PATOGENEZA ZARAZNIH BOLESTI

INVAZIJA

Dr. sc. Marina Bubonja onje, dr. med. Katedra za mikrobiologiju

Mehanizmi bakterijske virulencije

adherencija invazija enzimi toksini indukcija upalnog procesa izbjegavanje fagocitoze sposobnost unutarstaninog rasta

Invazija

1.

Izvanstanina invazija (destrukcija tkiva) prodor kroz mukozne membrane i druge tkivne barijere (S. aureus, BHS-A) Unutarstanina invazija (fakultativne i obligatno unutarstanine bakterije)

2.

1. Izvanstanina invazija INVAZINI (initelji irenja, engl. spreading factors)

Proteini (enzimi) koji djeluju lokalno omoguujui kolonizaciju i invaziju Iako nema jasne razlike u odnosu na egzotoksine, invazini obino djeluju u samoj blizini patogena i manje su potentni

IZVANSTANINI BAKTERIJSKI PROTEINI INVAZINI Invazin Bakterija Uinak

hijaluronidaza

Streptokoki, stafilokoki, klostridije kolagenaza Clostridium neuraminidaza Vibrio cholerae, Shigella dysenteriae koagulaza Staphylococcus aureus kinaze Stafilokoki, streptokoki leukocidin Staphylococcus aureus streptolizin Streptococcus pyogenes hemolizini Streptokoki, stafilokoki, klostridije lecitinaze Clostridium perfringens fosfolipaze Clostridium perfringens EF antraksa pertusis AC Bacillus anthracis Bordetella pertussis

Degradira hijaluronsku kiselinu Otapa kolagen mii a Razgrauje neuraminsku kiselinu crijevne sluznice Pretvara fibrinogen u fibrin Pretvara plasminogen u plasmin Oteuje membrane neutrofila Oteuje membrane fagocita Fosfolipaze ili lecitinaze liziraju eritrocite Unitava lecitin u membranama Unitava fosfolipide u membranama podiu AMP podiu AMP

2. Unutarstanina invazija

initelji invazije stanica

Invazija stanica olakava prodor kroz mukozne povrine Bakterijski initelji koji posreduju invaziju stanica uglavnom su nepoznati Neke invazivne bakterija su obligatni (Rickettsia, Chlamydia), a veinom su fakultativni unutarstanini patogeni

?
Shigella Salmonella Listeria Legionella Mycobacterium EIEC...

2. Unutarstanina invazija

Invazivne bakterije
Invazijski initelji igele kodirani su na plazmidu, konjugacijom u E. coli daju i ovoj bakteriji sposobnost invazije (EIEC) Geni za invaziju nedavno su pronaeni u Salmonella spp. i Y. pseudotuberculosis

2. Unutarstanina invazija

A) Invazija nefagocitnih stanica

B) Fagocitiza i preivljavanje u profesionalnim fagocitima

A) Receptorom posredovana endocitoza

(neki virusi ovako ulaze u stanicu)

razliiti receptori pomou klatrina bez reorganizacije aktina nema pseudopodija

Prolazak bakterija kroz crijevnu barijeru: 1. 2. 3. Izravno kroz enterocite (listerija) Preko M (microfold) - stanica (igela, salmonela i jesinija) Preko DC

Zipper i triger mehanizmi ulaska bakterija u nefagocitne stanice

"zipper" ulazak posredovan receptorom izvana" manja mobilizacija proteina citoskeleta adhezini se veu na receptore stanice domaina Listeria, Yersinia, Helicobacter "trigger" ulazak iznutra pomou ubaenih bakterijskih proteina velike promjene citoskeleta - filopodija i lamelopodija nabiranje membrane" makropinocitoza Salmonella, Shigella

A) Zipper mehanizam ulaska bakterija u stanicu B) Trigger mehanizam ulaska bakterija u stanicu

Zipper mehanizam invazije stanice VEZANJE LISTERIJE NA STANINE RECEPTORE ENTEROCITA (INTERNALIN A - E-KADHERIN)

- slijedi...

Trigger mehanizam invazije stanice

- Salmonella i Shigella tip III sekrecije proteina

Reorganizacija staninog citoskeleta dovodi do nabiranja membrane formacija lamelopodija

Trigger mehanizam invazije stanice

Ulazak igele kroz M-stanice

ulazi kroz M stanice slijedi invazija rezidentnih makrofaga i susjednih enterocita bijeg iz fagosoma i umnoavanje u citoplazmi smrt makrofaga

Trigger mehanizam invazije stanice

Ulazak igele u stanicu - EM

"Membrane ruffling (koristei tip III sekrecijski sustav igela uzrokuje

nabiranja membrane M stanica - mobilizira aktinske niti)

B) Fagocitoza - makrofagi i granulociti

receptori za fagocitozu: C3-komp. i Fc (veu opsonine - At i kompl.) aktin ovisan proces - reorganizacija citoskeleta pseudopodije i nabiranje membrane neoksidativni i oksidativni put ubijanja

Fagocitoza - mehanizam unutarstaninog ubijanja

Lizosomi granule pune hidrolitinih enzima - kiselih hidrolaza

Granula neutrofila
1. azurofilna granula ("primarna granula"): mijeloperoksidaza, defenzini, serinske proteaze, elastaza, katepsin G specifina granula ("sekundarna granula"): laktoferin, katelicidin "tercijarna granula": katepsin, elatinaza

2. 3.

- neutrofili ive kratko, svega12 h! - brojniji su od dugo-ivuih makrofaga - patogen e se vjerojatno prije susresti s neutrofilom

Fagocitoza - mehanizam unutarstaninog ubijanja

neoksidativni put

oksidativni put

aktivacija enzima membrane NADPH oksidaze

(+ kiseli pH granula 3,5-4)

Oksidativni put

Izraeniji u granulocita nego u makrofaga Superoksid dismutaza stvara H2O2 Mijeloperoksidaza iz H2O2 uz Cl- i J- stvara hipohalite - (hipoklorit) oksidacija i liza mikroba Poveano stvaranje superoksidnog aniona O2- i ostalih reaktivnih skupina razornih za stijenke mnogih bakterija

Monociti/makrofagi
Sporije dolaze na mjesto infekcije ali due ive od neutrofila mogu ponovo sintetizirati granula konstitutivno (i bez aktivacije) eksprimiraju Fc receptore stvaraju mikrobicidne duikove okside (iNOS) aktivirani makrofagi proizvode velike koliine enzima iNOS

Receptori za fagocitozu na makrofagima

Profesionalni fagocit

- fagolizosom (uto) - mikroorganizam (roze) - Fe, katalizirano - MPO - mijeloperoksidaza neutrofila - NADPH-oksidaza

Preivljavanje mikroba unutar fagocita

3. Bijeg iz vakuole (fagosoma) 4. Inhibicija fuzije lizosoma s fagocitnom vakuolom 5. Preivljavanje u kiselom mediju fagolizosoma

Mikroorganizmi koji se umnoavaju u makrofagima

Gljive: Cryptococcus neoformans

Bakterije Rickettsia rickettsi Rickettsia prowazeki Mycobacterium tuberculosis Mycobacterium leprae Listeria monocytogenes Brucella spp. Legionella pneumophila

Protozoa: Leishmania Trypanosoma Toxoplasma Virusi: Herpes virusi HIV Virus ospica Poksvirusi

Mehanizam preivljavanja unutar makrofaga makrofaga 1. Bijeg iz fagosoma

Nekoliko minuta nakon ulaska u stanicu L. monocytogenes bjei iz fagocitne vakuole

actin-based motility

Shigella flexneri, Rickettsia spp., M. leprae

Bijeg igele iz fagocitne vakuole

igele bez icsB gena, podlijeu autofagiji i degradaciji u autolizosomima

2. Inhibicija fuzije lizosoma s fagocitnom vakuolom

M. tuberculosis S. typhimurium B. pertusis Chlamydia Ehrlichia spp. Brucella Francisella tularensis

3. Preivljavanje u kiselom mediju fagolizosoma

Coxiella burnetii Mycobacterium leprae Yersinia pestis Leishmania

Mehanizmi - otporni na defenzine, proteaze, lizozim - produciraju katalazu, superoksid dismutazu - veu i detoksiciraju kisikove radikale - mijenjaju unutarstanine signalne puteve

Ulazak virusa u stanicu

ENDOCITOZA

FUZIJA

VIROPEKSIJA

Babesia Plasmodium

Ulazak sporozoa (apikompleksa) u stanicu

Cryptosporidium parvum Cyclospora cayetanensis Isospora belli Toxoplasma gondii

aktivna penetracija lizosomalnim enzimima