Membezakan ujikaji multinomial dan binomial

Mengira nilai jangkaan bagi jadual kontigensi

Mengira statistik khi-kuasadua dan darjah
kebebasannya yang sesuai.
4.Mengenalpasti jenis ujian yang digunakan
untuk menguji hipotesis iaitu ujian kebagusan
penyesuaian, ujian ketaksandaran dan ujian
homogen


OBJEKTIF
Ujikaji multinomial
Cara takrifan eksperimen multinomial sama
cara kita menakrifkan eksperimen Binomial,
kecuali eksperimen multinomial mempunyai
lebih daripada dua kategori
Ujikaji Multinomial

Bilangan percubaan adalah tetap
Percubaan adalah tidak bersandar
Semua kesudahan bagi setiap percubaan
mestilah diklasifikasikan ke dalam hanya satu
daripada pelbagai kategori.
Kebarangkalian untuk kategori yang berbeza
adalah tetap.
Contoh: Lontar sebiji dadu sebanyak 100 kali (6
kategori 100 cubaan )
Ujian Kebagusan Penyesuaian
Ujian ini hanya menguji satu pembolehubah
populasi sahaja (univariate).
Tujuan ujian ini ialah untuk menguji sama ada
taburan yang dicerap mengikut taburan
tertentu (taburan jangkaan) atau sesuai dengan
suatu set data.

Andaian
Data dipilih secara rawak.
Data tertabur normal
Data sampel mengandungi jumlah
kekerapan untuk setiap kategori
Nilai frekuensi yang dijangka (E)
mestilah sekurang-kurangnya 5
(E > 5)


Ujian Kebagusan Penyesuaian

O Mewakili frekuensi tercerap
E Mewakili frekuensi jangkaan, E = np
k Mewakili bilangan kategori
n Mewakili jumlah bilangan cubaan
Di dalam ujian kebagusan penyesuaian
Dk = (k-1)
k = bilangan kategori
Kawasan penolakan hanyalah di hujung
kanan taburan khi-kuasadua


( )

=
j
2
j j
2
E
E O

Statistik Ujian
Prosedur Menjalankan Ujian
Kebagusan Penyesuaian
1. Tentukan hipotesis
H
0
: Populasi mengikut taburan tertentu.
(Atau H
0
: p
1
=p
2
==p
k
)
H
1
: Populasi tidak mengikut taburan tertentu
(Atau H
1
: sekurang-kurangnya terdapat
satu kebarangkalian berbeza )
2. Dapatkan frekuensi jangkaan E
j
= np
j
bagi
setiap kategori pembolehubah kajian,
(pastikan memenuhi E > 5 )
Di mana n = bilangan sampel dan
p
j
= kebarangkalian kategori menurut H
0




3. Tentukan aras keertian o dan tentukan
kawasan kritikal di hujung kanan taburan
Nilai kritikal = dengan dk = k 1
dan k = bilangan kategori pembolehubah
kajian.

2

2
dk ,

4. Dapatkan statistik ujian

5. Keputusan dan Kesimpulan
Contoh :
Satu kajian telah dibuat berkaitan
kemalangan di kilang W. Data yang
diperolehi telah diringkaskan di dalam
jadual di bawah. Uji dakwaan bahawa
kemungkinan berlaku kemalangan
setiap hari bekerja adalah sama

Hari Isnin Selasa Rabu Kha Jum
Bil.
kemalangan
31 42 18 25 31
Penyelesaian
1. H
0
: p
1
= p
2
= p
3
= p
4
= p
5
= 1/5
H
1
: sekurang-kurangnya satu
kebarangkalian adalah tak sama dgn 1/5.
3. Tentukan o = 0.05 , darjah kebebasan=4
Nilai kritikal = _
2
0.05,4
= 9.488
2. Frekuansi jangkaan untuk setiap hari
ialah E = 147 * (1/5) = 29.4 > 5



Pengiraan:
Hari O E (O-E)
2
/E
Isn 31 29.4 0.0871
Sel 42 29.4 5.4
Rabu 18 29.4 4.4204
Kha 25 29.4 0.6585
Jum 31 29.4 0.0871
_
2
= 10.6531


5. Keputusan dan Kesimpulan :
Tolak Ho kerana 10.6531 > 9.488.
Berdasarkan sampel yg diambil, terdapat cukup
bukti untuk membuat kesimpulan bahawa kadar
kemalangan berlaku setiap hari adalah tidak sama
utk o = 0.05

4. Statistik ujian _
2
= E[( O
j
E
j
)
2
/E
j
]

Kaedah Nilai-p
Rujuk jadual taburan _
2
untuk
mendapatkan nilap-p .Iaitu nilai-p untuk
statistik

ujian _
2
=

10.6531 dengan dk = 4
terletak antara 9.488 dan 11.143.
9.488 < 10.6531 < 11.143
0.025 < nilai-p < 0.05
Oleh kerana nilai-p < 0.05 , tolak H
0

Buat kesimpulan seperti sebelum ini.
Contoh
Tahap pendidikan yang dimiliki oleh wanita daripada
sebuah kawasan luar bandar dibahagikan kepada
tiga kategori: mempunyai sijil SPM; diploma; ijazah.
Seorang pakar demografi menganggar bahawa 28%
daripada mereka mempunyai sijil SPM, 61%
mempunyai diploma dan 11% mempunyai ijazah.
Untuk membuktikan peratusan ini, sampel rawak
n=100 wanita telah dipilih dari kawasan tersebut dan
tahap pendidikan mereka dicatat. Bilangan wanita
bagi setiap tahap pendidikan ditunjukkan di dalam
jadual berikut. Guna o = .05. Uji untuk menentukan
sama ada data sampel tidak bersetuju dengan
peratusan yang dianggar oleh pakar demografi.
Tahap pendidikan

Sijil SPM

Diploma Ijazah

Jumlah

22

64

14

100

Penyelesaian
H
0
: Kebarangkalian bagi setiap
kategori p
1
= .28, p
2
= .61, p
3
= .11
H
1
: Sekurang-kurangnya dua daripada
p
1
, p
2
, p
3
, berbeza daripada nilai yang
dinyatakan di dalam hipotesis nol.



Tahap pendidikan





Sijil SPM

Diploma

Ijazah

Total

Frekuensi dicerap
Frekuensi
dijangka
22
(100)(.28)=
(28)

64
(100)(61)=
(61)

14
(100)(.11)=
(11)

100
100

Kira frekuensi jangkaan
Statistik ujian
Nilai kritikal _
2
0.05,2
= 5.991. Kita akan
tolak H
0
jika _
2
> 5.991
Oleh kerana nilai statistik ujian _
2
= 2.26 adalah kurang
daripada 5.991, maka kita gagal tolak H
0
. Tidak terdapat
cukup maklumat untuk menunjukkan data sampel tidak
bersetuju dengan peratusan yang dianggar oleh pakar
demografi.

Latihan
Satu kajian telah dijalankan untuk menentukan sama ada
kegemaran surirumah untuk berbelanja di pasaraya pada
setiap hari adalah berbeza. Untuk tujuan ini 300 pelanggan
pasaraya dipilih secara rawak dan ditanya hari kegemaran
mereka dalam seminggu untuk berbelanja. Keputusannya
adalah seperti berikut
Hari Isnin Sel Rabu Kha Jum Sab Ahad
Bil. pelanggan 10 20 40 40 80 60 50
Adakah data ini boleh mengesahkan bahwa kegemaran
surirumah berbelanja adalah berbeza-beza mengikut hari.
(o = 0.05)
Latihan
Satu sampel rawak bersaiz, n = 500 diperuntukkan kepada k=5 kategori seperti
di jadual. Andaikan kita mahu menguji hipotesis nul bahawa kebarangkalian
bagi setiap kategori ialah p
1
=.1, p
2
=.1, p
3
=.5, p
4
=.1, dan p
5
=.2.

Kategori
Jumlah
1

2

3

4

5

27

62

241

69

101

500

Adakah data yang ada cukup untuk membuktikan bahawa
hipotesis nol adalah salah?
Jadual kontigensi
Jadual Kontingensi atau jadual kekerapan dua hala
ialah jadual yang menunjukkan kekerapan yang
menepati ciri kepada dua pembolehubah.
Pembolehubah pertama digunakan untuk kategorikan
baris dan pembolehubah kedua digunakan untuk
kategorikan lajur .
Tujuan analisis jadual kontigensi adalah untuk
menentukan sama ada kebersandaran wujud di
antara dua pembolehubah kualitatif.


Sepenuh
masa

Separuh
masa

Jumlah
baris

Pelajar
Lelaki

393

248

641

Pelajar
Perempuan

411

368

779

Jumlah
lajur

804

616

1420

Contoh Jadual Kontingensi
Ujian ketaksandaran
Tujuan ujian ini ialah untuk menguji sama
ada wujud hubungan (bersandar) di antara
dua pembolehubah (bivariate) bagi satu
populasi
Contohnya kita hendak menguji sama ada
sumber kepuasan kehidupan kaum lelaki
bergantung kepada tahun kajian dilakukan
Pembolehubah ini perlu diklasifikasikan
kepada beberapa kategori diskret dan saling
menyisihkan (mutually exclusive).
Prosedur Menjalankan Ujian
Ketaksandaran
1. Tentukan hipotesis
H
0
: pembolehubah I tidak bersandar kepada
pembolehubah II
H
1
: pembolehubah I bersandar kepada
pembolehubah II

2. Dapatkan frekuansi jangkaan E
ij
bagi
setiap kategori pembolehubah kajian,
(pastikan memenuhi E
ij
> 5 )
sampel saiz
lajur) lah baris)(Jum (Jumlah
E
ij
=
3. Tentukan aras keertian o dan tentukan kawasan
kritikal di hujung kanan taburan
Nilai kritikal = dengan dk = (B-1)(L-1) di
mana B = bil. baris dlm. jadual kontigensi
L = bil. lajur dlm. jadual kontigensi
2

2
dk ,

4. Dapatkan statistik ujian

5. Keputusan dan Kesimpulan
( )

=
ij
2
ij ij
2
E
E O

O
ij
= kekerapan yg dicerap utk baris ke i , lajur ke j
E
ij
= kekerapan yg dijangka utk baris ke i , lajur ke j

Contoh :




Lelaki 1990

Lelaki 2001



Pekerjaan

65

25



Keluarga

42

68



Lain lain

13

17



Jumlah

120

110

Jumlah

90

110

30

230

Sumber Kepuasan Hidup
Satu kajian pada tahun 1990 telah dijalankan terhadap 120
lelaki berkahwin dan berumur 30-45 thn mengenai sumber
kepuasan hidup mereka. Kajian yg sama dijalankan pula
terhadap 110 lelaki berkahwin pada tahun 2001. Maklumat
yg diperolehi diringkaskan di dlm jadual kontigensi di
bawah. Uji sama ada sumber kepuasan kehidupan lelaki telah
berubah atau sebaliknya. (guna o = 0.05)
Penyelesaian
1. H
0
: Sumber kepuasan hidup lelaki tidak bersandar
kepada tahun kajian
H
1
:Sumber kepuasan hidup lelaki bersandar kepada
tahun kajian



Lelaki 1990



Pekerjaan

O
11
= 65
E
11
= 46.96



Keluarga

O
12
= 42
E
12
= 57.39



Lain-lain

O
13
= 13
E
13
=15.65



Jumlah

120

Lelaki 2001

O
21
= 25
E
21
= 43.04

O
22
= 68
E
22
= 52.61

O
23
= 17
E
23
=14.35

110

Jumlah

90

110

30

Jum = 230

Sumber Kepuasan Hidup
2. Frekuensi jangkaan
3. Aras keertian o = 0.05
nilai kritikal _
2
0.
05,2

= 5.991
di mana dk = ( B 1)(L 1)
= ( 2 1) (3 1) = 2
4. Statistik ujian _
2 =
E [ ( O
ij
E
ij
)
2
/ E
ij
]

Pengiraan:
O E (O-E)
2
/E
5. Kesimpulan :
Tolak Ho kerana 24.0588 > 5.991. Oleh itu, berdasarkan
sampel yg diambil, terdapat cukup bukti untuk membuat
kesimpulan bahawa taburan sumber kepuasan hidup lelaki
bersandar kepada tahun kajian yang dibuat pada aras keertian
0.05. Dengan kata lain sumber kepuasan hidup lelaki telah
berubah daripada tahun 1990 ke tahun 2001.
65 46.96 6.9302
42 57.39 4.1271
13 15.65 0.4487
25 43.04 7.5614
68 52.61 4.5020
17 14.35 0.4894

Jumlah : 24.0588

Latihan
Seramai 164 orang siswazah telah ditemubual. Maklumat
dikumpul berdasarkan kelas ijazah yang diperolehi dan
kategori pekerjaannya. Jadual kontigensi diberikan seperti
di bawah :

Kategori
Kelas Ijazah yang diperolehi
1 2 3 Jumlah
Jurutera 32 14 17 63
Akauntan 9 17 8 34
Programer 13 11 18 42
Guru 11 6 8 25
Jumlah 65 48 51 164
Uji sama ada wujud hubungan di antara kategori pekerjaan
dengan kelas ijazah yang diperolehi pada aras keertian 5% .
Tindakan yang perlu diambil jika E < 5
1) Gabung baris atau lajur yang bersesuaian
2) Buang baris atau lajur yang bersesuaian
3) Tambah saiz sampel
Contoh
Berikut adalah data 487 pemilik harta bagi Negeri
Z dan status perkahwinan mereka. Kaji sama ada
nilai harta (RM 000) dan status perkahwinan
adalah bersandar bagi pemilik harta di Negeri Z.
(Guna o = 0.05)


Berkahwin Bujang Janda/
Duda
Jumlah
baris
50 - < 200
227 54 63 344
200 - < 500
60 15 22 97
500 - <
1,000
20 4 7 31
> 1,000
10 2 3 15
Jumlah lajur
317 75 95 Jum: 487
Penyelesaian :
1) H
0
: Nilai harta dan status perkahwinan pemilik harta
adalah tidak bersandar
H
1
: Nilai harta dan status perkahwinan pemilik harta
adalah bersandar
2) Kekerapan jangkaan,
sampel saiz
lajur) lah baris)(Jum (Jumlah
E
ij
=


Contohnya untuk sel pemilik harta yang berkahwin dan
mempunyai nilai harta 50 - < 200 (dalam ribu ringgit ),
E
11
= (344 x 317) / 487 = 223.92



Berkahwin

Bujang

Janda/
Duda

Jumlah
baris

50 - < 200

O
11
= 227
E
11
=223.9

O
12
= 54
E
12
=53.0

O
13
= 63
E
13
=67.1

344

200 - < 500

O
21
= 60
E
21
=63.1

O
22
= 15
E
22
=14.9

O
23
= 22
E
23
=18.9

97

500
< 1,000

O
31
= 20
E
31
=20.2

O
32
= 4
E
32
=4.8

O
33
= 7
E
33
=6.0

31

>1,000

O
41
= 10
E
41
=9.8

O
42
= 2
E
42
=2.3

O
43
= 3
E
43
=2.9

15

Jumlah
lajur

317

75

95

Jum = 487

Didapati nilai E
32
, E
42
dan E
43
adalah kurang drpd 5
Langkah yang diambil ialah :
Gabungkan nilai harta 500 - < 1,000 dan > 1,000.




Berkahwin

Bujang

Janda/
Duda

Jumlah
baris

50 - < 200

O
11
= 227
E
11
=223.9

O
12
= 54
E
12
=53.0

O
13
= 63
E
13
=67.1

344

200 - <500

O
21
= 60
E
21
=63.1

O
22
= 15
E
22
=14.9

O
23
= 22
E
23
=18.9

97

> 500

O
31
= 30
E
31
=29.9

O
32
= 6
E
32
=7.1

O
33
= 10
E
33
=9.0

46

Jumlah
lajur

317

75

95

Jum = 487

3) Aras keertian = 0.05 dan darjah kebebasan ialah
dk = (B-1)(L-1) = (3-1)(3-1) = 4.
Oleh itu berdasarkan jadual _
2
, nilai kritikal ialah
9.488. Ini bermakna H
0
akan ditolak jika nilai statistik
ujian yang dikira adalah lebih besar drpd 9.488.
4) Statistik Ujian :
( )

=
ij
2
ij ij
2
E
E O

= (227-223.9)
2
/ 223.9 + (54-53)
2
/ 53
+ (63-67.1)
2
/ 67.1 + (60-63.1)
2
/ 63.1
+(15-14.9)
2
/ 14.9 + (22-18.9)
2
/ 18.9
+ (30-29.9)
2
/ 29.9 + (6-7.1)
2
/ 7.1
+ (10-9.0)
2
/ 9.0
= 1.256
Kesimpulan:
Oleh kerana statistik ujian jatuh dalam
rantau penerimaan maka terdapat bukti yang
cukup daripada sampel yang diambil untuk
menerima H
0
pada aras keertian 5%. Oleh itu,
nilai harta dan status perkahwinan pemilik harta
adalah tidak bersandar.

5) Didapati 1.256 < 9.488 . Terima H
0

Ujian Kehomogenan
Tujuan : untuk menguji kesecaman atau keserupaan
taburan bagi dua atau lebih populasi yang berbeza.
Prosedur Ujian Kehomogenan adalah sama seperti Ujian
Ketaksandaran kecuali bagi H
0
dan H
1
.
H
0
: nisbah(perkadaran) elemen bagi ciri yg dikaji untuk
dua atau lebih populasi yang berbeza adalah sama
( H
0
: p
1
= p
2
= =p
k
) k adalah bilangan populasi
H
1
: nisbah(perkadaran) elemen bagi ciri yg dikaji untuk
dua atau lebih populasi yang berbeza adalah tidak sama
(H
1
: sekurang-kurangnya 1 kadar populasi tidak sama)
Ciri-ciri Ujian Kehomogenan yg berbeza
drpd Ujian Ketaksandaran :
1) Jumlah salah satu faktor iaitu sama ada lajur
atau baris di dalam jadual kontigensi telah
ditetapkan terlebih dahulu.
2) Terdiri daripada dua atau lebih populasi yang
berbeza.
Contoh :
Satu kajian telah dijalankan untuk mengetahui
taburan pencapaian akademik penduduk di Perak dan di
Johor. Oleh itu, seramai 250 penduduk Perak dan 150
penduduk Johor telah diambil sebagai sampel. Hasil kajian
telah diringkaskan di dalam jadual kontigensi di bawah.




Perak

Johor

Jumlah baris

Ijazah

70

34

104

Diploma

80

40

120

SPM

100

76

176

Jumlah lajur

250

150

Jum = 400

Uji pada o = 0.1 sama ada taburan pencapaian akademik bagi
kedua-dua negeri adalah sama atau tidak.
Penyelesaian :
1) H
0
:Perkadaran bagi pencapaian akademik penduduk
untuk setiap tahap pendidikan adalah sama bagi
Perak dan Johor.
H
1
:Perkadaran bagi pencapaian akademik penduduk
untuk setiap tahap pendidikan adalah tidak sama
bagi Perak dan Johor.
2) Kekerapan jangkaan :
sampel saiz
lajur) lah baris)(Jum (Jumlah
E
ij
=




Perak

Johor

Jumlah baris

Ijazah

O
11
= 70
E
11
=65

O
12
= 34
E
12
=39

104

Diploma

O
21
= 80
E
21
=75

O
22
= 40
E
22
=45

120

SPM

O
31
= 100
E
31
=110

O
32
= 76
E
32
=66

176

Jumlah lajur

250

150

Jum = 400

Didapati semua nilai E > 5
3) Aras keertian = 0.1 dan darjah kebebasan ialah
dk = (B-1)(L-1) = (3-1)(2-1) = 2.
Oleh itu berdasarkan jadual _
2
, nilai kritikal ialah
4.605. Ini bermakna H
0
akan ditolak jika nilai statistik ujian
yang dikira adalah lebih besar drpd 4.605.
4) Statistik Ujian :
( )

=
ij
2
ij ij
2
E
E O

= (70-65)
2
/ 65 + (34-39)
2
/ 39
+ (80-75)
2
/ 75 + (40-45)
2
/ 45
+ (100-110)
2
/ 110 + (76-66)
2
/ 66

_
2
= 4.339
5) Didapati 4.339 < 4.605 . Maka, Terima H
0

Kesimpulan:
Oleh kerana statistik ujian jatuh dalam rantau
penerimaan maka terdapat bukti yang cukup
daripada sampel yang diambil untuk menerima H
0

pada aras keertian 10%. Ini bererti taburan
pencapaian akademik penduduk di Perak dan di
Johor adalah sama.
Latihan
Satu kajian dijalankan untuk membandingkan kadar
kesilapan yang dilakukan oleh syarikat kecil,
sederhana dan besar dalam akaun mereka. Didapati
50 drpd 950 akaun syarikat kecil, 55 drpd 945
syarikat sederhana dan 65 drpd 940 akaun syarikat
besar yang diaudit mengandungi kesilapan. Adakah
kadar kesilapan di antara ketiga-tiga jenis syarikat
ini berbeza pada aras keertian 0.1 ?