Ch¬ng 5 thÐp vµ gang

5.1.Kh¸i niÖm chung vÒ thÐp:

- Lµ vËt liÖu cã c¬ tÝnh tæng hîp cao nhÊt→ chÞu
t¶i träng phøc t¹p vµ nÆng - lµ vËt liÖu chñ yÕu
cña chÕ t¹o m¸y
- D¹ng cung cÊp: tÊm, thanh nhiÒu d¹ng
5.1.1. Kh¸i niÖm vÒ thÐp C:
I. Thµnh phÇn ho¸ häc:
Ngoµi Fe vµ C (<2,14%) → cã t¹p chÊt
- T¹p chÊt cã lîi : Mn, Si (≤0,1%)
- Cã h¹i : P vµ S
- Ngoµi ra cßn cã thÓ cã mét sè t¹p chÊt kh¸c :
Cr, Ni, Cu (≤0,2), W,Mo,Ti (≤0,1) → lý do ?
H2, O2, N2
Thµnh phÇn thÐp c¸c bon th«ng thêng theo qui
®Þnh:
C ≤ 2,0 % , Μn ≤ 0,8%, Si ≤ 0,5 %, P ≤ 0,05 %, S
≤ 0,05 %
II. ¶nh hëng cña C vµ t¹p chÊt ®Õn tæ chøc
vµ tÝnh chÊt thÐp C:
1.C¸c bon:
 lµ nguyªn tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh tæ
chøc vµ c¬ tÝnh (thÐp C vµ HK)
• lîng C t¨ng → ®é cøng t¨ng, dÎo dai gi¶m ( qui
luËt bËc nhÊt )
VD: C t¨ng 1% → HB t¨ng 20-25
ak gi¶m 200KJ/m2
σ t¨ng 40-50 N/mm2( chØ
®Õn 0,8%C)
• ®é bÒn biÕn ®æi kh«ng tuyÕn theo lîng C

c. C«ng dông cña thÐp theo thµnh phÇn C:

•ThÐp víi hµm lîng C thÊp ( ≤ 0,25%) : →kÕt cÊu
trong x©y dùng
- dÎo dai, bÒn, cøng ®Òu thÊp ( → thÊm)
- hiÖu qu¶ t«i vµ ram kh«ng cao

• ThÐp hµm lîng C trung b×nh ( 0,3-0,5%): → chi

tiÕt m¸y
- dÎo dai, bÒn, cøng kh¸ cao
- hiÖu qu¶ t«i vµ ram tèt

• ThÐp hµm lîng C t¬ng ®èi cao ( 0,5-0,65%)

- §é cøng cao, σ®h max → chi tiÕt ®µn håi, lß so

• ThÐp hµm lîng C cao ( ≥ 0,7%)

- §é cøng, tÝnh chèng mµi mßn cao → dông c¾t,
khu«n dËp
2. Man gan:
- do : tõ quÆng vµ khö «xy b»ng fero Mn
FeO + Mn → MnO + Fe
- Hoµ tan vµo F → n©ng cao ®é bÒn vµ cøng
→ c¬ tÝnh thÐp t¨ng
 - %Mn: 0,5-0,8

3. Silic:
- do : tõ quÆng vµ khö «xy b»ng fero silic
2FeO + Si → SiO2 + Fe
- Hoµ tan vµo F → n©ng cao ®é bÒn vµ cøng → c¬
tÝnh thÐp t¨ng
- %Si: 0,4 - 0,5

4.Phèt pho:
- Hoµ tan vµo F ( ®Õn 1,2%), ho¸ bÒn F vµ
thiªn tÝch m¹nh ( 0,1%)
- P ≥ 1,2% → t¹o ra Fe3P cøng vµ gißn
→ c¶ 2 pha trªn ®Òu gi¶m m¹nh dÎo dai vµ t¨ng
®é gißn ë T0 thêng→ gißn nguéi
- Tr¸nh gißn: P ≤ 0,05%
5. Lu huúnh:
- Cïng tinh :( FeS+Fe) ch¶y ë T0 thÊp (9880C),
kÕt tinh sau cïng → ë biªn giíi h¹t →nung ( c¸n)
→biªn giíi ch¶y tríc → ®øt →hiÖn tîng bë nãng
(gißn nãng)
- %S ≤ 0,06
III. Ph©n lo¹i :
1. Theo chÊt lîng: ( nÊu luyÖn) → møc ®é
®ång nhÊt c¸c nguyªn tè vµ khö c¸c t¹p chÊt
cã h¹i:
- ThÐp chÊt lîng thêng: ≤ 0,06% S ≤ 0,07%P
- ThÐp chÊt lîng tèt : ≤ 0,04% S ≤ 0,035
%P
 - ThÐp chÊt lîng cao : ≤ 0,025% S ≤ 0,035
%P
- ThÐp chÊt lîng ®Æc biÖt cao: ≤ 0,015% S
≤ 0,025 %P
+thÐp C cã 3 chÊt lîng ®Çu
+thÐp HK cã 3 chÊt lîng sau
2.Theo ph¬ng ph¸p khö «xy:
• thÐp s«i ( khö «xy kh«ng triÖt ®Ó – Fero Mn)
FeO + C → Fe+ CO↑
BÒ mÆt s«i → t¹o thµnh bät khÝ trong thái
®óc ( khi c¸n sÏ hÕt)→kh«ng cã lâm co
→ Ýt Si nªn dÎo →dËp s©u
• thÐp lÆng : khö «xy triÖt ®Ó ( Fero Mn +Fero
Si + Al)
→ kh«ng cßn FeO → bÒ mÆt thÐp ph¼ng
lÆng → lâm co lín
→ cøng h¬n thÐp trªn ( Si) vµ thÝch hîp víi
hµn
• thÐp nöa lÆng: (khö «xy b»ng Fero Mn + Al)
- ThÐp C thÊp : c¶ 3 lo¹i trªn
- ThÐp C trung b×nh : lÆng vµ n¶ lÆng
- ThÐp Ccao vµ HK : lÆng
 3.Theo c«ng dông:
- thÐp c¸n nãng th«ng dông
- thÐp kÕt cÊu
- thÐp dông cô
- thÐp cã c«ng dông riªng
IV. Ký hiÖu vµ c«ng dông cña c¸c nhãm thÐp C:
Theo qui t¾c:
• thÐp th«ng dông, kh«ng cÇn nhiÖt luyÖn khi sö
dông → ký hiÖu theo c¬ tÝnh (ë tr¹ng th¸i cung cÊp)
• thÐp ph¶i qua nhiÒu kh©u gia c«ng chÕ t¹o → ký
hiÖu theo thµnh phÇn ho¸ häc
1. ThÐp c¸n nãng th«ng dông ( thÐp C chÊt l-
îng thêng)
• ChiÕm 80% lîng thÐp sö dông ( tr¹ng th¸i c¸n
nãng)
• Theo TCVN 1765-75 : Ký hiÖu CT - σkÐo tèi thiÓu
( KG/mm2)
• Chia ra lµm 3 nhãm:
∗Nhãm A:
- qui ®Þnh vÒ c¬ tÝnh, kh«ng qui ®Þnh vÒ
thµnh phÇn ho¸ häc
CT38 σkÐo= 38 KG/mm2
 - lµm c¸c chi tiÕt kh«ng ph¶i qua gia c«ng nhiÖt :
b¶o toµn tæ chøc ban ®Çu vµ c¬ tÝnh theo tiªu
chuÈn
∗ Nhãm B:
- qui ®Þnh vÒ thµnh phÇn ho¸ häc, kh«ng qui
®Þnh vÒ c¬ tÝnh
BCT38: 0,14-0,22%C
- lµm c¸c chi tiÕt ph¶i qua gia c«ng nãng
∗NhãmC:
- qui ®Þnh c¶ vÒ c¬ tÝnh vµ thµnh phÇn ho¸ häc
CCT38: σkÐo= 38 KG/mm2, 0,14-0,22%C
- lµm c¸c chi tiÕt võa ph¶i qua gia c«ng nãng,
võa ph¶i biÕt c¬ tÝnh ban ®Çu
2. Nhãm thÐp kÕt cÊu:( thÐp C chÊt lîng tèt)
- qui ®Þnh c¶ vÒ c¬ tÝnh vµ thµnh phÇn ho¸ häc
- theo TCVN 1766-75, ký hiÖu : C- con sè chØ
hµm lîng C trung b×nh phÇn v¹n
C40 ; C40s; C40n
3.Nhãm thÐp dông cô: ( chÊt lîng tèt)
- Thµnh phÇn C≥0,7%
- lµm dông cô cã n¨ng suÊt thÊp vµ TB
 theo TCVN 1822-76: ký hiÖu CD- con sè chØ hµm
lîng C trung b×nh phÇn v¹n
CD70
4.Nhãm thÐp cã c«ng dông riªng:
- thÐp lß so
- thÐp dËp nguéi...
V. u nhîc ®iÓm cña thÐp C:
• u ®iÓm:
- rÎ tiÒn, dÔ nÊu luyÖn
- c¬ tÝnh nhÊt ®Þnh, tÝnh c«ng nghÖ tèt
• nhîc ®iÓm:
- ®é bÒn ë tr¹ng th¸i cung cÊp thÊp, σ®h=70KG/mm2
( thÊp), dÎo dai kÐm
- ®é thÊm t«i thÊp ( ≈15 mm)
- >3000C ®é bÒn vµ cøng thÊp
- chèng mµi mßn kÐm ( so víi thÐp HK cïng %C)
5.1.2. ThÐp hîp kim:
I. Thµnh phÇn vµ ®Æc ®iÓm cña thÐp hîp
kim:
1. Nguyªn tè hîp kim:
• Ngoµi Fe,C, t¹p chÊt + c¸c nguyªn tè víi lîng
nhÊt ®Þnh→thay ®æi
 tæ chøc, tÝnh chÊt theo yªu cÇu
•C¸c nguyªn tè ®îc coi lµ hîp kim khi: ( nhá h¬n
®îc coi lµ t¹p chÊt)
Mn≥0,8-1,0 % Ni≥0,5-0,8 %
Si≥0,5-0,8 % W≥0,1-0,5 %
Cr ≥0,5-0,8 % Mo≥0,05-0,2 %
Ti,V,Nb,Zr,Cu ≥ 0,1 B ≥ 0,002
2.C¸c ®Æc tÝnh cña thÐp HK:
• C¬ tÝnh:
- ®é thÊm t«i cao h¬n thÐp C → σ cao h¬n
(sau t«i +ram)
Khi sö dông cÇn lu ý
- §é bÒn t¨ng → ®é dÎo dai gi¶m
- % NTHK cµng lín → dÎo dai vµ tÝnh c«ng nghÖ
kÐm
• TÝnh chÞu nhiÖt ®é cao: mét sè thÐp khi bÞ
OXH→«xyt xÝt chÆt ( Cr,Si)
• C¸c tÝnh chÊt lý ho¸ ®Æc biÖt: kh«ng gØ,
gi·n në nhiÖt, tõ tÝnh ®Æc iÖt
• Nhîc ®iÓm: khã nÊu luyÖn, ®¾t, tÝnh c«ng
nghÖ kÐm
 II. T¸c dông cña nguyªn tè hîp kim:
1.T¸c dông ®èi víi dung dÞch r¾n vµ gi¶n ®å pha:
ThÐp C+ NTHK → ThÐp HK → ¶nh hëng cña
NTHK ®Õn gi¶n ®å pha Fe-C
• Dung dÞch r¾n: PhÇn lín c¸c NTHK lµ KL cã m¹ng
gièng γ, α →
t¹o dung dÞch r¾n:
- Mn, Ni lµ c¸c nguyªn tè cã kiÓu m¹ng lptm ®iÓn
h×nh t¹o víi γ
dung dÞch r¾n hoµ tan v« h¹n → më réng vïng γ
(cña gi¶n ®å Fe-C) → h¹ thÊp A1, A3, Am→γ cã thÓ tån
t¹i ë T0 thêng →thÐp γ
- Cr lµ nguyªn tè cã kiÓu m¹ng lptk → t¹o víi α dung
dÞch r¾n hµ tan v« h¹n → thu hep vïng γ, më réng α
→ n©ng cao A1, A3, Am
→α cã tån t¹i ë T0 cao →thÐp α
- §©y lµ c¸c thÐp kh«ng cã chuyÓn biÕn pha
- §êng SE dÞch sang tr¸i→ thÐp cïng tÝch < 0,8% C ;
thÐp HK< 2,14 % C → ®· cã Lª
 VD: thÐp 7%W: S → 0,2% C
E → 0,5%C
•T¸c dông ®Õn c¬ tÝnh cña F ( trong thÐp HK
chiÕm 90%):
- % NTHK t¨ng →x« lÖch m¹ng t¨ng →σ, cøng t¨ng,
dÎo dai
gi¶m
- Nguyªn tè HK →¶nh hëng kh¸c nhau ( Mn,Si, Cr,
Ni):
+ Mn,Si→t¨ng m¹nh ®é bÒn vµ cøng cña F, gi¶m
m¹nh dÎo dai→thÐp gißn →1-2% Si; 2-3%Mn
+ Cr, Ni →ho¸ bÒn F nhng l¹i kh«ng lµm gi¶m dÎo dai
>3%Cr →xÊu ®é dai
Ni →c¶i thiÖn ®é dÎo dai
- Thêng hîp kim ho¸ ®ång thêi Cr, Ni
2.T¸c dông t¹o thµnh C¸cbÝt:
a. Ni, Si, Al, Co,Cu → kh«ng t¹o c¸c bÝt
b. Mn, Cr, Mo, W, V, Zr, Ti, Nb →t¹o c¸c bÝt :
- Mn, Cr →nguyªn tè t¹o c¸c bÝt yÕu
- Mo, W→ nguyªn tè t¹o c¸c bÝt trung b×nh
- V → nguyªn tè t¹o c¸c bÝt m¹nh
- Zr, Ti, Nb → nguyªn tè t¹o c¸c bÝt rÊt m¹nh
c. C¸c d¹ng c¸c bÝt :
• XªmentÝt hîp kim:
• C¸c bÝt víi kiÓu m¹ng phøc t¹p: Mn3C, Cr7C3,
Cr23C6
•C¸c bÝt kiÓu Me6C
• C¸c bÝt víi kiÓu m¹ng ®¬n gi¶n ( VC, TiC,
WC..)
T¸c dông:
-C¸c bÝt HK cã ®é cøng cao h¬n Xe
- æn ®Þnh vµ hoµ tan vµo γ khã h¬n ( Tch cao)
- T¸c dông:
∗ Lµm t¨ng ®é bÒn, cøng vµ chèng mµi mßn
m¹nh h¬n Xe
∗ Khã hoµ tan vµo γ → T0 t«i t¨ng, gi÷ nhá h¹t
khi nung
∗ Khi ram → tiÕt ra khái M vµ kÕt tô ë T0 cao
h¬n Xe →gi÷ ®îc ®é cøng cao ë T0 cao
III. ¶nh hëng cña nguyªn tè hîp kim ®Õn
qu¸ tr×nh nhÖt luyÖn: → ¶nh hëng lín
1.ChuyÓn biÕn khi nung ®Ó t«i:
 • hoµ tan c¸c bÝt vµo γ khã → T0 t«i t¨ng, τ gi÷
dµi h¬n ( so víi Xe)
VD : ThÐp 1%C → T0 t«i = 7800C ( Fe3C)
ThÐp 1%C, 1,5 %Cr → T0 t«i = 830- 850 0C
( (Fe,Cr)3C
• khã hoµ tan → n»m ë biªn giíi gi÷ cho h¹t nhá
khi nung
m¹nh nhÊt Ti,Zr, Nb; yÕu h¬n: W,V
riªng Mn → h¹t γ ph¸t triÓn m¹nh
2. Sù ph©n ho¸ ®¼ng nhiÖt cña γ vµ ®é thÊm
t«i:
• Sù ph©n ho¸ ®¼ng nhiÖt cña γ qu¸ nguéi:
- tÊt c¶ c¸c NTHK ( trõ Co) khi hßa tan vµo γ→
®êng ch÷ "C" dÞch sang ph¶i → gi¶m tèc ®é
t«i tíi h¹n
- víi cïng hµm lîng NTHK → hîp kim ho¸ phøc t¹p hiÖu
qu¶ tèt h¬n hîp kim ho¸ ®¬n gi¶n
• §é thÊm t«i:
- tÊt c¶ c¸c NTHK ( trõ Co) ®Òu lµm t¨ng ®é
thÊm t«i
 Cã thÓ cã c¸c trêng hîp :
- Vth< Vlâi → t«i thÊu
- Vkh«ng khÝ > Vth → nguéi trong kh«ng khÝ → nhËn
®îc M (tù t«i)
• HiÖu qu¶ do t«i+ ram:
- n©ng cao søc chÞu t¶i cho chi tiÕt
- tiÕt diÖn lín → sö dông thÐp HK cã hiÖu qu¶
- nguéi chËm → Ýt biÕn d¹ng, nøt (chi tiÕt phøc t¹p)
3.ChuyÓn biÕn M¸ctenxit
• Khi hoµ tan vµo γ, c¸c NTHK ( trõ Co, Al, Si) →
h¹ thÊp Ms → sau t«i, lîng γ d t¨ng → ®é cøng cã
thÓ gi¶m 1-10 HRC → ph¶i GCL hoÆc ram nhiÒu
lÇn →®é cøng t¨ng
4.ChuyÓn biÕn khi ram:
• ¶nh hëng ®Õn 3 qu¸ tr×nh:
- ph©n ho¸ M
- chuyÓn biÕn γ d →M
- kÕt tô C¸cbÝt
→ ®Òu x¶y ra ë T0 cao h¬n ( c¸c NTHK c¶n trë sù
khuyÕch t¸n C )
VD: TiÕt ra Xe ( tõ M) → 2000C
Xªmmtit hîp kim →250-3000C
C¸c bÝt Cr →400-450
TiC → kh«ng hoµ tan khi nung, kh«ng kÕt tô khi
ram
NhËn xÐt:
+ N©ng cao tÝnh chÞu nhiÖt
+ C¸c bÝt t¹o thµnh nhá mÞn, ph©n t¸n → ®é
cøng, tÝnh chèng mµi mßn t¨ng →ho¸ cøng
ph©n t¸n
IV. KhuyÕt tËt cña thÐp HK:
1.Thiªn tÝch
2.Gißn ram:
HiÖn tîng ak gi¶m ®ét ngét khi ram ë 2
kho¶ng nhiÖt ®é
• Lo¹i I: ( ram ë 280-3500C)
cha râ nguyªn nh©n - kh«ng kh¾c phôc ®îc
(kh«ng thuËn nghÞch)
• Lo¹i II: ( ram ë 500-6000C vµ lµm nguéi chËm)
- thêng gÆp ë thÐp Cr, Mn, Cr-Ni, Cr-Mn
 - kh¾c phôc ®îc (thuËn nghÞch) → lµm nguéi
nhanh ( níc hoÆc dÇu) hoÆc hîp kim ho¸ thªm
W hoÆc Mo

V. Ph©n lo¹i vµ ký hiÖu:

1. Ph©n lo¹i:
a. Theo tæ chøc tÕ vi:
• theo tæ chøc c©n b»ng:
thÐp tct ( P+ F); thÐp ct (P); thÐp sct (P+
c¸cbÝt);
thÐp Lª; thÐp γ; thÐp F
b. Theo nguyªn tè hîp kim: dùa vµo tªn cña
NTHK chÝnh
thÐp Cr
→tÝnh chÊt cña HK do NTHK chÝnh quyÕt ®Þnh
 c. Theo tæng lîng c¸c NTHK:
- thÐp HK thÊp : < 2,5%
- thÐp HK trung b×nh: 2,5-10%
- thÐp HK cao: >10%
→ biÕt gi¸ trÞ cña thÐp
d. Theo c«ng dông: ( 4 nhãm gièng thÐp C)
5. Ký hiÖu:
• ViÖt nam: theo hÖ thèng ch÷ vµ sè
Ch÷ : theo ký hiÖu c¸c nguyªn tè ho¸ häc
Sè : sè ®Çu → hµm lîng C (trung b×nh phÇn
v¹n)
sè sau mçi nguyªn tè → hµm lîng nguyªn tè
®ã (trung b×nh phÇn tr¨m)
nguyªn tè cã hµm lîng < 1% → kh«ng ghi
con sè
18CrMnTi , 60Si2
•C¸c níc kh¸c nhau → ký hiÖu kh¸c nhau
160Cr12Mo → X12M →D2 → SKD11→STD11
5.1.3. ThÐp kÕt cÊu:
I. Kh¸i niÖm:
1. Yªu cÇu:
• C¬ tÝnh : cao→ chÞu t¶i tèt → gän nhÑ
-ak cao → chi tiÕt chÞu t¶i träng ®éng →lµm
viÖc tin cËy
-σ, σmái ,cøng cao
- chèng mµi mßn cao
• TÝnh c«ng nghÖ tèt :
- Gia c«ng ¸p lùc tèt
- C¾t gät tèt
- Hµn tèt ( ®«i khi)
- NhiÖt luyÖn tèt →t¹o c¬ tÝnh
• TÝnh kinh tÕ: rÎ ( thµnh phÇn vµ biÖn ph¸p NL)
2.Thµnh phÇn hãa häc cña thÐp kÕt cÊu:
a.ThÐp kÕt cÊu C:
- %C : 0,1-0,6
- %C cµng cao c¬ tÝnh cao → tÝnh c«ng nghÖ xÊu
- Nãi chung nhãm nµy cã tÝnh c«ng nghÖ tèt vµ rÎ
- Nhîc ®iÓm:
®é thÊm t«i thÊp, bÒn thÊp → chi tiÕt nhá
tÝnh cøng nãng kÐm ( <2000C)
b. ThÐp kÕt cÊu hîp kim :
• §¾t h¬n thÐp C vµ cã ®é bÒn cao h¬n do:
®é thÊm t«i cao, ho¸ bÒ ferit, t¹o cacbit ph©n t¸n vµ
gi÷ h¹t nhá
• Theo t¸c dông vµ sè lîng chia thµnh 2 nhãm:
- nguyªn tè HK chÝnh:
∗ chiÕm tû lÖ chÝnh trong c¸c NTHK, thêng lµ
Cr,Mn,Si ( cã thÓ Ni)
∗ rÎ, 1-2% ( c¸ biÖt 6-7%)
∗víi tæng nh nhau th× dïng nhiÒu nguyªn tè h¬n lµ
mét nguyªt tè ∗ c¸c cÆp thêng dïng: Cr-Mn; Cr-Ni;
Cr-Mn-Si; Cr-Ni-Mn
- nguyªn tè hîp kim phô:
∗lîng rÊt Ýt ( <0,1%) nhiÒu nhÊt chØ 0,5-0,8% →c¶i
thiÖn mét tÝnh chÊt nµo ®ã
∗thêng lµ Ti; W; Mo ( ®¾t)
Ti →gi÷ nhá h¹t khi nung trong thÐp Cr-Mn
Mo ( 0,2), W(0,5-0,8) →tr¸nh gißn ram lo¹i 2 ë thÐp
Cr-Mn
II. ThÐp thÊm C:
- %C: 0,1-0,25% ( cã thÓ ®Õn 0,3%)
- øng dông cho c¸c chi tiÕt lµm viÖc trong ®iÒu
kiÖn chÞu mµi mßn vµ va ®Ëp ( b¸nh r¨ng, cam,
chèt...)
- thÐp ph¶i thÊm →t«i + ram
1.Thµnh phÇn ho¸ häc:
• C: 0,1-0,25 % ( 0,25-0,3 %)
• Hîp kim: nguyªn tè cã t¸c dông thóc ®Èy qu¸ tr×nh
thÊm, n©ng cao ®é bÒn →kh«ng dïng thÐp cã Si
(g©y tho¸t C), Ýt Mn (h¹t lín)
• Thêng dïng c¸c nhãm: Cr; Cr- Ni; Cr-Mn-Ti
•u ®iÓm cña thÐp thÊm hîp kim:
- thÊm t«i cao h¬n ( thÐp C)
- Ýt biÕn d¹ng khi t«i →lµm chi tiÕt lín vµ phøc t¹p
- chèng mµi mßn cao h¬n ( t¹o c¸c bÝt hîp kim )
- cã kh¶ n¨ng n©ng cao T0 thÊm →rót ng¾n τ thÊm
2.C¸c m¸c thÐp vµ ®Æc ®iÓm:
a. ThÐp C: C10;C15; C20; C25 vµ ®«i khi CT38
- sau t«i +ram: ®é cøng 60-62HRC
- σ thÊp ( 500 MPa)
- TthÊm≤9000C →h¹t lín ( sau thÊm thêng ph¶i thêng
ho¸)
- t«i níc → chi tiÕt nhá, ®¬n gi¶n
b. ThÐp Cr: 15Cr; 20Cr; 15CrV
- ®é cøng gièng thÐp C, nhng chèng mµi mßn cao
h¬n
- σ cao h¬n ( 700 - 800MPa)
- T0= 900-920 → tèc ®é thÊm t¨ng ( do Cr cã ¸i lùc
víi C)
- nhîc ®iÓm: qu¸ b·o hoµ C
- ¸p dông cho chi tiÕt Φ= 20-40mm
c. ThÐp Cr-Ni:
d.ThÐp Cr-Mn-Ti (Mo):
- kh¾c phôc c¸c nhîc ®iÓm cña thÐp Cr-Ni
- m¸c thÐp 18CrMnTi; 25CrMnTi; 30CrMnTi,
25CrMnMo
( 0,1-0,09% Ti)
- T0 thÊm=950
- u ®iÓm: rÎ, gia c«ng dÔ, NL ®¬n gi¶n
III. ThÐp ho¸ tèt:
1. §Æc ®iÓm:
- %C trung b×nh: 0,3-0,5 ( thêng dïng 0,35-0,45)
- ChÕ t¹o c¸c chi tiÕt chÞu t¶i träng tÜnh, b/m bÞ
mµi mßn → muèn cã c¬ tÝnh tæng hîp cao →
nhiÖt luyÖn ho¸ tèt
- Hîp kim:
- c¸c nhãm : Cr, Cr- Mn, Cr- Mn- Si, Cr- Ni, Cr-Ni- Mo
2. NhiÖt luyÖn:
- §Ó n©ng cao c¬ tÝnh tæng hîp ( σch¶y, ak) → Xram
→ T«i + ram cao
- Xram cßn cã u ®iÓm:
• ®é cøng 220-260 HB →gia c«ng c¾t tinh → t¨ng
®é bãng b/m
• tæ chøc F+Xe nhá mÞn → t«i c¶m øng tiÕp theo
→M h¹t nhá
mÞn → c¬ tÝnh bÒ mÆt tèt

3.C¸c m¸c thÐp vµ ®Æc ®iÓm:

a. ThÐp C: C35, C40, C45, C50
- ®¹t ®îc c¸c yªu cÇu ®Ò ra ë møc thÊp
( ®é thÊm t«i ≈ 10mm, σ= 750 MPa, chi tiÕt
®¬n gi¶n, t«i níc, rÎ, tÝnh CN tèt)
- lµm trôc truyÒn, khuûu trong ®éng c¬ nhá, b¸nh
r¨ng tèc ®é nhá
b. ThÐp Cr: 35Cr, 40Cr, 45Cr, 50Cr , 40CrB ( ≈ 1%
Cr)
- ®¹t c¸c yªu ë møc cao h¬n thÐp C
( ®é thÊm t«i ≈ 20mm, σ= 950 MPa, t«i dÇu)
- sau ram → nguéi nhanh
-40Cr thêng lµm trôc vµ b¸nh r¨ng m¸y c¾t KL
c. ThÐp Cr-Mn ( Cr-Mn-Si) :
d. ThÐp Cr-Ni
- dÎo dai cao (Ni/Cr=3 → cho ®é dai cao nhÊt)
III. ThÐp ®µn håi: %C 0,55-0,65
1.§iÒu kiÖn lµm viÖc vµ yªu cÇu víi lß xo, nhÝp:
• ChÞ t¶i träng tÜnh vµ va ®Ëp mµ kh«ng ®îc BD dÎo
• → giíi h¹n ®µn håi cao ( kh¶ n¨ng chèng BD dÎo lín)
• ®é cøng cao, dÎo dai thÊp ®Ó kh«ng cã BD d (35-
45HRC)
• giíi h¹n mái cao
2. Thµnh phÇn ho¸ häc:
• môc ®Ých ®a c¸c NTHK:
- n©ng cao giíi h¹n ®µn håi, cøng ( Mn, Si nhiÒu qu¸
g©y gißn)
- n©ng cao ®é thÊm t«i → ®ång ®Òu trªn toµn tiÕt
diÖn (Cr)
• nhiÖt luyÖn: → tæ chøc Tram
∗®Æc biÖt chó ý b/m ( chÊt lîng vµ tho¸t C )
3.C¸c m¸c thÐp:
a. ThÐp thêng vµ thÐp Mn: C65, C70, 65Mn, 70Mn
- ®Æc ®iÓm: σ®h = 800N/mm2
- ®é thÊm t«i thÊp
- lµm b¸n thµnh phÈm d¹ng d©y, b¨ng máng→ ®·
t«i+ramTB →t¹o s¶n phÈm →ñ khö .s
b. ThÐp Si: 55Si2, 60Si2
- σ®h cao, rÎ
- ®é thÊm t«i ≈ 20mm
- dÔ tho¸t C khi nung t«i
( Φ≤ 5,5mm →t«i +ramTB tríc chÕ t¹o, Φ≥
5,5mm →t«i +ramTB sau chÕ t¹o)
c. ThÐp ®µn håi chÞu nhiÖt: 50CrV, 50CrMnV
-thÊm t«i cao ( h¬n lo¹i trªn)
 - chèng ram tèt ( 5200C), gi÷ ®îc tÝnh ®µn håi
ë 3000C
- dïng lµm lß so sup¸p x¶

V. ThÐp kÕt cÊu cã c«ng dông riªng:

1. ThÐp dËp nguéi: C5, C8s,
- %C ≈ 0,05-0,2; Si ≈0,07, h¹t nhá vµ ®Òu (cÊp
6-8)
- tæ chøc F ( rÊt Ýt P)
2. ThÐp dÔ c¾t: 12S, 20S, 30S
- %C ≈0,1-0,4, P≈ 0,08-0,15, S ≈0,15-0,35, Mn
≈0,8-1
5.2.ThÐp dông cô vµ ®Æc biÖt:
5.2.1. ThÐp dông cô:
•Kh¸i niÖm: dïng víi khèi lîng Ýt ( 0,1% lîng thÐp
dïng)→quyÕt ®Þnh sè l¬ng vµ chÊt lîng s¶n phÈm.
•ChØ tiªu chÊt lîng quan träng nhÊt → ®é cøng cao,
chèng mµi mßn →%C cao, chÕ ®é NL phøc t¹p
I. ThÐp vµ HK lµm dao c¾t:
1.§iÒu kiÖn lµm viÖc cña dao:
•Lìi c¾t chÞu ¸p lùc lín khi ph¸ huû KL (t¹o phoi)
•Dao bÞ mµi s¸t → bÞ mßn m¹nh
•C«ng t¸ch phoi vµ mµi s¸t → nhiÖt → tËp trung vµ
nung nãng phÇn lìi dao → xÊu kh¶ n¨ng c¾t gät
2.Yªu cÇu c¬ tÝnh cña dao:
•§é cøng cao: cao h¬n ®é cøng cña ph«i
thÐp,gang thêng, thÐp HK thÊp (200-220HB)
→®é cøng dao ≥
60HRC
thÐp,gang®Æc biÖt, thÐp HK cao(250-300HB)
→®é cøng dao ≥
65HRC
• TÝnh chèng mµi mßn cao:→n©ng cao tuæi thä dao
( ®é chÝnh x¸c cña chi tiÕt gia c«ng), phô thuéc
vµo:
+ ®é cøng cao →chèng mµi mßn cµng tèt
®é cøng > 60HRC th× cø t¨ng thªm 1HRC, tuæi thä
dao t¨ng30%
+ hai thÐp cã cïng ®é cøng → thÐp cã nhiÒu c¸c bÝt
ph©n t¸n → chèng mµi mßn cao h¬n
• TÝnh cøng nãng: → kh¶ gi÷ ®îc ®é cøng cao khi
lµm viÖc ë T0 cao
VD: dao c¾t víi tèc ®é lín →yªu cÇu tÝnh cøng nãng
cao
• Ngoµi ra cßn yªu cÇu:
σ (σuèn khi tiÖn; σxo¾n khi khoan), ®é dai(
tr¸nh mÎ,gÉy)
3. ThÐp lµm dao c¾t n¨ng suÊt thÊp: ( vc¾t = 5-
10m/phót)
a. ThÐp c¸c bon: CD70, CD80 (W1, W2 - Mü; Y7,
Y8- Nga
§Æc ®iÓm:
• Sau t«i + ram thÊp: ≥ 60HRC
• CD70; CD80 t«i hoµn toµn: T0= 800-820; 780-800
• CD90; CD130 t«i kh«ng hoµn toµn: T0= 760-780
Nhîc ®iÓm:
- dao nhá
- h×nh d¸ng ®¬n gi¶n
- tèc ®é c¾t thÊp (≈5m/ph)
b. ThÐp hîp kim thÊp:
• Thµnh phÇn: C ≈ 1% ( cao)
 Cr ≈ 1%; Si; W; Mn
• Chia ra 2 nhãm:
∗ cã ®é thÊm t«i cao ( h¬n thÐp C): 100Cr2;
90CrSi
( X, 9XC - Nga)
+ Cr= 1-2 % →t¨ng ®é thÊm t«i →t«i dÇu →dao cã
h×nh d¹ng phøc t¹p vµ c¶i thiÖn mét chót tÝnh cøng
nãng
+Cr,Si chèng ram ®Õn 250 0C →gi÷ ®îc tÝnh cøng
nãng→t¨ng tèc ®é c¾t ®Õn 10-14 m/ph
+ T0 t«i = 830-860; ram 150-2000C →62-64 HRC
∗ cã tÝnh chèng mµi mßn cao: 130Cr0,5;
140CrW5
Cr ≈1%; C ≈1,5%; W≈ 4 - 5%;
§Æc ®iÓm:
+ tæ chøc ®iÓn h×nh cã lîng c¸c bÝt lín: 20-30%→
cøng cao, chèng mµi mßn cao
+NL:
ThÐp 130Cr0,5 : t«i T0= 780-810 , ram 100-1200C →
65-66HRC øng dông: dao c¹o rµ KL, dao c¹o r©u
4. thÐp lµm dao c¾t n¨ng suÊt cao: ( thÐp giã )
 a. Kh¸i niÖm: so víi thÐp C dông cô vµ thÐp HK
thÊp:
•C¾t gät víi n¨ng suÊt cao ( 2-4 lÇn); Vc¾t=
25-35 m/ph
•Tuæi thä cao gÊp 8-10 lÇn
•TÝnh cøng nãng 560-6000C
• T«i thÊu tiÕt diÖn bÊt kú
b.Mét sè m¸c thÐp:
Nhãm n¨ng suÊt thêng ( 25m/ph)
80W18Cr4V (P18)
90W9V2 (P9)
Nhãm n¨ng suÊt cao ( 35m/ph)
90W18V2 (P18Φ2)
90W18Co5V2 (P18K5Φ2)
c.T¸c dông cña c¸c NTHK:
C: 0,7-1,5% →kÕt hîp vãi c¸c nguyªn tè t¹o c¸c
bÝt m¹nh lµ W, V→chèng mµi mßn cao
Cr: 4% trong mäi thÐp giã →t¨ng ®é thÊm t«i
( Cr+W+Mo) >15% →tù t«i
W: 6-18% → NTHK quan träng nhÊt →t¹o tÝnh
cøng nãng:
 C¸c bÝt d¹ng Me6C chñ yÕu →khi nung tan vµo
γ → t«i : M chøa nhiÒu W →ram Me6C tiÕt ra
khái M ë 560-5700C→ gi÷ ®îc ®é cøng ®Õn ≈
6000C
Mo: dïng thay thÕ W ( gièng kiÓu m¹ng vµ dngtö)
theo tû lÖ 1:1;
V: cã Ýt nhÊt 1-2% →t¹o VC (m¹nh) nhá mÞn,
ph©n t¸n → Ýt hoµ tan khi nung→gi÷ h¹t nhá
vµ t¨ng tÝnh chèng mµi mßn
nÕu %V lín h¬n →tÝnh mµi kÐm vµ ph¶i t¨ng
thªm %C →nÕu kh«ng M mÒm
e. NhiÖt luyÖn:
•T«i: 1280-12900C
+ThÊp h¬n →cha ®ñ b·o hoµ W→cøng nãng
kÐm
+ Cao h¬n →ch¶y biªn giíi h¹t
nguyªn lý chän nhiÖt ®é: → hoµ tan nhiÒu W
nhÊt
kh¸ nhiÒu Fe3W3C vµVC cha tan
•Tæ chøc tÕ vi sau t«i: M+ γd (30%)+ c¸cbÝt
(15-20%) → 62 HRC
 •Ram: Khö s. d; γd; t¨ng ®é cøng 2-3 HRC
To= 550-5700C , 3 lÇn , 1h/lÇn
ChuyÓn biÕn khi ram:
+ Khi T0 ≥ 550 → Fe3W3C tiÕt ra khái dung
dÞch r¾n → γd nghÌo NTHK →M® n©ng cao,
øng suÊt d nÐn lªn γd gi¶m →lµm nguéi khi
ram →chuyÓn biÕn thµnh M →®é cøng t¨ng
+ Sau 3 lÇn ram cßn kho¶ng 2% γd
g.C«ng dông:
• lµm dao c¾t cã h×nh d¹ng phøc t¹p + chèng
mµi mßn cao
•lo¹i n¨ng suÊt thêng : tÝnh cøng nãng ≤6000C →
25m/ph
•lo¹i n¨ng suÊt cao: ≈ 630-6400C →35m/ph
•thÐp giã ®¾t →lìi thÐp giã, th©n thÐp C45
II. ThÐp lµm khu«n dËp nguéi:
1. Kh¸i niÖm: →dïng biÕn d¹ng nguéi thÐp
(®ét,c¾t,dËp..)
2.§iÒu kiÖn lµm viÖc cña khu«n dËp :
•chÞu ¸p lùc lín
•chÞu øng suÊt uèn
•lùc va ®Ëp vµ ma s¸t
3.Yªu cÇu ®èi víi thÐp :
•§é cøng cao: 56-62 ( tuú theo lo¹i khu«n vµ
chiÒu dµy thÐp dËp)
(>62 →mÎ)
•Chèng mµi mßn cao ( tuæi thä khu«n)
•§é bÒn, dai→chÞu t¶i träng lín vµ va ®Ëp
•§é thÊm t«i vµ æn ®Þnh kÝch thíc
4.C¸c thÐp lµm khu«n dËp:
a. Thµnh phÇn:
• C ≈ 1% (cao)
khi chÞu va ®Ëp m¹nh →% C gi¶m ( 0,4-0,5%)
khi chÞu mµi mßn m¹nh →% C t¨ng ( 1,5-2%)
• NTHK:
+tuú thuéc vµo kÝch thíc, h×nh d¹ng, tÝnh
chèng mµi mßn, →n©ng cao tÝnh thÊm t«i, c¸c
bÝt → Cr, Mn, Si, W ( 1% mçi lo¹i);
cã thÓ ®Õn 12%Cr ( chèng mµi mßn cao)
•NhiÖt luyÖn: T«i+ ram thÊp
b.ThÐp lµm khu«n dËp nhá: h×nh d¹ng ®¬n
gi¶n, chÞu t¶i träng nhá
 • CD100; CD120 ( Y10; Y12) →t«i níc
mÆt ngoµi t«i cøng, lâi dÎo dai ( ®é thÊm t«i
nhá)→chÞu va ®Ëp
c.ThÐp lµm khu«n trung b×nh: 75-100mm (hoÆc bÐ
h×nh d¹ng
phøc t¹p, chÞu t¶i lín)→thÐp hîp kim thÊp
• 100Cr; 100CrWMn; 100CrWSiMn (X, XBΓ; XBCΓ )
≈ 1%C ; Cr, Mn, Si, W : 1% mçi nguyªn tè ( t¨ng ®é
thÊm t«i)
- cã thÓ t«i ph©n cÊp ( khu«n nhá) hoÆc t«i 2 m«i
trêng ( khu«n TB) →tr¸nh biÕn d¹ng
- thiªn tÝch c¸c bÝt lín→g©y nøt →kiÓm tra cÊp c¸c
bÝt (lín →rÌn)
d.ThÐp lµm khu«n lín vµ chèng mµi mßn cao: 200-
300mm
• %C cao ( 1,3-2,0%) ; Cr cao (12%)
•200Cr12 (X12); 150Cr12Mo ( X12M); 130Cr12V(
X12Φ1)
• %C c¸c bÝt d nhiÒu (Fe,Cr)7C3 →chèng mµi
mßn cao
•®é thÊm t«i lín →t«i dÇu
•cã thÓ cã nhiÒu chÕ ®é NL:(®¶m b¶o c¬ tÝnh
vµ æn
®Þnh
kÝch
thíc)
III. ThÐp lµm khu«n dËp nãng:
1. Kh¸i niÖm: dïng ®Ó biÕn d¹ng nãng thÐp nh rÌn,
chån, Ðp...
2.§iÒu kiÖn lµm viÖc:
•TiÕp xóc víi ph«i nãng( 10000C) →khu«n nãng(
500-7000C) theo chu kú
• §é cøng kh«ng cÇn cao do ph«i mÒm
•Khu«n lín, t¶i träng lín ( vµi tr¨m ngµn tÊn)
3.Yªu cÇu vËt liÖu:
•§é bÒn, dai, cøng võa ph¶i: 35-45 HRC (®é dai
®¶m b¶o)
•TÝnh chèng mµi mßn cao →Tuæi thä cao
•BÒn nhiÖt, chèng mái nhiÖt →T0thay ®æi theo
chu kú
4.ThÐp lµm khu«n dËp nãng:
a. Thµnh phÇn:
• % C trung b×nh: 0,3-0,5
• NTHK: ®¶m b¶o thÊm t«i : Cr ; Ni
chÞu nhiÖt vµ chèng ram: W
 •NhiÖt luyÖn: t«i +ram →T hoÆc Xram
b. Khu«n rÌn:
•§Æc ®iÓm:
kÝch thíc lín, chÞu t¶i träng lín, va ®Ëp
T0 nung ( 500-550), thêi gian ng¾n
%C ≈0,5%; HKH : Cr;Ni
•M¸c thÐp: 50CrNiMo; 50CrNiW ( 5XMH; 5XNB)
c.Khu«n chån, Ðp:
•§Æc ®iÓm;
kÝch thíc nhá, ¸p suÊt cao, va ®Ëp nhá
T0 cao
•Thµnh phÇn : tæng NTHK ≈10% (cao):
W≈ 5-8%; Mo≈1%; Cr≈ 2-5%; V≈ 0,5%
•M¸c thÐp: 30Cr2W8; 30Cr2W8V ( 3X2B8;
3X2B8V)
5.2.2. ThÐp ®Æc biÖt:
Kh¸i niÖm:
•Lµ thÐp cã tÝnh chÊt ho¸ lý ®Æc biÖt
•Thµnh phÇn C rÊt cao (>1,2%) hoÆc rÊt thÊp
(<0,1%);
•NTHK cao (>13- 20%) víi tæ chøc M, γ, F
• Kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong CN ho¸ häc ; nhiÖt ®é
cao; ®iÖn tõ....
I. ThÐp kh«ng gØ:
1. Kh¸i niÖm :
• ThÐp C vµ HK thêng →bÞ gØ trong kh«ng khÝ
vµ ho¸ chÊt
•ThÐp kh«ng gØ kh«ng trong gØ trong kh«ng
khÝ, cã tÝnh chèng ¨n
mßn cao trong m«i trêng ¨n mßn →chia ra 3
cÊp:
kh«ng gØ hoµn toµn; kh«ng gØ; bÞ gØ
2.Sù ¨n mßn kim lo¹i:
•Sù ¨n mßn phæ biÕn lµ ¨n mßn ®iÖn ho¸: x¶y ra
trong dung dÞch ®iÖn ly vµ ph¸t sinh dßng ®iÖn.
•Nguyªn lý ¨n mßn: +Khi tiÕp xóc víi dung dÞch
®iÖn ly →KL t¹o thµnh ion chuyÓn vµo dung dÞch,
®Ó l¹i ®iÖn tö thõa cho KL→t¹o thµnh líp ®iÖn tÝch
kÐp→®iÖn thÕ ®iÖn cùc (®t®c)
+ Nhóng 2 KL cã ®t®c kh¸c nhau vµo cïng 1
dung dÞch vµ nèi víi nhau b»ng d©y dÉn→pin
¨n mßn: KL nµo cã ®t®c ©m h¬n→bÞ ¨n mßn
3.Nguyªn lý cña thÐp kh«ng gØ:
• Trong kh«ng khÝ trªn bÒ mÆt thÐp →mµng níc
hßa tan CO2, SO2, H2S →dung dÞch ®iÖn ly
• ThÐp ( c¸c bon) thêng cã 2 pha: F+ Xe→t¹o ra pin
¨n mßn( F cã ®t®c ©m h¬n. Lîng Xe cµng nhiÒu→
cµng nhiÒu cÆp pin ¨n mßn m¹nh →2 nguyªn lý:
+ Lµm cho thÐp cã tæ chøc 1 pha F hoÆc γ →lo¹i trõ
pin tÕ vi;
thêng lµ γ ( hoµ tan nhiÒu C) , F Ýt C →khã
+ N©ng cao ϕF ≈ ϕc¸c bÝt →dßng ¨n mßn nhá
→ ThÐp kh«ng gØ cã ®Æc ®iÓm:
• Thµnh phÇn C thÊp →Ýt c¸c bÝt
• Thµnh phÇn Cr vµ HK cao ( Cr>12,5% vµ Ni,Mn...)
→1 pha

1.ThÐp kh«ng gØ 2 pha:

• Thµnh phÇn: %C ≈ 0,1-0,4; %Cr≈13
•Tæ chøc: F ( hoµ tan Cr cao) + C¸c bÝt Cr
+ khi F hoµ tan ®Õn 12,5% Cr →ϕF tõ gi¸ trÞ t¨ng
vät ≈0,2v ( ≈ϕXe) →thÐp 13% Cr chèng ¨n mßn
•M¸c thÐp: 12Cr13; 20Cr13; 30Cr13; 40Cr13
( 12X13; 20X13; 30X13; 40X13)
•Do t¸c dông cña Cr cao: ®iÓm cïng tÝch →0,3% C →
Vng (trong kh«ng khÝ) > Vth → thÐp M
•12Cr13; 20Cr13 : thÐp tct →dÎo dai, chÞu BD, hµn
®îc →lµm chi tiÕt chÞu ¨n mßn vµ lµm viÖc ë T0cao
(tua bin h¬i)
• 30Cr13; 40Cr13: thÐp ct vµ sct →bÒn, dÎo dai kÐm,
kh«ng BD vµ hµn ®îc →chi tiÕt cÇn ®µn håi: dao
mæ, lß so chÞu ¨n mßn)
2. ThÐp kh«ng gØ 1 pha:( γ)
%Cr= 18%; Ni =9-10% →cã tæ chøc 1 pha γ
•C¸c m¸c thÐp: 12Cr18Ni9Ti; 12Cr18Ni9; 17Cr18Ni9
( 12X18H9T; 12X19H9; 17X18H9)
•§Æc ®iÓm:
+ → tÝnh chèng ¨n mßn cao ( h¬n 2 pha)
VD: trong m«i trêng a xÝt : HNO3 mäi nång ®é , mäi
nhiÖt ®é
H2SO4 mäi nång ®é ,nhiÖt ®é
phßng
+ T«i ®Ó nhËn ®îc tæ chøc 1 pha ( lo¹i trõ c¸c
bÝt)
+ DÎo dai, chÞu BD, hµn ®îc ë tr¹ng th¸i nguéi
+ Nhîc ®iÓm : bÞ ¨n mßn tinh giíi khi lµm viÖc
l©u ë T0= 400-800
( hoÆc phÇn chi tiÕt ®· qua hµn hay nung nãng
→lµm viÖc trong m«i trêng ¨n mßn →bÞ ¨n mßn)
nguyªn nh©n:
T0= 400-800 →c¸c bÝt Cr tiÕt ra ë biªn giíi h¹t→
%Cr <12,5% → mÊt mµng thô ®éng→bÞ ¨n mßn
T0< 400 0C →kh«ng tiÕt ra cac bÝt
T0> 8000 C →Cr ë trong h¹t khuyÕch t¸n ra kÞp →
biªn giíi cã %Cr > 12,5% →lu«n tån t¹i mµng
thô ®éng
kh¾c phôc:- gi¶m %C trong thÐp (0,05-0,08)
→tr¸nh t¹o c¸c bÝt
- HKH thªm nguyªn tè t¹o c¸c bÝt m¹nh( Ti) →
kh«ng t¹o c¸c bÝt Cr
II. ThÐp chèng mµi mßn:
1. §Æc ®iÓm:
•Dïng lµm gµu xóc, bi nghiÒn, xÝch xe t¨ng→lµm
viÖc trong ®iÒu kiÖn mµi mßn vµ va ®Ëp
( kh«ng thÓ dïng thÐp C → gißn →vì )
•Tæ chøc ®Æc biÖt cã kh¶ n¨ng tù biÕn cøng
hay tù b«i tr¬n
2. ThÐp Man gan ( Hatfind)
•Thµnh phÇn: %C=1,3 %Mn=13%
•M¸c thÐp: 130Mn13§
•Sö dông ë tr¹ng th¸i ®óc; tæ chøc γ; cøng thÊp (
200HB); dÎo cao
•Khi chÞu ma s¸t díi ¸p lùc lín vµ va ®Ëp: →bÒ
mÆt bÞ BD dÎo :
+ BiÕn cøng: m¹ng γ bÞ x« lÖch →nhá h¹t vµ
siªu h¹t
+ T¹o thµnh M¸ctenxit: díi t¸c dông cña .s cao,
mét phÇn →γ chuyÓn biÕn thµnh M ( %C= 1,3%
→cao) →®é cøng bÒ mÆt t¨ng (600HB)→líp nµy
mßn →líp kh¸c l¹i t¹o thµnh
•TÝnh chèng mµi mßn cao nhÊt khi tæ chøc 1
pha γ →t«i ( khi ®óc nguéi chËm →c¸c bÝt Mn3C )
•Kh«ng gia c«ng c¾t gät ®îc, chØ söa b»ng mµi
5.3.Gang:
Kh¸i niÖm:
- lµ vËt liÖu phæ biÕn trong CTM
- c¬ tÝnh kÐm thÐp nhng tÝnh ®óc tèt
- cã 4 lo¹i gang ( gang tr¾ng →gi¶n ®å Fe-C, gang
kh¸c→h×nh dang GraphÝt)
5.3.1.Gang x¸m:
- Phæ biÕn nhÊt trong c¸c lo¹i gang
- Tæ chøc tÕ vi: Gr tÊm + nÒn ( F+P; P; P+Xe) :
∗PhÇn lín C ë d¹ng tù do ( Gr tÊm)
∗PhÇn nhá cßn l¹i liªn kÕt víi Fe →
Xe (hoÆc kh«ng cã) →F (GX Ferit)
Ýt Xe → F+ P (GX F-P)
nhiÒu Xe→P (GX P)
I. §iÒu kiÖn ®Ó t¹o thµnh Gr trong gang
x¸m:
a. Thµnh phÇn ho¸ häc:
•Ngoµi Fe-C:
- Si lµ nguyªn tè thóc ®Èy sù t¹o Gr
- Mn lµ nguyªn tè c¶n trë sù t¹o Gr
 →Kh¶ n¨ng t¹o Gr ®îc ®¸nh gi¸ b»ng tæng
(%C+%Si)
∗ (C+Si) ≥ 6% → Gr ho¸ m¹nh ( nÒn F)
∗ (C+Si) 5-6% → Gr ho¸ TB ( nÒn F+P)
∗ (C+Si) 4-5% → Gr ho¸ yÕu ( nÒn P)
(C+Si) < 4-4,2% → gang tr¾ng
b.Tèc ®é nguéi:
• Lµm nguéi chËm → t¹o ®iÒu kiÖn cho sù khuyÕch
t¸n vµ tËp trung C → Gr
c.Gr d¹ng tÊm lµ dÔ nhÊt do cÊu tróc cña Gr lµ cÊu
tróc líp
III. C¸c lo¹i gang x¸m:
1. Thµnh phÇn ho¸ häc:
- C%: 2,8-3,5 , nhiÒu → Gr ho¸ cµng m¹nh, T0 ch¶y
thÊp nhng
c¬ tÝnh kÐm
- Si: 1,5-3,0% ( gi¶m dÇn tõ gang x¸m F→P)
- Mn: 0,5-1,0 →ho¸ tr¾ng gang, t¨ng bÒn, cøng
- P: 0,1-0,2, t¨ng tÝnh ch¶y lo·ng, chèng mµi mßn,
kh«ng ¶nh hëng ®Õn Gr
- S: 0,08-0,12%, c¶n trë Gr hãa, xÊu tÝnh ch¶y lo·ng
2.C¬ tÝnh vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng:
a.C¬ tÝnh:
- thÊp h¬n so víi thÐp cã cïng tæ chøc nÒn: ( do Gr)
σb gang= 1/3-1/5 σbthÐp
- cã t¸c dông tù b«i tr¬n →t¨ng tÝnh chèng mµi mßn
- ®é cøng thÊp: 150-250 HB →dÔ c¾t gät, gißn
b.C¸c yÕu tè ¶nh hëng:
- Gr: sè lîng, h×nh d¹ng, ®é lín vµ sù ph©n bè
- NÒn KL: cã c¬ tÝnh cµng cao →c¬ tÝnh gang cµng
cao →tèt nhÊt lµ nÒn P
c. C¸c biÖn ph¸p n©ng cao c¬ tÝnh:
- gi¶m lîng C → gi¶m Gr ( →t¨ng T0 ch¶y cña gang)
- biÕn tÝnh Gr nhá mÞn vµ ®Òu: hçn hîp : 65%
feroSi + 35%Al
- hîp kim hãa : t¨ng c¬ tÝnh nÒn
- nhiÖt luyÖn: nÒn cã c¬ tÝnh theo yªu cÇu ( M, B,
T,X)
3. C¸c m¸c gang x¸m vµ c«ng dông:
Ký hiÖu : GX- σ b kÐo min( KG/mm2)
GX10 ( gang x¸m F) →vá n¾p m¸y
 GX15 ( gang x¸m F-P) →vá hép gi¶m tèc,
mÆt bÝch
GX21( gang x¸m P) → c¸c chi tiÕt chÞu t¶i,
th©n m¸y quan träng,
b¸nh ®µ
GX32 →Gr nhá mÞn, chÞu t¶i cao →vá b¬m
thuû lùc, b¸nh r¨ng
GX biÕn tr¾ng: bi nghiÒn , trôc nghiÒn
5.3. 2.Gang cÇu:
- Cã ®é bÒn cao nhÊt trong c¸c lo¹i gang →Gr d¹ng
cÇu
- Tæ chøc tÕ vi: Gr d¹ng cÇu+ nÒn KL
I.Thµnh phÇn vµ c¸ch chÕ t¹o:
a.thµnh phÇn:
- dïng GX ®Ó chÕ t¹o GC →thµnh phÇn gièng GX
- (%C+Si)≈5% →®¶m b¶o Gr ho¸
- kh«ng cã ( hoÆc cã kh«ng ®¸ng kÓ c¸c nguyªn tè
c¶n trë cÇu ho¸: Ti, Al, Sn, Pb, Zn...
- ph¶i cã mét lîng nhá chÊt biÕn tÝnh ®Ó cÇu ho¸
Gr:
0,04-0,08% Mg hoÆc Ce
- c¸c nguyªn tè n©ng cao c¬ tÝnh: Ni( 2%), Mn( 1%)
b. chÕ t¹o:
- nÊu ch¶y GX ( T0= 1450) vµ khö S ®Õn 0,01%
- biÕn tÝnh: dïng Mg nguyªn chÊt hoÆc hîp kim trung
gian cña Mg
→kh«ng chÕ ®óng lîng Mg cßn l¹i
Mg< 0,04% → GX; Mg>0,08% →gang
tr¾ng
II.C¬ tÝnh vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao c¬ tÝnh:
1. C¬ tÝnh : Gr d¹ng cÇu →d¹ng gän vµ Ýt chia c¾t
nÒn nhÊt →Ýt lµm gi¶m c¬ tÝnh nÒn KL
- σbgang cÇu = 79-90% thÐp cïng nÒn
- σbgang cÇu cao ( 400-1000MPa →t¬ng ®¬ng thÐp
CT38,C45)
- dÎo cao( δ=5-15%), dai cao ak= 300-600KJ/m2
- cøng võa ph¶i (≈ 200HB)
2. biÖn ph¸p n©ng cao c¬ tÝnh:
-biÕn tÝnh → h¹t trßn, nhá, ph©n bè ®Òu
- ho¸ bÒn nÒn
- NL : t«i d¼ng nhiÖt ra B →σb= 700-1000MPa
3. c¸c m¸c gang th«ng dông:
Ký hiÖu: GC- σ b kÐo min ( KG/mm2)- δ %
 GC45-05 ( GC ferit ) dïng thay thÕ thÐp
GC50- 02; GC60-02 ( GC Peclit) →®é bÒn ë
tr¹ng th¸i ®óc → trôc khuûu, trôc c¸n
GC70-03, GC100-04 : t«i ®¼ng nhiÖt ra tæ
chøc nÒn B →lµm c¸c chi tiÕt quan träng
C«ng dông næi bËt: lµm trôc khuûu( h×nh d¹ng
phøc t¹p, chÞu t¶i lín, va ®Ëp)
5.3.3.Gang dÎo:
-Gr d¹ng côm b«ng ( trung gian gi÷a tÊm vµ cÇu) +
nÒn KL
- Kh¸c víi 2 gang trªn : Gr kh«ng t¹o thµnh tõ kÕt
tinh mµ t¹o
thµnh tõ ñ gang tr¾ng ( tr¹ng th¸i r¾n)
1. Thµnh phÇn ho¸ häc:
- c¬ b¶n gièng gang tr¾ng → yªu cÇu kh¾t khe:
tr¾ng hoµn toµn
- %C lÊy thÊp: 2,2-2,8% →Ýt Gr →tÝnh dÎo cao
- lîng Si võa ®ñ →biÕn tr¾ng hoµn toµn, ®ång thêi
thóc ®Èy Gr hãa
(%C+Si=3,5)
- vËt ®óc máng ®Ó nguéi nhanh( 10-20mm)
2. ChÕ t¹o : Phøc t¹p- chu tr×nh ñ dµi - tÝnh kinh tÕ
kÐm ( ®¾t)
Tæng thêi gian ñ 75 h
3. C¬ tÝnh : trung gian gi÷a GX-GC
4. M¸c gang vµ c«ng dông: GZ- σb kÐo min
( KG/mm2)- δ %
GZ 30-06 ( GZ ferit)
GZ45-06 (GZ Peclit)
øng dông : chØ dïng trong trêng hîp ( 3 yªu
cÇu ®ång thêi)
- h×nh d¹ng phøc t¹p, thµnh máng, chÞu va ®Ëp
- lµm trôc khuûu, guèc phanh.