Katedra za epidemiologiju i biostatistiku Medicinski fakultet Univerzitet u Sarajevu

Seminarski rad
Tema istraivanja: Nivo znanja stanovnika o opasnosti i mjerama predostronosti o H1N1 u Kantonu Sarajevo

Studenti :: Grupa 3E Amila Hadid Emina Damalija Nejla Prasko Visar Haxhijaha Rusmir Gado Mate Meter

Sarajevo, maj 2011. godine

1. UVOD
Influenca je vana virusna infekcija, epidemijskog/pandemijskog potencijala, koja uzrokuje znaajan morbiditet i mortalitet. Mogudnost pandemije uzrokovane visoko patogenim virusom avian influence (H5N1), donijelo je nove brige i postavilo konkretne zadatke pred zdravstvene sisteme i drave itavog svijeta. Novi virus gripa A (H1N1) je detektovan prvi put 2009. Godine u Meksiku, Sjedinjenim Amerikim Dravama i Kanadi, a kasnije je poeo da se iri na ostale drave u svijetu. Virus novog gripa prenosi se lake od sezonskog gripa. Osoba se moe zaraziti ukoliko udahne infektivne kapljice koje nastaju prilikom kihanja, kaljanja ili govora zaraene osobe, kao i preko zaraenih ruku ili kontaminiranih povrina.

Analiza:
Nakon ponovljene analize i pretraivanja dostupne literature, u korekciji ovog rada doli smo na zakljuak da postoji par nedostataka koje smo uoili u uvodu. U svrhu unaprijeenja i boljeg razumjevanja tematike istraivanja, smatrali smo potrebnim da proirimo uvod na nain da pojasnimo osnovne pojmove, te ukratko predoimo simptomatologiju koja se moe nadi kod zaraene osobe. Osim toga, bitno je navesti naine prenoenja i mjere prevencije. Grip (influenca), virusna je infekcija koja uzrokuje znaajan morbiditet (obolijevanje) i mortalitet (smrtnost), to znai da je njen potencijal takav da vrlo lahko prelazi epidemiju ili pandemiju. Ovakav karakter bolesti rezultat je velike mutabilnosti virusa influence. Tri pandemije gripe, zabiljeene u dvadesetom stoljedu, uzrokovale su smrt desetina miliona ljudi irom planete. Svaku od pandemija uzrokovao je novi virusni soj. Influenca A je tip infekcije kakav se najede javlja u ptica i nekih sisara (govedo, svinja, ovjek). Obzirom na prijenosnike (domada perad, goveda i svinje), ova bolest spada u grupu tzv. zoonoza infektivnih oboljenja od kojih obolijevaju i ivotinje i ovjek i koje su prijelazne u oba smjera. Influenca A ima vie razliitih podtipova, oznaenih na osnovu dvaju antigena prisutnih na membrani virusa H (hemaglutinin, 16 antigena) i N (neuraminidaza, 9 antigena). H1N1 podtip influence A je davne 1918. godine bio uzronik smrti izmeu 50 i 100 miliona ljudi u poznatoj pandemiji panjolske gripe. Svi dananji sojevi su njegovi derivati. Godine 2009., u La Gloriji, mjestu u meksikoj saveznoj dravi Verakruz, javila se bolest "nalik gripu" respiratorna infekcija koja je brzo prerasla u epidemiju. To mjesto poznato je po velikom broju farmi za uzgoj svinja, to je bio razlog da se kolokvijalno okarakterie kao svinjska gripa. Takav termin nije adekvatan. Val bolesti se rapidno irio na SAD i dalje - pa je Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) u junu 2009. godine proglasila pandemiju. Soj koji je izazvao pandemiju 2009. godine, kako je utvreno, kombinacija je genetikih elemenata (RNA) iz etiri razliita virusa gripe ptije, svinjske i humane. Prenosi se najede preko estica izbaenih kihanjem ili kaljanjem oboljele osobe. Virus se moe prenijeti dodirom konraminiranih povrina. Inaktiviran je nakon zagrijavanja (minimalno 60 minuta) na 56C. Konzumiranje mesa svinje nije izvor zaraze. Simptomi bolesti su iznenadna pojava temperature iznad 38C, pradene bolovima u miidima i zglobovima, suhim kaljem, grloboljom. Oboljeli trebaju pokriti usta i nos prilikom kaljanja i kihanja papirnatom maramicom, te istu odmah nakon upotrebe baciti u smede, a ruke oprati tekudom vodom i sapunom. Izbjegavati dodirivanje oiju i nosa bez prethodnog pranja ruku. Oboljeli treba ograniiti kontakt sa drugim osobama (izolacija).

2. CILJEVI ISTRAIVANJA
Cilj naeg istraivanja je ispitati nivo znanja i stav stanovnika Kantona Sarajevo prema H1N1 te ispitati koliko su upoznati sa mjerama predostronosti u prevenciji ove bolesti.

Analiza:
Podrobnijom analizom ciljeva istraivanja, naili smo na par nedostataka koje demo ukratko istadi, a nakon toga dati i prijedlog za unaprijeenje ciljeva istraivanja. Naime, poto je cilj ispitati nivo znanja i stav stanovnitva, ija struktura nije ograniena na lica obrazovana u biomedicinskom usmjerenju, dakle, ne radi se o zdravstvenim radnicima, nego se odnosi o populaciju uopte, koritenje termina H1N1 smatramo neadekvatnim i nedovoljno indikativnim. Osim toga, H1N1 oznaava podtip virusa influence A, a ne infektivno oboljenje koje isti uzrokuje. Stoga smatramo da su ciljevi trebali biti preciznije formulirani. Naime, iz ponuenog bi se moglo lahko dodi na pogrjean zakljuak da se graanstvo moda ispituje o karakteristikama i strukturi virusa, a ne o bolesti i njenoj prijetnji po zdravlje itave zajednice. Da zakljuimo, nepravilnim smatramo izjednaavanje virusa H1N1 sa boledu. Istu zamjerku imamo i na formuliranje samog naslova/teme istraivanja. Ciljevi ovog istraivanja su: na odabranom uzorku, meu stanovnicima Kantona Sarajevo starosne dobi iznad 15 godina, ispitati nivo znanja o gripu uzrokovanom H1N1 tipom influence A, ispitati poznavanje simptoma bolesti uzrokovane H1N1 tipom influence A, ispitati njihov stav o vanosti poznavanja osnovnih injenica o ovom oboljenju, ispitati koliko su informisani o mjerama predostronosti u prevenciji ove vrste gripa, na odabranom uzorku ispitati stav o vakcinaciji protiv virusa H1N1.

3. METODE UZORKOVANJA
U istraivanju je koriten sluajni viestepeni uzorak na podruju Kantona Sarajevo.

Analiza:
Obzirom da za Kanton Sarajevo nije mogude imati potpuni uzoraki okvir (nije praktino, zbog brojnosti populacije), koritenje viestepenog uzorka bilo bi sasvim opravdano. Po istom principu bi se mogao koristiti i uzorak skupina. Meutim, kako bismo izbjegli ispitivanje homogenih grupa (na primjer kola ili fakulteta u kojima je starosna dob ograniena), skratili vrijeme istraivanja, te dobili optu sliku o informiranosti graana o influenci A/H1N1 09 - prijetnji po zdravlje zajednice, a ne elemente za analizu stanja u populaciji, predloili bismo koritenje namjernog uzorka, po modelu tzv. ulinog ispitivanja prolaznika. Na taj nain de se postidi vedi diverzitet u dobnim skupinama, te socijalnim i obrazovnim profilima ispitanika. Procjene su da Kanton Sarajevo nastanjuje oko 600 000 stanovnika, pa bismo iz te populacije ciljano birali 750 ispitanika razliitih dobnih skupina, iznad 15 godina.

4. NAIN ANKETIRANJA
Za prikupljanje podataka je koritena anonimna anketa u pismenoj formi.

Analiza:
U ovom dijelu smo, osim male tamparske greke, koju smo oznaili u tekstu, primjetili da je navedeno sredstvo za prikupljanje podataka (anketni upitnik), ali ne i princip izvoenja. Dakle, nije navedeno kojim putem se anketa izvodi? Da li anketu popunjava ispitanik ili ispitiva (koliko to utie na njen atribut anonimna)? Predoidemo detalje izvoenja kakvim ih mi vidimo. U provoenju istraivanja uestvuje 20 anketara podijeljenih u pet timova, po etiri osobe u svakom. Timovi anketara izvode istraivanje od 26. (nedjelja) do 28. (utorak) juna tekude godine, na pet frekventnih lokacija u gradu Sarajevu, u periodu izmeu 09:00 i 16:00h. Odabrane lokaciju su:

u ulici Trg djece Sarajeva - plato BBI centar u ulici Ferhadija plato ispred gradske trnice u ulici Loionika 16 plato Mercator Centra u ulici Rustempaina 1 plato ispred SARA Centra, Ilida u ulici Kurta Schorka 7 plato ispred WISA Shopping centra

Navedene lokacije predstavljaju mjesta koja su posjedena kako vikendom, tako i radnim danima. Iz toga razloga smatramo adekvatnim odabir termina i datuma za izvoenje istraivanja. Zainteresovani graani, na poziv anketara, pristupaju ispunjavanju anketnog upitnika, nakon to su prethodno upoznati sa njegovom svrhom.. Po potrebi, anketari asistiraju ispitanicima, u sluaju postojanja nejasnoda. Predvieno je prikupljanje 250 anketnih upitnika dnevno, 50 po timu. Miljenja samo da je to realno izvodiva dnevna kvota. Nakon popunjene kvote, tim de prikupljene podatke proslijediti do sabirnog mjesta, na dalju obradu i sreivanje.

5. ANKETNI UPITNIK
Svaki upitnik, bez obzira da li se radi licem-u-lice ili samopupunjavanjam OVAJ DRUGI POGOTOVO mora imati uvodno pismo u kojem se ispitivanom pojanjavaju razlozi i svrha istraivanja. (Biostatistika; Osnovni principi i metode (2009): avaljuga S., avaljuga M., Sarajevo).

Analiza:
Prvi nedostatak koji smo uoili analizirajudi anketni upitnik jeste nedostatak adekvatnog uvodnog, odnosno popratnog pisma. Bilo da se verbalno prezentira ispitanicima, ili uvrtavanjem u sam upitnik, predlaemo uvodno pismo slijedede sadrine: Potovani, Pred Vama je anketni upitnik sainjen od strane strunog tima Zavoda za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, koji ispituje nivo znanja stanovnika Kantona Sarajevo o opasnosti koju predstavlja virus gripe H1N1, te o mjerama predostronosti u prevenciji influence/gripa izazvanog istim. Ovaj anketni upitnik je anonimnog karaktera, te Vam stoga nede biti traeni lini podaci, izuzev Vae starosne dobi, za koju je malo vjerovatno da moe otkriti Va identitet. Upitnik se sastoji iz petnaest pitanja i uede u anketiranju traje samo par minuta. Mogude je zaokruiti samo jedan od ponuenih odgovora. Molimo da date odgovor na to vedi mogudi broj pitanja. Iz informacija koje demo dobiti analizom podataka anketnog upitnika koji dete Vi ispuniti, dobidemo korisne indikatore za djelovanje na irem planu po pitanju informisanja i zdravstvenog odgoja stanovnitva, te za pripremanje preventivne kampanje. Ukoliko imate pitanja ili nedoumica na ovu temu, budite slobodni da se javite naoj strunoj slubi putem nekog od kontakt telefona navedenih na web stranici: www.zzjzks.ba. Hvala Vam za uede.

Prema utvrenom pravilu, upitnik predstavlja niz pitanja sa racionalnim redoslijedom. Analizom upitnika u ovom istraivanju, uoili smo da priloeni upitnik pomalo odstupa od tog pravila. Osim toga, prema ciljevima koje smo ranije preformulisali i proirili, duni smo uskladiti i sadraj ovog upitnika. Stoga predlaemo slijededi redoslijed i formulacije pitanja sa pripadajudim odgovorima, izmijenjenih, izmeu ostalog, zbog pravopisnih greaka, ali to je jo vanije, zbog dobivanja to preciznijih podataka.

ANKETNI UPITNIK

1] Oznaite starosnu dob kojoj pripadate: 15-25 godina 26-40 41-64 godine preko 65 godina | 244 | 329 | 137 | 40

2] Da li ste uli za virus H1N1? DA NE | 624 | 126

3] Je li Vam poznato koje oboljenje uzrokuje ovaj virus? DA NE | 571 | 179

4] Jesu li Vam poznati glavni simptomi bolesti? DA NE | 446 | 304

5] Ukoliko je odgovor na prethodno pitanje potvrdan, zaokruite jednu od ponuenih tvrdnji: kaalj visoka temperatura bol u miidima i zglobovima glavobolja povradanje sve navedeno | 71 | 386 | 96 | 47 | 15 | 135

6] Ukoliko primjetite neki od simptoma, ta biste poduzeli? odmah bih se javio ljekaru lijeio/la bih se kod kude | 416 | 334

7] Koliko vanim smatrate poznavanje osnovnih injenica o ovoj bolesti vrlo vano vano ne razmiljam o tome nevano krajnje nevano | 269 | 260 | 121 | 84 | 16

8] Znate li kako je se prenosi virus H1N1? DA NE | 516 | 234

9] Ukoliko je odgovor na prethodno pitanje potvrdan, zaokruite jednu od ponuenih tvrdnji: konzumacijom svinjskog mesa | 216 kaljanjem, kihanjem | 460 intimnim odnosima sa oboljelim | 74

10] Znate li kako je mogude zatiti se od H1N1? DA NE | 504 | 246

11] Ukoliko je odgovor na prethodno pitanje potvrdan, zao kruite jednu ponuenih tvrdnji: uzimanjem vitamina pojaanom higijenom ruku izbjegavanjem masovnih okupljanja | 216 | 460 | 74

12] Mislite li da je grip izazvan virusom H1N1 neizljeiv? DA NE | 217 | 533

13] Imate li bojazan od oboljevanja od gripe koju izaziva H1N1? DA NE | 584 | 166

14] Je li vam poznato kako se lijei grip izazvan H1N1 virusom? DA NE | 397 | 353

15] Da li biste se vakcinisali protiv virusa H1N1? DA NE | 541 | 209

Addendum: Ispitanici imaju esto tendencu da umjesto objektivno, odgovaraju kao da ele ispuniti oekivanja istraivaa.

6. STATISTIKA OBRADA PRIKUPLJENIH PODATAKA Ovim istraivanjem obuhvadeno je 100 ispitanika. Prikupljeni podaci sprovedenog istraivanja su dati u upitniku pored svakog odgovora. Slijededi ove podatke, analizirati podatke metodom deskriptivne statistike, te interpretirati dobijene rezultate sa tabelarnim i grafikim prikazom. U ovu analizu ukljuite demografske podatke (opte podatke o ispitaniku) i pet po vama najbitnijih pitanja koja odgovaraju ciljevima istraivanja. Analiza: Prva nedoslijednost koju uoavamo je uvrtavanje demografskih podataka u analizu. Naime, nain anketiranja definisan je kao anonimna anketa u pismenoj formi. Prema tome, upitnik nam nede pruiti opte podatke o ispitaniku. Nadalje, u priloenim rezultatima uoili smo da za pojedina pitanja zbir ne odgovara veliini uzorka (n). U rezultatima za anketna pitanja pod rednim brojevima 4 i 6 taj zbir je manji, a u rezultatima anketnog pitanja pod rednim brojem 5, broj je vedi od veliine uzorka. U ovom upitniku, opcije su uglavnom kvalitative, nominalne i najvedim dijelom dihotomne (da/ne).

Odabrana pitanja za deskriptivnu statistiku analizu: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Starosna struktura ispitanika Da li ste uli za virus H1N1? Upudenost stanovnitva u simptome influence A/H1N1 09 Nivo znanja o prenosivosti virusa H1N1 Poznavanje mjera prevencije influence A/H1N1 09 Interesovanje stanovnitva za vakcinaciju protiv H1N1

Obzirom da je rije o kvalitativnim (nominalnim) podacima, sa najede binarnim (dihotomnim) varijablama, za grafiki prikaz smatrali smo adekvatnim upotrebu krunog grafikona (pie chart).

Tabela 1.1. Starosna struktura ispitanika Starosna dob Broj ispitanika Procenat (%) 15-25 godina 244 32,5 26-40 godina 329 43,8 41-64 godina 137 18,3 > 65 godina 40 5,4 UKUPNO 750 100

Grafikon 1.1. - Starosna struktura ispitanika

5% 18% 33%
15-25 godina 26-40 godina 41-64 godina > 65 godina

44%

Tabela 1.2. Ispitivanje znanja stanovnitva o virusu H1N1 ( Da li ste uli za virus H1N1? ) Odgovor Broj ispitanika Procenat (%) DA 642 85,6 NE 126 14,4 UKUPNO 750 100

Grafikon 1.2. - Ispitivanje znanja stanovnitva o virusu H1N1

16%
DA NE

84%

Tabela 1.3. Upudenost stanovnitva u simptome influence A/H1N1 09 Odgovor Broj ispitanika Procenat (%)
kaalj 71 9,5 visoka temperatura 386 51,5 bol u miidima i zglobovima 96 12,8 glavobolja 47 6,2 povradanje 15 2 sve navedeno 135 18 UKUPNO 750 100

Grafikon 1.3. - Upudenost stanovnitva u simptome influence A/H1N1 09

9% kaalj 2% 6% visoka temperatura bol u miidima i zglobovima glavobolja 13% 52% povradanje sve navedeno

18%

Tabela 1.4. Nivo znanja stanovnitva o prenosivosti virusa H1N1 (Znate li kako je se prenosi virus H1N1?) Odgovor Broj ispitanika Procenat (%) DA 516 68,8 NE 234 31,2 UKUPNO 750 100

Grafikon 1.4. - Nivo znanja stanovnitva o prenosivosti virusa H1N1

31%

Znate li kako je se prenosi virus H1N1?

69%

DA

NE

Tabela 1.5. Poznavanje mjera prevencije influence A/H1N1 09 uzimanje vitamina 216 28,8 pojaana higijena ruku 460 61,3 Izbjegavanje masovih okupljanja 74 9,9

Odgovor Broj ispitanika Procenat (%)

UKUPNO 750 100

Gragikon 1.5. - Poznavanje mjera prevencije influence A/H1N1 09

10% 29%
uzimanje vitamina pojaana higijena ruku Izbjegavanje masovih okupljanja

61%

Tabela 1.6. Interesovanje stanovnitva za vakcinaciju protiv H1N1 ( Da li biste se vakcinisali protiv virusa H1N1? ) Odgovor Broj ispitanika Procenat (%) DA 541 72,2 NE 209 27,8 UKUPNO 750 100

Grafikon 1.6. - Interesovanje stanovnitva za vakcinaciju protiv H1N1

28%
"Da li biste se vakcinisali protiv virusa H1N1?"

DA

NE

72%

7. LITERATURA

1. Van Tam J., Sellwood Ch. Introduction to Pandemic Influenza, CABI, 2009 (GoogleBooks) 2. Stephenson T. Swine flu H1N1: the facts, Jessica Kingsley, 2009 (GoogleBooks) 3. Books Llc Influenza a Virus Subtype H1n1:2009 Flu Pandemic, General Books LLC, 2010 (GoogleBooks) 4. World Health Organization (WHO) Human infection with pandemic (H1N1) 2009 virus: updated interim WHO guidance on global surveillance, (http://www.who.int/csr/resources/publications/swineflu/interim_guidance/en/index. html; as on 09.06.2011 5. 2009 flu pandemic, Wikipedia the free encyclopedia (http://en.wikipedia.org/wiki/2009_flu_pandemic; as on 09.06.2011)