Pemerintahan

Agama & kepercayaan

Masyarakat Sabah

sosiobudaya

ekonomi

1.

Sistem Pemerintahan di Sabah

Sistem Politik Kesukuan Diamalkan di daerah pedalaman Hidup dalam kelompok kecik Terpisah dari kumpulan lain disebabkan bentuk muka bumi Sistem Politik Kesultanan Ditadbir kesultanan Sulu dan Brunei Diamalkan di bahagian pesisiran pantai barat dan timur Sabah. Pemerintahan di sabah terbahagi kepada 2: i) Kesultanan Brunei ii) Kesultanan Sulu

2.

3.

Sistem Politik Ketua Bebas Ditadbir ketua tempatan bebas Berkait rapat dengan sistem politik kesultanan

KUMPULAN ETNIK DAN PENEMPATAN

Penempatan

Kumpulan Etnik MelayuBrunei

Kawasan Penempatan Pantai barat Papar, Kimanis dan Sipitang Pantai barat dan pantai Timur ( Kota Belud, Papar,Semporna, dan Tuaran) Pantai Timur ( Semporna, Lahad Datu, Tawau dan Kudat) Pantai barat dan pedalaman di Penampang, Tambunan, Ranau, Papar dan Kudat Tenom, Pensiangan, Keningau dan Rundum

Pesisir pantai

Bajau

Suluk

Lembah pantai

Kadazandusun

Pedalaman

Murut

Pendidikan

Peraturan dan Adat resam

KEGIATAN SOSIOBUDAYA

Agama dan Kepercayaan

Kesenian

FORMAL -Terhad dan tertumpu pada ajaran islam - Diadakan di surau, pondok dan rumah guru agama -Mengajar membaca al-Quran dan menulis Jawi

PENDIDIKAN
TIDAK FORMAL
- Dipelajari oleh kanak-kanak melalui keluarga masyarakat utk mendapatkan kemahiran - Mengajar cara memancing, memanjat, berburu, bertukang, bersawah, berternak dan menyumpit.

PERATURAN DAN ADAT RESAM - Undang-undang adat penting - Bertujuan untuk memelihara dan menjamin kesejahteraan hidup - Dilakukan untuk mengeratkan hubungan masyarakat

MALAPETAKA

KEROSAKAN TANAMAN KADAZAN DUSUN BENCANA ALAM WABAK PENYAKT

ANTARA UNDANG-UNDANG ADAT

ADAT PERTANIAN MONOGIT KADAZANDUZUN UPACARA MEMUJA SEMANGAT PADI KETIKA MENANAM DAN MENUAI PADI

ADAT PERKAHWINAN KAUM BAJAU BERKAHWIN PADA 14 DAN 15 HARI BULAN HIJRAH BULAN TERANG MURAH REZEKI

ADAT KEMATIAN KAUM MURUT - MEMUKUL TIANG RUMAH - MAYAT DIBERSIHKAN DAN DIPAKAIKAN PAKAIAN - DIKEBUMIKAN POSISI DUDUK - MAYAT DIBAKAR DALAM TEMBIKAR DISIMPAN 7 HARI

PESTA MENUAI TARIAN SUMAZAU

HARI RABU DAN AHAD ACARA MAGLAMILAMI

AGAMA DAN KEPERCAYAAN

DAHULU

KEMUDIAN

KINI

Masyarakatnya pagan (percaya hubungan antara kehidupan dengan alam semesta)

Abad ke 16 pengaruh agama Islam beransuransur mengubah hidup mereka dengan amalan nilai-nilai Islam

Wujud etnik beragama islam dan pagan. Sistem ketua di kampung dan ketua di rumah panjang diwujudkan.

Agama Islam

Bukan islam

KEPERCAYAAN ETNIK

KADAZANDUSUN 1. Animisme 2. Sebilangan kecil memeluk agama islam 3. Tuhan mereka, Kinorohingan (bersemayan di dunia lain) 4. Roh orang mati akan ke Gunung Kinabalu. Sampai masanya, roh akanpergi ke tempat yang lebih jauh (syurga atau neraka) 5. Selepas menuai padi, Magavau dijalankan utk menghormati semangat padi 6. Pesta keamatan 7. Unduk Ngadau diadakan sebagai lambang Huminodun dikorbankan menjadi padi 8. Bobohizan bomoh untuk membuang kepanasan

MURUT 1. Animisme (batu, pokok dan sungai yang mempunyai roh) 2. Gunung Antulai/ Gunung Aru (Gunung Hantu) dianggap suci 3. Percaya Aki Kopuno kuasa yang mencipta segala-galanya. 4. Babalian bomoh yang boleh berhubung dengan kuasa ghaib

KESENIAN
TARIAN MUZIK KRAF TANGAN ANYAMAN PERTAHANAN DIRI PERTUKANGAN UKIRAN DAN BINAAN PESTA MENUAI 30 DAN 31 MEI PASAR BESAR/TAMU BESAR. MENARIK PELANCONG ASING

KEGIATAN EKONOMI
PERTANIAN
PERTANIAN PINDAH PERTANIAN KEKAL

PADI HUMA (DI KAKI BUKIT) UBI KELEDEK SAYUR-SAYURAN BUAH-BUAHAN KELAPA MENTERNAKBINATANG

PADI SAWAH ETNIK KADAZANDUSUN DI PENAMPANG,PAPAR,TUARAN RANAU DAN KENINGAU

PERIKANAN

1. Memunggut hasil Laut Dilakukan Penduduk pesisir pantai Suluk dan Bajau) Dijadikan punca pendapatan Hasil laut agar-agar, timun laut Dan karang laut Orang Bajau- penyelam dan Pengutip hasil laut yang mahir.

2. Menangkap ikan Dilakukan penduduk pesisiran Pantai (teluk Brunei, Teluk Kimanis,

Sekitar pantai sandakan dan Semporna)

Orang Bajau- jaring dan kelong

PERDAGANGAN

DAMAR GETAH PERCA BAHAN GETAH ILIN LEBAH ROTAN SUMBU BADAK MANIK BARANGAN MAKANAN

PERDAGANGGAN DENGAN ORANG CINA PENGGUNAAN MATAWANG

DI PASAR TAMU TEMPAT BERJUAL BELI. MENGERATKAN HUBUNGAN ANTARA ETNIK MEWUJUDKAN SEMANGAT MUHIBAH DAN HARMONI.

Peta

KESULTANAN SULU

KESULTANAN BRUNEI

Kesultanan Brunei telah melantik pembesar tempatan mentadbir Sarawak tnp campur tangan Brunie.
Pangeran Indera Mahkota menjadi wakil pemerintahan Kesultanan Brunei pd Kurun ke-19. Mengambil alih kuasa pembesar Melayu tempatan. Mengenakan cukai yg tinggi kpd penduduk tempatan. Tidak membayar upah kpd orang Bidayuh yg bekerja di Lombong antimoni. Kesannya, Orang Bidayuh dan Melayu menentang membebaskan Sarawak . Pangeran Raja Muda Hashim dihantar menamatkan tentangan. 1840, didatangi James Brooke dan meminta bantuan Brooke menamatkan tentangan. Berjanji melantik Brooke sbg Gabenor jika berjaya.

Kuasa yang berminat dgn SBUB

Sistem perundangan SBUB

Pemerintahan SBUB

Penubuhan SBUB

Pemerintahan SBUB

Belanda

British

Amerika Syarikat

Sepanyol

Carta menunjukkan bagaimana tertubuhnya SBUB

Penubuhan Syarikat Borneo Utara British

1865
Sultan Brunei memberi konsesi tanah di Sabah kepada

C.L.Moses (wakil USA) Sewa 10 thn Moses menjual kpd J.W.Torrey & T.B.Harris (The American Trading Company Torrey gagal memajukan tanaman tebu & kopi di Kimanis lalu menjual kpd Von Overbeck Overbeck hadapi masalah modal

1878
Sul Jamalul Alam (Sulu) buat perjanjian dgn Overbeck & Dent kerana wilayah Sabah dlm pemerintahannya Serah kawasan dari Sg. Pandasan hingga ke Sg.Sibuku

1880
Overbeck jual semua hak kpd Alfred & Edward Dent Dent tubuhkan Pers. Sementara Borneo Utara British Berhad Saham sykt dijual kpd rakyat British Mendapatkan Piagam Diraja British untuk mengukuhkan kedudukan dan perniagaan

1881 1882

British menyerahkan Piagam

Tukar nama kpd Sykt Borneo Utara British Sir Rutherford Alcock sbg presiden Alfred Dent sbg pengarah urusan

SISTEM PENTADBIRAN SYKT BORNEO UTARA BRITISH

Tanggungjawab setiap pentadbir

Jawatan
Gabenor

Tanggungjawab
Ketua pentadbir Sabah W.H.Treacher ialah Gabenor pertama Dibantu oleh Majlis Penasihat - setiausaha kerajaan - Bendahari - Ketua Pasukan Keselamatan Tiada wakil peribumi dlm Maj. Penasihat Ketua bg Residensi Tugasnya hampir sama dgn Pegawai Daerah Bidang kuasa meliputi semua daerah dlm residensi Pegawai British yang mengetuai pentadbiran di peringkat daerah berperanan sbg: - majistret - memungut cukai - mengawal buruh - merupakan bendahari daerah -

Residen

Pegawai Daerah

Jawatan
Ketua Jabatan

Tanggungjawab
Mengetuai sesebuah jabatan. Antaranya Pejabat tanah Kewangan Polis Perubatan pos Mereka yang arif ttg adat tempatan Di gelar Orang Kaya-kaya Menjadi penolong kpd Pegawai Daerah Tugas: - menjaga keamanan - mengutip cukai

Ketua Anak Negeri

Ketua kampung

Menguruskan hal ehwal penduduk kampung Menjaga keamanan Menjaga keselamatan kampung Membantu memajukan perdagangan Melaporkan kes-kes kecurian, wabaK penyakit kpd Pegawai daerah

Sistem perundangan SBUB

Mahkamah di Sabah
Mahkamah Majistret Mahkamah Anak Negeri

Mengendalikan kes berat sperti pembunuhan, penculikan dan rompakan Dihakimi pegawai daerah

Mengendalikan kes berkaitan dgn undangundang Islam & hukum adat Hakim dilantik dikalangan Ketua Anak Negeri yang tahu hal agama dan adat

Nama asal batang Sarawak/Sungai Sarawak Meliputi kawasan sekitar Kuching & seluruh Sarawak.

SARAWAK

Kewujudan manusia Bermula kira-kira 40000 tahun Peninggalan sejarah di Gua Niah Contoh tembikar,alat perkakas (kapak,pisau batu dan lukisan di dinding gua. Ini membuktikan Sarawak negeri terawal diduduki manusia di Asia Tenggara

MASYARAKAT SARAWAK

Penempatan

Kumpulan Etnik

Kawasan Penempatan Kawasan Kuching,Simanggang, Sibu,Mukah,Oya,Saribas, Tanjung Datu Lembah Utara Rajang, Mukah,Oya, Bintulu Sg Saribas,Sg Skrang,Sg Batang Lupar,Sg Rajang Singgai, Sadong,Sungai kayan

Melayu
Pesisir pantai Orang Melanau

Suluk

Lembah pantai

Kadazandusun

Murut

Batang Baram,Kawasan Ulu Batang,Rajah,Balui.

Kelabit Pedalaman

Lembah Terusan dan Sg Baram

Kawasan hutan Baram dan Sg Rajang Kawasan kaki bukit dan gunung di utara Sarawak dan di kawasan Sg Trusan dan Limbang

Penan

Murut

PENDIDIKAN

Tidak formal diperoleh melalui cerita-cerita lisan berkaitan amalan dan kepercayaan.cth cara memburu

Formal Dijalankan di masjid dan sekolah Diajar oleh guru sl-Quran,imam dan lebai

Merayakan perayaan Kaul

Melanau

# Untuk menjamu ipok yg mengawal laut Tujuan: Memperoleh tangkapan yg memuaskan -Selamat semasa di laut - Mengelakkan penyakit
# Perayaan Gawai ( Pesta Menuai) # Tarian ngajat ditarikan sebagai tanda kesyukuran semasa pesta menuai padi # Bergendang kesenian tradisi melayu # Hanya kaum lelaki menari sambil menyanyi dan berpantun Tarian ini meliputi permainan muzik,nyanyian,pantun, dan tarian

KEBUDAYAAN

Iban

Orang Melayu

AGAMA DAN KEPERCAYAAN

Sebahagian kecil bumiputera Sarawak (Iban,Murut,Kelabit, Kenyah,Kayan,Bisaya) mengamalkan kepercayaan aninisme

Orang Penan (nomad) Hidup berpindah randah Mereka dilarang menetap secara kekal di sesuatu tempat. Dilarang menebang pokok besar dan melapangkan kawasan hutan

Orang Melanau (bkn beragama Islam)

mempercayai makluk ghaib (ipok)

Orang Iban percaya apabila membuka penempatan perlu disemah terlebih dahulu. percaya apabila burung ketupung dan burung beragai berbunyi itu bermaksud meeka tidak boleh mendidrikan rumah di kawasan itu

KEGIATAN EKONOMI
SARA DIRI a) Menanam padi huma/padi bukit b) Nelayan c) Memungut hasil hutan d) Berniaga kecil-kecilan * Melayu,Melanau,Iban,Kayan,Kenyah, Bidayuh,Kelabit PERTANIAN a) Penanaman padi sawah b) Sagu c) Lada hitam d) Penanaman padi huma

PERLOMBONGAN

PERDAGANGAN a)Menjalin hubungan dagang dengan melaka b) Lada hitam,halia,kapur barus,emas,kayu cendana,sumbu badak dan telur penyu c) Menjual besi,kaca,pinggan mangkuk. d) Menarik minat pedagang asing dr China, Arab, India, dan kepulauan melayu e) tembikar,sutera,barang logam,kain dan barang hiasan dibawa ke sarawak

PEMERINTAHAN KELUARGA BROOKE

PEPECAHAN MEMBUKA RUANG PENJAJAHAN

James Brooke berjaya menamatkan tentangan. Namun pelantikan Brooke dilengah-lengahkan Pangeran Raja Muda Hashim. Brooke marah & membedil Kuching. 1841, Pangeran terpaksa melantik Brooke sbg Gabenor & Raja Sarawak. 1842, Brooke menghadap Sultan Brunei utk mengesahkan kedudukannya. Sultan Brunei gerun melihat kedatangan Brooke & mengangkatnya Lalu mengiktiraf perjanjian 1841 dgn penambahan syarat-syarat baru. Sultan Omar Ali Saifuddin. Pada 1846, baginda menentang Brooke. Baginda berjaya ditewaskan. Perjanjian baru juga dibuat dimana, i.Brooke diiktiraf sbg Raja Sarawak yang merdeka ii.Berkuasa penuh ke atas Sarawak

KELUARGA BROOKE MELUASKAN KUASA 1853, berlaku penentangan di Saribas & Batang Lupar. Sultan Abdul Muein tidak dpt mengawal penentangan lalu menyerahkan tanah antara Sungai Samarahan dgn Sungai Rajang dgn bayaran 1500 dolar setahun.

1861, berlaku masalah kekacauan di sepanjang Sungai Rajang. Sultan Muein menyerahkan Sungai Rajang & menerima bayaran 4500 dolar setahun.

 KELUARGA BROOKE MELUASKAN KUASA 1883, berlaku pembunuhan beberapa orang peniaga Sarawak oleh org Murut di embangan Sungai Trusan. Ini menyebabkan Kawasan tersebut diserahkan sultan dengan bayaran 4500 dolar setahun.

1905, Charles Brooke tlh membeli Lawas drp Sultan Hashim Jalal (18851906)

KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN KUASA James Brooke memperkenalkan sistem pemerintahan beraja. Pemimpin tempatan dilibatkan dlm pentadbiran dan beperanan menasihati Brooke dlm udng2 & peraturan berkaitan pentadbiran Sarawak. Sistem Pemerintahan Beraja dan Agensi/ Jab yg ditubuhkan

1852, Charles Brooke berkhidmat sebagai Tuan Muda & kemudian menggantikan James Brooke.
1888, British menandatangani perjanjian dgn Charles Brooke. 1941, Charles Vyer Brooke mencadangkan Perlembagaan Sarawak yg memberi kuasa pemerintahan kpd rakyat Sarawak. Ia gagal dilaksanakan kerana Perang Dunia Kedua meletus.

KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN KUASA (smbg)

SISTEM PEMERINTAHAN BERAJA DAN JABATAN YG DITUBUHKAN

MAJLIS TERTINGGI Residen Bahagian Pertama 4 org Datu Melayu Keanggotaan tujuan MAJLIS NEGERI Ketua Kaum Bumiputera MAJLIS BAHAGIAN Residen Penolong Residen Penolong Pegawai Daerah Pegawai Anak Negeri Ketua Kampung 1. 2. 3. 4. Menasihati Residen Mengetuai operasi ketenteraan Menjaga keamanan Mengutip cukai

1. 2. 3.

Menasihati Brooke Membuat semua dasar Meluluskan udng2 & peraturan

1.

2.

Memberi peluang pemimpin bumiputera bersidang 3thn sekali. Mengambil bhgn dlm pentadbiran

Jabatan yg Ditubuhkan Jabatan Kehakiman, Jabatan Polis, Jabatan Kastam & Cukai dan Mahkamah Keadilan Kes Sivil org Melayu, Dayak dan Cina diadili ketua mereka sendiri. Kes jenayah melibatkan lebih satu kaum diadili Raja Sarawak, Residen / Timbalan Residen.

PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE Kasukan Pelabur Asing tidak digalakkan bertujuan menjaga kepentingan ekonomi. orang Cina diberi peluang berdagang dan melombong. pembangunan tidak seimbang dan tertumpu di Bahagian pertama dan kedua. Kegiatan Ekonomi Yang Dijalankan Hasil hutan (sarang burung, getah, jelutung dan rotan) sarang burung dikutip dr gua batu kapur, kapur barus, damar dan kayu balak) Tanaman baru (getah dan tembakau). Baru diperkenalkan utk meningkatkan eksport. Tanaman tradisional (kelapa, gambir, lada hitam, pokok sagu/ rumbia). Ditanam secara meluas utk dieksport.

PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE Kegiatan Ekonomi Yg Dijalankan(smbg)

Sumber galian (emas, antimoni, arang batu, raksa dan minyak).

i.Emas dilombong di Bau oleh pelombong Cina. 1857, tidak berpuas hati dengan cukai yg dikenakan Brooke. Kemudian diusahakan Syarikat Broneo yg ditubuhkan 1856. ii.Antimoni Dimonopoli Syarikat Borneo di Bau dan Kuching

iii.Minyak usaha cari gali minyak bermula 1882. Telaga petroleum pertama di Miri. Pada1909, The Anglo-Saxon Oil Company mendapat konsesi melombong petroleum. 1917, kilang menapis minyak didirikan di Lutong.

KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN PERTAMBAHAN PENDUDUK i.Perkembangan Bandar Bandar

ii.

Kemudahan Asas (jalan raya, air dan elektrik) terhad di bandar-bandar (kawasan pentadbiran dan kegiatan ekonomi) iii.Perkhidmatan Kesihatan Hospital dan klinik dibina Mubaligh Kristian di bandar besar.
iv.Pengangkutan v.Perkhidmatan Telegraf, Pos dan Telefon pada 1897, wujud perkhidmatan telegraf antara Kuching Singapura. 1931, pejabat pos dibina di Kuching.

PERKEMBANGAN BANDAR -BANDAR menjadi pusat pentadbiran dan perdagangan Kuching (1841), ibu negeri dan pusat pentadbiran kerajaan Miri (1910), mula menjadi pusat kegiatan melombong petroleum

PENGANGKUTAN
. KERETA API. Pada 1917 dibina landasan dari Kuching Bau. 1932, perkhidmatan diberhentikan akibat kemelesetan ekonomi. PENGANGKUTAN AIR. Di Kuching, syarikat perkapalan Singapore and Sarawak Steamship Company memberi perkhidmtan. KAPAL TERBANG. 1924, menghubungkan Kuching dan Singapura.

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE Keluarga Brooke melaksanakan Dasar Pecah dan Perintah Tujuan, Mengukuhkan Kuasa Dasar Pecah dan Perintah Setiap kaum dipisahkan dengan kegiatan ekonomi dan petempatan yang berbeza
Kaum Orang Melayu Orang Iban Pentadbiran Ketenteraan Kegiatan Ekonomi

Orang Cina
Orang India Orang Sikh

Pertanian, perlombongan dan perdagangan

Perniaga kain (Kuching) Polis

PETEMPATAN Orang Cina di bandar-bandar Bumiputera di kawasan pedalaman. Kesannya : i. Perpaduan kaum terhalang ii. Kedudukan sebagai Raja Sarawak terjamin

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE PENDIDIKAN SEKOLAH INGGERIS. Kerajaan menggalakkan mubaligh Kristian mendirikan sekolah Inggeris. Antara Sekolah terawal Sekolah St. Thomas (1848).
1. Tidak yakin pendidikan Barat sesuai untuk penduduk tempatan 2. Charles Brooke membina sekolah untuk orang Melayu dan Cina 3. Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana mahu mengekalkan cara hidup mereka

SEKOLAH MELAYU SEKOLAH CINA. Sekolah Cina dibina dan diuruskan orang Cina. Guru, sukatan pelajaran dan buku dibawa dari China

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE PENDIDIKAN 1917, sekolah untuk kaum Melanau didirikan.

1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan bertujuan utk mengawal perkembangan pendidikan Sarawak dan semua sekolah mesti berdaftar dengan jabatan tersebut.
1936, hanya 25 buah sekolah kerajaan. Ada guru-guru sekolah kerajaan dilatih di MPSI, Tanjung Malim. 1940, Maktab Perguruan Kent didirikan untuk melatih guru-guru sekolah Melayu

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE

SEKOLAH MELAYU 1883, Sekolah rendah berpengantar bahasa Melayu dibina (42 tahun selepas pemerintahan Brooke). Tujuan Melatih orang Melayu menjadi guru sekolah dan kakitangan kerajaan. Buku-buku dibawa dari Semenanjung Tanah Melayu Sekolah Melayu yang dibuka kerajaan, (i) Sekolah Merpati Jerpang (ii) Sekolah Encik Buyong Kemudahan sekolah tersebut digabung menjadi Madrasah Melayu

KESIMPULAN
Walaupun negara kita kaya dengan hasil bumi tp hasil tersebut telah dieksploisi oleh orang lain/ pihak luar.

penglibatan masyarakat bumiputera dlm pentadbiran hanya dihadkan kpd jawatan rendah dan diserap masuk semata-mata untuk mengurangkan kos perbelanjaan mereka.
oleh itu, wlpn bigang ekonomi dan kemudahan asas berkembang namun masyarakat bumiputera tidak dpt menikmati kemajuan tersebut malah semakin Tersisih drp arus pembangunan.

Those who cannot remember the past are condemned to repeat it

( Mereka yang melupai sejarah pasti akan mengulanginya).

George Santayana (ahli falsafah)