REPUBLIKA SRPSKA

MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU

KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

PE]INA LEDEWA^A
BAWALUKA, 2008. godine
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD

ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE
Elaborat PE]INA LEDEWA^A KAO
PRIRODNOG DOBRA OD
IZUZETNOG ZNA^AJA

Rukovodilac Jelena Kadi}

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Obra|iva~ Goran Kalini}, arheolog

Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Jelena Savi}, dizajn

Tehni~ka obrada Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SADR@AJ

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "PE]INA LEDEWA^A"

KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

ú IDENTIFIKACIJA
Vrsta i naziv prirodnog dobra
Osnovna vrijednost
Polo`aj
Povr{ina i granice za{tite
Prethodni status za{tite
Kategorija
Me|unarodni status
úú OPIS PRIRODNOG DOBRA
Priroda
^ovjek i priroda
úúú VREDNOVAWE
Ocjena ispuwenosti uslova za za{titu
Ocjena vrijednosti
Prijedlog kategorije
úñ KONCEPT ZA[TITE
Optimalni model za{tite
Ciqevi razvoja
Proceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite
Re`im za{tite
Mjere odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra
Upravqawe za{titom
Finansirawe za{tite
Smjernice

V PRILOZI
prilog 1: Polo`aj Pe}ine Ledewa~a na karti 1:100 000
prilog 2: Polo`aj Pe}ine Ledewa~a na karti 1:25 000
prilog 3: Kopija katastarskog plana
prilog 4: Popis i povr{ine katastarskih parcela
prilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite
prilog 6: Geolo{ka karta podru~ja Miqevine 1:100 000

LITERATURA

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 3

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLIKE SRPSKE pristupio je:

Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u
~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode RS prema kome se prirodno dobro stavqa
pod za{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog za
za{titu `ivotne sredine

Republi~ki zavod za za{titu kulturno istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike

Srpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu spomenika prirode
"PE]INA LEDEWA^A" kao zna~ajnog prirodnog dobra sa prijedlogom akta o za{titi.

Bawa Luka, 2008. god.

Direktor Zavoda,

Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 4

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

I IDENTIFIKACIJA

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 5

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Pe}ina Ledewa~a"

OSNOVNA VRIJEDNOST
Podzemni horizontalni oblik karstnog reqefa. Morfolo{ki, jednostavan podzemni
objekat, siroma{an pe}inskim nakitom. Pe}ina je interesantna po tome {to predstavqa
prostor nekada{weg boravqewa praistorijskih qudi koji su ostavili grupe urezanih
crte`a koji se nalaze sa obe strane pe}inskog ulaza, i po rezultatima arheolo{kih
istra`ivawa, poti~u najvjerovatnije iz perioda Bronzanog doba.
Pe}ina Ledewa~a je trenutno jedna od dvije pe}ine Republike Srpske kod kojih postoje
praistorijski crte`i ispred ulaza. Po qepoti, atraktivnosti i originalnosti ovi
crte`i su jedinstveni na teritoriji Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.

POLO@AJ
Isto~na Republike Srpska, okolina grada Miqevina.
Teritorija op{tine Fo~a, atar sela Dowe Budwe.

Udaqenost: od Fo~e 13 km, od Miqevine 4 km i od Trnova 35 km.

Pristupa~no putni~kim vozilom iz tri pravca:

ƒ od Fo~e, preko Miqevine do sela Dowe Budwe, i daqe od posledwih ku}a oko
500 m do pe}ine,
ƒ od Fo~e preko Susje{na, do prvih ku}a u selu Dowe Budwe, a zatim oko 500 m
pje{ice do pe}ine,
ƒ od Trnova, preko Miqevine do sela Dowe Budwe, i daqe od posqedwih ku}a oko
500 m pje{ice do pe}ine.
Nadmorska visina: 600 metara

Geografske koordinate:
Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i

X – 4819,880 N
Y – 6554,550 E

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Pe}ina Ledewa~a se do sada nije nalazila na listi za{ti|enih prirodnih dobara
Republike Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH
(predratni period).

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE

U za{ti}enom Spomeniku prirode Pe}ina Ledewa~a utvr|uje se re`im za{tite II
stepena.
Pod re`imom za{tite drugog stepena nalaze se slijede}e katastarske ~estice: k.~.1020;
k.~. 1021; k.~. 1022; k.~. 1023; k.~. 1024; k.~. 1025; k.~. 1026; te dijelovi katastarskih ~estica
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 6
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

k.~. 1184; k.~. 1203; k.~. 401; k.~. 2479 i k.~. 2445 ukupne povr{ine 19,15 hektara koje
pripadaju Katastarskoj op{tini Budaw, op{tina Fo~a.

KATEGORIJA
Spomenik prirode.
Zna~ajno prirodno dobro - úúú kategorija.

• Na osnovu Inventara objekata geonasqe|a Republike Srpske, prirodno dobro Pe}ina

Ledewa~a je objekat geonasqe|a regionalnog zna~aja.

ME\UNARODNI STATUS
• IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural
Monument / Natural Landmark - Prirodni spomenik.
IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of
National parks & Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 7

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

II OPIS PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 8

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIRODA

GEOLO[KA GRA\A
Geolo{ka prou~avawa podru~ja okoline Miqevine odvijala su se jo{ od po~etka
20. vijeka, kada je izdata prva pregledna geolo{ka karta Bosne i Hercegovine
(Kacer, 1906), a zatim su u okviru namenskih geolo{kih istra`ivawa obra|ivani i
dijelovi ove istra`ne teritorije (Kosmat, 1924; Havelka, 1929; Simi}, Mikin~i},
^ubrilovi}, 1939; i drugi). Nakon 60-tih godina 20. vijeka, vr{ena su brojna
specijalisti~ka geolo{ka istra`ivawa, ali najpotpuniji obuhvat su imali
autori Osnovne geolo{ke karte, list Fo~a (1982).
Geolo{ka gra|a {ireg podru~ja pe}ine Ledewa~a pripada zoni paleozojskih
{kriqaca i mezozojskih kre~waka (Petkovi}, 1961) koja je kao slo`ena zona
podjeqena na nekoliko strukturno-facijalnih jedinica, starosti od
gorwopaleozojske do neogene (OGK, List Fo~a, 1982). Spomenik prirode »pe}ina
Ledewa~a« formiran je u stijenama neogene starosti.
Rasprostrawewe zastupqenih kartiranih jedinica na istra`nom terenu
prikazano je na prilogu 6.
Paleozoik
Najstarije stijene istra`nog podru~ja predstavqaju permotrijaske naslage (P,T), koje
~ine rubne dijelove paleozojske strukturno-facijalne jedinice Pra~a-Fo~a.
Rasprostrawene su u sjevernom dijelu istra`nog podru~ja, a razlikuju se dva tipa –
klastiti i karbonati.
Klastite predstavqaju crveni kvarcni konglomerati, crveni kvarcni pje{~ari kao i sivi
pje{~ari. Podre|eno se javqaju metapje{~ari i razli~iti {kriqci. Karbonati se javqaju
iznad ili unutar klasti~nih naslaga, kao mase razli~ite veli~ine. Karbonatne stijene
sa~iwavaju razli~ito kristalasti kre~waci, ponegdje mermerisani ili laporoviti, ali
generalno veoma siroma{ni fosilima.
Ukupna debqina ovog kompleksa iznosi i po nekoliko stotina metara, dok su karbonatne
naslage maksimalne debqine do 100 m.

Mezozoik
Skoro polovinu istra`nog prostora pokrivaju trijaske tvorevine, a samo se u ju`nom
dijelu nalaze dve mawe mase jurske starosti.
Dowi trijas (T1) predstavqaju liskunoviti {kriqci i pje{~ari razli~itog kolorita,
kvarcni pje{~ari i konglomerati. U bli`oj okolini pe}ine Ledewa~a, ovi sedimenti su
rasprostraweni ju`no i jugoisto~no, na podru~ju Dani~i}i-Skravnik-Kuta. Naj~e{}e su
ove stijene u tektonskom kontaktu sa dolomitima i masivnim kre~wacima sredweg
trijasa, {to je slu~aj i u bli`oj okolini pe}ine. Fosilni oblici na|eni su u
liskunovitim {kriqcima i pje{~arima. Debqina sedimenata je veoma promjenqiva i
kre}e se u rasponu od 100-400 m.
Sredwi trijas (T21) je zastupqen nera{~lawenim sedimentima anizijskog kata, sivim do
sme|im, masivnim i bankovitim kre~wacima, rumenkastim kre~wacima sa ro`nacima i
dolomiti~nim kre~wacima. Ovi sedimenti, debqine i do 400 metara le`e konkordantno
na dowotrijaskim, a rije|e diskordantno na permotrijaskim.
Rasprostrawewe ove litolo{ke jedinice je u vidu mawih masa unutar dowotrijaskih
sedimenata na potezu Dani~i}i-Skravnik, isto~no i jugozapadno od pe}ine.
Tvorevine nera{~lawenog sredweg i gorweg trijasa (T2,3) prostiru se ju`no od pe}ine
Ledewa~a, i u odnosu prema okolnim kartiranim jedinicama naj~e{}e su odvojene
krupnim dislokacijama, rasjedima. Predstavqene su kre~wacima, koje izgra|uju
slojeviti i bankoviti sivo-sme|i, intenzivno karstifikovani masivni kre~waci.
Starost im nije argumentovana, iako su u wima na|eni fosilni ostaci ladinika i

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 9

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

gorweg trijasa, i to uglavnom ehinidi, krinoidi i cijanofiti. Debqina im se kre}e do

300 m.
Jurske tvorevine (J1?) le`e transgresivno na sredwotrijaskim, i pored paleontolo{kih
ispitivawa nije sa sigurno{}u odre|ena lijaska starost. Predstavqaju ih laporoviti
kre~waci sa ro`nacima, rumenkasti kre~waci i dolomiti, a ukupna debqina ne prelazi
50 metara.

Kenozoik
Neogen je na ovom podru~ju predstavqen slatkovodnim naslagama miqevinskog basena u
okviru koga je i razvijeno prirodno dobro pe}ina Ledewa~a.
U sastav miqevinskog basena ulaze sedimenti doweg i sredweg miocena i pliocena, koji
su odlagani u dvije jezerske faze. Obod basena ~ine sa sjeverne strane permotrijaski
klastiti, i dowotrijaski glinci i pje{~ari, kao i sredwotrijaski kre~waci.
Miocen je skoro potpuno razvijen i zapo~iwe bazalnim naslagama akvitanskog kata (M11)
koje predstavqaju krupnozrni bazalni konglomerati koji prelaze u {qunkovite gline, a
mestimice u pje{~are I peskovite laporce. Debqina im je procewena na 80-ak metara.
Sedimenti burdigal-heleveta (M1,2), razvijeni su u okviru ~itavog Miqevinskog basena,
kao stalni ~lan izme|u bazalne i povlatne zone. U jalovim proslojcima ugqenih slojeva
brojni su ostaci slatkovodne faune meku{aca tankih qu{tura, koji se javqaju i u vidu
lumakela.
Tortonski kat (M22) je zastupqen sedrastim kre~wacima, koji su bankoviti do slojeviti.
Kre~waci su sivi do sivo`u}kasti, djelom pjeskoviti I glinoviti, debqine do 150
metara.
Kvartarni nanosi u okolini pe}ine Ledewa~a su slabo zastupqeni i ~ine ih aluvijalni
sedimenti (al) potoka koji ponire u predponor ispred ulaza u pe}inu. Predstavqaju ih
{qunkovi, pijeskovi i zavr{ni {qunkovito-pjeskoviti horizont.
* * *
Regionalno gledano istra`no podru~je pripada geotektonskoj jedinici – Zona
paleozojskih {kriqaca i mezozojskih kre~waka., Neogeni basen Miqevine nalazi se
okru`en strukturno facijalnim jedinicama sa sjevera Pra~a-Fo~a, i ju`no i zapadno
Lelija-Zelengora-Vu~evo.
Miqevinski neogeni basen transgresivno le`i na strukturno facijalnoj jedinici
Lelija-Zelengora-Vu~evo, i generalnog je pru`awa istok-zapad. Ispresjecan je brojnim
popre~nim rasjedima.

REQEF
Okolina Miqevine, predstavqa blago brdovito podru~je sa ~ije ju`ne strane se nalazi
kawon rijeke Bistrice razvijen na karbonatnom terenu. Prirodno dobro pe}ina
Ledewa~a razvijena je na kontaktu neogenog miqeva~kog bazena i sredwo-gorwotrijaskih
masivnih kre~waka.
U bli`em okru`ewu pe}ine Ledewa~a isti~u se dvije morfolo{ke cjeline koje bitno
odre|uju morfogenetske karakteristike same pe}ine. To su kre~wa~ko brdo Kulina i
rje~ica Potok koja ponire ispod ulaza u pe}inu Ledewa~a. Pe}ina Ledewa~a je u stvari
nekada{wi ponor rje~ice Potok, koja sada ponire 40 metara sjeverno, ispred ulaza u
pe}inu. Jo{ stariji ponor potoka, danas pe}ina Toplica, nalazi se na udaqenosti oko
200 m zapadno od Ledewa~e, na ne{to vi{oj koti od one na kojoj se nalazi pe}ina
Ledewa~a. Sva tri ponora su na istoj vertikalnoj ravni ali na razli~itim nivoima
zavisno od stadijuma erozije. Na najvi{oj ta~ki je Toplica, Ledewa~a je na sredwoj, a
dana{wi ponor na najni`oj. Genetski, ovi ponori, dva fosilna i aktivni vodotoka
Potok, ukazuju na proces usecawa rje~ne doline, odnosno vodotoka koji se u raznim
epohama spu{tao dubqe, nalaze}i sebi otvore, kroz koje je ispod kre~wa~kog brda
Kulina (829 m n.m.) oticao prema Bistrici, lijevoj pritoci Drine. Na pravcu polo`aja
sve tri pe}ine nalazi se pokriveni rasjed koji se pru`a sve do rijeke Bistrice.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 10

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Morfohidrolo{ke odlike pe}ine Ledewa~e

Ledewa~a je veoma kratak morfolo{ki i hidrolo{ki centralni dio ve}eg podzemnog
sistema kojem speleogenetski gravitira i nekoliko drugih objekata. Spelomorfolo{ki,
pe}ina je jednostavna i sastoji se iz glavnog i nekoliko kratkih, sporednih kanala.
Podu`ni presek kanala ukazuje da su oni prili~no horizontalni. Ukupna du`ina
pe}inskih kanala iznosi 95 m.

Na osnovu morfolo{ke analize izdvojene su slijede}e osnovne cjeline pe}ine

Ledewa~e:

ƒ Ulaz,
ƒ Glavni kanal i
ƒ Sporedni kanali.
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 11
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

U sklopu kre~wa~ke mase, odnosno speleolo{kog sistema kojem pripada, pored pe}ine
Ledewa~a ovom pe}inskom sistemu pripadaju i ponor Predponor i pe}ina Toplica.
Pe}ina Toplica je suha pe}ina i najdu`a je od pomenutih speleolo{kih objekta (ukupna
du`ina 809 m).

Podjela pe}inskog sistema na cjeline

U {irem okviru posmatrano, sistem se sastoji iz tri cijeline - pe}ine Ledewa~a,
Predponora i pe}ine Toplica. Osim nekoliko radova o crte`ima ispred pe}ine
Ledewa~a, o morfolo{kim karakteristikama Ledewa~e, a ni o ostalim objektima ovog
jedinstvenog pe}inskog sistema nema publikovanih radova.
Opis morfolo{kih odlika pe}ine Ledewa~e prikazan je na osnovu slede}ih izdvojenih
podcjelina:

¾ Ulaz;
¾ Glavni kanal;
¾ Predponor Ledewa~e.
Iako ovom sistemu pripada i pe}ina Toplica, o woj nema nikakvih podataka, a
sprovedenim terenskim istra`ivawama ovaj objekat nije bio obuhva}en.

Ulaz
Ulaz u pe}inu Ledewa~a nalazi se na zapadnoj strani napu{tene re~ne doline, duboke 8-
15 m. Ulaz je okrenut prema istoku u vertikalnoj ravni kre~wa~ke litice ~ija je visina
oko 20 m. [irina ulaza je oko 8 m, a visok 1,5 m.
U qetnim mjesecima sa ulaznog stropa se formiraju ledenice uslijed procje|ivawa
prokapnih voda te mje{awa hladnog vazduha iz pe}ine sa spoqa{wim, toplim vazduhom,
na osnovu ~ega je pe}ina i dobila ime Ledewa~a.

Glavni kanal
Morfolo{ki, glavni kanal predstavqa relativno {irokog kanal, promjewqivog oblika
koji dosti`e {irinu i do 10 m. Visina stropa je razli~ita, ali je pe}ina prohodna
cijelom du`inom kanala.

U
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 12
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

U pe}ini nema pe}inskog nakita, {to je razumqivo s obzirom na nekada{wu hidrolo{ku

funkciju kanala Ledewa~e. U morfolo{koj evoluciji pe}ina predstavqa drugu zonu
karstifikacije, odnosno spu{tawa rje~ice Potok. Prvu zonu predstavqa pe}ina Toplica,
udaqena oko 200 m u istoj vertikalnoj ravni, gdje je ranije ponirao tok. Ledewa~a
ustvari predstavqa nekada{wi sredwi ponor Potoka koji ponire 40 metara isto~no u
20 m ni`em ponoru.
Na kraju glavnog kanala nalazi se malo plitko sifonsko jezero. U vrijeme ki{nih
padavina u centralnom dijelu glavnog kanal se sliva voda u vidu maweg slapa. Ne
postoje detaqniji morfolo{ki podaci o pe}inskim kanalima. Ukupna du`ina pe}inskih
kanala zajedno sa nekoliko sporednih, iznosi oko 95 m.

Predponor Ledewa~e,
Uvor u usje~eni ponor je velikih dimenzija. Dosti`e visinu i do 15 metara, a {irinu
izme|u 5-6 m. Ulazni kanal je u po~etnom dijelu vertikalan, a u dowem dijelu
horizontalan sa sifonskim zavr{etkom. Dowi kanali se sastoje od nekoliko mawih
kanala od kojih je glavni kanal hidrolo{ki aktivan. U unutra{wosti se nalazi i mawi
vodopad. Podzemni tok oti~e, prema istra`ivawima S.D. Ursus spelaeus (Fo~a), ispod
brda Kulina (829 m n.v.) prema rijeci Bistrica.

Arheolo{ka istra`ivawa okoline pe}ine Ledewa~a

Otkri}e crte`a sredinom sedamdesetih godina 20. vijeka na stijenama ispred ulaza u
pe}inu Ledewa~a zainterosaovalo je istori~are umjetnosti i arheologe za ovaj
lokalitet. Do tada, su pe}inski crte`i bili otkriveni samo kod nekoliko pe}ina Bosne
i Hercegovine. Posebno je bilo interesantno istra`ivawe zna~ewa tajanstvenih crte`a,
kakvi do tada nisu prona|eni na ovim podru~jima.

Rezultati arheolo{kih iskopavawa

Sonda`na iskopavawa na sjevernom rubu uskog, visokom stijenom ograni~enog ulaza u
pe}inu Ledewa~a obavio je ^ovi}, B., 1978. godine. Ciq ovih arheolo{kih iskopavawa je
bio da se otkriju eventualni tragovi boravka praistorijskog ~ovjeka na ovom prostoru,
{to bi moglo poslu`iti kao orijentacija za bli`e kulturno i hronolo{ko odre|ivawe
crte`a na stijenama ispred ulaza u pe}inu.
Tada su iskopane dvije sonde.
Sonda 1, veli~ine 4H2 m locirana je tako da zahvata prostor neposredno ispod grupe
crte`a C.
U sondi je samo u tre}em sloju prona|en kulturni sloj sa sitnijim odlomcim keramike i
ne{to izgorenog (ugqenisanog) drveta.
Sonda 2, veli~ine 3H2 m bila je locirana ne{to zapadnije, bli`e ulazu u pe}inu, ispred
grupe crte`a B.
Kao i u prvoj sondi, u sloju 3 su prona|eni ostaci nagorjelog drveta izme|u kamewa, {to
ukazuje da u stratigrafskom pogledu odgovara sloju 3 iz prve sonde. Drugih nalaza nije
bilo.
Arheolo{kim iskopavawima otkrveni su tragovi boravka praistorijskog ~ovjeka na
prostoru ispred ulaza u pe}inu Ledewa~a. Kako su prona|eni dosta malobrojni
odlomci keramike i ne{to ugqenisanog drveta, dok `ivotiwske kosti gotovo u
potpunosti nedostaju, malo je vjerovatno da je na ovom prostoru bilo neko praistorijsko
naseqe. Vjerovatnije je da se radi o privremenim ili povremenim kratkotrajnim
boravcima ~ovjeka. Kerami~ki nalazi su na osnovu oblika i fakture samo okvirno
hronolo{ki odre|eni, u kasni eneolit ili rano bronzano doba.

Crte`i
Crte`i ispred pe}ine Ledewa~a skoncentrisani su na tri panoa. Nalaze se sa sjeverne i
ju`ne strane ulaza i te{ko su uo~qivi. Svi crte`i su ra|eni tehnikom punktirawa i
gravirawa linija, usijecawem linija ili punktirawem grupa sitnih ta~kica. Zarezi
linija su uglavnom tanki, debqine 1-4 mm, duboki do 1,5 mm. Ta~kice su ne{to ve}e, od 3-5
mm, a pribli`no su toliko i duboke. Prilikom izbora povr{ina za crte`e qudi koji su
ih radili vodili su ra~una da povr{ine ne kisnu, niti da se kvase procije|ewem
padavina.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 13

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Crte`i se nalaze na razli~itim visinama, vertikalno zasje~enih stijena-negdje po~iwu

od tla, a poneki dosti`u visinu i do 2,30 m. Ipak ve}ina crte`a se nalazi na visini
dohvata ~ovjeka, od 40-120 cm. Primje}uje se da su za oslikavawe crte`a kori{tene ravne
i glatke povr{ine. Vremenom su ove povr{ine dodatno ugla~ane. Povr{ine sa crte`ima u
ovom elaboratu opisane su prema podjeli panoa koju je dao Kajmakovi}, (1976.).

Pano-A
Crte`i na prvom panou nalaze se na sjevernoj strani, neposredno uz ulaz u pe}inu. Oni
su najni`e oslikani, tako da dowi dijelovi doti~u pod ulaza koji je pokriven |ubretom
i lomqenim kamenom. Oslikana povr{ina crte`ima je visine oko 60 cm. To je najmawa
grupa crte`a, a elementi koje uo~avamo na ovom panou su najsirima{niji.
Od oblika primje}uju se paravougaonik, mali slon ili mamut i ta~kice.

Pano –B
Crte`i na ovom panou predstavqaju najbogatiju grupu crte`a koja se nalaze sa ju`ne
strane ulaza, na udaqenosti od 3 metra. Grupe ta~kica po~iwu neposredno iznad tla, dok
se pojedini motivi nalaze i na visinama preko 2 metra. Bogatstvo oblika, wihova
koli~ina i kvalitet izrade upu}uju da je ovo glavni, centrlani dekorativni pano
likovnog sistema Ledewa~a. Na panou se nalazi mno{tvo oblika, znakova i detaqa od
kojih se neki ponavqaju. Ponegdje se vidi po nekoliko slojeva crte`a na jednoj uskoj
povr{ini {to je znak da je stijenu ukra{avalo vi{e qudi u razli~itim vremenima.
O~igledno je da su oni ipak plod jedne epohe, jedne kulture, jer odi{u jedinstvenim
stilskim izrazom, imaju istu likovnu ideju i jedinstveni tehni~ki postupak.
Od oblika, naj~e{}e se javqaju uspravni pravougaonici sa o{trim vrhovima i grupe
ta~kica, a zatim kru`ni oblici razli~itih veli~ina. Ve}ina ta~kica se nalazi unutra
razli~itih formi, ali se dobar dio wih nalazi samostalno.

Pano-C
Ova grupa gravura se nalazi sa ju`ne strane ulaza, i udaqena 6,70 m. Izme|u panoa B i C
rastojawe je 4,15 cm. Povr{ina ove stijene je najneravnija, a gravirani crte`i su ne{to
konfuzniji, nejasniji i sadr`ajno siroma{niji. I ovdje se sre}u neki znakovi koji se
nalaze na panou B, grupe rupica, trapezoidni i romboidni oblici, paralelne linije cik-
cak i mno{tvo drugih gravira nejasne likovne ideje.

Tuma~ewa crte`a
Postoje razli~ita tuma~ewa crte`a na stijenama pe}ine Ledewa~a. Istra`iva~i tih
crte`a, Kajmakovi} i Basler, razmatraju uglavnom zna~ewe poqa sa ta~kicama i
oblicima prikazanim na najve}oj povr{ini. Kajmakovi} (1976.) smatra da su to alatke,
neka vrsta dlijeta, a Basler (1980.) u tim oblicima vidi faluse, na osnovu ~ega je
zakqu~io da je pe}ina vjerovatno slu`ila za neke obrede plodnosti.
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 14
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Mulaomerovi}, speleoarheolog amater u nekim novijim radovima (1997) zakqu~uje da su

pravougaonici ustvari pojednostvaqeni qudski likovi na kojim se vide osnovne crte
lica, o~i i usta. Tako|e, linije koje presjecaju paravogugaonike po mi{qewu
Mulaomerovi}a su prikazi detaqa odje}e, neke vrste pokriva~a kojim su bili pokriveni,
{to upu}uje na neko hladnije vrijeme kada su bili nacrtani, mo`da po~etak `eqeznog
doba (Mulaomerovi}, 1992).

^OVJEK I PRIRODA

Uvidom u stawe na terenu, i neposredno okru`ewe prirodnog dobra konstatovani

su fizi~ki i drugi vidqivi indikatori neposredne ugro`enosti .
Neposredna okolina pe}ine Ledewa~a zahva}ena je antropogenim uticajima u
smislu razvoja intezivne poqoprivrede.
U u`oj zoni pe}ine, primje}eni su direktni uticaji ~ovjeka. Ulazni pristup u pe}inu
pregra|en je suhozidom koji su podigli mje{tani da bi onemogu}ili ulazak stoci u
qetnim mjesecima u unutra{wost pe}ine.

Crte`i na panou-A ispred pe}ine Ledewa~a o{te}eni su djelomi~no savremenim

grafitima, urezivawem minijaturne glave ~ovjeka u profilu na le|a surla{a.
Iznijeto stawe nije mnogo naru{ilo prirodne vrijednosti pe}ine Ledewa~a, ali
ukazuje da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi poslovima ure|ewa i
za{tite prirodnog dobra, a posebno konzervacije crte`a.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 15

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

III VREDNOVAWE

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 16

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Pe}ina Ledewa~a predstavqa podzemni horizontalni oblik karstnog reqefa, odnosno

suhu pe}inu. Odlikuju je prostran, {irok kanal siroma{an pe}inskim nakitom, i ispred
ulaza u pe}inu ugravirani crte`i, najqep{i do sada prona|eni ispred ili u nekoj od
pe}ina Republike Srpske. Po rezultatima arheolo{kih istra`ivawa, poti~u
najvjerovatnije iz perioda Bronzanog doba. Pe}ina je interesantna i po tome {to
predstavqa prostor nekada{weg boravqewa praistorijskih qudi. Cijene}i pomenuti
skup vrijednosti, pe}ina je uvr{tena kao objekat koji predstavqa arheolo{ko
geonasqe|e 1 u Inventaru objekata geonasqe|a Republike Srpske.

Pomenuti skup vrijednosti speleolo{kog objekta pe}ine Ledewa~a daje joj svojstvo
prirodnog dobra u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS",
br. 50/02).
Determinisawe istra`nog podru~ija kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslova
za za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potreba
i ciqeva za{tite prirode i `ivotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

ƒ Izvornost (autohtonost) – stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca,

elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim
uticajem ~ovjeka,

ƒ Reprezentativnost – pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra

u okviru grupe srodnih pojava,

ƒ Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojave

ili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

ƒ Raznolikost - izra`ena bogatstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,

prirodnih pojava i procesa,

ƒ Cjelovitost-koja izra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre\enog prostora

ili pojave i wihovih sadr`aja,

ƒ Esteti~nost-po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota

prirodnog dobra.
Ispuwenost uslova za za{titu ocewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tih
funkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqaju
nau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-
rekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovu
izvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepen
me|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.
Ozbiqan problem pri valorizaciji su predstavqala i malobrojna prethodna
istra`ivawa, tako da je valorizacija vr{ena na osnovu vi{egodi{wih terenskih
iskustava autora. Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne
vrijednosti pe}ine Ledewa~a imaju sna`nu argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u
navedene kriterijume.
Prilikom valorizacije postojalo je i drugih problema, a jedan od va`nijih je svakako
bio nedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e
iz ~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne mogu
egzaktno iskazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrijednosti
vr{i na iskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Me|utim, bez obzira na
pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti pe}ine Ledewa~a imaju sna`nu
argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u navedene kriterijume.
1
Geonasqe|e ~ine sve geolo{ke, geomorfolo{ke, pedolo{ke i dijelom arheolo{ke vrijednosti
nastale u toku formirawa litosfere, wenog morfolo{kog uobli~avawa i me|uzavisnosti
prirode i qudskih kultura, koje zbog izuzetnog nau~nog zna~aja, predstavqaju i dio kulturnog
nasqe|a, te kao jedinstveno geonasqe|e Evrope i svijeta, moraju biti posebna briga svih
dru{tvenih ~inilaca (iz Deklaracije o geonasqe|u Srbije, 1995).
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 17
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Morfohidrolo{ke pojave
Pe}ina Ledewa~a po svojim stvorenim vrijednostima, materijalnim dokazima qudi
Bronzanog doba, predstavqa raznovrsnost geodiverziteta i spoj qudske kulture, te spada
u petnaest najzna~ajnijih speleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no vrednovanih u
okviru radne grupe za speleologiju pri odboru za Inventar geonasle|a Nacionalnog
savjeta za geonasqe|e Republike Srpske. Kao pojedina~ni objekti jedinstvene
speleomorfolo{ke pojave izdvojeni su:

¾ Ulaz;
¾ Glavni kanal;
¾ Predponor Ledewa~e.
¾ Grupe crte`a na ulazu u pe}inu
¾ Pe}ina Toplica.

OCJENA VRIJEDNOSTI

Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovu

kvalitativne analize obiqe`ja podru~ja pe}ina Ledewa~a po zastupqenim prirodnim
komponentama.

Izvornost
Pe}ina Ledewa~a je potpuno sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, koji
zajedno sa ostalim dijelovima speleolo{kog sistema pokazuje drugi stadijum razvoja
kra{kog procesa. Materijalni dokazi qudi iz Bronzanog doba su o~uvani u izvornom
obliku i tragovi skrnavqewa su zanemarqivi. Antropogenim aktivnostima onemogu}en
je slobodan pristup `ivotiwama, a tako|e su poboq{ani i pristupni putevi objektu.
Ovim antropogenim aktivnostima nije izmijewen ni jedan prirodni atribut te prirodno
dobro iskazuje izvornost u potpunosti.

Reprezentativnost
Reprezentativnost pe}ine Ledewa~a i izdvojenog predjela ogleda se u:

ƒ jedinstvenosti skupa spelomorfolo{kih obiqe`ja;

ƒ me|uzavisnosti prirode i qudske kulture Bronzanog doba;
ƒ crte`ima kao materijalnim dokazima jedinstvene vrijednosti;
ƒ jedinstvenom prirodnom spomeni~kom nasqe|u, zbog ~ega je pe}ina Ledewa~a
svrstana u objekte geonasqe|a Republike Srpske

Rijetkost
Zna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost" ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojava
objekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ili
kvantitativno izra`avawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kao
vrijednost sebi", koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{tite
i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i re`ima za{tite) za ostvarivawe tog
ciqa. S obzirom da pojedini elementi i oblici reqefa i hidrografije predstavqaju
rijetkost svojom pojavom i na~inom izra`enosti koja je obiqe`ena kao
geoarheonasqe|e, zakqu~uje se da je podru~je pe}ine Ledewa~a izuzetno.

Raznolikost
Spomenik prirode pe}ina Ledewa~a pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih
sadr`aja, prije svega elemenata geodivirziteta, s obzirom na analizirane vrijednosti.
Kategorija "raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesa
fizi~ko-geografskih ~inilaca (elemenata) i jedinstvenog `ivog svijeta, i mo`e se
ocjewivati kao zasebna vrijednost ili kao estetska vrijednost koja proisti~e iz
obeqe`ja predeonog lika i uklopqenosti speleolo{kog objekta.
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 18
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Cjelovitost
Cjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednica
prostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom na
izuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosno
ekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nim
disciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svega sa prakti~nog
kao skup realnih mogu}nosti da se sa granicama za{tite obuhvate su{tinske vrijednosti
jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledei~no povezane i time obezbjede
uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje se da je skup
osnovnih vrijednosti pe}ine Ledewa~a u mnogome homogenozovan i prostorno uobli~en,
odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite.

Estetika predjela
Pejsa`no-ambijentalne vrijednosti pe}ine Ledewa~a se visoko rangiraju i pored
subjektivnosti do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju na
izuzetnoj predionoj raznolikosti nenaru{nosti predionog lika direktnim efektima
privrednih aktivnosti. Estetika predjela osobito dolazi do izra`aja zbog mogu}nosti
{iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji
su oni dio. Skrovitost prirodnog dobra uticala je da se o~uva estetika predjela i
pored posje}enosti i relativno dobre pristupa~nosti objektu.

PRIJEDLOG KATEGORIJE

Na osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnog

savjeta za geo-nasqe}e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasqe}a
(Pro geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja pe}ine Ledewa~a po ve}ini
kriterijuma imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa, i da ovo podru~je mo`e
uspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predla`e se svrstavawe
pe}ine Ledewa~a u zna~ajna prirodna dobra, odnosno prirodna dobra- úúú kategorija.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 19

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

IV KONCEPT ZA[TITE

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 20

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OPTIMALNI MODEL ZA[TITE

Koncept za{tite Spomenika prirode "Pe}ina Ledewa~a" se zasniva na dosada{wim

iskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su
bazirani na:

¾ o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrednosti,

¾ o~uvawu predionih odlika,
¾ uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa,
ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radom
stvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude objekat
geonasqe|a regionalnog zna~aja.

CIQEVI RAZVOJA

Op{ti ciqevi
Prostorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe
10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni program
razvoja, postavqa slijede}i op{ti ciq razvoja:
"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovog
kori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim
vrijednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a prije svega
sa za{titom `ivotne sredine.
Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti:

ƒ funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

ƒ saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i

boqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.

Polaze}i od opredjeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazi

motiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ƒ ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa

turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala,
ƒ ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje
obezbije|uju pripremu podru~ja,
ƒ logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.
Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskim
odredbama i stru~nim postulatima, primjewuju se ciqevi upravqawa u skladu sa
me|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e se
usvajawe me|unarodne kategorije III,
"Upravqawe podrazumijeva:
ƒ za{titu vrijednih i o~uvanih prirodnih cjelina i wenih elemenata;
ƒ plansko i programsko usmjeravawe i uskla|ivawe za{tite, djelatnosti i
aktivnosti;
ƒ o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predjela i/ili
marinskih predjela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~ina
gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija;
ƒ podr{ka na~inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita
dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice;
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 21
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

ƒ o~uvawe diverziteta predjela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema;

ƒ eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih
aktivnosti;
ƒ mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim
kvalitetima podru~ja;
ƒ podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprinijeti dugoro~noj
dobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja;
i
ƒ doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbje|ewe prirodnih proizvoda
({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz
odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqevi
S obzirom na status i funkcije pe}ine Ledewa~a kao za{ti}enog prirodnog dobra,
djelimi~nu ure|enost i ve}inom stihijsku prepu{tenost okolnog prostora, neophodno je
planirati i sprovesti niz mjera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

• obiqe`avawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in; postavqawe

informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu uspostavqenog reda
i re`ima;
• konzervacija sve tri grupe crte`a na ulaznom dijelu pe}ine;
• postavqawe matalne re{etkaste kapije na ulaz u pe}inu, koja bi omogu}avala
nesmetani prolazak slijepih mi{eva;
• pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca;

Istra`iva~ki radovi
Program istra`ivawa pe}ine Ledewa~a podrazumijeva organizovawe slijede}e radove:

ƒ nastavak speleomorfolo{kih istra`ivawa du` speleolo{kog sistema;

ƒ uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini;
ƒ hidrogeolo{kih istra`ivawa;
ƒ paleontolo{ka istra`ivawa u pe}ini;
ƒ istra`ivawe pe}inske faune
ƒ detaqna arheolo{ka istra`ivawa.
Rezultate planiranih istra`ivawa pe}ine Ledewa~a i planove ure|ewa potrebno je na
programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i razvoja.
Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekata i
posjetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{tite

Na osnovu odredbi Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)
zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu pe}ine Ledewa~a u statusu i
pod nazivom Spomenik prirode "Pe}ina Ledewa~a". Aktom o za{titi treba ustanoviti
wen za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata pe}inu Ledewa~a i
predponor koji predstavqaju jedinstvenu morfolo{ku i hidrolo{ku cjelinu.
S obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao zna~ajno prirodno dobro
dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade Republike Srpske, na
prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju i Republi~kog
zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike Srpske.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 22

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite

Za za{titu u svojstvu spomenika prirode osim pe}ine Ledewa~a predla`e se i
predponor, pe}ina Toplica kao i prostor u wihovoj neposrednoj okolini obuhva}en
povr{inama katastarskih parcela na katastarskoj op{tini Budaw, Skup{tine op{tine
Fo~a, prikazane na prilozima 3 i 4.

RE@IM ZA[TITE

Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno je

uspostaviti re`im za{tite úú stepena koji }e biti regulisan Izmjenama i dopunama
Zakona o za{titi prirode.
U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode
"Pe}ina Ledewa~a" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno
ograni~ene posjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog re`ima
neophodno je aktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-
administrativne mjere, kao {to je navedeno.
Djelatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog
prostora za koje se osnovano pretpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne posqedice
za za{ti}eni Spomenik prirode "Pe}ina Ledewa~a", podlije`u proceduri dobijawa
saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima za
koje se provovodi procjena uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedena
procedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.
Bli`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posjetilaca na
za{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim
uslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog
nasqe|a Republike Srpske.

MJERE ODR@AVAWA, URE\IVAWA I RAZVOJA PRIRODNOG DOBRA

Na podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina Ledewa~a", u smislu odr`avawa,

ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mere se propisuju:

⇒ Nau~na istra`ivawa;
⇒ Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu.
⇒ Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i {ibqacima,
ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije.
⇒ Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije i
za{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom - ure|ewe
saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskim aktom
spomenika prirode.
⇒ Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvidjeti i asfaltirawe
iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranog parkinga kako bi se
omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebne namjene.
⇒ Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknu uslovi
za wenu rekonstrukciju u cjelini ili dijelovima uz obavezno kablirawe.
⇒ Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mjestima gde se naru{ava
ambijentalna cjelina.
⇒ Javno osvjetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivo
pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svjetlosnih tijela.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 23

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

* * *

Na podru~ju Spomenika prirode pe}ina Ledewa~a, u ciqu odr`avawa, ure|ivawa i

razvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite úú
stepena zabrawuje se:

⇒ Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na cijelom

podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosi
nadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.
⇒ Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{kog
interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine.
⇒ Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i drugog
otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.
⇒ Izgradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugih
objekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promjene kvaliteta zemqi{ta,
voda, vazduha, `ivog svijeta, qepote predjela, kulturnih dobara i wihove okoline.
⇒ Promjena namjena povr{ina, izuzev promjena koje proisti~u iz programskih
dokumenata Staraoca.
⇒ Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava i
vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim i
urbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednih
doma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih dokumenata.
⇒ Prosijecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im
prostornim ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene sa
re`imima i mjerama za{tite podru~ja.
⇒ Uzimawe fosilonosnih materijala sa geolo{kih profila.
⇒ Svaka promjena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog u
drugi vodotok, i izmjena hidrodinami~nih karakteristika i re`ima vodotoka bez
saglasnosti nadle`nih institucija.
⇒ Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Republi~kog zavoda za za{titu
kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike Srpske i Staraoca;
⇒ Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),
ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka.
⇒ Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa ribwaka.
⇒ Formirawe deponija bilo kog otpada.
⇒ Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta.
⇒ Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materijala svih
vrsta van mjesta odre|enih za tu namjenu, kao i neregulisano formirawe mrcini{ta
i odlagawe stajskog |ubriva.
⇒ Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim
materijama.
⇒ Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe.
⇒ ^ista sje~a u prirodnim sastojinama i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomjerno
kori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa {umama.
⇒ Kr~ewe {uma i obavqawe drugih radwi na mjestima i na na~in koji mogu izazvati
procese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoqne promjene predjela.
⇒ Preoravawe prirodnih livada i pa{waka.
⇒ Sadwa, zasijavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni `ivi svijet ovog
podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.
⇒ Sakupqawe i kori{}ewe svih za{ti}enih divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta.
⇒ Uni{tavawe divqih vrsta biqaka i `ivotiwa za{ti}enih kao prirodne rijetkosti
ili drugih zakonski regulisanih kategorija.
⇒ Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svijet ovog podru~ja, u
slobodnom prostoru.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 24

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

UPRAVQAWE ZA[TITOM

Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe pe}ine Ledewa~a za za{ti}eno

prirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enim
prirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumeva efikasno planirawe,
pra}ewe stawa, preduzimawe mjera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i kori{}ewu
prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima za{tite.
U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnih
vrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirode
treba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu.
Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa u
Programe razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca
spomenika prirode "Pe}ina Ledewa~a" odredi Skup{tina op{tine Fo~a.
Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,
neophodno je regulisati ugovorom koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog
trajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu
obustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawem
mjera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE

Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewa

radova na za{titi potrebno je obezbijediti iz izvora Republike i iz drugih izvora u
skladu sa ~lanom 44. Zakona o za{titi prirode. Tako|e treba dio radova koji se odnose
na turisti~ku prezentaciju lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`i
ode|ene olak{ice nosiocu razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg
odr`avawa za{ti}enog prirodnog dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se dijelom iz
sopstvenih sredstava Staraoca, a dijelom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz
namjenskih fondova Republike, i dijelom iz naknada koje }e na zakonom propisan na~in
davati glavni korisnici ovog prostora, odnosno prirodnih resursa.

SMJERNICE

U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i re{avawa mogu}ih konfliktnih

interesa, neophodno je odmah pristupiti:
1. Obezbje|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi
podrazumijevalo izradu slijede}ih dokumenata:
- sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;
- prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih
dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Miqevine.
2. Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumijeva:
- utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih postoje}ih
objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovaraju kriterijumima iz ovog
elaborata;
- uspostavqawe katastra instalacija;
- revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na poqoprivrednim
povr{inama.
3. Organizaciji za{tite na podru~ju i to:
- formirawe slu`be nadzora;
- organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim slu`bama iz
urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne izgradwe;
- u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno istorijskog i prirodnog
nasqe|a i zavi~ajnim muzejima napraviti programe istra`ivawa za{tite
etnonasqe|a na za{ti}enom prostoru, i drugo.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 25

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

V PRILOZI

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 26

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Polo`aj pe}ine Ledewa~a 1:100 000
(Topografska karta l. Gora`de, 1971)

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4818,1800 N

Y – 6554,600 E

Nadmorska visina 600 m

Prilog 1

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 27

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Polo`aj Pe}ine Ledewa~a 1:25 000
(Topografska karta, list Gora`de 3-4)

Spomenik prirode pe}ina Ledewa~a

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4819,88 N

Y – 6554,55 E

Nadmorska visina 600 m

Prilog 2

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 28

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Kopija katastarskog plana
Katastarska op{tina Budaw, broj plana 7
Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove
Podru~na jedinica Fo~a

Prilog 3
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 29
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Popis i povr{ine katastarskih parcela

broj povr{ina
~estice (m2)
1020 52 032
1021 13 532
1022 5 528
1023 6 247
1024 8 303
1025 20 138
1026 13 113
dio ~estice 1184 35 132
dio ~estice 1203 1 190
dio ~estice 2445 33 389
dio ~estice 2479 1 687
dio ~estice 401 1 250

Prilog 4

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 30

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite

Prilog 5
Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 31
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA LEDEWA^A

Geolo{ka karta podru~ja Miqevine 1:100 000
(OGK L. Fo~a K 34-14, 1982)

Legenda
Granica osmatrana i aproksimativna ili
Aluvijum pokrivana
[qunkovi, pijeskovi i Eroziona ili tektonsko – eroziona granica
konglomerati
Sedrasti kre~waci (torton) Osa sinklinale
Ugaq, gline, laporci i pje{~ari Osmatran rasjed
(burdigal-helvet)
Bazalni konglomerati, {qunkovi, Pokriven rasjed
gline i laporci (akvitan)
Laporoviti kre~waci s ro`wa- Fotogeolo{ki osmatran rasjed
cima, kre~waci, dolomiti (lijas)
Masivni kre~waci (nori~ki kat) UI Izdanci mrkog ugqa

Dolomiti (anizi~ki kat) Jamski rad: aktivan

Liskunoviti {kriqci i pje{~ari, Polo`aj pe}ine
kvarcni pje{~ari

Prilog 6

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 32

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Napomena:
Pe}ina Ledewa~a nije speleolo{ki snimqena te zbog toga ne posjedujemo ni plan ni
profil pe}ine. Nakon speleolo{kog snimawa pe}ine plan i profil pe}ine }e se
uvrstiti u dokumentaciju.

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 33

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

LITERATURA

Basler, \. (1980): Pe}inski crte`i u isto~noj Bosni.- Na{ kr{, 8, Sarajevo

Dujakovi} G. (2004): Pe}ine i jame Republike Srpske.-Zavod za uxbenike i nastavna
sredstva, Srpsko Sarajevo,
Kajmakovi}, Z. (1976): Praistorijski crte`i ispred pe}ine Ledewa~e.- Gorwe Podriwe u
doba Kosa~a, III, Sarajevo
Mulaomerovi}, J. (1997): O svetome bosanskome podzemqu.- Na{ kr{, 30, Sarajevo
Mulaomerovi}, J. (1992): Pe}inski crte`i i gravure kod nas.- Zbornk Prvog simpozijuma o
za{titi karsta, ASAK, Beograd

Kova~ Z., ured. :Katastar speleolo{kih objekata i arhiva Speleolo{kog dru{tva “Ursus
spelaeus“ Srbiwe/Fo~a

Buzaqko,R., Pami},J., (1982), Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu SFRJ, 1:100 000 list Fo~a K
34-14, Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Buzaqko,R., Pami},J., (1982), Osnovna geolo{ka karta SFRJ 1:100 000., list Fo~a, K 34-14,
Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Spomenik prirode Pe}ina Ledewa~a 34