REPUBLIKA SRPSKA

MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU

KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

BAWA STIJENA
BAWALUKA, 2007. godine
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD

ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE
Elaborat PE]INA BAWA STIJENA KAO
PRIRODNOG DOBRA OD
IZUZETNOG ZNA^AJA

Rukovodilac Jelena Kadi}

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Obra|iva~
Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Jelena Savi}, dizajn

Tehni~ka obrada Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Bawa Stijena 1

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLIKE SRPSKE pristupio je:

Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u
~lanu 33. stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se prirodno dobro stavqa
pod za{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog za
za{titu `ivotne sredine
Republi~ki Zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe}a
Republike Srpske priremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu
spomenika prirode "PE]INA BAWA STIJENA" kao prirodnog dobra od izuzetnog
zna~aja sa prijedlogom akta o za{titi.

Bawa Luka, 2007. god.

Direktor

Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Bawa Stijena 2

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SADR@AJ

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "PE]INA BAWA

STIJENA" KAO PRIRODNOG DOBRA OD VELIKOG ZNA^AJA

ú IDENTIFIKACIJA
Vrsta i naziv prirodnog dobra
Osnovna vrijednost
Polo`aj
Povr{ina i granice za{tite
Prethodni status za{tite
Kategorija
Me|unarodni status
úú OPIS PRIRODNOG DOBRA
Priroda
^ovjek i priroda
úúú VREDNOVAWE
Ocjena ispuwenosti uslova za za{titu
Ocjena vrijednosti
Prijedlog kategorije
úñ KONCEPT ZA[TITE
Optimalni model za{tite
Ciqevi razvoja
Proceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite
Re`im za{tite
Mjere odr`avawa, ure|ewa i razvoja prirodnogdobra
Upravqawe za{titom
Finansirawe za{tite
Smjernice
ñ PRILOZI
prilog 1: Polo`aj pe}ine Bawa Stijena na karti 1:100 000
prilog 2: Polo`aj pe}ine Bawa Stijena na karti 1:25 000
prilog 3: Katastarska skica
prilog 4: Popis katastarskih parcela
prilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite
prilog 7: Geolo{ka karta kawona rijeke Pra~e 1:100 000
prilog 8: Plan pe}ine
LITERATURA

Spomenik prirode Bawa Stijena 3

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

I IDENTIFIKACIJA

Spomenik prirode Bawa Stijena 4

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Pe}ina Bawa Stijena"

OSNOVNA VRIJEDNOST
Podzemni horizontalni oblik karstnog reqefa. Razgranat podzemni sistem, bogat
atraktivnim pe}inskim nakitom koji sa~iwavaju bigrene kade, salivi, stalaktiti,
pe}inski stubovi. Po bogatstvu i raznovrsnosti pe}inskog nakita jedna od najqep{ih
pe}ina Republike Srpske. U unutra{wosti pe}ine prona|eni ostaci pe}inskog medvjeda.

POLO@AJ
Isto~ni dio Republike Srpske, kawon rijeke Pra~e.
Teritorija op{tine Rogatica, selo Bawa Stijena.
Udaqenost: od Pala 17 km, od Gora`da 13,5 km i od Rogatice 8 km.
Pristupa~no putni~kim vozilom iz jednog pravca:

- od Pala preko Pra~e do ulaza u kawon rijeke Pra~e, daqe pje{a~kom stazom oko
1000 m do drugog tunela, prelaz na lijevu stranu rijeke a zatim 100 m strmom stazom
do pe}ine.
Nadmorska visina: 590 metara
Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i
X - 4848,0 N
Y – 6571,46 E

POVR[INA I GRANICE ZA[TITE

Na za{ti}enoj povr{ini Spomenik prirode "Pe}ina Bawa Stijena" ustanovqava se

re`im za{tite II stepena.

Re`im za{tite II stepena obuhvata dio katastarkske ~estice 2475 ucrtane na kopiji
katastarskog plana ukupne povr{ine cca 51,23 hektara koja pripada Katastarskoj op{tini
So~ice.

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Bawa Stijena pe}ina se do sada nije nalazila na listi za{ti|enih prirodnih dobara
Republike Srpske a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH
(predratni period).

Spomenik prirode Bawa Stijena 5

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

KATEGORIJA
Spomenik prirode.
Prirodno dobro od velikog zna~aja - úú kategorija.

Na osnovu Inventara objekata geonasqe|a Republike Srpske, prirodno dobro Bawa

Stijena pe}ina je objekat geonasqe|a nacionalnog zna~aja.

ME\UNARODNI STATUS
• IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural
Monument / Natural Landmark - Prirodni spomenik.
IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of
National parks & Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

Spomenik prirode Bawa Stijena 6

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

II OPIS PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode Bawa Stijena 7

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIRODA

GEOLO[KA GRA\A
Geolo{ka prou~avawa oblasti jugoisto~ne Bosne datiraju jo{ od druge polovine 19.
veka kada je ura|ena prva geolo{ka karta (A. Bue, 1862). U kasnijem periodu izvo|ena su
specijalisti~ka istra`ivawa, a posebno su zna~ajni radovi austrijskih geologa
Mojsisivicza, Tietzea I Bittnera (1880), Kittla koji se posebno bavio
podru~jem Pra~e (1904), i kasnije Kosti}-Podgorska (1958), Siko{ek (1961), @ivanovi}
(1972), i drugi. Najpotpuniji prikaz geolo{ke gra|e istra`nog podru~ja dat je pri izradi
OGK SFRJ, list Pra~a 1983. godine.
Geolo{ka gra|a {ireg podru~ja pe}ine Bawa Stijena pripada strukturno-facijalnoj
jedinici Devetak–Podromanija i dijelom grani~nom dijelu strukturno-facijalne
jedinice Romanija-Pra~a-Jahorina. Spomenik prirode pe}ina Bawa stijena izgra|ena je
u stijenama sredwotrijaskih karbonatnih masa (OGK, List Pra~a, 1983).
Rasprostrawewe zastupqenih kartiranih jedinica prikazano je na prilogu 6.

Mezozoik
Najstariji sedimenti pripadaju strukturno-facijalnoj jedinici Romanija-Pra~a-
Jahorina, i predstavqaju ih *Sarajevski pje{~ari* dowotrijske starosti (T1).
Predstavqaju ih kvarc-liskunoviti pje{~ari, {kriqavi subgrauvakni pje{~ari,
alevroliti i glinci, u ~ijoj se podini nalaze belerofonski dolomiti~ni kre~waci
permske starosti. Pje{~ari su naj~e{}e tro{ni, od svjetlosme|e, crvene do qubi~aste
boje. Rijetko se nalaze krupnozrno granulirane partije, kao i slojevi sa krupnim
listi}ima liskuna. Mjestimi~no se javqaju proslojci i ulo{ci plo~astih sedimenata u
plavi~astim i zelenim tonovima. Prostiru se na desnoj strani kawona rijeke Pra~e, od
ulaza u kawon do mjesta ulivawa potoka ^emernica.
Veliki prostor zapodno dijela istra`nog podru~ja zauzimaju sedimenti anizijske
starosti (T21). Izrazito dekakilometarsko kretawe ovih sedimenata preko podine,
uslovilo je da profil po~iwe sivim mikritskim kre~wacima sa krinoidama. Zatim
dolaze bankoviti do masivni kre~waci, ~esto prekristalisali I mikritski kre~waci sa
ostacima brahiopoda. Profil zavr{ava mikritskim kre~wacima sa tro{nim amonitima.
Debqina anizijskih sedimenata iznosi oko 450 m.
Sjevernu stranu, u kojoj se nalazi ulaz u pe}inu Bawa Stijena, i jugoisto~nu stranu
desne strane kawona rijeke Pra~e grade sprudni sedimenti sredwo-gorwotrijaske
starosti (T2,3) strukturno-facijalne jedinice Devetak–Podromanija. U {irem podru~ju oni
izgra|uju veliki dio terena u kome su obuhva}eni Devetak, Kopita, Paklenika, Krateq,
Glasinc, Podromanija i Ravna Romanija. Kre~waci su karstifikovani, rje|e slojeviti i
bankoviti, svjetlosivi, sivi i `u}kasti, masivni sa bogatim ostacima sprudne faune.
Sprudni kre~waci se ~esto izmjewuju sa ooliti~nim i pizoliti~nim ulo{cima debqine
desetak metara {to ukazuje na promjene u sedimetacinom re`imu. Najve}i dio sprudnih
kre~waka pripada alohemosparitskim varijetetima. Sadr`aj kalcijum karbonata prelazi
99%. Debqina sprudnih kre~waka je ve}a od 700 m.
Stijene jurske starosti (J) zastupqene su na istra`nom podru~ju ju`no-jugoisto~no od
kawona rijeke Pra~e u predjelu Vra`iqice, Studi}a i Dolovskog potoka. Predstavqaju
ih dijabaz-ro`na~ke tvorevine izgra|ene od crvenih, plo~astih ro`naca, glinovitih
ro`naca i podre|eno kvarcnih pje{~ara. Ove tvorevine pripadaju strukturno facijalnoj
jedinici Sokolovi}i-Stijenice-Mesi}i, a tektonski su smje{tene ispod i preko
sprudnih kre~waka strukturno-facijalne jedinice Devetak-Podromanija. Prepostavqa se
da ove tvorevine prelaze 1000 m debqine.

Kenozoik
Miocenski sedimenti (M2,3) su veoma malo zastupqeni u sjeveroisto~nom dijelu terena.
Predstavqaju ih slatkovodni sedimenti sa~iweni od konglomerata, pje{~ara, lapora i
glinaca. Prosje~na debqina iznosi oko 100 metara.
Spomenik prirode Bawa Stijena 8
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Kvartarni sedimenti u {iroj okolini pe}ine Bawa Stijena su slabo zastupqeni i ~ine
ih deluvijalno-proluvijalni nanosi (dpr) i osuline sastavqene od zagliwenih valutaka.
Takve ve}e povr{ine se prostiru sjevernije, u podru~ju Dobra~e.
* * *
Regionalno gledano podru~je kawona rijeke Pra~e, predstavqa izrazito slo`en prostor
koji po geolo{koj gra|i predstavqaju nekoliko strukturno facijalnih jedinica.
Pe}ina Bawa Stijena sa okolinom pripada strukturno-facijalnoj jedinici Devetak–
Podromanija, iako se nalazi u blizini kontakta sa strukturno facijalnom jedinicom
Romanija-Pra~a-Jahorina.
Strukturno-facijalna jedinica Devetak–Podromanija predstavqa dio velikog alohtonog
kompleksa. [ira okolina pe}ine Bawa stijena pripada tektonskoj jedinici Kopito-
Paklenik koja predstavqa veliki tektonski blok koji je kretan preko tvorevina dijabaz
ro`na~ke formacije. Ova tektonska jedinica je du` rasjeda Luburi} poqe-Rakitnica
relativno spu{tena, dok je du` razlomaSokolovi}i relativno izdignuta. Cijelu jedinicu
karakteri{u izraziti strukturni oblici presvega rupturne tektonike, kilometarkih I
dekakilometarskih dimenzija.

REQEF
U neposrednoj blizini pe}ine Bawa Stijena nalazi se kawon rijeke Pra~e u ~ijoj lijevoj
strani je formiran speleolo{ki sistem. Kawon rijeke Pra~e predstavqa duboki kawon
sa ~ije sjeverne strane se nalazi Batovsko poqe, prostrana povr{ razvijena na
karbonatnom terenu.
Rijeka Pra~a nastaje ispod Gole Jahorine (1910 m n.v.) u izvori{noj ~elenci iz koje
nastaju izvori, Stansko vrelo, Kadino vrelo i Vrela Pra~e. Horizont izvora je ispod
kre~waka koji le`e na verfenskim {kriqcima. Gorwi sliv Pra~e je oblast bogata
potocima zahvaquju}i nepropusnim slojevima od {kriqaca i pje{~ara. Nizvodno kod
Podgraba rijeka Pra~a prima pritoke Grabovicu, Gra~anicu i Loznicu koje doti~u ispod
planine Romanije. Kod mjesta Renovica Pra~a ulazi u duboke slojeve trijaskih kre~waka
u kojima usijeca kawon dubok od 300 do 500 metara. Kawon se samo malo prekida u
Mesi}ima, gdje se pro{iruje u dolinu okru`enu jako ubranim slojevima i jurskim
{kriqcima.
Sa lijeve strene kawona Pra~e, odmah pored ulaza u pe}inu Bawa Stijena nalazi se ~elo
navlake predisponirano u pravcu zapada. Pe}ina Govje{tica, predisponirana rasjedom
sjeverozapadnog smjera nalazi se u blizini Bawa Stijene i pripada istom
speleolo{kom sistemu.

pe}ina Govje{tica

Spomenik prirode Bawa Stijena 9

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

HIDROGEOLO[KE KARAKTERISTIKE

MORFOLO[KE ODLIKE GIRSKE PE]INE

Morfohidrolo{ke odlike pe}ine Bawa Stijena
Pe}ina Bawa Stijena predstavqa slo`en speleomorfolo{ki sistem koji jo{ nije u
cjelosti istra`en. Ulaz u pe}inu nalazi se u kawonu rijeke Pra~e. Posmatrano u planu,
pe}ina je razgranata i sastoji se iz ulaznog kanala, nekoliko ve}ih galerija i vi{e
mawih kanala koji ih spajaju. Podu`ni presek kanala ukazuje na relativno malu visinsku
razliku nagiba i uspona kanala u odnosu na ulaz. Ukupna du`ina pe}inskih kanala
iznosi oko 1.200 metara.
Na osnovu morfolo{ke analize i dosada{wih istra`ivawa izdvojene su slede}e
osnovne cjeline pe}ine Bawa stijena:
ƒ Ulazni kanal,
ƒ Glavni kanal,
ƒ Sistem malih, sporednih kanala.
U sklopu kre~wa~ke mase kojoj pripada, Pe}ina Bawa Stijena predstavqa dio
speleolo{kog sistema kome pripada i pe}ina Govje{tica.

Spomenik prirode Bawa Stijena 10

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Podjela pe}inskog sistema na cjeline
U {irem okviru posmatrano, sistem se sastoji iz dvije cjeline-pe}ine Bawa Stijena i
pe}ine Govje{tica. U dosada{wim, malobrojnim radovima nema detaqnijeg opisa
morfologije ni jedne od pe}ina.
Dane{ J. (1921.) samo djelimi~no opisuje pojedine djelove pe}ine, posebno ulazni kanal
i prvu dvoranu gdje je izvr{io iskopavawa u potrazi za ko{tanim ostacima
pleistocenskih `ivotiwa. Dane{ spomiwe da je pe}ina du`a od jednog kilometra.
Kanaet T. (1963.) tako|e ne daje nikakve detaqnije podatke o morfometrijskim
karakteristikama pe}ine. Zapa`a da je pe}ina izuzetno bogata pe}inskim nakitom.
Salihovi} A. (1963.) u svom radu opisuje geodetske metode mjerewa pe}inskih kanala
Bawa Stijene. Samo sporadi~no spomiwe neke od morfolo{kih karakteristika pe}ine.
Opis morfolo{kih karakteristika pe}ine Bawa Stijena prikazan je na osnovu slede}ih
izdvojenih podcjelina:

¾ Ulazna kanal i Ulazna dvorana (Glavni kanal);

¾ Glavni kanal;
¾ Splet sporednih kanala;
¾ Pe}ina Govje{tica.

Ulazni kanal i Ulazna dvorana,

Ulaz u pe}inu Bawa Stijena je uski kanal, vje{ta~ki pro{iren, {irine 1,20 m i visine
1,50 m. Du`ina ulaznog kanal iznosi 15m. Iza hodnika se silazi betonskim stepenicama
u ulaznu dvoranu 8 metara ni`u od ulaznog kanala. Betonske stepenice su napravqene
prije drugog svjetskog rata kao i metalna kapija koja se nalazi na ulazu u pe}inu. Po
podacima u literaturi ova pe}ina je bila posje}ivana od strane turista iz Sarajeva
prije prvog svjetskog rata1 {to je i bio razlog da se kapija postavi na ulaz u pe}inu i na
taj na~in za{titi bogat pe}inski nakit koju ukra{ava dvorane. Na izlasku iz ulaznog
kanal nalazi se, na desnoj strani zida, rijetka i interesantna vrsta pe}inskog nakita,
”pe}insko mlijeko”. Mehanizam nastanka ove rijetke vrste akumulativne pojave jo{ uvijek
nije u cjelosti obja{wen.
Ulazna dvorana je najve}a dvorana cijelog podzemnog sistema Bawe Stijene. Duga~ka je
oko 40 m, {iroka 10 m, sa visinom plafona od 6-8 m. U ovoj dvorani se nalazio
prvobitni ulaz u pe}inu koji su tokom vremena zatrpali nanosi zemqe. Dvorana je bogato
ukra{ena stropnim pe}inskim nakitom, posebno stalaktitima.

Spomenik prirode Bawa Stijena 11

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Glavni kanal
je relativno prostrani kanal sastavqen od niza dvorana i kanala koji se spajaju sa
sporednim kanalima. Dvorane su izuzetno bogate raznim vrstama pe}inskog nakita,
pe}inskim stubovima, salivima, stalaktitima, stalagmitima, draperijama, koralnim
nakitom i bigrenim kadama. Boja pe}inskog nakita je uglavnom crvenkasto-siva, a ~esti
su i interesantni oblici izga|eni od ~istog kalcita, bijele boje. Prema {turim opisima
pe}ine, u najudaqenijim dijelovima se nalazi veliko jezero. Grafiti u formi potpisa
austrijskih posjetilaca, koji datiraju sa po~etka pro{log vijeka, mogu se vidjeti u
udaqenim dijelovima pe}ine,

Splet sporednih kanala

Sporedni kanali se odvajaju na vi{e mjesta od glavnog kanala i na pojedinim mjestima
se dosta pribli`avaju, posmatrano u planu pe}ine u odnosu na topografsku povr{inu,
zidovima 1 kawona rijeke Pra~e. Prema oskudnim publikovanim podacima istra`ivawa
i mjerewa pe}ine Bawa Stijena, utvr|ena je veza zavr{nih dijelova pe}ine sa pe}inom
Govje{tica (Kanaet, 1963).

1
Данеш, Ј.(1921):Пећине у кањону Прече и у околини Гласиначког поља.-Гласник географског
друштва, 5, Београд
Spomenik prirode Bawa Stijena 12
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Pe}ina Govje{tica
Pe}ina se nalazi na lijevoj strani rijeke Pra~e, nekoliko stotina metara nizvodno od
ulaza u pe}inu Bawa Stijenu. Ulaz se nalazi na 583 m n.v. Veliki ulaz u Govje{ticu je
formiran u obliku nadsvoda dugog 30 m u kome se nalazi i jedan sporedni ulaz. Iza ovog
dijela ulazi se u veliku, gotovo kru`nu dvoranu dugu oko 40 m, na ~ijem kraju sa nalazi
jezero pribli`no kru`nog oblika, pre~nika oko 10 m. Istra`iva~ .Dane{, pretpostavqa
da se podzemne vode rje~ice Re{etnice, koja ponire na Glasina~koj visoravni, pojavquju
ovdje u Govje{tici. Za vrijeme otapawa snijega nivo vode jezera podigne se za 3 metra i
tada voda isti~e slapom iz prostranog ulaza u pe}inu.

Paleontolo{ki nalazi u pe}ini Bawa stijena

Prvi pisani podaci o paleontolo{kim istra`ivawima datiraju iz 1918/1919. godine, a
ostavio ih je Dane{. Istra`ivawa koja je ovaj autor sproveo imala su za ciq
utvr|ivawe vrste i koli~ine gline i fosilnih ostataka kostiju zbog mogu}nosti
iskori{tavawa ovih materijala za specijalne namjene, odnosno proizvodwu baruta. Tom
prilikom je u Ulaznoj dvorani prona{ao mawu koli~inu kostiju pe}inskog medvjeda, o
~emu u svom radu (1921) ne daje nikakve podatke.
Iskopavawa paleontolo{kih sondi preduzeta su {ezdesetih ili sedamdesetih godina
pro{log vijeka (u literaturi nema preciznijih podataka o vremenu kada su ta
istra`ivawa preduzata, ali se prema jednom radu (Sli{kovi}, 1979) objavqenom u
~asopisu Na{ kr{ mo`e pretpostaviti da su ta istra`ivawa ura|ena u periodu poslije
morfometrijskih istra`ivawa A. Salihovi}a.
Prema navedenim publikovanim podacima, sonda je iskopana u kanalu udaqenom 200 m
od ulaza u pe}inu, na mjestu na kome se nalazi dosta medvje|ih bru{ewa. Sonda je
kopana do dubine od 1,60 m.
Stratigrafski presjek sonde od povr{ine pe}inskog dna izgleda (Sli{kovi}, 1973):
ƒ sloj od deset centimetara kalcitnih naslaga;
ƒ sloj sive, vla`ne ilova~e sa dosta mawih i ve}ih komada slabo korodiranog
kre~waka;
ƒ sloj crvenkastosme|e ilova~e sa rijetkim komadima korodiranog kre~waka.
Debqina sloja 55 cm. U ovom sloju su prona|eni brojni ostaci pe}inskog medvjeda
i rijetke kosti nekih drugih sisara (ne daju se podaci o vrstama);
ƒ sloj pjeskovite ilova~e sa tawim ulo{cima pijeska. U gorwem dijelu sloja tako|e
je prona|en mawi broj zuba i kostiju pe}inskog medvjeda.
Na kraju se daje i podatak o starosti ostataka pe}inskih medvjeda za koje se na osnovu
litolo{kih karakteristika naslaga procjewuje da odgovaraju gorwem pleistocenu.
Paleontolo{ka istra`ivawa su izveli stru~waci Zemaqskog muzeja iz Sarajeva i
Zavoda za paleontologiju i geologiju kvartara JAZU iz Zagreba, pod rukovodstvom M.
Maleza.

Entomofauna pe}ine Bawa stijena

Svojim polo`ajem pe}ina Bawa stijena je rano zainteresovala istra`iva~e
entomofaune. Kraj devetnaestog i po~etak dvadesetog vijeka u ovim krajevima je vrijeme
intenzivnih istra`ivawa za novim vrstama pe}inskih insekata. Ova entomofaunisti~ka
istra`ivawa su posebno intenzivna na podru~ju BiH nakon Austrougarske aneksije
(1908).
Velike zasluge u istra`ivawe pe}inskih insekata ima Viktor Afelbek, kustos Zemaqskog
muzeja u Sarajevu. Ovaj neumorni istra`iva~ je sa svojim saradnicima 36 godina
pretra`ivao pe}ine BiH i prikupqao sav materijal koji bi na terenu zatekao. Od
oficira Austro-ugarske vojske Ota Kaula, Afelbek je dobio dva primjerka, mu{ki i
`enski (jedan se nalazi u zbirci Zemaqskog muzeja u Sarajevu) na determinaciju. Za
ostale prona|ene insekte ne postoje podaci o vremenu pronalaska.

Spomenik prirode Bawa Stijena 13

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Prona|eni pe}inski insekti -
Insecta (Coleopt.):
1. Anophthalmus (Duvalis) kautianus Apf.;
Pholeuonopsis setipennsis Apf.; Bathuscia (s. str.) kaunti Apf.

^OVJEK I PRIRODA

Uvidom u stawe na terenu, ne zapa`aju se fizi~ki, ili drugi vidqivi indikatori

neposredne ugro`enosti. Neposredna okolina pe}ine Bawa stijena nije
zahva}ena antropogenim uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, a
nema ni privrednih postrojewa ili uslu`nih i sli~nih objekata.
U u`oj zoni pe}ine, nisu primje}eni zna~ajniji uticaji ~ovjeka. U pe}ini su
izgra|ene betonske stepenice i postavqena metalna re{etkasta vrata na ulazu,
{to predstavqa ukupno ure|ewe pe}ine.
U {iroj zoni pe}ine tako|e nisu primje}eni uticaji ~ovjeka u novije vrijeme, {to
je i razumqivo s obzirom da su tokom gra|anskog rata u BiH nasijana minska
poqa, koja jo{ uvijek onemogu}avaju siguran dolazak do pe}ine.
Iznijeto stawe nije posebno naru{ilo prirodne vrijednosti pe}ine Bawa
stijena, ali ukazuje da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi poslovima
ure|ewa i za{tite prirodnog dobra kao i obezbije|ivawu mjera sigurnog
pristupa pe}ini.

Spomenik prirode Bawa Stijena 14

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

III VREDNOVAWE

Spomenik prirode Bawa Stijena 15

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Speleomorfolo{ki sistem ~ine dvije povezane pe}ine - Bawa Stijena i pe}ina
Govje{tica. Pe}ina Bawa stijena predstavqa suhu pe}inu. Iako se od procjednih voda
prave mawe nakupine, me|u kojima se izdvaja jezero na kraju pe}ine. Odlikuju je
razgranati kanali i bogat pe}inski nakit, sa rijetkom formom pe}inskog mlijeka. Po
koli~ini i bogatstvu jedna je od najqep{ih pe}ina u Republici Srpskoj. Na osnovu
paleontolo{kih nalaza, pe}ina tako|e predstavqa objekat koji treba istra`ivati.
Pe}ina Bawa Stijena predstavqa i stani{te rijetke entomofaune.
Pomenuti skup vrijednosti speleolo{kog objekta pe}ine Bawa Stijena daje joj svojstvo
prirodnog dobra u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS",
br. 50/02).

Determinisawe istra`nog podru~ja kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslova

za za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potreba
i ciqeva za{tite prirode i `ivotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

ƒ Izvornost (autohtonost) – stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca,

elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim uticajem
~ovjeka,
ƒ Reprezentativnost – pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra
u okviru grupe srodnih pojava,
ƒ Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojave
ili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,
ƒ Raznolikost - izra`ena bogatstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,
prirodnih pojava i procesa,
ƒ Cjelovitost - koja izra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre\enog prostora
ili pojave i wihovih sadr`aja,
ƒ Esteti~nost - po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota
prirodnog dobra.

Ispuwenost uslova za za{titu ocjewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tih

funkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqaju
nau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-
rekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovu
izvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepen
me|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.
Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti pe}ine
Bawa Stijena imaju sna`nu argumentaciju koja obezbje|uje uklapawe u navedene
kriterijume. Prilikom valorizacije postojalo je vi{e problema, a jedan od va`nijih je
Spomenik prirode Bawa Stijena 16
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
svakako bio nedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to
proisti~e iz ~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne
mogu egzaktno iskazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrednosti
vr{i na iskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Me|utim, bez obzira na
pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti Pe}ine Bawa Stijena imaju
sna`nu argumentaciju koja obezbje|uje uklapawe u navedene kriterijume.

Morfohidrolo{ke pojave
Pe}ina Bawa stijena po svojim karakteristikama, jedinstvenosti nakita i atraktivnosti
spada u petnaest najzna~ajnijih speleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no
vrednovanih u okviru radne grupe za speleologiju pri Nacionalnom savjetu za
geonasqe|e Republike Srpske. Kao pojedina~ni objekti jedinstvene speleomorfolo{ke
pojave izdvojeni su:

¾ Ulazna kanal i Ulazna dvorana (Glavni kanal);

¾ Glavni kanal;
¾ Splet sporednih kanala;
¾ Pe}ina Govje{tica.

OCJENA VRIJEDNOSTI
Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovu
kvalitativne analize obiqe`ja podru~ja pe}ine Bawa Stijena po zastupqenim
prirodnim komponentama.

Izvornost
Pe}ina Bawa Stijena je potpuno sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, koji
zajedno sa ostalim dijelovima speleolo{kog sistema, a tako}e i stvorenim pe}inskim
nakitom pokazuje svojevrsnu i izvornu prirodu ovog kra{kog predjela.

Reprezentativnost
Reprezentativnost pe}ine Bawa stijena i izdvojenog predjela ogleda se u:

ƒ Jedinstvenosti geomorfolo{kih, spelomorfolo{kih obiqe`ja iskazanih u

najatraktivnijim pojavama nakita;
ƒ Veoma rijetkim formama nakita, kao {to su pe}insko mlijeko;
ƒ Vrijednom paleontolo{kom materijalu;
ƒ jedinstvenom prirodnom spomeni~kom nasle|u, zbog ~ega je pe}ina Bawa stijena
svrstana u objekte geonasle|a Republike Srpske

Rijetkost
Zna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost" ispoqava se kroz prisustvo obliksa i pojava
objekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ili
kvantitativno izra`avawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kao
vrijednost sebi", koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{tite
i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i re`ima za{tite) za ostvarivawe tog
ciqa. S obzirom da pojedini elementi i oblici reqefa i hidrografije predstavqaju
rijetkost svojom pojavom i na~inom izra`enosti koja je obele`ena kao geonasle|e,
zakqu~uje se da je podru~je pe}ine Bawa stijena izuzetno.

Spomenik prirode Bawa Stijena 17

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Raznolikost
Spomenik prirode pe}ina Bawa Stijena pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih
sadr`aja, prije svega pe}inskog nakita, obzirom na analizirane vrijednosti. Kategorija
"raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesa fizi~ko-
geografskih ~inilaca (elemenata) i jedinstvenog `ivog svijeta, i mo`e se ocjewivati kao
zasebna vrijednost ili kao estetska vrijednost koja proisti~e iz obeqe`ja predeonog
lika i uklopqenosti speleolo{kog objekta.

Cjelovitost
Cjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednica
prostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom na
izuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosno
ekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nim
disciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svega sa prakti~nog
kao skup realnih mogu}nosti da se sa granicama za{tite obuhvate su{tinske vrijednosti
jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledei~no povezane i time obexbjede
uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje se da je skup
osnovnih vrijednosti pe}ine Bawa stijena u mnogome homogenozovan i prostorno
uobli~en, odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite.

Estetika predjela
Pejsa`no-ambijentalne vrijednosti pe}ine Bawa stijena se visoko rangiraju i pored
subjektivnosti do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju na
izuzetnoj predjelnoj raznolikosti nanaru{nosti predeonog lika direktnim efektima
privrednih aktivnosti. Estetika predjela osobito dolazi do izra`aja zbog mogu}nosti
{iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji
su oni dio. Skrovitost prirodnog dobra uticala je da se o~uva estetika predela i pored
pose}enosti posjetilaca i relativno dobre pristupa~nosti objektu.

PRIJEDLOG KATEGORIJE

Na osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnog

savjeta za geo-nasle}e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasle}a (Pro
geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja pe}ine Bawa stijena po ve}ini
kriterijuma imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa, i da ovo podru~je mo`e
uspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predla`e se svrstavawe pe}ine
Bawa stijena u prirodna dobra od velikog zna~aja, odnosno prirodna dobra úú
kategorije.

Spomenik prirode Bawa Stijena 18

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

IV KONCEPT ZA[TITE

Spomenik prirode Bawa Stijena 19

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OPTIMALNI MODEL ZA[TITE

Koncept za{tite Spomenika prirode "Pe}ina Bawa stijena" se zasniva na dosada{wim
iskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su
bazirani na:

ƒ o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrijednosti,

ƒ o~uvawu predionih odlika,
ƒ uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa,
ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radom
stvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo stvarno da postane
nacionalnog karaktera.

CIQEVI RAZVOJA

Op{ti ciqevi
Prostorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe
10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni program
razvoja, postavqa slede}i op{ti ciq razvoja:
"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovog
kori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim
vrednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a prije svega
sa za{titom `ivotne sredine.
Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti:

ƒ funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

ƒ saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i

boqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.

Polaze}i od opredjeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazi

motiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ƒ ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa

turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala,
ƒ ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje
obezbije|uju pripremu podru~ja,
ƒ logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.
Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskim
odredbama i stru~nim postulatima, primewuju se ciqevi upravqawa u skladu sa
me|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e se
usvajawe me|unarodne kategorije III,
"Upravqawe podrazumjeva:
ƒ za{titu vrijednih i o~uvanih prirodnih cjelina i wenih elemenata;
ƒ plansko i programsko usmjeravawe i uskla|ivawe za{tite, djelatnosti i
aktivnosti;
ƒ o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predjela i/ili
marinskih predjela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~ina
gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija;
ƒ podr{ka na~inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita
dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice;
ƒ o~uvawe diverziteta predjela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema;
ƒ eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih
aktivnosti;
Spomenik prirode Bawa Stijena 20
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
ƒ mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim
kvalitetima podru~ja;
ƒ podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprinijeti dugoro~noj
dobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja;
i
ƒ doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbje|ewe prirodnih proizvoda
({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz
odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqevi
S obzirom na status i funkcije pe}ine Bawa stijena kao za{ti}enog prirodnog dobra,
djelimi~nu ure|enost i ve}inom zapu{tenost okolnog prostora, neophodno je planirati
i sprovesti niz mjera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

• obiqe`avawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in; postavqawe

informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu uspostavqenog reda
i re`ima;
• zatvarawe pe}inskog otvora metalnom kapijom i pe}inu pretvoriti u objekat nau~nog
i obrazovnog rada sa ograni~enom posjetom;
• pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca;
• preko korita rijeke Pra~e postaviti most adekvatne konstrukcije;

Istra`iva~ki radovi
Program istra`ivawa pe}ine Bawa Stijena podrazumijeva sqede}e radove:

• nastavak speleomorfolo{kih istra`ivawa u pe}ini, du` speleolo{kog sistema i

okolini;
• obezbje|ivawe stacionarnih, kontinualnih hidrolo{kih osmatrawa vodotoka rijeke
Pra~e;
• uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini;
• istra`ivawe pe}inske faune;
• paleontolo{ka istra`ivawa u pe}ini.
Rezultate planiranih istra`ivawa pe}ine Bawa Stijena i planove sanacije i ure|ewa
potrebno je na programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i
razvoja.
Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekata i
posjetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{tite

Na osnovu odredbi Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)
zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu pe}ine Bawa stijena u
statusu i pod nazivom Spomenik prirode "Pe}ina Bawa stijena". Novim aktom o za{titi
treba ustanoviti wen za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata
pe}inu Bawa stijena i pe}inu Govje{tica koji predstavqaju jedinstvenu morfolo{ku i
hidrolo{ku celinu.
S obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao prirodno dobro od velikog
zna~aja dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade Republike
Srpske, na prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju i
Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike
Srpske.

Spomenik prirode Bawa Stijena 21

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite

Za za{titu u svojstvu spomenika prirode osim pe}ine Bawa stijena predla`e se prostor
u wenoj neposrednoj okolini obuhva}en povr{inama katastarskih parcela na
katastarskoj op{tini Rogatica, kao i pe}ina Govje{tica, Skup{tine op{tine Rogatica,
prikazane na prilogu 3 i 4.

RE@IM ZA[TITE

Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno je

uspostaviti re`im za{tite úú stepena koji }e biti regulisan Izmjenama i dopunama
Zakona o za{titi prirode.
U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode
"Pe}ina Bawa stijena" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno
ograni~ene posjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog re`ima
neophodno je aktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-
administrativne mjere, kao {to je navedeno.
Djelatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog
prostora za koje se osnovano predpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne posledice
za za{ti}eni Spomenik prirode "Pe}ina Bawa stijena", podlije`u proceduri dobijawa
saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima za
Spomenik prirode Bawa Stijena 22
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
koje se provodi procjena uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedena
procedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.
Bli`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posetilaca na
za{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim
uslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog
nasqe|a Republike Srpske.

MJERE ODR@AVAWA, URE\EWA I RAZVOJA PRIRODNOGDOBRA

Na podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina Bawa stijena", u smislu odr`avawa, ure|ivawa

i razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mere se propisuju:
Na podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina Bawa stijena", u smislu odr`avawa, ure|ewa i
razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mjere se propisuju:

9 Nau~na istra`ivawa;
9 Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu.
9 Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i
{ibqacima, ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije.
9 Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije i
za{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom -
ure|ewe saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskim
aktom spomenika prirode.
9 Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvidjeti i
asfaltirawe iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranog
parkinga kako bi se omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebne
namene.
9 Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknu
uslovi za wenu rekonstrukciju u cjelini ili djelovima uz obavezno kablirawe.
9 Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mjestima gdje se
naru{ava ambijentalna cjelina.
9 Da se planovima obezbjedi racionalizacija elektromre`e podru~ja i provo|ewe
kablova du` saobra}ajnica.
9 Javno osvjetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivo
pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svjetlosnih tijela.
9 Individualno vodosnabdjevawe objekata iz bunara, s tim {to }e se
odgovaraju}im urbanisti~kim planovima omogu}iti zajedni~ko vodosnabdjevawe
za pojedine grupacije objekata, a prema posebnim tehni~kim uslovima.
* * *
Na podru~ju spomenika prirode pe}ina Bawa stijena , u ciqu odr`avawa, ure|ewa i
razvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite úú stepena zabrawuje se:

⇒ Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na cijelom

podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosi
nadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.
⇒ Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{kog
interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine.
⇒ Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i drugog
otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.
⇒ Izgradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugih
objekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promjene kvaliteta zemqi{ta,
voda, vazduha, `ivog svijeta, qepote predjela, kulturnih dobara i wihove okoline.
⇒ Promjena namjena povr{ina, izuzev promjena koje proisti~u iz programskih
dokumenata Staraoca.
⇒ Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava i
vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim i
urbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednih
doma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih dokumenata.
Spomenik prirode Bawa Stijena 23
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
⇒ Prosjecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im prostornim
ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene sa re`imima i
mjerama za{tite podru~ja.
⇒ Uzimawe fosilonosnih materijala sa geolo{kih profila.
⇒ Svaka promjena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog u
drugi vodotok, i izmjena hidrodinami~nih karakteristika i re`ima vodotoka bez
saglasnosti nadle`nih institucija.
⇒ Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Zavoda za za{titu kulturno-
istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike Srpske i Staraoca;
⇒ Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),
ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka.
⇒ Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka.
⇒ Formirawe deponija bilo kog otpada.
⇒ Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta.
⇒ Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materijala svih
vrsta van mjesta odre|enih za tu namjenu, kao i neregulisano formirawe mrcini{ta
i odlagawe stajskog |ubriva.
⇒ Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim
materijama.
⇒ Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe.
⇒ ^ista sje~a u prirodnim sastojinama i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomjerno
kori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa {umama.
⇒ Kr~ewe {uma i obavqawe drugih radwi na mjestima i na na~in koji mogu izazvati
procese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoqne promjene predela.
⇒ Preoravawe prirodnih livada i pa{waka.
⇒ Sadwa, zasijavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni `ivi svijet ovog
podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.
⇒ Sakupqawe i kori{}ewe svih za{ti}enih divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta.
⇒ Uni{tavawe divqih vrsta biqaka i `ivotiwa za{ti}enih kao prirodne rijetkosti
ili drugih zakonski regulisanih kategorija.
⇒ Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svijet ovog podru~ja, u
slobodnom prostoru.

Spomenik prirode Bawa Stijena 24

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

UPRAVQAWE ZA[TITOM

Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe pe}ine Bawa Stijena za

za{ti}eno prirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe
za{ti}enim prirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumeva efikasno
planirawe, pra}ewe stawa, preduzimawe mera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i
kori{}ewu prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima
za{tite.
U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnih
vrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirode
treba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu.
Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa u
Programe razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca
spomenika prirode "Pe}ina Bawa stijena" odredi Skup{tina op{tine Rogatica.
Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,
neophodno je regulisati ugovorom koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog
trajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu
obustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawem
mjera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE

Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewa

radova na za{titi potrebno je obezbediti iz izvora Republike i iz drugih izvora u
skladu sa ~lanom 44. Zakona o za{titi prirode. Tako|e treba deo radova koji se odnose
na turisti~ku prezentaciju lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`i
ode|ene olak{ice nosiocu razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg
odr`avawa za{ti}enog prirodnog dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se delom iz
sopstvenih sredstava Staraoca, a delom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz namenskih
fondova Republike, i delom iz naknada koje }e na zakonom propisan na~in davati glavni
korisnici ovog prostora, odnosno prirodnih resursa.

SMJERNICE

U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i rje{avawa mogu}ih konfliktnih

interesa, neophodno je odmah pristupiti:
1. Obezbe|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi
podrazumjevalo izradu slede}ih dokumenata:
- sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;
- prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih
dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Rogatice.
2. Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumjeva:
- utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih postoje}ih
objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovaraju kriterijumima iz ovog
elaborata;
- uspostavqawe katastra instalacija;
- revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na poqoprivrednim
povr{inama.
3. Organizaciji za{tite na podru~ju i to:
- formirawe slu`be nadzora;
- organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim slu`bama iz
urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne izgradwe;
u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog
nasqe|a Republike Srpske i zavi~ajnim muzejima napraviti programe istra`ivawa
za{tite etnonasqe|a na za{ti}enom prostoru, i drugo
Spomenik prirode Bawa Stijena 25
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

V PRILOZI

Spomenik prirode Bawa Stijena 26

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Polo`aj Bawa stijene 1:100 000
(Topografska karta, list Kladaw, 1976)

Spomenik prirode Bawa stijena

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4848,200 N

Y – 6570,1900 E
Nadmorska visina 590 m

Prilog 1

Spomenik prirode Bawa Stijena 27

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Polo`aj Bawa stijene 1:25 000
(Topografska karta, list Gora`de 2-4,1980.)

Spomenik prirode Bawa stijena

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4848,0 N

Y – 6571,46 E
Nadmorska visina 590 m

Prilog 2

Spomenik prirode Bawa Stijena 28

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Kopija katastarskog plana
Katastarska op{tina So~ice
Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove
Podru~na jedinica Rogatica

Prilog 3

Spomenik prirode Bawa Stijena 29

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Popis i povr{ine katastarskih ~estica

broj povr{ina
~estice ( hektara )

dio ~estice 2475 51,23

Prilog 4

Spomenik prirode Bawa Stijena 30

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Kopija katastarskog plana
Katastarska op{tina So~ice
Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove
Podru~na jedinica Rogatica

Prilog 5

Spomenik prirode Bawa Stijena 31

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE BAWA STIJENA

Geolo{ka karta kawona rijeke Pra~e 1:100 000
(OGK list Pra~a K 34-2, 1983)

Legenda
Bankoviti megalodonski
kre~waci i trakasti kre~waci
Megalodonski kre~waci
Sprudni kre~waci sa koralima,
briozoima, algama
Kre~waci, ro`waci, rijetko i
laporci (ladinski kat)
Sivi i crvenkasti kre~waci sa
Meandrospira dinarica
(anizijski kat)
Kvarcni pje{~ari, konglomerati i
glinci (rijetko kre~waci i dolomiti
u Unutra{woj paleozojskoj zoni)
Polo`aj pe}ine
Granica osmatrana i
aproksimativna ili pokrivana
Eroziona ili tektonsko – eroziona
granica
Osa sinklinale
Osmatran rasjed
Pokriven rasjed
Fotogeolo{ki osmatran rasjed
^elo kraqu{ti
Osa uspravne ili kose
antiklinale i sinklinale

Prilog 6

Spomenik prirode Bawa Stijena 32

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE "PE}INA BAWA STIJENA"

Plan pe}ine Bawa stijena

Prilog 7

Spomenik prirode Bawa Stijena 33

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

LITERATURA

Apfelbeck, V. (1907): Novi kukci pe}inari sa Balkanskog poluostrva.- Glasnik Zemaljskog

muzeja, XIX, Sarajevo
Apfelbeck, V. (1907): Nove vrste pe}inskih koleoptera sa Balkanskog poluostrva.- Glasnik
Zemaljskog muzeja, II, Sarajevo
Dane{, J. (1921): Pe}ine u kawonu Pra~e i u okolini Glasina~kog poqa.- Glasnik
geografskog dru{tva, 5, Beograd
Dujakovi} G. (2004):Pe}ine i jame Republike Srpske.- Zavod za uxbenike i nastavna
sredstva, Srpsko Sarajevo,
Salihovi}, A (1963): Prilog iznala`ewu optimalnih metoda mjerewa speleolo{kih
objekata.- Tre}i jugoslovenski speleolo{ki kongres, Sarajevo
Kanaet, Tvrtko (1963): Slivno podru~je pe}ina u kawonu Pra~e, Tre}i jugoslovenski
speleolo{ki kongres, Sarajevo
Vujnovi} ,L. sa sar. .(1983): Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100 000, list Pra~a K 34-2,
Savezni geolo{ki zavod, Beograd
Vujnovi} ,L. sa sar. .(1983):Osnovna geolo{ka karta SFRJ,
list Pra~a, K 34-2,1:100000. Savezni geolo{ki zavod, Beograd
Sli{kovi} T (1979): Stratigrafska i peleontolo{ka istra`ivawa pe}inskih naslaga u
Bosni i Hercegovini.-Na{ kr{, 6, Sarajevo

Spomenik prirode Bawa Stijena 34