SADRAJ UVOD2 1. MATERIJALI I METODI.4 2. REZULTATI I DISKUSIJE..4 3. POJAM RURALNOG TURIZMA6 4. TRITE DETERMINANTE RAZVOJA RURALNOG TURIZMA..........................7 4.1.

Ciljevi ruralnog turizma....................................................................................9 4.2. Karakterisike i ponuda ruralnog turizma..........................................................9

5. RAZVIJENOST I OBLICI RURALNOG TURIZMA................................................10 5.1. Aktivan odmor na selu....................................................................................11 6. OSNOVNI FAKTORI RURALNOG TURIZMA.......................................................12 7. RAZVOJ RURALNOG TURIZMA U REPUBLICI SRPSKOJ................................13 ZAKLJUAK..............................................................................................................15 LITERATURA............................................................................................................16

UVOD Turizam kao fenomen 21. vijeka, apsolutno ima globalne razmjere. Moglo bi se kazati kako nema zemlje u svijetu koja, u veoj ili manjoj mjeri, ne razvija ili domai ili meunarodni turizam. Temeljna karakteristika takvog (savremenog) turizma, jeste masovnost, odnosno veliki broj uesnika u turistikim putovanjima. Po procjenama svjetskih analitiara o turistikim kretanjima, oko 3,7 milijardi ljudi svake se godine odluuje na neki od oblika turistikog putovanja. Turizam je pojava koja u savremenim uslovima ima brz tempo razvoja. Pojavljuje se i ispoljava na skoro svim prostorima, kontinentima, u kojoj uestvuju vrlo razliite grupacije ljudi, sa razliitim ciljevima i oekivanim efektima. Turizam ne zna za granice. Oseamo ga ili ga mjerimo u gradovima, na selima, na visokim planinama, ili pitomim ravnicama, na istorijskim mjestima ili u modernim tematskim parkovima. Efekte od razvoja turizma mjerimo u broju evidentiranih dolazaka turista, sa ostvarenim prihodima koji se takmie sa mnogo jaim industrijama. Turizam je svakako postao pojava koja je tu svuda oko nas. Turizam vie ne moe da bude slobodna, stihijska, neplanska aktivnost. Razvojem turizma upravljaju kako velike i snane multinacionalne kompanije, tako i mala ali promjenama prilagodljiva preduzea koja mogu lako da predvide promjene i zadovolje turistiku tranju. Svega toga ne bi bilo da turizam ne vode strunjaci, ljudi koji turizam poznaju, prate, njime upravljaju i realizuju ga. Upravljati turizmom (i turistikom destinacijom) na nivou mjesta, regije ili ire geografske cjeline podrazumijeva usredsreenost na vie inioce, odgovarajue sisteme u redoslijedu poteza, a sve s ciljem utvrivanja odgovarajue menadment strategije i politike koje e pridonijeti ostvarenju postavljenih ciljeva svake konkretne turistike destinacije. Republika Srpska raspolae brojnim resursima za razvoj turizma. Uz ukljuivanje privrednih i vanprivrednih djelatnosti, koje imaju interes za razvoj turizma, turizam bi trebao da postane jedan od generatora rezvoja Republike I rasta ukupnih ekonomskih aktivnosti. Polazei od osnovnih pravaca u svjetskim turistikim kretanjima u Republici Srpskoj se izdvajaju sledei najvaniji vidovi turizma: turizam gradova, tranzitni turizam, banjski turizam, turizam na mnogobrojnim rijekam i turizam vezan za posebna interesovanja. Turizam vezan za posebna interesovanja obuhvata vie vidova turizma za kojima postoji odgovarajua tranja i koja pokazuje stalni rast, sa oekivanom tendencijom jo breg rasta u budunosti. Ova grupa razliitih interesovanja posebno je Republici Srpskoj znaajna kod onih vidova turizma u kojima je u odreenoj mjeri ve formiraju turistiki proizvod. Jedan od tih vidova jeste upravo turizam na selu. Republika Srpska ima izuzetno povoljne uslove za razvoj seoskog turizma. Prije svega, to su posebno povoljni uslovi ouvane prirode, uz blagu klimu, ist vazduh, nezagaene rijeke i jezera, bogatu floru i faunu. Ove pogodnosti su naroito izraene u brdsko-planinskim predjelima Jahorine koja je bila i olimpijski centar i mnogih drugih planinskih predijela koji krase nasu Republiku. Boravak u prirodi prua turistima mogunost za etnju, rekreaciju, bavljenje sportom i druge rekreativno-zabavne aktivnosti u prirodi. Turisti koji za to pokau interesovanje mogu se ukljuiti u obavljanje poljoprivrednih radova.

Sami zaeci razvoja turizma na selu vezani su za spontani pokret turista, koji su eleli da, makar na kratko, pobjegnu iz gradske, ekoloki naruene sredine i odreeno vrijeme provedu u prirodi. U poetku su se ovim vidom turizma bavili samo pojedina domainstva. Sela Republike Srpske su naa najvea ansa za bolji standard i t o po osnovu poljoprivredne proizvodnje, kao najvanije strateke grane, i turizma kao nae najvee perspektive u narednom periodu. Na selo se donedavno gledalo kao na zajednicu nieg reda od gradske, kao na zaostalu sredinu i ekonomski i duhovno koja je nesposobna da se sama o sebi brine. Republici Srpskoj pripadaju bogati, ali razueni prirodni resursi. Oni predstavljaju njenu osobenost i veliku prednost budui da se klimatske zone proteu od mediteranske na jugu Hercegovine, do umjereno-kontinenatlne koja preovlauje sjevernim dijelovima. Priroda, veliki neimar, zaista je bogato nagradila svakom ljepotom njene stanovnike koji su umjeli da vole i potuju svoju zemlju kao neto najsvetije. Izdvojimo li te dragulje iz prirodnog bogatstva Republike Srpske, to bi svakakako bile njene alpske planine, Zelengora, Treskavica, Jahorina, Romanija, potom Grme, Kozara, Ozren i mnoge druge, sa ogromnim umskim i lovnim bogatstvom. U ovom seminarskom radu bie obraen pojam ruralnog turizma kao pojma i razvoja ruralnog turizma u Republici Srpskoj. Kao sastavni dio ovog seminarskog rada uradila sam ankete na zadatu temu u optini Vlasenica, mjesto Tia, to e biti navedeno u naslovu materijali i metode seminarskog rada.

1. MATERIJALI I METODI

U izradi ovog seminarskog koristila sam primarne i sekundarne izvore informacija, kako iz strune literature, interneta tako i izradom anketa. Podaci koje sam koristila iz strune literature navela sam pojam ruralnog turizma, definicuju ruralnog turizma i sve podatke koji se odnose na zadatu temu ovog rada. Poto je tema ruralnog turizma u razvoju, velika panja se posjeuje ovoj grani turizma bar u literaturama je opisana kao znaaja oblik turizma. Navela sam osnovne podatke iz ove oblasti kako bi priblino mogli razumiti pojam ruralnog turizma. Takoe sam podatke prikupljala sa interneta i uoila da se u veini drava okruenja pridonisi velika panja razvoju ruralnog turizma. Takoe sam podatke sa interneta vezano za Republiku Srpsku I njen razvoj ruralnog turizma navela u pojedinim dijelovima ovog seminarskog rada. Anketu na zadatu temu "ruralni turizam" sam radila u selu tisa optina Vlasenica. Uraeno je 6 anketa: 2- upitnika za preduzetnike provajdere seoskog turizma (anketirana su dva vlasnika ugostiteljskih objekata), 2- upitnika za pruaoce lokalnih usluga i 2- upitnika za stanovnike ruralnih podruja optine. Od anketiranih ispitanika zaposleno je njih 4 od kojih su 2 vlasnici ugostiteljskih objekata, a 2 radnici u privatinm firmama. Svi ispitanicu su stanovnici ovog sela. Vecina njih smatra da turizam u naoj optini moe pomoi poveanju prihoda ili stvarati vie mogunosti za posao, ali da lokalne vlasti nisu dovoljno aktivne po tom pitanju.

2. REZULTATI I DISKUSIJE

U razgovoru sa ispitanicima koji su odgovarali na postavljena pitanja u anketi su pozitivno ocijenili ovu anketu i veina njih smatra da bi bilo veoma vano razvoj ove grane turizma kako zbog same optine tako i samih ljudi koji ive u ruralnim predjelima. Veliki broj domainstava u kojima radi jedan lan ili ak ni jedan ne mogu da odole potrebama koji bi bili dovoljni za obian ivot. Takoe pored toga veina anketiranih je odgovorilo da bi ruralni turizam veoma uticao na razvoj infrastructure u tim mjestima, razvoj saobraaja, prili v novca i stvaranje dobrog imia za ta mjesta i da bi se poveao standard tih ljudi koji imaju mogunosti da prue ovakvu vrstu ponude. ist vazduh, zdrava hrana, mogunost ribolova, etnja kroz umu i dobar odmor je ono to veina danas turista trae a to naa optina moe da prui. Meutim jedan dio ispitanika sa kojima sam razgovarala smatraju da ruralni turizam nije u interesu drutva pogotovo ovog istono dijela Republike Srpske i da se dovoljna panja ne posveuje razvoju industrije i zapoljavanja a kamoli razvoja turizma u ovoj i drugim optinama koji imaj potencijal za razvoj ruralnog turizma.

Jedan dio ispitanika je nevao da optina Vlasenica kao najvei potencijal ima ski centar Igrita I da bi razvoj zimsokg turizma moglo u velikoj mjeri da utie na priliv veliki broj turista, to bi ujedno I povuklo razvoj seoskog turizma I ponude koja mogu da se prue u ovoj optini. Neki su pak naveli i veliko bogatstvo okolnih rijeka I mogunosti da se rijeke urede I da se naprave reviri koji e takoe privui veliki broj turista, prije svega ribolovaca, a ujedno izgradnja tih revira povlai I izgradnju manjih objekata drvenih baraka koji predstavljaju veliku atrakciju u razvoju seoskog turizma, jer veina turista ne eli da boravi u hotelima ili nekim drugim stambenim objektima ve ele ba u tim drvenim barakama da borave. Takodje i Viselac bi mogao da bude velika atrakcija za turiste, kako zbog istog vazdu ha i prirodnih izvora vode koje nudi ova planina, izgradnja i uredjivanja pjeakih staza, kao i biciklistikih staza bi mogao privui turiste kao oblik sportskog turizma. Kao to sam nevela u uvodu veina ispitanika je pozitivno odgovorila na razvoj ruralnog turizma, kao to kau svi bi imali velike koristi od tog turizma, a Vlasenica kao optina ima taj ogromni potencijal. No kako kau to nikome nije u interesu, ili nema dovoljno sredstava da se tako neto uradi, ali svi optimistino gledaju da bi u nekoj blioj budunosti moglo takvo neto da se i ostvari. Optina Vlasenica je jedna od optina koja ima velike potencijale u razvoju ruralnog turizma. Nalazi se na raskrisnici puteva prema Sarajevu, Tuzli i mnogim drugim velikim gradovima i centrima, veina turista, putnika koji odlaze na more veina njih prolazi kroz nau optinu. Mislim da se u optini Vlasenica nedovoljno izdvajaju sredstva za razvoj ruralnog turizma, sobzirom da se optina moe razviti u jednu veoma dobru turistiku destinaciju. ist vazduh, i zdrava hrana je ono to privlai veliki broj turista iz kako stranih tako i domaih velikih metropola, kako bi uivali u tiini i zdravoj hrani koje mogu ponuditi naa okolna mjesta i sela.

3. POJAM RURALNOG TURIZMA Prema definiciji Savjeta Evrope ruralni turizam je turizam na seoskom podruju sa svim aktivnostima koje se provode na tom podruju. Prednosti ruralnog turizma su upravo njegove najznaajnije karakteristike, a to su mirna sredina, odsutnost buke, ouv ana okolina, komunikacija s domainima, domaa prehrana, upoznavanje seljakih poslova. Posebni oblici ruralnog turizma mogu biti: turizam na seljakim imanjima, lovni, ribolovni, ekoturizam, zdravstveni, sportsko-rekreativni, rezidencijalni (kue za odmor), edukacijski, zaviajni, nostalgini, avanturistiki, tranzitni, kamping turizam, kontinentalni nautiki turizam, gastronomski i enogastronomski, turizam zatienih dijelova prirode, kulturni turizam, vjerski, ostali posebni oblici. Najoptiji oblik ruralnog turizma temelji se na raznolikim atrakcijama ruralnog podruja. Ponuda Urlaub am Bauernhof (odmor na seoskom imanju) prvo se razvila u Njemakoj i Austriji. Ovaj oblik sadrajno je u srodstvu s maarskim oblikom pod nazivom odmor na selu, seoski turizam. Pojam seoskog turizma poznat je u Maarskoj, ali on ne odreuje jednoznano tip turistikog proizvoda. Njegove temeljne karakteristike su kompleksnost i obuhvatanje drugih proizvoda. Seoski turizam osim smjetaja u seoskom okruenju (gostoprimac prima goste na vlastitom imanju) nudi i slijedee: kulturnu ponudu (lokalne tradicije, slavlja, priredbe, folklore), gastronomiju (domaa jela, vina, rakije i sokovi, na taj nain se ve stupa u kontakt s agroturizmom), vinski turizam (gazda predstavlja svoja vina), upoznavanje prirode (zatienih prirodnih podruja), zdravstveni turizam (specijalna lokalna klima), lovaki turizam (jahanje je ukljueno u ponudu), djeiji kampovi

Ekoturizam je svako ono putovanje koje za cilj ima zatitu svijeta prirode i podrava dobrobit kulture koja taj svijet nastanjuje. Kada turist putuje pripremljen, otvorenog duha i spreman je prihvatiti lokalnu kulturu i prilagoditi se lokalnim obiajima tada i sam doivljava unutranju promjenu i svaki dan proveden u novoj sredini predstavlja radost. Zato ekoturizam nije samo novi nain provojenja godinjeg odmora, ve je to stav, nain ponaanja, etika. 1On nam otvara mogunost da ivimo u miru s prirodom i da je bolje razumijemo, u direktnom kontaktu. Ekoturizam stvara mogunosti za razvoj dosad turistiki slabo razvijenih regija, te za odravanje i finansiranje zatienih podruja. Kod ekoturizma razlikujemo dva bitna segmenta: male skupine s posebnim interesima za ekoturizam koji na taj nain provode itav odmor; te
1

Jovan Popesku, Kljuni aspekti seoskog turizma, Srbija, 1999. godina, str. 36.

veliki broj onih koji odmor provode npr. na planinu, ali takoer odlaze na kratke izlete u prirodu. Zdravstveni turizam je specifina grana turizma koja se struno i kontrolirano slui prirodnim ljekovitim initeljima i postupcima fizikalne terapije u cilju ouvanja i unaprijeenja zdravlja, te poboljanja kvalitete ivota. Osnovu zdravstvenog turizma ini koritenje prirodnih ljekovitih sredstava. Avanturistiki turizam je spoj avanture, rekreacije, oputanja, zabave i gurmanskih doivljaja. Na taj nain e se korisnici udaljavati od svakodnevnih problema i stresnih situacija, te pripremati svoj organizam i psihofiziku kondiciju za daljnje pothvate. Ovaj oblik turizma prepoznali su korisnici koji spadaju u vrh evropske i svjetske elite, koji su prezasieni skupim hotelima, izobiljem, otmjenou, konferencijama, poslovnim veerama, prigodnim zabavama i slinim, zbog ega tee jednostavnom i normalnom nainu ivota.2 Kruna putovanja nude kao gotovo nijedan drugi nain putovanja mogunost da se u kratkom vremenu puno vidi. To objanjava i velike stope porasta kod krunih putovanja i izglede za proirenjem tog segmenta. Zahvaljujui dugoj obali i bogatstvu otoka hrvatska obala je savrena za intenzivni razvoj nautikog turizma i krunih putovanja. Zadovoljavanje potreba ovog segmenta potranje ima potencijal postati znaajan doprinos ukupnom turistikom prometu Hrvatske. Jedan od do danas neiskoritenih potencijala je iskoritavanja rijenih puteva u ponudu krunih putovanja.

4. TRITE DETERMINANTE RAZVOJA RURALNOG TURIZMA Zeleni turizam, zdravstveni i turizam vezan za prirodno i kulturno okruenje mogu se smatrati, u sinhronizovanom dejstvu, okosnicom sve znaajnijeg oblika turizma, koji se naziva eko turizam, alternativnim turizmom ili odgovornim turizmom. Bitan dio ovog, sve vanijeg oblika turizma, je i seoski, odnosno ruralni turizam. Osnovne karakteristike razvoja i opti znaaj seoskog turizma, odnosno definisanjem odgovoran na pitanje: da li je rije samo o jednom od dijelova na ukupnom tritu, ili je razvoj seoskog turizma poseban pristup ukupnom razvoju u seoskim oblastima? Osobenost tranje i ponude u seoskom turizmu navode na zakljuak da je seoski turizam samo jedan od segmenata ukupne turistike ponude, odnosno turistikog trita. Tako shvaen, ruralni turizam se nalazi u konkurentskom odnosu sa ostalim formama turistike ponude, odnosno turistikog proizvoda. Problem nastaje pri pokuaju definisanja, odnosno kvantifikovanja seoskog turizma, to zahtjeva detaljnost u pristupu razgraniavanja ruralnog u odnosu na ostale oblike turizma.3

2 3

www.turizam.co.yu Baki Ognjen, Marketing u turizmu, Beograd 2007. godina, str. 85.

Potencijalni turisti, koji potiu, u najveem broju, iz gradskih sredina, dimenziju ruralnog karaktera odreenog podruja odreuju prvenstveno na osnovu nivoa tradicionalnosti drutvenih struktura kao i optedrutvenih vrijednosti koje vie ne postoje u gradskim centrima. Ruralna podruja se karakteriu, prije svega, snanijim osjeajem zajednitva, lokalnim a ne kosmopolitskim kulturama i nainom ivota koji je usporeniji, manje materijalistiki i manje komplikovan u odnosu na gradska podruja. Mnogo je inilaca koji utiu na usmjeravanje turistike tranje prema ruralnim podrujima. Jo uvijek nedostaju, meutim, relevantna istraivanja konkretnih inilaca koji definiu obim i strukturu tranje prema ovoj vrsti turistikih odredita. Uoljivo je, na osnovu rezultata istraivanja, da su skloniji ueu u turistikim kretanjima ka selu mlaih ljudi, obraovaniji, na rukovodeim poloajima, vlasnici kola, koji stanuju u podrujima okruenim prirodom. Osnovnim motivom za usmjeravanju turista ka seoskim podrujima moe se smatrati eljom za boravkom u ouvanoj prirodnoj sredini i osjeaj slobode, autentinosti i tradicije, to zajedno rezultira osjeajem relaksacije i smirenosti. Heterogenost i sloenost turistike tranje usmjerene prema ruralnim podrujima uslovljava da i turistika ponuda bude kompleksna. Ukoliko proces formiranja ponude posmatramo sa markentike take gledita, radi se o obrazovanju turistikog proizvoda. Seoski turizam je karakteristian po postojanju velikog broja uesnika na strani turistike ponude, odnosno u formiranju turistikog proizvoda, pri emu je najvea zastupljenost velikog broja malih organizacija u okviru privatnog sektora, odnosno samostalnih preduzetnika. Jedan od najvanijih segmenata u okviru turistikog proizvoda seoskog turizma, posebno uprivredno nedovoljno razvijenim podrujima, jeste bavljenje turizmom u okviru poljoprivrednih domainstava. Kao dio ukupnog seoskog turizma, ovaj njegov oblik moe se realizovati kroz obezbjeenje smjetaja, opremanje kamping terena, otvaranje restorana i prodaju poljoprivrednih proizvoda. Razvoj ovakvog oblika seoskog turizma, koji je i najzastupljeniji u naoj zemlji, zavisi od djelovanja tri inioca: nivoa prihoda koje domainstvo obezbjeuje na osnovu poljoprivredne proizvodnje, postojanja turistikih resursa i pristupanosti od strane emitivnih turistikih regiona. Bitna prednost razvoja ovog vida turizma ispoljava se u obezbjeenju prihoda od turizma seoskim podrujima uz minimalno investiranje od strane samih poljoprivrednika, kao i u pospjeivanju ekonomskog razvoja u perifernim podrujima, na osnovu meuzavisnosti izmeu poljoprivrede i turizma. Osnovne karakteristike tranje i ponude u seoskom turizmu, kao i bitan znaaj okruenja, prirodnog i kulturnog za razvoj ovog vida turizma, odnosno segmenta turistikog trita, upuuje na vanost primjene marketinga u cilju stvaranja osnova za racionalno trino poslovanje. U tom smislu, turizam moemo posmtarati kao nain za rjeavanje ili prevladavanje niza problema u razvoju ruralnih podruja irom svijeta. Imajui u vidu i navedenu dimenziju odnosa izmeu razvoja ruralnih podruja i razvoja turizma, moemo konstatovati da trini pristup odnosima u seoskom turizmu mora poivati na uvaavanju optedrutvenih koristi koje proizilaze iz tog odnosa.4 Ukupni proces marketinga seoskog turizma suoava se i sa odreenim brojem pro blema koji mogu uticati na trino pozicioniranje proizvoda seoskog turizma. Osnovni problem bi se mogao definisati kao postojanje nesklada izmeu oekivanih koristi, od strane turista, i ukupnog
4

B. Richards, Marketing turistikih atrakcija, Zagreb 1998. godina. str. 110.

turistikog proizvoda, koji sadri opipljive i neopipljive elemente. Opipljive elemente je mogunost prije upotrebe testirati, dok neopipljivost znai da njihovo koritenje, kao djelova turistikog proizvoda, ne rezultira posjedovanjem neega, ve se doivljava i uobliava u odreeno iskustvo. U rjeavanju navedenih problema kljuan je odnos izmeu javnog sektora, turistikih preduzea, bez obzira na oblik vlasnitva, organizacija i pojedinaca koi se neposredno bave pruanjem usluga u seoskom turizmu. Odgovor bi trebalo da bude pronaen kroz proces odgovarajueg planiranja i upravljanja razvojem seoskog turizma, posebno kroz ustanovljenje sistema svrsishodnog i dugoronog ukljuivanja javnog sektora u razvoju seoskog turizma.

4.1. Ciljevi ruralnog turizma Usredsreivanje turizma prema ovijeku i njegovim potrebama, kao i prema okruenju, posebno prirodnom i kulturnom, to ini sr koncepta odrivog razvoja turima, zahjteva da osnovni cilj primjene marketinga u turizmu bude unapreenje kvaliteta ivota svih aktera u tom procesu. Upoznavanje domainstava sa procesom osnivananja, voenja i specifinostima poslovanja u seoskom turizmu kao i promocija seoskog turizma, osnove su ideje projekta seoskog turizma. Jedna od znaajnih tekovina savremene evropske kulturne zajednice je redistribucija stanovnitva iz grada u selo. Mada danas jo njime treba da se bavimo, a najpre, treba da ga upoznamo. Da znamo koje su njegove osobine vrijednosti i da nauimo da ih uivamo i potujemo. Na pomen rei godinji odmor, najcea asocijacija svakako je more ili planina. Neko e se sjetiti i nekog alternativnog naina da provede odmor, ali ne i boravak na selu i upranjavanje eko ili seoskog turizma. Mnogi ne znaju da se priroda i kulturna bogastva mogu ravnopravno nositi s Jadranskim morem ili planinama u Republici Srpskoj i regionu. Seoski turizam bi trebalo da doprinese ouvanju seoske sredine i kulturne batine, ali i da ekonomski motivie lokalno stanovnitvo da tu ostane, stvarajui uslove za konforan ivot. Ovakav vid turizma mogao bi i da znaajno doprinese zatiti prirode, ali i da omogui sredstva za razvoj i ulaganje u selo. Najvea vrijednost odmora u selima je nedirnuta priroda, ist vazduh, ista voda, ista hrana i gostoprimstvo naih seljaka.5 Poto veliki broj turista dolazi iz grada za njih je selo neto posebno i drugaije. Da bi se stanovnici sela na pravi nain informisali o svim mogunostima i prednostima potrebna je jedna iroka, sveobuhvatna i dugotrajna kompanija. 4.2. Karakterisike i ponuda ruralnog turizma Na samo sat ili dva vonje od svakog veeg grada nalaze se predijeli u kojima je pojam vremena sasvim drugaiji: iako se ustaje rano i cijeli dan radi, ovde Vas urba ne e nikuda dovesti. A kada u selo doete kao gost, vrijeme protekne vrlo brzo jer uivanjima starovremenskog ivljenja nikad kraja. U selima moete se opustiti u laganim etnjama, naspavati do mile volje, nadisati cistog vazduha, ali i upoznati sa ivotom seljaka a, ako ste iole radoznali, poneto i nauiti. Nehajnom posmatrau ljepota seoskog krajolika esto promakne. Za njeno otkrivanje potrebno je strpljenje i vrijeme, potrebno je sii sa glavnog puta, pitati seljaka, zasladiti se divljim jagodama, nasjediti se pored kazana u kojem vatrica pucketa. U Republici
5

www.selo.co.rs/serbia.info

Srpskoj svako selo ima svoj potocic ili rijeku, svoju umu ili goru, a svako domainstvo svoje polje ili breg, vonjak ili malinjak. U doline izmeu ogranaka planine, skrivene od pogleda ili u beskrajnoj ravnici ostavljaju Vam mogunost da se nadete oi u oi sa samim sobom i svojim blinjima te da im se na par dana zaista celi posvetite. Ne zaboravite ni zalaske sunca iza dalekih brda, noi sa hiljade zvijezda i kristalno bistra jutra. Veliki broj sela nalazi se u blizini kulturnoistorijskih spomenika, koje turisti mogu posjetiti. Izuzetnu kulturnu vrijednost imaju i graevine tradicionalne arhitekture, sa karakteristikama odreenog podruja, kao i proizvodi starih zanata i rune radinosti, kroz koje se upoznaje kulturno naslijee naeg naroda. Takoe je mogue posjetiti izlobe i stalne postavke, posebno slikara naive, kao i turistike manifestacije i tradicionalne priredbe preko kojih se upoznaju tradicija, kultura, folklor, izvorna muzika, narodni obiaji i druga obiljeja seoskog ivota.6 Ova raznovrsnost turistikih resursa i bogatstvo kulturnog naslijea posebno su obogaeni gostoljubivocu i ljubaznocu lokalnog stanovnitva, koje, u skladu sa tradicijom, svakog turistu prima kao prijatelja i iznosi pred njega bogatu trpezu zdrave prirodne hrane.

5. RAZVIJENOST I OBLICI RURALNOG TURIZMA Kao i mnoge druge oblike turizma tako je i ruralni turizam teko definisati jer ima razvijene forme, razliite oblike i pojave. Pojmovi "seoski turizam", "agroturizam", etnoturizam i "ekoturizam" zahtevaju objanjenje, jer se u literaturi razliito koriste, a u sutini predstavljaju razliite oblike turizma. Radi jasnijeg definisanja bitno je prepoznati koji su to obavezni elementi i pojave, odnosno koji je to skup odnosa I pojava koji su neophodan uslov da bi neki oblik turizma bio seoski, ruralni. U teoriji se uglavnom ocrtavaju dve velike grupe pojava na bazi kojih se razlikuju dva najslinija pojma, a to su seoski i agro (ili agri) turizam. U prvom sluaju osnovu za razlikovanje ini raspodela prihoda u okviru ruralnih zajednica. Na osnovu toga moemo govoriti o ruralnom turizmu i o agroturizmu. U raspodeli prihoda kod seoskog turizma korist ima celokupno ruralno stanovnitvo, dok u sluaju agroturizma prvenstveno je farmer- poljoprivrednik taj koji ostvaruje prihod pruanjem usluga vezanih za osnovnu delatnost poljoprivrednog domainstva. U drugom sluaju osnovu za razlikovanje ine razni faktori ponude. Seoskim turizmom se smatra onaj oblik turizma u kome je glavna komponenta ponude seoska kultura. U zavisnosti od osnovne delatnosti, koriste se sledei pojmovi: agroturizam, zeleni turizam, gastronomski,. Na bazi ovih osnovnih faktora razvoja, kao i dominacije programa ukljuenih u turistiku ponudu mogue je razlikovati nekoliko podoblika seoskog turizma. To bi bili: Agro-turizam kao oblik turizma koji bazira na ponudi seoskih proizvoda turistima u toku njihovog boravka na selu, ali i u toku tranzita. To bi bio boravak na selu u domainstvima uz uee u seoskim radovima, upoznavanje sa

B. Vukovi, Smisao i objanjenje pojma turistike destinacije, Turizam, Zagreb, 1995. godina. str. 135.

10

preradom poljoprivrednih proizvoda, pravljenje sekundarnih proizvoda (sokovi, pekmezi, brano, lekovito bilje, med.). Sutina je u aktivnom ueu turista u seoskom ivotu ili kupovina razliitih proizvoda bio-bate, kupovina bio proizvoda. Seoski turizam u klasinom smislu bi predstavljao boravak ljudi na selu u za njih posebno ureenim prostorima sobama, kuama (ali pod odreenim strogim uslovima ouvanja tradicije), uz bavljenje razliitim aktivnostima rekreativnim, kulturnim, zabavnim, po mogustvu posebno osmiljenih u duhu seoskog ambijneta i tradicije ili prosto odmor i ishrana na selu. Seoski-gastro turizam bi predstavljao krae boravke u objektima, koji su izvorno seoski, ali koji su adaptirani za pruanje ugostiteljskih usluga noenja i prije svega ishrane. Etno-turizam bi predstavljao onaj oblik turizma koji bi prije svega bazirao na ponudi kulture ivljenja seoskih sredina. Upoznavanje sa muzikom, obiajima, nonjom, folklorom, zanatima i to pasivno prosto upoznavanje sa kulturom, ili aktivno uestvovanjem na radionicama, asovima za obuku u nekim zanatima, ili rukotvorinama (pletenje, vezenje, ivenje, drvodeljstvo, duborez, naivno slikarstvo i vajarstvo, i mnogi drugi zanati. Takoe i uenje igara, plesa, upoznavanje sa mitovima, istorijom, obiajima i legendama kraja. Podoblik etnoturizma bi bile i kulturne i zabavne seoske manifestacije koje baziraju na tradiciji ivljenja sela. Seoski-eko turizam bi opet predstavljao kombinaciju seoskog i eko turizma a podrazumevao bi boravak turista u onim prirodnim sredinama u kojima je priroda posebno ouvana i u kojima turisti mogu biti neposredno u kontaktu sa radovima u prirodi seenje drvea i prerada drveta, branje lekovitog bilja, branje peurki, i sl.7

5.1. Aktivan odmor na selu Kada bi ovjek mogao da se dobro odmori jednostavnim cjelodnevnim leanjem tada ne bi ni polazio na godinji odmor. Na svom odmoru ovjek mijenja djelatnost koju svakodnevno obavlja u svom mjestu boravka uz klimu i ambijent. Naunici su ustanovili da je ovjeku neophodna promjena djelatnosti tako da preporuuju onima koji se bave umnim radom da se bar malo bave i nekim fizikim poslovima jer bi im to pomoglo da aktiviraju veliki broj miica koji su veoma malo angaovani. Na pustim morskim obalama ovjek je, u poetku, mogao da pliva, roni, da se brka, da eta, ide na izlete, igra tenis, sportove na vodi i pijesku. Medutim, sada kada su sva odmaralita u ljetnjoj turistikoj sezoni prepuna, te mogunosti su prilino smanjene i devalvirane. Plivanje u pliaku je nemogue zbog velikog broja ljudi, a plivanje na otvorenom je prilicno naporno i riskantno, igranje na pesku je skoro nemoguce jer tu lei veliki broj ljudi.8 Na sreu, turisti su uvidjeli da je na morskim obalama sve manje mogu odmor i da se tamo ovjek samo moe dobro zabaviti pa su poeli da trae nove mogunosti za pravi odmor. Otkrili su da se i u drugim mjestima nalaze dobri uslovi za odmor. Tako je, postepeno, nastao seoski turizam.
7 8

Baki Ognjen, Marketing u turizmu, Beograd 2007. godina, str. 120. www.odmornaselu.com

11

Upravo u selima mogu je aktivan odmor kroz veliki broj veoma atraktivnih aktivnosti. Neke od njih su: Poimo od najobicnije etnje. Da li je prijatnije i zdravije etati ujutru ili predvee, preko livada i proplanaka, kroz vonjake i vinograde, kroz umu, preko potoka, pored izvora... na temperaturi koja je prijatna ili nou etati pored morske obale? etnja je aktivnost koju svako moe da upranjava pa ak i veoma stari ljudi. Medutim, za one jae, monije i sposobnije u selima ima skoro neogranieno mogunosti za aktivan odmor. Ljubitelji ribolova mogu da pecaju ribu tamo gde za to ima uslova i da itave dane provode pored vode, organizujui sami logorske vatre i druenja u prirodi. Lovci mogu da odlaze u lov zajedno s domainima ili povremeno, uz neke druge aktivnosti, ili svakodnevno. Mnoge strance interesuje kako ive neki drugi ljudi, u ovom slucaju Srbi, i bilo bi im veoma interesantno da posjeuju stare zanatlije, naivne umetnike, lokalne vaare, svadbe, posela, mobe, folklorne priredbe. Ljubitelji starina imaju mnogo mogunosti da u blioj ili daljoj okolini posjeuju stare crkve, manastire ili arheoloka nalazita.

6. OSNOVNI FAKTORI RURALNOG TURIZMA Turistika ponuda u seoskom turizmu je nedvosmisleno vezama za specifinost geografskog prostora, a jo vie je vezana za specifinosti ljudi koji rade i ive na selu i koji su istovremeno i sami atraktivnost - njihov ivot, obiaji, rezultati rada, nonja itd. Dakle, prostor i ljudi u kombinaciji su nerazdvojiva osnova razvoja seoskog turizma iz ije interakcije nastaje turistiki proizvod. Iz ova tri osnovna kljuna faktora seoskog turizma se jasno izdvajaju i osnovni principi na osnovu koji funkcionie njihova povezanost, a time i uspeh.9 To su: Samom prostoru bez ljudi nedostaje, personalna komunikacija, dobro raspoloenje, zadovoljstvo, prostor bez proizvoda nije u stanju da zadovolji zahtJeve i potrebe turista kao potroaa, jer je pasivan, nema aktivnosti... bez prostora i proizvoda ljudi nemaju mogunosti da prihvataju turiste proizvodi koji se ne temelje na konkretnom prostoru i ljudima kratkog su veka I mogu doprineti lokalnom razvoju.

Pored navedenih osnovnih principa, potrebno je navesti jo jednu vanu injenicu da seoski turizam obuhvata brojne uesnike (lica zaduena za funkcionisanje turistike destinacija, domaini koji nude svoje proizvode (prirodne i kulturne), korisnici usluga u seoskom turizmu. Svi oni zajedno su taj znaajni faktor u razvoju. Osnovni atraktivni faktori koji seoski turizam ine specifinim i interesantnim na savremenom turistikom tritu su: seoski ambijent, seoski ivot,
9

. Jovii, Osnove turizma, Beograd, 2008. godina, str. 97.

12

tradicija, nostalgija, gostoljubivost i toplina, razliitost i autentinost.

Seoski turizam se ne moe zasnivati na ponudi savremenih objekata, modern ureenih vrtova, pejzaa, niti jednostavno samo ouvanih prirodnih ili kulturnih prostora. Seoski turizam se mora zasnivati na toplini seoskog ambijenta ali ivog (u protivnom bi to bilo samo razgledanje etno-parka, ali to je samo jedan oblik seoskog turizma!). Ponuda odnosno proizvod u seoskom turizmu mora sadrati ivu tradiciju u privrednoj proizvodnji, tradicionalnu kulturu, umetnost, nonju. Seoski turizam nadasve mora sadrati neposredni kontakt sa seoskim ljudima sa jezikom, obiajima, igrom. Ljudi su veoma znaajan faktor razvoja svih usluga. Bez ljudi nije mogue osmisliti, ponuditi, a ni realizovati uslugu. Moe se istovremeno postaviti pitanje - zato ba ljudi i zato ba u seoskom turizmu su ljudi najznaajniji faktor razvoja? Osnovni atraktivni faktori koji seoski turizam ine specifinim i interesantnim na savremenom turistikom tritu su: seoski ambijent, seoski ivot, tradicija i nostalgija, gostoljubivost i toplina, razliitost i autentinost. Dakle, seoski turizam se ne moe zasnivati na ponudi savremenih objekata, moderno ureenih vrtova, pejzaa niti jednostavno ouvanih prirodnih ili kulturnih prostora? Ukoliko bi seoski turizam bio osloboen ili nedovoljno obogaen ivotom komunikacijom, on bi se mogao poistovetiti sa ekoturizmom ili kulturnim turizmom koji su u nekim osnovnim formama jo uvek mogui I bez komunikacije sa ljudima (obilasci rezervata prirode, "foto-safari" ili obilasci kulturnih znamenitosti). U domenu ponude i realizacije seoskog turizma vano je imati na umu da ljudi koji nude uslugu u seoskom turizmu, su i sami akteri, oni su i sadraj boravka prodavci. Ti ljudi, seoska domainstva su dakle u dvostrukoj ulozi I kao takvi moraju biti stimulisani za rad u seoskom turizmu.

7. RAZVOJ RURALNOG TURIZMA U REPUBLICI SRPSKOJ Razvoj seoskog turizma, kao sastavnog dijela ukupne turistike privrede, ima poseban znaaj u Republici Srpskoj. Baziran je prevashodno na bogatom prirodnom nasljeu, nezagaenim rijekama, raznovrsnoj flori i fauni, blagoj klimi, kao glavnom motivirajuem faktoru za privlaenje velikog broja turista u ruralna podruja, ali i na jednako znaajnom kulturno-istorijskom nasleu. Pojedine optine u RS prepoznajui znaaj seoskog turizma izradile i djelimino realizovale razvojne projekte. Republika Srpska ima izuzetan geografski poloaj. Dva glavna Evropska rutistika pravca (zapadna Evropa-Grko primorje i Istina Evropa-Jadransko primorje) prolaze preko njene teritorije. Uz poboljanje putne i pratee infrastructure moe se ostvariti znaajan prihod od tranzitnog turizma. Takoe, produenje boravka tranzitnih turista treba biti jedan od prioriteta razvoja. Ono to moe privui ne samo tranzitne turiste, ve i one druge je idealan preduslov za razvoj seoskog turizma: ouvan ambijent i netaknuta priroda u najveem dijelu Republike
13

Srpske. Zdrava sredina i domaa hrana, te bezbroj mogunosti za aktivan odmor privlae sve vie gostiju. Tome doprinose i poseban duh I mentalitet krajikih gortaka, interesantnih sagovornika i izvrsnih domaina. Grad Banja Luka Kozarski etno je projekat koji kroz tradicionalnu manifestaciju ima za cilj razvoj seoskog turizma Kozarskog kraja. Osnovna ideja manifestacije je da prezentuje zapostavljene i zaboravljene narodne obiaje kao turistike potencijale Kozare i Potkozarja, da ukae na nove pravce turistike ponude putem seoskog turizma, kao na zatitu ouvanje kulturnih I prirodnih vrijednosti kozarskih sela. Optina Rogatica Na teritoriji ove optine postoje realne anse za razvoj ruralnog turizma i turizma specijalnih interesa (lov, ribolov, jahanje, biciklizam, planinarenje, pjeaenje, speleologija, ljekovito bilje, peurke I sl.) Uz to i nemjerljiv potencijal rogatikog kraja, jeste selo Borike I ergele u kojoj se uzgajaju arapski I bosansko-brski konji, jedina sauvana u Republici Srpskoj. Ovaj potencijal predstavlja jo jednu pogodnost za razvoj seoskog turizma. Optina Trebinje Jedan od prioriteta optine je I razvoj seoskog turizma. Turistika organizacija Trebinja je izradila idejni projekat oivljavanja etno sela Uvjea zbog autentinosti I netaknute prirode. Cilj projekta je-zaustaviti propadanje kua uz zadravanje autentinosti sredine s kraja 19 I 20 vijeka. Ovim projektom lokalno stanovnitvo bi se ukljuilo u aktivnosti budueg sela, proizvodili zdravu organsku hranu I prualo usluge smjetaja. Optina Kalinovik Na teritoriji ove optine trenutno je u izgradnji Etno-selo Dobre Vode. Uraeni su projekti za pojedine turistike mikrolokacije: Odmaralite na Kladopoljskom jezeru i odmaralita na Neretvi. Osim gore navedenih optina, takoe i ostale u Republi Srpskoj realizuju I implementiraju projekte iz ove oblasti kao to je ipovo i Kozarska Dubica.

14

ZAKLJUAK Kako je turizam djelatnosti gdje se od ljudi na odmoru oekuje aktivnost to se u naim selima moe postii kroz veliki broj veoma atraktivnih poslova: branje voa, peenje rakije, koenje, plaenje, proizvodnja povra I voa, gajenje cvijea, rad s domaim ivotinjama, branje gljiva I umskog voa, pravljenje zimnice, pletenje, etnja, planinarenje. Boravak u naim selima trebalo bi kombinovati s lijeenjem u banjama, posmatranjem ptica, ribolovom, lovom, jahanjem, biciklizmom, posjetama manastirima, pripremama sportista, splavaranjem, kao programima za specijalizovane grupe ljudi. Naprimjer posle boravka u seoskom domainstvu odlazak na trodnevno splavaranje, ili u ergelu koja organizuje jahanje, ili viednevnu posjetu manastirima. Posebno privlano za veliki broj sranih turista bilo da oni iznajme od domaina komad zemlje i na njemu sami organizuju proizvodnju voa I povra. Na taj nain njihov odmor bi bio veoma aktivan, koristan I zanimljiv. Na kraju oni bi kui ponijeli zdravu hranu koju su sami proizveli. Ovo su samo neke od aktivnosti koje se mogu iskoristiti tokom boravka na selu u Republici Srpskoj, ali vjerujem da postoji mnogo vie. Osobe koje odlaze na godinji odmor postaju sve zahtjevnije, informisanije i iskusnije. Odmor u Republici Srpskoj nudi velike mogunosti kulturnog, sportskog, gastronomskog i avanturistikog doivljaja. Da bi Republika Srpska prerasla u poznatu turistiku destinaciju i svakom posjetitelju pruila odmor vrijedan pamenja, a istovremeno imala maksimalnu finansijsku dobit, mora iskoristiti svoje prednosti i kroz dobru promociju kreirati kvalitetan imid.

15

LITERATURA 1. Baki Ognjen, Marketing u turizmu, Beograd 2007. godina, 2. B. Richards, Marketing turistikih atrakcija, Zagreb 1998. godina. 3. B. Vukovi, Smisao i objanjenje pojma turistike destinacije, Turizam, Zagreb, 1995. godina. 4. Jovan Popesku, Kljuni aspekti seoskog turizma, Srbija, 1999. godina, 5. . Jovii, Osnove turizma, Beograd, 2008. godina,

1. www.turizam.co.yu 2. www.selo.co.rs/serbia.info 3. www.odmornaselu.com

16