda ehemmiyetli bir hdisedir. Ve madem sarahat derecesinde ok karine ve emarelerle
Risale-i Nur Celceltiye'nin iine girmi, en mhim yerinde yerlemi. Ve madem Risale-i
Nur ve eczalar bu mevkie lyktrlar ve Hazreti mam Ali'nin (R.A.) nazar takdirine ve
tahsinine ve onlardan haber vermesine liyakatlar ve kymetleri var.163
Celculitiye iiri stnden dolayl olarak Risale-i Nur'un vahyolunduunu ileri sren Said-i
Nursi, birtakm 'cifir' hesaplarndan sonra ayn iirde, Molla Krd ve Molla Said Bedi R.A.
(Radiyyallahu Anh: Allah ondan raz olsun) denilerek dorudan kendisinin iaret edildiini
yazar. i daha da ileri gtrr: ...bu ismi A'zamn (ad byk olann) hamili yani ismi
A'zam' kendine muhafaza ittihaz eden ahs demekle, o umumi kitapta byle hususi bize
bakyor. Hz. Ali, bu fakirin (Said-i Nursi'nin) en korkun zamanna bakar ve teselli eder,
korkma der.
Said-i Nursi bununla da yetinmez ve 1938 yln dnm noktas olarak iaret eder:
Ve (Hz. Ali) doksan mthi harbinden ta harbi umumiye (I. Dnya Savana) kadar
ve bin yz elli drde (1938'e) kadar olan tehlikeli bir zamanda yaayacaksn. Ve ok
tehlikelere deceksin fakat korkma kurtulacaksn diye iaret ediyor.164
Bu alntlar, kitabn Tenvir Neriyat (MedZehra Grubu) tarafndan yaynlanm olan Sikkei
Tasdiki Gaybi adl kitaptan yapld. Ayn kitabn Szler Yaynevi (1991) basksnda bu
alntlarn yapld blmn kitaba alnmamas Bu Lem'ann bir ksm nkteleri
Yirmisekizinci Lem'ada, tamam ise teksir Lem'alar ve Sikkei Tasdiki Gaybi mecmuasnda
neredilmitir denilerek aklanmaktadr.165

de
b

ia

n_

Yine ayn kitabn 1958'de Sinan Matbaasnda yaplan basksnda, blmn tamam kitaptan
karlrken Risale-i Nurdan haber veren kinci Kerameti Aleviye Risalesi ileride
neredileceinden buraya derc edilmedi denilmekle yetinilmitir.
156. Sikkei Tadiki Gaybi yazma nsha dan aktaran Neda Armaner, agk., s.10.
157. Neda Armaner, agk., s.11.
158. Fihristin sonundaki takrizlerden aktaran N. Armaner, agk. s.11.
159. Said-i Nursi'nin Risalesinde deveran szc yanllkla kullanlm olmal.
Deverann karl dolamdr. Devran ise, devirdir.
160. Sikkei Tasdiki Gaybi, Szler Yaynevi, 1991, s. 98-99. Arapa ABC ile yazlan
szlerin okunuu tarafmzca Trke ABC'de yazlmtr.
161. Hz. Ali'ye nisbet edilen elKasidet'zZeynebiyye (Bu kasidenin Arapa erhini
Abdulmu'ti esSimlavi adnda bir ilim adam hazrlamtr) adnda uzun bir kaside ile
elKasidet'zZeburiyye, elKasidet'l Celculutiyye, Muhammes, Cnnet'lEsma ve
Mnacat gibi eserler de bulunmaktadr. Btn bu iirlerin ona (Hz. Ali'ye) ait olup
olmadna hkm vermek kolay deildir. Baz aratrmaclar, bu iirlerin eerifu'r
Radyy veya kardei eerifu'lMurtaza'ya ait olduunu ileri srmektedir (esankti,
Kfaye, s.67; Muhammede Esad Tala, Tarih, s.242.) Prof. Dr. Abdulhalik Bakr, Hz.
Ali ve Dnemi, s. 108.
162. Mehdi konusunda Armaner u yorumu yapmaktadr: Ehli Snnet inancnda mam
Mahfi ve mam Muntazar akidesi batldr. Bir halaskarn (kurtarcnn) ve mehdinin
(hidayete ermi kiinin) gelecei akidesi (inanc) eski Mecusi (atee tapan) dininde
vard. Babil esaretinden sonra srail Peygamberleri bu fikri bir halaskar (kurtarc)
inancna baladlar. Mslmanln gelime devirlerinde tarikatlk yoluyla bu akide
baz lkelerin halkna aland, slam dininin inan sisteminde en ak biricik kaynak
olan Kur'an Kerim'in sarahati (akl) ile Hadi ve Mehdi olarak gelen Hazreti
Muhammed'dir. O, ahir zaman (son gn) Peygamberi ve (Hateml Mrselin) Allah'n
son resul (elisi) olduu iindir ki din kemal bulmu ve tamamlanmtr... Baz
kitaplarda, her ne kadar Mehdiye dair rivayet edilen (sylenilen) ve birbirinden ok
farkl hadisler varsa da bunlarn tm zayf ve ounun uydurma oluu zerinde ittifak
vardr. Neda Armaner, agk, s. 12.
163. Sikkei Tasdiki Gaybi, Tenvir Neriyat, s.141.
164. Sikkei Tasdiki Gaybi, Tenvir Neriyat, s. 154-5.
165. Sikkei Tasdiki Gaybi, Szler Yaynevi, s.112.

Aalarn tepelerinde
Said-i Nursi'nin Barla'da bir medresede ders verdii ska yazlmaktadr. Ancak o
bilinen trden, retmeni, okul binas olan bir 'medrese' bulunmamaktadr. Yazanlar,
kalmakta olduu ba evine 'medrese' demektedirler. Said-i Krdi'nin Barla yaamnn ve
kitaplarnn en nemli simgesi bir aatr. ne doru eilmi bir aa...
Said-i Krdi bu aacn iki dalnn stne uzatlan kalaslara oturarak evreyi ve
gkyzn gzetler. Zamannn nemli blmn aata geirir. Talebeleri tarafndan
yazlmakta olan szlerin ounu da o aacn stnde syler. akirdlerden Sleyman onun
aaca kmasn, nar aacndaki kke stad ay elinde hi yapmadan karm diyerek
efsaneletiriyor. ahiner, Sleyman'n anlattklarndan yararlanarak, onun korkusuzluuna
deiniyor:
stad am Da'nda Senirkent'e bakan tepeye oturmu, Sarp ve dik bir yer. Alt
uurum. Sdk Sleyman ay yapm. Eli titriyormu. Bir bardak ay eli titreye titreye

veriyor. stadn kl kprdamyor. stelik kesi (topuk demek istiyor) bask ayakkab
giyiyor. Yrmek zor, ayann yars darda.166
am Da'nda olaylar olaylara ekleniyor. ahiner aktaryor:
am Da'na gidiyorlar. Bayram abi, stad'n atn tutuyor. stad dmesin diye
tutuyor. stad ceven okuyor. Nasl olursa, stad attan frlyor. Bayram Yksel havada
yakalayp atn stne oturtuyor.167
Said-i Nursi'nin Barla'daki aac, onun ballarnca o denli nemsenir ki, aacn renkli
fotoraf kitaplara baslr. akirtler o resmi Kastamonu'da yaam olduu eve koyarlar. Onu
ycelten teki kitaplara kaynaklk eden asl kitab yazan Cemal Kutay ise, yllar sonra
televizyonlarda onun bu aa tutkusunu hafifseyen aklamalar yapacaktr. Fethullah Glen
ise kendi tariheyi hayatnda, kendi korkusuzluunu ve kendi aacn anlatacaktr:
Yine kurunlu Camiinin nndeki yksek kavak aacna gz ap kapayncaya kadar
trmanr ve etraf oradan seyretmeyi severdim.168

n_

'Nursi' ad nereden geldi?

166. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 188.

167. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 202.
168. F. Glen, Kk Dnyam, s. 42.

de
b

ia

Said-i Krdi'nin ardllar Nursi adnn Nur ayetlerinden geldii izlenimini

uydurma abasndadrlar. Oysa nasl Krdi onun kkenini belirtiyor ve bir san olarak
kullanlyorsa, Nursi de onun Nurs kynden Said olduunu belirtmektedir. 'Said-i Nursi'
Trkesiyle Nurslu Saiddir.
Onun yazdrd kitaplara da, Nur Risaleleri yani Nur kitaplar denmesinden
esinlenerek, Nursi ad verildii inancn yaymaktadrlar. Oysa Malmisanij, Nursi adnn
ya da sfatnn, daha Nur kitaplar yazlmadan, Said-i Krdi tarafndan yazlarnn altna
imza olarak konulduunu Asar Bediiye, s.397den aktaryor.169
Ardllarndan ounun, Kur'an ayetlerine dayanarak ii kutsalla vardrdklar
grlyor. Basl ciddi belgelere gre onun ky, Bitlis'in Hizan ilesinin Sanl (Uum)
bucana baldr. zgn adysa 'Nors'dur.170
Onu yazanlardan Rohat, Said-i Krdi (Nursi)'nin adyla ilgili olarak Said, bir Krt
kkenli aileden gelmesi nedeniyle kendisine Said-i Krdi ad verildi dedikten sonra onun ad
ve sanlarn sralyor:
Said-i Krdi Bedizzaman
bni Mirze
Mehur Molla Said
Said lMehur
Ceridei Seyyare
Said Okur
Said-i Krdi bni Mirza
Bedizzaman Said Krdi
Sofi
Mehdi
eyh
stad
Aziz

Evliya
Hazret

de
b

ia

n_

Cemal Kutay ise, ad konusuna katk koymakta gecikmiyor:

Gelelim Said-i Krdi ismini kullanma meselesine... Bunu Krdclk ve Krd olmak
iddiasna balayanlar, ltfen Osmanl devlet salnamesine baksnlar... Osmanl mlki tekilat
iinde birka vilayeti, daha ok mutasarrflk ve sanca, bugn aralarnda vilayet olmu
kazalar ihtiva eden iyaletler vard: BosnaHersek, EflakBodan (Bugnk Romanya),
Trablusgarb (Libya), Karaman iyaletleri gibi... Krdistan byle bir iyaletti. Yani corafi bir
mntkaya verilen mlki tekilat ismi idi. Benzer kafiye ile ifade edilen ve asrlar mddetince,
Osmanl mlk olan Dastan gibi.171
Cemal Kutay'n, onun Krt kkenli olduunu unutturmak iin corafya ad niyetine
yapmaya alt gereinden uzun aklamay ciddiye alrsak Krdi ad corafya kkenli
olsayd, Krdistani denilmesi gerekirdi.
Bu yaln gerei grmezden gelen Cemal Kutay, bununla da yetinmeyecek ve bu adn
neredeyse Trke olduu izlenimini vermek iin Nursi yerine Nur adn kullanmaya zen
gsterecektir.
Rohat, Cemal Kutay' yalanlamakta ve 1930'lara dek 'Said-i Krdi' adn kullandn,
daha sonralar devletin basklar nedeniyle bundan caydn, zellikle 1950'lerde Nursi
adn bu nedenle kullandn ileri sryor. Ne var ki, 1934'te soyad yasas ktktan sonra,
1950'lere dek hangi ad kullanm olduuna deinmiyor.
lmnden sonra ise, zellikle ardllar 'Bedizzaman' ya da Bedizzaman Said (Said-i)
Nursi adn kullanmay yelemektedirler. Malmisanij ve Rohat gibi Krtlk akm
yandalar ise Said-i Krdi adn kullanmaktadrlar. Ayn kaynaklarn, Krte syleyie
daha bir zen gstererek Molla Said yerine Melaye Said-i Krdi dedikleri grlyor.
Ancak bu deerlendirmelere ve yorumlara en ilgin katk Aytun Altn dal'dan geldi.
Altndal, Papa XV. Benedikt'in 1920 banda Trklerden yana tavr almasyla Mslmanlar
etkilediini ve birok Mslman'n Katolik olduunu belirtiyor. 'Birok' derken, rnek olarak
yalnzca iki kiinin adn veriyor. Bunlardan biri, zmirli O.M. ve teki de Tevfik Fikret'in
olu Haluk'tur. Haluk'un Katoliklii semesinde Papa'nn yaratt 'sempatinin' roln
aklamayan Altndal, imdiye dek rastlanmayan bir aklama daha yapar: lgintir ki baz
OK SOFU geinen Mslman din adamlar da NURSIA'l Bendikt'te kendilerinden bir
'eyler' bulmulard! Aziz Benedikt'e zenenlerden biri onun Trkeye evrilmi olan nl
'Nizamnamesi'nden yararlanarak 'Risaleler' yazmaya ve onunki gibi tilmizler (mritler /
talebeler / ballar) edinmeye balad. Rastlantya bakn ki, Aziz Benedikt NURSIA'dan
dnyaya yaylmt bu sofu Mslman da NURSI idi.172
Altndal'n, Said-i Krdi'nin Nors ya da Nurs kynde doduunu bir yana brakarak
yapt bu aklamay, televizyon programndaki u ilgin szleri izledi: 1908'e kadar hi
stanbul'u da bilmeyen, Trke de bilmeyen bir adam Said-i Nursi. O zaman geldiinde
bakyor ki, bu slam dinini bunlar, Trkler kertmiler, diyor. ...Aziz Benedikt bugn de
Avrupa'nn koruyucu evliyas, koruyucu azizi durumunda, 1964'ten bu yana, ama bu Aziz
Benedikt'in soyad Nurci... Yani Aziz Benedikt Nursi bunun soyad. Nursia, Nursili demek. O
zaman kadar Said-i Krdi ve doum yeri de Nors kasabas... Orda domu olan Said-i Krdi
de daha sonra (1908) stanbul'a geliyor, Trke reniyor. rendikten sonra elektrii de
gryor.
Elektrikten ok etkileniyor. O dnemde ok yeni ve Nur olayn byle getiriyor, elektrik
yani. 'Nur talebeleri Nur Fabrikasnn ampulleridir.' Elimde tuttuum u, tabi bu metin
ngilizce ve Latince. Benedikt Nizamnamesinin bir blm...173
Bylece Said-i Krdi'nin Nursi adn almas 1908'de olmu oluyor. Ayrca isim babas
ya da esin kayna da Papa XV. Benedikt olmu oluyor. Daha sonra greceimiz gibi, Risale-i

Nur adnn ve Nurculuk hareketinin Kur'an Kerim ve Hz. Ali tarafndan iaret edildiine
ilikin Said-i Krdi aklamalar da yalanlanm oluyor.
nk Aytun Altndal, taraflardan biri olan Said-i Krdi'den bir kant ya da tank
gstermiyor.
TV program yneticisi Risaleler bundan etkilenerek mi?.. diye soruyor. Nursi adnn
alnmasn 1908'e indiren, 1930'larda yazlan Risale-i Nur'larn adlandrmasn da 1908'e
getiren Aytun Altndal, elektrik iiyle ilgili soruyu ksaca, Evet! diyerek yantlyor.174
Aytun Altndal'n ne kronolojiye ne de belgelere dayanan ve bir komplo teorisi olan
aklamas bir yana braklrsa, 'Said-i Nursi' ad stne yaplan eitlemeler ve yaratlan
kargaa, tpk 31 Mart ayaklanmasna katlp katlmad ve ayaklanmay nlemeye alp
almad konusunda olduu gibi, Trk ardl, Krt ardl sahiplenmesinden
kaynaklanmaktadr. Baz gerek komplo teorisyenlerinin katklar da konuyu iyice
kartrmaktadr.
1980'li yllarn sonlarnda serpilen ballar topluluunun ise, onu Nursiden ok
Bedizzaman ve stad diye adlandrd grlmektedir.
Yazl belgeler asl alnrsa, Said-i Krdi ve Said-i Nursi adlar kullanlabilir. Biz de
bundan byle, onun tarafndan kullanlmaya balanlan dnemi gz nne alarak, Said-i
Nursi adna yer vereceiz.

de
b

ia

n_

169. Malmisanij, s.133.

170. Kylerimiz, 1 Mart 1968 gnne kadar, s. 732.
171. C. Kutay, agk., s. 122
172. Aytun Altndal, Papa 16. Benedikt Gizli Trkiye Gndemi, s. 823. Byk harfler ve
koyultma Aytun Altndal'a aittir.
173. Aynann Arkas, Haber Trk TV, 8.2.2006
174. a.g. tv.p.

syan, srgn ve atlm yllar

Said-i Nursi'nin Cumhuriyetin kuruluundan sonraki yaam, Krt isyanlaryla ve

cumhuriyet rejimini slamc / hilafeti bir yapya dntrme giriimleriyle i ie geerken,
srgn-mahkeme-ceza sarmalndan kurtulamaz.
1932'de tutukland, 1934'te sparta'ya srld. 1935'te Eskiehirde 11 ay hapse
mahkm oldu. 1936'da Kastamonu'ya srld.
Kastamonu'da yedi yl kalan Said-i Nursi, yrenin zenginlerinden Takprl Sadk
Demireller (1902-1979) ile birlikte yaad. Miralay Sadk Bey diye de anlan bu yeni
talebe onun parasal destekisi oldu; yemeini yapt, hatta ayaklarn da ykad.
Srgnde yaad ev giderek bir merkez oldu. n ve etkisi giderek yayld, brahim
Fakazl'nn anlattklar bu etkiye iyi bir rnek oluturmaktadr:
kinci Cihan savanda ihtiyat askeri iken bir gece ryamda karargh adrnda
oturuyorduk. O srada askerler bana dediler ki, 'Peygamber Efendimiz (a.s.m.) kararghmza
geldi.' (..) Birden karmda kendilerini grdm. Belinde yerlere deen kl, banda o zamana
kadar hi grmediim uzun bir sark, ayanda normal bir alvar, zerinde gs ak bir
gmlek, ok nurani sakalsz, bykl bir zat. Alayarak kendimi ayaklarna attm.
Bylece ryada da olsa, peygamberin fiziksel tarifini yapan Fakazl, daha sonra
Kastamonu'ya gittiini ve ryasnda grdklerinin benzerini yaadn anlatmaktadr:
Zira ben stadmz grr grmez, askerde grdm rya gzmn nne geldi.
Ryada Peygamber Efendimizi ayn sark, ayn kyafet ve ayn endam ve nuraniyet iinde

grmtm. Bunun iin akn ve perian bir halde alayarak stadn mbarek ayaklarna
kapanmm, 'Ancak gelebildim' diyemiyordum.175

ia

n_

Said-i Nursi ballarnn ryalar kendi yaamlarn etkilemekle kalmaz ayn zamanda
adaletin yerine getirilmesinde de ana etken olur. T.C. yarglarndan Abdurrahman eref,
grd 'rya'nn etkisiyle nasl mahkeme karar verdiini anlatarak ilgin bir rnek
oluturmaktadr:
1 Ben Said-i Nursi'nin 'Tefrikaya dmeyin. Birlein, vahdette kuvvet var, nitekim
ayr elif eder. Yan yana gelirse (111) eder' tebihini ok beenir, hemen her yeri dtke
sylerdim... 2Kararn yazlmas srasnda ryamda mam Gazali Hazretlerini grdm,
'Kararn okudum ve ok beendim' dedi. 3Ryamda Celalddini Suyuti Hazretlerini grdm.
Elinden ptm, alnmdan pt... 4Ryamda Hazreti Ali'yi grdm, 'Bana yardm
etmiyorsunuz' dedim. Harp kyafeti ierisinde idi, glmsedi. 'Yardm ediyoruz, ediyoruz...'
dedi... 5 Ryamda Ali Himmet Berki'yi grdm. '28 buraya gel' dedi. Koarak gittim, eil
dedi. Eildim. Sa gsme bir madalya takt 'Bu nedir efendim?' dedim. Cevap verdi:
'Gerekeli olarak yazdnz bir karardan dolay...' Uyandm. Ve, derhal ryam
yazdm. Yarg Abdurrahman eref'in Hz. Peygamber'i grd son ryas mahkeme
kararn balar:
6Cenab Resulullah grdm, elini uzatt ptm... 7Karar 7 ay 12 gnde yazdm.
Sonra da temize ekilmesi tam (bir) ay srd... ve, bir gece selalar verilir, mevlitler okunur ve
Kur'an Kerimler tilavet olunurken (makamla okunurken) karar son buldu... Beraat akam
idi...176
Sz konusu rnek abartlrsa, bir yargcn ryalarna gre ok daha nemli, rnein
idam hkmleri verme ihtimali hi azmsanmamal. nk ryasnda stadn, eyhini
grerek cana kyanlara da ska rastlanmaktadr. Bunlarn arasnda ocuuna kyanlar ise
meczupluktan ok ar bir ruhsal bozukluun rneini oluturmaktadrlar.

de
b

175. ahiner, Son ahitler, s. 134.

176. Hatralarda Bedizzaman, s.231.

Risale-i Nur ad nceden kullanlmt

Said-i Nursi Kastamonu'da ilikilerini canl tutarken, Isparta'nn Bedre, lama,
Kulen, Sav, slamky ve Atabey kyleriyle balarn koparmad. Bu ekip kitapla
propaganda iinde yer ald. O konuuyor, ocuk, delikanl, gen talebeler yazyordu.
Yazdrd kitaplar bu yrelerde el yazmas olarak oaltld. Bedre kynn imam Sabri
Efendi, bu iin ynetimini stlenmiti. 60 bine yakn kitap datld.
Risale szcnn Trke olmamasndan da yararlanlarak, deiik, stn, apayr
bir belge izlenimi vermek iin kitap yerine kullanlmas da dikkat ekmektedir. Oysa
risalenin szlk anlam bror, kitapk ya da kitaptr. Bu kitaplarn kutsall ise
Said-i Nursi'nin iddiasdr:
Risale-i Nur benim ahsi malim deildir. Kur'an Hkim'in bu zamanda tereuh
(sznt) eden bir mucizei maneviyesidir.177
Ne var ki, Kur'andan bir 'sznt' olarak kutsanan Risale-i Nur ad, aynen
Bedizzaman adnda olduu gibi, Said-i Nursi'den ok nce kullanlmtr. Kadircan Kafl
konuya aklk getirmektedir:
Said Nursi'nin Risale-i Nur balkl kitaplar da epeyce hapis konusu oldu. Kur'an'n
baz ayetlerinin muharririne gre tefsirinden ibaret olan, fazla lgatl bir ifade ile yazlan bu

kitaplar hele gen nurcularn anlamalarna imkn yoktur, bu kitaplara verilen Risale-i Nur
bal da Said Nursi'nin buluu deildir. Ebu Eyyb Ansari'nin mezarn bir rya ile kefeden
Akemseddin'in tasavvufa dair Risale-itn Nur isimli eserinden alnmtr.
1970'li yllarda popler bilimde yazlar da ieren Amerikan Readers Digest dergisi
benzeri olarak yaynlanan derginin ad da Szntdr. Fethullah Glen nderliindeki grup
tarafndan yaynlanan Sznt dergisi, 1990'l yllarda Fountain adyla ngilizce olarak
yaynland; Amerika ve Avrupa da datm yaplmaya baland. Fountain dergisinin danma
kurulunda Sachedina ve brahim AbuRabi gibi kiiler de yer ald. Bu kiiler ayn zamanda,
ABD egemenliini yayma, askeri ve iktisadi yaylma planlarna destek olmak amacyla devlet
tarafndan kurulmu olan CSIS (Center for Strategic International Studies)'de
almaktaydlar.
177. Malmisanij, agk., s. 25; ahiner, agk., s. 400; ualar.

Musa Anter'den vg

de
b

ia

n_

Said-i Nursi, II. Dnya Sava'nn en kritik dneminde Kastamonu'da talebe

yetitirmeyi srdrd. Kastamonu'daki talebeler gizli olarak toplanp kitaplar oaltyorlard.
1943'te tutuklamalar balad. Denizli hapishanesine gnderildiler.
Said-i Nursi hapisteyken, Denizlili Dursun Atmaca, Sleyman Hnkar, Mmtaz Acar
ve Arnavut Adem onun talebesi oldular. Bir yl sonra, Yarg Ali Rza Bey bakanlndaki
mahkeme kararyla 1944'te beraat etti. Ayn yln 17 Temmuz'unda hapisten kt ve Denizli
ehir Oteli'ne yerleti. Tccar Hafz Mustafa Kocayaka masraflarn karlad. Bir hafta sonra,
25 Temmuz 1944'te Afyon'un Emirda ilesine srgn edildi.
1945 ylnda stanbul'a geldi. Bakaca Krt din adamlaryla birlikte Musa Anter'e
konuk oldu.178
Musa Anter mrnn hibir ann milletine ve insanla hizmet etmekten bo
geirmeyen biri diyerek ondan vgyle sz eder ve ona ilgin bir soru yneltir:
Muhterem Hocam! ocukluumdan beri duyduum ve tm Krtlere sempatik gelen
adnz Melaye Said-i Krdi idi. imdi her gn Trkler sizi oradan oraya sryor, hapsediyor,
mahkemelerde srndryor, ama siz hala Trkleri cennete gtrme abas iindesiniz. Bu
nasl itir, ben anlamadm.
Said-i Nursi onu, Kur nin, nin zaro yi, tu nizani ez i dikim. Bixwini ulm hin be' yani
Olum (Delikanl) sen daha ocuksun. Ne yapyorum bilmiyorsun. Bu yarm yamalak
(eksik) bilgiyle daha (bo bo) konuuyorsun diyerek yantlar.
rgtlenme an gelitiren Said-i Nursi 1948'de 20 aya mahkm olur ve talebeleriyle
birlikte Afyon hapishanesine konulur. O srada hkmete bavurarak Boleviklerle
(Boleviklere kar) birlikte ' mcadele etmeyi nerir:
Beni serbest braknz. El birliiyle komnistlikle zehirlenen genlerin slahna ve
memleketin imanna, Allahn birliine hizmet edeyim.179
Hkmetten bir yant gelmez. O sralar T.C hkmeti ABD ile ilk ikili anlamalar
yapm bulunuyordu. 1950'li yllarn ortalarnda ABD, Komnizmle mcadele
rgtlenmesine ciddi biimde balayacak ve Said-i Nursi'nin talebelerinden de
yararlanacaktr. Yazanlar, onun hkmetle ibirlii isteini hangi gce dayanarak istediini
belirtmiyorlar.
Said-i Nursi, 20 Eyll 1949'da hapishaneden kar ve 20 Kasm 1949'da Emirda'a
srlr. evresini etkilemeye alrken ilgin tavrlar sergiler. Karl ve souk bir k gn
Afyon'a durumaya giderken darda namaz klacan syleyerek otobsn durdurulmasn

n_

ister. Src, otobste kadn ve ocuklarn yeceini belirterek durmaynca mritlerden biri
srcye, durmazsa kutsal kiinin bedduasn alacan fsldar.
Src yksek sesle, Eer benim inandm Allah, bu efendinin bedduas ile otobs
devirecek ve bunca yolcuyu ldrecekse ben de o Allah'a inanmyorum diye barr.180
Said-i Nursi bir gn dada bir hayvann srmas nedeniyle zehirlenir ve uzun sre
hasta yatar. Kastl zehirlenmeleri konusunda Ben, teessrattan (zntden) ve dokuz defa
zehirlenmekten, pek ok zaf (ok zayflam) olmakla beraber; gizli mnafklarn (kt
dncelilerin) desiselerle (oyunlarla) mteaddid s'i kasdlar iin (ard ardna ldrme
giriimleri olduundan) bu vasiyeti yazdm. Merak etmeyiniz, inayeti Rabbaniye ve hfz lah
devam ediyor aklamasn yapmaktadr.181
Bir ldrlme giriimini ise ayrntl olarak yazar. Said-i Nursi'nin devlet
grevlilerince zehirlendii iddias ise yine Emirda Lahikas'nda Bir siyas memurun ifali
ve 'mhas iin yukardan emir aldk' demesine aldanan bir beki ba, stadn penceresine
geceleyin merdivenle karak yemeine zehir atm ertesi gn stad zehirlenerek kvranmaya
balamtr aklamasyla yer alr.
Ancak bu zehirlenme olaynda da, doktora, ya da hastaneye gitmez ve zehirin tesiri
ok azm olduu halde, kendisi: 'CevenlKebir gibi evrad kudsiyelerin feyziyle lmden
muhafaza olunuyorum. Fakat hastalk, zdrap ok iddetlidir der.
Ayn kitapta Hem iddetli sui kasd eseri olarak zehirlenmeden hasta; hem gayet zaf,
yetmibir yanda ihtiyar; hem kimsesiz, acnacak durumda olduunu, i amarn ve
ayakkablarn satmak zorunda kaldn, bin kiiden ancak birinin sadk kalarak, kendisiyle
grebildiini belirtir. Bu aklamasn ayn kitapta birka kez yineler.182
Ballar ve ardllar onun bu aklamalarna dayanarak zehirlenme iinin 19 kez
gerekletiini yazarlar.183

de
b

ia

178. Malmisanij, agk., s. 49.

179. Malmisanij, agk., s. 27; ualar, s. 377.
180. Cumhuriyet, 23 Mays 1998, s.2
181. Emirda Lahikas1, s. 136.
182. Emirda Lahikas1, Redoks, s.143, 504, 221.
183. Risale-i Nur Klliyat, Envar neriyat Takdimi, s.5.

ABD'ne destek
14 Mays 1950 seimlerini D.P kazand. Said-i Nursi Celal Bayar'a bir kutlama telgraf
gnderdi: Cenab hak sizi slamiyet, vatan ve millet hizmetinde muvaffak eyles'n.184
Cumhurbakan Celal Bayar'n yant ise kibar ve sradand: Samimi tebriklerinizden
fevkalade mtehasss olarak teekkrler ederim.185
Krt Nurcularn dergisi 'Dava' ise, Risale-i Nurlardan Emirda Lahikas'nda Said-i Nursi
tarafndan belirtilmi olmasna karn, onun byle bir telgraf gndermediini ileri
srmektedir.186
Emirda Lahikas adl kitapta ayrca, Reisi Cumhur Celal Bayar ve Heyet
VukelasnaAnkara balkl bir blm yer almaktadr. DP ncesi Cumhuriyet hkmetleri
dneminden yaknlan ve gnderilip gnderilmedii anlalmayan bu mektupta, dini siyasete
alet etmekle sulandklarndan yaknldktan sonra yeni ynetime destek verilecei
belirtilmektedir:
Evet biz dini siyasete alet deil, belki vatan ve milletin dehetli zararna siyaseti
mutaasbane dinsizlie alet edenlere kar (CHP olmal) bizim siyasete bakmamza

ia

n_

184. Emirda Lahikas, s.280; ahiner, agk. s. 381

185. ahiner, agk., s. 381.
186. Dava, AustosEyll 1990, Say 9, s. 17.
187. Emirda Lahikas, Redoks, s. 280.
188. 188 Szler, Redoks, s. 747.

mecburiyeti kat'iyye olduu zaman, vazifemiz siyaseti dine alet ve dost yapmaktr ki, yz
elli milyon kardelerin uhuvvetini (balln) bu vatandaki kardelerine kazandrmaa sebeb
olsun. 187
Burada yz milyon ile hangi kitleden sz edildii belirtilmiyor. Ancak Said Nursi,
Trke saylara, binler talebe ve milyonlar akird de olduu gibi, arkasnda byk bir g
olduu izlenimi uyandrmaya alt sylenebilir. DP 1950'de iktidar ele alnca Said-i Krdi
de Ankara'ya gelir. Kendi anlatmna gre bir 'konferans' verir. Konferansa gre Said-i Nursi
profesrleri ve yabanclar bir araya getirmitir.
Terini sni (Kasm) 1950'de Ankara niversitesi'nde profesr ve mebuslarmz ile
Pakistanl misafirlerimiz ve muhtelif faklte talebelerinin huzurunda, Faklte Mescidinde
gece yarsna kadar devam eden bir mecliste verilen ve byk bir alka ve ehemmiyetle
dinlenmi olan bir konferanstr.188
Sz konusu mescidin hangi fakltede olduu belirtilmemektedir. Hem retim
grevlilerinin, hem yabanc konuklarn ve hem de rencilerin topland bir mescit... O
yllarda Ankara niversitesi'nde mescide sahip olabilecek tek faklte lahiyat Fakltesi'dir.
lahiyat Fakltesi binas Cebeci semtindeki Hukuk Fakltesi arkasndadr. ki katl binann
giri katnda bir sekreter ve dekan odas bulunmaktadr. Merdivenle klan ikinci katta ise, bir
koridor, asistan ve doentlerin kk odalar bulunmaktadr. Fakltede mescit olarak ayrlm
bir yer yoktur. Namaz iin semtin camisine gidilmektedir.

de
b

Nur hareketi siyasetin iinde

Said-i Nursi siyasal olarak bir cephede yer almay dnmekte ve bat dnyas ile
mttefiklii savunurken, II. Dnya Sava'nda Trkiye'ye Sovyet saldrs olmamasnn nedeni
de Kur'an'a balamaktadr:
..komnistin manevi tahribatna kar imdiye kadar Rus'un Amerika ve ngiliz'e
kar tecavznden ziyade bin senelik adavetinden (dmanlndan) dolay en evvel bize
tecavz etmesi adavetinin (dmanlnn) muktyezas (gerei iken), o tecavz durduran,
phesiz hakaiki Kur'aniye ve imaniyedir.(..) nk dinsizlik Rus'u imdiye kadar yar in'i
ve yar Avrupa'y istila ettii halde, bize kar tecavz ettirmeyip tevkif ettiren (durduran)
hakaiki maniye ve Kur'aniyedir.
Said-i Nursi'nin cephe birliinde zenginlerin de yeri vardr. Ona gre komnistler
serserilere ve fakirlere, zenginlerin maln peke ekmektedir. O zamanlarn bilinen
propagandas, halkn ahlak ilkelerinin smrlmesine dayanmakta, kadnlarn orta mal
olduu anlatlmaktadr. Said-i Nursi de bu propagandaya hevesli genlere ehli namusun
kzlarn ve ailelerini mubah klan diyerek destek verir.
Said-i Nursi, DP iktidara gelince rahatlamtr. Kore'nin i savana Trkiye
Cumhuriyeti de asker gnderdi. Said-i Nursi de ABD'nin yannda savaa katlmay destekler
ve gidip savamak ister:
Hkmet Kore'ye asker gnderiyormu, eer bana da izin verseler, 5.000 gen nur
talebelerimle gnll olarak komnistlerle harbetmek iin ben de giderim. 189

de
b

ia

n_

O dnemde bir Koreli de Amerika yannda yer alarak sava destekler; CIA ile
ilikilerini gelitirir. Sava sonras diktatrlk dneminde de Kore dikta ynetimi ve CIA ile
ibirliini gelitirir. Unification Church (Birletirme Kilisesi)' kurarak ABD'ni dnyann
drt bir yannda byk bir g a oluturan Sun Myung Moon'un Said-i Nursi ballaryla
yolu 1980'lerin sonuna doru kesiecek ve Trkiye'den byk destek alacaktr.
Moon, ncelikle tm Hristiyanlar birletirerek kendisini bir tr 'Mesih' olarak tantr.
Adem ve Havva'nn gnah ileyerek insanolunun kann kirlettiini, sa'nn ise siyaset
bilmediinden baarl olamadn ileri srer. rgtllk a gelitike de, teki dinden
insanlar yanna ekmek iin 'Mesihlik' propagandasn ykselterek Mslmanlar da birlie
arr; onlarla akademik, kltrel ve sonunda da ticari ilikiler a kurmay baarr. Moon,
okullar, medya, kltrel rgtler, irketler, finans kurumlarndan oluan bir model yaratr.190
Yllar sonra bu model Trkiye'de de Said-i Nursi ardllarnca benzer biimde kurulur. Bu
modelin simgesi olan kii de tpk Moon gibi ABD'ye yerleir.
Said-i Nursi de, Moon gibi ABD rgtllnde antikomnist mcadelenin yararn
kavram grnmekte ve ABD'yi desteklemenin gerekesi olarak Hristiyanlarla Mslmanlar
arasnda dinsel bir ayrlk olmadn, Mslmanlarla Hristiyanlarn birlemeleri gerektiini
ileri sren satrlar yazdrr:
Ehli iman Hristiyann dindar ruhanilerimle ittifak etmek ve medar ihtilaf mes'eleleri
nazara almamak gerektir. nk kfr mutlak hcum ediyor.191
Bu sralarda ABD'de CIA'yi kurmu ve Londra merkezli bir karcasusluk,
karpropaganda a oluturmaktadr. Ortadou ve zellikle Asya lkelerindeki Mslmanlar
kendi cephesinde tutup savamnda kullanmak amacyla, 'komnizme kar din'
propagandasyla ve rgtlenmesiyle lkeler iinde kendisine bal odaklar oluturmakta ve bu
odaklar etkisine ald devlet kurumlar ve iadam evreleriyle desteklemektedir. Ortadou
lkelerinde de sosyalist eilimler glenmektedir.
Hristiyan Bat dnyasnn Ortadou'ya son saldrsnn stnden 30 yl gememitir.
Bu durumda Mslmanlar Hristiyan Bat ile ayn saflarda birletirmek olduka gtr.
Mslmanlarn ounlukta olduu lkelerin insanlar 'Hal' saldrlarn unutmamlardr.
Mslmanlar Hristiyanlarn saflarna ekmenin yolu slamiyetin, Museviliin ve
Hristiyanln kardeliini ileri srmekten gemektedir. Said-i Nursi de bunun ayrdndadr
ve HristiyanMslman ekimesinin geici olduunu, aralarnda kavga edecek bir ey
bulunmadn belirtir:
Ahir zamanda sevilerin dindarlar, ehli Kur'anla ittifak edip mterek dmanlar
olan zendekaya (zndklara) kar dayanacaklar gibi, u zamanda dahi ehli diyanet (dine
bal) ve ehli hakikat (hakikate bal) deil, yalnz dinda, meslekta, kardei olanlarla
samimi ittifak etmek, belki Hristiyanlarn hakiki dindar ruhanileri (din nderleri) ile dahi
medar ihtilaf (anlamazlk nedenleri) noktalar, muvakkaten medar mnakaa (geici
tartma nedenleri) ve niza (kavga) etmeyerek dmanlar olan mtecaviz din sizlere kar
ittifaka muhtatrlar. 192
ABD yandal anlara da yansr. ahiner, byle bir any kitabna alr:
stad'a Tahsin Tola geliyor. Ankara'ya gidiyormu. stad, 'Hemen git Menderes'e,
ngiliz ve Fransz elisini reddedip, Amerikan elisinin dediini kabul etmesini syle' diyor.
Tahsin Tola hemen gidiyor. Menderes o srada ngiliz elisi ile konuuyormu. Biraz sonra
Fransz elisi geliyor. Daha sonra Amerikan elisi geliyor. Tahsin Tola ieri girip de
Menderes bir trl konuamyor.193
ABD'ne destek iin kurulan Komnizmle Mcadele Derneklerinin hzla oluturulmasnda
Said-i Nursi'nin talebelerinin heyecanl katksn Fethullah Glen yle anlatyor:
smi Ali'ydi, bir arkada zmir'e gnderip tzk getirttik. Ben bir vaazdan sonra anons
ettim ve genlerle Caferiye Camiinin (Erzurum) nnde toplandk. Gayemiz komnizmle
kar rgtlenmekti. Dernek ve cemiyet ilerinden anlayan bir akrabam vard. O gelip bizi

uyard, bize yol gsterdi... Arkadalar da, benim derneklerle bu kadar ilidl olmam biraz
fazla buluyorlard. Benim hareketlerimden rahatsz oldular. 'Bu Komnizmle Mcadele
Dernei' de nereden kt? Sen Nurlar oku. Bundan iyi mcadele olmaz' dediler.
Daha sonra da 'Meer biz yanlmz' diyecekler ve Komnizmle Mcadele Derneini
onlar kuracaklard. Said-i Nursi dnemlerinde Komnizme kar mcadele rts altnda
srdrlen ittifak, 1990'larda Bat'nn douyu yeniden igaline kar direnii zayflatmak ve
Mslmanlar ABD-Avrupa-srail ittifakna destee aracaktr. Said-i Nursi ardl Fethullah
Glen bu durumu yle aklar:
slam'da ve Katolik Hristiyanlkta esas olan inan hkmlerinden baka, her iki dindeki
ahlaki esaslarda denilebilir ki ayndr. Teferruat (ayrntlar) olan tali (yan) meseleleri bir tarafa
brakalim!194
Said-i Nursi'nin mehdilik iddias ile Hristiyanlarla birleme ideali i ie girer.

de
b

ia

n_

189. ahiner, agk., s. 75-8.

190. Moon'un en kapsaml Trkiye ata Unification Movement gezisidir. 35 lkeden
toplanan 150 kii, New York Kuds stanbul Roma Yeni Delhi Katmandu Bangkok
Pekin Tokyo New York yolculuu boyunca, her kentte bir hafta kalarak ilerini
grdler. Szde dinler aras ilikinin amac, Moon'un hedefine uygun olarak adam
rgtlemektir. Bu o denli aktr ki, Moon'un rgts Dr. Joseph Bettis, Heyetimiz
iinde yer alanlar, btn dnyada tek din olmasn amalyorlar. Bu bizim ikinci
turumuz. Bunu devam ettirmek istiyoruz dedikten sonra rgtlerin geleneksel
yaylma yntemine uygun bir aklamada daha bulunuyordu: Ancak tura katlanlar
her yl deiecek. (..) Bu yl sekiz Trk'n de bizimle gelmesine ok memnun olduk.
Trkiye'yi temsil edenler arasnda, Dnya Dinleri Genlik Semineri'ne katlan Trk
heyetinde Ahmet Davutolu bulunuyordu. Boazii niversitesi'nin retim grevlisi
olan Davutolu, masumane almalarn amacn u ilgin szlerle aklyordu:
Amerika'da kendi sahasnda sz sahibi deiik dinlere mensup bir grup profesrn
nderliini yapt bu gezide, ama bilfiil yaayarak daha ak bir ifade ile 'gezici bir
niversite' eklinde, dinler arasnda diyalog ve fikir alverii temin etmektir. lki
geen sene yaplan bu geziye Trk temsilciler bu sene katld. Gerek ABD'de gerekse
Kuds'te gerekten ok deerli gzlemler yapma imkn bulduk. Sivil rmcein
Anda, 13. Basm, s. 530.
191. Emirda Lahikas
192. Lem'alar, s. 151.
193. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 177.
194. www.fgulen.org

Kore'ye ve Vatikan'a kurye

Said-i Nursi DP dneminde o kendi halinde, sessizce rgtlenme evresini geride
brakm ve siyasetin aktr olma admlarn hzla atmaktadr.
imdi bu zamanda en byk tehlike olan zndka ve dinsizlik ve anarilik ve
maddiyyunlua kar yalnz ve yalnz tek bir are var: O da Kur'ann hakikatlarna sarlmaktr.
Yoksa koca in'i, az bir zamanda komnistlie eviren musibeti beeriye; siyas, madd
kuvvetler ile susmaz. Yalnz onu susturan hakikat Kur'aniyedir. Rehber Risalesindeki Leylei
Kadir mes'elesi; imdi hem Amerika, hem Avrupa'da eseri grlyor. Onun iin imdiki bu
hkmetimizin hakik kuvveti, hakaiki Kur'aniyeye dayanmak ve hizmet etmektir. Bununla

de
b

ia

n_

ihtiyat kuvveti olan yz elli milyon uhuvveti slmiye ile ttihad slm dairesinde
kardeleri kazanr.
Eskiden Hristiyan devletleri bu ittihad slama tarafdar deildiler. Fakat imdi
komnistlik ve anaristlik kt iin; hem Amerika, hem Avrupa devletleri Kur'ana ve
ittihad slama tarafdar olmaa mecburdurlar. 195
Talebesi Bayram Yksel'i Japonya'ya gndermeye karar verdi. ahiner, bu olay yle
aktaryor:
Bayram abiye 'Seni Japonya'ya gndereceim' diyor. Bayram abi (de) 'stadm, ben
daha Trke'yi doru drst konuamyorum' diyor. (Mustafa) Sungur abi de 'niversiteli Nur
talebelerinden gnderelim' diyor.
stad: 'Keeliler bana diploma lazm deil, bana ihlas (ballk, samimiyet, doruluk) ve
sadakat lazm' diyor.196
Eli olarak gnderilen talebesi, Japon Kumandanna gidecek ve bir takm Risale-i
Nur kitabn verecekti. Ona ceveni de yanna almasn syledi. Talebesini Kore'ye, Japon
Kumandanna deil de, niin Koreli ya da Amerikal kumandana gndermediine ilikin bir
aklama bulunmamaktadr.
Kore'ye giden Bayram Yksel bir gece, dman iine dm. ahiner'e gre, 'ceven'
sayesinde kurtulmu. Daha sonra Tokyo'ya gitmeyi baaran Bayram Yksel Japon
Bakumandann bulamaynca Nur kitaplar takmn oradaki bir kitapla hediye etmi.197 / 198
Bu arada Said-i Nursi, Isparta'ya gitti. Hapishanede rgtledii talebelerinden Selahaddin
elebi ve olu Nazif elebi, kitaplar teksirle biner tane oaltarak dnyann eitli kentlerine
postaladlar. Vatikan'n stanbul'daki temsilcisine de bir paket kitap gnderilmiti. Papa'nn
zel kalemi, 22.2.1951 tarihli ksa bir mektupla kranlarn bildirdi.199
ahiner kitabna Lemalar kitabndan bir Vatikan cevap mektubu alm. Mektup, Papalk
makam Alisi kalem-i Mahsusu baln tayor ve Zlfikar nam el yazs gzel eseriniz
stanbul'da Papalk vekaleti vastasyla papa Hazretlerine teslim edilmitir diye balyor.
Hediyeye teekkr eden Cenab Hakkn ltuflarn dileklerini teblie beni memur ettiklerini
arza musaraat eylerim. Bu vesile ile sayglarm sunarm satr ve 'Vatikan Beyn Katibi
imzasyla bitiyor.
Papa'nn zel kalem mdrnn (sekreterinin) mektubunun asl yaynlanmadndan
Cenab Hakk ve Beyn Katibi evirisinin nasl yapldn bilemiyoruz. Ancak ahiner,
Hatralarda Bedizzaman adl kitabnda bu mektubu daha deiik aktarmaktadr:
O gzel el yazl gndermi olduun Kur'an tefsiri Zlfikar mecmuasn aldm. ok
mtehassis oldum. Cenab Hakk sana ltuf ihsan etsin.200
Said-i Nursi, Hristiyan dnyasnn da kendine hayran olduunu, Evet Bedizzaman Said
Nurs'ye, yalnz lemi slm deil, Hristiyan dnyas da medyun ve minnettardr ki; dinsizlie
kar umum cihadnda mazhar olduu muvaffakiyet ve galibiyetten dolay Roma'daki Papa
dahi, kendisine resmen tebrik ve teekkrname yazmtr diyerek aklar.201
Zaten Said-i Nursi'de, Avrupa'nn dinine sahip ktn ileri srerken Birinci dnya
savanda ngiltere harbiye Bakan'n, Trkiye'yi igal plannn sahibi ve yneticisi ngiltere
Babakan'n, Trkiye'yi igal ederek Byk deali gerekletirmek isteyen Yunanistan
Babakan'n Avrupa'nn byklerinden saymaktadr: Dini slm' Hristiyan dinine kyas
edip, Avrupa gibi dine lkayd olmak, pek byk bir hatadr.
Evvel: Avrupa, dinine sahibdir. Bata Wilson, Loid George, Venizelos gibi Avrupa
bykleri, papaz gibi dinlerine mutaassb olmalar ahiddir ki; Avrupa dinine sahibdir, belki
bir cihette mutaassb dr.202
Papa ile sk bir iliki kurmak isteyen Said-i Nursi bunu baaramayacak, ama yllar sonra
onun ardl Fethullah Glen, Vatikan'da Papa ile grecektir.
Papa ile Fethullah Glen'e bu giriiminde devlet de yardmc olacak ve havaalannda T.C.
Roma Bykelisi karlayacaktr.203

de
b

ia

n_

Bu giriim yle haber olacaktr:

Papa, Fethullah Glen'in uzun uzun ellerini tutuyor. Fethullah Glen de yaklak bir yl
nce Papa'ya hemen hemen (Hseyin) Hatemi'nin sylediklerinin aynsn sylyor. Dnya
barndan, Dinleraras diyalogdan sz ediyor. slamn yanl anlalmasnda en byk hatann
Mslmanlara ait olduunu sylyor.204
Daha sonra da deinilecei gibi stanbul Bykehir Belediyesi'nin katklaryla
Bedizzaman konferanslar dzenlenecek ve Vatikan temsilcileri, Amerikan Katolik
niversitesi elemanlar ile Fener Rum Patrii katklarda bulunacaklardr.
DP'nin desteini alan Said-i Nursi, ksa sre sonra Eskiehir'e geldi. Yldz otelinde bir
buuk ay kald. Talebelerine, Konuan Yalnz Hakikattir balkl mektubunu gnderdi ve
hapishaneye atlmasnn hikmetini aklad. Bu sayede milyonlar Nur talebesi yetitirdiini
belirtti.205
ahiner, onun Eskiehir'de havac subaylara ve erlere konferans verdiini, onlara Asker
olduunuz iin her bir saatiniz on saat ibadet... hava askeri olanlarn bir saati otuz saat ibadet
sevabn kazandrr. Yeter ki kalbinde iman nuru bulunsun dedi.206
Yazarlarn satrlarna gre, konferans denince, Havac subaylar bir salona toplanm ve
Said-i Nursi de onlara bir konuma yapm gibi oluyor. Ne Said-i Nursi'nin kendisi ne de
yazanlar konferansn yer ve zamanna deinmiyor.
Ancak ahiner, sonraki yaynlarnda bu konferanstan sz etmedi. Yalnzca onun araba
iinde giderken durakta (servis otobs) beklemekte olan subaylara selam verdiini,
subaylarnda karlk verdiini belirtiyor. Said-i Nursi kendisinde ylesine bir g ve yetki
gryor olmal ki, ibadet srelerini tayin edebilmektedir. Ancak yazarlarn yceltme tutkular
bir yana braklrsa, onun akalat ya da sempati gsterdii sylenebilir. Bu arada
belirtmeliyiz ki, o dnemde Eskiehir'de bir konferansa rastlanmyor.
Bilindii zere Said-i Nursi'nin syledikleri talebelerince eski yaz ile kda
geirilmektedir. Bu sayfalardan Genlik Rehberi olarak kitaplatrlanlar, stanbul
niversitesi'ndeki talebesi Muhsin Alev, yeni ABC ile yaynlad.207
Bu yayn nedeniyle 1952 ylnda 163. maddeden dava ald. 22 Ocak 1952 Sal gnk
durumann yargc Nef'i Demirliolu, Said-i Nursi'nin avukatlar ise Seniyddin Baak, Mihri
Helav, Abdurrahman eref La idi. Said-i Nursi her zamanki kara rts yerine, o gn beyaz
bir cppe giymiti. eyh Said'in mahkemeye kt beyaz cppeyi anmsatyor. Duruma
sonunda beraat etti. Savc ise karar temyiz etmedi.208
Beraat kararndan nce Said-i Nursi, savunmasnda Risale-i Nurlarn da genlie
okutulmas gerektiini ileri srer.209
195. Emirda Lahikas, s. 54.
196. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 198.
197. Ceven: Ehli Beyt sylencesiyle Hz. Peygamber'e ait olduu ileri srlen Ceveni
Kebir ve Ceveni Sagir ad verilen iki duann ad. Szlk anlam, bir tr zrh, sava
elbisesidir. Ceveni Kebir, her biri Allah'n isim ve sfatlarndan on tanesini ieren 100
blmden oluan bir duadr. zellikle ii dnyasnda ilgi grmektedir. Dua baz ia
blgelerinde zel matbaalarca kefen (l giysisi) stne bask olarak konulmaktadr.
Ticaret mal olarak kullanlan bu kefenler Trkiye'den Caferi gruplarndan Kerbela ve
Mehed kentlerine gidenlerce yurda getirilmektedir. nsanlar bu duay muska yapp
boyunlarna sararak ktlklerden kurtulacaklarna inanmaktadr. Allah'n insana
verdii imkn ve yetenekler, ona tand haklar ve ykledii grevler karsnda
kiinin bir duay okumakla dnya ve ahiretin btn ktlklerinden korunup
mutlulua erimesi slamiyet asndan, hatta btn semavi dinler bakmndan
mmkn deildir. Ayrca her blmnde tevhidi (birlii) vurgulayan ve youn kudsi
duygularla rlm bulunan bir duann iman etmeyenler tarafndan okunmasnn ne

anlam var ki Cebrail bu konuda Hz. Peygamber'i uyarm olsun. Kald ki, bu dua
herkesin vakf olabilecei (ulaabilecei) bir aklkla literatre getiine gre gizli
tutulmas da fiilen (uygulamada) imkanszdr, slam Ansiklopedisi, c. 7, s. 462-3.
198. ahiner, agk., s. 383.
199. agk., s. 384.
200. ahiner, Hatralarda Bedizzaman, s. 188.
201. Szler, Redoks, s. 772.
202. Mektubat, yeni Asya Neriyat, s. 312.
203. Ecevit'in Bir'e ok cevab: Karlamaya gitmesini ben rica ettim. Hrriyet, 10
Aralk 1999.
204. Zaman, 17/03/1999.
205. ahiner, agk., s. 388.
206. ahiner, agk., s. 389.
207. agk. s. 389.
208. ahiner, agk., s. 390-3.
209. Mahkemenin mbairi Fahri Yaln ile yarg Nefi Demirolu 27 Mays 1960
sonrasnda sorgulandlar, Yarg Demirolu kararn savundu. ahiner, agk., s. 395-6.

n_

Sahte salk raporu

de
b

ia

DP iktidarn pekitirdike Said-i Nursi de, Trkiye boyutunda etkili olmaya balad.
1953 ylnda Emirda'a gitti. Klyla ilgili bir dileke yazd. Bu dilekesi Samsun Byk
Cihad gazetesinde yaynland. Bu arada ilk siyasal suikast gerekleti. Hseyin zmez,
gazeteci Ahmet Emin Yalman' vurdu. Byk Cihad'n mdr ve Said-i Nursi'nin Barla'dan
talebesi Mustafa Sungur tutukland.
Samsun'da Said-i Nursi hakknda dava ald. Mahkemeye gitmekten kand.
Karadan, denizden ve havadan yolculuk yapamayacan belirten salk raporu ald ve
mahkemeye katlmad. Durumalar sonucu mahkm oldu. Temyizde karar bozuldu ve beraat
etti.210
ahiner sz konusu salk raporu stnde durmaktadr. Said-i Nursi durumaya
gitmemek iin eitli yerlerden rapor alr. 13 Mays 1953 tarihli raporu hazrlayan doktorlar
arasnda Gz Dr. M. Remzi Aydn, Bevliye Dr. A. E. Grsel, KBB Dr. A. Karatay, Asabiye
Dr. Rfat al, Dahiliye Dr. K. Kcmal bulunmaktadr. Raporda ihtiyarlktan seyahat
edemeyecei belirtilir. Ancak Said-i Nursi, 500. yl Fetih trenlerine Binba Refik ile katlr,
stanbul'un eitli yerlerinde dersler verir.211
Byk Cihad dergisinin yneticisi Mustafa Sungur da sonraki yllarda hareketin nde
geleni olacaktr. Sungur, 1929'da Zonguldak'n Eflani ilesinin allar kynde dodu.
Kastamonu Glky Ky Enstits'n bitirdi. Daha sonra Barla'da Said-i Nursi'nin talebesi,
hizmetkr oldu. 1948-71 arasnda birka kez hapse girdi. 1971'de zmir Kemeralt
arsndaki Kestane Pazar Dernei davasnda Fethullah Glen ile birlikte yargland.
Fethullah Glen onu Sungur Aabey olarak anyor.212
Said-i Nursi de onun iin Binler Barekallah Trk genliinin bir hakiki kahraman
Sungur der.213
210.
211.
212.
213.

ahiner, agk., s. 398.

ahiner, agk., s. 402-5.
F. Glen, Kk Dnyam, s.196.
ahiner, agk., s. 399.

Patrie konuk

de
b

ia

n_

Mustafa Sungur ve Said-i Nursi'nin birlikte yarglandklar dava mahkmiyetle

sonuland. Yargtay bu karar bozdu. Said-i Nursi de stanbul'a geldi. nce Marmara Palas
otelinde; daha sonra dostlarnn ve Frnc Mehmet Gle'in evlerinde yaad. Bu arada
talebesi Ziya Arun'u da yanna alarak Fener Ortodoks Rum Patrii Athanogoras'a gitti.
Patrie, Peygamberi ve Kur'an' kabul ederlerse ehli necat (kurtulu ehli)
olacaksnz dedi.214
1953, Said-i Nursi iin ok hareketli bir yld. Talebelerine Aziz sdk kardelerim
hitabyla bir mektup gnderdikten sonra, nce Afyon-Emirda'a, daha sonra Eskiehir ve
Isparta'ya gitti.215
Bazen tebliciler geziye kar: (Mehmet) Krknc Hoca, bana talebesi Nuri Benli'nin
oteline, sonra da bir kiralk eve yerleti. lk talebelerini eittii Barla'ya geti. Oradaki ba
evinde Zbeyir Gndzalp ve Tahir Mutlu ile 9 yl yaamt. Dokuz yl, zerindeki kkte
ibadet ve tefekkr ettii nar aacna sarlm; hngr hngr alyordu, 216
1954'te, eyh Mehmed Emin Er onu grmek iin Eridir'e gelir. ilingir Ali'nin
evinde kalmakta olan Said-i Nursi ona, Babakan Adnan Menderes'in, Isparta valisini de
yanna alarak, kendisine gelmek istediini, ancak kendisinin bu ziyarete izin vermediini
anlatr.217
Bu ilgin bir aklamadr. Said-i Nursi, zamann tek otoritesi Babakan Adnan
Menderes'i de kabul edemiyor. ahiner, kimden ekinildiini aklamyor. Bu durumda
Menderes'in de, Said-i Nursi'yi gzetim altnda tutmaktan ekindii anlam da kabilir.
45 dakika sren grmede, Diyarbakr'n ermik ilesi, Tillo kynden Mehmet Emin Er,
kendisinin Nakibend eyhlerinden eyh Seyda'nn halifesi olmak istediini anlatr. Said-i
Nursi, eyh Seyda'nn Nur risalelerini okuyarak halka anlatp anlatmadn sorar. Olumlu
yant alnca Mehmed Emin Er'e Risale-i Nur'u oku, okut der.218
'Selahaddin ve Hatem'e Bedizzaman Hazretlerinin yanndan biri (Muzaffer Aslan)
gelmi, akam sohbet yapacak, oraya gidelim' dedi. ...Mehmet ergil'in dkkanna geldik... lk
gece veya ikinci gece orada bulunanlardan aklmda kalan isimlerden bazlar (Yd. Sb.)
Mehmet evki Eygi, (stg.) Esat Keafolu ve Osman Demirci'dir... 15 gn kadar
Erzurum'da kald. lk gece Hucumat Sitte okundu. Ertesi gn Beinci ua'dan ders yapld...
Bilhassa Muzaffer Arslan'n bir sahabe hayat yaamas, sadelii ve samimiyeti bana ok tesir
etti... Onu grnce, ite aradm insanlar buldum, dedim ve bir daha ayrlmay
dnmedim. Latif Erdoan, Fethullah Glen Hocaefendi, Kk Dnyam, s. 45-46.
Said-i Nursi bu dnemde, DP'nin kendisine yanda olduunu ileri srer:
Yanma Nur talebesi bir meb'us geldi, dedi ki, Ben Adliye Bakanlna gittim. Afyon'da
Nurlar msadere kararn syledim. Adliye Vekili zyrk dedi ki: 'Ben Afyon
Mahkemesine Nurlar'n tamamen verilmesine emir verdim. Hatta bendeki Asay Musa'y da
mellifine (yazarna) iade edeceim diye bana syledi. Halil zyrk'n bu sz,
Demokratlara ve Nurlara taraftarln gsteriyor. Umuma binler selam. Kardein Said-i
Nursi219
214. ahiner, agk., s. 405.

215. Isparta'da nce eski Ballara gnderilen mektuplar birer bildiri niteliindedir:
stad'dan Erzurum'a bir mektup geldi... Fakat selam gnderdii isimler vard.
Sonunda Fethullah ile Hatem'e de selam deniyordu.
216. ahiner, agk., s. 411.
217. ahiner, Son ahitler, c.4, s. 189.
218. Mehmed Emin Er, 1919'da Diyarbakr'n ermik ilesinin Kilo kynde dodu. eyh
Seyda'nn halifesi oldu. Ankara'ya yerleti.
219. Emirda Lahikas, s. 559.

ABD-ngiltere ve CENTO'ya destek

de
b

ia

n_

24 ubat 1955'de, ABD'nin isteiyle Trkiye, Irak, ran, Pakistan ve ngiltere arasnda,
ortak gvenlik ve savunma kuruluu CENTO (Central Treaty Organization / Merkezi
Antlama rgt) kuruldu. Said-i Nursi, Cumhurbakan Cell Bayar ve Babakan Adnan
Menderes'e mektup gndererek komnizme kar Hristiyan ve slam dnyasnn birlikte
hareket etmesinin iyi olduunu bildirdi.
ABD ve ngiltere ile antlamann slamiyet'e yarar getireceine olan inanc bu
mektuba yansyordu:
Sizlerin Pakistan ve Irak'la gayet muvaffakiyetkarane (baarl) ittifakn bu millete
kemali samimiyetle, srr ve ferah ile kazanmanz btn ruhu canmzla tebrik ediyoruz. Bu
ittifaknz inallah drt yz milyon slamn sulhu umumisine ve selameti ammenin te'minine
kat'i bir mukaddeme (balang) olarak ruhumda hissettim. Namaz tesbihatndaki kuvvetli bir
ihtar ile bunu size yazmaya mecbur kaldm.220
Said-i Nursi'nin bu dnemde siyasete iyice girdii grlyor. 1956'da DP'yi
desteklediini aklayan bir manifesto yaymlad. Bu arada Afyon mahkemesi de Nur
kitaplarnn zararsz olduuna karar verdi. Artk arkasnda iktidar partisinin destei vard. DP
Milletvekili Tahsin Tola, kitaplarn Trke ABC'siyle baslmasn nerdi. Menderes Diyanet
daresine talimat verdi. Diyanet Bakan bunun zerine Mstear A. Salih Korur'a gitti.
Mstear Bu eserlerin neredilmesi iin Said-i Krdi'nin ismi kfi deil mi? dedi. Bunun
zerine Said-i Nursi, Nur kitaplarnn kendilerince baslmasn emretti.221
O gnlerde kt sknts vardr. Bu sknt DP yneticilerinin yardmyla alr.
Ankara, stanbul, Samsun ve Antalya'da, ayn anda Trk harfleriyle basma geilir.
Bu basm ilerini, Ankara'da Hukuk Fakltesi'nden Atf Ural, Diyanet idaresinden
Said zdemir yrtr.
stanbul'daysa Ahmet Aytimur, Mehmet Frnc, Mehmet Emin Birinci baarl bir basm
rgtlerler.222
Bu ekipten Mehmet Emin Birinci 1960'l yllarda Edirne Mfts olacak ve oradaki
camide grevli Fethullah Glen'e destek verecektir.
Nur rgt araclyla yurdun drt bir yanna datlan kitaplardan biri, ilgin sonulara
yol aar. Bu kitapta Said-i Nursi genellikle kendi kerametini anlatmakta, siyasi ve stratejik
yollar gstermektedir. Bir tr rgt ii kullanlacak bir belge olan Sikkei Tasdiki Gaybi
kitab yalnzca yakn ktiplere, 'blgesel imam' denilebilecek ileri gelenlere verilir. Ancak
kitap, gvenlik glerinin eline geer ve mahkemede aklanr.
Bunun zerine kitabn gizlilii kalmaz, aktan baslp yaynlanr. Talebelerin
kendilerinden gizli bir kitap olduu izlenimine kaplmasndan ve endielenmelerinden
ekinildii grlyor. Gizliliin gerekesi olarak Said-i Nursi'nin bu kitabn kendi
lmnden sonra yaynlanmasn istediini belirten nsz, kitabn sakl tutulmasnn
yarataca kukular datmaya yneliktir:

de
b

ia

n_

Bu Sikkei Gaybiyeyi mahrem (gizli) tutardk; yalnz has (en yakn) kardelerime
mahsustu. Ben vefat ettikten sonra neredilsin demitim. Fakat zabta geldi, adliye hesabna
onu sakladmz yerden kardlar. ki sene ellerinde kald. ...Bize muhalif gayet
namahremler (kadnlar, nikah dmeyenler) dahi beraber okudular. Bize ok yabani (vahi)
insanlar grdler.223
Kadnlarn bu kitaba el srmesinin bir rahatszlk yaratt anlalan bu satrlardan sonra
Said-i Nursi yaynlanmasna onay veriyor:
Madem umumun nazarna istemediimiz halde gsterilmi ve madem Risale-i Nurun
ehemmiyetini ispat edip akirdlerini (raklarn, militanlarn) evke getiriyor (coturuyor),
kuvvei maneviyelerini ziyadeletiriyor (artryor); elbette MedresetzZehra erkanlarnn
(kurmaylarnn) nerine karar vermelerine itirak ederim. Said.
Yeri gelmiken belirtelim: Said-i Nursi, 'Kadnlar Rehberi' adl kitabnda hi
evlenmemi olmasn, Deil bir snnet olan muvakkat dnya zevcelerini almak, belki bu
dnyada on huri de bana verilse idi, brakmaya mecburdum ki; ihlas hakik ile hakikat
Kuraniyeye hizmet edebileyim diye aklamaktadr.
Kur'an'a hizmet iin evlenmemek gerekir, nk ona gre, dinsizlik rgtleri ve
kurumlar ok almaktadrlar:
nki bu dehetli dinsizlik komiteleri, yle dehetli hcumlar ve desiseleri
yapyorlard ki, bunlara kar gelmek iin a'zam fedakrlk yapmak ve harekt diniyesini
rzai lah'den baka hi bir eye let yapmamak lzm geliyordu. 224 / 225 / 226
Hareketin nde gelenleri (Ankara'daki ehli vukuf), Bu yazlmamak idi. Keramet
sahibi kerametini yazamaz diyerek kitabn yaynna kar kar. Ehli Vukufun, Said-i
Nursi'nin kerametinin aklanmasndan kaygland anlalmaktadr. Said-i Nursi onlar
sakinletirecek aklamalarda bulunur. Bu benim deil, Risale-i Nurun kerametidir. Risale-i
Nur ise, Kuran'n maldr ve tefsirdir. 227
Zaten Said-i Nursi, sk sk kitaplarn Kur'an Kerim'den szan nurlar (ltlar) olduunu
ileri srmektedir.
Ancak sz konusu sakl kitab savunurken daha ihtiyatl davranr:
Geri bu eit ikramlar yazlmasayd daha mnasip (uygun) olurdu. Fakat bu kadar
hadsiz (sezgisiz) muarzlar (kar kclar) ve ok kuvvetli ve kesretli (sayca ok) dmanlar
karsnda az ve zaif (zayf) olan bizlere, kuvvei maneviyye ve gaybi imdat ve tyei' (gayret)
ve sebat ve metanet vermek mecburiyeti katiyye oldu, ben de yazdm. Binler dostlarm ve
kardelerimin cennete girmeleri iin, cehennemi kabul ederim. ahiner, onun kendisini
siyasetten uzak tuttuunuyazyor.
Ancak Said-i Nursi, kendisine gre siyasetin iindedir. eyh Sait ayaklanmas, HristiyanMslman diyalogu, Amerika ve ngiltere ile birlikte komnizme kar mcadele, genel
olarak Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulu dnemindeki muhalefeti ve sonunda DP ile
ilikileri... Cumhuriyet ncesinde, Kurtulu Sava srasnda katld Krt Teali Cemiyeti,
Mderrisler Cemiyeti gibi rgtlerde kurucu ya da ynetici olmas, 31 Mart kalkmasnda
grev almas... Bunlar siyaset yaam olmam oluyor.
rnein 1957 seimlerinde Senirkentli Tahsin Tola'nn desteklenmesi iin 'akirtlerine'
talimat verir. Ancak o hl siyasete girmemi olduuna inanmakta ve bunu yle
aklamaktadr:
Fert bir noktada cemiyeti(n) iyilii iin kendi arzularndan fedakrlk etmelidir.
Bu yazarlarn, siyasete girmekten anladklar milletvekili olmak ise, Said-i Nursi iin
zaten olanakszdr. nk yasaya gre milletvekili olmak iin en azndan ilkokulu bitirmek
gerekmektedir. Oysa Said-i Nursi'nin ne Osmanl Devleti, ne de sonraki dnemde okula
gitmilii vardr.

Ancak o kendisini bambaka konumlarda dlemektedir. 27 Ekim 1957 seimlerinde

Isparta'dadr. Oylama sandnn kendisine getirilmesini ister. Sandk bakan bunu kabul
etmeyince, yanna Zbeyir Gndzalp'i de alarak sanda gidip DP'ye oy verir.228
Onun DP'deki etkisi ya da DP'lilerin siyasal yararlar iin yaklamlar ilgintir. Seim
gn yolda Milli Eitim Bakan Tevfik leri'ye ve Celal Yardmc'ya rastlar.
ahiner'e gre, Bakann ve DP ileri gelenlerinden Celal Yardmc'nn eleri onun elini
perler. Yine ahiner'e gre, Cell Bayar Said-i Nursi Halk Partisi'ne kar bizi tutuyor
der.229
Ancak Bayar'n bunu ne zaman nerede ve kime syledii belirtilmemektedir.

de
b

ia

n_

220. ahiner, agk., s. 411.

221. ahiner, agk., 413-5.
222. agk., 415.
223. Sikkei Tasdiki Gaybi, Redoks, s.5.
224. Hanmlar Rehberi, Redoks, s.26.
225. Onun kadnlarla kiisel ilikisinin yalnzca evlenmeme ile snrl olmad Risale-i
Nurlardan birinde yer alan bir andan anlalabilir: Eskiehir'den Hac Abdullah
Efendi'nin annesi gelmi, statla grmek istiyor. ...kaldklar evin sahibi kadnn
statla grmesi iin Zbeyir Gndzalp'e srar ediyor... Kadn stad'n geecei
yola yerletiriyor. stad sokaktan geerken soruyor: Bu kim? Z beyir Efendi,
filane deyince stad grmem lazm diyor. Eriklerin stnde ardak var. stad
oraya kyor. (Zbeyir Efendi'yi) aryor, 'Sen benim namusumla, armla
oynuyorsun' diye ok hiddet etmi (kzm.) Hatralarda Bedizzaman, s. 181.
226. ... mahallenin kz ve kadnlar gayet serbest bir ekilde gecenin ge saatlerine kadar
vakitlerini sokak ortasnda oturarak geiriyor / ard. Evime varmak iin mutlaka
onlarn arasndan gemek zorundaydm. Her geite hamama girmi gibi terliyordum.
F. Glen, Kk Dnyam, s.49-50.
227. agk., s. 12
228. ahiner, agk., 415-6.
229. ahiner, agk., 417.

Tugayla iyi ilikiler ve eyh Said'in oullar

O zamanlar ordunun tutumu da farkldr. 12 Nisan 1957'de Isparta'da Tugay Camisi
yaplacaktr. Said-i Nursi de temel atma trenine Tugay'n yksek rtbeli subaylaryla birlikte
katlr.230
Bu arada Tahsin Tola ve Isparta Milletvekili Said Bilgi, laiklik kart eylemleri
nedeniyle DP'de sorgulanrlar. 1958 ylnda, Said-i Nursi'nin yazdrm olduu 'Tarihe-i
Hayat' kitab, Tahsin Tola tarafndan yayna hazrlanr. akirdlerden Mehmet Emin Birinci
kitabn ilk basksn Said-i Nursi'ye gtrr. Said-i Nursi kitabn fiyatn 20 lira yerine 40 lira
olmasn ve ayrca fotoraflarnn da konulmasn ister.
Bu istek olduka ilgintir. nk o, 1919'da resimlerin ne denli gnah olduunu
aklam ve resimler iin kk cenazeler demiti. stelik bunu igal stanbul'unda
aklamt. Anmsamakta yarar var:
Karlar yuvalarnda kp, beeri yoldan karm, yuvalarna dnmeli... u suretler
denilen kk cenazelerin (resimlerin) mtebessim seyyidlerin rolleri pek azimdir, hem
mthitir tesiri.231

de
b

ia

n_

stelik ahiner bu alnt iin koyduu dipnotta, bir resme baknca uyanacak duygularn
l kadn vcuduna baknca cinsellik duymakla edeer olduunu vurgulamaktayd. Said-i
Nursi, 2 Aralk 1959'da Ankara'ya gelip Beyrut Oteli'nde bir gece kald.232
Orada eyh Said'in oullaryla grt. ki hafta sonra Konya'ya gitti ve mam Hatip
retmeni olan kardei Abdlmecit nlkul'a konuk oldu. Mevlana trbesine girmek istedi.
Ancak tatil nedeniyle kapalyd. Emir zerine kaplar ald. O srada polislere hitaben siz
maddi asayii temine alyorsunuz. Biz manevi asayie alyoruz dedi.233
Said-i Nursi kendisine tahsis edilen, zel ofrl bir Chevrolet makam arabasyla
dolamaktadr. Aracn plakas Isparta 2001 dir. Bu arala 31 Aralk 1959'da Ankara'ya
gelir;
Hakkmdaki iftiralar izale edeceim der ve kitabnn Anadolu, slam lkelerinde ve
Garb dnyasnda hsn kabule mazhar olduunu ekler.234
Makam aracyla yeni bir geziye kar ve Emirda'a urar. Daha sonra, 1 Ocak 1960'da
stanbul'a gelerek Piyer Loti otelinde kalr. ki gn sonra Ankara'ya dnp Beyrut Oteli'ne
yerleir. Time'n Ankara temsilcisi ile grr. Yazdklarndan bir Said-i Krdi (Nursi)
hayran olduu anlalan 'Rohat' takma adl yazar, Time ile rportaj yaplm olmasnn ne
denli vnlecek bir ey olduunu bildiren bir aklamada bulunur:
Said-i Krdi'nin yaam yks, onun halk arasndaki poplaritesini byk lde etkiler.
Bu saygnl ve arl yabanc gazetecilerin gznden de kam deildir, Time dergisi
muhabiri kendisiyle bir sylei yapar.235
6 Ocak 1960'da Konya'ya ve oradan Isparta'ya geer. 11 Ocak'ta yine Ankara'ya gelir.
ahiner'e gre hkmet, radyo araclyla onun Emirda'a gitmesini bildirir. iftlikte polis
tarafndan durdurulur. iftlikten denmesinden ama, Atatrk Orman iftlii ise, bu iftlik
AnkaraAfyon yolu stnde deildir. Bu iftliin neresi olduunu ahiner belirtmiyor. Bu
arada iddetli hastalna binaen bu ksack mektubumu o gazeteciler neretsinler diye
balayan
aklamas yaynlad.236
Said-i Nursi bu aklamasnda, rgtn genilettiini belirterek ilelerin boa gitmediini
kantlamak ister gibidir ve mektubunda rgtn toparlamaya almaktadr:
Ben ok hastaym. Ne yazmaya, ne sylemeye takatim kalmad. Belki de bunlar son
szlerim olur. Medreset'z Zehra'nn Risale-i Nur talebeleri bu vasiyetimi unutmasnlar237
ahiner'e gre bir ders daha verir. Bu dersinde souk sava dneminin ruhuna uygun
davrandn gstererek Nur kitaplarnn anariye kar, Trk ve Arabi birletirdiini,
dmanlarn da bu durumu onayladn, syledi. Ayrca CHP'ne hakkn hell ettiini ve
CHP'li biarelerin ancak yzde beinin ktlk ettiini belirtti.238
Ancak Said-i Nursi, mahkmiyetlerinden sorumlu tuttuu hkmetleri balayacak gibi
deildir. Mektubat adn tayan kitapta alacan bildirmekten geri kalmaz:
Fakat Kur'an Hakm'in feyzine ve iaratna istinaden, sizi titretmek iin, size kati haber
veriyorum ki:
Beni ldrdkten sonra yaayamayacaksnz! Kahhar bir el ile, cennetiniz ve mahbubunuz
olan dnyadan tardedilip ebed zulmata abuk atlacaksnz! Arkamdan, pek abuk sizin
Nemrudlam reisleriniz gebertilecek, yanma gnderilecek. Ben de huzuru lahde yakalarn
tutacam. Adaleti lahiye, onlar esfeli safilne atmakla intikamm alacam!239
Said-i Nursi, reis dedii yneticilerin yalnzca teki dnyada yakalarna yapmakla
kalmaz, ayrca cnn de alnacan duyurur:
Ey din ve hiretini dnyaya satan bedbahtlar! Yaamanz isterseniz, bana ilimeyiniz!
liseniz, intikamm muzaaf bir surette sizden alnacan biliniz, titreyiniz! Ben rahmeti
lahden mid ederim ki: Mevtim, hayatmdan ziyade dine hizmet edecek ve lmm
banzda bomba gibi patlayp banz datacak! Cesaretiniz varsa iliinizi Yapacanz
varsa, greceiniz de var!

Cami iine lahit

de
b

ia

n_

230. Foto iin bkz. ekler.

231. ahiner, agk., s. 247.
232. agk., 421.
233. agk., 421.
234. agk., s.426-7.
235. Rohat, agk., s. 49.
236. ahiner, agk., 429.
237. Emirda Lahikas, Redoks, s. 78.
238. ahiner, agk., s. 433.
239. Mektubat, Yeni Asya Neriyat, s. 418.
240. Milliyet, 25/03/1960.

Said-i Nursi bu tutumuyla hi de hogrl, balayc bir kiilik sergilememektedir.

Onun binler ya da milyonlar talebeler dedii ballarnn 1960 ylnda hangi koullarda
yetitirildiklerini bir Nur evine giren gazeteciler anlatmaktadr:
Muhabirimiz ankr Caddesi (Ankara) 73 numaradaki yeni Nur kararghna girmek
zere kapy aldktan bir iki dakika sonra ierden kim olduu sorulmutur. Kendisini Bir
karde olarak tantan arkadamz ayakkablarn kardktan sonra ieri alnmtr. Gen bir
Nurcu, arkadamzn stn arayarak 'Kusura bakmayn, btn kardelerimizi tanyamyoruz.
Bazen gazeteciler de bu ekilde aramza girmek istiyorlar. Fotoraf makineniz olup
olmadna baktm' demitir. Tamamen hallarla denmi bu geni salonun
duvarlar, Nurdan cmleler, jet, manzara ve yar otomobilleri resimleri bulunan levhalarla
kaplanmtr. Salonun iki kesinde Said-i Nurs'nin Mektubat adl kitaplar depo edilmitir.
Tl perdeli pencereler, geni bir balkona almaktadr.
Gazetecilerin tankl rgtlenmenin orduyla ilikisine nemli bir rnek
oluturmaktadr:
Bir 'yabancnn' alkasn en ok, kapnn arkasndaki portmanto ekiyordu. Bu portmantoda
bir sark, bir asker renci apkas, bir assubay kaputu ve bir cppe ask idi. Biraz sonra ieri,
Ankara niversitesi Tp Fakltesi birinci snfnda okuyan 725 No.lu asker renci girmi ve
kardelerine iki buuk saat tbb terimlerle Nurculuun izahn yapmtr.240

20 Ocak 1960'da Isparta'ya, oradan Afyon'a giden Said-i Nursi, bir gece sonra
Emirda'a geerek Komnizm ve masonlukla mcadele etmenin tek yolunu ve zaferini
aklad:
Risale-i Nur bu vatana hakimdir. Mason ve komnistlerin belini krmtr.241
Said-i Nursi, 21 Mart 1960'da Urfa'ya giderek, Sedat Bucak'n amcas Avukat Faik
Bucak'n evine konuk oldu. ahiner onun otelde kaldn yazyor.242
Said-i Nursi, 23 Mart 1960'da 84(5) yanda pek Palas otelinde dnyadan ayrld.
Menderes Hkmetinin Urfa Valisi erafeddin Atak'n emriyle Halil rRahman camisinde
kabri yapld. Buradaki derghta iki kubbeli lahit hazrland. Cenazenin topraa verilme treni
srasnda eitli olaylar oldu. 5000 mrit, tabutu tamak iin birbirleriyle dakikalarca itiip
kakt, yumruklamalarda oldu.243
Saat 22 sralarnda, Nursi'nin tabutu hcreden karlarak Ulu caminin iine alnd.
Ballar duaya hazrlandklar srada gazeteciler fotoraf ekmeye balad. Ballar
gazetecilerin stne yrd. Akam muhabiri Kmil Apa, iki metre ykseklikten dt.

Saldrya urayan Kmil Apa yumrukland, st ba paraland. Milliyet gazetesinin bir

muhabiri ile baka bir gazeteci de dvld.244
Kazlan mezardan su kt. Din adamlar arasnda tartmalar yaand. Mftlk
mezarn tabanna beton dklmesini onaylamaynca, ta dendi. Ad 'Hamid' olan sivil
komiser, mezar banda Kur'an okurken, Said-i Nursi ballar da sessizce alyorlard. Urfa
Valisi erafettin Atak, savc dnda btn asker ve devlet idaresi ileri gelenleri, D.P. Urfa
tekilt defin trenine katld.245
241. ahiner, agk. s. 148.
242. agk., s. 410.
243. Tercman, 25 Mart 1960.
244. Akam, 25 Mart 1960.
245. Milliyet, 25 Mart 1960.

irk komak

de
b

ia

n_

Said-i Nursi'nin lmnn ardndan baz tepkiler oluur. Bunlarn en ilgincini

Cumhuriyet Gazetesi haber yapar:
Bolu, 24 (Telefonla) ehrimizin Ankarastanbul asfalt zerinde kurulan
Yenimahalle'de bugn tyler rpertici bir kurban kesme hdisesi olmutur. Smerbank'ta
beki bulunan Arif Baskn'n kars 28 yandaki Hatice Baskn bugn evinde Said-i Nurs'nin
lmne mteessir olarak ldrm ve 4 aylk olu Orhan'la, 4 yandaki kz Safiye'yi bakla
boazlarndan kesip balarn ayrmak suretiyle ldrm, sonunda ba kendi boazna da
iki defa saplayarak ar surette yaralanmtr. Kopard ac feryad zerine komular koarak
hdise mahalline gelmiler, kanlar iinde yatan iki yavruyu grdkten sonra akna
dnmlerdir .246
Said-i Nursi'nin lmnn ardndan bir karklk yaanmamas iin hemen bir st
ynetim oluturulur:
Be kiilik kardeler heyetinin eski Isparta DP Mebusu Tahsin Tola, Mu DP Mebusu
Gyasettin Emre, Said-i Nursi'nin sdk ibrikisi ve Ankara karargh idarecilerinden Mustafa
Sungur ile Atatrk'e hakaret suundan hlen cezaevinde bulunan Sait zdemir'den teekkl
edecei sylenmektedir,247
27 Mays 1960 ihtilalinden sonra, 12 Temmuz 1960'da kardei Abdlmecit Unlkul'un
gzetiminde cami iindeki mermer lahitten alnarak uakla Isparta'ya getirilerek gmld.248
Risale-i Nur yayn Tarihe-i Hayat'in Ali Ulvi Kurucu tarafndan yazlan nsznde,
te Bedizzaman; yarm asrdan fazla o mukaddes cihad ile btn mr boyunca bu etin
yolda yryen ve karsna kan binlerle engeli bir yldrm sr'ati ile aan ve Peygamberlerin
vrisi olan bir alim olduunu amel bir surette isbat eden bir zattr aklamas
yaplmaktadr.249
Cenaze srasnda ve sonrasnda yaananlar, abartl yceltmeler nszdeki varis
sfatna uygun dmektedir. Said-i Nursi'nin olabileceklere iaret eden szleri de varislik
yaklam aydnlatmaktadr. O, daha nceleri, kendisini mahkm edecek olan yarglardan ve
devlet yneticilerinden cnn nasl alnacan belirtiyordu:
Beni ldrdkten sonra yaayamayacaksnz! Kahhar bir el ile, cennetiniz ve
mahbubunuz olan dnyadan tardedilip ebed zulmata abuk atlacaksnz! Arkamdan, pek
abuk sizin Nemrudlam reisleriniz gebertilecek, yanma gnderilecek. Ben de huzuru
lahde yakalarn tutacam. Adaleti ilahiye, onlar esfeli safiline atmakla intikamm
alacam!

Said-i Nursi'nin hogrs yoktur. Dman olarak belledii kii ya da kurumlan,

beyinlerini bomba ile datmakla tehdit eder:
Ey din ve hiretini dnyaya satan bedbahtlar! Yaamanz isterseniz, bana
ilimeyiniz! liseniz, intikamm muzaaf bir surette sizden alnacan biliniz, titreyiniz! Ben
rahmeti ilahden mid ederim ki: Mevtim, hayatmdan ziyade dine hizmet edecek ve lmm
banzda bomba gibi patlayp banz datacak! Cesaretiniz varsa iliiniz! Yapacanz
varsa, greceiniz de var!250
246. Cumhuriyet, 25 Mart 1960.
247. Milliyet, 25 Mart 1960.
248. agk., 454-64.
249. Tarihe-i Hayat, Yeni Asya neriyat, s.11
250. Mektubat, Yeni Asya Neriyat, s.774.

lmnden sonra

de
b

ia

n_

Said-i Nursi'nin lmnden sonra ardllar rgtllklerini korurlar ve Nur kitaplarn

yaynlamay srdrrler. Yurt dzeyindeki genel toplantlarn Said-i Nursi iin dzenledikleri
mevlitlerde yaparlar. Militanlarn eitmek zere, Nur evlerinin saylarn hzla artrrlar.
12 Mart 1970'den nce zmir kentini merkez olarak seerler. Ege blgesinde dzenli
bir propaganda ve rgtlenme almas yrtrler. Camilerde yaplan vaazlarla
(konumalarla), dar toplantlar yaparlar. Hepsinden daha nemlisi, ocuk ve genleri toplu
olarak yaz kamplarna gtrrler ve spor dahil ciddi eitimler dzenlerler.
1970'lerde ise, 12 Mart ynetiminin mahkemelerinden, soruturmalardan aldklar
derslerle yeni bir yntemle rgtllklerini koruyup yaygnlatrmak ve yasal grnty
salamak ve merkezilemek zere Yeni Asya Gazetesini yaynlarlar ve ayni adla
srdrdkleri kitap yaymlaryla glerini yeni bir evreye ykseltirler.
Propagandaya daha ok nem verirler. Bu arada Cemal Kutay, 100 bin lira
karlnda, amzda Bir Asr Saadet Mslman Bedizzaman Said NursiKur'an
Ahlakna Dayal Yaama Dzeni adl kitab yazar ve Asya Yaynlarnca 1980'de basm
yaplr.
Prof. erif Mardin, daha bilimsel bir grnm salamak iin Bedizzaman Said
Nursi Olay Modern Trkiye'de Din Ve Toplumsal Deiim kitabn ngilizce olarak yazar.
ABD'de, State University of New York Press tarafndan baslr. Daha sonra Metin ulhaolu
tarafndan Trkeye evrilir ve smail Kara'nn Said-i Nursi metinlerinin orjinallerinden
eklenme ile letiim Yaynlarnca 1992'den balayarak 5 kez baslr.
Said-i Nursi stne en ok kitap yazan kii de Necmeddin ahiner olur. Said-i
Nursi'nin yaam yksn anlatt kitab, temel olarak Risale-i Nurlarda anlatlan yaam
yksne ve Cemal Kutay'n yazdklarna dayanr. Cemal Kutay'n kitabna yazd sunu
yazsnda ...bu muhteem kitab, Cemal Kutay Hocamzn kalem ve slubundan okumann
bahtiyarl iinde takdim etmekteyiz... Allah her eyi hakkiyle bilendir diyerek bitirir.
ahiner, Son ahitler adn verdii 5 ciltlik kitabnda Said-i Nursi ile birlikte olan
kiilerden anlar yaynlar. Ayrca, Aydnlar Konuuyor kitabnda birok kiinin Said-i Nursi
ile ilgili an ve yorumlarn toplar. Bunlarn en ilginci yine Cemal Kutay ile yaplan syleidir.
Cemal Kutay'n Said-i Nursi stne gerek d anlatmlar bu syleide zenginleir ve Said-i
Nursi ballarn etkiler.
ahiner ise, Bedizzaman'dan Hatralar kitabyla Said-i Nursi'nin yaamn ve
kiiliini efsaneletirir. Bir rnek, gerek dlkla yceltme arasndaki ilikiyi gsterecektir:

stad, Yua Tepesinde bir mezar ukur kazdrp iine yatyor, tefekkr ediyor, lm
dnyor. 251
Said-i Nursi'nin lmnden sonra Risale-i Nur yayncl yksek getirisi olan bir
ticarete dner. Saylar her geen gn katlanarak artan, lise karl okullarda devirilen
ballar iin basmlar yinelenip durur. Genler iin Risale-i Nurlarn baz blmleri minik
kitaplar olarak baslr.
Denilebilir ki, Risale-i Nur ad altnda yaynlanan kitaplar son 50 yln en ok
satanlardr.

n_

lk kitlesel gsteri

251. Anadolukava'nn hemen yan banda stanbul'da inan turizminin gzde

mekanlarndan biri de Yua Tepesi... Yua Tepesi, Kalkedonlular tarafndan kutsal yer
ilan edilip Daphne adna adak yeri yaplm. lk alarda Zeus Suna olarak bilinen
Yua Tepesi, Bizans Dneminde, 6. yy da, I. Jstinianos suna kiliseye evirmi.
Osmanl dneminde de buraya, Sadrazam Yirmisekiz elebizade Mehmet Sait Paa
tarafndan mescit yaptrlm. (http://www.istanbul.com / dergi.asp?S=13&bolum=9)
Yua Tepesi'nde bir de vakf var. Hz. Yua Hayrat Vakf. Tih lnde krk yllk
mecburi ikamet sona erdikten ve Musa Aleyhisselam vefat ettikten sonra, Yce Allah
Yua'b Nun Aleyhsselam srail oullarna peygamber olarak gnderdi. M. Asm
Kksal, Peygamberler Tarihi, 2. c. s.140.

de
b

ia

1990 ylnda zal Cumhurbakan olmu, Askeri ynetim konumunu ve etkinliini

yitirmi, Referandum'un ardndan eski siyasal partiler alm ve 12 Eyll ncesi yneticiler
aktif politikaya yeniden dnmlerdir.
Demirel'in deyiiyle Konuan Trkiye dnemi balamtr. Ceza yasasndaki 141142. maddelerle birlikte 163. madde de kaldrlarak dinci propagandann ve rgtlenmenin de
n almtr. Bu olanaklardan g alan Nurcu rgt, lke boyutunda, o gne dek
yaplanlarn arasnda en geni katlml genel toplantsn, Ankara Kocatepe camisinde
dzenledikleri Said-i Nursi mevlidi ile gerekletirirler. Mevlide ar 24 Ekim 1990'da Yeni
Asya Gazetesinde yaynlanr. Said-i Nursi'nin bu mevlidi, 28 Ekimde yaplr.
Anadolu'dan Ankara'ya gelen rgt ballarna Ankara'da politikaclar da katlr.
Mevlide katlm Nurculara gre 30 binin stndedir. Gazetelere gre ise bu rakam 15 bin
dolaylarndadr. 252
DYP Genel Bakan Sleyman Demirel bir kutlama telgraf ile mevlidi destekler.
Camideki toplantda yalnzca mevlitle ilgili geleneksel trenlerin dnda, Yeni Asya Gazetesi
sahibinin konuma yapmas dikkat eker. Mehmet Kutlular, Alimler Peygamberin
varisleridir, diyerek Said-i Nursi'nin yceliini ilan eder. Ayn yceltmeye S. Demirel
telgrafnda, Byk alim ve byk mfessir Said-i Nursi iin okunacak olan mevlidi Allah
kabul etsin. Hakkn savunucusu ve iyiliin yol gstericisi olan Said-i Nursi'ye Allah rahmet
eylesin diyerek kimlie yeni bir boyut getirir.
Sabah ve Tan gazeteleri mevlidin Cumhuriyet'in kurulu yldnmnde yaplmasn,
Trkiye Cumhuriyeti'ne kar bir gvde gsterisi olarak nitelerler. Gazetelerdeki kimi ke
yazarlar da buna benzer nitelemeler yaparlar. DGM Basavcs Nusret Demiral ve Savc lk
Cokun soruturma aar ve gazetenin yneticileri gzaltna alnr.
Demirel, mevlidi zgrlk adna savunup, soruturmay knarken, Said-i Nursi byk
alimdir. Byk bir kuran mfessiridir. Byk alim olmadn syleyenin alnn karlarm
diyerek Said-i Nursi'yi bir kez daha yceltir.

de
b

ia

n_

lk gnler ou mevlidi eletiren, ilerici ve demokrat olarak nitelenen gazete yazarlar,

solcu olarak adlandrlan ada Gazeteciler Cemiyeti ile Gazeteciler Cemiyeti
soruturmay knarlar ve Yeni Asya yneticilerinin dnce zgrl adna salverilmelerini
talep ederler. Soruturma durdurulur ve ilgililer salverilirler. lkede ilk kez sac ve
solcu olarak adlandrlan evreler ortak bir giriimde buluurlar. Ne adna olursa olsun
benzeri bir buluma gelecekte de grlmeyecektir. Dnce sulusu olarak adlandrlan sol
eilimli gazeteci ve yazarlarn soruturmaya uramalarna karn byle bir birlik
olumayacak, dinci rgt ve kiiler tavr almayacaklar ve bazen de soruturmalar
destekleyeceklerdir.
Dnce zrl savyla destei alan Nurcular, mevlidin, Said-i Nursi'nin lmnn 30.
ylna rastladn ve 29 Ekim'e rastlamasnn ise kastl olmadn belirterek Cumhuriyet'e
kar gvde gsterisi savlarn rtmeye abalayacaklard. Bu sava karlk hibir kii ya da
kurulu lm tarihinin 23 Mart olduunu ve mevlit iin 6 ay beklenmi olunmasnn nedenini
sormayacaktr.
nk anticunta cephesinde demokrasi ve zgrlk adna buluulmutur. Buluma
noktasnda, anticuntaclk artk salt 12 Eyll rejimine deil fakat Trkiye Cumhuriyeti'nin tm
gemiini kapsamaktadr.
te yandan 163. maddenin kalkmasn savunan sol grller, ilkesel davranma
telandadr. 16 Kasm tarihli Yeni Asya Gazetesi'nde B. Ate, Consensus balkl yazsyla
bu yaklam iin teekkr eder.
ANAP iktidarnn ve zellikle zal'n sessiz kalmasna ierleyen Yeni Asyaclar ise,
mevlide kar tepkinin CIA'in ynlendirmesiyle gerekletiini ileri srerek oluturulan
cepheyi solcularn AntiAmerikanl ile pekitirmeyi denerler.
17 Austos 1999'da Yalova, Glck, zmit, Adapazar, Dzce ve stanbul'un baz
semtlerini ar biimde etkileyen yer sarsnts olur; on alt bin kii lr, yirmi be bin kii
yaralanr, otuz be bine yakn apartman yklr ya da oturulamayacak duruma gelir. Sarsntnn
olduu blgelerde, aralarnda Amerikallar, sol, Krt ayrmclarn ve slamc hareketlerin de
bulunduu rgtler yardm amal eylemlerde bulunma rts altnda halk devlete kar
kkrtmaya giritikleri haberlerde yer alr. Asl hedef ise ordudur.
Glck Deniz Kuvvetleri Komutanl'nn sarsntnn merkezi olduunu, Allah'n 28
ubat 1997 karalarndan dolay subaylar cezalandrmak zere yeri sarst ynnde yaygn
bir kkrtmaya giriilir. Bunlarn arasnda Nurcular da vardr. Said-i Nursi'nin risalelerinden
derlenen zelzele konulu blmleri ieren lahi kaz Deprem adn tayan Yeni Asya
yayn bir kitab blgede datrlar.
Ayn kitap, 10 Ekim 1999 gn Ankara Kocatepe camisinde gerekletirilen Said-i
Nursi mevlidinde datlr ve M. Kutlular konumasnda, yer sarsntsnn Allah'n cezas
olduunu ileri srer. Ne var ki; bu mevlide 1990'daki mevlitteki gibi yksek sayda politikac
katlm grlmez. Ancak milletvekillerinden Mehmet Yalnkaya (DYP anlurfa MV) ve
Ali Gner (FP Idr MV) katlr.
Mehmet Kutlular, DGM Ankara savclnca gzaltna alnr ve daha sonra serbest
braklr. 9 yl ncesine gre tepkiler olduka deimitir.
252. Katlan Siyasiler: ANAP smail Day (Balkesir), Kutbettin Hamidi (Siirt), Nuh
Mehmet Kak (Kayseri), Ali Ylmaz (stiare Kurulu yesi) ; DYPsmail Kse
(Erzurum MV ve G. dare Kurulu yesi), Sleyman elebi (Mardin MV, GK yesi),
Cavit Erdemir, Ertekin Durutrk, Ali Rza Septiolu, Tahir amaz; RP Ahmet Remzi
Hatip (Genel Sekreter Yardmcs) bakanlnda bir heyet; Demiryol Sendikas
Genel Bakan Enver Topuolu. Yeni Asyaclar st seviyeli brokratlarn da
katldn belirtirlerse de ad vermezler. Mevlit Frtnas, s. 256.

Bedizzaman konferanslar Dinleraras Diyalog aktrleri

de
b

ia

n_

1990 yl Nurculuk hareketi iin bir dnm noktasdr. 1960'l yllarda, zmir
Kemeralt Kestane Pazar semtinin camisinde vaizlie balayan Fethullah Glen, bir yandan
eitli dernekler ve yurtlar kurulmasyla, bir yandan da yaz kamplarnda gerekletirilen
eitimlerle yepyeni ve geni bir kadro oluturur. Ege blgesinde geni bir a kurulur. Ancak
12 Mart dneminde bu gelime kesintiye urar. 1970-1980 arasndaysa, Trkiye yabanc
operatrlerin etkin rolyle bir i atmaya srklenirken, slamc hareketin ncl de
Almanya'da merkezleen Milli Gr hareketinin eline geer. ABD'nin rtl operasyonlarla
destekledii atma ortam olumasnn ardndan, 12 Eyll 1980'de ynetim askeri cuntann
eline geer.
Bugn AB atsnda olan lkeler dahi, Trkiye'de ok partili parlamenter dzenin
ortadan kaldrlmasna ses karmazlar. 12 Eyll ynetimiyse kendisine destek olarak bir
ideolojik taban yaratmak isteindedir. ABD 1946'dan balayarak antikomnizm cephesi
oluturur. Trkiye'de de ideolojik temel olarak dini kullanr.
Bu giriimler Nurculuk hareketine soluk aldrr. 'Cemiyet' ad altnda rgtlenmeler
gelitirilir. Bu cemiyetleri kuranlarn birou sonraki yllarda da ABD siyasetenin en byk
destekisi olacaktr. rgtlenme biimi ve hedefleri lkeden lkeye deimez. Trkiye'de
darbeyle ynetime el koyan generaller, ABD yanls siyasetlerine destek ararlarken, Nurculuk
hareketinin de nn aarlar. 12 Eyll sonrasnn askeri ynetimi, Fethullah Glen ve
arkadalarnn da nn aar.
mam Hatip Okullarnn says oalr. Diyanette Nurculuk etkisi de artar. Fethullah
Glen evresinde yepyeni bir yaplanmayla, yaygn bir Ik Evleri a oluturulur. Taze
kuvvet yeni kuaktan yaratlmaya balanr ve bu kuaa Ik Svarileri denilir. Bu
yaplanma, Said-i Nursi'nin 'Nur Evleri' yaynclk yaplanmasn aar. Ik Evleri a yan
sra, gnbegn byyen bir ticaret a kurulur.
Parasal g artar, serbestleen para piyasalarnda oynayacak finans irketleri
oluturulur, yeni eitim modeli olarak zel okul yasalarnn deitirilmesiyle liseler kurulur.
Liseleri stanbul'da ve ABD'de niversitelerin kurulmas izler.253
zellikle ABD'deki niversitenin ynetim ve danma kurullarnda yer alan ABD
vatandalaryla, geni bir evre ile balant oluturulur.
Sosyalist sistemin paralanmasyla, ABD, zellikle Kafkasya ve Asya lkelerine
girmek istemektedir. Bunun tek yolu da oralara Trkler araclyla gitmektir. Bunun iin
Bodrum'da eski CIA elemanlarnn da katld toplant yaplr. 'Demokrasi Projesi' ad altnda
ilikiler kurulur. Trkiye'de oluturulan demokrasi dernek ve vakflar, Amerikallarn
Kafkasya ve Asya ilikilerinde rehber olurlar.
Fethullah Glen evresi de bu sreci iyi deerlendirir. Ik EvleriLiselerTicaret
yaplanmasnn iine gnlk gazete, yazarlar ve sanatlar kapsayacak vakflar eklenir.
Okullar, Azerbaycan bata olmak zere bamszln yeni kazanm olan Asya Trk
devletlerine yaylr. Said-i Nursi'nin amalar bir bir yerine gelmektedir.
Daha nceleri komnizme ve dinsizlere kar ne srlen MslmanHristiyan birlii,
medeniyetler atacak propagandasna kout olarak, Dinleraras Diyalog adyla yeniden
senaryolatrlr. 1950-60'larn Nur talebeleri artk nder olmular ve bu senaryonun ban
ekmek istemektedirler. Fethullah Glen, Vatikan ile iliki kurar. srail'e kar Mslman
direnii alr ve dinin ortak mcadelesi gelitirilir. Fethullah Glen evresi, ABD'de de
rgtlenir. irketler ve bir niversite kurulur. ABD Dileriyle, devlet niversitelerinden
Georgetown niversitesiyle ilikiler gelitirilir.
Klasik Nurcu hareketi kendi kabuunda kalrken, Fethullah Glen nderliindeki hareket,
yalnz Trkiye'de deil, tm ktalarda okullar aarak yaylr. rgt, ticari ortamdan ald
gle, T.C hkmetlerini etkileyecek ve hatta bakanlarla temsil edecek gce ular.

de
b

ia

n_

Milliyetilik ve mukaddesatlk iddiasndaki partiler, seimlerde Nurcularn desteini arar

olurlar. lerleyen yllarda eski CHP genel Bakan, Demokratik Sol Parti Genel Bakan,
Babakan Blent Ecevit de Fethullah Glen ile ilikiye geer ve onu, aklamalaryla
destekler.
Bu arada glenen yalnzca bu evre deildir. Bir zamanlar Fethullah Glen ile birlikte
olan zzettin Yldrm ve arkadalar da Krt Nurculuk hareketini gelitiririler. nce yayn
irketleriyle ie balarlar ve Dava dergisini karrlar. Bu dergide Said-i Nursi'nin Krt
milliyetilii yann ne karrlarken, eyh Said bakaldrsna da yaslanmaktan geri
kalmazlar. Daha sonra MedZehra Vakf'n kurarak Krt g alan yerlerde ubeler aarlar.
MedZehra'clar, ABD ve Kln'de uluslararas slam hareketinin dzenledii konferanslara
katlarak d ilikilerini gelitirirler. Krt aydnlar olarak adlandrlan gruplarla ilikiye
geerek Szleme, Yeni Zemin, Nbihar gibi dergilerde aznlk hukukunu savunan kiilerle de
balantlar olutururlar.254
Nbihar dergisi Mays 1993'te, stanbul'da, bir ak Krt Konferans gerekletirir. Bu
konferansa Ali Bula, Mehmet Metiner, Altan Tan gibi slamc grnml yazarlar ile PKKERNK slami Hareket lideri Abdurrahman Drre de katlr ve Hizbullahyla, Talabanisiyle,
Barzanisiyle, Apo'suyla, Krtlerin birletiini ilan eder.255
1990'l yllar Nurcu hareketin uluslararas etkinliklerini ykselttii yllardr. zellikle,
Asya lkelerinde alan okullar araclyla genler, Said-i Nursi bals olurlar ve burslar
salanarak Trkiye'deki niversitelere yerletirilirler. stanbul'da Bedizzaman
konferanslar gerekletirilir. 1991'de yaplan 'Sempozyum' (Bilgi Toplants), daha sonra
1992'de, 1995'de, 2000'de yinelenir.
Bu konferanslara ngiltere, Almanya, ABD, Kanada, Brezilya, Romanya, talya, Malezya,
Irak, Fas, Sudan, Filistin, Gney Afrika ve Msr'dan katlmlar olur. Vatikan, bu konferanslar
destekler ve nanlar Aras Diyalog sorumlusunu konumac olarak gnderir.256 / 257
1995'te yaplan 3. sempozyuma zamann stanbul Bykehir Belediye Bakan Recep
Tayyib Erdoan'da katlr ve al konumas yapar.258
ABD'den gelenleri Fethullah Glen evresince yaynlanan gazete ve dergi Trkiye'ye
tantr. Hartfort Seminary katlm dikkat ekicidir. 2022 Eyll 1998'de Kur'an Anlamada
ada Bir Yaklam Risale-i Nur rnei Uluslararas Bedizzaman Sempozyumu IV
gerekletirilir. 'lmi Heyet'te Nevzat Yalnta, brahim Canan, Suad Yldrm, Ahmet
Akgndz, Bnyamin Duran, Faris Kaya; ngilizceden Trkeye eviri grubunda kran
Vahide (Mary Weld), Hseyin elik, brahim zdemir; Arapadan Trke'ye eviri grubunda
Halil brahim Kaar, Veli Srm bulunmaktayd.259
Bari onlar ve emsallerini Trklk adna itham edenler, Trkle onlarn yzde biri kadar
hizmet etmi olsalard! Zaman 5.2.2001
Tebli sunanlar arasnda, Imtiyaz Yusuf, Sadrettin Gm, Ltfullah elebi, Reid
Haylamaz, Qutb Mustafa Sanu, Ylmaz zakpnar, Vatikan'dan Thomas Michel S. J., Osman
Cilac, Zekeriya Kitap, Kadir Canatan, Davud Aydz, Sadk Kl, Durmu Hocaolu, Dale
F. Eickelman, Oliver Leaman, John O. Voli (Georgetown University) bulunmaktayd.260
Said-i Nursi ad artk ABD'de yanklanmaya balar. Fethullah Glen iin Georgetown
niversitesi'nde konferans dzenlenirken, George Harris ve Graham Edmund Fuller gibi eski
CIA istasyon efleri bu toplantlar karmazlar. Fuller, Trkiye'de Nurculuk hareketini
aratrma almalarna baladn aklar.
Bu arada ABD, dnyaya yaylmann en nemli arac olarak dini kullanacan,
Uluslararas Din Hrriyeti yasas ve rgtlenmesiyle belli etmitir. ABD Dileri'nde kurulan
nsan Haklan Brosu Din Hrriyeti Komitesi sorumlusu Bakan Yardmcs Harold Hongju
Koh Trkiye'ye gelir, Leyla Zana ile grr, Diyarbakr'a gider ve daha sonra Zaman
gazetesine deme vererek Fethullah Glen'e sahip kar.261

Amerika'da Nur hareketi rgtlenmeleri geniler; dernekler, vakflar kurulur. 2002 yl

sonlarnda kurulan hkmetlerde Said-i Nursi sevenlerinden bazlar bakan olurken, pek ou
da kurumlarn st ynetimlerinde yer alrlar.

de
b

ia

n_

253. ABD'deki niversite iin geni bilgi: M. Yldrm, Project Democracy Sivil
rmcein Anda, Ulus Da Yaynlar, 2006.
254. MedZehra irketlerinin ve vakflarnn kurucusu zzeddin Yldrm, 1999 yl
sonunda, 'Hizbullah' ad verilen Hseyin Veliolu grubu tarafndan ldrld.
255. Geni bilgi iin bkz. Project Democracy Sivil rmcein Anda, ilgili blm.
256. 16 Mart 1991'de stanbul Hilton otelinde Yeni Asya Yaynlar'nca dzenlenen Panel
Bedizzaman Said Nursiye Prof. erif Mardin, Prof. Mim Kemal ke, Prof. brahim
Canan, Prof. Adem Tatl, Prof. Ursula Spuler, Do. Ahmet Akgndz, Colin Turner,
M. Salim Abdullah, Safa Mrsel, Mary Weld katlr. Mim Kemal ke,
Bedizzaman'n grlerinin evrensel olduunu belirtir. Son konumac Do. Dr.
Ahmed Akgndz ise, Bedizzaman'n Asrn Mceddidi olduunu ve ilminin
harika olduunu, Osmanldan gnmze slami hayatn dinamizmini temsil ettiini
ve Abdlhamid'den Celal Bayar ve Adnan Menderes'e kadar btn devlet ricalini
ikaz ve irad iin mektuplar yazdn rkln karsnda olduunu vurgular. (Panel
Bedizzaman Said Nursi, Yeni Asya Yaynlar.) Ahmet Akgndz ise sonraki yllarda
Islamitische Universiteit Rotterdam rektr oldu. Prof. Dr. Suad Yldrm niversite
iin yle yazyor: Akgndz' yurdunda tedirgin edip niversiteden ayrlmaya
zorlayan, Hollanda'da takdir edilip Rotterdam slam niversitesi Rektrl'ne
getirilmesinden rahatsz olan, hatta o niversitede kendisini ziyarete giden eski
rencilerini bile cezalandrmaya alan baz yetkililerin olduunu da iitiyoruz.
Tpk, Trkiye iinde olduu gibi, dnyann be ktasndaki elli kadar lkede de Trk
eitimine ve Trk kltrne bu asrda en dikkate deer hizmetlerin fikir babaln
yapan, yzlerce rnek kolej ve birok niversitenin almasnda tevikleriyle etkili
olan Fethullah Glen Hocaefendi'yi cezalandrmak iin iftiralar atanlarn olduunu
grdmz gibi.
257. Hartfort Seminary adl ilahiyat fakltesinin uzun yllar yneticiliini yapan ve
yabanc lkelere ynelik ilerde deneyim sahibi olan Robert Seiple, Bakan W.J.
Clinton tarafndan Bykeli unvanyla bronun bana getirildi. Fethullah Glen ile
yaknlaan Hartfort Seminary yneticileri Dinleraras Diyalog perdesi altnda
Trkiye'de bir gezi yaptlar. Papaz Ralph Ahlberg ve 34 mtevelli heyet yesini
Trkiye'ye Fatih niversitesi Mtevelli Heyet yesi Dr. Ali Bayram armt.
Konuklar, Konya, Urfa, Mardin ve Mara' gezdiler. Hartfort Rektr Heidi Hadsell,
Fethullah Glen'in diyalog abalarnn Bat Dnyas iin nemli bir rnek olduunu
sylyor. Aksiyon, 30 Mays 2005, s.667. Ayrca Geni Bilgi iin bkz. Sivil
rmcein Anda, 5. Basm. s. 613
258. teki al konumaclar Prof. Nevzat Yalnta ve Dr. Hasan Abbas Zaki
(Zeki)'dir. Teblicilerden Prof. Sabahaddin Zaim, Sun Myung Moon'un Birletirme
Kilisesine bal kurulularn dzenledii toplantlara ska katlanlardandr.
Teblicilerden Do. Hseyin elik ise 2003'te T.C. Milli Eitim bakan oldu.
259. Hseyin elik, 2002'de Abdullah Gl ve daha sonra Recep Tayip Erdoan
hkmetlerinde Milli Eitim Bakan olarak yer almtr.
260. Kur'an Anlamada ada Bir Yaklam Risale-i Nur rnei Uluslar Aras
Bedizzaman Sempozyumu IV, Szler Yaynevi, Nesil Basm Yayn, Tarihsiz.

s.177
Said-i Krdi stanbul'da
s.178
lhan Bardak'nn dergisinde atn stne yaptrlan szde Said-i Krdi ve ayn yllarda asl
Said-i Krdi
s.179
Said-i Nursi Isparta Tugay Camisinin temelini atyor
s.180
Nors Ky'ndeki Evi (stte) ve Kastomonu'da kald ev (Altta sada)
Kaynaka

de
b

ia

n_

1. Kylerimiz , 1 Mart 1968 gnne kadar, T.C. ileri Bakanl ller daresi Genel
Mdrl, Babakanlk Basmevi D.S. ., 1968.
2. Krt Sorunu Nasl zlr?, Nbihar Yaynlar, stanbul, 1996.
3. Mevlid Frtnas, Yeni Asya Gazetesi Neriyat, stanbul, 1991.
4. Van Kt, Yznc Yl niversitesi, Ankara, 1992.
5. Akin, Sina, eriat Bir Ayaklanma 31 Mart Olay,mge Kitabevi yaynlar, Ankara,
1994.
6. Albayrak, Sadk, Son Devrin slam Akademisi Dar'l Hikmetil slamiye, Yeni Asya
yaynlar, stanbul, 1973.
7. Altndal, Aytun, Papa 16. Benedikt Gizli Trkiye Gndemi, Geniletilmi 2. Bask,
Destek Yaynlar Ltd., Ankara, 2006.
8. Armaner, Dr. Neda, slam Dininden Ayrlan Cereyanlar Nurculuk, Milli Eitim
Basmevi, Ankara, 1964.
9. Bakr, Prof. Dr. Abdulhalik, Hz. Ali ve Dnemi, Ankara, 2004.
10. Develliolu, Ferit, Osmanlca Trke Ansiklopedik Lugat, 14. Bask, Aydn Kitabevi
yaynlar, Ankara, 1997.
11. Eraydn, Seluk, Tasavvuf ve Tarikatlar, Marifet Yaynlar, stanbul, 1981.
12. Erdoan, Latif, Fethullah Glen Hocaefendi Kk Dnyam, AD Yaynclk A..,
stanbul, 1995.
13. Glen, Fethullah, Hitap iekleri, Yeni Asya Yaynlar, stanbul, 1974.
14. Gmel, Hayrettin, Beklenen Mehdi, Ekmel yaynclk, stanbul, 2003.
15. slamolu, Mustafa, eyh Said Ayaklanmas, Denge Yaynlar, stanbul, 1991.
16. Ksolu, Nevzat, Bedizzaman Said Nursi, tken Neriyat A.., stanbul, 1999.
17. Kutay, Cemal, amzda Bir Asr Saadet Mslman Bedizzaman Said Nursi Kur'an
Ahlakna Dayal Yaama Dzeni, Yeni Asya yaynlar, stanbul, 1980.
18. Malmisanij, Said-i Nursi ve Krt Sorunu, 2. Basm, Doz Yaynlar, stanbul, 1991.
19. Mardin, Prof. Dr. erif; ke, Prof. Dr. Mim Kemal; Canan, Prof. Dr. brahim,; tatl,
Prof. Dr. Adem; Spuler, Prof. Dr. Ursula; Akgndz, Do. Dr. Ahmet,; Turner, Dr.
Colin; Abdullah, M. Salim; Mrsel, Safa; Weld, Mary, Panel Bedizzaman Said
Nursi, Yeni Asya Yaynlar, stanbul, 1991.
20. Mardin, erif, Bedizzaman Said Nursi Olay, 5. Bask, ngilizceden ev: Metin
ulhaolu, letiim Yaynlar, stanbul 1995.
21. Memi, Abdurrahman, Halidi Badadi ve Anadoluda Halidilik. Kitabevi, stanbul,
2000
22. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Emirda Lahikas, Szler Yaynevi, stanbul 1993.
23. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Lem'alar, Envar Neriyat, stanbul 1996.
24. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Mektubat, Yeni Asya neriyat, stanbul 1997.
25. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Sikkei Tasdiki Gaybi, Sinan Matbaas, stanbul 1958.

de
b

ia

n_

26. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Sikkei Tasdiki Gaybi, Tenvir Neriyat, stanbul,
1990.
27. Nursi, Bedizzaman Said Nursi, Tarihe-i Hayat, Yeni Asya Neriyat, stanbul, 1996.
28. zsoy, mer; Gler, lhami, Konulara Gre Kur'an, 2. Basm, Fecr Yaynevi, Ankara,
1997.
29. Pakaln, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, M.E.B.
stanbul, 1993.
30. Risale-i Nur Klliyat Nur 1.0 (CD) Envar Neriyat, Redoks Ltd., stanbul, Tarihsiz.
31. Rohat, Unutulmuluun Bir yks: Said-i Krdi, Frat yaynlar, stanbul, 1991.
32. Stoddard, Dr. Philip H., Tekilat Mahsusa, Arba Yaynlar, stanbul, 1993.
33. ahiner, Necmeddin, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi, 12. Basm,
Yeni Asya yaynlar, stanbul, 1996.
34. ahiner, Necmeddin, Said Nursi ve nurculuk hakknda Aydnlar Konuuyor, Yeni
Asya yaynlar, stanbul, 1970.
35. ahiner, Necmeddin, Son ahitler Bedizzaman Said Nursi'yi Anlatyor 5, Yeni Asya
yaynlar, stanbul, 1992.
36. ahiner, Necmeddin, Son ahitler Bedizzaman Said Nursi'yi Anlatyor 14, Yeni
Asya Yaynlar, stanbul, 1994.
37. Tunaya, Tark Zafer, Trkiye'de Siyasal Partiler Mtareke Dnemi Cilt II, Hrriyet
Vakf Yaynlar, stanbul, 1986.
38. Uluslar Aras Bedizzaman Sempozyumu Kur'an Anlamada ada Bir Yaklam
Risale-i Nur rnei, Szler Yaynevi, stanbul, 1998.
39. Yldrm Mustafa, 'project democracy' Sivil rmcein Anda, 13. Basm, Ulus Da
Yaynlar, Ankara, 2006.