UNIVERZITET SINGIDUNUM Fakultet za primenjenu ekologiju Futura

Predmet: Metodologija naucno-istrazivackog rada

TEMA: Metode preciscavanja otpadnih voda

Profesor: Jordan Aleksic Mentor: Ivan Surlan

Student: Vesna Avramovic IV-41

Beograd, jun 2012.

Sadrzaj

UVOD Zagaenost gradske vode potie iz najraznovrsnijih, a inae mnogobrojnih opte poznatih i specifinih izvora zagaenja koja postoje u urbanom okruenju. Uobiajeno je da se zagaenja urbane (kao i industrijske) vode nazivaju optim imenom otpadne vode, a stepen zagaenosti takvih voda definie se na razlicite naine, zavisno od toga koja materija zagaiva preovlauje u tenosti. Poslednjih godina metodi za utvrivanje stepena zagaenosti stalno se usavravaju i unapreuju, ali ipak ni u ovom trenutku oni nisu univerzalni i opte prihvaeni svuda i u svakoj prilici. Tako se i danas u razliitim gradovima i dravama koriste mnogobrojni, vrlo razliiti pokazatelji stepena zagaenosti,meu kojima su ipak najei oni vrlo specifini, tj. oni koji pokazuju sadraj pojedinano posmatranih tetnih materija, zbog ega je kvalitet vode koja se ispituje uglavnom iskazan kroz obimne tabele. Otpadne vode su problem koji prati oveka kroz celu istoriju njegovog postojanja, od pojave prvih civilizacija i gradova i one su smatrane nunim zlom koje prati razvoj svake civilizacije i grada. Meutim one razvijenije civilizacije poput Kine i Rima su taj problem regulisale kroz sistem kanalizacionih tunela i na taj nain bar uinile pokuaj u suzbijanju tog nunog zla. Nadalje u pokuati da prikaem naine i metode za preiavanje otpadnih voda koji su sastavni deo svakog industrijskog kompleksa. Oni su naime glavni uzronici pojave otpadnih voda i razliitih vrsta zagaenja savremene civilizacije i zbog toga ovek i nastoji da razvije sisteme za njihovo preiavanje.

1. Otpadne vode
Prirodna ili kondicionirana voda, poto je jednom iskoriena za odreenu namenu postaje upotrebljena ili otpadna voda. Tom prilikom u njen sastav ulazi manja ili vea koliina razliitih primesa zagaivaa, odnosno njene fizike, hemijske i bioloke karakteristike se u toku upotrebe toliko menjaju da ona postaje nepodobna za onu upotrebu pri kojoj je i nastala.

2. Vrste otpadnih voda

2.1. Domae otpadne vode Domaa otpadna voda predstavlja vodovodsku vodu ili prirodnu vodu priblinog kvaliteta koja je upotrebljena za kuvanje, pranje ili sanitarne potrebe u domainstvu. Pored mineralnih i organskih materija koje su ve bile prisutne u vodi ijom je upotrebom ova otpadna voda i nastala, ona jo sadri i znaajne koliine humanih ekskrementi, papira, sapuna i drugih sredstava za pranje, otpadaka od hrane, mineralnih otpadaka i velikog broja drugih otpadnih materijala. Najvei deo zagaivaa domae otpadne vode ipak je organskog porekla i, zbog svoje visoke energetske vrednosti, podloan je delovanju saprofitnih mikroorganizama, odnosno

mikroorganizmima koji se hrane mrtvim organskim materijalom. Zato je ova otpadna voda podlona mikrobiolokoj razgradnji, odnosno truljenju. Otuda ona moe imati vrlo neprijatan miris, na primer na sumporvodonik. Za domae otpadne vode iz itavog jednog naselja ili grada, sa malim ili nikakvim udelom industrijskih otpadnih voda, i koje sadre i znaajan udeo otpadnih voda iz razliitih ustanova i javnih institucija, esto se koristi naziv sanitarne otpadne vode. Ukoliko je za to naselje ili grad karakteristina i razvijena industrijska proizvodnja i ukoliko se i industrijske otpadne vode (uz odreeni stepen obrade) isputaju u gradsku kanalizacionu mreu i meaju sa domaim, odnosno sanitarnim otpadnim vodama, onda se tako nastala smea naziva komunalna ili gradska otpadna voda. Otpadne vode u ijem sastavu dominiraju humani ili ivotinjski ekskrementi, a koje uglavnom potiu iz nunika, pisoara, tala i slino, nazivaju se fekalne otpadne vode.

2.2. Industrijske otpadne vode

Industrijske otpadne vode obuhvataju sve one otpadne vode koje ne vode neposredno i iskljuivo poreklo iz domainstva. Industrijske otpadne vode nastaju u fabrikama i industrijskim pogonima nakon upotrebe vode u procesu proizvodnje. Osnovna karakteristika ove grupe otpadnih voda je veoma velika raznovrsnost sastava. 2.3. Atmosferske vode Atmosferske (kine) vode se pojavljuju povremeno za vreme padavina ili pri topljenju snega i koje najee nisu znaajnije zagaene. One, meutim, u toku relativno kratkog vremenskog perioda, i ukoliko se radi o takozvanom kombinovanom kanalizacionom sistemu, mogu predstavljati veliko hidrauliko optereenje za kanalizacionu mreu i samo postrojenje za obradu komunalnih otpadnih voda. Jedini zagaivai ove vrste voda su inertne, mineralne materije (praina, pesak, i slino), a u odreenim periodima godine i suvo lie, te se one najee mogu bez ikakve prethodne obrade isputati direktno u prijemne vodotoke. Kada je re o atmosferskim vodama sa lokacija pojedinih industrijskih preduzea, pokazalo se da one mogu biti znaajnije zagaene i to uglavnom istim zagaivaima kao i industrijske otpadne vode tih istih preduzea. Ovakve kine vode moraju se podvrgnuti odreenom stepenu obrade pre isputanja u vodotokove. 2.4. Infiltracione vode Infiltracione (podzemne) vode su, u sutini, vode za koje se koriste najjednostavnija tehnoloka reenja. Ovakve vode karakterie stabilna temperatura i odsustvo bakteriolokog zagaenja, suspendovanih materija i mutnoe i relativno nizak sadraj organskih materija. Ovim vodama su obino svojstveni poveani sadraji gvoa i mangana i poveana tvrdoa. U nekim vodama iz dubokih bunara mogu biti prisutni i sumporvodonik i metan, dok druge mogu imati poveane sadraje hlorida, sulfata i karbonata.

3. Karakteristike zagaenih (otpadnih) voda

Zagaivai vode Zagaivai vode mogu biti: (1) hemijski ( kiseline, alkalije, razne soli, pesticidi, deterdenti, fenoli i dr. ) (2) bioloki ( bakterije, virusi, alge, fekalije, lignini i dr. ), i (3) fiziki ( toplota, boja, miris, radioaktivnost, suspendovane vrste materije, pesak, mulj i sl. ). Zagaenje voda moe biti mineralnog, organskog ili meovitog porekla. U mineralna zagaenja spadaju pesak, glina, rastvorene mineralne soli, kiseline, baze i dr. Organska zagaenja mogu biti biljnog, ljudskog ili ivotinjskog porekla. Zagaenja u vodi se javljaju u obliku rastvora, koloida i suspenzija. Sadraj pojedinih materija u zagaenoj vodi najee se izraava u mg/l. 3.1. Rastvoreni gasovi Zagaena voda sadri razliite gasove: kiseonik, ugljen-dioksid, azot, sumpor- vodonik i dr. Kiseonik koji se nalazi rastvoren u vodi za pie tako dospeva u kanalizaciju, a jedan deo kiseonika se dobija kontaktom vazduha i povrine zagaene vode, kao i procesom fotosinteze. Zagaena voda esto sadri i ugljendioksid koji nastaje u procesu dekompozicije organskih materija, zatim azot iz atmosfere, sumpordioksid koji nastaje dekompozicijom organskih i nekih neorganskih sumpornih jedinjenja. Ovi gasovi, mada se nalaze u malim koliinama, imaju vanu ulogu u dekompoziciji i tretiranju vrstih materija.

4. Pokazatelji koncentracije organskih komponenata u otpadnim vodama

Otpadne vode obino predstavljaju sloenu meavinu organskih i neorganskih kompnenata. Elementarnu analizu komponenata i stehiometrijsku potronju O2 je teko odrediti. Zbog toga se potronja O2 odredjuje laboratorijskim putem.Koncentracija komponenata moe biti merena jedinicama specifinih jedinjenja, jedinicama klase jedinjenja ili jedinicama potencijala. U sluaju organskih komponenata moe se meriti ukupan sadraj organskog ugljenika koji uestvuje u ciklusima ugljenika i kiseonika i uzrokuje troenje kiseonika. Mogu se neposredno meriti potencijalne mogunosti organskih komponenata da apsorbuju kiseonik putem aerobne razgradnje. 4.1. Hemijski potrebna koliina kiseonika (HPK) Hemijski potrebna koliina kiseonika (HPK) i ukupno potrebna koliina kiseonika (UPK) su takodje pokazatelji koncentracije organskih komponenata.

HPK je hemijski potrebna koliina kiseonika za oksidaciju organskih komponenata i neorganskih soli, i predstavlja pokazatelj zagadjenosti otpadnih voda. HPK se najee izraava potronjom O2 u mg/l. Najbolji pokazatelj koncentracije organskih komponenata je teorijska vrednost HPK, koja odgovara koliini kiseonika potrebnoj za oksidaciju organskog ugljenika. Odredjuje se na osnovu stehiometrijskih jednaina reakcija oksidacije. HPK karakterie oksidacija komponenata samo u CO2, H2O i NH3. Laboratorijsko odredjivanje HPK vri se bihromatnom oksidacijom u jako kiselom rastvoru. Izmerene vrednosti su obino manje od teorijskih. Ako je poznat hemijski sastav organskih komponenata teorijska potrebna koliina kiseonika moe se odrediti na osnovu stehiometrijskih jednaina. Sva organska jedinjenja koja se nalaze u komunalnim otpadnim vodama mogu se zbirno reprezentovati hemijskom formulom C10H19O3N . Hemijski potrebna koliina kiseonika (HPK) moe se odrediti na osnovu reakcije potpune oksidacije C10H19O3N: 2 C10H19O3N + 25 O2 = 20 CO2 + 2 NH3 + 16 H2O Masa O2 potrebna za oksidaciju 1 kg C10H19O3N je:

4.2. Biohemijska potronja kiseonika (BPK)

BPK karakterie bioloku aktivnost otpadnih voda i predstavlja glavni pokazatelj zagadjenosti otpadnih voda. Pojedine komponente ne oksidiu do CO 2 pri biolokoj reakciji, pa je potrebna manja masa kiseonika u odnosu na vrednost odredjenu stehiometrijskim proraunima veliine HPK. Na primer, bioloka reakcija oksidacije glikoze zavrava se nakon potronje 150 g O2 po molu glikoze, dok HPK vrednost iznosi 192 g O2 po molu glikoze. Prisutnost bioloki nerazgradivih materija u otpadnoj vodi manifestuje se veom vrednou HPK u odnosu na BPK. U bioloki nerazgradive organske materije spadaju: celuloza, ugljena praina, lignin, tanin i veina od niza sintetikih organskih jedinjenja. Odnos HPK/BPK5 karakteristika je pojedine otpadne vode, i u zavisnosti od sastava moe biti razliit i utvrdjuje se laboratorijskim postupcima. Stepen zagadjenosti vode organskim jedinjenjima definisan je koliinom kiseonika koji je potreban za oksidaciju koju vre aerobni mikroorganizmi. Ta koliina kiseonika naziva se biohemijska potronja kiseonika (BPK). Potrebna koliina kiseonika proporcionalna je prisutnoj koliini organskih materija. Laboratorijski postupak odredjivanja BPK sastoji se u definisanju biohemijske potronje O2 za razgradnju organskih komponenata u otpadnim vodama pomou heterotrofnih

mikroorganizama, (u tami i na 20 oC) u datom vremenskom periodu. Za ispitivanja se njaee koristi prilagodjena bakterijska osnova. Meavina ne sme sadrati toksine komponente. Najee se odredjuje BPK5 koji pokazuje potronju kiseonika u prvih pet dana. Vrednost BPK5 iznosi priblino 70 80 % od BPK. Pri odredjivanju BPK neophodno je znati potronju kiseonika za transformaciju ugljenika i azota. Obino u otpadnim vodama postoje organizmi koji troe O 2 za transformaciju NH3 u NO3 (reakcija nitrifikacije). Uticaj ovih organizama je neznatan prvih nekoliko dana (Slika 7.8) ako broj organizama nije veliki i ako im je rast usporen. Prva faza u kojoj dolazi do oksidacije ugljenika do CO2 i vodonika do vode traje relativno kratko vreme 7 - 10 dana. Druga faza u kojoj azot oksidira do nitrita, a zatim do nitrata - nitrifikacija, traje znatno due vreme.

Koliina kiseonika koju mikroorganizmi troe za potpunu oksidaciju ugljenika i vodonika do ugljendioksida i vode zove se potpuna biohemijska potronja kiseonika (BPKpot). U optem sluaju vrednost BPK proporcionalna je koliini ugljenika i vodonika u organskoj materiji, odnosno koncentraciji organske materije. BPK je osnovni pokazatelj koji slui i kao indikator pretpostavljenog uticaja zagadjenih voda na vodu prijemnika u kome dolazi do snienja sadraja rastvorenog kiseonika. Kao pravilo vai da se kod odredjivanja stepena preiavanja zagadjenih voda na postrojenjima u efluentu postigne takva BPK vrednost koja nee smanjiti sadraj rastvorenog kiseonika nizvodno u vodotoku (recipijentu).

BPK se izraava u mg/l, g/m3, g/(std), g/d.

Za gradske kanalizacione vode vrednost BPK5 izraena po stanovniku i danu iznosi oko 60 g/(stdan). Deo BPK5 od uea rastvorenih materija iznosi 40 g/(stdan), a od uea suspendovanih iznosi 20 g/(stdan). Za specifinu potronju vode izraenu po stanovniku i danu qsp = 200 l/(st dan) dobija se vrednost za ukupno optereenje gradskih kanalizacionih voda koje izraeno preko BPK5 iznosi 300 g/m3.

5. Pokazatelji sastava zagadjenih sanitarnih voda

6. Ekvivalentni broj stanovnika

Zagadjenje otpadnih voda neke industrije izraava se pored analize sastava i brojem ekvivalentnih stanovnika (ES). Kod zajednikog odvodjenja i preiavanja komunalnih i industrijskih otpadnih voda postavlja se problem raspodele trokova preiavanja i procene uticaja industrijskih otpadnih voda na postrojenje za preiavanje ili na prirodne prijemnike otpadnih voda. Zbog toga se u praksi koristi pojam ekvivalentni broj stanovnika (ES). Optereenja industrijskih otpadnih voda se izraavaju odgovarajuim ekvivalentnim brojem stanovnika ime se pojednostavljuju tehnoekonomski i tehniki prorauni. Ekvivalentni broj stanovnika najee se definie tako to se svojstva neke otpadne vode u pogledu sadraja BPK5 uporede sa uobiajenim vrednostima za komunalne otpadne vode. Usvajajui da svaki stanovnik prikljuen na kanalizacionu mreu unosi za jedan dan 60 g BPK5 u otpadnu vodu, ekvivalentni broj stanovnika moe se definisati:

7. Srednji dotok otpadne vode (u toku dana)

Dotok otpadne vode na postrojenje za preiavanje varira po koliini i sastavu pa se za dimenzionisanje postrojenja primenjuju prosene vrednosti optereenja, a za dotok se uzima srednji dotok u toku dana (6 18 h) pri suvom vremenu

8. Pojave usled isputanja OV Gradovi i vea naselja

Veliki problem predstavljaju stara infrastrukturna reenja po kojima su izvedeni zajedniki kanalizacioni odvodi za komunalne i atmosferske vode. Problemi se odnose na nunu predimenzioniranost kanala, potekoe oko zajednike obrade (razreenost i veliki kapacitet) kao i zaprljanje komunalnih voda tekim metalima i nizom teko razgradivih jedinjenja sa javnih povrina. Za obradu komunalnih voda postoji niz reenja, koja doivljavaju kontinuirana poboljanja. Zajednika obrada industrijskih i komunalnih OV u jednom ureaju mogua je samo nakon neophodne prethodne obrade industrijskih OV. Na temelju kvaliteta, odnosno sastava industrijskih OV definie se potreban tehnoloki proces obrade do kvaliteta za isputanje u gradsku kanalizaciju ili u recipijent. Poseban problem je obrada i deponovanje mulja. Mogunost njegovog korienja kao djubriva oteana je estom prisutnou tekih metala. Rezultat isputanja OV u prirodnu sredinu (recipijente) dat je na slikama 1, 2 i 3. Usled isputanja OV dolazi do pada brojnosti vrsta organizama i broja jedinki pojedinih vrsta koji su prvobitno inile ekosastav (slika 1.). Budui da su OV netoksine, gustina populacije niih ivotnih oblika (mikroorganizmi) se nakon kratkotrajnog pada viestruko poveava. Proces obnove po pitanju vrste organizama ide postupno.

9. Sistemi obrade otpadnih voda

Nema jedinstvenog sistema obrade otpadnih voda (OV) jer svaka OV ima posebne karakteristike, to se posebno odnosi na industrijske OV. Koriste se sledei osnovni postupci: - mehanika prethodna obrada, - fiziko-hemijska obrada i - bioloka obrada.

10. Objekti i uredjaji za mehaniko preiavanje otpadnih voda

Mehanikim (ili fizikim) preiavanjem uklanjaju se: grube primese, inertan materijal i jedan deo bioloki razgradljivih sastojaka iz otpadne vode. Mehaniko preiavanje se vri pomou: reetki, sita, talonika za pesak, hvataa masti, primarnih (prethodnih) talonika i bazena za izjednaavanje protoka i sastava otpadne vode (kada se ovi bitno menjaju u toku dana). U sklopu ovog dela postrojenja koriste se i uredjaji za aeraciju otpadne vode, kojom se postie bolje izdvajanje inertnih estica, flotacija masti i ulja, unos odredjene koliine kiseonika u vodu, kao i desorpcija nekih gasova iz vode. Mehaniko preiavanje se primenjuje za: - prethodno preiavanje otpadnih voda na postrojenju za preiavanje, - delimino preiavanje kinice (pre isutanja u recipijent), i - prethodno preiavanje nekih industrijskih otpadnih voda pre isputanja u gradsku kanalizaciju (ponekad u kombinaciji sa hemijskim, fiziko-hemijskim ili biolkim postupcima). Reetke Pomou reetki se uklanjaju krupnije, nerastvorene i plivajue materije iz otpadnih voda. Njihova funkcija je da tite ureaje i cevovode od oteenja i zaguenja i da olakaju dalji tretman otpadne vode. Reetke pregrauju dovodni kanal i postavljaju se vertikalno ili pod nagibom, najee od 40-70o. Izrauju se od elinih ipki, pravougaonog ili krunog poprenog preseka koje se postavljaju u kanal na jednakom medjusobnom razmaku sa veliinom otvora od 3 do 100 mm.

U odnosu na veliinu otvora reetke se dele na: - grube reetke, sa irinom otvora od 50 do 100 mm, - srednje fine reetke, sa irinom otvora od 10 do 25 mm, i - fine reetke, sa irinom otvora od 3 do 10 mm. U odnosu na konstrukciona reenja reetke mogu biti: - kose i vertikalne (slika ...), - pokretne i nepokretne, - sa runim ili mehanikim (automatskim) ienjem, - sa drobljenjem nanosa i dr.

Peskolovi Odvajanje ljunka, peska i mineralnih estica iz vode. U zavisnosti od vrste efikasno uklanjaju estice srednjeg prenika > 200 m. Princip rada: slobodno taloenje, sedimentacija. Bazeni dubine oko 1m, optereenje 15-30 m3/(m2h)

Hvatai masti i ulja Slue za uklanjanje ulja i masti, uljni separatori. Ulja i masti imaju gustinu manju od vode.

11. Primarno taloenje

Primarnom sedimentacijom se omoguava taloenje diskretnih organskih i neorganskih suspendovanih estica koje se iz sistema izdvajaju u obliku mulja. Efluent primarnih talonika (slika 2.4.) karakterie smanjena koncentracija suspendovanih materija oko 5070%, BPK optereenja oko 25-40% i nepromenjena ili neznatno poveana koncentracija amonijanog azota ime se olakava dalje preiavanje i smanjuje optereenje ureaja. Konstrukcija primarnih talonika treba da stvori uslove za usporeno i ravnomerno kretanje vode, kao i dovoljno dugo zadravanje otpadne vode da obezbedi gravitaciono taloenje suspendovanih estica. Performanse primarnih talonika baziraju se na veliini talone povrine ili vremenu zadravanja otpadne vode.

Za komunalne otpadne vode najee se primenjuje kruni tip talonika sa mehanikim skreperom za kontinualno uklanjanje mulja i povrinskim zgrtaem plivajuih materija (masnoa) i pene. Otpadna voda se uvodi kroz centralnu, ulaznu zonu koja obezbeuje ravnomernu raspodelu i radijalan tok fluida. Prelivni kanali locirani su po obodu talonika i omoguuju ujednaeno uklanjanje izbistrene vode iz bazena. Pena koja se formira na povrini vode mehaniki se sakuplja i posebnim kanalom odvodi u aht. Istaloeni mulj se grebaima povlai sa dna u centralnu komoru odakle se pumpama prebacuje u prihvatni aht i odvozi na liniju tretmana mulja (zgunjiva mulja). Stabilnost i taloivost primarnog mulja poveava se uvoenjem mulja iz sekundarnih talonika i njihovom flokulacijom i istovremenim taloenjem.

Na efikasnost taloenja utiu poremeaji koji mogu nastati u ulaznoj i izlaznoj zoni talonika usled neuniformnog toka otpadne vode, zatim kao posledica kretanja ureaja za uklanjanje taloga sa dna i neistoa sa povrine i resuspendovanja istaloenih estica, kretanja vode usled razlike u temperaturi ili delovanja vetra. Kljuni elementi za uspeno funkcionisanje talonika su povremena evakuacija istaloenog mulja, konfiguracija muljnih pumpi, priroda i gustina mulja. Zapremina istaloenog mulja zavisi od niza faktora kao to su karakteristike otpadne vode, trajanja taloenja, stepena preiavanja, karakteristika suspendovanih estica, dubine talonika, primenjenog naina uklanjanja mulja i vremena zadravanja mulja u taloniku. Kriterijumi koji se koriste za dimenzionisanje su hidrauliko optereenje, dubina talonika po obodu, vreme zadravanja otpadne vode i prelivna brzina otpadne vode. Za hidrauliko optereenje se uzima srednja dnevna koliina otpadne vode kojom se optereuje povrina talonika. Kruni talonici vei od 10,5 m u preniku imaju centralni most sa mehanizmom za sakupljanje mulja sa dna, koji moe imati dve ili etiri "ruke" sa grebaima. Brzine kretanja skrepera za mulj je obino 0,6 mmin-1. Koliina izdvojenog mulja koja se najee primenjuje iznosi 70-74 g SM/ES i to u vidu 2,4% suspenzije.

12. KOAGULACIJA I FLOKULACIJA

Neistoe u vodi esto izazivaju pojavu mutnoe i obojenosti. Ove neistoe sadre suspendovane i koloidne materije, kao i rastvorljive supstance. Skala veliine takvih estica je prikazana na sl. 3.1. Gustina mnogih od ovih estica je samo neznatno vea od gustine vode, tako da je sakupljanje i spajanje estica u vee flokule neophodan korak za njihovo odstranjivanje taloenjem. Proces koji vezuje estice u krupnije flokule nazvan je KOAGULACIJA. Neistoe koje se mogu ukloniti koagulacijom podrazumevaju mutnou, bakterije, alge, boju, organska jedinjenja, oksidisano gvoe i mangan, kalcijum karbonat i estice gline.

12.1. KOAGULACIJA
Udruivanje koloidnih estica se odigrava u dve odvojene i oigledne faze. Prva u kojoj napon odbijanja izmeu estica mora biti savladan, u meri koja je potrebna da one postanu destabilizovane, i druga u kojoj se mora ostvariti kontakt izmeu tako destabilizovanih estica kako bi dolo do njihovog udruivanja (aglomeracije). Destabilizacija se postie dodavanjem hemikalija, uz brzo meanje u odgovarajuim komorama. Agregacija (sakupljanje) estica se izvodi sporim meanjem u flokulacionim komorama. Blok ema tipinog koagulacionog procesa prikazana je na slici 3.2.

Koagulacija se odvija korienjem koagulanata (sintetikih organskih polimera ili aktivnog silicijuma) za proces adsorpcije i koagulanata (metalhidroksida Al(III) ili Fe(III) ili karbonata) za proces vezivanja i ubrzavanja estica. Al(III) i Fe(III) su soli koje se najee koriste za koagulaciju koloidnih materija u preiavanju voda.

13. PROCESI I OPREMA ZA BIOLOKO PREIAVANJE OTPADNIH VODA

Bioloko preiavanje otpadnih voda obuhvata uklanjanje rastvorenih organskih materija i netaloivih koloidnih estica. U sistemu preiavanja otpadnih voda bioloka obrada odvija se kao sekundarno preiavanje, a posle mehanikog, odnosno primarnog preiavanja (slika 10.9).Bioloko preiavanje moe se pojaviti i kao nezavistan postupak.

U toku bioloke obrade nastaje stabilizovani mulj koji se iz vode odstranjuje u sekundarnom taloniku. Bioloko preiavanje otpadnih voda u odnosu na druge industrijske biotehnoloke postupke razlikuje se u sledeem: 1. Mikroorganizmi (mikroflora) potiu iz prirodne sredine; njen rast i razvoj se ne odvijaju u optimalnim fiziolokim uslovima. 2. Koncentracija supstrata je obino preniska. 3. Cilj procesa je razgradnja organskih materija, a ne stvaranje biomase ili produkata metabolizma. Bioloko preiavanje se primenjuje za: - uklanjanje organskih materija; - uklanjanje azota (kao biogenog elementa) pomou postupaka nitrifikacije i denitrifikacije; - razgradnja primarnog mulja iz procesa primarne obrade otpadnih voda; - razgradnja sekundarnog mulja iz procesa bioloke obrade otpadnih voda pomou postupka stabilizacije muljeva ili digestije. Bioloki procesi preiavanja voda mogu se odvijati kao aerobni i anaerobni, uz pomo aerobnih ili anaerobnih mikroorganizama. Razlika je u putevima bioloke oksidacije organskih materija.

Primer oksidacije glukoze za ova dva procesa je: 1. Aerobni C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O sa nastajanjem velike koliine slobodne energije Go = -2880 kJ/mol, i sa brzim i intenzivnim rastom biomase mikroorganizama, tj. brzim preiavanjem. 2. Anaerobni C6H12O6 + 2H2O 3CO2 + 3CH4 sa nastajanjem male koliine slobodne energije G = -405 kJ/mol i sa sporim rastom mikroorganizama, tj. sporim preiavanjem. Aerobni procesi se koriste za obradu voda sa malom i srednjom koncentracijom organskih materija, a anaerobni za vode sa velikim organskim optereenjem. Aerobni procesi su daleko vie zastupljeni kod obrade otpadnih voda. Aerobni postupci se mogu odvijati na dva naina: - sa suspendovanom mikroflorom (sa aktivnim muljem), i - sa imobilisanom mikroflorom na inertnom nosau (bioloka filtracija). Aerobni postupci sa suspendovanom mikroflorom dele se na: - postupke sa aktivnim muljem u bioaeracionim bazenima, - postupke u aerisanim lagunama (biolokim lagunama), i - postupke u aerobnim (plitkim) jezerima (biolokim vetakim jezerima). Postupci sa suspendovanom mikroflorom za obradu velikih koliina slabo i srednje optereenih otpadnih voda (npr. komunalnih voda), odnosno postupci sa aktivnim muljem koji se odvijaju u bioaeracionim bazenima su najvie u primeni. Kod aerobnog biolokog preiavanja potrebno je obezbediti dovoljnu koliinu kiseonika (ostvariti veliku povrinu kontakta voda-vazduh). Lagune i plitki bazeni imaju veliku povrinu, ime je obezbeeno unoenje kiseonika. U bazenima sa aktivnim muljem unoenje kiseonika vri se uduvavanjem vazduha ili meanjem pomou mehanikih aeratora, ime se poveava povrina kontakta. Kod biofiltara je velika povrina kontakta obezbeena filtarskom ispunom preko koje se otpadna voda sliva, a dovod kiseonika se ostvaruje promajom ili uduvavanjem vazduha.

Prema konstrukciji biofiltri mogu biti: - sa ispunom od grubog zrnastog materijala (kamena, uglja, ljake, plastinih elemenata) koji se nazivaju kapajui ili prokapni filtri, i - sa povrinama u obliku diskova koji rotiraju (biodiskovi, rotacioni bioloki kontaktori RBK). Proces biofiltracije je stariji postupak od procesa sa aktivnim muljem ijim uvodjenjem u primenu su bili potisnuti. Uvodjenjem plastinih inertnih ispuna (nosaa) obnavlja se i raste primena biofiltara. 14. PROCES SA AKTIVNIM MULJEM Proces sa aktivnim muljem danas predstavlja najrasprostranjeniji bioloki postupak za preiavanje otpadnih voda. Prvi put je primenjen u Hjustonu (SAD) 1916. godine i to za preiavanje sanitarnih otpadnih voda. Zatim je poela njegova primena u Engleskoj, a potom i u drugim evropskim zemljama. Prvi sistemi aerobne obrade voda bili su takozvana bioloka vetaka jezera, ili bioloke lagune. Slini sistemi se danas dosta koriste u oblastima sa umerenom klimom, pod uslovom da zemljite nije suvie skupo. U poetku su se koristila postrojenja sa klipnim strujanjem vode u aeracionom bazenu. Medjutim, ova postrojenja su bila osetljiva na varijacije u optereenjima, a posebno na toksine materije tako da ovaj sistem nije bio pogodan za tretman industrijskih otpadnih voda. U poslednjih tridesetak godina proces preiavanja sa aktivnim muljem je doiveo mnoge modifikacije i poboljanja koja se uglavnom razlikuju u tehnolokim a esto samo u mehanikim reenjima. Proces sa aktivnim muljem spada u aerobne procese biolokog preiavanja otpadnih voda jer se odvija pomou aerobne mikrobioloke populacije. Savremeni postupci sa aktivnim muljem se mogu primeniti i za uklanjanje azotnih materija iz otpadne vode. U sistemu sa aktivnim muljem mikroorganizmi se nalaze u lebdeem stanju, tj. ne obrazuju sloj na zidovima radnih povrina (kao to je sluaj pri primeni filtara). Mikroorganizmi uglavnom bakterije, protozoe i metozoe nalaze se na elatinoznim pahuljicama mulja u bazenu za aeraciju, gde se uz pomo kiseonika u procesu metabolizma mikroorganizama obezbedjuje razgradnja supstrata (organskog zagadjenja). U osnovi mikroorganizmi oksidiraju rastvorene i suspendovane organske materije u ugljendioksid i vodu u prisustvu kiseonika. Deo organskih materija se sintetie u nove elije ili se koristi za rast postojeih elija, a ostatak se sastoji od otpada i vika mulja (sl.10.3).

Tehnoloki proces ukljuuje primarni tretman otpadne vode. Otpadne vode se aeriu u bioaeracionom bazenu stvarajui uslove pogodne za intenzivni proces biorazgradnje (redukcija sadraja organskih materija oko 95%). Nakon aeracije, sledi taloenje gde se odvaja biomasa mikrobioloki mulj od efluenta), kako je prikazano na slici 7.2. Deo mulja se vodi natrag u proces (aktivni mulj) gde slui kao aktivator biolokog procesa. Ostatak mulja se odvodi u ureaj za obradu mulja odnosno odlae na odgovarajui nain. Bistra preiena voda (efluent) se isputa u prijemnik (recipijent), ili po potrebi vodi na dodatnu obradu (dezifekciju, filtriranje i sl.). Postupak se zasniva na velikoj mikrobiolokoj gustoi uz intenzivno meanje u suspenziji s otpadnom vodom pri aerobnim uslovima. Organske materije mogu biti transformisane oksidacijom u krajnje produkte oksidacije kao CO2, NO3, SO4 i PO4 ili biosintezom u biomasu.

Vani segmenti ovog postupka su: a. Reaktor za aeraciju (bioaeracioni bazen), b. Uredjaji za aeraciju i meanje, c. Talonik, d. Aktivni mulj, e. Povratni mulj. Osnovna reakcija pri biohemijskom preiavanju, koja se ostvaruje pri aktivnosti populacije bakterija, gljivica i drugih mikroorganizama, jeste: organske materije + kiseonik CO2 + H2O . U preiavanju otpadnih voda obino uestvuju prosti organizmi kao Vorticella, Operculari, Epistylis i dr. U tabeli 7.1 prikazane su karakteristike postupaka prerade otpadnih voda.

15. Mehanizam uklanjanja organskog zagadjenja

U procesu sa aktivnim muljem mehanizam uklanjanja organskog zagadjenja sastoji se u sledeem: - jedinjenja prostije strukture lako prolaze kroz strukturu pahuljice i elijske membrane, - sloenija jedinjenja (skrob, belanevine, celuloza, hemiceluloza, lipidi i dr.) prvo se procesom biosorpcije vezuju za pahuljicu, a zatim se delovanjem ekstracelularnih (vanelijskih) enzima razlau do jednostavnijih jedinjenja (monomera) koja se transportuju u unutranjost elije i mineralizuju. Prema tome, sloena jedinjenja se iz otpadne vode uklanjaju dejstvom dva mehanizma: biosorpcijom koja je veoma brza i biodegradacijom koja je znatno sporija. Koncentracija kiseonika mora biti uskladjena sa dimenzijama pahuljica aktivnog mulja. Tako na primer za koncentraciju kiseonika izmedju 1,5 i 2,5 mg/l prenik pahuljica mulja ne sme biti vei od 400 do 500 m da bi snabdevanje kiseonikom u unutranjosti pahuljice bilo dovoljno.

16. Karakteristike aktivnog mulja

Osnovne karakteristike aktivnog mulja su fizika struktura i hemijski sastav. Po fizikoj strukturi aktivni mulj je slian pahuljicama feri-hidroksida i aluminijumhidroksida, koje se sastoje od velikog broja i vie slojeva bakterija. Struktura pahuljica je spuvasta, pa im je povrina velika, tj. za 1 g suve materije iznosi 100 m2. Mulj sadri oko 80% vode. Aktivni mulj se sastoji od mikroorganizama i razliitih organskih i neorganskih materija. Biomasa - mikroorganizmi aktivnog mulja imaju ujednaen sastav za koji su utvrene bruto formule: C5 H7 NO2 (prema Hooveru i Porgesu) i

C7 H11 NO3 (prema Halmersu i dr.). Suva materija aktivnog mulja sastoji se od kompleksa mineralnih (10 do 30%) I organskih komponenata (70 do 90%). Organske materije sadre najvie belanevina (70%), lipida, ugljenih hidrata i dr. Mineralni deo se uglavnom sastoji od kalcijuma i fosfora. U procesu preiavanja pomou aktivnog mulja, manje ili vie intenzivno deluju razliiti faktori i to: temperatura, vrednost pH, koncentracija kiseonika, intenzitet meanja aktivnog mulja i stvaranje pahuljica.

16.1.Vrste procesa sa aktivnim muljem

Vrste procesa aktivnog mulja mogu biti: 1. prema nainu uvodjenja otpadne vode: sa klipnim strujanjem ili podunim tokom, sa potpunim meanjem, 2. prema optereenju aktivnog mulja: visokooptereeni, konvencionalni, niskooptereeni (produena aeracija), 3. prema nainu vodjenja toka otpadne vode i mulja: aeracija i recirkulacija, kontaktna stabilizacija, stepenasta aeracija i recirkulacija, 4. prema mnogostrukosti preiavanja: jednostepeni, dvo i viestepeni sistem, 5. prema nainu aeracije: aeracija sa uvodjenjem vazduha, mehanika aeracija, kombinovana aeracija, Za poetni stadijum procesa potrebna je najvea koliina kiseonika, jer tada ima najvie organskih komponenata u sredini, dok se u nastavku procesa potreba za kiseonikom brzo smanjuje. Ovo saznanje omoguilo je da se izvri racionalizacija u potronji vazduha i ostvari bolje iskorienje vazduha. Sistem sa postepenim (po stupnjevima) zasienjem kiseonikom prikazan je na slici 7.3. U ovom sistemu aktivni mulj se ponovo vraa u aerator. Povratni aktivni mulj se zasiuje kiseonikom, a zatim mu se postepeno dodaje otpadna voda. Na ovaj nain se dodavajem

otpadne vode ostvaruje osveavanje mulja, ravnomernija raspodela kiseonika i smanjenje zapremina rezervoara (potrebnih za odvijanje procesa).

Novi sistem preiavnja otpadnih voda (uveden 1951. god.) nazvan je biosorpcija, ili kontaktna stabilizacija (slika 7.4). Otpaci se dovode u kontakt sa dobro pripremljenim aktivnim muljem (u trajanju od 30 minuta) pri intenzivnoj aeraciji u biosorpcionom ureaju. Formirani mulj se odvaja u obinom rezervoaru - taloniku, posle ega se vri aktiviranje i obnavljanje mulja.

U cilju daljeg usavravanja procesa preiavanja aktivnim muljem, firma "Union Carbide" (SAD) razvila je postupak "unox" u kome se umesto vazduha koristi tehniki kiseonik, koji se sa recirkulisanim aktivnim muljem u otpadnim vodama uvodi u zatvoreni rezervoar (slika 7.5). Sistem se primenjuje za preradu komunalnih otpadnih voda i otpadnih voda iz farmaceutske industrije, iz proizvodnje hartije, alkohola, mleka.

17. Bioloki procesi prerade otpadnih voda u lagunama

Bioloki procesi prerade otpadnih voda u lagunama primenjuju se u podrujima sa pogodnim klimatskim uslovima. Mogu se u potpunosti ostvariti aerobni uslovi. Kiseonik se stvara u procesu fotosinteze. U dubljim lagunama primenjuje se mehanika aeracija. U tabeli 7.2 prikazani su uslovi odvijanja biolokih reakcija u lagunama.

18. Optereenje aktivnog mulja

Optereenje aktivnog mulja se definie kao odnos hrane prema biomasi. U literaturi se se najee izraava kao F/M (food/mass). Optereenje aktivnog mulja predstavlja odnos izmedju hrane koja ulazi u bioloki reaktor (izraeno preko HPK ili, ee BPK vrednosti) i mase mikroorganizama u bioreaktoru izraene kao masa suspendovane supstance aktivnog mulja (MLSS mixed liquor suspended solids). MLSS se sastoji uglavnom od mikroorganizama, nerazgradljivih suspendovanih organskih supstanci i drugih inertnih suspendovanih supstanci. Mikroorganizmi koji ine MLSS su izgradjeni od 70 90 % organske supstance i 10 30 % neorganske supstance (Okun, 1949; WEF i ASCE, 1996a). Optereenje aktivnog mulja je ematski prikazano na slici 2.1.

Mada je BPK bolja mera za hranu koja ulazi u bioloki reaktor (bioaeracioni bazen), esto se u proraunu optereenja aktivnog mulja koristi parametar HPK zbog toga to se moe bre odrediti. Ukoliko se prati i pravovremeno koriguje odnos hrana/biomasa moe se spreiti pojava sloenih problema u procesu aktivnog mulja. Vrednost optereenja aktivnog mulja se moe izraunati na sledei nain:

Umesto (BPK5)d u jednaini (2.1) moe figurisati parametar HPK kao mera zagadjenja. Neki autori u jednaini (2.1) predlau korienje parametra volatilne suspendovane

supstance aktivnog mulja MLVSS umesto MLSS. MLVSS je volatilna frakcija MLSS i kree se izmedju 0,75 i 0,85 vrednosti MLSS, a obino se grubo izraunava kao MLVSS = 0,80 x MLSS. Parametar MLVSS preciznije aproksimira ukupnu bioloku masu mikroorganizama u procesu. Optereenje aktivnog mulja varira u zavisnosti od tipa postrojenja. Prema optereenju, proces sa aktivnim muljem se moe klasifikovati u sledee kategorije: - konvencionalni, - visokooptereeni, - niskooptereeni (produena aeracija i stabilizacija mulja i potpuno preiavanje). Parametri optereenja ovih postupaka sa aktivnim muljem su prikazani u tabeli 2.1.

18.1.Vani parametri za proces sa aktivnim muljem

SRT Vreme boravka mulja (Sludge residence time or Sludge age)

HRT Hidrauliko vreme zadravanja (Hydraulic retention time)

Reaktori za aeraciju mogu biti koncipirani kao: - reaktori sa klipnim proticanjem (plug flow), ili - reaktori sa potpunim meanjem (completely mixed).

Razlike izmedju ova dva sistema prikazane su na slici..

Postoji varijanta i sa predreaktorom za meanje otpadne vode sa povratnim aktivnim muljem.