OTKAZ UGOVORA O RADU, ZATITA POSLODAVACA I RADNIKA U OVIM SLUAJEVIMA UVOD Sadanja faza radnog zakonodavstva u Republici Srpskoj

zapoeta je 2000-te godine, kada je doneen Zakon o radu (Slubeni glasnik Republike Srpske broj:38/00). Ovaj Zakon do sada je mijenjan etiri puta. Neposredan i osnovan cilj zakonodavca je bio da se nastavi i odri kontinuitet i razvoj radnog zakonodavstva. Poredei ovaj kancept radnih odnosa sa ranijim, nesporno je da su znaajne razlike nego slinost. Ove razlike odraavaju promjenu samog koncepta radnog odnosa. Promjene ovog koncepta i ureivanje radnih odnosa svakako je u vezi sa drugim promjenama u drutvu, a prije svega sa prelaskom na trinu ekonomiju, privatizaciju preduzea a u okviru toga uspostavljanja trita rada. Zakon o radu (Slubeni glasnik Republike Srpske broj: 38/00, 40/00, 47/02, 38/03, i 66/03) ureeuje nain i postupak zakljuivanja ugovora o radu izmeu radnika i poslodavca, radno vrijeme radnika, odmore i odsustva, plate i naknade po osnovu rada, zatitu prava iz radnog odnosa, zakljuivanje i primjenu kolektivnih ugovora, rjeavanje sporova izmeu radnika i poslodavca, uee radnika i sindikata u zatiti prava, prestanak ugovora o radu, nadzor nad primjenom zakona i drugih prava i obaveza koji nastaju po osnovu radnog odnosa na teritoriji Republike Srpske. Prema osnovnom konceptu i smislu ovog zakona radni odnos je specifini ugovorni odnos izmeu radnika i poslodavca. Sam ugovor o radu, odnosno zakljuivanje ugovora o radu je pravni osnov zasnivanja radnog odnosa, a otkaz ugovora o radu jeste nain prestanka radnog odnosa. Svaka od ugovorenih strana duna je da izvrava ugovorena prava, ali i obaveze. U tom smislu radnik je duan da se bez prinude angauje u radni proces, da lino i kontinuirano ispunjava svoje radne zadatke i dunosti u skladu sa prirodom i vrstom rada, a sve pod neposrednim uputstvima i nadzoru svog poslodavca. Sam poslodavac je duan radniku dati posao, odrediti mu njegovo mjesto rada i nain obavljanja istog, radniku redovno vriti isplatu zaraenih plata kao i obezbjediti mu druga pravo po osnovu zakona ( godinji, sedmini i dnevni odmor, otkazni rok, otpremninu i dr.) Zakonom o radu obuhvaeni su osnovni istituti radnog prava. Zakon prvenstveno ureuje: - zasnivanje radnog odnosa zakljuivanjem ugovora o radu u pismenom obliku (lan 14.-20.) - radno vrijeme (lan. 35.-47.) - otpremninu ( lan 127., lan 152, lan 35. OKU) - otkazni rok ( lan 121) - kao i prestanak radnog odnosa ( lan 112. 127.)

Prestanak radnog odnosa otkazom ugovora o radu Prestanak radnog odnosa, odnosno prestanak vaenja ugovora o radu regulisan je lanom 112. stav 1. Zakona o radu. U smislu ove odredbe ugovor o radu prestaje da vai: 1. smru radnika; 2. sporazumom poslodavca i radnika; 3. otkazom ugovora od strane radnika ili poslodavca; 4. kad radnik navri 40 godina penzijskog staa ili 65 godina ivota i najmanje 20 godina staa osiguranja; 5. sa danom dostavljanja poslodavcu pravosnanog rjeenja o potpunom gubitku radne sposobnosti radnika; 6. istekom roka vaenja ugovora o radu na odreeno vrijeme; 7. ako radnik bude osuen na bezuslovnu kaznu zatvora ili na mjeru bezbjednosti, vaspitnu ili zatitnu mjeru u trajanju due od tri mjeseca sa danom poetka izvrenja kazne, odnosno mjere, ako zbog izvrenja mjere radnik mora odsustvovati s rada; 8. na osnovu odluke nadlenog suda koja ima za posledicu prestanak radnog odnosa radnika sa danom utvrenim sudskom odlukom; 9. sa danom prestanka rada poslodavca, odnosno sa danom poetka primjene privremene mjrer zabrane rada poslodavcu izreene od strane nadlenog suda na periodu dui od tri mjeseca. Zakon o radu taksativno normira sluajeve prestanka radnog odnosa, odnosno normira razloge za prestanka vaenja ugovora o radu. Posmatrajui predhodno pomenutu odredbu Zakona o radu, sluajeve prestanka vaenja ugovora o radu moemo grupisati odnosno sistematizovati: kao: 1. sluajeve prestanka radnog odnosa po sili zakona - kad radnik navri 40 godina penzijskog staa ili 65 godina ivota i najmanje 20 godina staa osiguranja, - sa danom dostavljanja poslodavcu pravosnanog rjeenja o potpunom gubitku radne sposobnosti radnika, - istekom roka vaenja ugovora o radu na odreeno vrijeme, - na osnovu odluke nadlenog suda koja ima za posledicu prestanak radnog odnosa radnika sa danom utvrenim sudskom odlukom, - sa danom prestanka rada poslodavca, odnosno sa danom poetka primjene privremene mjrer zabrane rada poslodavcu izreene od strane nadlenog suda na periodu dui od tri mjeseca. 2. sluajevi prestanka ugovora o radu po volji randika; - sporazumom poslodavca i radnika - otkazom ugovora od strane radnika 3. sluajevi prestanka ugovora o radu po volji posodavca; - otkazom ugovora od strane posliodavca, - istekom roka vaenja ugovora o radu na odreeno vrijeme

1. Smrt radnika Kao prvi razlog za prestanak vaenja ugovora o radu, bez nekog posebnog znaaja, Zakon navodi smrt radnika. Sama injenica smrti radnika znai gubitak pravnog subjektiviteta, koji za posljedicu ima prestanak radnog odnosa. Imajui u vidu injenicu da su prava iz radnog odnosa, lina prava, neprenosiva i neotuiva, poslodavac nema neke posebne obaveze prema radniku. Ima obavezu u skladu sa OKU, a koje su uslovno vezana za materijalnu situaciju poslodavca. 2. Sporazum poslodavca i radnika Radnik i poslodavac se mogu sporazumjeti oko prestanka radnog odnosa radnika. Kod sporazumnog prestanka radnog odnosa bitno je da kod ugovornih strana ne postoji injenice koje mogu uticati na njihovu volju, prvensteno da ne postoji bilo koji oblik prinude, prisile ili ucjene. Zakon posebno ne normira ta bi sporazum treba da sadri, a ugovorne strane trebale bi da se saglase oko: - obaveza, prava i naina ostvarivanja prava iz radnog odnosa, - dan prestanka radnog odnosa radnika kod poslodavca. 3a). Otkaz ugovora o radu od strane radnika U Republici Srpskoj, bilo kakav oblik prinudnog rada ne postoji, pa je jedno od naela radnog odnosa, naelo dobrovoljnosti tj. svaki radni odnos jeste i mora biti dobrovoljan. Polazei od ove injenice i naela dobrovljnosti, sasvim je narmalno da zakon predvia i normira sluajeve prestanka radnog odnosa a koji zavise od volje radnika. lan 120. Zakona o radu predvia mogunost prestanka radnog odnosa radnika, odnosno predvia situaciju u kojoj radnik moe da otkae ugovor o radu. Da bi radnik imao pravo da otkae ugovor o radu neophodno je da postoje sledee pretpostavka: - povrede radne obaveze iz ugovora o radu od strane poslodavca; - da je ta povreda takve prirode da se s osnovom ne moe oekivati da radnik nastavi raditi kod poslodavca. Ovaj lan takoe, predvia i situaciju da radnik u svakom trenutku moe otkazati ugovor o radu kod poslodavca. U ovoj situaciji radniku pripadaju sva prava kao u sluajevima otkaza ugovora o radu na nezkonit nain od strane poslodavca. Kroz ostvarivanje prava (kao u sluaju prestanka radnog odnosa otkazom ugovora radniku od strane poslodavca), prvenstveno prava na otkazni rok, prava na otpremninu, zakonodavac nastoji zatiti samog radnika i osvarivanje njegovih prava iz radnog odnosa.

Meutim, za ostvarivanje prava radnika nephodno je da zakonske pretpostavke normirane u ovoj situaciji, budu ispunjene, a prvenstveno: - da je poslodavac izvrio povredu svojih obaveza iz ugovora o radu. - da su te povrede takve prirode da se s osnovom ne moe oekivati da radnik nastavi rad kod poslodavca. Svakako da ovo nije generalna odredba, odnosno odredba i situacija, odnosno odredba koja treba generalizovati, ve u svakom pojedinanom sluaju ove injenice moraju biti utvrene, to je svakako jedna vrsta zatite poslodavca. U sluajevima da se ne dokau odreene pravne pretpostavke za ovaj otkaz ugovora o radu, poslodavac nee biti u obavezi obezbjediti prava iz radnog odnosa radniku, kao u sluajevima kad mu on otkazuje ugovor o radu. Zakonodavac titi poslodavca propisivanjem prekluzivnog roka od 15 dana od dana saznanja radnika da je poslodavac izvrio povredu obaveze iz ugovora o radu. Ovaj otkaz radnik je duan dostaviti poslodavcu pismeno uz obavezno navoenje razloga zbog kojih daje otkaz ugovora o radu. Otkazni rok Zakon o radu, u sluajevima kada radnik daje otkaz ugovora o radu predvia otkazni rok od 15 kalendarskih dana, a koji poinje tei od dana uruenja otkaza poslodavcu. Poslodavac je takoe, u obavezi radniku za vrijeme trajanja otkaznog roka omoguiti da koristi jedan slobodan dan u sedmici radi traenja novog zaposlenja. U situaciji da radnik otkazuje ugovor o radu iz razloga to je ispunio uslove za starosnu penziju, radnik nema pravo a samim tim ni poslodavac obavezu, da radniku da pravo na otkazni rok. Radnik za vrijeme trajanja otkaznog roka ima pravo na naknadu plata. U sluaju da poslodavac zahtjeva da radnik prestane da radi prije isteka otkaznog roka i radnik se saglasi sa tim zahtjevom, poslodavac je u obavezi radniku isplatiti naknadu plate i priznati mu sva prava po osnovu rada kao da je radio za vrijeme do isteka otkaznog roka. Sankcije u sluaju otkazivanja ugovora o radu od strane radnika: Zakon o radu predvia novanu kaznu u iznosu od 1.000 KM do 10.000,00 KM za prekraj poslodavca u sluaju: - da radniku onemogui da radi za vrijeme otkaznog roka; - ne isplati radniku naknadu plate; - onemogui radniku da koriti jedan slobodan dan sedmino radi traenja novog zaposlenja. 3b) Otkaz ugovora o radu od strane poslodavca: Zakon u cilju zatite prava radnika i poslodavca propisuje situaciju kada poslodavac moe da otkae ugovor o radu radniku. Radnik moe u svako doba po svojoj volji da otkae ugovor (razlika je jedino u obimu prava koja mu pripadaju u tom sluaju) za razliku od poslodavca kome su tano zakonom propisani sluajevi i mogunosti za otkaz ugovora o radu radnika.

Poslodavac radniku moe otkazati ugovor o radu u sledeim sluajevima: - u sluaju izvravanja tee povrede radne obaveze od strane radnika (tee povrede su taksativno naznaene u l. 91. kraa, nasilnino ponaanje, odavanje poslovne i slubene tajne, zloupotreba poloaja i dr.), - ako se zbog ekonomskih, organizacionih i tehnolokih razloga ukae potreba za prestankom rada radnika, - ako radnik, s obzirom na svoje strune i radne sposobnosti ne moe uspjeno izvravati radne obaveze iz ugovora o radu, - ako se radnik, u roku od 5 radnih dana od dana isteka neplaenog odsustva ili mirovanja prava iz radnog odnosa, ne vrati na rad, Zakon svakako normira ovu vrstu otkaza ugovora o radu, ali otkaz ugovora u cjelosti zavisi od volje poslodavca. to se tie ove vrste otkaza, obavezna je pismena forma uz navoenja razloga za otkaz, zbog kojih se otkazuje ugovor o radu.Ovaj primjerak otkaza ugovora poslodavac je obavezan da dostavi radniku.Pismena forma kao i obavezno navoenje razloga za otkaz ugovora o radu je bitna za obje ugovorne strane, u sluaju pokretanja spora i osporavanja otkaza, odnosno osporavanje razloga za otkaz od strane radnika a radi zatite svojih prava u sluaju nezakonitog otkaza ugovora o radu od strane poslodavca. U sluaju otkaza ugovora radniku od strane poslodavca, zbog tee povrede radne obaveze, poslodavac je duan da radniku omogui sasluanje, da iznese svoju odbranu, da eventualno ukoliko to uinjena povreda dozvoljava zatrai miljenje sindikata ili eventualno savjeta radnika ako je on organizovan kod poslodavca. Zakon poslodavcu u ovom sluaju propisuje prekluzivni rok i vee ga injenicu saznanja za povredu i uinioca.Ovaj prekluzivni rok iznosi 30 dana od dana saznanja za povredu i uinioca. Po okonanju ovog postupka, odnosno otkaza ugovora o radu od strane poslodavac, u sluaju da doe do sudskog spora, teret dokazivanja postojanja tee povrede je na poslodavcu, odnosno on mora da dokae da je radnik uinio neku od teih povreda radne obaveze koje su taksatino propisane lanom 91.Zakona. U sluaju sudskog osporavanja otkaza ugovora o radu, radnik je zatien u tom smislu, da sud na njegov zahtijev moe odluiti da se privremeneo do okonanja sudskog postupka vrati na posao.Da bi sud donio ovakvu odluku neophodno je da postoje oigledne injenice i dokazi koji ukazuju da je poslodavac otkaza ugovor o radu mimo zakonom predvienih situacija. Po okonanju sudskog spora zbog otkaza ugovora o radu radniku od strane poslodavac, uz pretpostavku da je sud utvrdio da je to uraeno na nezakonit nain, sud e naloiti poslodavacu da radnika vrati na rad i rasporedi na poslove koje je obavljao prije otkaza ugovora ili na druge poslove koje odgovaraju njegovim radnim i strunim sposobnostima. Sem povratka na posao ranika, poslodavac je takoe u obavezi radniku isplatit naknadu plate i obezbjediti mu ostvarivanje i svih drugih prava na koja bi radnik imao pravo da je bio u radnom osnosu.Takoe poslodavac je obavezi radniku omogui i ostvarivanje prava na koja bi radnik imao pravo propisanih Optim kolektivnim ugovorom.

Otkaz ugovora o radu izabranim predstavnicima radnika Posebnu zatitu u smislu Zakona o radu ( lan 118.) od otkaza ugovora o radu, uivaju izabrani predstavnici radnika. Postupanje suprotno ovoj odredbi jeste prekraj uinjen od strane poslodavca. Svakako da poslodavac moe da otkae ugovor o radu izabranom predstavniku radniak uz prethodnu saglasnost ministra nadlenog za poslove rada.Ovaj sindikalni imunitet izabrani predstavnici radnika u savjetu radnika ili u organima sindikata traje cijelo vrijeme obavljanja funkcije i jednu godinu nakon isteka funkcije. Izabrani predstavnici radnika u smislu zakona su: predsjednik savjeta radnika, predsjednik sindikalne organizacije veinskog sindikata organizovanog kod poslodavca, izabrani predstavnik radnika u organima veinskog sindikata organizovanog na viem nivou. Zakljuivanje ugovora pod izmjenjenim uslovima Zakon o radu u lan 123. predvia mogunost otkazivanja ugovora o radu od strane poslodavca sa ponudom zakljuivanja ugovora pod izmjenjenim uslovima.Na ovaj sluaj primjenjuju se pravila koja ureuju otkazivanje ugovora od strane poslodavac. U smislu stava 1.ovog lana poslodavac moe otkazati otkazati ugovor o radu radniku uz istovremenu ponudu za zakljuivanje ugovora o radu pod izmjenjenim uslovima.U ovom sluaju imamo situaciju da se radniku otkazuje postojei ugovor o radu, i istovremenu ponudu za zakljuivanje drugog ugovora o radu pod izmjenjenim uslovima. Ovi izmjenjeni uslovi, i ako ih zakon ne pominje, se mogu odnosti na platu, radno mjesto, na mjesto rada, na uslove rada i drugo. to se tie same ponude poslodavac i evantualnog prihvata radnika , zakon takoe ne propisuje bilo kakve rokove.Svakako da ponuda ne moe vjeno trajati i obavezivati, pa bi u konkretnom sluaju rok od 8 dana ili 15 dana bio nekakav razuma rok za ponudu poslodavaca odnosno prihvatanje te nove ponude od strane radnika. Radnik u sluaju da prihvati ponudu poslodavac, zadrava pravo da ovaj ugovor osporava kod nadlenog suda.U sluaju da odbije da zakljui ugovor radnik ima pravo na otpremninu i otkazni rok u skladu sa zakonom. Otkazni rok U sluaju otkaza ugovora o radu radniku od strane poslodavac zbog ekonomskih, organizacionih i tehnolokih razloga, kao i u sluaju otkaza ugovora radniku koji zbog svoje struni radne sposobnosti , ne moe uspjeno izvravati radne zadatke iz ugovora o radu, radnik ima ravo na otkazni rok. Ovaj otkazni rok traje minimalno 30 kalendarskih dana i poinje tei od dana uruenja otkaza radniku. Zakon o radu ovom odredbom odreuje minimalno trajanje otkaznog roka, kako bi zatitio radnike i poslodavce.Pored ove minimalne zatite odnosno minimalnog trajanja otkaznog roka, Zakon o radu ostavlja mogunost da se kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu blie urede sluajevi i uslovi za otkazni rok, trajanje otkaznog roka kao i druga pitanja koja su u vezi sa pravima i obavezama radnika i poslodavca za vrijeme trajanja otkaznog roka.

Zakon o radu propisuje posebnu zatitu u sluaju otkaza ugovora o radu za radnike sa duim radim staom kada je u pitanju otkazni rok. Opti kolektivni ugovor utvruje due otkazne rokove za radnike sa duim radnim staem. Opti kolektivni ugovor propisuje sledeu duinu otkaznih rokova: a) radniku kojem poslodavac otkazuje ugovor o radu a koji ima najmanje dvije radnog staa do 10, ima pravo na otkazni rok u trajanju od 30 dana; b) od 10 do 20 godina, radnik ima pravo na otkazni rok u trajanju od 45 dana; v) od 20 do 30 godina, radnik ima pravo na otkazni rok u trajanju od 75 dana; g) preko 30 godina, radnik ima pravo na otkazni rok u trajanju od 90 dana. Imajui u vidu injenicu da potpune primjene Zakona o radu nema bez kolektivnog ugovora, ova duina otkaznih rokova je obavezujua i za radnike i poslodavce. Poslodavac radniku mora odrediti prethodno navedene duine otkaznih rokova ukoliko otkazuje ugovor o radu radniku. U sluaju da poslodavac ne postupi po ovoj odredbi, ini prekraj u smislu Zakona o radu. Kao i sluaju otkaza ugovora o radu od strane radnika, tako i u situaciji otkaza ugovora o radu od strane poslodavca, poslodavca je u obavezi radniku isplatiti naknadu plate i priznati radniku sva druga prava po osnovu rada kao da je radio do isteka otkaznog roka, ukoliko radnik, na zahtjev poslodavca prestane da radi prije isteka propisanog otkaznog roka. Poslodavac ima obavezu da radniku za vrijeme trajanja propisane duine otkaznog roka, omogui koritenje jednog slobodnog dana radi traenja novog zaposlenja. Otpremnina Radnik ima pravo na otpremninu. Ovo pravo zavisi od naina prestanka radnog osnosa radnika. Tako se razlikuje: - pravo na otpremninu radnika kojima radni odnos prestaje u sluajevima propisanih Zakonom o radu ( l.127.); - pravo na otpremninu radnika kojima je nezakonito prestao radni odnos prije stupanja na snagu Zakona o radu ( l.152); - pravo na otpremninu radnika prilikom odlaska u penziju ( l. 35. taka . Opteg kolektivnog ugovora). Pravo na otpremninu radnika kojima radni odnos prestaje u sluajevima propisanim Zakonom o radu ( l.127.) Radnik kojem radni odnos prestaje otkazom ugovora od strane poslodavca ima pravo na otpremninu uz ispunjavanje zakonom popisanih uslova, i to: a) da radnik ima zakljuen ugovor o radu na neodreeno vrijeme; b) da radnik kod poslodavca koji mu otkazuje ugovor o radu ima najmanje dvije godine neprekidnog radnog staa; c) da radniku radni odnos prestaje otkazom ugovora o radu od strane poslodavac, izuzev u sluajevima, uinjene tee povrede radne obaveze radnika propisanih lanom 91.Zakona, i u sluaju ako se radnik u roku od 5 radnih dana od dana isteka neplaenog odsustva ili mirovanja prava iz radnog odnosa, ne vrati na rad.

Nepostojanje ovih zakonom propisanih uslova, radnik nema pravo na otpremninu. Zakon o radu odreuje minimalan iznos otpremnine koja pripada radniku u sluaju otkaza ugovora o radu, i ona iznosi jednu treinu prosjene mjesene plate radnika isplaene u poslednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu, za svaku navrenu godinu rada kod poslodavca. Vei iznos otpremnine od porisane moe se utvrditi kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu. Kolektivni ugovor utvruje vee iznose otpremnine od otpremnine poprisane Zakonom o radu na koju radnici imaju pravo u sluaju otkaza ugovora o radu od strane poslodavac iz ekonomskih, organizacionih i tehnolokih razloga. Visina otpremnine propisane Optim kolektivnim ugovorom zavisi od duine rada radnika kod poslednjeg poslodavca i iznosi: a) za rad od 2 do 10 godine, 35% prosjene mjesene plate radnika isplaene u poslednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu ili koja mu pripada u skladu sa kolektivnim ugovorom za svaku navrenu godinu rada; b) za rad od 10 do 20 godina, 40% plate iz alineje 1.ovog lana; v) za rad od 20 do 30 godina, 45% plate iz alineje 1.ovog lana; g) za rad preko 30 godina, 50% plate iz alineje 1.ovog lana. Zakon o radu predviena je mogunost da se radnik i poslodavac dogovore oko obezbjeivanja drugog prava ili oko obezbjeivanja drugog vida naknade umjesto otpremnine, kao i da se dogovore oko rokova i isplate same otpremnine. Pravo na otpremninu radnika prilikom odlaska u penziju U skladu sa odredbom lana 35.taka . Kolektivnog ugovora poslodavac je u obavezi da radniku prilikom odlaska u penziju isplati otpremninu u visini do trostruke plate radnika obraunate u skladu kolektivnim ugovorom. Pravo na otpremninu radnika kojima je nezakonito prestao radni odnos prije stupanja na snagu Zakona o radu Ova otpremnina nije obaveza poslodavaca, a niti je pravo svih radnika.Zakon je propisao ko ima pravo na ovaj vid otprmnine, propisao uslove koji moraju postojati i koji se moraju u svakom pojedinanom sluaju utvrditi, propisao iznos otpremnine, ko otpremninu isplauje i kako se obezbjeuju sretstva za isplatu otpremnine. Zakon propisuje da radnik koji se na dan 31.12.1991. godine nalazio u radnom odnosu kod poslodavca ije je sjedite bilo na sadanjoj teritoriji Republike Srpske, a koji smatra da mu je radni odnos prestao nezakonito kod tog poslodavca poev od tog datuma pa do dana stupanja na snagu ovog zakona, ima pravo da u roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu ovog zakona podnese zahtjev za ostvarivanje prava na otpremninu.Ovo je prekluzivni rok, a zahtjevi su se podnosili ministarstvu nadlenom za poslove rada u pismnenom obliku. Pravo na podnoenje zahtjeva nemaju lica:

- koja su ostvarila pravo na naknadu za otkazni rok ili na naknadu za vrijeme ekanja na posao, i - koja su vodila radni spor pred nadlenim sudom protiv odluke o prestanku radnog odnosa, ako je spor pravosnano okonan. Visina otpremnine po lanu 152. Zakona, zavisi od duine radnog staa radnika kod poslodavca, i iznosi: - za radni sta do 5 godina-u visini 1,33 prosjene plate u Republici u poslednja tri mjeseca prije mjeseca u kome se radniku priznaje pravo na otpremninu, prema podacima Republikog zavoda za statistiku; - za radni sta od 5 do 10 godina - u visini 2,00 prosjene plate; - za radni sta od 10 do 20 godina - u visini 2,66 prosjene plate; - za radni sta preko 20 godina - u visini 3,00 prosjene plate. Znai, radnik ima pravo samo na tano odreenu visinu otpremnine, bez prava na povratak na posao, bez prava na povezivanje staa ili nekih drugih prava iz radnog odnosa.Ova otpremnina e se isplaivati na teret fonda formiranog za ovu svrhu a sredstva e se obezbjediti od prodaje dravnog kapitala i drugih izvora. O zahtjevu za ostvarivanje prava na otpremninu odluuje Komisija koju imenuje ministar nadlean za poslove rada, a koja se sastoji od predsjednika i etiri lana, pravne struke i koji imaju iskustvo u primjeni propisa o radnim odnosima.Komisija prilikom rjeavanja zahtjeva moe traiti sve neophodne informacije od radnika i poslodavaca o radu radnika, uzimati izjave od fizikih lica, vriti uvid u poslovne knjige i evidencije poslodavaca i preduzimati druge radnje koje su nephodne radi pravilnog i potpunog utvrivanja injeninog stanja. Komisija je nezavisna i samostalna u svom radu, o svakom predmetu odluuje veinom glasova.Protiv rjeenja komisija radnik ima pravo albe ministru nadlenom za poslove rada u roku od 15 dana od dana dostavljanja rjeenja. Takoe, u sluaju da je radnik pokrenu radni spor pred nadlenim sudom, ili ukoliko je pokrenuo postupak za ostvarivanje prava na ovu otpremninu kod inspekcije rada, a koji nije okonan do dana stupanja na snagu ovog zakona, sud i inspekcija rada e obustaviti postupak i predmet ustupiti Komisiji. Zbrinjavanje vika radnika Poslodavac koji zapoljava vie od 15 radnika, a koji u periodu od tri naredna mjeseca ima namjeru da, zbog smanjenja obima posla i drugih ekonomskih, tehnolokih i organizacionih razloga, otkae ugovor o radu najmanje 10 % od ukupnog broja zaposlenih, ali ne manje od 5 radnika, duan je da se o tome konsultuje sa savjetom radnika, ili, ako kod poslodavca nije uspostavljen savjet radnika, sa sindikatom koji predstavlja najmanje 10 % zaposlenih radnika. Osnovni razlozi za otkaz vezani su prvenstveno za smanjenje obima posla i ekonomske, tehnoloke i organizacione razloge. U cilju sprovoenja konsultacija, poslodavac je duan da u pismenoj formi, najkasnije na 30 dana prije namjeravanog otkazivanja ugovora o radu radnicima, obavjesti savjet radnika, odnosno sindikat o sledeem: - razlozima za prestanak rada radnika,

- broju i kvalifikacijama radnika kojima treba da prestane radni odnos, - mjerama kojima bi se moglo izbjei otkazivanje ugovora o radu svim ili odreenom broju radnika, - mjerama kojima bi se omoguilo zapoljavanje radnika kod drugih poslodavaca. Poloaj radnika zbrinut kroz program zbrinjavanja vika radnika u smislu odredbe lana 124. Zakona, je povoljniji za jedan odreeni vremenski period ( period od godinu dana) u donosu na druga lica koja bi traila zaposlenje iz razloga to je poslodavac u obavezi da ukoliko namjerava da zaposli odreen broj radnika sa istim stunim kvalifikacija koje imaju radnici kojima je prestao radni odnos, duan je da prije zasnivanja radnog odnosa sa drugim licima , ponudi zaposlenje radnicima kojima je otkazan ugovor o radu. Sankcije u sluaju otkazivanja ugovora o radu od strane poslodavac U sluaju otkazivanja ugovora o radu od strane poslodavca, kao prekraji sankcionisano je: - otkaz ugovora o radu suprotno odredbama zakona; - ako poslodavac radniku ne obezbjedi pravo na otkazni rok i otpremninu; - ako radniku ne omogui povratak na posao nakon isteka mirovanja prava iz radnog odnosa; - ako po provedenom zbrinjavanja vika radnika ne ponudi radnicima zaposlenje koji imaju pravo prvenstva u odnosu na druga lica. 4. Prestanak radnog odnosa zbog godina ivota i staa osiguranja ili godina penzijskog staa U smislu odredaba Zakona o radu radniku prestaje radni odnos kad navri 40 godina penzijskog staa ili 65 godina ivota i najmanje 20 godina staa osiguranja. Ovaj prestanak ugovora o radu raegulisan je u skladu sa odredbama Zakona o radu, a vezan je za nastupanje zakonom propisanih sluajeva. Propisi iz radno-pravne oblasti ne poznaju neke injenice niti predvia bilo kakve mogunosti, zbog kojih bi neko lice poslije navrene 65 godine ivota, ili lice koje ima 40 godina penzijskog staa, moglo imati zakljuen ugovor o radu. U sluaju da se to desi, zakonom je sankcionisano kao prekraj koji je uinjen od strane poslodavca. 5. Gubitak radne sposobnosti Ugovor o radu prestaje da vai dostavljanjem poslodavcu pravosnanog rjeenja o potpunom gubitku radne sposobnosti radnika. Gubitak radne sposobnosti utvruje se u skladu sa propisima o invalidskom osiguranju.Ovo rjeenje donosi struna sluba Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Republike Srpske, bez obzira da li e radnik ispuniti i uslove za sticanje prava na invalidsku penziju. 6. Istek roka vaenja ugovora o radu Radni odnos se moe zasnovati na odreeno i neodreeno vrijeme.

Ugovor o radu zakljuen na odreeno vrijeme prestaje da vai istekom roka iz tog ugovora, ako se radnik i poslodavac drukije ne sporazumiju. Radni odnos zasnovan na odreeno vrijeme ne mora da prestane istekom roka iz tog ugovora. Poslodavac i radnik se mogu sporazumjeti da se vanost ugovora o radu na odreeno vrijeme, jednom ili vie puta produi za odreeni period, ali najdue do dvije godine od dana zakljuivanja ugovora o radu na odreeno vrijeme.U ovaj period uraunavaju se i prekidi koji su trajali do dvije sedmice. Ako radnik, nakon isteka roka od dvije godine, uz izriitu ili preutnu saglasnost poslodavca, nastavi da radi, smatrae se da je radnik zasnovao radni odnos na neodreeno vrijeme. Ako se radnik, nakon prekida rada zbog isteka roka iz ugovora o radu, vie puta zapoljava kod istog poslodavca na osnovu ugovora o radu na odreeno vrijeme, i na taj nain ostvari 24 mjeseca rada u toku poslednje tri godine, smatrati e se da je zasnovao radni odnos na neodreeno vrijema. 7. Prestanak ugovora o radu zbog kazne zatvora, mjere bezbjednosti ili vaspitne mjere Ako radnik bude osuen na bezuslovnu kaznu zatvora, mjeru bezbjednosti ili vaspitnu zatitnu mjeru u duem trajanju od tri mjeseca, radniku prestaje radni odnos. Dan poetka izvrenja kazne, odnosno mjere, jeste injenica zbog koje radnik odstustvuje s rada, i to je trenutak kad poslodavac radniku otkazuje ugovor o radu. U sluaju da radnik bude osuen na kaznu zatvora krau od tri mjeseca poslodavac mu ne moe otkazati ugovor o radu. U sluaju da se kazna zatvora smanji poslije stupanja na izdravanje kazne zatvora, ta injenica nema uticaja na vaenje ugovora o radu, iz razloga to je poslodavac duan radniku otkazati ugovor o radu sa danom poetka izdravanja kazne. 8. Prestanak ugovora o radu na osnovu sudske odluke Na osnovu sudske odluke radni odnos prestaje sa danom utvrenim u presudi. Sud e u samoj presudi utvrditi injenice i razloge zbog kojih utvruje prestanak vaenja ugovora, a zbog zabrane obavljanja odreenih poslova. 9. Prestanak radnog odnosa zbog prestanka rada poslodavca Sa danom prestanka rada poslodavca, odnosno sa danom poetka privremene mjere zabrane rada poslodavacu izreene od strane nadlenog suda, na dui period od tri mjeseca, prestaje i radni odnos radnika. Prestanak rada poslodavca mogu je zbog: steaja; likvidacije; pismene odjave od strane poslodavca;

sudskom odlukom o zabrani rada; prestanak uslova za rad.

Z A K Lj U A K Zakon o radu normira sluajeve prestanaka radnog odnosa u potpunosti. Ne samo da je pravno uredio ovaj institut, ve je u potpunosti regulisao prava i obaveze radnika i poslodavca. Radniku je data mogunost da svojom voljom otkae ugovor o radu bez sankcije, to je u saglasnosti sa naelom da je prinudni rad zabranjen. Poslodavac u uslovima trine ekonomije u svakom trenutku ima mogunos da radniku otkae ugovor o radu, uz obavezu da radniku omogui ostvarivanje prava koja su mu zagarantovana Zakonom o radu, prvenstveno da radniku omogui pravo na otpremninu i otkazni rok zavisno od duine njegovog radnog staa.

Borislav Radi, dipl.pravnik Naelnik za rad i zapoljavanje, Ministarstvo rada i borako-invalidske zatite