REPUBLIKA SRPSKA

MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU

KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

JAMA LEDANA
BAWALUKA, 2008. godine
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD

Elaborat ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE
JAME LEDANA KAO PRIRODNOG
DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

Rukovodilac Jelena Kadi}

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Obra|iva~
Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Jelena Savi}, dizajn

Tehni~ka obrada Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Jama Ledana 2

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SADR@AJ

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "JAMA LEDANA" KAO

ZNA^AJNOG PRIRODNOG DOBRA

ú IDENTIFIKACIJA
Vrsta i naziv prirodnog dobra
Osnovna vrijednost
Polo`aj
Povr{ina i granice za{tite
Prethodni status za{tite
Kategorija
Me|unarodni status
úú OPIS PRIRODNOG DOBRA
Priroda
^ovjek i priroda
úúú VREDNOVAWE
Ocjena ispuwenosti uslova za za{titu
Ocjena vrijednosti
Prijedlog kategorije
úñ KONCEPT ZA[TITE
Optimalni model za{tite
Ciqevi razvoja
Proceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite
Re`im za{tite
Mjere odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra
Upravqawe za{titom
Finansirawe za{tite
Smjernice
ñ PRILOZI
prilog 1: Polo`aj jame Ledana na karti 1:100 000
prilog 2: Polo`aj jame Ledana na karti 1:25 000
prilog 3: Katastarska skica
prilog 4: Popis katastarskih parcela
prilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite
prilog 6: Geolo{ka karta podru~ja planine Bobija 1:100 000
prilog 7: Profil jame Ledana

LITERATURA

Spomenik prirode Jama Ledana 3

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG NASLE\A REPUBLIKE SRPSKE pristupio je:

Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u
~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se prirodno dobro stavqa pod
za{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog za
za{titu za{titu `ivotne sredine
Republi~ki Zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike
Srpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu spomenika
prirode "JAMA LEDANA" kao zna~ajnog prirodnog dobra sa prijedlogom akta o
za{titi.

Bawa Luka, 2008. god.

Direktor Zavoda,

Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Jama Ledana 4

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

I IDENTIFIKACIJA

Spomenik prirode Jama Ledana 5

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Jama Ledana"

OSNOVNA VRIJEDNOST
Podzemni oblik karstnog reqefa sa vertikalnim ulazom i velikim horizontalnim
podzemnim galerijama. Tipi~an speleolo{ki objekat u svojoj grupi ispuwen sa
atraktivnim ledenim naslagama koje sa~iwavaju ledeni stalagmiti, povijeni stalaktiti
i salivi. Nijedan do sada otkriveni speleolo{ki objekat u Republici Srpskoj nema tako
velike, masivne i atraktivne ledene naslage koje istovremeno ~uvaju u profilu zapise
smene mikroklimatskih prilika.

POLO@AJ
Sjeverozapadna Republika Srpska, ju`ni obronci planine Bobija.
Teritorija op{tine Gorwi Ribnik, podru~ije {umskog gazdinstva Ribnik.
Udaqenost: od Gorweg Ribnika 19 km i od Potoka 23 km.
Pristupa~no putni~kim vozilom iz tri pravca:

- od Gorweg Ribnika asfaltnim putem do Vu~ije poqane, daqe makadamskim putem do

Ledanske uvale (put za Srneticu), i daqe oko 500 m pje{a~kom stazom do jame,
- od Potoka makadamskim putem do Lisine, daqe asfaltnim putem do Vu~ije poqane,
makadamskim putem (put za Srneticu) do Ledanske uvale, a zatim oko 500 m pje{a~kom
stazom do jame,
- od Drni}a preko Srnetice makadamskim putem do Ledanske uvale, a potom 500 m
stazom do jame.
Nadmorska visina: 950 m n.v.
Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i
X - 4918,37 N
Y - 6398,37 E

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Jama Ledana se do sada nije nalazila na listi za{ti}enih prirodnih dobara Republike
Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH (predratni
period).

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE

Na za{ti}enoj povr{ini Spomenik prirode „Jama Ledana“ ustanovqava se re`im
za{tite II stepena.

Re`im za{tite II stepena obuhvata dio katastarkske ~estice 19/225-1 ucrtan na kopiji
katastarskog plana ukupne povr{ine 28,26 hektara koja pripada Katastarskoj op{tini
Gorwi Ribnik (Busije). Za{ti}ena povr{ina ima oblik pravilne kru`nice polupre~nika
300 metara od otvora (ulaz) za{ti}enog Spomenika prirode „Jama Ledana“

Spomenik prirode Jama Ledana 6

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

KATEGORIJA
Spomenik prirode.
Zna~ajno prirodno dobro - ú ú ú kategorija.

Na osnovu Inventara objekata geonasle|a Republike Srpske, prirodno dobro Jama

Ledana je objekat geonasle|a regionalnog zna~aja.

ME\UNARODNI STATUS
• IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural
Monument / Natural Landmark - Prirodni spomenik.
IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of
National parks & Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

Spomenik prirode Jama Ledana 7

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

II OPIS PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode Jama Ledana 8

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIRODA

GEOLO[KA GRA\A

Geolo{ka prou~avawa oblasti jugozapadne Bosne datiraju jo{ od druge polovine 19.
veka kada su austrijski geolozi Mojsisivicza, Tietzea I Bittnera (1880),
opisali osnovnu geolo{ku gra|u. U kasnijem periodu izvo|ena su specijalisti~ka
istra`ivawa, a posebno su zna~ajni radovi Katzer-a koji se posebno bavio podru~jem
Kqu~a (1921. 1926, 1929), i kasnije Kajmakovi} (1958), Maksimovi} i Lau{evi} (1964)
Gu{i}, Jelaska I Nenadovi} (1965) i drugi. Najpotpuniji prikaz geolo{ke gra|e istra`nog
podru~ja dat je pri izradi OGK SFRJ, list Kqu~ 1983. godine.
Geolo{ka gra|a planine Bobija, odnosno {ireg podru~ja jame Ledana ima razvijene tri
strukturno-facijalne jedinice u kojima su zastupqene stijene razli~ite starosti. Sve
tvorevine su stvarane u pli}im dijelovima sa izvjesnim produbqivawima za vrijeme
stvarawa vulkangeno-sedimentnih tvorevina sredweg i gorweg trijasa i fli{nih
naslaga gorwe krede (OGK, List Kqu~, 1983). Rasprostrawewe zastupqenih kartiranih
jedinica prikazano je na prilogu 5.

Mezozoik
Tvorevine gorweg trijasa (T3) predstavqaju najstarije sedimente na istra`nom prostoru i
pripadaju strukturno facijalnoj jedinici Grme~-[i{a. Zastupqeni su bijeli i
svijetlsivi dolomiti koji su bankovito i debelo uslojeni. Dolomiti su ~vrsti i `ilavi,
vrlo rijetko slabo grusifikovani, neravnog su loma i kompaktne gra|e. Pripadaju
sitnozrnim strukturnim varijetetima. Osnovna masa izgra|ena im je od mikrokristalnog
i neravnomjerno kristalnog dolomita. U podru~ju Gola [i{a konstatovani su fisilni
nalazi Sphaerocodium bornemmani, Glomospirella friedli i dr. Debqina ovih
naslaga je razli~ita, ali obi~no oko 500 m.
Stijene jurske periode zastupqene su najve}im dijelom sjeverno i isto~no od podru~ja
jame Ledana. Isto~no se prostiru na potezu Vu~ija poqana-Crkveno, a sjeverno na potezu
Crkveno-[iroka uvala. Zastupqeni su lijaski i doger-malmski sedimenti.
Lijaske tvorevine (J1) su izdvojene u antiklinali Doweg Crkvenog, na jugozapadnim
padinama Gole [i{e, I konkordantno se nastavqaju na trijas. Petrografski ih
sa~iwavaju dolomiti, mikriti, mikrospariti, i fosiliferni mikriti. U vi{im
dijelovima javqaju se kre~waci, slabo fosilonosni. Debqina ovih naslaga iznosi oko
400m.
Doger i dijelovi malma (J2,3), na podru~ju Vu~ije poqane, Crkvenog i [iroke uvale, isto~-
no i sjeverno od jame Ledana, predstavqeni su kre~wacima sa rijetkim proslojcima
dolomita. Na osnovu petrografskih analiza konstatovano je da su to kre~waci
oospariti, oointraspariti, intraspariti i pelspariti. Plitkovodna sedimentacija iz
dogera nastavqa se i tokom doweg malma. U ovim tvorevinama odre|ena je mikrofosilna
zajednica sa Dictyoconus cayexia, Elliporella donzellii, i drugi koja
dokumentuje dogersku starost ovih sedimenata. Debqina ovih naslaga iznosi oko 500m.
Najrasprostraqeniji sedimenti na istra`nom prostoru su dowokredne starosti. Ovi
sedimenti le`e transgresivno preko sredwo- i gorwojurskih kre~waka, a diskordancija
je ozna~ena ~esto pojavama boksita.
Prirodno dobro jama Ledana razvijena je u ni`im dijelovima dowe krede (1K1) koju
predstavqa paket slojeva tamnosivih kre~waka sa algama, Karbonatne sedimente
sa~iwavaju mikriti, fosiliferni mikriti, laporoviti mikriti i dolomiti. U wima su
konstatovani fosili Salpingoporella annulata, S. melitae, Favreina
salavensis i drugi karakteristi~ni za neokom.

Spomenik prirode Jama Ledana 9

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Tvorevine vi{ih dijelova dowe krede (2K1) predstavqene su tamnosivim kre~wacima sa

proslojcima dolomita. Ove stijene su odre|ene kao fosiliferni mikriti, biospariti,
mikriti i dolomiti. Fosiliferni mikriti su kao i biospariti kompaktne stijene
ispresjecane sitnim `ilicama kalcita. U sedimentima su utr|eni brojni ostaci
mikrofaune. Sadr`aj CaCO3 iznosi 97-99 %. Debqina ovih naslaga iznosi oko 500 m.

Kenozoik
Neogen je na {irem istra`nom podru~ju o~uvan u prostoru Medne i Vrbqana. U sla-
tkovodnim neogenskim sedimentima izdvojena su dva superpoziciona ~lana koji
pripadaju dijelovima sredweg i gorweg miocena i prostiru se ju`no od Vaganca.
Dowi superpozicioni paket (1M2,3) oko Medne, Vrbqana, Kqu~a i Sanice predstavqaju
naslage konglomerata, lapora, laporovitih kre~waka, pje{~ara i glina sa ugqem.
Debqina ovih naslaga iznosi oko 200 m.
Gorwi superpozicioni paket (2M2,3) prostire se oko Medne i Vrbqana. Skoro u
potpunosti je izgra|en od konglomerata i rje|e lapora, ili laporovitih kre~waka.
Starost ovih sedimenata je slabo dokumentovana, a debqina iznosi oko 400 m.
Kvartarne stijene u okolini jame Ledana su slabo zastupqene i ~ine ih proluvijalni,
terasni i aluvijani sedimenti, a mestimice se javqaju i sipari. Aluvijalni sedimenti
nalaze se uz ve}e rije~ne tokove Sane i Ribnika, sipari na strmim stranama [i{e gore,
a proluvijum na sjevernim padinama Dimitora u vidu slabo zaobqene drobine.
* * *
Po geotektonskoj rejonizaciji, podru~je planine Bobije na ~ijim padinama se nalazi
jama Ledana pripada zoni mezozojskih kre~waka i paleozijskih {kriqaca u zoni
Visokog kr{a (K.Petkovi},1961).
Strukturno-facijalna jedinica Grme~-[i{a predstavqena je dislokacijom, navlakom
Kqu~a, kojom su jedinice Sanica-Dimitor i Mawa~a-Zmijawe na wu navu~ene. Stru-
kturnu gra|u ovog karbonatnog kompleksa ~ine nabori kilometarskih dimenzija, rijetko
prevrnuti. Na podru~ju se jasno izdvajaju sinklinala [i{e, antiklinala Doweg
Crkvenog, sinklinala Srnetice. Zastupqeni su tako|e i brojni vertikalni rasjedi.

REQEF
Planina Bobija (1465 m), koja je u odnosu na okolni teren sinklinalno izdignuta, grani~i
se sa sjeverne strane sa uvalom Crkveno (663-841 m). Uvala je razvijena na karbonatnim
terenima jurske starosti koji svojim zapadnim dijelom zalaze u masiv planine Srnetica
formiran na dowokrednim kre~wacima.
Sa ju`ne strane, planina Bobija se grani~i sa uvalom Resanova~a (886 m), formiranom
na kontaktu jurskih i krednih kre~waka. Na isto~nim obroncima planine Bobija, u
Ledanskoj uvali nalazi se prirodno dobro jama Ledana. Na prostoru Ledanske uvale
dominiraju geomorfolo{ki oblici karstnog procesa. Bogiwavi karst je predstavqen
povr{inskim karstnim oblicima-vrta~ama, koje pokrivaju cijelu uvalu i sjeverne i
sjeveroisto~ne obronke planine Bobija, koji prelaze u povr{. Vrta~e su ~esto dosta
duboke, gotovo vertikalne. Unutar jedne takve, bunaraste vrta~e, razvijena je i jama
Ledana.
Veliki broj vrta~a u podru~iju Ledanske uvale pokazuje da su kredni karbonatni
sedimenti (2K1) ispresjecani znatno razvijenim pukotinskim sistemom ili mre`astim
pukotinama, {to pogoduje razvoju speleolo{kih objeketa. Tako je u okolini Ledane, tokom
speleolo{kih istra`ivawa, otkriveno i nekoliko mawih jama koje nisu speleogenetski
vezane za jamu Ledana.
U okolini jame Ledana nema stalnih, a ni povremenih, povr{inskih vodenih tokova.
Sada{wi razoj jame Ledana iskqu~ivo je vezan za erozivni i korozivni rad atmo-
sferskih voda i mikroklimatske uslove.

Spomenik prirode Jama Ledana 10

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Morfohidrolo{ke odlike jame Ledana

Jama Ledana morfolo{ki predstavqa jednostavan speleolo{ki objekta, sa jamskim
ulazom i dvije velike horizontalne galerije, gotovo u cjelosti ispuwene velikim
ledenim naslagama.
U jamu se ulazi iz velike vertikalne vrta~e u podru~iju Ledanske uvale. Posmatrano u
profilu, jama se sastoji iz ulazne vertikale koja zavr{ava u velikoj horizontalnoj
galeriji. Ukupna du`ina pe}inskih kanala iznosi 180 m, a denivelacija -72m.
U sklopu kre~wa~ke mase kojoj pripada, jama Ledana, gravitira i pe}ina PBL-162 (oznaka
katastra S.D. Ponir, Bawa Luka).

Podjela pe}inskog sistema na cjeline

Osim speleolo{kih istra`ivawa S,D. Ponir iz Bawa Luke ne postoje publikovani
radovi o ovom objektu, zbog ~ega su u elaboratu kori{}eni podaci iz internog katastra
speleolo{kih objekata S.D. Ponir.
Opis morfolo{kih odlika jame Ledana dat je na osnovu morfolo{ke analize i
izdvojene su slede}e osnovne cjeline jame:

- Ulazna vertikala;
- Velika ulazna dvorana ;
- Zavr{na dvorana.
Ulazna vertikala
Ulaz u jamu Ledana je vertikalni kanal koji se prostire iz dna jedne prili~no okomitih
strana vrta~e. Pristup do ulaza, odnosno jamskog otvora mogu} je samo uz upotrebu
specijalne speleolo{ke opreme.
Otvor jame je pribli`no kru`nog oblika sa pre~nikom od oko 10 m. Sa subvertikalne
strane se nalaze osloweni stubci drve}a na kojima se nalaze usje~ene gazi{ta po kojima
su ,po pri~i ovda{wih mje{tana prije upotrebe fri`idera silazili "ledari" u potragu
za ledom. Visina vertikalnog otvora je oko 8 m ispod koga se prostire velika ulazna
dvorana.
Velika ulazna dvorana je kru`na dvorana koja se prostire neposredno ispod vertikalnog
kanala. Na sredini dvorane se nalazi ledena kupa formirana od natalo`enog snijega i
leda nastalog od vode koja se sliva niz strane jamskog otvora. Ledena kupa je visoka 7 m
i {iroka 12-15 m. Iz we vire trupci kojima su silazili ledari. Neka od debla su
uba~ena kao otpad poslije sje~e {ume. Ravni dio zale|ene povr{ine dvorane ima
pre~nik oko 60 m. U vrijeme ve}ih vru}ina povr{inski dio se otopi i tada se formira
tanki vodeni sloj. U najve}em dijelu godine ona je zale|ena. Debqina ledenih naslaga
ulazne dvorane je razli~ita. U najtawem dijelu je 4, a u najdebqem 16 m. Te{ko je
procijeniti kakav je izgled dna dvorane, koji se zbog naslaga leda ne vide. Na osnovu
posmatrawa morfologije dvorane na krajevima primje}uje se da je ona dubqa na
sjevernom dijelu, gdje su i najve}e naslage leda.
Na pojedinim dijelovima stropa sjevernog dijela dvorane nalaze se formirani
povijeni stalaktiti koji su nastali pod uticajem nekada{weg strujawa vazduha koje je i
uticalo na formirawe velikih ledenih naslaga. U morfolo{kom smislu, velika dvorana
ima “idealan” izgled podzemne {upqine karakteristi~an za velike ledenice. Ovakvi
objekti se odlikuje vre}astim izgledom, dobro sakrivenim ulazom ~ije dno sunce mawim
dijelom dana obasjava. U wemu se tokom godine snijeg zadr`ava dugo ili stalno, a
prokapne vode se brzo pretvaraju u led. Po modelu nastanka leda u ovakvim objektima,
zimi je temperatura povr{ine znatno iznad nule i hladni vazduh se spu{ta u podzemni
prostor. Kada se otapa snijeg na povr{ini, voda se procije|uje kroz pukotine i u
unutra{wosti pretvara u led.

“Vre}asti” oblik ledenice poma`e da hladni vazduh koji je te`i ostaje u “vre}i”. Topliji,
lak{i vazduh ne mo`e prodrijeti unutra. Kada se krajem jeseni vawski vazduh po~ne
hladiti, onda je vazduh u ledenici topliji od vawskog pa se postepeno zamijeni sa
Spomenik prirode Jama Ledana 11
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

prido{lim hladnijim. Tako se iz godine u godinu u Ledani (kao i u svim drugim

ledenicama) zahvaquju}i ustaqenoj cirkulaciji vazduha, otapawu leda i smrzavawu
vode, obnavqa i odr`ava led.
Led je u ledenim naslagama talo`en u vidu sedimentnih slojeva, razli~ite debqine. U
zavisnosti od vremenskih ciklusa priliva vode, debqina im se kre}e od 10 cm do 1m,. Na
pojedinim mjestima iz ledenog profila koji je dostupan za obilazak sa sjeverne strane,
vire horizontalno zale|eni trupci drveta.
Zavr{na dvorana
Ova dvorana se nastavqa na ulaznu dvoranu. Centralno mjesto zauzima veliki,
impresivan, ledeni stalagmit, koji se kao malo ledeno brdo uzdi`e visoko prema stropu
dvorane. Visina ledenog stalagmita je 15 m, a {irina 10 m. Po svojim dimenzijama ovo je
jedan od najve}ih ledenih stalagmita u ledenim speleolo{kim objektima Republike
Srpske. Pored wega dvoranu upotpuwuju velike ledene naslage oblika nadstre{nica,
balkona i tunela. Ledana zavr{ava su`enom pukotinom zatvorenom pijeskom koji je voda
donijela iz vi{ih dijelova jame. To je i najni`a ta~ka jame Ledana, -72 metra ispod
nivoa jamskog otvora.

^OVJEK I PRIRODA
Uvidom u stawe na terenu, ne zapa`aju se fizi~ki, ili drugi vidqivi indikatori
neposredne ugro`enosti. Neposredna okolina jame Ledana nije zahva}ena antropogenim
uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, a nema ni industrijskih i
privrednih postrojewa ili uslu`nih i sli~nih objekata.

U u`oj zoni pe}ine, nisu primje}eni direktni uticaji ~ovjeka. U {iroj zoni jame od
degradacionih faktora prime}eno je ostavqawe ogranaka i grana poslije sje~e {ume i
bacawe otpadaka.
Iznijeto stawe ukazuje da nisu naru{ene prirodne vrijednosti jame Ledana, ali ukazuje
da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi poslovima ure|ewa i za{tite prirodnog
dobra.

Spomenik prirode Jama Ledana 12

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

III VREDNOVAWE

Spomenik prirode Jama Ledana 13

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Jama Ledana predstavqa relativno malen ali prostran ledeni podzemni objekat.
Odlikuju je {iroke dvorane i najve}e ledene naslage u Republici Srpskoj. Pomenuti skup
vrijednosti speleolo{kog objekta jame Ledana daje joj svojstvo prirodnog dobra u
skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02).
Determinisawe istra`nog podru~ija kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslova
za za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potreba
i ciqeva za{tite prirode i `ivotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

ƒ Izvornost (autohtonost) – stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca,

elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim
uticajem ~ovjeka,

ƒ Reprezentativnost – pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra

u okviru grupe srodnih pojava,

ƒ Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojave

ili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

ƒ Raznolikost - izra`ena bogatstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,

prirodnih pojava i procesa,

ƒ Cjelovitost-koja izra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre\enog prostora

ili pojave i wihovih sadr`aja,

ƒ Esteti~nost-po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota

prirodnog dobra.
Ispuwenost uslova za za{titu ocewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tih
funkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqaju
nau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-
rekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovu
izvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepen
me|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.
Prilikom valorizacije postojalo je vi{e problema, a jedan od va`nijih je svakako bio
nedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e iz
~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne mogu egzaktno
iskazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrednosti vr{i na
iskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Ozbiqan problem je predstavqalo i
nepostojawe prethodnih istra`ivawa, tako da je valorizacija vr{ena na osnovu
vi{egodi{wih terenskih istra`ivawa Gorana Dujakovi}a. Me|utim, bez obzira na
pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti jame Ledana imaju sna`nu
argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u navedene kriterijume.
Jama Ledana po svojim dimenzijama i karakteristikama spada u petnaest najzna~ajnijih
speleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no vrednovanih u okviru radne grupe za
speleologiju pri Nacionalnom savjetu za geonasle|e Republike Srpske, odnosno u
Inventaru objekata geonasle|a.

Morfohidrolo{ke pojave
Jama Ledana po svojim dimenzijama i karakteristikama predstavqa od svih ledenica
najzna~ajniji speleolo{ki objekata ove vrste u Republici Srpskoj, nau~no vrednovan u
okviru radne grupe za speleologiju pri odboru za Inventar geonasle|a Nacionalnog
savjeta za geonasle|e Republike Srpske.
Kao pojedina~ne vrednosti ove speleomorfolo{ke pojave izdvojeni su:

¾ karakteristi~an “vre}ast” oblik jame Ledana;

¾ velika mo}nost ledenih naslaga i ledenog nakita;
Spomenik prirode Jama Ledana 14
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

¾ jasno izra`en sedimentacioni ciklus klimatskih promjena na profilu leda;

¾ specifi~ni mikroklimatski uslovi.

OCJENA VRIJEDNOSTI
Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovu
kvalitativne analize obiqe`ja podru~ja jame Ledana po zastupqenim prirodnim
komponentama.

Izvornost
Jama Ledana je potpuno sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, koji pokazuje
razvoj ledenih naslaga i nakita u ledu nastalih usled specifi~nosti morfolo{kih i
klimatskih uslova. O~uvane su tako|e i prirodne karakteristike povr{inskog okru`ewa
koje pokazuju ambijent i uticaj ~oveka pri nekada{wem kori{}ewu ledenih naslaga.

Reprezentativnost
Reprezentativnost Jame Ledana i izdvojenog predijela ogleda se u:

ƒ jedinstvenosti skupa geomorfolo{kih i spelomorfolo{kih obiqe`ja koje

karakteri{u vre}astog oblika jama i bizarne forme ledenih struktura velike
mo}nosti.
ƒ jedinstvenom prirodnom spomeni~kom nasle|u, zbog ~ega je jama Ledana svrstana
u objekte geonasle|a Republike Srpske

Rijetkost
Zna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojava
objekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ili
kvantitativno izra`avawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kao
vrijednost sebi, koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{tite
i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i re`ima za{tite) za ostvarivawe tog
ciqa. S obzirom da pojedini elementi reqefa i oblici leda predstavqaju rijetkost
svojom pojavom i na~inom izra`enosti koja je obiqe`ena kao geonasle|e, zakqu~uje se
da je podru~ije jama Ledana izuzetno.

Raznolikost
Spomenik prirode Jama Ledana pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih sadr`aja,
prije svega elemenata geodivirziteta, s obzirom na analizirane vrijednosti. Kategorija
"raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesa fizi~ko-
geografskih ~inilaca (elemenata), i mo`e se ocjewivati kao zasebna vrijednost ili kao
estetska vrijednost koja proisti~e iz obiqe`ja predeonog lika i uklopqenosti
speleolo{kog objekta.

Cjelovitost
Cjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednica
prostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom na
izuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosno
ekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nim
disciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svega sa prakti~nog
stanovi{ta kao skup realnih mogu}nosti da se granicama za{tite obuhvate su{tinske
vrijednosti jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledi~no povezane i time
obezbjede uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje se da je
skup osnovnih vrijednosti jame Ledana veoma homogenozovan i prostorno uobli~en,
odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite.
Spomenik prirode Jama Ledana 15
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Estetika pojave
Ambijentalne vrijednosti jame Ledana se visoko rangiraju i pored subjektivnosti
do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju na izuzetnoj
raznolikosti ledenih oblika i nenaru{nosti direktnim efektima mawih individualnih
privrednih aktivnosti. Estetika pojave osobito dolazi do izra`aja zbog mogu}nosti
{iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji
su oni dio. Skrovitost prirodnog dobra i o~uvanost predijela uticali su da se o~uva
estetika pojave i predijela i pored dobre pristupa~nosti objektu.

PRIJEDLOG KATEGORIJE
Na osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnog
savjeta za geo-nasle}e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasle}a (Pro
geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja jame Ledana po ve}ini kriterijuma
imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa, i da ovo podru~je mo`e uspje{no
razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predla`e se svrstavawe Jame Ledana u
zna~ajna prirodna dobra, odnosno prirodna dobra III kategorije.

Spomenik prirode Jama Ledana 16

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

IV KONCEPT ZA[TITE

Spomenik prirode Jama Ledana 17

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OPTIMALNI MODEL ZA[TITE

Koncept za{tite Spomenika prirode "Jama Ledana" se zasniva na dosada{wim
iskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su
bazirani na:
- o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrednosti,
- o~uvawu predeonih odlika,
- uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa,
ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radom
stvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude sa~uvano kao
objekat geonasle|a regionalnog zna~aja u Republici Srpskoj.

CIQEVI RAZVOJA
Op{ti ciqevi
Prostorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe
10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni program
razvoja, postavqa slede}i op{ti ciq razvoja:
"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovog
kori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim
vrednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a pre svega sa
za{titom `ivotne sredine.
Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti:

ƒ funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

ƒ saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i

boqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.
Polaze}i od opredeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazi
motiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ƒ ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa

turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala,
ƒ ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje
obezbije|uju pripremu podru~ja,
ƒ logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.
Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskim
odredbama i stru~nim postulatima, primewuju se ciqevi upravqawa u skladu sa
me|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e se
usvajawe me|unarodne kategorije III,
"Upravqawe podrazumeva:
ƒ za{titu vrednih i o~uvanih prirodnih celina i wenih elemenata;
ƒ plansko i programsko usmeravawe i uskla|ivawe za{tite, delatnosti i
aktivnosti;
ƒ o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predela i/ili
marinskih predela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~ina
gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija;
ƒ podr{ka na~inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita
dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice;
ƒ o~uvawe diverziteta predela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema;
ƒ eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih
aktivnosti;

Spomenik prirode Jama Ledana 18

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

ƒ mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim

kvalitetima podru~ja;
ƒ podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprineti dugoro~noj
dobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja;
i
ƒ doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbe|ewe prirodnih proizvoda
({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz
odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqevi
S obzirom na status i funkcije Jame Ledana kao za{ti}enog prirodnog dobra,
djelimi~nu ure|enost i ve}inom zapu{tenost okolnog prostora, neophodno je planirati
i sprovesti niz mijera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

ƒ obiqe`avawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in;

postavqawe informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu
uspostavqenog reda i re`ima;
ƒ ogra|ivawe otvora jame re{etkastom metalnom ogradom napravqenom tako da
onemogu}uje slobodan pristup qudi;
ƒ pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca.
ƒ
Istra`iva~ki radovi
Program istra`ivawa jame Ledana podrazumijeva slede}e:

• nastavak speleomorfolo{kih istra`ivawa u jami i istra`ivawa speleolo{kih

objeketa u okolini;
• organizovawe klimatolo{kih istra`ivawa;
• uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini;
• istra`ivawe pe}inske faune.
Rezultate planiranih istra`ivawa jame Ledana i planove sanacije i ure|ewa potrebno
je na programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i razvoja.
Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, i posetilaca na
za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{tite

Na osnovu odredaba Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)
zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu jame Ledana u statusu i pod
nazivom Spomenik prirode "Jama Ledana". Aktom o za{titi treba ustanoviti wen
za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata Jamu Ledana sa
neposrednom okolinom {to predstavqa jedinstvenu cjelinu.
S obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao zna~ajno prirodno dobro
dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade Republike Srpske, na
prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju i Republi~kog
zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske.

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite

Za za{titu u svojstvu spomenika prirode osim Jame Ledana predla`e se i prostor u
wenoj neposrednoj okolini obuhva}en dijelom katastarske parcele 19/225-1 na

Spomenik prirode Jama Ledana 19

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

katastarskoj op{tini Gorwi Ribnik, Skup{tine op{tine Gorwi Ribnik, prikazane na

prilogu br. 3.

RE@IM ZA[TITE
Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno je
uspostaviti re`im za{tite úú stepena koji }e biti regulisan pod zakonskim aktima.
U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode "Jama
Ledana" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno ograni~ene
posjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog re`ima neophodno je
aktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-administrativne
mjere, kao {to je navedeno.
Delatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog
prostora za koje se osnovano predpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne posledice
za za{ti}eni Spomenik prirode "Jama Ledana", podlije`u proceduri dobijawa
saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima za
koje se provodi procjena uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedena
procedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.
Bli`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posetilaca na
za{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim
uslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog
nasle|a Republike Srpske.

MJERE ODR@AVAWA, URE\EWA I RAZVOJA PRIRODNOG DOBRA

Na podru~ju Spomenika prirode "Jama Ledana", u smislu odr`avawa, ure|ivawa i

razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mere se propisuju:

9 Nau~na istra`ivawa;
9 Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu.
9 Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i
{ibqacima, ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije.
9 Intenzivna konverzija postoje}ih sastojina u izdana~kim {umama i wihovo
prevo|ewe u visoki uzgojni oblik. Na mestima gde je to mogu}e treba i}i pre svega
na restituciju, dok supstituciju vrsta treba izbegavati, uz iskqu~ivo
primewivawe autohtonih vrsta sa ovog podru~ja.
9 Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije i
za{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom -
ure|ewe saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskim
aktom spomenika prirode.
9 Izgradwa objekata prema urbanisti~kim projektima, odnosno urbanisti~kim
dozvolama, uz obaveznu izradu detaqnih analiza uticaja, na osnovu uslova
nadle`nih institucija i Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i
prirodnog nasle|a Republike Srpske.
9 Izgradwa pomo}nih objekata na parcelama u privatnom vlasni{tvu prema
navedenim arhitektonskim uslovima, izdatim od nadle`nih organa.
9 Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvideti i
asfaltirawe iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranog
parkinga kako bi se omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebne
namene.
9 Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknu
uslovi za wenu rekonstrukciju u celini ili delovima uz obavezno kablirawe.
9 Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mestima gde se naru{ava
ambijentalna celina.
9 Da se planovima obezbedi racionalizacija elektromre`e podru~ja i provo|ewe
kablova du` saobra}ajnica.

Spomenik prirode Jama Ledana 20

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

9 Javno osvetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivo

pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svetlosnih tela.
9 Individualno vodosnabdevawe objekata iz bunara, s tim {to }e se odgovaraju}im
urbanisti~kim planovima omogu}iti javno vodosnabdevawe za pojedine grupacije
objekata, a prema posebnim tehni~kim uslovima i uslovima Republi~kog zavoda.
Na podru~ju spomenika prirode Jama Ledana, u ciqu odr`avawa, ure|ivawa i
razvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite úú stepena zabrawuje se:

ƒ Svaki vid eksploatacije leda i ledenih naslaga;

ƒ Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na celom
podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosi
nadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.
ƒ Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{kog
interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine.
ƒ Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i
drugog otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.
ƒ Gradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugih
objekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promene kvaliteta
zemqi{ta, voda, vazduha, `ivog sveta, lepote predela, kulturnih dobara i wihove
okoline.
ƒ Promena namena povr{ina, izuzev promena koje proisti~u iz programskih
dokumenata Staraoca.
ƒ Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava
i vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim i
urbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednih
doma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih
dokumenata.
ƒ Razgradwa i drugi vidovi uni{tavawa objekata koji po arhitektonsko-
gra|evinskim odlikama i vremenu nastanka i nameni predstavqaju spomenike
narodnog graditeqstva.
ƒ Prosecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im
prostornim ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene
sa re`imima i merama za{tite podru~ja.
ƒ Svaka promena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog u
drugi vodotok, i izmena hidrodinami~nih karakteristika i re`ima vodotoka bez
saglasnosti nadle`nih institucija.
ƒ Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Zavoda i Staraoca;
ƒ Izgradwa vodozahvata, dubokih bu{otina ili posebno izdvojenih za potrebe
pojedina~nih doma}instava.
ƒ Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),
ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka.
ƒ Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka.
ƒ Izgradwu septi~kih jama (otvorenog tipa) kao i formirawe deponija bilo kog
otpada.
ƒ Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta.
ƒ Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materija svih
vrsta van mesta odre|enih za tu namenu.
ƒ Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim
materijama u prirodi.
ƒ Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe.
ƒ ^ista se~a i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomerno kori{}ewe drvne mase
u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa {umama u za{ti}enom podru~ju.
ƒ Preoravawe zemqi{ta i obavqawe drugih radwi na mestima na kojim se mogu
izazvati procesi jake i ekscezivne erozije.
ƒ Sadwa, zasejavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni `ivi svet
ovog podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.
ƒ Sakupqawe, kori{}ewe i uni{tavawe divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta
za{ti}enih kao prirodne retkosti ili druge zakonski regulisane kategorije.
ƒ Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svet ovog podru~ja, u
slobodnom prostoru.
ƒ Uznemiravawe ptica.
ƒ Lov.
Spomenik prirode Jama Ledana 21
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

UPRAVQAWE ZA[TITOM
Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe jame Ledana za za{ti}eno
prirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enim
prirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumeva efikasno planirawe,
pra}ewe stawa, preduzimawe mera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i kori{}ewu
prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima za{tite.
U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnih
vrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirode
treba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu.
Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa u
Programe razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca
spomenika prirode Jama Ledana" odredi Skup{tina op{tine Gorwi Ribnik.
Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,
neophodno je regulisati ugovorom koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog
trajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu
obustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawem
mera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE
Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewa
radova na za{titi potrebno je obezbediti iz izvora u skladu sa ~lanom 44. Zakona o
za{titi prirode. Tako|e treba deo radova koji se odnose na turisti~ku prezentaciju
lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`i ode|ene olak{ice nosiocu
razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg odr`avawa za{ti}enog prirodnog
dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se delom iz sopstvenih sredstava Staraoca, a
delom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz namenskih fondova Republike, i delom iz
naknada koje }e na zakonom propisan na~in davati glavni korisnici ovog prostora,
odnosno prirodnih resursa.

SMJERNICE
U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i re{avawa mogu}ih konfliktnih
interesa, neophodno je odmah pristupiti:

ƒ Obezbe|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi

podrazumevalo izradu slede}ih dokumenata:
o sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;
o prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih
dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Gorwi
Ribnik.

ƒ Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumeva:

o utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih
postoje}ih objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovaraju
kriterijumima iz ovog elaborata;
o uspostavqawe katastra instalacija;
o revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na
poqoprivrednim povr{inama.

ƒ Organizaciji za{tite na podru~ju i to:

o formirawe slu`be nadzora;
o organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim
slu`bama iz urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne
izgradwe;
o u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno-istorijskog i
prirodnog nasle|a Republike Srpske i zavi~ajnim muzejima napraviti
programe istra`ivawa za{tite etnonasle|a na za{ti}enom prostoru, i
drugo.
Spomenik prirode Jama Ledana 22
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

V PRILOZI

Spomenik prirode Jama Ledana 23

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Polo`aj jame Ledana 1:100 000
(Topografska karta l. Glamo~, 1984)

Spomenik prirode Jama Ledana

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4918,950 N

Y – 6398,950 E
Nadmorska visina 950 m

Prilog 1

Spomenik prirode Jama Ledana 24

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Polo`aj jame Ledana 1:25 000
(Topografska karta l. Glamo~ 1-2,1977)

Spomenik prirode Jama Ledana

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4918,37 N

Y – 6398,37 E

Nadmorska visina 950 m

Prilog 2

Spomenik prirode Jama Ledana 25

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Kopija katastarskog plana

Katastarska op{tina Gorwi Ribnik (Busije)
Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove
Podru~na jedinica Ribnik

Prilog 3

Spomenik prirode Jama Ledana 26

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Popis i povr{ine katastarskih ~estica

broj povr{ina
~estice ( hektara )

dio ~estice 19/225-1 28,26

Prilog 4

Spomenik prirode Jama Ledana 27

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite

Prilog 5

Spomenik prirode Jama Ledana 28

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Geolo{ka karta podru~ja planine Bobija 1:100 000
(OGK Kqu~, list 33-130, 1977)

Legenda
Slojeviti vapnenci sa proslojcima Granica osmatrana i
dolomita aproksimativna ili pokrivana
Svijetlosivi i sivi mikrokristalasti, Eroziona ili tektonsko – eroziona
vapnenci sa algama granica
Ooliti~ni i pizoliti~ni vapnenci Osa sinklinale
Tamnosivi vapnenci sa ro`wacima Osmatran rasjed
i dolomiti
Trakasti, slojeviti i bankoviti Pokriven rasjed
dolomiti
Polo`aj jame Fotogeolo{ki osmatran rasjed

Prilog 6

Spomenik prirode Jama Ledana 29

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA”

Profil jame Ledana

Prilog 7

Spomenik prirode Jama Ledana 30

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

LITERATURA

Vrhov~i},J., Moji}evi},M.,(1983): Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100000, list Kqu~ L

33-130,, Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Vrhov~i},J., Moji}evi},M., (1983): Osnovna geolo{ka karta SFRJ, list Kqu~, L 33-130, 1:100
000, Savezni geolo{ki zavod, Beograd
Dujakovi} G. (2004): Pe}ine i jame Republike Srpske - Zavod za uxbenike i nastavna
sredstva, Srpsko Sarajevo,

Dujakovi} G. (1998): Bajkovito nestvarne ledenice, “Novi prelom“ br. 68, Bawa Luka.

Katastar speleolo{kih objekata i arhiva Speleolo{kog dru{tva “Ponir“, Bawa Luka

Spomenik prirode Jama Ledana 31