Lexislacion Da Educacion Infantil en Galicia

p r m a r m p o o f s c e a , i r d c a e n z i d e l t a r e da u p i p t l i c o m b a o i m , c r o i c e r pos i s n u e e q t d n d u o a t m i v t u i e l t p d a a a c s , u o s fin d e e d r a a a r d s i a m l p i e t n e b s r a i i p s c , a o O s, h r t . o c 2 e p f r n . e l o o a l c p a n s n t i re s fesio te. Para tas a sa a r t u o p n l a e n u n o d a c a e t e n x erm persoas e a n z i a d i m n c r e n s e r e p t p e p tar in da a versal e m o c r s i o c a n c a v i u , l o i onc o acceso ficarn n mesmo u q s i t r s A i n e t . l e n 4 b d a i i .
i i . x ar n s e a fl i c c e i e i t l s Lexislacin da x n b i a e u z d ns p a sa adq e aprendi orrespon n c d e a Educacin s s s r Infantil a a a o t , p r v i o t a s fe a a o c c r u e u d v e s e s o n a o m i m n o c e , en Galicia a t r e pr s t i s s s i a n o i ic d s n m n o d b r i a A c n a s o a cias d m r e n o a r f b n a i t a a i l h m e i n d u c u A fa r s a e os q d b a e e c d d a a t n r o a o e v f p i e s o u e s r g r a e ucat o h e c r C b . n e o 6 p s i . c s e n t a a obo quivalen rientaci . Todas is o e 1 s . u s o o e a d t s a e ria n r i c a f a o e a m s d r e o i r o c c t f c a n a p e a d e in c , d s a s a d e i s d v m a s e a d a v i d l l r i o o a v g li sib n n p e o s l m e a e ao op ud
Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia
Edita: Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria Imprime: Trculo Artes Grficas, S.A. DL: C 3921-2009
ndice
Presentacin .................................................................................................................................. PRIMEIRA PARTE 1.- O currculo da educacin infantil ........................................................................... 9 5
Decreto 330/2009, do 4 de xuo, polo que se establece o currculo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG do 23 de xuo de 2009).
Prembulo......................................................................................................... Articulado ......................................................................................................... Disposicin adicional.................................................................................. Disposicin derrogatoria .......................................................................... Disposicins derradeiras ........................................................................... ANEXO I. Currculo do primeiro e do segundo ciclo de educacin infantil ................................................................................................................ ANEXO II. Contribucin da etapa educativa adquisicin das competencias bsicas ............................................................................... 2.- Regulacin da implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do alumnado do segundo ciclo da educacin infantil .......................................
Orde do 25 de xuo de 2009 pola que se regula a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG do 10 de xullo de 2009).
11 13 19 19 19 21 78
85
CAPTULO I. CAPTULO II. CAPTULO III. CAPTULO IV. CAPTULO V. CAPTULO VI.
Prembulo......................................................................................................... 87 Articulado ......................................................................................................... 88 Disposicins de carcter xeral .............................................................. 88 Planificacin.................................................................................................... 91 Profesorado ...................................................................................................... 93 Atencin diversidade ............................................................................. 94 Medidas de apoio para o desenvolvemento do currculo .... 95 Avaliacin ........................................................................................................ 96 Disposicin adicional.................................................................................. 101
ANEXO I. ANEXO II. ANEXO III. ANEXO IV. ANEXO V.
Disposicin transitoria .............................................................................. Disposicin derrogatoria .......................................................................... Disposicins derradeiras ........................................................................... Informe persoal ............................................................................................. Informe de avaliacin inicial................................................................. Informe anual de avaliacin individualizado .............................. Informe individualizado final do 2. ciclo de EI ........................ Informe persoal por traslado en educacin infantil............... Proposta metodolxica para o ensino de ingls en educacin infantil .......................................................................................
102 102 102 104 106 107 109 111 112
SEGUNDA PARTE 3.- Avaliacin: Indicadores observables especficos ........................................... 117 REA DE COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL.................... REA DE COECEMENTO DO CONTORNO .................................................................... REA DE LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN.............................. ENSINANZA DE RELIXIN ................................................................................................... 119 129 140 151
4.- Orientacins metodolxicas para o segundo ciclo da educacin infantil ..................................................................................................................................... 157 REA DE COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL.................... 159 REA DE COECEMENTO DO CONTORNO .................................................................... 165 REA DE LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN.............................. 173 5.- Achega da etapa da educacin infantil adquisicin de competencias bsicas ...................................................................................................... 181 Competencia en comunicacin lingstica.................................................................. Competencia matemtica ................................................................................................... Competencia no coecemento e na interaccin co mundo fsico .................... Tratamento da informacin e competencia dixital .................................................. Competencia social e cidad.............................................................................................. Competencia cultural e artstica ...................................................................................... Competencia para aprender a aprender ....................................................................... Autonoma e iniciativa persoal ......................................................................................... 184 186 188 190 191 193 195 196
PRESENTACIN
Presentacin
Este volume recolle a normativa e documentos oficiais para o desenvolvemento da educacin infantil. Distribese en das partes que teen diferente contido e rango normativo. A primeira parte contn a lexislacin vixente: Decreto 330/2009, do 4 de xuo, polo que se establece o currculo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia. Trtase dunha norma que corresponde ao primeiro nivel de concrecin do currculo para esta etapa: o nivel do currculo oficialmente establecido, que constite a base e o marco de sucesivos niveis de elaboracin e concrecin curricular. O profesorado concretar ese currculo establecido no proxecto educativo e nas programacins didcticas, e desenvolverao na sa prctica docente. Neste decreto establcense aqueles elementos do currculo que teen carcter prescritivo para todos os centros (obxectivos, contidos e criterios de avaliacin das reas), pero incle outros elementos de carcter orientador (orientacins metodolxicas e contribucins s competencias bsicas). Tanto uns coma outros pretenden axudar as/os profesionais na tarefa de concrecin e adaptacin do currculo ao seu contexto e ao alumnado. Orde do 25 de xuo de 2009, pola que se regula a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia. Ten por obxecto regular a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo. Ser de aplicacin nos centros docentes que impartan as ensinanzas do segundo ciclo de educacin infantil no mbito da Comunidade Autnoma de Galicia. A segunda parte da publicacin recolle documentos que non son estritamente normativos, as faciltanse: Indicadores observables especficos das diferentes reas.
A sa finalidade facilitar a realizacin da avaliacin, e considrase que necesario definir uns indicadores co fin de concretar os aspectos ou trazos que teen que ser observados e valorados polos/as docentes nas diferentes manifestacins do alumnado. Na listaxe de indicadores que se presenta queda explcita a correspondencia co criterio de avaliacin establecido no Decreto 330/2009, do 4 de xuo, polo que se establece o currculo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia. Esta relacin de indicadores ser a que se empregar para cubrir electronicamente os documentos oficiais de avaliacin a travs dos mdulos correspondentes incorporados ao sistema informtico XADE, como se indica na Orde do 25 de xuo de 2009, pola que se regula a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia. Orientacins metodolxicas para o tratamento das reas. Con carcter orientador remrcanse as actitudes e as respectivas accins que as persoas docentes deben realizar, co fin de xerar ambientes propicios para o logro das aprendizaxes esperadas; e destcase, as mesmo, a necesidade de variacin dos recursos pedagxicos, a partir de diferentes criterios, como forma de promover a motivacin nas nenas e nos nenos. Achega da etapa da educacin infantil adquisicin de competencias bsicas. Recolle unha reflexin de como dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil estase contribundo adquisicin de competencias, e puntualzase a necesidade de poer en prctica modelos educativos que permitan a mobilizacin de diferentes recursos cognitivos, onde o paradigma educacional referente debe ser o de aprender a aprender e o de aprender facendo. A escola infantil non pode ser concibida como un espazo e un tempo de transmisin de ensinanzas e coecementos, senn como un espazo e un tempo para apoiar, favorecer e potenciar o pleno desenvolvemento das capacidades dos pequenos e das pequenas. Esperamos e confiamos que os novos retos que se lle demandan educacin infantil, atopen na escola unha boa resposta e que esta publicacin poida servir de gua e reflexin a aquelas persoas implicadas na tarefa de educar os nenos e as nenas da educacin infantil. Jess Vzquez Abad Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria
1. O CURRCULO DA EDUCACIN INFANTIL
1. O currculo da educacin infantil

Decreto 330/2009, do 4 de xuo, polo que se establece o currculo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia.
Prembulo
A Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, no seu artigo 6, define o currculo como o conxunto de obxectivos, competencias bsicas, contidos, mtodos pedagxicos e criterios de avaliacin. As mesmo, establece que lle corresponde ao goberno fixar os aspectos bsicos do currculo que constiten as ensinanzas mnimas para todo o Estado, sendo competencia das diferentes administracins educativas determinar o currculo para os seus respectivos mbitos territoriais. En virtude destas competencias, correspndelle Administracin educativa galega establecer o currculo do primeiro e do segundo ciclo de educacin infantil. Deste ltimo forman parte as ensinanzas mnimas fixadas no Real decreto 1630/2006, do 29 de decembro. Neste decreto establcense para o mbito da Comunidade Autnoma de Galicia os principios xerais, fins e obxectivos referidos ao conxunto da etapa. Ao establecer o currculo de educacin infantil pretndese garantirlle unha educacin comn ao conxunto da poboacin e asegurar unha educacin non discriminatoria que considere as posibilidades de desenvolvemento do alumnado, sexan as que foren as sas condicins persoais e sociais -capacidade, sexo, raza, lingua, orixe sociocultural, crenzas e ideoloxa-, mediante o exercicio de actuacins positivas ante a diversidade do alumnado. O currculo desta etapa orintase a lograr un desenvolvemento integral e harmnico da persoa nos distintos planos -fsico, motor, emocional,
11
afectivo, social e cognitivo- e a procurar as aprendizaxes que contriben e fan posible o devandito desenvolvemento. As aprendizaxes da etapa presntanse en tres reas diferenciadas das cales se describen os obxectivos xerais, contidos e criterios de avaliacin; porn, boa parte dos contidos dunha rea adquiren sentido desde a perspectiva das outras das, coas cales est en estreita relacin, dado o carcter globalizador da etapa. A organizacin en bloques establecida neste decreto ten como finalidade a presentacin dos contidos de forma coherente. Posibiltalle ao equipo docente a planificacin e o deseo dun esquema de interrelacin e de transaccin entre os bloques propostos que reflicta a globalidade da accin das aprendizaxes das nenas e dos nenos. A avaliacin ter como fin a identificacin das aprendizaxes consolidadas polo alumnado, as como a valoracin do desenvolvemento alcanzado. Ten, polo tanto, un carcter netamente formativo. Nesta formulacin, os criterios de avaliacin concbense como unha referencia para orientar a accin educativa. Os centros educativos xogan tamn un activo papel na determinacin do currculo, xa que lles corresponde desenvolver e completar os currculos que se establecen. Anda que a educacin infantil constite unha etapa educativa cos seus propios obxectivos, en que se debe coidar a transicin entre os ciclos, non se pode esquecer que se trata dunha etapa que ten a sa continuidade na educacin primaria. Isto exixe a coordinacin entre ambas as etapas. Coordinacin que en ningn caso se entender como supeditacin dunha etapa a outra, senn como un instrumento que asegure a coherencia dos procesos educativos iniciados. Nesta etapa, mis que en calquera outra, desenvolvemento e aprendizaxe son procesos dinmicos que teen lugar como consecuencia da interaccin co contorno. Cada nena e cada neno ten o seu ritmo e o seu estilo de maduracin, desenvolvemento e aprendizaxe; por iso, a sa afectividade, as sas caractersticas persoais, as sas necesidades, intereses e estilo cognitivo debern ser tamn elementos que condicionen a prctica educativa nesta etapa. Un currculo aberto servir como instrumento fundamental para dar unha resposta adecuada ao tratamento da diversidade. No proceso educativo desta etapa adquire unha relevancia especial a participacin e colaboracin coas familias. Na nosa sociedade a transfor-
12
O currculo da educacin infantil
macin histrica do medio familiar e social leva a que a escola comparta coa familia o papel de proporcionarlles aos nenos e s nenas experiencias que faciliten as sas primeiras aprendizaxes. En todo caso, familia, escola e os demais axentes educativos deben formular a sa actuacin de forma coordinada e complementaria, buscando a colaboracin e a coherencia nas sas intervencins. Este decreto establece aqueles elementos do currculo que teen carcter prescritivo para todos os centros (obxectivos, contidos e criterios de avaliacin das reas), pero incle tamn outros elementos de carcter orientador (orientacins metodolxicas e contribucins s competencias bsicas). Tanto uns coma outros pretenden axudar as/os profesionais na tarefa de concrecin e adaptacin do currculo ao seu contexto e alumnado. Neste decreto determnanse o currculo do 1 e do 2 ciclo, e a contribucin da etapa educativa adquisicin das competencias bsicas, que se publican como anexos a el coa seguinte numeracin: Anexo I-Currculo do primeiro ciclo e do segundo ciclo de educacin infantil. Anexo II-Contribucin da etapa educativa adquisicin das competencias bsicas. De conformidade co exposto, por proposta do conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria, no exercicio da facultade outorgada polo artigo 34 da Lei 1/1983, do 22 de febreiro, de normas reguladoras da Xunta e da sa Presidencia, modificada pola Lei 11/1988, do 20 de outubro, e pola Lei 2/2007, do 28 de marzo, do traballo en igualdade das mulleres de Galicia, logo do informe do Consello Escolar de Galicia, de acordo co ditame do Consello Consultivo de Galicia, e logo de deliberacin do Consello da Xunta de Galicia, na sa reunin do catro de xuo do dous mil nove,
DISPOO: Artigo 1.- Obxecto e mbito de aplicacin. Este decreto ten como obxectivo establecer os currculos do primeiro e do segundo ciclo da educacin infantil que sern de aplicacin nos
13
centros educativos que impartan estas ensinanzas na Comunidade Autnoma de Galicia. Artigo 2.- Principios xerais. 1. A educacin infantil constite a etapa educativa con identidade propia que atende a nenas e nenos desde o nacemento ata os seis anos. 2. Esta etapa ordnase en dous ciclos. O ciclo constite unha unidade curricular temporal de programacin e avaliacin. O primeiro ciclo comprende desde o nacemento ata os tres anos e o segundo, desde os tres aos seis anos de idade. 3. Todo o profesorado do mesmo ciclo desenvolver o seu traballo en equipo, co fin de garantir a necesaria unidade da accin educativa. 4. A educacin infantil ten carcter voluntario. O segundo ciclo desta etapa educativa ser gratuto. As administracins competentes procurarn que haxa unha oferta suficiente de prazas no 1 ciclo e garantirn a mesma no 2. Artigo 3.- Fins. 1. A finalidade da educacin infantil a de contribur ao desenvolvemento fsico, afectivo, social e intelectual das nenas e dos nenos. 2. Na educacin infantil atenderase progresivamente ao desenvolvemento afectivo, ao movemento e aos hbitos de control corporal, s manifestacins da comunicacin e da linguaxe, s pautas elementais de convivencia e relacin social, as como ao descubrimento das caractersticas fsicas e sociais do medio. Ademais, facilitarase que nenas e nenos elaboren unha imaxe de si mesmos positiva e equilibrada e adquiran autonoma persoal. 3. Potenciarase a transmisin daqueles valores que favorezan a liberdade persoal, a responsabilidade, a cidadana democrtica, a solidariedade, a tolerancia, o respecto, a xustiza, a prevencin de conflitos e a sa resolucin pacfica, a non-violencia en todos os mbitos da vida persoal, familiar e social, as como o desenvolvemento da igualdade de dereitos e oportunidades e o fomento da igualdade entre homes e mulleres. Artigo 4.- Obxectivos. A educacin infantil contribuir a desenvolver nas nenas e nenos as capacidades que lles permitan:
14
a) Coecer o seu propio corpo e o das outras persoas, as sas posibilidades de accin e aprender a respectar as diferenzas. b) Observar e explorar o seu contorno familiar, natural e social. c) Adquirir progresivamente autonoma nas sas actividades habituais. d) Desenvolver as sas capacidades afectivas. e) Relacionarse cos demais e adquirir progresivamente pautas elementais de convivencia e de relacin social, as como exercitarse na resolucin pacfica de conflitos. f) Desenvolver habilidades comunicativas en diferentes linguaxes e formas de expresin. g) Iniciarse nas habilidades lxico-matemticas e achegarse lectura e escritura como medio de comunicacin, informacin e gozo. h) Sentir o xesto, o movemento e o ritmo como recursos para a expresin e a comunicacin. i) Achegarse, na medida das sas posibilidades, ao uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Artigo 5.- Currculo. 1. Entndese por currculo da educacin infantil o conxunto de obxectivos, contidos, mtodos pedagxicos e criterios de avaliacin que regularn a prctica educativa nesta etapa. 2. Os currculos da educacin infantil, que debern desenvolver e completar os centros educativos que impartan estas ensinanzas, son os que se recollen no anexo I deste decreto; pasando a formar parte da sa proposta pedagxica. 3. A contribucin desde as diferentes reas dos currculos de educacin infantil ao desenvolvemento das competencias bsicas a que se recolle no anexo II deste decreto. Artigo 6.- reas de coecemento. 1. Os contidos educativos da educacin infantil organizaranse en reas correspondentes a mbitos propios da experiencia e do desenvolve-
15
mento infantil e abordaranse por medio de actividades globalizadas que tean interese e significado para as nenas e os nenos. 2. As reas da educacin infantil son as seguintes: -Coecemento de si mesmo e autonoma persoal. -Coecemento do contorno. -Linguaxes: comunicacin e representacin. Estas reas deben entenderse como mbitos de actuacin, como espazos de aprendizaxes de toda orde: de actitudes, procedementos e conceptos, que contribuirn ao desenvolvemento de nenas e nenos e propiciarn a sa aproximacin interpretacin do mundo, outorgndolle significado e facilitando a sa participacin activa nel. 3. Desde o 1 ciclo prestarase atencin ao desenvolvemento da autonoma da nena e do neno, creacin dos primeiros vnculos sociais e conquista da linguaxe. Fomentarase unha primeira aproximacin lectura e escritura, as como a experiencias de iniciacin temper en habilidades numricas bsicas, nas tecnoloxas da informacin e a comunicacin e na expresin visual e musical. As mesmo, fomentarase unha primeira aproximacin lingua estranxeira nas aprendizaxes do segundo ciclo da educacin infantil, especialmente no ltimo ano. 4. Os mtodos de traballo en ambos os ciclos basearanse nas experiencias, nas actividades e no xogo, e aplicaranse nun ambiente de afecto e confianza para potenciar a autoestima e integracin social. Artigo 7.- Distribucin horaria. A distribucin horaria organizarase dentro dunha perspectiva globalizada e incluir actividades que permitan respectar os ritmos de actividade, xogo e descanso das nenas e dos nenos. Ser necesario organizar o tempo baixo presupostos de flexibilidade que lle permitan ao profesorado adecualo s caractersticas das tarefas, de xeito que o horario estea sempre ao servizo da metodoloxa. No desenvolvemento da xornada escolar combinaranse tempos de rutinas con tempos de actividades especficas, segundo as caractersticas e necesidades dos nenos e nenas. Artigo 8.- Avaliacin.
16
1. Na etapa da educacin infantil, a avaliacin ser global, continua e formativa. A observacin directa e sistemtica constituir a tcnica principal do proceso de avaliacin. 2. A avaliacin nesta etapa debe servir para identificar as aprendizaxes adquiridas e o ritmo e caractersticas da evolucin de cada nena ou neno. Para estes efectos, tomaranse como referencia os criterios de avaliacin de cada unha das reas. 3. As persoas profesionais que desempean o seu labor na educacin infantil avaliarn, ademais dos procesos de aprendizaxe, a sa propia prctica educativa. 4. As familias recibirn periodicamente a informacin necesaria sobre o progreso das nenas e dos nenos, e as canles que se creen para este efecto tern que facerse explcitas nos correspondentes proxectos educativos. Artigo 9.- Atencin diversidade. 1. A intervencin educativa debe recoller como principio a diversidade do alumnado, adaptando a prctica educativa s caractersticas persoais, necesidades, intereses e estilo cognitivo dos nenos e nenas, dada a importancia que nestas idades adquiren o ritmo e o proceso de maduracin. 2. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria establecer os procedementos que permitan identificar aquelas caractersticas que poidan ter incidencia na evolucin escolar das nenas e dos nenos coa finalidade de dar a resposta educativa axeitada para a atencin diversidade. 3. Os centros adoptarn as medidas oportunas dirixidas ao alumnado que presente necesidade especfica de apoio educativo. 4. Os centros atendern as nenas e os nenos que presenten necesidades educativas especiais buscando a resposta educativa que mellor se adapte s sas caractersticas e necesidades persoais. 5. Terase en conta o principio de flexibilidade para adecuar a educacin diversidade de aptitudes, intereses e necesidades do alumnado en toda a etapa educativa.
17
Artigo 10.- Titora. 1. Cada grupo de alumnado contar cun titor ou titora que desenvolver tarefas relacionadas coa organizacin, participacin e control. 2. A educacin nesta etapa entndese como un proceso compartido coas familias que se favorecer desde o centro docente a travs da titora, de a que a persoa responsable manter actividades peridicas para intercambiar informacin coas familias. Artigo 11.- Cooperacin e participacin no proceso educativo. 1. Co obxecto de respectar a responsabilidade fundamental das nais e pais ou titores nesta etapa, os centros cooperarn estreitamente con eles e establecern mecanismos para favorecer a sa participacin no proceso educativo dos seus fillos e das sas fillas. 2. A persoa responsable da titora manter actividades peridicas para intercambiar informacin coas familias e adoptar as medidas necesarias para que nais, pais ou titores tean unha implicacin mis directa no proceso de ensino-aprendizaxe das sas fillas e dos seus fillos. Artigo 12.- Autonoma dos centros. 1. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria favorecer a autonoma pedagxica e organizativa dos centros, favorecern o traballo en equipo do profesorado e a sa actividade investigadora a partir da prctica docente. 2. Os centros educativos desenvolvern e completarn o currculo establecido pola Administracin educativa adaptndoo s caractersticas das nenas e dos nenos e sa realidade educativa. 3. Os centros educativos podern programar o perodo de adaptacin do alumnado para favorecer a transicin nova situacin de ensinoaprendizaxe. Artigo 13.- Tratamento das linguas oficiais. Na etapa de educacin infantil o profesorado usar na aula a lingua materna predominante entre o alumnado, ter en conta a lingua do contorno e coidar que o alumnado adquira de forma oral e escrita o coecemento da outra lingua oficial de Galicia, dentro dos lmites propios desta etapa.
18
Disposicin adicional
NICA.-ENSINANZAS
DE RELIXIN.
1. As ensinanzas de relixin incluiranse no segundo ciclo da educacin infantil. 2. Ao inicio de cada curso acadmico os pais/nais ou titores/as das alumnas e dos alumnos manifestarn a sa vontade de que as sas fillas ou fillos reciban ou non ensinanzas de relixin. 3. A Administracin educativa galega velar para que as ensinanzas de relixin respecten os dereitos de todo o alumnado e das sas familias e para que non supoa discriminacin ningunha recibir ou non as devanditas ensinanzas. 4. A determinacin do currculo do ensino de relixin catlica e das diferentes confesins relixiosas coas que o Estado espaol subscribiu acordos de cooperacin en materia educativa ser competencia, respectivamente, da xerarqua eclesistica e das correspondentes autoridades relixiosas.
Disposicin derrogatoria
NICA.-DERROGACIN
NORMATIVA.
Queda derrogado o Decreto 426/1991, do 12 de decembro, polo que se establece o currculo de educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia, as como as demais normas de igual ou inferior categora que se opoan ao establecido neste decreto.
Disposicins derradeiras
PRIMEIRA.-HABILITACIN
NORMATIVA.
Autorzase a persoa titular da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria a ditar as disposicins que sexan necesarias para a execucin e desenvolvemento do establecido neste decreto para a etapa de educacin infantil.
19
SEGUNDA.-ENTRADA
EN VIGOR.
Este decreto entrar en vigor o da seguinte ao da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia. Santiago de Compostela, catro de xuo de dous mil nove.
Alberto Nez Feijo Presidente Jess Vzquez Abad Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria
20
ANEXO I
CURRCULO DO PRIMEIRO E DO SEGUNDO CICLO DE EDUCACIN INFANTIL
1.1. Introducin.
A educacin infantil constite unha etapa educativa de capital importancia para o desenvolvemento integral e harmnico da persoa. As, establcese como principal finalidade nesta etapa contribur ao desenvolvemento fsico, afectivo, social e intelectual do alumnado en estreita cooperacin coas familias. A educacin infantil constite unha nica etapa con dous ciclos, o primeiro abrangue desde 0 a 3 anos e o segundo de 3 a 6 anos. Os contidos educativos organzanse arredor das seguintes reas: Coecemento de si mesmo e autonoma persoal. Coecemento do contorno. Linguaxes: comunicacin e representacin. Estas reas, que se corresponden con mbitos propios da experiencia e do desenvolvemento infantil, debern concibirse cun criterio de globalidade e de mutua dependencia, e desenvolveranse mediante a realizacin de experiencias significativas. No currculo dse especial relevancia s aprendizaxes orientadas ao coecemento, valoracin e control que nenos e nenas van adquirindo da sa propia persoa, das sas posibilidades e da capacidade para utilizar con certa autonoma os recursos dispoibles en cada momento. Neste proceso resulta relevante a adquisicin de destrezas para realizar as actividades habituais cun certo grao de responsabilidade, autonoma e iniciativa, tanto no emprego axeitado de espazos e materiais como no desempeo das diversas tarefas. As interaccins co medio, o crecente control motor, a constatacin das sas posibilidades e limitacins, o proceso de diferenciacin das outras persoas, farn que vaian adquirindo unha progresiva independencia con respecto s persoas adultas. Todo iso contribuir ao autocoecemento e a
21
aprender a facer, sentando as bases do desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal. Neste proceso de adquisicin de autonoma, a linguaxe verbal cobra unha especial importancia, xa que nesta etapa cando se inicia de forma sistemtica a adquisicin da lingua ao proporcionar contextos variados que permiten ampliar o marco familiar e desenvolver as capacidades comunicativas de nenas e nenos. Pero non se debe esquecer que interveen tamn outro tipo de linguaxes, como son a corporal, a plstica, a musical, a audiovisual, a escrita, a matemtica e a dramtica, e que no seu conxunto son bsicas para enriquecer as posibilidades de expresin e contriben ao desenvolvemento da competencia comunicativa. vez, o desenvolvemento das destrezas e capacidades individuais e a sa interaccin co medio e cos iguais contriben evolucin do pensamento, ensinando a pensar e a aprender (pensamento crtico, toma de decisins, resolucin de problemas, utilizacin de recursos cognitivos...) e sentan as bases para posteriores aprendizaxes. Nesta etapa o contorno das nenas e dos nenos amplase e diversifcase, o que os pon en situacin de afrontar novas experiencias e interaccins. Xorde a necesidade de relacionarse coas demais persoas e de respectar as normas de convivencia, aprendendo a vivir xuntos e contribundo ao posterior desenvolvemento da competencia social. Queda xustificada a necesidade do traballo colaborativo, o intercambio de puntos de vista, compartir e construr coecementos, darlles posibilidades aos nenos e s nenas para que expresen e argumenten as sas opinins; para que busquen solucins creativas a problemas prcticos da sa vida coti e do seu contorno. Todo iso nun clima de respecto e de aceptacin mutua, colaboracin e solidariedade, potenciando a anlise de comportamentos e accins discriminatorias. O motor principal da accin educativa debe ser, polo tanto, o desenvolvemento integral da persoa, a travs de experiencias e actividades didcticas de carcter ldico, partindo da realidade individual de cada neno para chegar a acadar, de xeito gradual, os obxectivos sinalados para esta etapa educativa. Coa presentacin deste currculo trtase de dotar o profesorado dun instrumento que lle permita desenvolver e revisar a sa actividade desde un marco de referencia actualizado e con base cientfica, vez que contriba eficazmente innovacin educativa.
22
1.2. Currculo do primeiro ciclo.

REA: COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL. Na primeira infancia toda a experiencia das nenas e dos nenos pasa polo coecemento, polo dominio e polo coidado do propio corpo. O corpo, formado por segmentos e por rganos, medra, ten unha historia, est situado e mvese no espazo, ten que ser alimentado, coidado e o propio corpo diferente do das demais persoas. Moitas definicins da infancia toman caractersticas motrices para a sa descricin: a idade de gatear, a idade de correr. A sede de movemento na primeira infancia depende en gran parte dun contorno estimulante, da utilidade que proporcionan unha serie de habilidades e destrezas para o coecemento do mundo e da propia motivacin por acadar a autonoma persoal. A intervencin educativa na escola de primeiro ciclo debe ofertar espazos interiores e exteriores onde nenas e nenos se poidan desprazar, describir traxectorias e sortear obstculos, gabear e esvarar, caer; espazos que oscilen entre a necesaria seguridade e o risco calculado; en fin, que propoan desafos adaptados sa idade. Ao longo dos tres primeiros anos van aparecendo diversos sentimentos e emocins tanto positivos como negativos. As principais manifestacins emotivas neste perodo son a ledicia, a tristura, o interese, o medo, a ansiedade, a ira e o apego. O xeito en que nenas e nenos expresan estas emocins toma a forma de choro, risa, movemento e actividade. A autoconfianza ten ademais a sa base na elaboracin axeitada da separacin dos nenos e nenas do seu medio familiar. Como primeira experiencia de educacin formal, a escola infantil de primeiro ciclo debe asegurar a satisfaccin das necesidades dos nenos e nenas con cario, prontitude e sensibilidade. A continuidade do apego entre pais e nais e educadoras ou educadores imprescindible para a creacin dunha correcta autoestima. Nenos e nenas podern, a travs dun adulto securizante, aceptar a interaccin con outros estraos e, sobre todo, explorar o contorno. Resulta por tanto de especial importancia o planeamento coidadoso e individualizado do perodo de transicin entre ambos os contextos. As experiencias de aprendizaxe do autocoidado relativas alimentacin, hixiene e descanso convrtense na escola infantil de primeiro ciclo en situacins educativas particularmente proveitosas, non s por promover a competencia das nenas e dos nenos, senn por establecer momentos de
23
valiosa interaccin coa persoa adulta que as introduce nas formas socialmente establecidas para a satisfaccin das necesidades bsicas. OBXECTIVOS -Tomar conciencia do propio corpo identificndoo global e segmentariamente. -Recoecer os sentidos como fontes de sensacins empregndoos para o coecemento do seu mundo circundante. -Adquirir destrezas e habilidades manipulativas aplicndoas ao manexo de tiles e materiais presentes no seu contorno. -Adquirir o control postural e dinmico do seu corpo mantendo o equilibrio necesario entre a seguridade e o desafo na exploracin e no descubrimento. -Tomar conciencia das caractersticas persoais identificando as calidades que o definen como individuo singular. -Afianzar a propia personalidade equilibrando a afirmacin das preferencias co respecto s necesidades comns do grupo. -Adquirir autoestima esforzndose no desenvolvemento das actividades cotis. -Iniciarse no control do propio comportamento relacionando a identificacin das emocins e intereses coa interiorizacin das normas e valores sociais. -Iniciarse na tolerancia da frustracin demorando a satisfaccin dos desexos. -Satisfacer as sas necesidades bsicas adquirindo hbitos de coidado persoal. CONTIDOS Bloque 1. O corpo. -Descubrimento e control global e segmentario do propio corpo. -Descubrimento dos sentidos como fonte de sensacins.
24
-Construcin progresiva e toma de conciencia mental do propio corpo. -Potenciacin das destrezas e habilidades na manipulacin de instrumentos, ferramentas e materiais. -Adquisicin progresiva do equilibrio esttico e dinmico. -Vivencia e control do corpo en relacin ao movemento, s dimensins do espazo e ao movemento dos/as demais. -Adaptacin do ton muscular e da postura s distintas situacins cotis. -Axuste do propio movemento ao espazo e aos movementos dos e das demais. -Potenciacin da iniciativa e do esforzo na conquista dos desprazamentos do corpo e dos obxectos. -Exploracin e identificacin das posibilidades motrices. Bloque 2. A identidade, a autoestima e as emocins. -Identificacin e recoecemento das caractersticas e calidades persoais cara a unha aceptacin da propia imaxe, valorando positivamente as diferenzas como elemento definidor. -Identificacin co propio nome, co grupo familiar de pertenza e co lugar onde vive como vehculos da expresin da identidade. -Toma de conciencia progresiva do seu sexo, evitando a instalacin prematura de estereotipos de xnero. -Identificacin e afirmacin dos propios gustos, e do que desagrada, evitando situacins de submisin ou dilucin do individuo no grupo. -Establecemento de hbitos elementais de esforzo e perseveranza para abordar as tarefas cotis, amosando confianza nas propias competencias. -Fomento da capacidade de escolla entre varias alternativas, asumindo as consecuencias das propias accins. -Identificacin das emocins bsicas e das sas manifestacins habituais empregando expresins socialmente aceptadas.
25
-Actitude de paciencia e espera, na procura dunha resposta axeitada diante da demora dos desexos. -Evitacin da resposta agresiva diante da frustracin para camiar cara ao emprego da negociacin para a xestin de problemas cos e coas demais. -Ampliacin dos lazos afectivos con outras persoas adultas, para obter seguridade e aceptar axuda. Bloque 3. O coidado persoal. -Iniciativa na comida autnoma. -Incorporacin paulatina na dieta de novos alimentos e texturas na sa gradual presentacin. -Discriminacin progresiva dos alimentos saudables valorando o seu consumo. -Recoecemento da comida como feito pracenteiro e non s nutricio. -Adquisicin da autonoma progresiva nos hbitos de hixiene e limpeza. -Vivencia da sensacin de limpeza e aspecto coidado. -Regulacin progresiva dos ritmos de sono e vixilia, actividade e descanso, accin e relaxacin. -Recoecemento da propia roupa e colaboracin progresiva no vestido. -Emprego axeitado da roupa segundo as condicins climticas e as actividades que realiza. -Identificacin dos riscos habituais no seu contorno e utilizacin de estratexias e recursos adecuados para evitalos. -Equilibracin da necesaria prevencin e o desafo precisos para a exploracin e o descubrimento. CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Nomea e localiza no seu corpo e no das demais persoas as partes elementais que o compoen.
26
-Identifica os sentidos e os seus rganos como fontes de sensacins para o descubrimento propio e do seu contorno. -Manexa os obxectos, tiles e ferramentas precisos para a vida coti. -Amosa destreza e disposicin na exploracin de materiais. -Emprega os distintos tipos de postura e desprazamento segundo os seus intereses e necesidades. -Controla o corpo en movemento, adaptando a resposta motriz s dimensins e elementos do espazo. -Toma consciencia da sa resistencia fsica, explorando as sas capacidades e limitacins. -Identifica e mostra satisfaccin coas caractersticas (tanto psicolxicas como corporais) que definen a sa individualidade: nome, filiacin, sexo -Identifica as caractersticas do seu sexo e participa en xogos, actividades, etc. independentemente do xnero. -Decide de acordo coas sas preferencias entre distintas opcins respecto de actividades, temas, grupos, materiais, tempos -Intgrase en xogos de grupo cooperando coas demais persoas e asume progresivamente tarefas e responsabilidades. -Persevera na realizacin das sas actividades e na busca de estratexias para a resolucin dos problemas cotins. -Acepta e amosa afecto, recoecendo os sentimentos e emocins propios e das demais persoas. -Amosa confianza ante persoas e situacins novas aceptando a sa axuda. -Identifica situacins e obxectos perigosos adoptando as precaucins apropiadas en cada caso. -Resolve positivamente os conflitos cotins, regulando os seus impulsos e emocins. -Realiza con progresiva autonoma e activa disposicin as prcticas encamiadas satisfaccin das necesidades bsicas: a alimentacin, o descanso, a hixiene e o coidado propio e do seu contorno.
27
-Practica un estilo de vida saudable e de benestar integral atendendo a unha alimentacin equilibrada e pracenteira, un descanso autnomo e suficiente, o gusto pola sensacin de limpeza e a orde no seu contorno. -Mstrase prudente ante os desafos.
REA: COECEMENTO DO CONTORNO. O mbito do coecemento do contorno fai referencia ao descubrimento e comprensin daquilo que configura a realidade dos nenos e das nenas destas idades, considerando as sas mltiples relacins e interdependencias, coa finalidade de ir construndo un coecemento sobre o medio fsico, natural e social cada vez mis axustado. A exploracin e experimentacin con obxectos e materiais diversos van permitir o coecemento das caractersticas morfolxicas e funcionais dos obxectos e materiais do seu medio: forma, tamao, olor, son, cor, uso. Isto supn a base para o coecemento lxico-matemtico que provn das accins, tanto fsicas como mentais, que se realizan con estes obxectos e materiais como ordenar, comparar, agrupar. Permitiralles tamn a construcin progresiva das nocins espaciais e temporais en relacin cos obxectos e as accins. Os contidos relacionados cos seres vivos, a natureza e o medio social deben ofertarlles aos nenos a s nenas a posibilidade de achegarse ao mundo do coecemento cientfico desde unha perspectiva global e ldica. Aprendern cuestins relativas s caractersticas e formas de vida dos seres vivos, aos fenmenos naturais e s organizacins e caractersticas dos grupos humanos. As mesmo, desenvolvern o interese, a curiosidade e actitudes de participacin e responsabilidade no coidado e conservacin dos hbitats. A posibilidade que representa a incorporacin das nenas e dos nenos escola infantil 0-3 de vivir experiencias mis amplas achegaraos ao coecemento doutras persoas e de novas relacins interpersoais, xerando vnculos e desenvolvendo actitudes de confianza, empata, amizade e apego que constituirn a base slida para a sa sociabilidade. OBXECTIVOS -Observar o seu contorno, identificando as propiedades dos obxectos para establecer comparacins.
28
-Establecer relacins causa-efecto, percibindo as consecuencias das sas accins nos obxectos ou persoas do seu contorno. -Resolver situacins problemticas con obxectos, ensaiando diferentes estratexias de resolucin. -Empregar cuantificadores e medidas relacionndoas con situacins cotis. -Identificar as nocins espaciais establecendo relacins cos obxectos e as persoas coas que interacta. -Identificar secuencias temporais relacionndoas coas rutinas e perodos de tempo habituais. -Descubrir as caractersticas dos animais e vexetais, diferenciando os seres vivos doutros elementos e materiais presentes no seu contorno inmediato. -Establecer relacins de confianza, afecto, colaboracin e pertenza basendoas no respecto s persoas e s normas da sociedade. -Apreciar as celebracins persoais e comunitarias importantes para as persoas valorndoas como actividades que constren a vida en sociedade. -Apreciar algns elementos significativos propios da cultura galega. -Identificar as funcins dos grupos e das organizacins da comunidade descubrindo as principais caractersticas e actividades das persoas que as conforman. CONTIDOS Bloque 1. O medio fsico. -Exploracin de obxectos e materiais diversos a travs dos sentidos e de diferentes accins. -Identificacin, denominacin e comparacin de calidades sensoriais, caractersticas morfolxicas e funcionais de obxectos e materiais do seu medio. -Identificacin dos principais produtos elaborados polos seres humanos presentes no seu contorno.
29
-Emprego dalgunha das ferramentas tecnolxicas mis habituais. -Identificacin de caractersticas constantes e variables. -Establecemento de relacins: ordenacin, correspondencia, clasificacin. -Estimacin de cantidades e medidas. -Experimentacin de diferentes accins sobre os obxectos e materiais. -Construcin de nocins xeomtricas e topogrficas. -Construcin de nocins temporais. Bloque 2. Achegamento natureza. -Identificacin de caractersticas de animais, plantas e elementos naturais. -Identificacin dos hbitats dos animais e das plantas. -Experimentacin de accins sobre o medio natural. -Curiosidade, coidado e respecto polos animais e plantas e polos seus hbitats. -Coecementos diversos sobre os fenmenos naturais. -Recoecemento de posibles perigos dalgns fenmenos naturais. -Coecementos diversos sobre os elementos xeogrficos. -Interese e respecto polo coidado e conservacin do seu contorno. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade. -Recoecemento de diversos aspectos sobre a familia. -Coecemento de diversos aspectos sobre a escola infantil. -Coecementos diversos sobre algunhas profesins e servizos: ferramentas, vestiario e espazos onde desenvolven a sa actividade, sempre cunha perspectiva coeducativa e evitando estereotipos sexistas. -Coecemento e participacin en costumes, tradicins da cultura galega e celebracins persoais.
30
-Sentimento de pertenza aos grupos mis prximos e actitude de respecto e valoracin cara s outras persoas. -Interese e curiosidade polos acontecementos que suceden ao seu arredor. -Identificacin e adopcin de comportamentos socialmente axeitados. CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Identifica as propiedades fsicas empregando os seus sentidos. -Compara, clasifica ou agrupa os obxectos segundo as sas propiedades fsicas. -Experimenta cos obxectos e materiais para obter informacin e observar as reaccins. -Identifica problemas relacionados coas propiedades fsicas dos obxectos e materiais. -Pregunta e formula hipteses baseadas nas experiencias cos obxectos e materiais. -Ordena tres ou mis obxectos tendo en conta as diferenzas de magnitude. -Usa accins e palabras para indicar a posicin e o movemento dos obxectos, as caractersticas das figuras e as relacins entre elas. -Identifica os elementos do espazo topogrfico. -Asocia as figuras xeomtricas coas formas presentes no seu contorno. -Usa a linguaxe relacionada coa ordenacin temporal dalgunhas situacins cotis. -Anticipa e recorda unha secuencia de eventos. -Realiza preguntas sobre os seres vivos e a natureza. -Identifica que os seres vivos seguen un ciclo vital: nacen, medran, reprodcense e morren. -Busca a seguridade das persoas adultas e desenvolve empata e hbitos cooperativos cos iguais. -Ten en conta as demais persoas nas sas accins e rutinas diarias.
31
-Mostra interese polas celebracins ou eventos da escola, a familia ou a localidade. -Identifica algunhas manifestacins culturais prximas. -Adapta o seu comportamento s regras dos diferentes contextos. -Relaciona cada actividade profesional cos elementos que a identifican.
REA: LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN. Na perspectiva globalizadora que ten que ter o traballo nesta etapa educativa, e especialmente no 1 ciclo, esta rea desempea un importante papel hora de relacionar as outras das. Achega os instrumentos para comunicar o propio individuo coa sociedade en que est inserido, para expresar os seus sentimentos e tamn para comprender as representacins da realidade que fan os seres humanos. Entre as adquisicins fundamentais propias desta rea est a lingua oral. Neste mbito o profesorado dos nenos e das nenas menores de tres anos ten unha funcin fundamental como modelo, ao presentarlles estruturas lingsticas correctas e falar con precisin e correccin. En calquera caso, a situacin central da comunicacin oral non pode ocultar a importancia fundamental que ten tamn a comunicacin xestual e corporal nestes primeiros anos e que deber ser reforzada pola accin dos educadores e educadoras tratando de dar sentido a estes intentos de comunicacin. Destcase en cada unha das linguaxes a sa dimensin receptiva e produtiva, a capacidade de experimentar e expresar as sas emocins e sentimentos, gozando coas producins propias e coas da sociedade; as como o coecemento dos rudimentos das tcnicas empregadas en cada unha destas linguaxes. E finalmente tamn se incorporan as diferentes maneiras que ten o ser humano de representar a realidade, que vn sendo o xeito que ten unha sociedade de comunicar a sa cultura. OBXECTIVOS -Utilizar as diversas linguaxes entendndoas como instrumentos de comunicacin entre as persoas, de expresin das ideas e sentimentos e de representacin da realidade.
32
-Comprender a intencionalidade comunicativa das persoas, adoptando unha actitude positiva para esa comunicacin. -Empregar a xestualidade e as manifestacins corporais identificndoas como unha forma de comunicacin humana. -Comunicarse oralmente nas das linguas oficiais valorndoas como ferramentas de relacin cos demais. -Empregar a linguaxe plstica identificndoa como un medio de expresin de sentimentos e desexos e de representacin da realidade. -Sentir o feito musical identificndoo como un medio de expresin e manifestacin cultural. -Empregar creativamente as diferentes linguaxes axustando as tcnicas expresivas aos seus intereses e sentimentos. -Descubrir a escrita identificndoa como representacin de ideas, pensamentos e conceptos elaborados pola comunidade. -Amosar interese polas producins dramticas valorndoas como unha posibilidade de gozo persoal. CONTIDOS Bloque 1. Comunicacin xestual e oral. -Recoecemento e utilizacin das posibilidades do corpo para comunicar. -Vivencia de xestos e movementos como recursos corporais para a expresin e a comunicacin e mais para o intercambio afectivo. -Interese e creatividade na utilizacin do corpo como medio de expresin. -Utilizacin do movemento e da danza como medios de expresin. -Iniciarse na participacin de forma oral en conversas, narracins, ancdotas, xogos colectivos e outros. -Iniciarse no emprego de vocabulario preciso, usndoo con entoacin axeitada, pronuncia clara e usando estruturas oracionais que enriquezan as sas competencias comunicativas.
33
-Iniciarse no emprego axeitado das formas socialmente establecidas para relacionarse coas demais persoas. -Valoracin da lingua oral como o instrumento esencial para a comunicacin. Bloque 2. Expresin plstica e musical. -Utilizacin de tcnicas e elementos bsicos para a expresin plstica. -Interese e gozo pola experimentacin e creacin de obras plsticas. -Observacin, interpretacin e valoracin de diferentes tipos de obras plsticas presentes no contorno. -Valoracin e respecto polas producins propias e polas dos/as demais. -Exploracin das posibilidades sonoras do propio corpo, de obxectos cotins e de instrumentos musicais. -Recoecemento de sons do contorno natural e social. -Interese e gozo coa audicin e recoecemento das diferentes obras musicais. -Participacin activa e gozo na interpretacin de cancins e xogos musicais. -Utilizacin de instrumentos musicais para acompaar as producins musicais. Bloque 3. Representacin escrita e dramtica. -Observacin e interese polo significado de signos e smbolos presentes na vida coti. -Descuberta e interese da funcionalidade de textos diversos. -Diferenciacin entre as formas escritas e outras formas de expresin grfica. -Interese e gozo ao mirar libros e escoitar a sa lectura. -Recoecemento dos elementos bsicos dos relatos escoitados ou vistos.
34
-Interese por comunicar interpretacins, sensacins, emocins e opinins provocadas polas producins literarias. -Comprensin das situacins representadas nos relatos escoitados ou vistos. -Identificacin de diferentes xeitos de representacin dramtica. -Interese e gozo ao mirar e participar en representacins dramticas. CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Presta atencin s informacins que lle transmiten outras persoas. -Manifesta interese por comunicarse con outras persoas. -Asocia xestos e manifestacins corporais con diversos estados anmicos. -Comprende os xestos e as manifestacins corporais como unha forma de comunicacin. -Manifesta oralmente, cada vez con maior precisin e complexidade, as sas necesidades e intereses. -Comprende as manifestacins orais mis habituais no seu contorno. -Exprsase empregando recursos propios da expresin plstica. -Identifica as producins plsticas como un medio de representacin. -Expresa sentimentos e emocins utilizando a msica como canle. -Mostra interese polas producins musicais que forman parte da sa cultura. -Emprega os recursos expresivos coecidos en situacins novas. -Combina diferentes recursos expresivos de maneira orixinal. -Mostra interese polos textos escritos presentes no seu contorno prximo. -Asocia producins escritas con significados. -Participa activamente nas representacins e no xogo dramtico. -Evoca e comunica situacins representadas previamente.
35
ORIENTACINS METODOLXICAS DO PRIMEIRO CICLO 1. O ambiente de aprendizaxe. Os nenos e nenas constren as sas aprendizaxes en interaccin co medio en que se desenvolven, e este medio est constitudo tanto polas persoas como polos obxectos, a estrutura e a organizacin que teen. Dependendo da calidade da interaccin que establezan co medio, as ser a calidade da sa construcin. A organizacin dos contextos onde se desenvolve a vida dos pequenos e pequenas incide de maneira directa na construcin que fan do seu coecemento e favorece o desenvolvemento da autonoma e a interiorizacin de normas e actitudes de orde. Espazos. -O equipo educativo desear o ambiente e organizar os espazos tendo en conta que dean resposta aos diferentes tipos de necesidades das nenas e nenos: planificando espazos para satisfacer as sas necesidades de tipo fsico, pero tamn as de tipo afectivo, as de convivencia, as de exploracin, as de autonoma, as de actividade, de movemento e de expresin en todas as sas facetas. -A escola no seu conxunto conformarase como un ambiente amable e agradable que lles posibilite aos cativos e cativas sentirse cmodos e seguros, favorecendo a sa introducin no mundo artstico. Por iso debe coidarse a esttica da escola, ofrecendo un ambiente visual rico pero equilibrado, no que se coide non caer nos estereotipos nin no exceso. -A organizacin dos espazos debe garantir a sa flexibilidade, dicir, debe posibilitar que non todas as nenas e nenos fagan o mesmo ao mesmo tempo, e tamn debe permitir unha variedade de usos dos diferentes espazos ao longo da xornada e mesmo ao longo do curso. -A concepcin da escola como un marco seguro ten que permitirlles aos nenos e nenas experimentar, expresarse e desprazarse de maneira autnoma sen coartar as sas ansias de aventura e o necesario desafo que impn o crecemento. -Os espazos exteriores debern ser obxecto do mesmo coidado e planificacin que os interiores, explorando as diversas posibilidades de aprendizaxe e interaccin que ofertan, sobre todo nuns momentos en que
36
a actividade se desenvolve maioritariamente entre iguais, libre da carga dirixista do adulto. -Na escola de primeiro ciclo deben ademais establecerse espazos para que os adultos que comparten a vida dos pequenos e pequenas (as sas familias e as educadoras e educadores) atopen un ambiente onde se encontrar e relacionar con comodidade. Materiais. -O equipo educativo deber seleccionar todo tipo de materiais para a estimulacin das nenas e nenos, dispondoos de maneira que se incentive a sa manipulacin e facndoas/os partcipes na responsabilidade do seu coidado e organizacin. -Nas aulas de primeiro ciclo de educacin infantil contarase cunha oferta ampla de materiais de diferente tipo -comerciais, de refugallo, recollidos nas sadas, trados polos nenos e nenas- e permitirselles elixilos libremente para proporcionarlles mltiples oportunidades para a aprendizaxe. Son especialmente enriquecedores neste ciclo os materiais continuos e naturais que ofrecen oportunidades de experimentacin coa materia e as sas modificacins pola accin humana: auga, area, rochas, follas, froitas... -As novas tecnoloxas introduciranse nas aulas de primeiro ciclo de educacin infantil como un elemento cotin en relacin cos acontecementos e situacins que se viven nela, consideradas nunha dobre vertente: como ferramentas para a propia escola e como instrumentos do desenvolvemento das nenas e nenos. -Cmpre ter especial coidado na seleccin e utilizacin dos materiais e dos espazos de cara a evitar desigualdades por razn de xnero e a transmisin de actitudes e comportamentos sexistas a travs do currculo oculto. Tempos. -A organizacin do tempo das nenas e nenos menores de tres anos debe ser moi flexible para adecuarse aos seus ritmos de actividade e descanso. -O equipo educativo do primeiro ciclo da educacin infantil deber organizar o tempo de maneira que permita pasar dunha organizacin rexida polo ritmo biolxico dos nenos e nenas nos primeiros momentos a outra en que progresivamente ir aumentando o peso do ritmo externo marcado pola actividade da propia escola.
37
-A distribucin da xornada debe establecer unha alternancia de perodos tranquilos e estables, esenciais para crear un clima de seguridade que lles permita aos nenos e nenas anticipar as situacins, e outros momentos que favorezan situacins novas e estimulantes que esperten a sa curiosidade e unha actitude de descubrimento permanente. -Na organizacin das actividades deberase considerar sempre un tempo abondo para desenvolvelas sen prsa e inclundo un momento para recoller a experiencia vivida e falar dela, poendo especial nfase nos procesos vividos e non tanto nos produtos obtidos. As mesmo, deberase ter en conta que as nenas e os nenos necesitan un tempo de transicin entre unha e a seguinte. -Terase especial precaucin en evitar a diferenciacin entre momentos lectivos e outros mis ldicos ou asistenciais, xa que toda a vida da escola infantil se desenvolver baixo un prisma de aprendizaxe, non s de destrezas instrumentais, senn de hbitos, emocins e interaccin social. -Asemade reduciranse no posible os tempos de espera que s veces resultan inherentes vida en colectividade, contando con actividades alternativas, organizando subgrupos, etc. 2. A relacin co contorno. Os dous polos principais de relacin co medio social durante o primeiro ciclo da educacin infantil son a escola e a familia, de ambas as das recibirn os nenos as normas e os valores que marcarn o seu desenvolvemento, polo que as relacins que se establezan entre unha e outra sern fundamentais para unha intervencin educativa apropiada. As mesmo, un obxectivo de toda intervencin educativa debe ser o de aspirar a unha escola libre de actitudes de discriminacin por razn de sexo, raza, costumes, relixin ou limitacins fsicas ou psquicas. Con este motivo deberan seguirse as seguintes orientacins ao desenvolver as actuacins na escola infantil. -O equipo educativo debe ter en conta o contexto sociocultural e familiar dos nenos e nenas para garantir a necesaria conexin entre os dous mbitos. A escola debe falar por si mesma da comunidade onde est inmersa, sen menoscabo da introducin de elementos doutras culturas que mostren un mundo diverso e multicultural.
38
-Deberanse propoer actividades que dean a coecer a cultura e costumes das nenas e nenos que integran o grupo, favorecendo a sa identidade co seu medio fsico e social. -Para facilitar o trnsito do ambiente familiar ao escolar, deberase coidar dun xeito especial o perodo de adaptacin, para que as nenas e nenos poidan elaborar o trnsito nova situacin que implica establecer e coecer espazos diferentes, establecer apego con adultos descoecidos e adaptar os seus ritmos individuais vida en comunidade. -Na planificacin da intervencin educativa do primeiro ciclo, o equipo educativo deber ter en conta a colaboracin coas familias establecendo canles para o intercambio de informacin, as como a sa consecuente participacin na vida da escola. 3. O carcter globalizado da aprendizaxe. A globalizacin a capacidade que permite que cada suxeito estableza a sa propia rede de relacins intelectuais e conexins entre diferentes campos do saber. Os nenos e nenas a estas idades teen unha visin global do mundo que se manifesta na sa forma de xogar e actuar. importante ter en conta que a divisin en reas que establece o currculo non ten mis valor que o puramente organizativo e que, polo tanto, un mesmo contido pode estar desenvolvendo obxectivos de reas diferentes. Insstese as no carcter globalizador que debe rexer a intervencin educativa, especialmente no primeiro ciclo da educacin infantil, en que os eixes vertebradores da actividade educativa van ser fundamentalmente as rutinas e o xogo. -A intervencin educativa deber evitar o parcelamento das actividades procurando que cando unha criatura xogue ou realice calquera actividade, esta sirva para desenvolver todas as reas, para coecerse mellor a si mesma, para relacionarse emocionalmente coas demais persoas, para comunicarse, para aumentar o seu coecemento do medio, para progresar motrizmente, para cubrir as sas necesidades fsicas e psquicas, para poder sentirse valorada e querida, para expresar os seus sentimentos, etc. -Deberanse aproveitar especialmente as situacins da vida coti para favorecer o traballo globalizado. As rutinas do sono, da comida, da hixiene propia e do contorno, etc. teen neste ciclo unha funcin claramente educativa, pois ofrcenlles s nenas e nenos un marco seguro para o seu desenvolvemento e favorecen multitude de aprendizaxes e a consecucin da autonoma.
39
-Deberanse propoer situacins educativas que ofrezan mltiples posibilidades de percibir, actuar, experimentar e descubrir, aproveitando, deste xeito, a capacidade das nenas e nenos de aprender a travs dos sentidos, actuando, manipulando e experimentando con obxectos e materiais diversos. 4. A individualizacin do traballo educativo. As aprendizaxes que fagan os nenos e nenas teen que ser significativas, o que require necesariamente un ensino individualizado. Dado que cada neno ou nena ten unha bagaxe de aprendizaxes diferente, un ritmo propio de desenvolvemento, uns intereses determinados, etc. -O persoal educativo da escola infantil ten que ofrecerlle a cada nena ou neno o que precisa para que, por medio desta individualizacin da intervencin, se consiga unha autentica igualdade de oportunidades. -Deberanse realizar propostas educativas que lles resulten interesantes aos nenos e nenas, o que supor unha motivacin para realizar o esforzo que implica poer en relacin as novas aprendizaxes cos coecementos previos. -Deberanse propoer aprendizaxes funcionais, tiles para a vida coti e que poidan ser aplicadas en diversas situacins. -Dbese ter presente que neste ciclo as diferenzas individuais son especialmente relevantes e o grupo tende a ser moi heteroxneo anda que os nenos e nenas estean nun mesmo estadio de desenvolvemento. -Deberanse detectar e valorar os coecementos previos do alumnado para que, hora de propoerlle novas aprendizaxes, este poida relacionalas coas xa adquiridas, asegurando as que sexan significativas para el. -Deberase prestar especial atencin capacidade dos nenos e nenas para aprender manipulando, explorando, probando, etc. Estas accins externas son o medio para realizar unha actividade cognitiva interna, requisito tamn imprescindible para conseguir unha aprendizaxe significativa. 5. O desenvolvemento das potencialidades. Os nenos e nenas son capaces de realizar unha serie de accins e aprender ss/as, pero tamn precisan da intervencin e axuda das demais persoas, adultos e nenos/as, para realizar outras moitas conquistas.
40
-Os/as profesionais que desenvolven o seu traballo no primeiro ciclo da educacin infantil deben desear proxectos de intervencin coherentes cun ambiente ben estruturado para permitir unha accin educativa dirixida a desenvolver as potencialidades sensoriomotrices, intelectuais, sociais, afectivas e lingsticas dos nenos e nenas. -A actividade educativa debe planificarse para ser realizada na zona que se sita entre o que o/a neno/a xa capaz de facer s e aquilo que pode realizar con axuda. -Debe favorecerse o movemento nas sas distintas vertentes, prestando especial atencin s principais competencias motoras adquiridas neste ciclo educativo o desprazamento e a pinza-, que lle abren as portas da autonoma. -Propiciaranse actividades de xogo, tendo en conta que a actividade que d unha mellor resposta ao desenvolvemento das nenas e nenos. 6. A interaccin coas demais persoas. A construcin de novos vnculos afectivos cos adultos e co grupo de iguais un dos aspectos bsicos neste ciclo educativo, no cal ademais da satisfaccin das necesidades biolxicas, os nenos e nenas teen a necesidade de ter unha boa relacin afectiva coa persoa adulta. Esta relacin de apego que establecen cos adultos permitiralles sentir equilibrio e seguridade emocional na escola, sen a cal as demais experiencias quedaran diminudas ou deterioradas. Tamn neste primeiro ciclo comeza a aprendizaxe dos valores. -A educadora ou educador do primeiro ciclo da educacin infantil deben relacionarse coas nenas e nenos coecendo as sas posibilidades de desenvolvemento e confiando nas sas capacidades nun clima de seguridade, respecto, valoracin e confianza. -Deberase manter unha permanente actitude de escoita dos cativos e cativas para percibir as sas necesidades e desexos e poder darlles respostas adecuadas. -Deberase procurar desenvolver nas nenas e nenos principios como o autocontrol, a responsabilidade, a tolerancia e a solidariedade, tendo en conta que estas aprendizaxes se fan a travs da interiorizacin e da prctica e que as persoas adultas que rodean aos nenos e nenas teen un importante papel como modelos.
41
-Deberanse aproveitar todas as situacins de interaccin que se producen ao longo da xornada para fomentar os intercambios lingsticos, sen descoidar outras formas de comunicacin, dentro do grupo, deseando situacins especficas que requiran da linguaxe. O persoal da escola debe ser consciente do seu importante papel como modelo para as nenas e nenos, coidando especialmente a calidade das sas interaccins comunicativas. -Aproveitaranse as posibilidades de interaccin co grupo de iguais que a escola posibilita. Mediante estas -na clase, no patio, nas sadas, durante as comidas...- as nenas e nenos amplan os escenarios de socializacin, establecendo o seu lugar na comunidade, aprendendo a xestionar conflitos, a facer amizades, etc. 7. O persoal da escola infantil. Os equipos humanos que compoen unha escola de primeiro ciclo de educacin infantil adoitan ser moi heteroxneos pola formacin, polas distintas tarefas que exixe unha organizacin que contempla a faceta educativa pero tamn a de servizos, etc. -Debern establecerse acordos previos sobre cuestins que incidirn sobre a proposta pedagxica da escola: a idea dunha infancia competente, o respecto s familias como primeiro axente educativo ao que non se substite e co que se debe cooperar, etc. -A integracin de distintos estilos educativos e persoais deber configurar, desde todas as contribucins, un modelo de atencin infancia que debe dotar de coherencia e unidade a todo o centro. 8. A avaliacin. Dada a interrelacin estreita entre todos os actores, escenarios e actividades desenvolvidas nunha escola de primeiro ciclo de educacin infantil, o proceso de avaliacin deber recoller non s informacin de como vai evolucionando o desenvolvemento dos nenos e nenas nos mbitos de aprendizaxe, senn tamn a propia planificacin educativa, a organizacin de tempos e traballo dos equipos educativos e de servizos, e a interrelacin coas familias e coa comunidade. -A avaliacin ter un carcter permanente e sistemtico, de maneira que proporcione informacin veraz e continua sobre os procesos de toda ndole que teen lugar no centro e posibilite axustar ou mellorar os programas establecidos.
42
-Os equipos educativos das escolas debern desear instrumentos de avaliacin que reflictan, non soamente os estndares esperados en cada nivel de idade, senn tamn o proceso de evolucin nas aprendizaxes que cada neno percorre, de xeito que poidan obter informacin individualizada. -Esta informacin, que debe subliar os logros e avances acadados, ten que ser comunicada e compartida coas familias para, desde diferentes puntos de vista, atopar entre todos estratexias de apoio que lle permitan ao alumnado afrontar os seguintes retos.
1.3. Currculo do segundo ciclo.

REA: COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL. Nesta rea trtase de desenvolver o proceso de construcin persoal en que resultarn relevantes as interaccins de nenas e nenos co medio, o crecente control motor, o desenvolvemento da conciencia emocional, a constatacin das sas posibilidades e limitacins, o proceso de diferenciacin das demais persoas e a independencia cada vez maior con respecto s persoas adultas. O coecemento propio un proceso permanente e continuo na vida das persoas que involucra diversas dimensins interdependentes. Estas comprenden aspectos tan importantes como o desenvolvemento e a valoracin propia, a autonoma, a identidade, a convivencia cos outros... Contando con estes aspectos, esta rea de coecemento e experiencia far referencia, de forma conxunta, construcin gradual da propia identidade e da sa madurez emocional, ao establecemento de relacins afectivas coas demais persoas e autonoma persoal como procesos inseparables e necesariamente complementarios. O autocoecemento frmase en gran medida pola interiorizacin das valoracins positivas ou negativas que proceden das interaccins sociais cos iguais e coas demais persoas, polo que depende do tipo e calidade dos vnculos afectivos que se establecen coa nai e/ou co pai, a familia e outras persoas que son significativas. Vaise as configurando a autoestima e a propia identidade, o que posibilita o logro progresivo da autonoma. Na construcin do coecemento propio interveen diferentes factores, como a imaxe positiva propia e os sentimentos de eficacia, seguridade
43
e autoconfianza. Tales sentimentos deben contribur elaboracin dun concepto propio axustado que lles permita s nenas e aos nenos percibir e actuar conforme as propias posibilidades e limitacins. A autonoma est estreitamente vinculada con procesos que se inician desde idade temper e que durante os primeiros anos se manifestan, tanto na capacidade de explorar, aventurarse e actuar, como no exercicio de opinar, propoer, contribur, escoller, decidir, autodirixirse e autoxestionarse, convivindo con outras persoas e educndose en valores socialmente compartidos. Os contidos educativos que atinxen a esta rea agrpanse en catro bloques, que non son unidades independentes, senn que deben visualizarse de forma inclusiva e relacional, xa que comprenden aspectos que se conteen e vinculan uns cos outros, e mesmo non poden ser traballados separadamente dos contidos do resto das reas. Faise, polo tanto, imprescindible un enfoque global e significativo das situacins de ensino e aprendizaxe. Estes bloques de contidos son: Bloque 1. O corpo e a propia imaxe. Ao longo desta etapa educativa as experiencias das nenas e dos nenos co contorno deben axudalos a coecer global e parcialmente o seu corpo, as sas posibilidades sensitivas, perceptivas e motrices; a que poidan identificar as sensacins que experimentan, gozar con elas e servirse das posibilidades expresivas do corpo para manifestalas. Unha imaxe axeitada do esquema corporal a base para a elaboracin da propia identidade persoal. O coecemento e control progresivo do corpo un proceso que ocuparn os nenos e nenas desde o seu nacemento e que se converter nun dos primeiros referentes para que se coezan e recoezan como persoas. A identificacin das sas caractersticas individuais -sexo, tamao, trazos fsicos, etc.-, as como das dos seus compaeiros e das sas compaeiras, son instrumentos bsicos para o seu desenvolvemento e para a adquisicin de actitudes non discriminatorias. A presenza de trazos persoais diferentes -por razn de sexo, orixe social ou cultural, caractersticas fsicas- ser utilizada polo profesorado para atender a diversidade, de maneira que se propicie un ambiente de relacins presidido polo respecto e a aceptacin das diferenzas.
44
A necesidade de abordar estes contidos atopa a sa xustificacin no feito de que o corpo o instrumento primordial de aprendizaxe que posen as nenas e os nenos nas primeiras idades. Os nenos e nenas potencian a sa intelixencia a partir do que poden ver, tocar, ulir, gustar, sentir, escoitar, manipular... Bloque 2. Xogo e movemento. A travs da experiencia do propio movemento, o alumnado ir coordinando os seus esquemas perceptivo- motrices e coecendo o seu propio corpo, as sas sensacins e emocins. Ser, pois, a partir da accin corporal como aprenda a percibir o seu corpo e a asumilo, o que lle permitir ademais establecer unha mellor relacin coas demais persoas, ir coecendo pouco a pouco as sas posibilidades e descubrir os seus lmites. Sobre esta base, ir construndo a sa identidade persoal. A travs dos movementos poder mellorar e aumentar as posibilidades de desprazamento, recorrer espazos cada vez mis amplos e abrir, deste xeito, o mbito da sa experiencia. Para contribur ao coecemento propio e autonoma persoal, convn promover o xogo como actividade privilexiada que integra a accin coas emocins e mais o pensamento e favorece o desenvolvemento social. Bloque 3. A actividade coti. Neste bloque abrdanse os contidos relacionados co establecemento de relacins interpersoais positivas baseadas no respecto s persoas e s normas e valores socialmente compartidos. Esprase potenciar a capacidade de establecer relacins de confianza, afecto, colaboracin, comprensin e pertenza, baseadas no respecto s persoas e en normas e valores da sa sociedade. As, a partir de situacins e actividades variadas con outras nenas e outros nenos, cada cativo e cativa ir construndo o coecemento propio, poder ir controlando as condutas agresivas e aprender a xestionar desexos, sentimentos e emocins. Bloque 4. O coidado persoal e a sade. Este bloque incle unha serie de contidos que favorecern que os nenos e nenas vaian adquirindo, na medida das sas posibilidades, a autonoma necesaria en actividades cotis para atender a sa sade: a hixiene, o vestido, a alimentacin...
45
As, aprendern a recoecer situacins perigosas e a previr accidentes na casa, na escola e na ra, empregando axeitadamente os instrumentos e as instalacins, as como a colaborar nas medidas que se tomen en caso de enfermidade ou accidente, respondendo con actitudes de tranquilidade e colaboracin. No contexto da interaccin de grupo, as nenas e os nenos interiorizarn as actitudes de aprecio polo benestar propio e das compaeiras e dos compaeiros, de respecto s necesidades e sade das demais persoas, de axuda a quen o necesite e de colaboracin na conservacin e mellora do contorno. OBXECTIVOS -Formarse unha autoimaxe axustada e positiva, identificando gradualmente as propias caractersticas, posibilidades e limitacins a travs da interaccin coas outras persoas, desenvolvendo sentimentos de autoestima e acadando maior autonoma persoal. -Coecer e representar o propio corpo, identificando as sas partes e algunhas das sas funcins, descubrindo as posibilidades de accin e de expresin, e coordinando e controlando cada vez con maior precisin xestos e movementos. -Identificar os propios sentimentos, emocins, necesidades e preferencias, e ser capaces de expresalos e comunicalos, as como identificar e respectar tamn os das outras persoas. -Tomar a iniciativa, planificar e secuenciar a propia accin para realizar tarefas sinxelas ou resolver problemas da vida coti, aceptando as pequenas frustracins e manifestando unha actitude tendente a superar as dificultades que se presentan, reforzando o sentimento de autoconfianza e sendo quen de solicitar axuda. -Adecuar o propio comportamento s necesidades e requirimentos das outras persoas, desenvolvendo actitudes e hbitos de respecto, axuda e colaboracin e mais evitando a adopcin de comportamentos de submisin ou dominio. -Progresar na adquisicin de hbitos e actitudes relacionados coa seguridade, a hixiene, a alimentacin e o fortalecemento da sade, apreciando e gozando das situacins cotis de equilibrio e benestar emocional.
46
-Progresar na adquisicin de hbitos de orde, constancia e planificacin no desenvolvemento das tarefas. -Amosar unha actitude de aceptacin e respecto polas diferenzas individuais: idade, sexo, etnia, cultura, personalidade, caractersticas fsicas... -Descubrir, coecer e vivir o xogo como medio que favorece a aceptacin propia, o desenvolvemento humano, a manifestacin de emocins, o respecto s demais persoas, a aceptacin de regras, a seguridade persoal e a aceptacin da identidade sexual e cultural. CONTIDOS Bloque 1. O corpo e a propia imaxe. -Exploracin do propio corpo, recoecendo progresivamente as sas caractersticas e posibilidades para chegar toma de conciencia do propio esquema corporal. -Identificacin, manifestacin, regulacin e control das necesidades bsicas do corpo. -Adquisicin de confianza nas capacidades propias. -Control progresivo dos propios sentimentos e emocins. -Potenciacin da construcin do esquema corporal a partir das sensacins e das percepcins do propio corpo, en relacin e interaccin cos datos que a nena ou o neno recibe das outras persoas, do medio e dos obxectos. Vivencia do corpo como un todo para pasar progresivamente a sentir as partes que o integran. -Recoecemento das percepcins sensoriais propioceptivas -que proveen dos propios msculos e articulacins- e as percepcins extereoceptivas relacionadas cos campos visuais, auditivos, olfactivos, tctiles, gustativos...-Aceptacin da propia imaxe corporal e gozo xogando co seu corpo, desenvolvendo accins e iniciativas individuais e grupais, empregando as posibilidades expresivas do propio corpo a travs de xestos, movementos, xogos, danzas...-
47
-Identificacin, verbalizacin e expresin de sentimentos, emocins, vivencias, preferencias e intereses propios e das demais persoas. -Aceptacin e valoracin axustada e positiva da sa persoa, confiando nas sas posibilidades e recoecendo as limitacins propias. -Recoecemento dos sentidos como medio de expresin, percepcin e comprensin do mundo que o rodea, e como medio favorecedor do desenvolvemento cognitivo. -Observacin dos cambios fsicos nas persoas ao longo do tempo. Identificacin das diferentes etapas da vida valorndoas positivamente. -Valoracin positiva e respecto polas diferenzas, aceptacin da identidade e caractersticas das demais persoas, evitando actitudes discriminatorias. -Recoecemento e vivencia das referencias espazo- temporais en relacin co propio corpo, cos obxectos, co contorno e coas demais persoas. -Desenvolvemento da identidade sexual e aceptacin do corpo sexuado feminino e masculino. Mantemento dunha actitude crtica ante os estereotipos ofertados a travs da publicidade e outros medios de comunicacin social. Bloque 2. Xogo e movemento. -Participacin nos xogos e na actividade motriz, identificando as sas capacidades e confiando nas propias posibilidades de accin, amosando actitudes de iniciativa e constancia. -Gozo co xogo como medio para coecer a realidade, mantendo unha actitude de axuda e cooperacin con iguais e con persoas adultas. Aceptacin do xogo como medio de desfrute e de relacin cos demais. -Adaptacin do ton e da postura s caractersticas do obxecto, da outra persoa, da sa accin e da situacin. -Satisfaccin polo crecente dominio persoal. -Aceptacin de compromisos, establecendo acordos en consideracin sa persoa, s outras e ao seu medio, fortalecendo vnculos afectivos -amizade, cooperacin, axuda, solidariedade...-. Comprensin, aceptacin e valoracin de regras para xogar.
48
-Potenciacin do xogo como elemento comn a todas as culturas, partindo do coecemento e valoracin dos xogos propios da comunidade e abrndose ao coecemento e gozo dos das outras. -Coordinacin progresiva das sas habilidades psicomotrices finas e grosas. -Adquisicin dun maior dominio das sas capacidades corporais: desenvolvemento das habilidades motoras, do control de ton, do equilibrio e da respiracin. -Adquisicin de nocins bsicas de orientacin e coordinacin de movementos. -Potenciacin das sas capacidades motoras, de coordinacin e de orientacin no espazo. -Exploracin das posibilidades perceptivas, motrices e expresivas propias e das demais persoas, amosando iniciativa para aprender habilidades novas. Bloque 3. A actividade coti. -Regulacin do propio comportamento, satisfaccin pola realizacin de tarefas e conciencia da propia competencia. -Interese por participar en actividades da vida coti, con iniciativa e progresiva autonoma na sa realizacin, regulando o propio comportamento, para camiar cara resolucin pacifica de conflitos. -Habilidades para a interaccin e colaboracin, as como unha actitude positiva para establecer relacins de afecto coas persoas adultas e iguais, aceptando a diversidade. -Hbitos elementais de organizacin, constancia, atencin, iniciativa e esforzo. -Planificacin secuenciada da accin para resolver tarefas. -Valoracin e gusto polo traballo propio ben feito e polo das demais persoas, buscando os recursos axeitados que lle permitan conclur os proxectos que inicia, sendo quen de solicitar e prestar axuda. -Xestin do seu comportamento en funcin das necesidades das outras persoas e das normas de funcionamento do grupo, dereitos, respon-
49
sabilidades e comportamentos sociais, camiando progresivamente cara autorregulacin das sas accins. -Recoecemento progresivo da sa identidade persoal: capacidades, actitudes e coecementos, aplicndoos nas sas actividades diarias. Bloque 4. O coidado persoal e a sade. -Recoecemento das necesidades bsicas do corpo -hixiene, alimentacin, descanso...-. -Iniciacin na prctica de accins e recoecemento de situacins que favorezan a interaccin e adquisicin de hbitos saudables como a hixiene corporal e ambiental, a adecuada alimentacin, o consumo responsable e o descanso. -Aceptacin das normas de comportamento establecidas durante as comidas, os desprazamentos, o descanso e a hixiene. -Peticin e aceptacin de axuda nas situacins que as o requiran. -Valoracin da axuda doutras persoas. -Identificacin e valoracin de hbitos favorecedores ou non dunha boa sade. -Valoracin da necesidade de desenvolverse en espazos saudables identificando as condicins que os caracterizan. Colaboracin no mantemento de ambientes limpios e ordenados. -Gusto por un aspecto persoal coidado manifestando as sas preferencias estticas -vestimenta, peiteados, adobos, coloridos...-. -Emprego responsable e axeitado de instrumentos, ferramentas e instalacins para previr accidentes e evitar situacins de risco. -Fomento de hbitos de prevencin de enfermidades e de accidentes domsticos, respondendo con actitude de tranquilidade e colaboracin. CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Recoecer, identificar e representar o corpo na sa globalidade e as sas diferentes partes.
50
Este criterio trata de avaliar a capacidade para recoecer e nomear as diferentes partes do corpo, situndoas espacialmente na sa persoa e nas demais. As mesmo, avaliarase a complexidade na representacin do esquema corporal. -Coordinar e controlar o seu corpo, as sas posibilidades motrices e adaptalo s caractersticas dos obxectos, accin e vida coti. Por medio deste criterio pretndese observar o desenvolvemento do ton, da postura e do equilibrio, do control respiratorio e da coordinacin motriz nos diferentes desprazamentos e actividades, as como a utilizacin das posibilidades motrices, sensitivas e expresivas do propio corpo. As nenas e os nenos debern manifestar un control progresivo deles en distintas situacins e actividades, como xogos, rutinas ou tarefas da vida coti. -Recoecer os sentidos e identificar percepcins e sensacins. Con este criterio avaliarase se o alumnado identifica os sentidos, se recoece a sa funcionalidade e se pode explicar con exemplos sinxelos as principais sensacins asociadas a cada sentido. As mesmo, valorarase se aprecia a sa importancia como medio de percepcin e comprensin do mundo que o rodea. -Construr unha imaxe positiva propia e aceptar a sa identidade, manifestando confianza nas sas posibilidades e recoecendo as sas limitacins. Avalase a travs deste criterio a formacin dunha imaxe persoal axustada e positiva, a capacidade para utilizar os recursos propios, o coecemento das sas posibilidades e limitacins, a confianza para emprender novas accins e a superacin das dificultades. -Identificar semellanzas e diferenzas entre as persoas valorando positivamente a diversidade. Este criterio trata de avaliar se as nenas e os nenos son quen de manifestar respecto e aceptacin polas caractersticas das demais persoas, sen discriminacins de ningn tipo e amosando actitudes de axuda e colaboracin. -Identificar e manifestar os propios sentimentos, vivencias, emocins e comprender os das demais persoas.
51
Avalase con este criterio se o alumnado se mostra sensible aos sentimentos e estados anmicos, propios e das demais persoas, e se quen de solicitar ou de prestar axuda; se manifesta e percibe os estados de alegra, preocupacin, enfado, tristeza..., xestionando os propios e tendo en conta os dos demais; as como se mostra interese polos motivos que os causan, dando mostras de comprensin e tratando de consolar. -Participar en xogos, mostrando destrezas motoras e habilidades manipulativas cada vez mis axustadas. Trtase de avaliar con este criterio a capacidade do alumnado para participar activamente en distintos tipos de xogo valorando positivamente tanto os propios da sa cultura como os doutras. Observarase o desenvolvemento dos elementos motrices que se manifestan en desprazamentos, marcha, carreira ou saltos; as como a coordinacin e control das habilidades manipulativas de carcter fino que cada actividade require -repartir, deixar pegadas, encaixar, pinzar, suxeitar...-. -Participar en xogos e actividades colectivas aceptando as normas que os rexen. Trtase de avaliar con este criterio a participacin activa en distintos tipos de xogo, sendo capaces de gozar do xogo colectivo, de controlar a propia vontade, de ter constancia e de superar a frustracin. Valorarase tamn a utilizacin adecuada das normas que os rexen e as actitudes de colaboracin e axuda que eviten adoptar posturas de submisin ou de dominio. -Resolver con iniciativa e autonoma as actividades da vida coti, colaborar en tarefas e aceptar as normas. Pretndese avaliar con este criterio as destrezas adquiridas para realizar as actividades habituais da vida diaria. Estimarase o grao de autonoma e a iniciativa para levar a cabo as devanditas actividades, utilizando adecuadamente os espazos e materiais apropiados e facendo uso das normas establecidas para cada caso. As mesmo, observarase a constancia, organizacin, hbitos, atencin, planificacin, interaccin, autorregulacin, autovaloracin, perseveranza... -Manifestar hbitos de sade, alimentacin saudable, hixiene corporal e benestar utilizando adecuadamente espazos e materiais. Avaliarase a travs deste criterio o gusto por participar en actividades que favorecen un aspecto persoal coidado e mais un contorno limpo e
52
esteticamente agradable, as como por colaborar na creacin dun ambiente xerador de benestar, de xeito que asuman un enfoque proactivo cara sa seguridade e benestar. Esta asuncin demstrase en rutinas de aula, sadas educativas, zonas de xogo... -Identificar situacins de risco e actuar coherentemente ante elas. Avaliarase a travs deste criterio se o alumnado emprega axeitadamente instrumentos e instalacins para previr accidentes e evitar situacins de risco.
REA: COECEMENTO DO CONTORNO. Nesta rea de coecemento e experiencia pretndese que as nenas e os nenos descubran, coezan e comprendan -segundo as sas posibilidades- os aspectos que conforman a realidade, considerando as sas mltiples relacins e interdependencias, coa finalidade de ir construndo un coecemento sobre o medio fsico, natural e social cada vez mis axustado. O medio un todo integrado, onde os elementos naturais e culturais se relacionan e se inflen mutuamente. importante que a nena e o neno, ademais de identificar os distintos elementos que conforman o medio, vaian descubrindo e comprendendo progresivamente as relacins entre os distintos obxectos, fenmenos e feitos. En sntese, nesta rea pretndese favorecer o proceso de descubrimento e representacin dos diferentes contextos que compoen o contorno do alumnado facilitando a sa insercin participativa e potenciando a sa competencia matemtica. Estas aprendizaxes levaranse a cabo na interaccin constante das nenas e dos nenos co contorno social e natural, polo que necesario abrir a escola ao medio nun ambiente educativo que estimule a sa curiosidade, inclundo a participacin das familias. Establcense tres grandes bloques de contidos: Bloque 1. Medio fsico: elementos, relacins e medida. Este bloque recolle os contidos que potencian o desenvolvemento do pensamento lxico-matemtico a travs dos cales a nena e o neno intentan interpretar e comprender o mundo, favorecendo as nocins de tempo, espazo, causalidade, cuantificacin e a resolucin de problemas que se presentan na sa vida coti.
53
As, para coecer e comprender como funciona a realidade, a nena e o neno indagan sobre o comportamento e as propiedades de obxectos e materias presentes no seu contorno: actuando e establecendo relacins cos elementos do medio fsico, explorando e identificando os devanditos elementos, recoecendo as sensacins que producen, anticipndose aos efectos das sas accins sobre eles, detectando semellanzas e diferenzas, comparando, ordenando, cuantificando, pasando as da manipulacin representacin, orixe das incipientes habilidades lxico-matemticas. Bloque 2. Achegamento natureza. O bloque de achegamento natureza refrese s aprendizaxes relacionadas co descubrimento, coecemento e comprensin do mundo animal e vexetal; aos procesos de cambio que viven os nenos e nenas no seu desenvolvemento e crecemento e s relacins dinmicas que establecen cos elementos e fenmenos que conforman o seu contorno. Pretndese que establezan relacins identificando procesos e interdependencias co contorno inmediato, os seus elementos e fenmenos, desenvolvendo actitudes indagatorias e de interese por aprender, permanentemente, a travs dunha exploracin activa. O medio, os seres e elementos que o integran, convrtese ben axia en obxecto preferente da curiosidade e interese infantil. As vivencias que as nenas e os nenos teen en relacin cos elementos da natureza e a reflexin sobre elas levaranos, co apoio adecuado da escola, observacin dalgns fenmenos naturais, das sas manifestacins e consecuencias, as como a achegarse gradualmente ao coecemento dos seres vivos, das relacins que se establecen entre eles, das sas caractersticas e dalgunhas das sas funcins. A apreciacin da diversidade e riqueza do medio natural, o descubrimento de que as persoas formamos parte dese medio e a vinculacin afectiva a el son a base para fomentar desde a escola actitudes habituais de respecto e coidado. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade. Este bloque de contidos considera a dimensin sociocultural do medio. Comprende os contidos relacionados coas formas de organizacin dos seres humanos que forman parte do contorno das nenas e dos nenos -familia, escola, barrio, aldea...-, recollendo aqueles contidos a travs dos
54
cales descobren e comprenden progresivamente as caractersticas dos grupos humanos, as sas formas de vida, organizacin e acontecementos relevantes. Aprender a convivir nos distintos grupos sociais supor coecer as relacins que neles se dan -parentesco, amizade, vecianza...- as como as sas normas e o respecto destas. Con elas van construndo as nenas e nenos a sa identidade individual e social. As mesmo, establcese no currculo o coecemento dos diversos servizos comunitarios relacionados co ocio, a cultura, a sanidade... e o respecto e valoracin das distintas funcins de cada persoa na sociedade. OBXECTIVOS -Observar e explorar de forma activa o seu contorno, xerando interpretacins sobre algunhas situacins e feitos significativos, e mais mostrando interese polo seu coecemento. -Observar os cambios e modificacins a que estn sometidos os elementos do contorno e relacionalos cos factores que os producen, desenvolvendo actitudes de coidado, respecto e corresponsabilidade na sa conservacin. -Iniciarse na formulacin de hipteses, buscando respostas e explicacins, para anticipar probables efectos que poderan producirse como consecuencia de situacins da vida diaria e dalgns experimentos realizados. -Relacionarse coas demais persoas, de forma cada vez mis equilibrada e satisfactoria, interiorizando progresivamente as pautas de comportamento social e axustando a sa conduta a elas. -Coecer distintos grupos sociais prximos sa experiencia, algunhas das sas caractersticas, producins culturais, valores e formas de vida. -Establecer relacins de confianza, afecto, colaboracin, comprensin e pertenza baseadas no respecto s persoas, s normas e valores da sociedade a que pertencen. -Apreciar e facer seus algns elementos significativos propios da tradicin e da cultura galega -expresins artsticas, costumes, festas populares, folclore, gastronoma, etc.-.
55
-Iniciarse nas habilidades matemticas, manipulando funcionalmente elementos e coleccins, identificando os seus atributos e calidades e mais establecendo relacins de agrupamentos, clasificacin, orde e cuantificacin. -Empregar o coecemento matemtico para interpretar a vida en clave de lxica, comprendendo situacins e resolvendo problemas: establecendo relacins, explorando, ordenando, comparando, cuantificando, medindo, pesando, etc. CONTIDOS Bloque 1. Medio fsico: elementos, relacins e medida. -Interese pola exploracin dos obxectos e materiais presentes no medio recoecendo as sas funcins e usos cotins e mais mantendo unha actitude de respecto e coidado cara a obxectos propios e alleos. -Recoecemento dalgns atributos e propiedades de obxectos e de materiais, examinando con atencin as sas caractersticas e a sa aplicacin na vida diaria. -Interese pola clasificacin de obxectos e de materiais e aproximacin cuantificacin de coleccins. -Identificacin de formas planas e tridimensionais en elementos do contorno. -Recoecemento do uso do nmero na vida diaria e inicio no rexistro de cantidades. Emprego dos nmeros para identificar, contar, clasificar, numerar, informarse e ordenar elementos da realidade sempre en situacins contextualizadas e significativas. -Observacin e toma de conciencia da funcionalidade dos nmeros na vida coti. -Utilizacin da accin de contar como estratexia para a obtencin dun dato numrico e como verificacin do resultado de operacins de clculo sinxelas e funcionais. -Proposicin e resolucin de situacins problemticas sinxelas da vida coti: localizar un dato numrico, facer unha reparticin, realizar unha estimacin...
56
-Utilizacin de xogos de mesa como actividades ldicas que unen o razoamento, a reflexin e o divertimento en grupo. -Investigacin do comportamento fsico de diferentes materiais e obxectos, en diferentes situacins e con variadas accins. -Achegamento a algunhas magnitudes fsicas -peso, lonxitude, capacidade, tempo- a travs da estimacin: comparando, sopesando, observando... -Recoecemento e identificacin de situacins en que se fai necesario medir. Interese e curiosidade polos instrumentos de medida convencionais e non convencionais facendo unha aproximacin ao seu uso. -Adquisicin progresiva da nocin do paso do tempo mediante as actividades da vida coti. -Orientacin temporal en situacins cotis empregando diferentes nocins e relacins. Aproximacin ao uso do calendario. -Establecemento de relacins de orientacin espacial de localizacin, direccin, distancia e posicin respecto a obxectos, persoas e lugares, nomendoos axeitadamente e empregando o vocabulario topolxico elemental. -Exploracin ldica das propiedades e caractersticas dalgns corpos xeomtricos elementais. -Vivencia, representacin e interpretacin do espazo, empregando a imaxinacin en debuxos, planos, fotografas, mapas ou outros. Bloque 2. Achegamento natureza. -Identificacin e afondamento no estudo dalgunhas caractersticas e funcins vitais dos seres vivos empregando a exploracin sensorial. Diferenzas entre seres vivos e obxectos inertes. -Observacin dun ser vivo no seu medio natural ou reproducindo o medio na aula, rexistrando a observacin e contrastando os datos entre compaeiras e compaeiros. -Observacin dalgunhas caractersticas, comportamentos, funcins e cambios nos seres vivos.
57
-Identificacin dalgunhas caractersticas, necesidades e cambios nos procesos de crecemento e etapas do desenvolvemento das persoas e outros seres vivos. -Curiosidade, respecto e coidado cara aos elementos do medio natural, especialmente animais e plantas. -Descubrimento das diferentes formas en que se encontra a auga na natureza, comprendendo a sa contribucin ao desenvolvemento dos seres vivos e do medio, valorando a necesidade da sa conservacin e de facer un uso responsable dela. -Identificacin dos cambios que se producen en canto luminosidade, posicin do sol, aos ciclos da la... ao longo dun da, dos meses e das estacins do ano. -Formulacin de hipteses, contrastndoas coas das outras persoas, buscando respostas e explicacins sobre as causas e consecuencias de fenmenos do medio natural calor, choiva, vento, da, noite, erosin, ciclo vital...- e dos producidos pola accin humana - pontes, encoros, aeroxeradores, muos de auga...-. -Gozo ao realizar actividades individuais e de grupo en contacto coa natureza. Valoracin da sa importancia para a sade e o benestar, apreciando o medio natural como un espazo para a recreacin, a aventura e conservacin, a realizacin de actividades ao aire libre e o contacto con elementos da natureza. -Participacin en proxectos e investigacins no medio natural, expresando as actividades realizadas e os resultados obtidos mediante diferentes representacins. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade. -Identificacin da familia e da escola como primeiros grupos sociais de pertenza, valorando positivamente as relacins afectivas que neles se establecen, mantendo unha actitude de colaboracin e asumindo pequenas responsabilidades. Recoecemento e respecto dos diferentes tipos de familias. -Valoracin das relacins afectivas que se establecen na familia e na escola. -Interese e disposicin favorable para iniciar relacins respectuosas, afectivas e recprocas con nenos e nenas doutras culturas.
58
-Achegamento s funcins que cumpren diversas persoas, organizacins e institucins para cubrir necesidades e achegar servizos presentes na sa comunidade, evitando estereotipos sexistas. -Colaboracin co resto de compaeiros e compaeiras na vida da aula, amosando disposicin para compartir e resolver conflitos. Incorporacin progresiva de pautas adecuadas de comportamento. -Recoecemento dalgns signos de identidade cultural galega apreciando os cambios que se producen no modo de vida co paso do tempo. Sucesos e persoas relevantes da historia da sa comunidade, do seu pas e do mundo. CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Explorar os obxectos e elementos do contorno inmediato e actuar sobre eles. Recoecer os seus atributos e calidades. Agrupar, clasificar e ordenar estes elementos e coleccins segundo distintos criterios. Pretndese valorar con este criterio a capacidade e o interese para explorar os obxectos e materias presentes no seu contorno mediante actividades manipulativas, sendo quen de identificar propiedades fsicas observables como forma, cor, tamao, peso... Valorarase, as mesmo, a capacidade para establecer relacins entre as sas caractersticas ou atributos e o seu comportamento fsico -caer, rodar, escorregar, botar...- despois de observar mediante unha experimentacin sinxela estas accins. Este criterio permitir avaliar tamn a competencia para organizar agrupando, clasificando e ordenando- a informacin obtida das calidades e caractersticas dos obxectos. -Empregar os nmeros para identificar, contar, clasificar, informarse e ordenar elementos da realidade, aproximndose ao seu valor notacional e conceptual. Con este criterio comprobarase a competencia das nenas e dos nenos para aplicar a situacins variadas os coecementos adquiridos sobre o uso dos nmeros: expresar cantidades, identificar datas, indicar medidas, identificar nmeros de telfono, das casas, das matrculas de coches... Comprobarase as mesmo o modo en que nenas e nenos van desenvolvendo determinadas habilidades lxico-matemticas en situacins contextualizadas e significativas -preparacin de receitas, rexistros, creacin
59
de coleccins, xogos de mesa...- establecendo relacins cualitativas e cuantitativas entre elementos e coleccins, estimando cantidades pequenas, expresndoas oralmente ou mediante escritura convencional ou non convencional, facendo uso da accin de contar como estratexia para a obtencin dun dato numrico e como verificacin do resultado de operacins de clculo sinxelas. -Propoer e resolver problemas sinxelos relacionados con situacins cotis, empregando e comparando magnitudes de peso, lonxitude e capacidade. Observarase, a travs deste criterio, a capacidade das nenas e dos nenos para propoer e resolver sinxelos problemas da sa vida coti, formulando hipteses e buscando alternativas, solucins e novas posibilidades, anticipando consecuencias, individualmente e en grupo, tendo en conta as opinins e as achegas das demais persoas, o consenso e a negociacin. Isto pode implicar a aplicacin de operacins como engadir, quitar, repartir, medir, ordenar... e facer uso da medida, empregando unidades non convencionais. -Recoecer algns aspectos xeomtricos bsicos: lias, puntos, rectngulos, cadrados, tringulos, crculos, esferas, cubos e prismas. Avaliarase se o alumnado identifica e recoece no seu contorno inmediato -construcins, natureza, arte...- aspectos xeomtricos bsicos como lias, puntos, rectngulos, cadrados, tringulos, crculos, esferas ou cubos mediante a observacin e a exploracin ldica. -Describir e representar dun xeito elemental a situacin das propias nenas e nenos en relacin a obxectos e s demais persoas usando vocabulario topolxico elemental. Avaliarase a competencia para interpretar e empregar as nocins bsicas espaciais elementais -arriba, abaixo; dentro, fra; preto, lonxe...- en actividades de orientacin e de representacin espacial variadas. -Usar e comprender nocins temporais bsicas ordenando temporalmente feitos referidos sa vida. Trtase de comprobar que o alumnado quen de secuenciar e relatar empregando o vocabulario axeitado: antes e despois, ma e tarde, da e noite, ontehoxe- ma, da-semana-meses, estacins do ano; en momentos significativos que teen que ver coa sa actividade.
60
-Dar mostras de interesarse polo medio natural e os seus cambios. Identificar e nomear algns dos seus compoentes, establecendo relacins sinxelas de interdependencia. Manifestar actitudes de coidado e de respecto cara natureza e participar en actividades para conservala. Con este criterio valrase o interese, coecemento e grao de sensibilizacin polos elementos da natureza, tanto vivos como inertes; a indagacin dalgunhas caractersticas e funcins xerais, achegndose nocin de ciclo vital e constatando os cambios que este implica. En canto aos seres vivos, valoraranse os hbitos de coidado destes e a sensibilidade e o respecto pola sa vida. Estimarase, as mesmo, o interese que manifestan as nenas e os nenos polo coecemento do medio, as observacins que fan, as como as conxecturas que sobre as sas causas e consecuencias formulan. Apreciarase tamn a capacidade do alumnado para valorar a necesidade da adopcin de medidas de proteccin do medio por parte das persoas, participando en actividades para conservalo e reflexionando sobre os cambios na paisaxe producidos pola intervencin humana. -Identificar e recoecer as diferentes etapas da vida nas persoas e outros seres vivos. Avaliarase a capacidade para recoecer os cambios que se producen nas persoas ao longo da sa vida. Valorarase tamn se as nenas e os nenos son capaces de establecer algunhas relacins entre medio fsico e social, identificando os cambios naturais que afectan a vida coti das persoas -cambios de estacins, temperatura...-. -Identificar e coecer os grupos sociais mis significativos do contorno do alumnado e algunhas caractersticas da sa organizacin. Con este criterio avalase o coecemento dos grupos mis prximos -familia, escola, vecianza...- superando estereotipos sociais. Observarase, as mesmo, a sa integracin e vinculacin afectiva aos grupos mis prximos e a acomodacin da sa conduta aos principios, valores e normas que os rexen, recoecendo e valorando a necesidade destas para convivir. Especial atencin merecer a capacidade que nenas e nenos mostren para a anlise de situacins conflitivas e as competencias xeradas para un adecuado tratamento e resolucin.
61
-Recoecer, identificar e poer exemplos sinxelos dalgns servizos comunitarios. Por medio deste criterio tratarase de avaliar o grao de sensibilizacin cara valoracin dos servizos sociais e comunitarios do seu contorno mercado, atencin sanitaria, medios de transporte...- superando os estereotipos sexistas referidos s persoas usuarias destes servizos e profesionais que os desenvolven. -Recoecer algunhas manifestacins culturais prximas e doutras realidades, valorando a sa diversidade e riqueza. Avaliarase con este criterio o coecemento das principais manifestacins culturais propias e a comprensin dalgns signos ou elementos que identifican outras culturas. Valorarase, as mesmo, o interese e o respecto pola diversidade cultural.
REA: LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN. A comunicacin nas sas diversas manifestacins implica a capacidade de producir, recibir e interpretar mensaxes. Ao fomentar a aprendizaxe das diversas formas de comunicacin e expresin, outorgarselles s nenas e aos nenos a oportunidade de manifestar os seus sentimentos, emocins e ideas con maior elaboracin e riqueza de matices. As linguaxes contriben tamn ao desenvolvemento dunha competencia artstica que vai acompaada do espertar dunha conciencia crtica neste mundo cambiante e que se pon en xogo ao compartir coas demais persoas as experiencias estticas. O propsito desta rea contribur a mellorar a relacin entre o alumnado e o medio, xa que ser a travs das distintas formas de comunicacin e representacin como a nena e o neno establezan relacins co resto das persoas. A interaccin, a travs dos diferentes instrumentos de comunicacin, permite exteriorizar as vivencias emocionais, acceder aos contidos culturais, producir mensaxes cada vez mis elaboradas e ampliar progresivamente a comprensin da realidade. A comunicacin constite o proceso mediante o cal nenas e nenos, desde os primeiros anos de vida, intercambian e constren significados. Sern as distintas formas de comunicacin e representacin as que sirvan
62
de nexo entre o mundo interior e exterior, na medida en que fan posible a representacin da realidade, a expresin de pensamentos, sentimentos e vivencias, posibilitando as interaccins. A travs das linguaxes, os nenos e nenas desenvolven a sa imaxinacin e creatividade, aprenden, constren a sa identidade persoal, mostran as sas emocins, o seu coecemento do mundo e a sa percepcin da realidade. As linguaxes considranse fundamentais para potenciar o desenvolvemento do pensamento e as capacidades comunicativas, expresivas e creativas. Os bloques de contidos que constiten esta rea recollen as diferentes formas de comunicacin e representacin: a linguaxe verbal, a linguaxe artstica, a linguaxe corporal, a linguaxe audiovisual e das tecnoloxas da informacin e a comunicacin. Bloque 1. Linguaxe verbal. Este bloque de contidos refrese capacidade para relacionarse escoitando, recibindo comprensivamente e producindo diversas mensaxes, mediante o uso progresivo e axeitado da linguaxe, nas sas expresins oral e escrita. O dominio progresivo da linguaxe verbal axudar as nenas e os nenos a interpretar de forma mis axeitada o mundo que os rodea. A linguaxe oral especialmente relevante nesta etapa, xa que pode considerarse o instrumento por excelencia de aprendizaxe, de regulacin da conduta e de manifestacin de vivencias, sentimentos, ideas, emocins, etc. A apropiacin da linguaxe, nas sas formas oral e escrita, depender da amplitude, variedade e calidade das experiencias comunicativas que os nenos e nenas tean. No segundo ciclo de educacin infantil pretndese as mesmo que o alumnado descubra e explore os usos da lectura e a escritura, espertando e afianzando o seu interese por elas. Farase un achegamento literatura infantil a partir de textos comprensibles e accesibles para que esta iniciacin literaria sexa fonte de gozo, de diversin e de xogo.
63
As mesmo, necesario o desenvolvemento de actitudes positivas cara propia lingua e dos demais, espertando sensibilidade e curiosidade por coecer outras linguas. Bloque 2. Linguaxe artstica: plstica-musicalcorporal. Este bloque incle todos aqueles medios de expresin artstica que favorecen a sensibilidade esttica, a apreciacin e a manifestacin creativa das nenas e dos nenos. Recoller todos aqueles contidos que se refiran capacidade creativa para comunicar, representar e expresar a realidade a partir da elaboracin orixinal que fan os nenos e nenas desde os seus sentimentos, ideas, experiencias e sensibilidade, a travs de diversas linguaxes artsticas: -Linguaxe plstica. -Linguaxe musical. -Linguaxe corporal. Bloque 3. Linguaxe audiovisual. A linguaxe audiovisual e as tecnoloxas da informacin e a comunicacin presentes na vida infantil requiren un tratamento educativo que, a partir do uso apropiado, inicie as nenas e os nenos na comprensin das mensaxes audiovisuais e na sa utilizacin adecuada. A educacin sobre e, en especial, cos medios de comunicacin debe iniciarse desde idades tempers. A planificacin do uso do ordenador e de toda a tecnoloxa debe estar pensada como un recurso e ferramenta mis de que dispn o profesorado, igual que un libro ou o encerado e, como tal, debe estar recollido o seu uso. OBXECTIVOS -Utilizar as diversas linguaxes como instrumentos de comunicacin, de expresin de ideas e sentimentos, de representacin, de aprendizaxe e de gozo. -Recoecer a importancia das manifestacins non verbais -o silencio, a mirada, a xestualidade, o olfacto e o tacto- como elementos xenunos da comunicacin humana.
64
-Comprender que as palabras, escrituras indeterminadas, nmeros, notas musicais, iconas e outros smbolos e signos convencionais poden representar os pensamentos, experiencias, coecementos, ideas e intencins das persoas. -Comunicarse oralmente nas das linguas oficiais con distintos propsitos -expresar sentimentos, emocins, desexos, ideas- con diferentes interlocutores e/ou interlocutoras e en diversidade de contextos, valorando a linguaxe como ferramenta de relacin cos demais, de regulacin da convivencia e de aprendizaxe. -Comprender a intencionalidade comunicativa doutras nenas e doutros nenos, as como das persoas adultas, adoptando unha actitude positiva cara s linguas. -Iniciarse no uso oral dunha lingua estranxeira para comunicarse en actividades contextualizadas e mostrar interese e gozo ao participar nestes intercambios comunicativos. -Achegarse lingua escrita a travs de distintos tipos de textos. -Comprender, reproducir, reescribir -tendo en conta as diferentes etapas individuais no proceso de adquisicin da lingua escrita-, e recrear textos. -Facer uso da biblioteca valorndoa como fonte de informacin e como fonte de pracer. -Potenciar a capacidade creativa a travs das linguaxes artsticas para imaxinar, inventar, transformar... desde as sas ideas, sentimentos, experiencias, coecementos... -Achegarse ao coecemento de obras artsticas expresadas en distintas linguaxes, comunicndose creativamente a travs das diferentes manifestacins e adquirindo sensibilidade esttica. -Desenvolver o sentir de autoconfianza nas producins artsticas persoais, amosando interese pola sa mellora, respectando e valorando as creacins propias e as das demais persoas. -Achegarse ao coecemento, emprego e valoracin das TIC -ordenadores, a internet, encerado dixital interactivo, escner, vdeo ...- como ferramentas de busca de informacin, creacin, expresin e comunicacin.
65
CONTIDOS Bloque 1. Linguaxe verbal. Escoitar, falar e conversar. -Utilizacin e valoracin progresiva da lingua oral para evocar e relatar feitos; para adquirir coecementos; para expresar e comunicar ideas, sentimentos e emocins; para facer peticins e como mecanismo para regular a propia conduta e a das demais persoas. -Uso progresivo, acorde coa idade, de lxico variado, aumentando a precisin na busca dunha maior estruturacin das sas frases. -Participacin de forma oral en conversas, narracins, ancdotas, chistes, xogos colectivos e outros, incrementando o vocabulario, empregndoo con crecente precisin, con entoacin axeitada, pronuncia clara e usando estruturas oracionais que enriquezan as propias competencias comunicativas. -Participacin en situacins de comunicacin con distintos propsitos, en diferentes contextos e con persoas interlocutoras diversas usando argumentos nas sas conversas, respectando quendas e escoitando atentamente. -Acomodacin progresiva dos seus enunciados aos formatos convencionais. -Emprego axeitado das formas socialmente establecidas para relacionarse coas demais persoas - sados, despedidas, frmulas de cortesa, cumprimentos...-. -Interese por participar en interaccins orais en lingua estranxeira, en rutinas e situacins habituais de comunicacin, amosando unha actitude positiva cara a esta lingua. Aproximacin lingua escrita. -Achegamento lingua escrita como medio de comunicacin, informacin e gozo a travs de soportes diferentes. -Interese e atencin na escoita de narracins e instrucins lidas por outras persoas.
66
-Iniciacin no uso da escrita en situacins contextualizadas e reais. -Diferenciacin entre as formas escritas e outras formas de expresin grfica. Identificacin de palabras e frases escritas moi significativas e usuais. Percepcin de diferenzas e semellanzas entre elas atendendo a propiedades cuantitativas -cantidade de letras, palabras longas e palabras curtas- e propiedades cualitativas -variedade de grafas-. Iniciacin ao coecemento do cdigo escrito a travs desas palabras e frases empregadas en contextos significativos e funcionais. -Interese e gusto por producir mensaxes con trazos cada vez mis precisos e lexibles. Achegamento literatura. -Escoita e comprensin da lectura en voz alta, realizada por unha lectora ou lector competente de contos, relatos, lendas, poesas, rimas, adivias, teatro...; tanto tradicionais como contemporneas, nas das linguas oficiais, e como fonte de pracer e de aprendizaxe compartida. -Dramatizacin de textos literarios, desfrute e interese por expresarse con axuda de recursos non lingsticos. -Memorizacin e recitado dalgns textos de carcter potico, de tradicin cultural ou de autor, gozando das sensacins que o ritmo, a rima e a beleza das palabras producen. -Participacin creativa en xogos lingsticos -encadeados de palabras, adivias, trabalinguas, onomatopeas...- acompaados de respostas corporais -xestos, movementos, ritmos...- para divertirse e para aprender na compaa de iguais e de persoas adultas. -Interese por compartir interpretacins, sensacins, emocins e opinins provocadas polas producins literarias, inicindose nos faladoiros literarios. -Introducin ao uso das bibliotecas de centro e de aula como un medio mis de aproximacin literatura e como espazo privilexiado de recursos para a diversin e o coecemento. Bloque 2. Linguaxes artsticas: plstica, musical e corporal. -Exploracin sensorial dos elementos presentes no contorno integrando actividades de tocar, ulir, or e ver.
67
-Potenciacin da imaxinacin e fantasa do alumnado para enriquecer a actividade creativa. -Experimentacin e descubrimento dalgns elementos que configuran a linguaxe plstica -lia, forma, cor, textura, espazo e volume-. -Gozo coas obras artsticas distinguindo e apreciando elementos bsicos das formas de expresin -cor, forma, lia, movemento, volume, texturas, ritmos, melodas, timbres, entre outros- que lles permitan s nenas e aos nenos desenvolver a sa sensibilidade esttica. -Exploracin das posibilidades plsticas e creativas de distintos materiais, tiles e soportes -papeis, cartn, arame, plstico, teas, cortiza, barro, rasquetas, cepillos, esponxas, pantalla de ordenador, mesa de area, retroproxector, encerado dixital, fotografas....- e das distintas tcnicas debuxo, pintura, collaxe, amasado, modelado, escultura e a combinacin de das ou mis tcnicas...- como recursos e medios de expresin e comunicacin de feitos, sentimentos, emocins, vivencias, fantasas, experiencias... -Experimentacin e coecemento das posibilidades de transformacin dos diferentes materiais e obxectos. -Descubrimento das posibilidades creativas e plsticas da luz, das sombras e da cor, empregando recursos como a luz natural, lanternas, lmpadas, proxector... -Interpretacin e valoracin de diferentes tipos de obras plsticas presentes na aula, no contorno, en museos e exposicins reais ou virtuais, obradoiros de artistas e persoas artess manifestando e compartindo a travs das diversas linguaxes as sensacins e emocins que producen, as como indicando o que gusta e o que non. -Planificacin do proceso de elaboracin dalgunha obra plstica, o seu desenvolvemento e posterior comunicacin, valorando a realizacin de bosquexos para a consecucin dunha mellora na producin. -Exploracin das posibilidades sonoras da voz, do propio corpo, de obxectos cotins e de instrumentos musicais. Utilizacin dos sons achados para a interpretacin e a creacin musical. -Vivencia do son e do silencio. -Recoecemento de sons do contorno natural e social, e discriminacin dos seus trazos distintivos.
68
-Creacin de secuencias de movementos e ritmos a partir das sensacins que lle xera a msica. -Audicin atenta de obras musicais populares, clsicas e contemporneas. Participacin activa e gozo na interpretacin de cancins, xogos musicais e danzas colectivas e individuais. -Creacin, mediante a msica e o baile, dos propios patrns, recreando situacins, ideas, feitos e sentimentos, mediante o humor, o absurdo e a fantasa, compartindo con outras persoas as propias creacins. -Vivencia de xestos e movementos como recursos corporais para a expresin e a comunicacin e mais o intercambio afectivo. -Participacin en actividades de dramatizacin, danzas, xogo simblico e outros xogos de expresin corporal -mimo, monicreques, teatro de sombras...- colaborando na elaboracin dos elementos necesarios para unha ambientacin axeitada. Bloque 3. Linguaxe audiovisual e tecnoloxas da informacin e a comunicacin. -Identificacin da utilidade de diversos instrumentos e tecnoloxas como fontes de informacin, de comunicacin, de expresin, de estratexias de exploracin e investigacin. -Achegamento a producins audiovisuais como pelculas, series de animacin ou videoxogos. -Adquisicin progresiva da conciencia da necesidade dun uso moderado dos medios audiovisuais e das tecnoloxas da informacin e da comunicacin. -Coecemento, coidado e uso, na medida das sas posibilidades, das ferramentas tecnolxicas. -Achegamento ao uso do ordenador, cmara fotogrfica nos procesos creativos para a elaboracin de producins audiovisuais como series de animacin, presentacins, vdeos..., a travs de programas de edicin de textos, de grficos e de sons. -Valoracin crtica dos contidos e da esttica das producins audiovisuais.
69
CRITERIOS
DE AVALIACIN
-Utilizar a lingua oral do modo mis conveniente para unha comunicacin positiva con iguais e con persoas adultas, segundo as intencins comunicativas. Mediante este criterio avalase o desenvolvemento da capacidade para expresarse e comunicarse oralmente, con claridade e correccin suficientes, respondendo a diferentes intencins comunicativas. Valorarase, as mesmo, se a nena ou o neno toma en consideracin os hbitos e as normas que rexen as situacins comunicativas -respectar quendas de intervencin, escoitar atentamente, respectar a opinin das demais persoas...-. Tamn se avala o uso de frmulas e tratamento axeitadas para saudar, despedirse, presentarse, escusarse, solicitar axuda, agradecer... -Comprender mensaxes orais diversas, mostrando unha actitude de escoita atenta e respectuosa. Este criterio refrese capacidade para escoitar e comprender mensaxes, relatos, producins literarias, descricins, explicacins, informacins de diferentes emisores e emisoras: iguais, persoas adultas, diversos medios de comunicacin -televisin, radio, webs...-, que lles permitan participar na vida da aula e na vida coti. -Amosar unha actitude positiva cara aprendizaxe dunha lingua estranxeira, interesndose por participar en interaccins orais en rutinas, xogos e situacins habituais de comunicacin. Pretndese avaliar a sa participacin en producins orais sinxelas relativas a situacins e temas do seu interese: xogos, cancins, rimas, dramatizacins previamente traballadas e contextualizadas. -Amosar interese polos textos escritos presentes na aula e no contorno prximo, inicindose no seu uso e na comprensin das sas finalidades. Interesarse e participar nas situacins significativas de lectura e escritura que se producen na aula desenvolvidas por persoas lectoras e escritoras competentes. Con este criterio avalase se as nenas e os nenos valoran e se interesan pola linguaxe escrita, inicindose na utilizacin funcional da lectura e a escritura como medios de comunicacin, de informacin e de gozo.
70
-Producir diferentes textos individualmente ou en grupo -con escritura convencional ou non-, con propsitos e intencins diferentes: recoller e transmitir informacin, gozo... Valorarase o achegamento escritura para a producin de textos. Valorarase o interese por explorar os mecanismos bsicos do cdigo escrito e o coecemento das sas caractersticas; coecementos que se consolidarn na educacin primaria. -Gozar compartindo a escoita e a lectura en voz alta de textos literarios: contos, relatos, lendas, poesas, rimas, adivias... Este criterio avaliar o interese que demostra en participar nas actividades de escoita e lectura de textos literarios, apreciando a sa esttica, gozando das sensacins que o ritmo, a rima e a beleza das palabras producen e mais amosando interese por compartir interpretacins, sensacins e emocins provocadas polas producins literarias. -Utilizar a biblioteca con respecto e coidado, valorndoa como recurso informativo, de entretemento e gozo. Con este criterio valorarase se as nenas e os nenos entenden a necesidade das normas de funcionamento da biblioteca -manter silencio, colocar os libros no seu sitio, cumprir os prazos de prstamo- e se as respectan. Valorarase, as mesmo, se recoecen este espazo como recurso de pescuda de informacin e lugar de entretemento. -Expresarse e comunicarse utilizando medios, materiais e tcnicas propios das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais. Con este criterio comprobarase se o alumnado se serve das diferentes representacins -plsticas, musicais, corporais e audiovisuais- para plasmar as sas vivencias, emocins e sentimentos, facendo uso dos diferentes materiais, instrumentos e tcnicas propios destas linguaxes. As mesmo, valorarase o interese e curiosidade que o alumnado manifesta por incorporar s sas producins libres diferentes materiais, tcnicas e recursos tecnolxicos. -Mostrar interese por explorar as sas posibilidades de expresin e representacin, por gozar coas sas producins e por compartir as experiencias creativas, estticas e comunicativas.
71
Observarase o gusto por experimentar e explorar as posibilidades expresivas do corpo, da voz, dos elementos plsticos e dos sons. Valorarase tamn a capacidade para expresar as distintas impresins que lle producen a cadaqun as obras artsticas. -Utilizar, na medida das sas posibilidades, a linguaxe audiovisual e as tecnoloxas da informacin e comunicacin como vehculo de expresin e comunicacin. Este criterio permite valorar a sa competencia para acceder e empregar as tecnoloxas da informacin e comunicacin. Deste xeito, observarase se quen de prender e apagar o ordenador, manexar o rato, identificar e usar iconas para acceder aos programas con progresiva autonoma, escanear, imprimir unha creacin, facer debuxos, facer fotografas...
ORIENTACINS METODOLXICAS PARA O SEGUNDO CICLO. A esixencia de orientar e dar un sentido educativo educacin infantil fai necesario facer explcitos os principios metodolxicos que deben enmarcar a accin pedagxica neste ciclo. As distintas orientacins presntanse agrupadas en seis epgrafes, co fin de facilitar a sa lectura. 1. Ambiente de aprendizaxe. Unha axeitada organizacin do ambiente, inclundo espazos, recursos e distribucin do tempo, ser fundamental para a consecucin das intencins educativas. Espazos. -Na distribucin do espazo preverase que as nenas e os nenos dispoan de lugares propios e de uso comn para compartir, para estar ss e para xogar e para relacionarse cos demais; espazos para actividades que requiran unha certa concentracin e espazos amplos que faciliten o movemento. A persoa docente prever as distintas situacins xerando un ambiente fsico de aprendizaxe grato, afectivamente significativo e esteticamente agradable que lle permita ao alumnado sentirse cmodo, seguro e acollido.
72
Materiais. -Os materiais curriculares axeitaranse aos tipos de contidos, s caractersticas e necesidades especficas de cada contexto educativo e, consecuentemente, s caractersticas individuais do alumnado. Estes materiais permitirn distintos graos de uso; para iso, sern o mis diversos posible, ofrecern mltiples posibilidades de utilizacin en funcin das necesidades de cada situacin e momento. -Estarn presentes nas aulas elementos do medio natural e sociocultural que favorezan o vnculo coa identidade do alumnado e creen un ambiente significativo, ademais de espertar o interese por explorar e experimentar cos elementos que as nenas e os nenos teen ao seu dispor. Tempos. -Ser necesario organizar o tempo baixo presupostos de flexibilidade, de xeito que permitan ao profesorado adecualo s caractersticas das tarefas. No desenvolvemento da xornada escolar combinaranse tempos de rutinas con tempos de actividades especficas segundo as caractersticas e necesidades dos nenos e nenas. 2. Perspectiva didctica. Organizaranse os contidos tendendo cara a un enfoque globalizador, que debe entenderse como a opcin que determina que as propostas didcticas tean como punto de partida situacins globais -situacins comunicativas, conflitos ou cuestins sociais, problemas de calquera tiponas cales se poern en xogo os contidos das diferentes reas. Na proposta didctica tern cabida as secuencias de aprendizaxe, os proxectos ou as unidades didcticas que engloben contidos de diferente tipo e de distintas reas, anda que tamn conveniente planificar outras actividades que alternen coas propostas globalizadas. Atenderase os seguintes aspectos: - importante ofrecerlles s nenas e aos nenos situacins de aprendizaxe nas cales poidan facer propostas, tomar decisins, organizar e anticipar as sas accins. Para iso pdense empregar diversas estratexias e recursos: a travs de preguntas, follas de planificacin, cos seus propios debuxos, opinins e propostas nos tempos de faladoiro, e mesmo a caixa de suxestins. -A organizacin de proxectos, consensuados, negociados e levados a cabo colectivamente polo grupo, ou a realizacin de asembleas para
73
comentar acontecementos ou discutir e decidir determinados aspectos da actividade diaria constiten valiosas estratexias que a persoa docente utilizar porque son altamente motivadoras e favorecen o desenvolvemento das relacins interpersoais, o establecemento de vnculos afectivos, as como que a nena e o neno se sintan membros do grupo e participen activamente nel. -A formulacin de preguntas abertas por parte da mestra ou mestre acerca de determinados feitos ou situacins, parte de estimular a linguaxe infantil, contribe eficazmente a ensinarlles s nenas e aos nenos a facerse interrogantes pertinentes e a buscar respostas axeitadas, promovendo o dilogo e o intercambio de opinins sobre calquera tema que se estea investigando na aula. - imprescindible destacar a importancia do xogo como actividade propia desta etapa, xa que as cativas e os cativos, mentres xogan, manipulan obxectos nun espazo e nun tempo, crean e transforman -formas, tamaos, espazos, volumes-, establecen relacins, desean situacins e invisten a accin da sa emotividade e simbolismo; manifestan a travs desta actividade ldica as sas vivencias e experiencias e van afondando en novos niveis de relacin e de interaccin. -A afectividade debe ser o fo condutor de toda situacin de ensinoaprendizaxe. As nenas e os nenos deben sentirse seguros e construr coecemento a partir da formacin dunha autoimaxe positiva. 3. O papel do profesorado. - fundamental que a mestra e o mestre sexan quen de potenciar no seu alumnado unha serie de habilidades de pensamento que o axuden a encontrarlle sentido sa experiencia; isto : involucrarse en proxectos con xogos e actividades que o fagan observar, pescudar, imaxinar, adiviar, buscar alternativas, formular hipteses, anticipar consecuencias; habilidades esenciais todas elas para conectar as experiencias presentes coas pasadas, formular problemas, facer estimacins, medir, ademais de proporcionarlles s nenas e aos nenos ferramentas que lles permitan evolucionar nos coecementos e nas habilidades que desenvolveron, co fin de garantir a construcin de novas aprendizaxes. -Para ofrecer unha intervencin que conecte co saber, co saber facer e co saber estar de cada criatura necesario partir dos esquemas de coecemento do alumnado e do significado que lles atribe. A mestra ou mestre posicionarase como mediadora entre o alumnado e a cultura, atenden-
74
do sa diversidade e tendo en conta situacins que requirirn, s veces, dirixir, suxerir, e outras acompaar. A partir da observacin do que as nenas e nenos saben, podemos intervir en cada caso de xeito mis prximo aos seus coecementos -axudar a reflexionar sobre o modo de indagar o que di un texto, buscar pistas, buscar coherencia, etc.-. -A educadora ou educador velarn por crear un ambiente educativo onde prime a valoracin positiva nas interaccins, evitando as comparacins, a desvalorizacin, estigmatizacin ou ridiculizacin. importante favorecer que as nenas e os nenos expresen libremente as sas opinins, os seus sentimentos e suxestins, e que os adultos creen condicins para que sexan escoitados, aceptados e respectados nas sas diferenzas. -As persoas adultas deben ter altas expectativas nas posibilidades das nenas e dos nenos en todos os planos e darlles sinais claros das sas potencialidades, animando e preocupndose de que os nenos e nenas poidan superar desafos, perseverando e desenvolvendo a tolerancia frustracin. -Dbese evitar valorar mis os acertos que os erros e corrixilo todo. Cambiar a idea de evitar os erros pola de empregar os erros, e tamn os acertos, como fonte de informacin dos coecementos dos nenos e nenas. Crear un clima de aceptacin e de respecto mutuo no cal equivocarse sexa un paso mis no proceso de aprendizaxe, en que cada criatura se sinta retada e ao tempo con confianza para pedir axuda. -A persoa adulta ser prudente hora de facer valoracins sobre as producins infants para preservar a espontaneidade da creacin fronte aos estereotipos e aos criterios preestablecidos de beleza ou de perfeccin. -A intervencin da persoa docente -guiando, animando, apoiando, abrindo novos camios, suxerindo...- estimular a creatividade e contrarrestar estereotipos e convencionalismos. 4. O papel do alumnado. -Terase en conta que cando os nenos e nenas chegan escola xa teen un percorrido no seu coecemento, e potenciarase a sa capacidade para descubrir e sentirse exploradores activos, poendo sa disposicin os medios que llo posibiliten, as como tamn o acceso a obxectos ou a novas fontes de coecemento. -Cando a un grupo de nenas e nenos se lles confiren responsabilidades de progresiva complexidade en relacin con mbitos referidos a si mesmos, s demais persoas e ao medio natural, estamos abrndolle a posi-
75
bilidade de que aprecie e valore os seus logros e esforzos e os das outras persoas, avanzando no proceso de autonoma persoal. - igualmente importante ofrecerlle ao alumnado situacins de aprendizaxe que incentiven e potencien a realizacin das sas propias propostas, a toma de decisins, as como a posibilidade de anticipar as sas accins, a organizacin das actividades, os materiais e recursos que se van empregar, facndolle ver que todas e todos poden realizar accins por si mesmos e compartilas cos demais. -Potenciarase que o alumnado reflexione sobre os seus progresos mostrndolle as sas producins e realizando unha coavaliacin. Isto resulta sempre satisfactorio e un motivo de fortalecemento da autoestima. 5. Agrupamentos. Para poder atender diversidade do alumnado e aprendizaxe de contidos de distinta natureza, organizaranse diversas formas de agrupamento tendo en conta as potencialidades de cada unha delas: -O gran grupo apropiado cando se trata de planificar conxuntamente as actividades, exposicins, lectura dalgns textos, distribucin de tarefas, explicacins, presentacin de modelos, debates, asemblea, conferencias, etc. -O grupo pequeno o ideal para favorecer a interaccin cooperativa, permite asignar a cada nena ou neno tarefas concretas e estruturadas de tal xeito que a mestra ou mestre poida prestar as axudas axeitadas segundo o grao de realizacin da tarefa. Deben ser variables, homoxneos e heteroxneos. A organizacin en parellas acostuma a ser moito mis rendible polo grao de implicacin que comporta. -A actividade individual un bo recurso para a interaccin mis especfica coa persoa docente, ao tempo que promove as estratexias de planificacin da accin, a responsabilidade, a autonoma e a autoxestin. 6. Apertura ao contorno. A educacin infantil acada o seu pleno sentido nun marco de colaboracin e coordinacin entre os elementos que inciden no proceso educativo das nenas e dos nenos: o equipo docente, as familias e o contorno. En canto relacin coas familias, necesaria unha boa comunicacin e coordinacin con ela, xa que a eficacia da educacin infantil depende, en gran medida, da unidade de criterios educativos na casa e na escola.
76
En canto apertura ao contorno, planificaranse tanto sadas como visitas de membros da comunidade educativa. As: -Aproveitarase o potencial educativo das sadas e das visitas, planificadas detidamente, para sacar delas o maior partido educativo posible. importante que a persoa docente tea moi claros cales son os contidos que pretende traballar coa visita, e non sar por sar, ou pretender observar e explorar todos os elementos do contorno. En calquera caso, sempre existir unha finalidade -traducida en obxectivos-, un deseo e unhas actividades que estean inseridas na programacin xeral e que permitan aproveitar ao mximo este recurso. O aproveitamento da actividade non finaliza coa volta ao centro. Durante o da ou os das seguintes pdense crear situacins de comunicacin e intercambio do que se viu e do material recollido, as como animar os nenos e nenas a que o expresen mediante distintas linguaxes. Todo iso dar lugar a suscitar actividades que provoquen novos interrogantes e reforcen certas adquisicins. -De igual forma, a persoa docente propiciar experiencias nas cales tean cabida as relacins con nenas e con nenos doutras aulas e con persoas adultas, xa que as, non s se contribe en gran medida a que os nenos e nenas vaian ampliando as sas relacins, senn que se permite descentrar positivamente a tarefa educativa da persoa docente e da aula.
77
ANEXO II
O CURRCULO DA EDUCACIN INFANTIL E AS COMPETENCIAS BSICAS
1. Introducin. A LOE establece oito competencias bsicas que o alumnado debe desenvolver e acadar ao longo do ensino bsico. Anda que estas veen indicadas para o ensino obrigatorio, preciso que o seu desenvolvemento se inicie desde o comezo da escolarizacin, de xeito que a sa adquisicin se realice de forma progresiva e coherente. Estas competencias, polo tanto, orientarn e impregnarn o currculo de educacin infantil, tndose como referentes que guen a prctica educativa e condicionen o tratamento das reas. No marco da proposta realizada pola Unin Europea establecronse oito competencias bsicas: -Competencia en comunicacin lingstica. -Competencia matemtica. -Competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico. -Tratamento da informacin e competencia dixital. -Competencia social e cidad. -Competencia cultural e artstica. -Competencia para aprender a aprender. -Autonoma e iniciativa persoal. 2. As competencias bsicas e a sa repercusin na metodoloxa. A incorporacin das competencias bsicas no currculo obriga a reformular a prctica educativa. Precsase un cambio, dbense abandonar os tradicionais modelos de transmisin do coecemento por modelos que permitan a mobilizacin de diferentes recursos cognitivos. O paradigma educacional referente debe ser o de aprender a aprender e de aprender facendo. Cmpre unha aprendizaxe significativa que se transfira a situacins da vida real e que implique a resolucin de problemas na prctica.
78
Unha xestin docente baseada na formacin de competencias ten que asumir estratexias didcticas que afonden no proceso e que destaquen a funcin orientadora da mestra e do mestre. Para desenvolver as competencias necesario traballar, sobre todo, por proxectos e resolvendo problemas; as propoeranse tarefas e retos que inciten as alumnas e os alumnos a mobilizar os seus coecementos e habilidades. Desde a metodoloxa de proxectos trtase de achegar a escola vida diaria. Empregando un enfoque globalizador, partindo dos intereses das nenas e dos nenos, das sas experiencias e coecementos previos. Desde a perspectiva didctica, o proxecto articlase como un itinerario formativo planificado en situacins de ensino nas cales se poen en prctica as diferentes competencias bsicas. 3. Definicin e contribucin desde as reas de educacin infantil ao desenvolvemento das competencias bsicas Competencia en comunicacin lingstica. Esta competencia refrese utilizacin da linguaxe como instrumento de comunicacin oral e escrita, de representacin, interpretacin e comprensin da realidade, de construcin e comunicacin do coecemento e de organizacin e autorregulacin do pensamento, das emocins e da conduta. Os coecementos, destrezas e actitudes propios desta competencia permiten expresar pensamentos, emocins, vivencias e opinins, as como dialogar, formarse un xuzo crtico, xerar ideas, estruturar o coecemento, darlle coherencia a un discurso e s propias accins e tarefas, adoptar decisins e gozar escoitando, lendo ou expresndose de forma oral ou escrita, todo o cal contribuir ademais ao desenvolvemento da autoestima e da autoconfianza. Contribuirase mellora da competencia lingstica desde a educacin infantil fomentando a participacin, respectando a diversidade de respostas e ofrecendo un clima no que se anime a ler, escribir e conversar. Competencia matemtica. Consiste na habilidade para empregar e relacionar os nmeros, as sas operacins bsicas, os smbolos e as formas de expresin e razoa-
79
mento matemtico, tanto para producir e interpretar distintos tipos de informacin, como para ampliar o coecemento sobre aspectos cuantitativos e espaciais da realidade, e para resolver problemas relacionados coa vida coti e co mundo laboral. As mesmo, esta competencia implica o coecemento e manexo dos elementos matemticos bsicos -distintos tipos de nmeros, medidas, smbolos, elementos xeomtricos, etc.- en situacins reais ou simuladas da vida coti, e a posta en prctica de procesos de razoamento que levan resolucin dos problemas ou obtencin de informacin. Contribuirase mellora da competencia matemtica na educacin infantil na medida en que os elementos e razoamentos matemticos sexan empregados para enfrontarse s situacins cotis e reais que o precisen. Competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico. Esta competencia refrese habilidade para interactuar co mundo fsico, de modo que se facilite a comprensin de sucesos, a predicin de consecuencias, as como o coidado do medio natural e a proteccin da sade individual e colectiva. As mesmo, a competencia de interactuar co espazo fsico leva implcito ser consciente da influencia que ten a presenza das persoas no espazo, a sa actividade, as modificacins que introducen e as paisaxes resultantes, as como da importancia de que todos os seres humanos se beneficien do desenvolvemento e de que este procure a conservacin dos recursos e a diversidade natural, mantendo a solidariedade global e interxeracional. Supn, as mesmo, demostrar esprito crtico na observacin da realidade e na anlise das mensaxes informativas e publicitarias, as como uns hbitos de consumo responsable na vida coti. En definitiva, esta competencia implica o desenvolvemento e aplicacin do pensamento cientfico- tcnico para interpretar a informacin que se recibe e para predicir e tomar decisins con iniciativa e autonoma persoal nun mundo en que os avances que se van producindo nos mbitos cientfico e tecnolxico teen unha influencia decisiva na vida persoal, na sociedade e no mundo natural. Contribuirase, polo tanto, adquisicin desta competencia desde educacin infantil iniciando o alumnado no pensamento cientfico, potenciando habilidades de investigacin: formular hipteses, recoecer evidencias, observar, formular interrogantes, descubrir alternativas, verificar, predicir, xerar novas ideas e solucins
80
Tratamento da informacin e competencia dixital. Esta competencia consiste en dispoer de habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar informacin e mais para transformala en coecemento. Incorpora diferentes habilidades, que van desde o acceso informacin ata a sa transmisin en distintos soportes unha vez tratada, inclundo a utilizacin das tecnoloxas da informacin e a comunicacin como elemento esencial para informarse, aprender e comunicarse. Est asociada coa busca, seleccin, rexistro e tratamento ou anlise da informacin, utilizando tcnicas e estratexias diversas para acceder a ela segundo a fonte a que se acuda e o soporte que se empregue: oral, impreso, audiovisual, dixital ou multimedia. O tratamento da informacin e a competencia dixital implican ser unha persoa autnoma, responsable, crtica e reflexiva ao seleccionar, tratar e utilizar a informacin, as como as distintas ferramentas tecnolxicas. Tamn ter unha actitude crtica e reflexiva na valoracin da informacin dispoible, contrastndoa cando necesario e respectando as normas de conduta acordadas socialmente para regular o uso da informacin. Se desde a educacin infantil se quere contribur a mellorar esta competencia, preciso que se propoan situacins nas cales sexa necesario resolver problemas reais, para o cal se recorrer ao tratamento da informacin e ao uso dos recursos tecnolxicos dispoibles. Competencia social e cidad. Esta competencia posibilita comprender a realidade social en que se vive, cooperar, convivir e exercer a cidadana democrtica nunha sociedade plural, as como comprometerse a contribur sa mellora. Nela estn integrados coecementos diversos e habilidades complexas que permiten participar, tomar decisins, elixir como comportarse en determinadas situacins e responsabilizarse das eleccins e decisins adoptadas. En consecuencia, entre as habilidades desta competencia destacan coecerse e valorarse, saber comunicarse en distintos contextos, expresar as propias ideas e escoitar as alleas, ser capaz de poerse no lugar do outro e de comprender o seu punto de vista anda que sexa diferente do propio, as como tomar decisins nos distintos niveis da vida comunitaria, valorando conxuntamente os intereses individuais e os do grupo. Ademais, implica a valoracin das diferenzas vez que o recoecemento da igualdade de dereitos entre os diferentes colectivos, en particular, entre homes e mulleres.
81
Igualmente, supn a prctica do dilogo e da negociacin para chegar a acordos como forma de resolver os conflitos, tanto no mbito persoal como no social. As, desde a educacin infantil contribuirase ao desenvolvemento desta competencia traballando as habilidades sociais que permiten mediar nos conflitos de convivencia, axudan a resolvelos con actitude construtiva e a tomar decisins con autonoma. Competencia cultural e artstica. Esta competencia supn coecer, comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes manifestacins culturais e artsticas, utilizalas como fonte de enriquecemento e de gozo e consideralas como parte do patrimonio dos pobos. Apreciar o feito cultural en xeral, e o feito artstico en particular, leva implcito dispoer daquelas habilidades e actitudes que permiten acceder s sas distintas manifestacins, as como habilidades de pensamento, perceptivas e comunicativas, sensibilidade e sentido esttico para poder comprendelas, valoralas, emocionarse e gozalas. Na educacin infantil contribuirase ao desenvolvemento desta competencia cando o centro estea aberto s diferentes manifestacins culturais e artsticas, convertndose nun espazo en que se aprecie e goce coa arte e coas manifestacins culturais, onde se potencie o emprego dalgns recursos da expresin artstica para realizar creacins propias; onde se mantea unha actitude aberta, respectuosa e crtica cara diversidade de expresins artsticas e culturais e onde se impulse cultivar a capacidade esttica e creadora de cada criatura e o interese por participar na vida cultural e por contribur conservacin do patrimonio. Competencia para aprender a aprender. Aprender a aprender supn dispoer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser capaz de continuar aprendendo de maneira cada vez mis eficaz e autnoma de acordo cos propios obxectivos e necesidades. Esta competencia ten das dimensins fundamentais: a adquisicin da conciencia das propias capacidades -intelectuais, emocionais, fsicas-, do proceso e das estratexias necesarias para desenvolvelas; e a conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. Significa ser consciente do que se sabe e do que necesario aprender, de como se aprende e de como se xestionan e con-
82
trolan de forma eficaz os procesos de aprendizaxe, optimizndoos e orientndoos a satisfacer obxectivos persoais. Contribuirase mellora desta competencia deseando unha prctica educativa que incida na potenciacin da comprensin e da expresin lingstica, da memoria, da motivacin, da observacin, dos rexistros das aprendizaxes, do traballo cooperativo e por proxectos, da resolucin de problemas, posibilitando por parte dos nenos e nenas a planificacin e organizacin da tarefa que se vai realizar, a seleccin e o tratamento da informacin a travs dos diferentes recursos tecnolxicos. Autonoma e iniciativa persoal. Esta competencia refrese, por unha parte, adquisicin da conciencia e aplicacin dun conxunto de valores e actitudes persoais interrelacionadas como a responsabilidade, a perseveranza, o autocoecemento e a autoestima, a creatividade, a autocrtica, o control emocional, a capacidade de elixir, de calcular riscos e de afrontar os problemas, as como a capacidade de demorar a necesidade de satisfaccin inmediata, de aprender dos erros e de asumir riscos. Por outra parte, remite capacidade de elixir con criterio propio, de propoer proxectos e de levar adiante as accins necesarias para desenvolver as opcins e plans persoais -no marco de proxectos individuais ou colectivos- responsabilizndose deles tanto no mbito persoal, como no social e no laboral. Poderase contribur a mellorar esta competencia cando se permita imaxinar, emprender accins, desenvolver proxectos individuais ou colectivos con creatividade, confianza e responsabilidade. O enfoque por competencias modifica os puntos de vista convencionais sobre a forma de aprender e de ensinar, pois o aspecto central non a acumulacin de coecementos, senn o desenvolvemento das posibilidades que pose calquera individuo mediante frmulas de saber e de facer contextualizadas.
83
2. REGULACIN DA IMPLANTACIN, O DESENVOLVEMENTO E A AVALIACIN DO ALUMNADO DO SEGUNDO CICLO DA EDUCACIN INFANTIL
2. Regulacin da implantacin
Orde do 25 de xuo de 2009 pola que se regula a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia.
Prembulo
O Decreto 330/2009, do 4 de xuo, polo cal se establece o currculo da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia, na sa disposicin derradeira primeira autoriza a persoa titular da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria para ditar as disposicins que sexan necesarias na execucin e desenvolvemento do establecido neste decreto para a etapa de educacin infantil. Esta orde regula a implantacin do segundo ciclo da educacin infantil, o desenvolvemento e a avaliacin do alumnado, as como a definicin dos documentos en que se recolla o seu resultado, garantindo a autenticidade dos datos, a sa supervisin e custodia. Implantacin que se organiza en dous ciclos educativos para facilitar a adaptacin dos procesos de ensino aos ritmos de desenvolvemento e aprendizaxe das nenas e dos nenos. A educacin, sendo unha responsabilidade fundamental das familias, debe configurarse tamn como un proxecto global, colectivo e compartido entre a escola e a familia, que tea como perspectiva a formacin e convivencia do conxunto da cidadana, desde o seu nacemento e ao longo de toda a vida. Considrase que a educacin infantil un proceso de construcin e cooperacin entre nenas, nenos e persoas adultas, que comparten habilidades, dificultades, logros, conquistas e cuxo obxectivo se centra en aproveitar ao mximo as capacidades do alumnado, potencindoas e afianzn-
87
doas a travs da accin educativa, respectando a diversidade e as posibilidades de cada alumna e de cada alumno. Os obxectivos desta etapa contribuirn a desenvolver capacidades que se corresponden cos procesos evolutivos propios destas idades. A avaliacin nesta etapa, concibida como un instrumento regulador, orientador e autocorrector do proceso educativo, realizarase de forma continua e considerarase un elemento mis da actividade educativa coa finalidade de obter informacin sobre o desenvolvemento das nenas e dos nenos, mellorar e reaxustar a intervencin das persoas responsables deste proceso e tomar decisins tanto individuais coma colectivas. Os criterios de avaliacin de cada unha das reas sern os referentes para coecer, por unha parte, en que medida o alumnado desenvolveu as capacidades enunciadas tanto nos obxectivos da etapa como nos de cada unha das reas e, por outra, para identificar as aprendizaxes adquiridas e valorar o grao de iniciacin no desenvolvemento das competencias bsicas. Tendo en conta as caractersticas da avaliacin na educacin infantil derivadas do marco normativo referido, procede un desenvolvemento complementario que defina e describa as caractersticas, o procedemento e os documentos oficiais de avaliacin coa finalidade de garantir a coordinacin ao longo desta etapa educativa, a mobilidade do alumnado e unha orientacin para a sa continuidade escolar nas etapas seguintes. En consecuencia co exposto, esta Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria
DISPN:
CAPTULO I Disposicins de carcter xeral

Artigo 1.- Obxecto e mbito de aplicacin. 1. Esta orde ten por obxecto regular a implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do segundo ciclo da educacin infantil.
88
Regulacin da implantacin, o desenvolvemento e a avaliacin do alumnado...
2. Ser de aplicacin nos centros docentes que impartan as ensinanzas do segundo ciclo de educacin infantil no mbito da Comunidade Autnoma de Galicia. Artigo 2.- Condicins de acceso. 1. O segundo ciclo de educacin infantil comprende desde os tres aos seis anos. 2. Con carcter xeral, as nenas e os nenos podern incorporarse ao segundo ciclo de educacin infantil no comezo do curso do ano natural en que cumpran tres anos de idade e podern permanecer escolarizados ata final do curso correspondente ao ano natural en que cumpran os seis anos. 3. Con posterioridade idade sinalada anteriormente, poder permanecer no segundo ciclo de educacin infantil o alumnado con necesidades educativas especiais ao cal se lle autorizase a permanencia dun ano mis no citado ciclo. 4. A escolarizacin do alumnado con altas capacidades intelectuais, identificado como tal nos termos que determine a Administracin educativa, con carcter excepcional poder flexibilizarse de modo que poida anticiparse un curso o inicio da escolarizacin na etapa da educacin primaria, cando se prevexa que esta a medida mis adecuada para o desenvolvemento do seu equilibrio persoal e da sa socializacin. Artigo 3.- Perodo de adaptacin. 1. Os centros educativos planificarn un perodo de adaptacin do alumnado para favorecer a transicin desde a familia ou desde a escola infantil de primeiro ciclo nova situacin de ensino aprendizaxe. 2. A organizacin deste perodo garantir a integracin gradual, do alumnado de nova incorporacin desde o inicio das actividades lectivas. En todo caso, estableceranse no proxecto educativo do centro as medidas organizativas e pedagxicas para este perodo. Este perodo en ningn caso poder superar o mes de setembro e concretarase anualmente na orde que establece o calendario escolar para cada curso acadmico. Artigo 4.- Nmero de alumnado por aula. 1. Os centros que impartan o segundo ciclo da educacin infantil tern, como mximo, 25 alumnas e alumnos por aula.
89
2. Na aulas de agrupamentos mixtos, nas cales se escolarice alumnado de distintos niveis (1, 2 e 3 de educacin infantil) a ratio mxima reducirase a 20 alumnas e alumnos por aula. 3. Nos centros dunha ou mais lias, contemplarase a posibilidade de establecer agrupamentos de idades mixtas tendo en conta a riqueza de interaccins que nestas aulas se producen, o que favorece en gran medida situacins positivas de aprendizaxe. Isto ser posible cando non supoa modificacin de unidades e se conte coa autorizacin previa do Servizo Provincial da Inspeccin Educativa. 4. A escolarizacin do alumnado con necesidades educativas especficas aterase ao prescrito polo artigo 87 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, e pola normativa da Comunidade Autnoma sobre a admisin do alumnado. Artigo 5.- Horario semanal. 1. O horario lectivo do alumnado, includos os perodos de recreo, ser de vinte e cinco horas semanais. 2. O tempo de recreo ser de trinta minutos. A realizacin de calquera outra actividade fra da aula responder a criterios educativos e estar xustificada na programacin de aula, ciclo e/ou a programacin xeral anual. 3. O horario escolar organizarase desde un enfoque globalizador e incluir prcticas que permitan alternar diferentes tipos e ritmos de actividades e descanso das nenas e nenos. 4. A imparticin da lingua estranxeira ser dunha hora semanal para cada un dos cursos do segundo ciclo de educacin infantil. 5. As ensinanzas de relixin impartiranse ao alumnado cuxos pais/nais/titores legais as o soliciten dentro da xornada escolar e nun horario especifico dunha hora semanal. Artigo 6.- Tratamento das linguas oficiais. Na etapa de educacin infantil o profesorado usar na aula a lingua materna predominante entre o alumnado, ter en conta a lingua do contorno e coidar que o alumnado adquira de forma oral e escrita o coecemento da outra lingua oficial de Galicia, dentro dos lmites propios desta etapa.
90
Artigo 7.- Ensino da lingua estranxeira. 1. Os centros educativos realizarn actividades que impliquen unha aproximacin lingua estranxeira cuxas orientacins metodolxicas son as que se recollen no anexo V desta orde. 2. Cada centro educativo concretar a distribucin da hora de lingua estranxeira, que en ningn caso ser nun perodo semanal nico.
CAPTULO II Planificacin
Artigo 8.- Proxecto educativo. 1. Os centros docentes recollern no proxecto educativo do centro o carcter educativo da etapa e a sa concrecin para o segundo ciclo, seguindo as orientacins metodolxicas, os obxectivos, os contidos e criterios de avaliacin que conforman o currculo deste ciclo, segundo a proposta do equipo de ciclo. 2. Esta concrecin incluir: a) A adecuacin dos obxectivos xerais da educacin infantil ao contexto socioeconmico e cultural de cada centro e s caractersticas do alumnado, tendo en conta o establecido no propio proxecto educativo. b) As decisins de carcter xeral sobre metodoloxa, criterios para o agrupamento do alumnado e para a planificacin educativa dos espazos e a organizacin do tempo. c) Aspectos xerais para a elaboracin das programacins docentes. d) Incorporacin, a travs das distintas reas, da educacin en valores. e) Lias xerais de atencin diversidade. f) Os criterios, procedementos e instrumentos para a avaliacin. g) Lias xerais para a elaboracin dos plans de orientacin e accin titorial. h) Os criterios para a seleccin e uso dos recursos materiais.
91
i) As accins previstas para a participacin, colaboracin e implicacin permanente coas familias. j) Os criterios e estratexias para a coordinacin entre ciclos e etapas. k) Proxecto lingstico. l) Lias xerais de planificacin do perodo de adaptacin. m) As actuacins previstas en canto ao fomento do uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, da lectura e da mellora da convivencia. n) Atencin educativa ao alumnado que non opte por ensinanzas de relixin. Artigo 9.- Programacins didcticas. 1. A programacin didctica o instrumento especfico de planificacin, desenvolvemento e avaliacin de cada unha das reas do currculo. 2. A programacin didctica ser elaborada polo profesorado que integra o equipo de ciclo e ter un carcter globalizado e integrador, atendendo necesaria coordinacin entre os cursos que compoen o ciclo, as como entre as reas que integran o currculo. 3. As programacins didcticas incluirn, polo menos, os seguintes aspectos: obxectivos, contidos, criterios de avaliacin, metodoloxa, materiais e recursos, medidas de atencin diversidade, procedementos e instrumentos de avaliacin, actividades complementarias e extraescolares, concrecin do plan de convivencia e do plan das tecnoloxas da informacin e da comunicacin para o ciclo. 4. As programacins didcticas de ciclo desenvolveraas cada mestra ou mestre en programacins de aula, organizadas en secuencias didcticas e/ou proxectos de traballo. 5. Ser competencia do profesorado que compn cada un dos equipos de ciclo realizar as programacins de aula seguindo as directrices establecidas para o ciclo pola comisin de coordinacin pedagxica. Artigo 10.- Coordinacin entre ciclos e con educacin primaria. 1. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria establecer mecanismos que favorezan a coordinacin das propostas pedagxicas
92
dos centros que impartan o segundo ciclo de educacin infantil con aqueles que impartan o primeiro ciclo da etapa, co obxectivo de garantir a continuidade do proceso educativo do alumnado. 2. Os centros con unidades de educacin infantil establecern mecanismos de coordinacin entre o profesorado que imparte nesta etapa e o profesorado que imparte no primeiro ciclo da educacin primaria. 3. Cando o alumnado se traslade dun centro a outro, seguiranse os procedementos establecidos nesta orde para garantir o intercambio de informacin entre ambos os centros. Artigo 11.- Participacin e colaboracin coas familias. 1. Os profesionais que atenden o alumnado da educacin infantil promovern a participacin e colaboracin das familias, ofrecndolles o apoio necesario para contribur a que estas coezan e valoren as actividades que as sas fillas e fillos realizan no centro educativo. 2. As persoas titoras mantern unha relacin permanente coas familias das nenas e dos nenos, facilitando situacins e canles de comunicacin e colaboracin; promovern a sa presenza e participacin na vida dos centros e, en todo caso, celebrarn unha reunin global ao inicio de curso. 3. Para favorecer a educacin integral, as persoas titoras achegaranlles s familias a informacin relevante sobre a evolucin dos fillos e fillas que sirva para levar prctica, cadaqun no seu contexto, modelos compartidos de intervencin educativa. 4. Os centros docentes promovern, en colaboracin coas ANPAS e/ou departamentos da Administracin local, accins formativas orientadas ao apoio e formacin das familias en materia educativa, a fin de que a familia e o centro se convertan en comunidades de prcticas compartidas.
CAPTULO III Profesorado

Artigo 12.- Equipo de ciclo. O equipo do segundo ciclo de educacin infantil agrupar a todo o profesorado que imparta docencia nel, e encargarase de organizar e desen-
93
volver, baixo a coordinacin da xefatura de estudos, as ensinanzas propias do dito ciclo educativo. Os equipos de ciclo regularanse pola normativa que lles resulte aplicable. Artigo 13.- Titor ou titora do grupo. 1. Unha mestra ou mestre de cada grupo de alumnas e alumnos exercer o labor de titora e deber, baixo a direccin da xefatura de estudos, coordinarse para unha accin comn co profesorado especialista e mestres con funcin de apoio e reforzo do mesmo grupo de alumnos. 2. A persoa titora de cada grupo ser designada pola direccin por proposta da xefatura de estudos, entre o profesorado que imparta mis horas de docencia nel. Garantirase a sa continuidade co mesmo grupo de alumnado ao longo do ciclo. Artigo 14.- Profesorado especialista. 1. Cada grupo de alumnas e de alumnos, ademais dunha persoa titora, recibir docencia por parte, polo menos, do profesorado especialista de lingua estranxeira do centro e de ensinanzas de relixin, de ser o caso. 2. As ensinanzas de lingua estranxeira e relixin sern impartidas por profesorado coa especializacin ou cualificacin correspondente. 3. Os mestres especialistas que impartan lingua estranxeira, participarn no desenvolvemento da programacin da rea de linguaxes: comunicacin e representacin naqueles aspectos da dita programacin referidos lingua estranxeira. 4. O profesorado que imparta as ensinanzas de relixin ser o responsable do desenvolvemento da programacin destas ensinanzas. 5. Outros mestres especialistas do centro exercern o seu labor docente no segundo ciclo de educacin infantil, cando as ensinanzas impartidas ou a aplicacin da normativa vixente o requiran.
CAPTULO IV Atencin diversidade

Artigo 15.- Medidas de atencin diversidade.
94
1. As propostas educativas para atender a diversidade basearanse en principios inclusivos, integradores e non discriminatorios. 2. Todo o persoal do centro educativo considerar no seu labor a diversidade do alumnado, adaptando todas as sas actuacins e a prctica educativa s caractersticas persoais, necesidades, intereses e estilo cognitivo das nenas e dos nenos, dada a importancia que nestas idades adquiren o ritmo e o proceso de maduracin. 3. Os centros desearn, a travs do departamento de orientacin, accins e recursos encamiados atencin temper e prevencin de dificultades ou problemas de desenvolvemento ou de aprendizaxe. As mesmo, facilitarase a coordinacin de cantos axentes intervean na atencin deste alumnado. 4. As medidas de atencin diversidade que adopte cada centro docente formarn parte do seu proxecto educativo.
CAPTULO V Medidas de apoio para o desenvolvemento do currculo

Artigo 16.- Formacin permanente do profesorado e demais profesionais da educacin infantil. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria garantir a formacin permanente a travs dunha oferta de actividades dirixida ao profesorado e demais profesionais da educacin adecuada demanda efectuada polos centros docentes, s directrices establecidas pola propia consellera e s necesidades que se desprendan dos programas educativos desenvolvidos. Favorecerase preferentemente a formacin en centros, a autoformacin e o traballo en equipo. Artigo 17.- Investigacin, experimentacin e innovacin educativa. 1. Incentivarase a creacin de equipos de mestras e mestres, a colaboracin coas universidades galegas e/ou outras institucins para impulsar a investigacin, a experimentacin, a elaboracin de materiais e a innovacin educativa.
95
2. Desde a administracin educativa promoverase a participacin de centros que impartan o segundo ciclo de educacin infantil en programas de innovacin educativa as como a divulgacin de boas prcticas. Artigo 18.- Materiais e recursos de apoio. A Administracin educativa promover e favorecer a elaboracin de materiais de apoio que desenvolvan o currculo e orientar o traballo nese sentido do profesorado e demais profesionais da educacin infantil.
CAPTULO VI Avaliacin
Artigo 19.- Carcter da avaliacin. 1. A avaliacin na educacin infantil constituir unha prctica habitual e permanente do profesorado dirixida a obter datos relevantes que faciliten a toma de decisins encamiadas mellora dos procesos de ensino e aprendizaxe, tanto no mbito individual coma no colectivo. 2. A avaliacin, que formar parte inseparable do proceso educativo, ser global, continua e formativa. 3. Ser global en canto deber referirse ao conxunto das capacidades expresadas nos obxectivos da etapa, adecuados ao contexto sociocultural do centro e s caractersticas propias do alumnado. 4. Ter un carcter continuo, pois considerarase un elemento inseparable do proceso educativo, mediante o cal os profesionais que atenden as nenas e os nenos recollen de forma continua informacin sobre o proceso de ensino e aprendizaxe. 5. A avaliacin ter, en consecuencia, un carcter formativo, regulador e orientador do proceso educativo, ao proporcionar unha informacin constante que permitir mellorar tanto os procesos como os resultados da intervencin educativa. 6. Servir para detectar, analizar e valorar os procesos de desenvolvemento do alumnado, as como as aprendizaxes. Para estes efectos, os cri-
96
terios de avaliacin utilizaranse como referente para a identificacin das posibilidades e dificultades de cada alumna e cada alumno e para observar o seu proceso de desenvolvemento e as aprendizaxes adquiridas. Artigo 20.- Desenvolvemento do proceso de avaliacin. 1. A coordinacin do proceso de avaliacin da aprendizaxe do alumnado corresponderalle persoa que exerza a titora, que recoller a informacin proporcionada polos outros profesionais que participan no proceso educativo de cada grupo ou dalgn alumno ou alumna en particular e que deber deixar constancia das observacins e valoracins sobre o grao de adquisicin das aprendizaxes de cada nena e de cada neno. 2. A valoracin do proceso de aprendizaxe expresarase en termos cualitativos, recollendo os progresos efectuados polas nenas e nenos e, se o caso, as medidas de reforzo e adaptacin levadas a cabo. 3. A observacin directa e sistemtica, a anlise das producins das nenas e dos nenos e as entrevistas coas familias ou titores legais constituirn as principais tcnicas e fontes de informacin do proceso de avaliacin. 4. As consideracins derivadas do proceso de avaliacin debern ser comunicadas periodicamente s familias ou titores legais co obxectivo de facelos copartcipes do proceso educativo das sas fillas e fillos. 5. O profesorado avaliar tanto as aprendizaxes do alumnado coma os procesos de ensino e a sa propia prctica docente. 6. Co fin de analizar e valorar o proceso de ensino que ten lugar nas aulas e adaptar progresivamente a intervencin educativa s caractersticas e necesidades do alumnado, a avaliacin na educacin infantil ter en conta aspectos tan relevantes como: a) A organizacin da aula, o seu clima escolar e a interaccin entre o alumnado, as como a relacin entre o profesorado e o alumnado. b) A coordinacin entre os profesionais dun mesmo ciclo e a coherencia entre os ciclos. c) A regularidade e calidade da relacin cos pais, nais e titores legais e a participacin destes no proceso de aprendizaxe das sas fillas e dos seus fillos. d) A adecuacin da proposta pedagxica e da propia planificacin.
97
e) A adecuacin da proposta metodolxica na contribucin adquisicin das competencias bsicas. f) A evolucin no proceso de aprendizaxe do alumnado. 7. As sesins de avaliacin son as reunins que mantn o profesorado titor co resto de profesionais que atende o grupo de alumnas e alumnos. Realizaranse as seguintes sesins de avaliacin: unha inicial e tres ao longo do curso. De cada unha das sesins de avaliacin, a titora ou o titor levantar a correspondente acta de desenvolvemento da sesin, na cal se farn constar a asistencia do profesorado, os asuntos tratados e os acordos adoptados, especificando aqueles que se refiran valoracin das aprendizaxes das nenas e dos nenos e da prctica docente e s propostas de mellora. Artigo 21.- Avaliacin inicial. 1. Cando o alumnado se incorpore ao segundo ciclo de educacin infantil, as persoas titoras dos grupos realizarn unha avaliacin inicial de cada un. As mesmo, esta avaliacin realizarase cando unha alumna ou un alumno se traslade dun centro a outro. A avaliacin recoller os datos mis destacados do seu proceso de desenvolvemento, ter en conta os datos relevantes achegados pola informacin das familias na entrevista inicial e, se o caso, os informes mdicos, psicolxicos, pedagxicos e sociais que revistan interese para a vida escolar. E, de ser o caso, os informes de escolarizacin anteriores. 2. A avaliacin inicial completarase coa informacin obtida na observacin directa por parte dos profesionais que atenden as nenas e nenos sobre o grao de desenvolvemento das capacidades bsicas correspondentes sa etapa evolutiva durante o perodo de adaptacin ao centro escolar. 3. O equipo educativo adoptar as decisins relativas ao tipo de informacin que se precisa neste momento inicial da avaliacin, as como s tcnicas ou instrumentos que se van empregar para recoller e consignar a dita informacin. Estas decisins quedarn reflectidas no proxecto educativo. Artigo 22.- Avaliacin continua. 1. Ao longo do ciclo, e de forma continua, a persoa que exerza a titora utilizar as distintas situacins educativas para analizar os progresos e as dificultades do seu alumnado, co fin de axustar a intervencin educativa para estimular o proceso de aprendizaxe.
98
2. Os criterios de avaliacin constituirn o punto de referencia inmediato da avaliacin continua e permitirn seleccionar os procedementos de avaliacin mis axeitados. Artigo 23.- Avaliacin final. 1. Ao remate de cada curso, a titora ou o titor elaborar o informe anual de avaliacin individualizado, no cal se reflectirn os datos mis relevantes do proceso de avaliacin continua. O dito informe recoller o grao de consecucin dos obxectivos establecidos, as como as medidas de reforzo e adaptacin que, se o caso, fosen empregadas. 2. finalizacin do ciclo, co fin de garantir unha atencin individualizada e continuada, recollerase nun informe o progreso global de cada nena e cada neno. Nesta valoracin considerarase o avance na consecucin dos obxectivos correspondentes do ciclo e no grao de iniciacin no desenvolvemento das competencias bsicas. As mesmo, faranse constar os aspectos mis salientables do seu progreso educativo e , se o caso, as medidas de reforzo e adaptacin que se adoptasen. O informe final anual correspondente ao ltimo curso do ciclo pode ser substitudo por este informe final de ciclo, a criterio do equipo docente. Artigo 24.- Documentos de avaliacin. 1. Ao inicio da escolarizacin, en cada un dos ciclos da educacin infantil, o centro abrir un expediente persoal do alumnado cuxa custodia e arquivo lles corresponde aos centros educativos. Neste expediente consignaranse cando menos: a) O informe persoal b) O informe de avaliacin inicial c) O informe anual de avaliacin individualizado d) O informe individualizado de final de ciclo. 2. Informe persoal O informe persoal do alumnado recoller os datos de identificacin da nena ou do neno, as como os datos familiares, psicopedagxicos, mdicos e sociais mis significativos.
99
O resumo da escolaridade do segundo ciclo de educacin infantil, que formar parte deste informe, reflectir os cursos escolares realizados e o centro en que a alumna ou alumno estivo escolarizado cada curso acadmico. Axustarase ao modelo establecido no anexo I desta orde. 3. Informe de avaliacin inicial O informe de avaliacin inicial recoller os datos achegados na entrevista pola familia, as observacins relevantes durante o perodo de adaptacin e as achegas dos perodos de escolarizacin anteriores, se os houber. O dito informe axustarase ao modelo establecido no anexo II desta orde. 4. Informe anual de avaliacin individualizado A titora ou o titor elaborar un informe anual de avaliacin individualizado ao rematar cada curso a partir dos datos obtidos a travs da avaliacin continua, segundo se establece no artigo 23.1 desta orde, e de acordo co modelo que se xunta como anexo III. 5. Informe individualizado de final de ciclo Ao finalizar o segundo ciclo de educacin infantil, a titora ou o titor recoller os datos mais relevantes dos informes de cada curso nun informe individualizado de cada alumna ou o alumno segundo se establece no artigo 23.2 desta orde e de acordo co modelo que figura como anexo III. No caso dos centros que impartan as etapas de educacin infantil e de educacin primaria, o dito informe ser posto disposicin da persoa titora na nova etapa e servir de orientacin para a avaliacin inicial. Cando unha alumna ou alumno se traslade a outro centro, a secretara deste solicitar ao centro de procedencia o seu informe persoal, as coma os informes de avaliacin individualizados correspondentes escolarizacin nesta etapa educativa. Cando o traslado se produza sen finalizar o ciclo, o centro de procedencia proporcionar o derradeiro informe de avaliacin individualizado. O informe de traslado axustarase ao anexo IV. Artigo 25.- Informacin s familias. Corresponde titora ou ao titor informar regularmente aos pais e nais ou titores legais sobre os progresos e dificultades detectados e ter en
100
conta as informacins que estes proporcionen, segundo os procedementos establecidos no proxecto educativo. A informacin recollida da avaliacin continua trasladarase s familias, como mnimo, nun informe escrito trimestral e de forma persoal cantas veces se estime oportuno para lograr establecer unha coordinacin adecuada no desenvolvemento do proceso educativo das sas fillas e fillos. Os centros educativos establecern o contido e formato do documento de informacin s familias nos cales se comunicarn os datos sobre os progresos e dificultades detectados na consecucin dos obxectivos establecidos no currculo, sobre o proceso de integracin socioeducativa, sobre o grao de iniciacin no desenvolvemento das competencias bsicas e, de ser o caso, sobre as medidas de apoio e reforzo educativo adoptadas ou propostas.
Disposicin adicional
PRIMEIRA.-GARANTAS
DE SEGURIDADE E CONFIDENCIALIDADE.
A obtencin e tratamento dos datos persoais do alumnado e, en particular, os contidos nos documentos oficiais de avaliacin, a sa cesin duns centros a outros e a adopcin de medidas que garantan a sa seguridade e confidencialidade estarn sometidas ao disposto na lexislacin vixente en materia de proteccin de datos de carcter persoal e na Disposicin adicional vixsimo terceira da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. SEGUNDA.-REXISTRO
ELECTRNICO DOS DOCUMENTOS DE AVALIACIN.
Os centros docentes sostidos con fondos pblicos que impartan o segundo ciclo da educacin infantil e calquera outra das ensinanzas de rxime ordinario, cubrirn electronicamente os documentos oficiais de avaliacin, a travs dos mdulos correspondentes incorporados ao sistema informtico XADE.
101
Disposicin transitoria
NICA.-ELABORACIN
OU ADAPTACIN DO PROXECTO EDUCATIVO E DAS PROGRAMACINS DIDCTICAS.
1. Os centros docentes adaptarn o proxecto educativo e as programacins didcticas ao previsto nesta orde ao longo do curso 2009/2010. 2. Cando se elabore por primeira vez o proxecto educativo, por tratarse dun centro de nova creacin, o centro dispor dun perodo de dous cursos acadmicos para realizar esa tarefa.
Disposicin derrogatoria
NICA.-DERROGACIN
DE NORMATIVA.
Queda derrogada a Orde do 6 de maio de 1992 pola que se regula o procedemento para a implantacin do segundo ciclo da educacin infantil e se ditan instrucins en materia de organizacin escolar e avaliacin para aqueles centros onde se imparte dito ciclo; a Orde do 5 de maio de 1993, pola que se regula a avaliacin da educacin infantil na Comunidade Autnoma de Galicia; a Orde do 30 de abril de 2007, pola que se convoca a realizacin de proxectos de anticipacin da primeira lingua estranxeira no segundo ciclo de educacin infantil; as como cantas disposicins de igual ou inferior rango se opoan ao establecido nesta orde.
Disposicins derradeiras
PRIMEIRA.-DESENVOLVEMENTO
E EXECUCIN.
Autorzase a persoa titular da Direccin Xeral de Educacin, Formacin Profesional e Innovacin Educativa para ditar as disposicins que sexan precisas para a execucin e desenvolvemento do establecido nesta orde.
102
SEGUNDA.-ENTRADA
EN VIGOR.
Esta orde entrar en vigor o da 1 de setembro de 2009. Santiago de Compostela, 25 de xuo de 2009.
Jess Vzquez Abad Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria
103
ANEXO I
INFORME PERSOAL
104
105
ANEXO II
INFORME DE AVALIACIN INICIAL
106
ANEXO III
INFORME ANUAL DE AVALIACIN INDIVIDUALIZADO
107
108
INFORME INDIVIDUALIZADO FINAL DO 2 CICLO DE EI
109
110
ANEXO IV
INFORME PERSOAL POR TRASLADO EN EDUCACIN INFANTIL
Decreto 330/2009, do 4 de xuo
111
ANEXO V
PROPOSTA METODOLXICA PARA O ENSINO DE INGLS EN EDUCACIN INFANTIL
A introducin temper de linguas estranxeiras ou adicionais debe ser entendida en relacin co contexto educativo en que ten lugar. Para o alumnado de educacin infantil da Comunidade Autnoma de Galicia, o ingls a terceira lingua dentro do seu sistema de educacin bilinge. O modelo de introducin do ingls en infantil na Comunidade Autnoma de Galicia engade o ingls s das linguas ambientais en tres perodos semanais de vinte minutos e supn unha exposicin inicial terceira lingua, que progresivamente ser maior nas seguintes etapas educativas. Esta exposicin inicial debe basearse no principio do que a aprendizaxe en educacin infantil: o enfoque globalizado e integrador das aprendizaxes. Dbese lembrar que o alumnado de educacin infantil se atopa nun perodo preoperacional, o que quere dicir que o seu mundo se constre en funcin da sa realidade inmediata no tempo e no espazo. Xa que logo, a percepcin e a experimentacin coa realidade presente e tanxible sern o referente fundamental para desear as actividades. A terceira lingua integrarase, desde un punto de vista ldico e partindo do traballo en grupo, non s na rea Linguaxes: comunicacin e representacin como as linguas ambientais, senn a travs de todas as reas, traballando e desenvolvendo as competencias bsicas a travs dun enfoque globalizado baseado en tarefas e proxectos nos cales as TIC deben estar presentes, xa que a nena ou o neno constre as bases das sas futuras aprendizaxes. O alumnado vai ser quen constra a sa aprendizaxe lingstica coa axuda e mediacin da profesora ou profesor, do contorno, das compaeiras e compaeiros, etc. Isto supn que a lingua deber practicarse en contextos comunicativos reais e funcionais nos cales o alumnado se implique e participe activamente nun clima de intercambio. necesario crear un ambiente en que o alumnado sinta pracer por escoitar e participar, evitando o risco de que se canse ou se inhiba. Para que a sa participacin sexa comprensiva necesario aproveitar experiencias significativas, rutinas, imaxes, personaxes de ficcin dos debuxos animados ou contos, cancins, etc., tendo en conta que, na educacin infantil, os aspectos afectivos e de relacin adquiren un relevo especial, polo que imprescindible a creacin
112
dun ambiente clido, acolledor e seguro, no cal o alumnado se sinta querido e confiado para poder afrontar as novas aprendizaxes. Sen dbida, necesario potenciar o maior nmero de ocasins para usar a lingua, aproveitando as rutinas e a vida da aula, pois a aprendizaxe prodcese e xeneralzase co seu uso. Desde esta metodoloxa a nfase recae na significatividade das tarefas, na resolucin de problemas, na experimentacin e no aprender facendo. hora de planificar as actividades teranse en conta os diferentes tipos de contidos e procurarase que a sa construcin progresiva se faga desde a actuacin da nena e do neno, arredor de problemas e situacins concretas en que poida encontrar sentido porque conecten cos seus intereses e motivacins. Deben iniciarse na aprendizaxe da nova lingua a travs da imitacin e repeticin de sons, palabras e enunciados significativos sempre cunha intencin ldica, reparando que, na educacin infantil, no xogo conflen, por unha parte, o carcter motivador e, por outra, importantes posibilidades para que a nena e o neno establezan relacins significativas, ao mesmo tempo que o profesorado pode organizar contidos diversos e sempre con carcter global. A comprensin e a expresin oral deben ser o punto de partida para o ensino da primeira lingua estranxeira, que o alumnado ten que aprender de maneira natural e a travs do xogo, escoitando, practicando e participando o maior tempo posible coa primeira lingua estranxeira. As destrezas bsicas desenvolvidas sern as receptivas e darase prioridade ao uso comunicativo e funcional da lingua. Insistirase no uso do idioma, dicir, na posibilidade do falante de comunicar unha mensaxe. Por iso, os erros consideraranse parte natural do proceso de aprendizaxe e, como tales, sern tratados de xeito didctico e como fonte de coecementos. A aprendizaxe da nova lingua ser intuitiva, polo que se lle presentarn ao alumnado mensaxes reais ou adaptadas vinculadas aos seus intereses: producins multimedia coas que tean que interaccionar, fotografas, contos, dramatizacins, cancins, xogos, etc. A variedade de producins ou modelos presentados ser fundamental, non s para manter a motivacin, senn tamn para atender as diferenzas de nivel, de desenvolvemento e de formas de aprender. Outra das estratexias para a aprendizaxe dun novo idioma consiste en recrear situacins e contextos nos cales o alumnado tea que responder actuando: resposta fsica total (TPR: Total Physical Response). Trtase dun modelo similar ao que se emprega para o ensino da lingua materna,
113
basendose no desenvolvemento das destrezas orais. Este modelo basea a sa crenza en que a comprensin auditiva debe ser desenvolvida na sa totalidade antes de calquera participacin oral. Considrase que as habilidades na lingua estranxeira poden ser rapidamente asimiladas se se estimula o sistema cinestsico-sensorial e defndese que a comprensin da linguaxe falada debe ser desenvolvida antes da expresin oral desta. Considrase necesario presentar propostas en que se exixa unha resposta de movemento, de a que as interaccins que aparecen durante a prctica de xogos, actividades plsticas, musicais e fsico-deportivas se revelen como valiosos instrumentos cognitivos para a adquisicin da competencia comunicativa na nova lingua. Proporanse actividades que combinen e propicien o uso da lingua e a accin fsica implicada pola orde emitida. A metodoloxa das sesins consistir na introducin gradual de mandatos por parte do docente ou mediante cancins e rimas, pedindo ao alumnado que responda a elas. Estableceranse unhas rutinas como marco de referencia para desenvolver as actividades que se van realizar durante as sesins, posto que os nenos e nenas se senten mis seguros cando coecen o ambiente en que se moven. As actividades que se realicen deben ser atractivas para as nenas e nenos, facendo que se sintan integrados ao tempo que intenten potenciar as sas destrezas orais. Ademais repetiranse con certa frecuencia ao comezo da sesin, para reforzar o aprendido, e ao final dela, para insistir nos novos termos. Tratarase de poer en prctica un ensino integrado no cal se aborden todos os aspectos que inflen no desenvolvemento das alumnas e dos alumnos nos eidos expresivo, psicomotor, social e intelectual, de tal xeito que as aprendizaxes se complementen entre si, para tratar de facilitar a sa asimilacin por parte do alumnado, de xeito que a primeira lingua estranxeira non ser unha materia illada, senn que ter que estar relacionada co resto das materias. Deste xeito, a variedade e riqueza das experiencias que lle pode achegar a escola permitiranlle prepararse para a sa insercin na actual sociedade plural. O obxectivo estar centrado no achegamento das nenas e dos nenos a unha nova lingua e cultura. A linguaxe debe ser entendida como unha capacidade que o alumnado debe desenvolver e que debe estar dirixida comunicacin. Por isto, entendemos que, na lia do tratamento integrado das linguas ou do meu primeiro portfolio, tanto a lingua estranxeira como as linguas ambientais deben desenvolverse paralelamente nesta etapa, xa que a primeira, segunda e terceira linguas conviven, ntrense e retroali-
114
mntanse nun contexto de completa normalidade. Cmpre construr todas as linguas baixo un mesmo marco conceptual, polo que os obxectivos e contidos da lingua estranxeira quedan integrados na rea Linguaxes: comunicacin e representacin a travs da comunicacin oral.
115
3. AVALIACIN: INDICADORES OBSERVABLES ESPECFICOS
3. Avaliacin: Indicadores observables especficos das diferentes reas

REA DE COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL
Escala de valoracin: Con dificultade Sen dificultade En proceso O corpo e a propia imaxe Criterios de avaliacin Indicadores especficos Sinala as partes principais do seu corpo. Identifica e nomea elementos de segmentos corporais. Sinala correctamente partes e detalles do corpo (taln, pestanas, cellas...). - Recoecer, identificar e representar o corpo na sa globalidade e as sas diferentes partes. Nomea as partes do corpo sobre si mesmo/a e sobre as outras persoas. Recoece e acepta as sas caractersticas persoais. Pode describir caractersticas e circunstancias persoais. Fai unha descricin axeitada doutra persoa. Capta e describe diferenzas e semellanzas entre persoas. Logra un esbozo da figura humana, diferenciando: cabeza e corpo, brazos, mans, pernas e pes.
119
O corpo e a propia imaxe Criterios de avaliacin Indicadores especficos Chega representacin completa do esquema corporal. Debuxa a figura humana respectando as proporcins. Representa o esquema corporal en diferentes posicins. Ten unha boa coordinacin de movementos. Globalmente mvese con axilidade. Controla o corpo en movemento, adaptando a resposta motriz s dimensins e elementos do espazo. Salta sen dificultade Confa nas sas posibilidades de accin e movemento. - Coordinar e controlar o seu corpo, as sas posibilidades motrices e adaptalo s caractersticas dos obxectos, accin e vida coti. capaz de coordinar a sa accin coa das demais compaeiras e compaeiros cando o xogo o require. Mantn o equilibrio esttico: sobre un p, nas puntas... Mantn o equilibrio nos desprazamentos, nos saltos... Mantn o equilibrio cando transporta algn obxecto. Esfrzase e pon a proba a sa habilidade motriz. capaz de relaxarse con facilidade. capaz de relaxarse e descansar cando hai un ambiente propicio. capaz de relaxar segmentos independentes do seu corpo.
- Recoecer, identificar e representar o corpo na sa globalidade e as sas diferentes partes.
120
Avaliacin: Indicadores observables especficos
O corpo e a propia imaxe Criterios de avaliacin Indicadores especficos Identifica os sentidos e os seus rganos como fontes de sensacins para o descubrimento propio e do seu contorno. Identifica diferentes sensacins tctiles e descrbeas. Discrimina obxectos polo seu tacto: rugoso-liso. Discrimina obxectos polo seu tacto: sperosuave. Discrimina obxectos polo seu tacto: duro-brando. Distingue temperaturas: xeado, fro, morno, quente e moi quente. Identifica diferentes sensacins gustativas e descrbeas. Recoece os catros sabores fundamentais (doce, salgado, amargo e cido). - Recoecer os sentidos e identificar percepcins e sensacins. Identifica diferentes sensacins olfactivas e descrbeas. Recoece olores agradables e desagradables. Identifica nos olores intenso-suave. Identifica diferentes sensacins visuais e descrbeas. Identifica as cores. Identifica diferentes sensacins auditivas, diferenciando e identificando diferentes tipos de son e a sa intensidade. Discrimina silencio-son. Localiza unha fonte sonora fixa, sen apoio visual. Localiza unha fonte sonora en movemento, sen apoio visual. quen de manifestar verbalmente o seu agrado ou molestia ante determinadas situacins. Verbaliza as sas percepcins. capaz de mostrar preferencias.
121
O corpo e a propia imaxe Criterios de avaliacin Indicadores especficos Recoece e acepta as sas caractersticas persoais. Ten confianza nas sas posibilidades nas tarefas habituais. Ten autonoma nas accins encamiadas satisfaccin das necesidades bsicas: a alimentacin, a hixiene e o coidado propio do seu contorno. Mostra constantemente desexos de superacin. Mostra satisfaccin polas sas accins e producins. -Construr unha imaxe positiva propia e aceptar a sa identidade, manifestando confianza nas sas posibilidades e recoecendo as sas limitacins. Gstalle facer encargos e ter responsabilidades. quen de solicitar axuda cando a precisa. Amosa confianza ante persoas e situacins novas aceptando a sa axuda. Acta por iniciativa propia. Ten iniciativa e intenta executala. Ten en conta os riscos e inhbese. Amsase espontneo/a nos seus comportamentos cotins. Acta con decisin cando realiza unha actividade ou xogo e controla os riscos. Organzase de acordo coas sas posibilidades. Mstrase prudente ante os desafos. Proponlle novas ideas ao grupo. Persevera na realizacin das sas actividades e na busca de estratexias para a resolucin dos problemas cotins. Intgrase en xogos de grupo, cooperando cos demais nenos e nenas.
122
O corpo e a propia imaxe Criterios de avaliacin Indicadores especficos Verbaliza e acepta diferenzas fsicas entre as persoas. Non mostra actitudes discriminatorias ante as diferenzas. -Identificar semellanzas e diferenzas entre as persoas valorando positivamente a diversidade. Identifica caractersticas diferentes nun compaeiro ou nunha compaeira e adopta posturas non discriminatorias. Percibe cambios fsicos en si mesmo/a. Percibe cambios fsicos nos/as demais. Identifica as caractersticas do seu sexo e participa en xogos, actividades, etc., independentemente do xnero. Expresa e identifica nel/a mesmo/a diferentes emocins. Expresa e identifica nel/a mesmo/a diferentes estados de nimo. Acepta e amosa afecto, recoecendo os sentimentos das demais persoas. Identifica nas demais persoas estados de nimo e emocins. - Identificar e manifestar os propios sentimentos, vivencias, emocins e comprender os das demais persoas. Amsase sensible aos sentimentos das outras persoas e prstalles axuda cando as ve en apuros. Progresa no control dos seus sentimentos e emocins. Controla as emocins e impulsos negativos. Resolve positivamente os conflitos cotins, regulando os seus impulsos e emocins. Fai uso das posibilidades expresivas na vida coti. Recoece e acepta mostras de afecto das persoas adultas e de nenas e nenos. Non se enfada sen motivo. Contrlase e clmase facilmente. Solicita axuda para resolver conflitos.
123
Xogo e movemento Criterios de avaliacin Indicadores especficos Elixe con facilidade o xogo. Coece diferentes xogos propios de Galicia. Propn libremente xogos novos. capaz de propoer variacins pequenas nos xogos. Soluciona autonomamente as necesidades que xorden durante o xogo. Fai percorridos diversos mantendo o equilibrio. Gstalle participar en xogos que supoen exercicio motor, como carreiras ou saltos. quen de coordinar a sa accin coa das compaeiras e compaeiros, cando o xogo o require. Recolle pelotas coas das mans. Reproduce movementos a partir de consignas verbais (acochados, saltando...). - Participar en xogos, mostrando destrezas motoras e habilidades manipulativas cada vez mis axustadas. Pode facer variacins bruscas na marcha ao escoitar un sinal. Presenta unha boa motricidade fina. Abotase correctamente. Manexa as tesoiras axeitadamente. Realiza encaixes e quebracabezas. Mostra habilidade nas construcins e na manipulacin de pezas pequenas. Orintase e localiza lugares significativos. Orintase ben en espazos exteriores e pouco coecidos (sadas, excursins...). Segue itinerarios ptimos para se desprazar. Recolle e coloca os obxectos habituais da clase. Sita os obxectos e localzaos: diante-detrs, dentro-fra, arriba-abaixo, preto-lonxe, enribadebaixo, primeiro-derradeiro. Representa con material diverso espazos coecidos. Sabe colocar varios obxectos na mesma posicin na que foron mostrados. Localiza aproximadamente nun plano lugares significativos.
124
Xogo e movemento Criterios de avaliacin Indicadores especficos Intgrase en xogos de grupo. Acepta ter que esperar a sa quenda. Acepta as regras dos xogos. Mstrase conciliador/a nos conflitos que xorden no xogo. Pide perdn cando molesta ou cando lle fai dano a unha compaeira ou compaeiro. - Participar en xogos e actividades colectivas aceptando as normas que os rexen. Acepta os seus erros e procura mellorar a sa actuacin. Mantense participando nun mesmo xogo un tempo importante. Supera o feito de non gaar nos xogos de competicin. Participa nos xogos cunha postura colaborativa e non dominante nin submisa. Amosa interese polos xogos cooperativos. Amosa interese polos xogos de parellas.
125
A actividade coti Criterios de avaliacin Indicadores especficos Coece e respecta as normas da escola. Distingue os diferentes momentos e situacins dentro da aula e adptase a eles. Participa activamente nas actividades e tarefas. Acta autonomamente. Acepta os seus erros e procura mellorar a sa actuacin. Acepta e cumpre coas responsabilidades que se lle asignan. Defende os seus dereitos ante o grupo. Respecta os compaeiros e compaeiras e persoas adultas. Sntese a gusto e est adaptado/a ao ritmo da aula. - Resolver con iniciativa e autonoma as actividades da vida coti, colaborar en tarefas e aceptar as normas. Entende as consignas e sgueas. Amosa unha actitude positiva ante as propostas de actividade. capaz de concentrarse un tempo na mesma actividade. Amsase constante na sa actividade. Participa e colabora nas actividades de grupo. Amsase ordenado/a nas sas tarefas. Esfrzase na realizacin das tarefas. Remata as tarefas e actividades que empeza. Ten unha boa capacidade para organizarse nas actividades. Participa na planificacin dos proxectos desenvolvidos na aula. Fai propostas de actividades para realizar. Planifica e coordina a sa accin coa dos compaeiros e compaeiras. Soluciona pequenos problemas da vida coti.
126
O coidado persoal e a sade Criterios de avaliacin Indicadores especficos Coida e asea as diferentes partes do corpo con axuda dunha persoa adulta. Coida e asea as diferentes partes do corpo coa supervisin dun adulto. Identifica as necesidades dos hbitos de hixiene diario. autnomo/a no coidado de si mesmo/a. Asase cando se sente sucio/a. Emprega axeitadamente o lavabo. Emprega axeitadamente o servizo. Usa axeitadamente o xabn. Sase correctamente. Vai s ao WC. Vstese s/a. - Manifestar hbitos de sade, alimentacin, hixiene corporal e benestar utilizando adecuadamente espazos e materiais. spese s/a. Mostra desgusto ou malestar cando est sucio/a ou desaliado/a. Ten interese por manter una aspecto limpo e aseado/a. Come s/a sen ensuciarse. Recoece as necesidades bsicas do corpo. Recoece a alimentacin necesaria para a vida. Ten interese por probar novos alimentos. Soluciona autonomamente as necesidades que xorden na comida. Amosa interese por descubrir os ingredientes e coecer a procedencia dos alimentos. Toma conciencia da necesidade de alimentarse de forma saudable. Entra na aula con orde. Sae da aula con orde. Desprzase de forma autnoma, advertindo os perigos e amosando actitudes prudentes.
127
O coidado persoal e a sade Criterios de avaliacin Indicadores especficos Coloca a roupa na sa percha. - Manifestar hbitos de sade, alimentacin, hixiene corporal e benestar utilizando adecuadamente espazos e materiais. Gstalle que o material de traballo estea no seu sitio. Ao rematar unha actividade individual, ordena o material. Ao rematar unha actividade de pequeno grupo, colabora para ordenar o material. Ordena o que ve desordenado. Procura manter limpos os espazos. Identifica situacins perigosas e evtaas. Identifica obxectos perigosos adoptando as precaucins apropiadas en cada caso. Amosa cautela ante situacins descoecidas.
- Identificar situacins de risco e actuar coherentemente ante elas.
128
REA DE COECEMENTO DO CONTORNO
Escala de valoracin: Con dificultade Sen dificultade En proceso
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Realiza exploracins e experimentacins cos materiais que se lle ofrecen. Experimenta cos obxectos e materiais para obter informacin e observar as reaccins. Identifica as propiedades fsicas empregando os seus sentidos. Sabe describir algn atributo dun obxecto. - Explorar os obxectos e elementos do contorno inmediato e actuar sobre eles. Recoecer os seus atributos e calidades. Agrupar, clasificar e ordenar estes elementos e coleccins, segundo distintos criterios. Compara os obxectos segundo as sas propiedades fsicas. Clasifica os obxectos atendendo posesin dalgn atributo. Agrupa os obxectos atendendo posesin dalgn atributo. Describe propiedades e caractersticas de obxectos e coleccins con base en diversos criterios. Pode reunir diversos obxectos de xeitos diferentes, cambiando o criterio de agrupamento. Agrupa obxectos por semellanzas. Pode facer comparacins a partir de semellanzas. Pode facer comparacins a partir de diferenzas. Pode ordenar un conxunto de obxectos empregando diversos criterios sucesivamente (forma, cor, tamao...).
129
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Realiza series sinxelas seguindo un criterio dado. Enumera diferenzas e semellanzas entre obxectos pola cor. Enumera diferenzas e semellanzas entre obxectos pola forma. Enumera diferenzas e semellanzas entre obxectos polo material. - Explorar os obxectos e elementos do contorno inmediato e actuar sobre eles. Recoecer os seus atributos e calidades. Agrupar, clasificar e ordenar estes elementos e coleccins, segundo distintos criterios. Enumera diferenzas e semellanzas entre obxectos polo tamao. Recoece con que criterio se estableceu unha coleccin. A partir dunha coleccin feita cun criterio, agrupa os elementos noutras das ou tres seguindo un novo criterio. Ordena obxectos segundo un criterio: tamao, forma... Ordena coleccins polo nmero de elementos que ten, de maior a menor. Ordena coleccins polo nmero de elementos que ten de menor a maior. Nunha ordenacin verbaliza cal vai antes de, despois de, entre. quen de introducir un elemento mis nunha coleccin ordenada, no lugar axeitado. Recoece o criterio de ordenacin nunha coleccin.
130
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Emprega os cuantificadores bsicos (mis, menos, igual). Intersanlle os nmeros e o seu emprego na vida coti. Identifica os diferentes usos e funcins dos nmeros. Fai agrupacins de obxectos atendendo a unha determinada cantidade. Asocia algns nmeros coas cantidades que representan. Representa cantidades empregando diferentes estratexias (debuxando os obxectos, raias, et.). - Empregar os nmeros para identificar, contar, clasificar, informarse e ordenar elementos da realidade, aproximndose ao seu valor notacional e conceptual. Coece a serie numrica. Escribe os nmeros convencionalmente. Emprega a accin de contar como estratexia para a obtencin dun dato numrico. Emprega os cuantificadores para resolver problemas matemticos por estimacin (mis que, tanto como, menos que). Participa en xogos de mesa sinxelos. Fai uso do nmero en situacins funcionais e cun valor notacional en actividades como: realizacin dunha axenda de telfonos, matrcula dos coches, calendario... Fai uso do nmero en situacins funcionais e cun valor conceptual como: indicar as cantidades dos ingredientes dunha receita, recoller o nmero de nenos que asisten a unha excursin, compoentes dun equipo... Compara e ordena axeitadamente as cantidades.
131
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Resolve situacins problemticas realizando estimacins. Busca estratexias para resolver situacins problemticas. Resolve situacins problemticas localizando datos numricos. Resolve situacins problemticas facendo reparticins. Resolve manipulativamente pequenos problemas e situacins problemticas concretas relacionados coa sa vida diaria que implican a aplicacin de operacins de calculo sinxelas. Realiza clculos mentais sinxelos. Realiza estimacins de medidas de peso (comparando, sopesando, observando...). Realiza estimacins de medidas de lonxitude (comparando, sopesando, observando...). Realiza estimacins de medidas de capacidade (comparando, sopesando, observando...). Realiza estimacins de medidas de tempo (comparando, sopesando, observando...). - Empregar e comparar magnitudes de peso, lonxitude e capacidade coa finalidade de resolver problemas relacionados con situacins cotis. Mide empregando as mans, os brazos e os ps. Mide obxectos e ordnaos: mis grande que, mis pequeno que. Emprega medidas arbitrarias de lonxitude (varas, cordeis...) para resolver situacins problemticas. Emprega medidas arbitrarias de capacidade (mans, cuncas, botellas...) para resolver situacins problemticas. Comproba a diferente capacidade de recipientes transvasando o seu contido. Identifica a capacidade de recipientes empregando diferentes unidades de medida. Iniciouse no emprego, en situacins significativas, de sistemas de medicin convencionais, como regras, termmetros, reloxos, pesas, calendario, etc.
- Propoer e resolver problemas sinxelos.
132
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Explora ludicamente as propiedades e as caractersticas dalgns corpos xeomtricos elementais. - Recoecer algns aspectos xeomtricos bsicos lias, puntos, rectngulos, cadrados, tringulos, crculos, esferas, cubos Recoece algunhas figuras xeomtricas: rectngulo, cadrado, crculo, tringulo. Recoece aspectos xeomtricos: lia, punto. Recoece aspectos xeomtricos das figuras xeomtricas: rectngulos, cadrados, tringulos, crculos (lados, forma...). Recoece aspectos xeomtricos da esfera e do cubo. Representa as formas xeomtricas bsicas. Asocia as figuras xeomtricas coas formas presentes no seu contorno. Coloca os obxectos e localzaos empregando as nocins: dentro-fra. Coloca os obxectos e localzaos empregando as nocins: preto-lonxe. Coloca os obxectos e localzaos empregando as nocins: abaixo-arriba. Coloca os obxectos e localzaos empregando as nocins: diante-detrs. Coloca os obxectos e localzaos empregando as nocins: ao lado (un lado e outro lado), no medio. Emprega as nocins espaciais para explicar a localizacin dalgn obxecto ou persoa. Representa e interpreta o espazo empregando debuxos, fotografas, planos, mapas... Representa os espazos nos que se desenvolve (plano da aula, plano do centro, itinerarios...). Localiza aproximadamente nun plano lugares significativos.
- Describir e representar dun xeito elemental a situacin das propias nenas e nenos en relacin cos obxectos e as demais persoas, usando vocabulario topolxico elemental.
133
Medio fsico: elementos, relacins e medida Criterios de avaliacin Indicadores especficos Realiza estimacins temporais. Ordena as accins mis relevantes do da. Ordena temporalmente as sas descricins utilizando correctamente as nocins: onte, hoxe, ma. Diferenza os das da semana en relacin coas actividades que se fan habitualmente. Capta a periodicidade dos sucesos e situacins asociadas sa actividade. Anticipa e recorda unha secuencia de eventos. - Usar e comprender nocins temporais bsicas ordenando temporalmente feitos referidos sa vida. Pode relacionar feitos concretos cunha determinada poca do ano (estacins do ano). consciente da constante repeticin dalgns feitos. Asocia tempos horarios con determinadas accins (sada ao recreo, xantar, durmir...). Diferenza as nocins temporais de: da-noite. Diferenza as nocins temporais de: antesdespois-agora. Diferenza as nocins temporais de: onte-hoxema. Diferenza as nocins temporais de: pola mapola tarde-pola noite. Iniciouse no emprego do calendario para sinalar feitos significativos da sa vida.
134
Achegamento natureza Criterios de avaliacin Indicadores especficos Ten curiosidade por todo o que o rodea. meticuloso/a nas sas observacins. Descobre aspectos novos a travs das sas observacins. quen de rexistrar as sas observacins. A observacin lvao a formular interrogantes e a buscar explicacins. Fai preguntas sobre obxectos, situacins, persoas e fenmenos. Mantn unha actitude observadora, o que lle permite ter moitos coecementos dos elementos do medio. Diferenza entre ser vivo e obxecto inerte. Identifica algunha caracterstica e funcin vital dos seres vivos. Describe caractersticas fsicas (partes, forma, cor...) e funcionais (alimentacin, desprazamento...) de animais e plantas. Relaciona determinados animais co seu hbitat natural. Valora a utilidade e a importancia dos animais e plantas para o home. Coece os coidados bsicos que requiren animais e plantas para vivir. Busca explicacins sobre as causas e as consecuencias de fenmenos do medio natural e dos producidos pola accin humana. Sabe diferenciar e describir consecuencias de fenmenos atmosfricos habituais (sol, choiva, xeo...). Gstalle participar nos proxectos e pequenas investigacins que se fan na aula. Toma a iniciativa para manipular e probar solucins.
- Dar mostras de interesarse polo medio natural e os seus cambios. Identificar e nomear algns dos seus compoentes, establecendo relacins sinxelas de interdependencia. Manifestar actitudes de coidado e respecto cara natureza e participar en actividades para conservala.
135
Achegamento natureza Criterios de avaliacin Indicadores especficos Formula hipteses e contrstaas coas das outras persoas antes de pasar realizacin Extrae conclusins. Traduce o que observou ou experimentou linguaxe verbal ou xestual. - Dar mostras de interesarse polo medio natural e os seus cambios. Identificar e nomear algns dos seus compoentes, establecendo relacins sinxelas de interdependencia. Manifestar actitudes de coidado e respecto cara natureza e participar en actividades para conservala. Representa con debuxos o observado ou experimentado. Relaciona as explicacins da persoa docente con experiencias concretas sas. Anticipa as distintas fases dun proxecto ou accin. Goza ao realizar actividades individuais e de grupo en contacto coa natureza. Nas sadas, mstrase prudente e evita situacins de perigo. Identifica normas bsicas para a conservacin do contorno. respectuoso/a co medio no que vive. Amsase sensible cara conservacin e mantemento de ambientes limpos e non contaminados. Adopta actitudes crticas ante prcticas que entorpecen a conservacin e o coidado do medio (vertido de ros, corta de rbores...). Identifica que os seres vivos seguen un ciclo vital: nacen, medran, reprodcense e morren. - Identificar e recoecer as diferentes etapas da vida nas persoas e noutros seres vivos. Identifica caractersticas e cambios nos procesos de crecemento e etapas de desenvolvemento das persoas e outros seres vivos. Identifica as necesidades nas etapas de desenvolvemento das persoas e doutros seres vivos (alimentacin, hixiene...).
136
Cultura e vida en sociedade Criterios de avaliacin Indicadores especficos Nomea os membros da sa familia. Comprende e sabe explicar as relacins mis bsicas entre familiares. Coece o seu propio lugar dentro da familia. Coece as persoas do seu marco social e os seus nomes. Recoece e respecta os diferentes tipos de familias. Conta cousas das sas experiencias familiares. quen de transmitir mensaxes da escola casa e da casa escola. Acepta e respecta as normas de funcionamento da aula. - Identificar e coecer os grupos sociais mis significativos do seu contorno e algunhas caractersticas da sa organizacin. Adapta o seu comportamento s regras dos diferentes contextos. Da explicacin do sentido das normas. Coece as rutinas da aula. Recoece o persoal que traballa nas dependencias escolares e explica a sa funcin. Ten en conta as demais persoas nas sas accins e rutinas diarias. Busca a seguridade das persoas adultas prximas e desenvolve empata e hbitos cooperativos cos iguais. Colabora co resto dos compaeiros e compaeiras na vida da aula. Ten capacidade para xogar cos compaeiros e compaeiras chegando a acordos. Ten capacidade para propoer e organizar xogos. Manifstase integrador/a: comparte material, cede ante os conflitos, colabora co resto do grupo... Amsase conciliador/a cando xorde un conflito.
137
Cultura e vida en sociedade Criterios de avaliacin Indicadores especficos Identifica o rol do profesor na aula. Identifica o rol dos pais na sa casa. - Identificar e coecer os grupos sociais mis significativos do seu contorno e algunhas caractersticas da sa organizacin. Gstalle compartir xogos cos compaeiros e compaeiras. Asume as responsabilidades que lle son asignadas. Manifstase colaborador/a, coidadoso/a e sensible nas relacins que establece. Busca a relacin coa persoa docente para: contarlle as sas cousas, vivencias, pedir axuda e pedir ou comprobar informacin sobre temas diversos.
Diferenza establecementos comerciais pola sa funcin e polos produtos que teen. Coece distintos oficios e recoece o seu valor na sociedade. - Recoecer, identificar e poer exemplos sinxelos dalgns servizos comunitarios. Coece os medios de transporte e comunicacin. Valora os diferentes servizos sociais e comunitarios do seu contorno (mercado, atencin sanitaria, medios de transporte...). Ten superados os estereotipos sexistas referidos a persoas usuarias dalgn servizo comunitario e dos profesionais que al desenvolven os seu traballo.
138
Cultura e vida en sociedade Criterios de avaliacin Indicadores especficos Mostra interese polas celebracins ou eventos da escola, familia ou localidade. Participa e recoece as festas populares que se celebran no seu contorno. Coece feitos, costumes e obxectos relacionados coas celebracins. Identifica algunhas manifestacins culturais prximas. Identifica e valora manifestacins culturais doutras realidades. Sente curiosidade por achegarse ao coecemento de sucesos relevantes da historia da comunidade galega, de Espaa e do mundo. Sente curiosidade por achegarse ao coecemento de persoas relevantes da historia da comunidade galega, de Espaa e do mundo.
- Recoecer algunhas manifestacins culturais prximas e doutras realidades, valorando a sa diversidade e riqueza.
139
REA DE LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN
LINGUAXE VERBAL: Escoitar, falar e conversar Criterios de avaliacin Indicadores especficos Manifesta interese por comunicarse con outras persoas. Comuncase coas persoas adultas. Comuncase cos compaeiros e compaeiras. Respecta as quendas de palabra e sabe escoitar. Participa activamente nas conversas da aula. Fai achegas coherentes s conversas en grupo. Mantn unha actitude de escoita e respecto cara s demais persoas. - Utilizar a lingua oral do modo mis conveniente para unha comunicacin positiva con iguais e con persoas adultas, segundo as intencins comunicativas. quen de solicitar axuda verbalmente cando a precisa. Recorda feitos e situacins vividas na clase e participa na sa narracin. Expresa con espontaneidade e coherencia emocins, sentimentos e vivencias. preciso nas sas explicacins. Pregunta o significado das palabras. Emprega con precisin o vocabulario que pose. Incorpora ao seu vocabulario as palabras novas. Ten un vocabulario rico. Usa frases de construcin sinxela. Exprsase con frases correctas e terminadas. Emprega estruturas afirmativas, negativas, interrogativas, admirativas... axeitadamente e con entoacin correcta.
140
LINGUAXE VERBAL: Escoitar, falar e conversar Criterios de avaliacin Indicadores especficos Estrutura ben as frases: concordancia singular/plural. Estrutura ben as frases: concordancia masculino/feminino. Estrutura ben as frases: concordancia suxeito/verbo/complementos. Fai correctamente as concordancias regulares (artigos, pronomes, verbos, adxectivos...). Ten unha linguaxe fluda. Emprega expresins convencionais de cortesa para saudar: ola, bos das, boas tardes e boas noites. Emprega expresins convencionais de cortesa para despedirse: adeus, ata ma, ata logo. Emprega expresins convencionais de cortesa para agradecer: grazas. Emprega expresins convencionais de cortesa para solicitar axuda: por favor. Emprega expresins convencionais de cortesa para escusarse: perdn, sntoo, desculpa. Emprega axeitadamente cumprimentos socialmente establecidos na relacin cos seus compaeiros e compaeiras. Adeca o seu ton de voz situacin. Emprega sinais extralingsticos (xesto, entoacin, expresin) para reforzar o significado das sas mensaxes. Presta atencin s informacins que lle transmiten outras persoas. Comprende instrucins sinxelas. Comprende as explicacins que se dan na clase. Comprende a idea central dunha explicacin. Comprende as ordes e consignas habituais. Comprende ordes complexas que implican das ou tres accins consecutivas. Diferenza o que son ordes, desexos e preguntas.
- Utilizar a lingua oral do modo mis conveniente para unha comunicacin positiva con iguais e con persoas adultas, segundo as intencins comunicativas.
- Comprender mensaxes orais diversas, mostrando unha actitude de escoita atenta e respectuosa.
141
Lingua estranxeira Criterios de avaliacin Indicadores especficos Amosa interese por participar en interaccins orais nunha lingua estranxeira. Mantn unha actitude positiva cara lingua estranxeira. Amosa interese por coecer aspectos da lingua e cultura estranxeira. Participa empregando formas non lingsticas (xestos, accins) en actividades desenvolvidas na lingua estranxeira. Gusta de participar nas actividades ldicas propostas de imitacin e repeticin de sons, palabras e enunciados significativos. Participa activamente nas actividades que combinan o uso da lingua e a resposta corporal implicada pola orde emitida. Amosa interese por coecer cancins e rimas noutra lingua. Emprega expresins convencionais de cortesa de sado, na lingua estranxeira. Emprega expresins convencionais de cortesa de despedida na lingua estranxeira. Emprega expresins convencionais de cortesa para desculparse na lingua estranxeira. Emprega expresins convencionais de cortesa de agradecemento na lingua estranxeira.
- Amosar unha actitude positiva cara aprendizaxe dunha lingua estranxeira, interesndose por participar en interaccins orais en rutinas, xogos e situacins habituais de comunicacin.
142
Aproximacin lingua escrita. Achegamento literatura Criterios de avaliacin Indicadores especficos Mostra interese polos textos escritos presentes no seu contorno. Percibe que as palabras, escrituras indeterminadas, nmeros, notas musicais, iconas e outros smbolos e signos convencionais teen unha funcionalidade determinada. Solicita que lle lean para obter informacin. Formula hipteses sobre o que pode estar escrito en diferentes textos. Asocia producins escritas con significados. - Mostrar interese polos textos escritos presentes na aula e no contorno prximo, inicindose no seu uso e na comprensin das sas finalidades. Interesarse e participar nas situacins significativas de lectura e escritura que se producen na aula desenvolvidas por persoas lectoras e escritoras competentes. Recoece que os signos escritos comunican e expresan informacins. Fai preguntas para coecer o que est escrito en carteis, revistas... quen de inventar e interpretar o que pon un texto deducndoo da sa finalidade e do contexto. Recoece a funcionalidade dos textos enumerativos (localizar informacins concretas), como carteis, listas... Recoece a funcionalidade dos textos informativos (coecer ou transmitir explicacins e informacins de carcter xeral), como noticias de prensa, correspondencia persoal... Recoece a funcionalidade dos textos literarios (entretemento e diversin), como contos, lendas, poesas... Recoece a funcionalidade dos textos expositivos (comprender ou transmitir novos coecementos), como biografas, libros de consulta... Recoece a funcionalidade dos textos prescritivos (regular a accin para a consecucin dalgn obxectivo), como receitas de cocia, regras de xogo....
143
Aproximacin lingua escrita. Achegamento literatura Criterios de avaliacin Indicadores especficos Recoece algunha propiedade significativa dos textos enumerativos (relacin co real, estrutura, modo de lectura...). Recoece algunha propiedade significativa dos textos informativos (formato, estrutura, extensin...). Recoece algunha propiedade significativa dos textos literarios (relacin ttulo contido, estrutura, personaxes...). Recoece algunha propiedade significativa dos textos expositivos (formato, estrutura, modo de lectura...). Recoece algunha propiedade significativa dos textos prescritivos (formato, estrutura, modo de lectura...). Recoece o seu nome. Recoece o nome das compaeiras e compaeiros. Percibe diferenzas e semellanzas entre palabras atendendo a propiedades cuantitativas (cantidade de letras, palabras longas e curtas). Percibe diferenzas e semellanzas entre palabras atendendo a propiedades cualitativas (variedade de grafas).
- Mostrar interese polos textos escritos presentes na aula e no contorno prximo, inicindose no seu uso e na comprensin das sas finalidades. Interesarse e participar nas situacins significativas de lectura e escritura que se producen na aula desenvolvidas por persoas lectoras e escritoras competentes.
144
Aproximacin lingua escrita. Achegamento literatura Criterios de avaliacin Indicadores especficos Iniciouse no uso da escrita en situacins contextualizadas e reais. No proceso de aprendizaxe da lingua escrita atpase na etapa indeterminada. No proceso de aprendizaxe da lingua escrita atpase na etapa silbica sen correspondencia. No proceso de aprendizaxe da lingua escrita atpase na etapa silbica-alfabtica. -Producir diferentes textos individualmente ou en grupo con escritura convencional ou non, inicindose no uso do teclado para a codificacin, con propsitos e intencins diferentes: recoller e transmitir informacin, entretemento... No proceso de aprendizaxe da lingua escrita atpase na etapa alfabtica. respectuoso e acepta as escrituras das compaeiras e compaeiros que escriben cunha hiptese menos evolucionada. Gusta de facer uso da escritura (convencional ou non) para transmitir informacin. Gusta de facer uso da escritura (convencional ou non) para escribir un conto. Reproduce, tendo en conta as diferentes etapas individuais no proceso de adquisicin da lingua escrita, textos. Reescribe, tendo en conta as diferentes etapas individuais no proceso de adquisicin da lingua escrita, textos. Recrea, tendo en conta as diferentes etapas individuais no proceso de adquisicin da lingua escrita, textos. Iniciouse no uso do teclado para a codificacin.
145
Aproximacin lingua escrita. Achegamento literatura Criterios de avaliacin Indicadores especficos Escoita con atencin a lectura de diferentes textos literarios: contos, relatos, lendas, poesas, rimas, adivias... - Gozar compartindo a escoita e a lectura en voz alta de textos literarios: contos, relatos, lendas, poesas, rimas, adivias... Comparte coas compaeiras e compaeiros interpretacins, sensacins, emocins e opinins tras a escoita de textos literarios. Gusta de participar e compartir en incipientes faladoiros literarios. Gusta de participar en xogos lingsticos encadeados de palabras, adivias, trabalinguas, onomatopeas... acompaados de respostas corporais.
Respecta e coida a biblioteca da aula. - Utilizar a biblioteca con respecto e coidado, valorndoa como recurso informativo e de entretemento. Ten unha actitude activa ante a lectura. Gstalle mirar e ler libros autonomamente. Fai uso da biblioteca valorndoa como fonte de informacin e como fonte de pracer. Fai uso da biblioteca valorndoa como espazo no que se divirte.
146
LINGUAXE ARTSTICA: plstica, musical e corporal Criterios de avaliacin Indicadores especficos Participa con interese en actividades expresivas. Combina diferentes recursos expresivos de maneira orixinal. Descobre as posibilidades expresivas do seu propio corpo. Comprende os xestos e as manifestacins corporais como unha forma de comunicacin. orixinal na sa expresin. Gusta de explorar sensorialmente os elementos presentes no contorno. Amosa imaxinacin e iniciativa nas sas producins plsticas. As sas producins estn organizadas. - Expresarse e comunicarse utilizando medios, materiais e tcnicas propios das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais As sas producins plsticas son orixinais e creativas. Valora e respecta as producins dos compaeiros e compaeiras. Fai valoracins estticas. Emprega todas as cores. Mestura as cores. Fai uso de elementos da linguaxe plstica para lles dar maior expresividade s sas producins (lia, forma, cor, textura, espazo e volume). Explora as posibilidades plsticas e creativas de distintos materiais (papeis, cartn, arame, plstico, teas, cortiza, barro...) como recurso e medio de expresin. Explora as posibilidades plsticas e creativas de distintos tiles (rasquetas, cepillos, esponxas, pinceis...) como recursos e medio de expresin. Explora as posibilidades plsticas e creativas de distintos soportes (pantalla do ordenador, mesa de area, retroproxector, encerado dixital...) como recursos e medio de expresin.
147
LINGUAXE ARTSTICA: plstica, musical e corporal Criterios de avaliacin Indicadores especficos Fai uso do debuxo como medio de expresin e comunicacin de feitos, sentimentos, emocins, vivencias, fantasas, experiencias... Fai uso da pintura como medio de expresin e comunicacin de feitos, sentimentos, emocins, vivencias, fantasas, experiencias... Fai uso da colaxe como medio de expresin e comunicacin de feitos, sentimentos, emocins, vivencias, fantasas, experiencias... Fai uso do modelado como medio de expresin e comunicacin de feitos, sentimentos, emocins, vivencias, fantasas, experiencias... Emprega os recursos expresivos coecidos en situacins novas. - Expresarse e comunicarse utilizando medios, materiais e tcnicas propios das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais Gusta de experimentar coa luz, as sombras e a cor facendo uso de lanternas, lmpadas, proxector... e descubrindo as sas posibilidades creativas e plsticas. Traballa con interese con calquera tipo de material. Utiliza todo o espazo grfico. Valora as diferentes obras plsticas presentes na aula e no contorno, museos e exposicins. quen de expresar a travs das diversas linguaxes as sensacins e emocins que lle producen as obras plsticas. Sinala gustos persoais indicando que obras lle gustan e cales non. Participa na planificacin do proceso de elaboracin dunha obra. Realiza diferentes bosquexos na creacin dunha obra, nos que vai realizando melloras. Explora as propiedades sonoras do corpo. Explora as posibilidades sonoras da voz. Explora as posibilidades sonoras de obxectos cotins e de instrumentos musicais.
148
LINGUAXE ARTSTICA: plstica, musical e corporal Criterios de avaliacin Indicadores especficos Diferenza son e silencio. Recoece sons do contorno natural e social. Reproduce esquemas rtmicos. - Expresarse e comunicarse utilizando medios, materiais e tcnicas propios das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais Gstalle imitar sons e ritmos diversos. Participa cando se fan actividades musicais. Produce sons e ritmos empregando instrumentos musicais. Mostra unha actitude de atencin e relaxacin diante da escoita de distintas obras musicais populares, clsicas e contemporneas. Acrdase das cancins e fragmentos de msica traballados.
Participa activamente nas representacins e no xogo dramtico. - Mostrar interese por explorar as sas posibilidades de expresin e representacin, por gozar coas sas producins e por compartir as experiencias creativas, estticas e comunicativas. Coordina as sas accins coas das demais nenas e nenos. Expresa emocins con xestos e expresins. Participa activamente e goza en actividades de dramatizacin, xogo simblico e outros xogos de expresin corporal. Participa activamente na interpretacin de cancins e xogos musicais. Participa activamente na interpretacin de danzas colectivas e individuais. Colabora na elaboracin dos elementos necesarios para a ambientacin das actividades de dramatizacin, danzas...
149
LINGUAXE AUDIOVISUAL E TECNOLOXAS DA INFORMACIN E DA COMUNICACIN Criterios de avaliacin Indicadores especficos Demostra interese e gusto polas actividades nas que se empregan as TIC. Fai uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, na procura de informacin para o desenvolvemento de proxectos na aula. Fai uso do ordenador na producin de textos, a travs de programas de edicin de textos. quen de prender e apagar o ordenador. Manexa o rato do ordenador. Identifica e usa as iconas para acceder aos programas. Recoece a utilidade do escner. quen de imprimir unha creacin. Recoece a utilidade da cmara fotogrfica como ferramenta para captar a realidade. Utiliza, na medida das sas posibilidades, as ferramentas tecnolxicas como medios de expresin. Fai un uso moderado das ferramentas tecnolxicas.
- Utilizar, na medida das sas posibilidades, a linguaxe audiovisual e as tecnoloxas da informacin e comunicacin como vehculo de expresin e comunicacin.
150
ENSINANZA DE RELIXIN
Relixin Catlica Criterios de avaliacin Indicadores especficos Recoece algns signos e manifestacins das festas do Nadal. Identifica algns costumes e tradicins propias do Nadal. Recoece que o mis importante do Nadal celebrar o nacemento de Xess, o Fillo de Deus. Participa na celebracin do nacemento de Xess. - Saber observar os referentes relixiosos do seu contorno. Participa no canto de panxolias para expresar a alegra e a ilusin que esperta o Nadal. Identifica o acontecemento que celebramos en Semana Santa: a morte e a resurreccin de Xess. Identifica a Eucarista como a accin mis importante dos cristins, na que se comparte a fe. Amosa alegra e ganas de participar nas festas. Identifica a Igrexa como a comunidade dos que creen en Xess.
151
Criterios de avaliacin
Indicadores especficos Escoita con interese os diferentes relatos lidos na aula. Valora a accin de compartir de Xess no relato da multiplicacin dos pans e dos peixes. Sabe que quen comparte fai o mesmo que Xess fixo e ensinou a facer. Recoece na parbola da ovella perdida que Xess nos quere e nos coida. Coece o relato do nacemento de Xess e o anuncio do anxo aos pastores. Coece o relato da visita dos Magos a Xess. Identifica o templo ou igrexa como a casa onde se renen os amigos de Xess. Recoece a cruz como smbolo que nos lembra a Xess. Recoece o domingo como da de descanso para gozar coa familia e cos amigos. Identifica o domingo como a gran festa relixiosa para os amigos de Xess.
- Saber o significado das palabras con sentido relixioso mis usuais no seu propio vocabulario.
- Respectar os signos e os smbolos relixiosos do seu contorno.
Entende a Eucarista como a celebracin mis importante das festas cristis. Recoece o significado do cirio pascual como smbolo de Xess resucitado e da sa presenza entre ns. Recoece a auga como signo fundamental do sacramento do Bautismo. Comprende que o Bautismo nos fai fillos de Deus, membros da Igrexa e amigos de Xess. Identifica algns smbolos presentes no rito do Bautismo. Identifica o Noso Pai como a oracin que nos ensinou Xess.
152
Indicadores especficos Valora a oracin como a mellor maneira de falar con Deus. Coece a existencia da Biblia como o libro mis importante para os cristins.
Amosa interese por coecer a vida de Xess e de Mara. Identifica os evanxeos como os catro libros que estn na Biblia e que contan as cousas mis importantes que Xess fixo e dixo. Coece algns feitos relativos paixn, morte e resurreccin de Xess. Identifica que Deus creou todas as persoas e que o noso Pai. Intersase por coecer a historia do nacemento de Xess e o recoece como o Fillo de Deus. Recoece o amor como o supremo valor cristin. Recoece a figura de Mara como a muller elixida por Deus para ser a nai de Xess. Recoece a Mara como nai de Xess e dos cristins. Recoece o sentido e o valor dalgunhas das festas en honor a Mara. Recoece a Deus como creador e Pai. Amosa, mediante a cancin, alegra e gratitude a Deus porque nos deu a vida, uns pais, unha familia...
- Familiarizarse cunha primeira sntese de fe.
153
Indicadores especficos Respecta Valora a oracin como a mellor maneira de falar os seus compaeiros e compaeiras con Deus. de aula. Participa Coece anas existencia da actividades Biblia como o libro mis diferentes e amsase importante para os compaeiras cristins. colaborador/a coas e compaeiros.
Amsase Amosa interese por coecer a vida de Xess e de xeneroso/a cos compaeiros/as. Mara.de ter novos amigos e amigas. Gusta Valora Identifica os evanxeos como os catro libros que o feito de ter amigos e amigas. estn na Biblia e que contan as cousas mis Intersase por facer e compartir actividades con importantes que Xess fixo e dixo. outros nenos e nenas. Coece algns feitos relativos paixn, morte e Ten actitudes de respecto e agarimo cara aos resurreccin de Xess. amigos e amigas. unha actitude de axuda e as colaboracin Amosa Identifica que Deus creou todas persoas e que cara aos amigos e amigas. o noso Pai. alegra que a produce aos de Recoece Intersaseapor coecer historia axudarlles do nacemento demais. Xess e o recoece como o Fillo de Deus. o valor da como amizade. Aprecia Recoece o amor o supremo valor cristin. sentimentos agarimo cara a Xess. Expresa Recoece a figura dede Mara como a muller elixida Valora todas asser cousas facemos cos nosos por Deus para a naique de Xess. novos amigos. Recoece a Mara como nai de Xess e dos Recoece cristins. a Xess como amigo de todas as persoas, especialmente nenos e das nenas. Recoece o sentido e o dos valor dalgunhas das festas Recoece Xess como un amigo que nos quere en honor a Mara. e nos axuda. Recoece a Deus como creador e Pai. os apstolos como os amigos de Recoece Amosa, mediante a cancin, alegra e gratitude a Xess. Deus porque nos deu a vida, uns pais, unha famil Expresa, mediante a cancin, a alegra de ter a ia... Xess como amigo. Evita situacins nas que se xeran conflitos. Intervn pacificamente na resolucin de conflitos. quen de pedir perdn. Recoece a importancia que ten na nosa vida perdoarnos e sermos perdoados.
- Adquirir o gusto polo bo obrar. - Apreciar os valores cristins que facilitan a convivencia. - Familiarizarse cunha primeira sntese de fe.
154
Indicadores especficos Valora a importancia de pedir perdn e de facer as paces para sentirse ben. Coece a capacidade de Xess para facer o ben e axudar os demais. Recoece no noso da a da situacins cotis en que lles pode amosar aos demais o seu cario e coidado. Entende o significado e a importancia dos agasallos e o valor que teen no compartir. Experimenta a alegra que produce compartir. Identifica a familia como espazo de agarimo. Identifica a propia familia e describe os membros que a compoen.
- Adquirir o gusto polo bo obrar. - Apreciar os valores cristins que facilitan a convivencia.
Identifica a familia como as persoas que comparten as sas vidas e se queren. Sntese membro dunha familia. Expresa satisfaccin pola familia que ten. Amosa actitudes de agradecemento cara s persoas que nos queren e nos coidan. Entende o amor como o mis importante nunha familia. Amosa agradecemento pola atencin que recibimos. Exprsalle agradecemento a Deus pola sa familia. Valora a importancia de ter unha familia que nos quere, protexe e axuda. Recoece a importancia da nai de Xess e todo o que fai polo seu fillo. Coece os membros da familia de Xess. Gusta de escoitar detalles da vida de Xess cando era neno.
155
Indicadores especficos Observa e distingue algns elementos da natureza. Respecta e coida a natureza. Amosa admiracin pola beleza da natureza. Valora a natureza coma un agasallo de Deus a todas as persoas. Recoece que Deus creou este mundo tan bonito. Valora s persoas como o mis importante que creou Deus. Amosa admiracin e agradecemento a Deus por todo o creado. Exprsalle agradecemento a Deus, a travs de cancins e oracins, pola creacin e por darnos a vida.
- Valorar a obra de Deus
156
4. ORIENTACINS METODOLXICAS PARA O SEGUNDO CICLO DA EDUCACIN INFANTIL
4. Orientacins metodolxicas
Estas orientacins metodolxicas son na sa maiora de tipo xeral e refrense a mis dun obxectivo ou contido. Varan no seu nivel de especificacin, dependendo da complexidade dos obxectivos ou do grado de innovacin destes respecto das prcticas habituais na educacin infantil. Enfatizan as actitudes e as respectivas accins que as persoas docentes deben realizar, co fin de xerar ambientes propicios para o logro das aprendizaxes esperadas. Destaca, as mesmo, a necesidade de variacin dos recursos pedagxicos, a partir de diferentes criterios, como forma de promover a motivacin nas nenas e nos nenos.
REA DE COECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMA PERSOAL

Favorecerase o achegamento diversidade de recursos, coa finalidade de que as nenas e os nenos exploren e descubran os obxectos de interese e potencien a sa psicomotricidade. Ao respecto, convn subliar que se considerar o emprego de materiais e recursos de diversos pesos, volumes, tamaos, texturas, cores e formas que permitan efectos distintos e interesantes, como botar e rebotar, amorear, encaixar, mover, levantar, lanzar, empurrar, combinar entre eles... Deberase pensar en ofrecer diversidade de superficies, en diferentes escenarios, para os xogos e propostas de desprazamento que, sendo seguros, lles supoan desafos e novas experiencias s nenas e aos nenos.
159
importante que as nenas e os nenos sintan que as persoas adultas que lles son significativas confan nas sas capacidades para establecer novas relacins e recomendable que, ademais de xerar as condicins axeitadas de interaccins xogar en parellas, pequenos grupos, gran grupo, con iguais, con persoas adultas..., se lles incentive verbal e xestualmente a facelo. Para promover o desenvolvemento da motricidade e da coordinacin, as persoas docentes favorecern diferentes tipos de movementos asociados a actividades ldicas e recreativas. Nas experiencias e propostas que se lle fagan ao alumnado evitarase que estean enmarcadas en modelos de comportamentos estereotipados, asociados ao xnero masculino ou feminino, as como a tcnicas empregadas por determinados deportes ou actividades fsicas totalmente dirixidas. En relacin coa identidade de xnero, que se vai formando inicialmente no contexto familiar, moi importante non potenciar estereotipos isto de nenas, isto de nenos, senn mis ben ampliar o coecemento dos roles e funcins que na sociedade actual desenvolven homes e mulleres. Todas e todos podemos facer calquera cousa dentro das nosas posibilidades persoais, se temos oportunidades para experimentalo e facelo. importante ofrecerlles s nenas e aos nenos situacins de aprendizaxe nas que poidan facer propostas, tomar decisins, organizar e anticipar as sas accins. Para iso, pdense empregar diversas estratexias e recursos: a travs de preguntas, follas de planificacin, cos seus propios debuxos, opinins e propostas nos tempos de faladoiro e mesmo a travs da caixa de suxestins. Para potenciar no alumnado actos independentes e iniciativas, as persoas adultas deben dar confianza e brindar diversas oportunidades, permitndolles que cometan erros, dndolles o tempo necesario e a posibilidade de que ensaien novas alternativas como parte do seu proceso de aprendizaxe persoal. Os xuzos e valoracins que se fagan sern construtivos e positivos, acompandoos nas reflexins e fuxindo de actitudes descualificadoras. En relacin con favorecer nas criaturas a identificacin das experiencias e situacins que lles son gratas e aquelas que lles incomodan, porque lles dan medo ou inseguridade, necesario fomentar que as expresen e comuniquen, para telas en conta en novas propostas, ava-
160
Orientacins metodolxicas para o segundo ciclo da educacin infantil
liar as causas e tomar as medidas que corresponda de acompaamento ou axuda. de grande importancia para a autovaloracin positiva que cada nena e cada neno poida comprobar a travs das sas propias experiencias que son capaces, que poden, que teen habilidades e competencias para realizar as actividades propostas, para expresalas, para sentir, para comunicar, para descubrir novas posibilidades... A educadora ou educador velarn por crear un ambiente educativo onde prime a valoracin positiva nas interaccins, evitando as comparacins, a desvalorizacin, estigmatizar ou ridiculizar. importante favorecer que as nenas e os nenos expresen libremente as sas opinins, os seus sentimentos e suxestins e que os adultos creen condicins para que sexan escoitados, aceptados e respectados nas sas diferenzas. As persoas adultas deben ter altas expectativas nas posibilidades das nenas e dos nenos en todos os planos e darlles sinais claros das sas potencialidades, animando e preocupndose de que as criaturas poidan superar desafos, perseverando e desenvolvendo a tolerancia e a frustracin. Para favorecer que as nenas e os nenos descubran e respecten tanto as sas caractersticas e intereses persoais como as caractersticas e intereses das demais persoas, necesario que expresen, en situacins variadas e a travs de diferentes formas de comunicacin e linguaxes, o coecemento que van adquirindo das sas caractersticas fsicas, gustos, temas que lles interesan e das persoas que lles son significativas. Para favorecer esta expresin, empregaranse xogos, mmicas, cantos e representacins o mis ricas posibles. Na educacin infantil, moitas das actividades desenvolveranse en grupo e ser a educadora ou o educador coas sas actitudes e habilidades quen as guiarn, ao mesmo tempo que tern a destreza para manter o equilibrio entre a atencin individual e o grupo. Esta alternancia continuada entre o individual e do grupo permite adiantarse aos conflitos, avaliar o benestar e o grao de actividade, identificar as necesidades de axuda, sen deixar de prestar atencin personalizada. Xerarase un ambiente fsico de aprendizaxe grato, afectivamente significativo e esteticamente agradable que lles permita s criaturas sentirse cmodas, seguras e acollidas. Seleccionaremos elementos do
161
medio natural e sociocultural que favorezan a vinculacin coa sa identidade e creen un ambiente significativo, ademais de espertar o interese por explorar e experimentar cos elementos que ten ao seu dispor. O coecemento un feito perceptivo, que ten como canles os datos tctiles, auditivos, visuais, cenestsicos, olfactivos, gustativos, etc. A travs da actividade, do xogo, das experiencias e vivencias individuais e de grupo o alumnado vai descubrindo o propio corpo como vehculo de expresin, comunicacin e relacin, ata chegar a construr a propia imaxe corporal. Terase especialmente en conta que o xogo unha das vas privilexiadas no acceso ao coecemento. A travs do xogo libre ou organizado, individual ou colectivo, explrase, descbrese, experimntase, comprndese e consoldase a aprendizaxe: xogo coas outras persoas, xogos con obxectos, xogos simblicos, xogos de exploracin autnoma, xogos dramticos, xogos colectivos en pequenos ou grandes grupos, xogos de regras... Conxuntamente co xogo, a expresin a travs de mltiples linguaxes de accins libres ou guiadas, a participacin en situacins cotis e as interaccins entre iguais son unha fonte privilexiada de actividade cargada de potencial educativo. As outras persoas sern compaeiras e compaeiros de actividade e de xogo, modelos a imitar, persoas a quen ensinar, apoios ou resistencias propia accin e estmulo para a diversin e para o autocontrol. En relacin coa prevencin de riscos, necesario xerar tempos habituais de conversas co alumnado para que individualmente ou conxuntamente falen e expoan posibles situacins de risco ou inseguridade, anticipando algunhas accins para realizar neses casos e mesmo elaborar un documento coas regras e acordos de seguridade. Cando a un grupo de nenas e nenos se lles confiren responsabilidades de progresiva complexidade en relacin con mbitos referidos a si mesmos, s demais persoas e ao medio ambiente, estamos abrndolles a posibilidade de que aprecien e valoren os seus logros e esforzos e os das outras persoas, avanzando no proceso de autonoma persoal. igualmente importante ofrecerlles s nenas e aos nenos situacins de aprendizaxe que incentiven e potencien a realizacin das sas
162
propias propostas, a toma de decisins, as como a posibilidade de anticipar as sas accins, a organizacin das actividades, os materiais e recursos para empregar, facndolles ver que todas e todos poden realizar accins por si mesmos e compartilas cos demais. Tendo en conta que o alumnado vai coecendo e vivenciando algns elementos da sa cultura familiar e comunitaria, doado propiciar que coezan que outras criaturas e persoas adultas teen costumes, xogos e xeitos de facer diferentes que tamn son valiosos. As cativas e os cativos, mentres xogan, manipulan obxectos nun espazo e nun tempo, crean e transforman formas, tamaos, espazos, volumes, establecen relacins, desean situacins e invisten a accin coa sa emocionalidade e simbolismo, manifestan a travs desta actividade ldica as sas vivencias e experiencias e van afondando en novos niveis de relacin e de interaccin. importante no desenvolvemento psicomotor posibilitar un medio rico en sensacins e percepcins, rico en contrastes e en retos cognitivos. Para as criaturas, importante introducir paulatinamente na dinmica de xogo corporal novos elementos que acheguen complexidade perceptiva, riqueza manipulativa, vivencias variadas no espazo en relacin coa orientacin, o equilibrio e o movemento e tendo tamn en conta as achegas e a riqueza dos sons, da msica e do ritmo. Terase en conta que calquera dficit sensitivo ou perceptivo pode levar a unha elaboracin da imaxe corporal incompleta, mal estruturada ou mesmo limitada. Non esquezamos que a integracin dos datos perceptivos permite a construcin do esquema e da imaxe corporal. Para que se elaboren positivamente estes aspectos, propiciaranse as praxes axeitadas nas que influirn as persoas adultas, o contexto educativo creado, as como os materiais e os recursos empregados. O equilibrio permite unha mellor eficacia manipulativa e de control postural, xa que este froito das informacins do propio corpo propioceptivas e do medio no que se realiza a accin exteroceptivas. Para contribur elaboracin dunha boa equilibracin tanto esttica como dinmica, realizada individualmente ou na compaa doutras persoas, xerarase un contexto de seguridade na exploracin do espazo e dos obxectos.
163
O esquema corporal constrese a partir das sensacins e percepcins do propio corpo en relacin e interaccin cos datos que recibe do medio, das demais persoas e dos obxectos. As experiencias que cada nena e neno ten das partes do seu corpo, dos seus lmites, da sa mobilidade, son as que dun xeito progresivo vai adquirindo a partir das mltiples accins e impresins recibidas a travs dos sentidos e do seu propio corpo. Este vai ser o referente para organizar e adquirir novos coecementos e estruturar o espazo. de grande importancia que as persoas docentes consideren os distintos significados que a actividade psicomotora pode ter para as nenas e os nenos. Isto contribuir a guialos e a apoialos no desenvolvemento dunha percepcin axeitada dos seus recursos corporais e das sas posibilidades e limitacins. As mestras e mestres favorecern e xerarn as condicins adecuadas para que as cativas e os cativos poidan expresarse con liberdade e progresar pouco a pouco nas sas habilidades psicomotoras, favorecendo diferentes tipos de movementos asociados a actividades ldicas e recreativas en contextos libres ou organizados, seguros e, na medida do posible, en espazos amplos, abertos e da natureza. Potenciaremos no alumnado o desenvolvemento psicomotor, cara a un progresivo dominio e control corporal, dende a motricidade xeral ao afinamento muscular da motricidade fina, desenvolvendo a sa accin nun tempo e nun espazo. O desenvolvemento das relacins socioafectivas facilitarn o descubrimento da propia identidade e a sa insercin social, as como a adquisicin de hbitos, actitudes e normas que rexen e organizan a vida do grupo. Potenciarase no alumnado relacins interpersoais positivas baseadas no respecto s persoas, nas diversas comunidades s que pertence, as como nas normas e valores da sociedade, comportamentos solidarios e de cooperacin cara a promover actitudes non discriminatorias relacionadas co sexo, a orixe racial, cultural, relixiosa, a capacidade persoal, etc. Terase en conta que o xeito no que as persoas adultas median nas dificultades e conflitos entre o alumnado un referente que os orientar na adquisicin progresiva de estratexias pacficas e de dilogo hora de enfrontarse con estas situacins. importante conversar coas nenas e cos nenos sobre as situacins conflitivas que se expliciten e negocien cara a favorecer prcticas democrticas.
164
Nesta etapa educativa, o alumnado avanzar na comprensin e aplicacin das normas sociais que regulan o funcionamento dos xogos e actividades colectivas, as como na integracin progresiva, a travs da prctica coti, dos valores e normas bsicas para unha convivencia democrtica: a negociacin dos acordos, o consenso para a eleccin e/ou organizacin dos xogos, a seleccin dos proxectos colectivos, as votacins democrticas...; bscase que as nenas e os nenos descubran na prctica a necesidade das normas e acordos. En relacin coa organizacin do tempo, planificaranse perodos estables, diarios e semanais, o que posibilitar a secuenciacin e a planificacin das propostas educativas e a integracin das secuencias temporais, tanto da escola coma da sa vida coti. Queda aberta a posibilidade de acoller e presentar variacins en relacin cos intereses e coas necesidades do alumnado, importante que as mestras e os mestres creen as condicins fsicoambientais que poan o alumnado en situacins de coidado e preocupacin pola sa sade. Este aspecto pode abordarse a partir de mltiples actividades cotis: hixiene persoal, coidado e limpeza dos espazos e dos materiais de uso cotin, nos momentos de alimentacin e no desenvolvemento de exercicio e actividade. Cara a promover estilos de vida saudables, importante que as nenas e os nenos relacionen hbitos, ambientes e alimentos cun crecemento san, nun contexto no que se aprecie e valore o coidado da natureza e das persoas facendo visitas ao comercio, organizando talleres de cocia, creando un horto escolar.... Favorecerase e potenciarase o consumo responsable de alimentos, as como darlles a coecer as maneiras de optimizar o valor nutritivo dos alimentos que inxiren diariamente.
REA DE COECEMENTO DO CONTORNO

fundamental que a mestra e o mestre sexan quen de potenciar no seu alumnado unha serie de habilidades de pensamento que lle axuden a encontrar sentido sa experiencia; isto , involucrarse en proxectos con xogos e actividades que lle fagan observar, pescudar,
165
imaxinar, adiviar, buscar alternativas, formular hipteses, anticipar consecuencias, habilidades esenciais todas elas para conectar as experiencias presentes coas pasadas, formular problemas, facer estimacins, medir, ademais de proporcionarlles s nenas e aos nenos ferramentas que lles permitan evolucionar nos coecementos e nas habilidades que desenvolveron, co fin de garantir a construcin de novas aprendizaxes. A mestra e o mestre, partindo da informacin que teen sobre os coecementos previos das criaturas, propoern actividades que atraian o seu interese e que poidan relacionar coas sas experiencias anteriores; para iso, planificaranse proxectos, actividades, tarefas e xogos que tean un sentido claro para as criaturas. Para avanzar no desenvolvemento do pensamento matemtico, as mestras e os mestres tern presente que as nocins numricas, as de localizacin espacial, as de xeometra ou as de medicin se favorecen cando as criaturas manipulan, comparan, observan e, sobre todo, expresan as sas ideas e estas son tomadas en conta para saber como interpretan, como perciben o mundo e como se ven a si mesmas como parte del. Terase presente que resulta innecesario apresurar a aprendizaxe de conceptos formais ou de formas de representacin convencional que se traducen na transcricin de smbolos, cando non se comprenden os significados deses conceptos. Proporcionarnselle ao alumnado situacins didcticas que favorezan a adquisicin de nocins e evitaranse aquelas accins na aula que s se limiten manipulacin de obxectos sen unha intencin definida, sendo conscientes de que as actividades relacionadas co desenvolvemento do pensamento matemtico non teen unha intencin propedutica en relacin co que aprendern na escola primaria, senn que buscan favorecer a adquisicin e a evolucin das nocins que sern a base para acceder comprensin de significados cada vez mis amplos e complexos. As mesmo, remrcase a importancia de que os recursos que se seleccionen sexan sempre vinculados con situacins o mis naturais posibles, evitando artificialismos esaxerados; terase en conta non s o natural e elaborado existente nos espazos do centro escolar onde as nenas e os nenos levan a cabo as sas experiencias de aprendizaxe habituais, senn que se incorporarn tamn os espazos externos que sern, segundo corresponda, os que a travs das sas ras, parques,
166
hortos, ribeiras, museos, exposicins, monumentos, bibliotecas, videotecas, entre outros, se convertern en contextos de aprendizaxes variadas, significativas e actuais, e ser ademais posible e recomendable coecer outras realidades empregando as tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Aproveitarase o potencial educativo das sadas e das visitas, planificadas detidamente, para sacar delas o maior partido educativo posible. importante que a persoa docente tea moi claros cales son os contidos que pretende traballar coa visita, e non sar por sar, ou pretender observar e explorar todos os elementos do contorno presentes neste. En calquera caso, sempre existir unha finalidade traducida en obxectivos, un deseo e unhas actividades que estean inseridas na programacin xeral e que permitan aproveitar ao mximo este recurso. O aproveitamento da actividade non finaliza coa volta ao centro. Durante o da ou os das seguintes, pdense crear situacins de comunicacin e intercambio do que se viu e do material recollido material de refugallo, froitos, insectos, fotografas, materiais ofrecidos polas persoas do lugar, as como animar os cativos a que o expresen mediante distintas linguaxes. Todo iso dar lugar a suscitar actividades que provoquen novos interrogantes e reforcen certas adquisicins. A organizacin de proxectos, consensuados, negociados e levados a cabo colectivamente polo grupo, a realizacin de asembleas para comentar acontecementos o nacemento dunha criatura humana ou animal, as primeiras flores, a entrada na clase dunha nova ou novo alumno, sobre todo cando este pertence a outra cultura distinta, etc. ou discutir e decidir determinados aspectos da actividade diaria, repartimento de tarefas, planificacin dunha sada, as reunins en grupo para contar un conto ou cantar unha cancin, etc. constiten valiosas estratexias que a persoa docente utilizar porque son altamente motivadoras e favorecen o desenvolvemento das relacins interpersoais, o establecemento de vnculos afectivos, as como que a nena e o neno se sintan membros do grupo participando activamente nel. De igual forma, a persoa docente propiciar experiencias onde tean cabida as relacins con nenas e con nenos doutras aulas e con persoas adultas, xa que as non s se contribe en gran medida a que as criaturas vaian ampliando as sas relacins, senn que permiten descentrar positivamente a tarefa educativa da persoa docente e da
167
aula. A realizacin conxunta de actividades con outras clases, a presenza dun pai ou dunha nai e outras persoas colaboradoras para lles ensinar s criaturas un procedemento concreto facer un pastel, sementar no horto, ou a visita dunha persoa que conte cousas do seu traballo, representan valiosas experiencias que fan posible as interaccins das nenas e dos nenos co medio social e, polo tanto, enriquecen o seu proceso de socializacin. Potenciarase a capacidade das criaturas para descubrirse e sentirse como exploradores activos, poendo sa disposicin os medios que llo posibiliten, como por exemplo aumentando as posibilidades dos seus sentidos mediante lupas, microscopios, anteollos de longa vista, amplificadores de sons, as como tamn o acceso a obxectos ou a novas fontes de coecementos: persoas, instrumentos, libros, fotos, vdeos, CD, internet... e a travs da confianza que as persoas adultas deben transmitir sobre as sas posibilidades e das oportunidades efectivas de accin que xere. Especialmente importante propiciar a formulacin de preguntas, como un recurso para descubrir novos aspectos dos obxectos. O manexo por parte das nenas e dos nenos de bibliotecas de aula, con sistemas sinxelos de clasificacin e localizacin, tanto de libros de consulta, como daqueles elaborados na aula, un recurso importante para o desenvolvemento de actitudes indagatorias; ao igual que favorecer que consulten bibliotecas externas, fsicas ou virtuais, e outras fontes de preservacin do patrimonio e, polo tanto, da informacin, como son os museos e galeras de arte. Como formas de apoiar o rexistro e busca de informacin por parte das criaturas, animarselles a debuxar, calcar, montar lbums, facer coleccins, entre outras. Os procesos de adquisicin das nocins matemticas bsicas numricas, espaciais, de forma e de medida involucran actividade, pensamento e fala como parte de algo que as criaturas xa fan informalmente e acoto. importante para desenvolver o pensamento lxico-matemtico ofrecerlles a oportunidade de resolver pequenos problemas e situacins problemticas concretas relacionados coa sa vida diaria; por exemplo, chegar a recoecer as medidas reais dun cadro que estamos vendo nunha ilustracin, nos que constran explicacins e analicen
168
informacin utilizando diversos cuantificadores. Isto implica poder ofrecerlles un conxunto de informacin, incentivndoos a que observen e que formulen preguntas, que fagan estimacins, que busquen os datos que necesitan, identificando os diferentes camios que se poden seguir para contestar unha pregunta dada. preciso considerar que o medio ofrece mltiples alternativas para aproximar naturalmente a nena e o neno s primeiras nocins matemticas. No contorno inmediato, posible atopar e descubrir similitudes e diferenzas, series distintas de elementos, agrupacins, organizacins e cantidades. Terase en conta que cando as criaturas chegan escola xa teen un percorrido no seu coecemento lxico-matemtico. Este comeza cos primeiros esquemas perceptivos e motores na manipulacin dos obxectos. A partir desta manipulacin, vai formando novos esquemas mis precisos que lle permiten coecer cada obxecto individualmente e distinguilo dos outros, establecendo as primeiras relacins entre eles. Unha actividade posterior, bsica para a lxica, a agrupacin dos obxectos. Esta primeira seleccin a orixe da clasificacin, cuxos criterios van dende os mis subxectivos e arbitrarios, ata outros mis convencionais. As nenas e os nenos van elaborando progresivamente novas relacins entre os obxectos e as aparece o establecemento de semellanzas e diferenzas e das relacins de equivalencia. Estas, pola sa vez, dan paso s relacins de orde e s sas primeiras seriacins de elementos, guiadas por criterios cada vez mis complexos. A partir de todas estas actividades, as nenas e os nenos van adquirindo o concepto intuitivo de cantidade e podern utilizar algunhas nocins cuantificadores previas ao concepto de nmero. Un concepto bsico para asentar o coecemento lxicomatemtico o de conservacin da cantidade. Van organizando o espazo e adquirindo nocins topolxicas bsicas, asociadas s temporais, anda que a construcin do concepto de tempo un proceso lento e gradual que as criaturas realizarn a partir das sas propias secuencias temporais. No descubrimento dos nmeros e do seu sentido, esencial favorecer que as nenas e os nenos constaten a sa existencia e achega sa vida coti en diferentes actividades, xogos, visitas e sadas que realicen a distintos lugares. As nocins numricas e a sa expresin deben contextualizarse en situacins que impliquen agregar, reunir, quitar, igualar, comparar e combinar.
169
Para favorecer o establecemento das relacins espaciais, importante considerar que as nenas e os nenos adquiren as primeiras nocins en funcin do seu propio corpo e, progresivamente, transfrenas aos obxectos e ao seu contorno inmediato. Por iso, todas aquelas actividades ldicas, tales como xogos corporais, bailes, percorridos que establezan distintas posicins e direccins, a realizacin de sinxelos planos e mapas de situacin, son propostas adecuadas para desenvolver este aspecto. En canto ao descubrimento de figuras e corpos xeomtricos e as sas diversas variacins segundo a posicin en que se siten, fundamental provelos de experiencias que lles permitan observalos dende diferentes perspectivas e en distintos lugares, favorecendo comentarios sobre o que sucede e representndoos graficamente. Nas formas de medicin, cabe considerar os medios primarios a travs dos cales as criaturas poden facelo: coas mans para lonxitude, peso ou superficie ou a travs dos seus brazos ou ps en traxectos ou volumes mis extensos; tamn se poden utilizar unidades tales como: medidas arbitrarias de lonxitude varas, cordeis, de superficie follas, baldosas, ladrillos, de capacidade mans, cuncas, botellas. Posteriormente, incentivarase que se inicien en sistemas de medicin convencionais, como regras, termmetros, reloxos, pesas, etc. Fomentarase a sa capacidade de comprensin axudndolles a establecer relacins entre as calidades e as caractersticas das persoas e dos obxectos: comparando tamaos, texturas, formas, figuras; agrupndoos segundo algn criterio de clasificacin; buscando correspondencia entre os elementos e ordenando secuencias en patrns. Como medios para favorecer a aprendizaxe da nocin do transcurso do tempo, importante recorrer historia persoal, familiar e comunitaria das criaturas. Para isto, suxrese desenvolver conversacins con diferentes membros da sa familia e da comunidade, observar fotos e obxectos persoais seus e dos seus proxenitores, avs... Posteriormente, pdese construr unha rbore xenealxica realizando lias de tempo, empregando fotos e debuxos dos momentos mis significativos da sa vida. En relacin con apoiar a comprensin do medio natural nas nenas e nos nenos, son recursos claves promover diferentes opinins sobre
170
feitos e fenmenos, estimular a discusin entre eles, suscitarlles preguntas e invitalos a formular hipteses, considerando as causas, para que anticipen posibles efectos. relevante propiciar nas nenas e nos nenos un interese crecente por ampliar a comprensin do mundo, dos fenmenos e dos seres vivos que o rodean, dndolles a oportunidade de escoller de acordo coas sas inquietudes persoais ou de grupo entre diferentes actividades. Para iso, dbenselles suscitar desafos de maior complexidade, entregndolles instrumentos e materiais atractivos e tendo unha actitude activa para guiar e axudar os seus descubrimentos e as sas aprendizaxes. Para a exploracin do medio, fundamental favorecer a realizacin de variadas coleccins de pedras, follas, sementes, cunchas, etc. En relacin cos animais e vexetais, necesario promover o respecto polos seres vivos e a natureza en xeral, para non danala. Polo tanto, suxrese aproveitar os elementos que cumpriron o seu ciclo de vida, e desenvolver ambientes terrarios, acuarios, invernadoiros, etc. adecuados para aqueles seres ou vexetais que vivan neles. fundamental favorecer a identificacin das caractersticas e cambios que se producen nos seres vivos a travs do tempo e en diferentes lugares. Para iso, na medida en que sexa posible, dbese tratar que as nenas e os nenos vivan os cambios coidando plantas ou animais e facendo as sas propias observacins respecto deles mesmos. Para facilitar o descubrimento das caractersticas naturais e as transformacins de diferentes zonas xeogrficas, suxrese que a partir de visitas sobre o terreo se promovan actividades de recoleccin de elementos naturais e da accin do ser humano, enriquecndoo por parte da persoa docente con textos expositivos, imaxes impresas e proxectadas, vdeos, etc. Xunto co coecemento do medio natural, dos seus compoentes e das sas caractersticas, esencial favorecer a comprensin das interdependencias que existen e como afectan os ambientes inadecuados a toda a cadea de vida augas contaminadas-peixes contaminados-persoas doentes, vez que se favorecer o coecemento de estratexias de coidado, conservacin e desenvolvemento do medio, tales como a reciclaxe. En relacin co descubrimento dos estados da materia ou das propiedades dos elementos da natureza, importante darlles oportunida-
171
des de coecelos en diferentes situacins e experimentar con eles. Por exemplo, o aire e os seus diferentes estados: vento, correntes, burbullas de aire en auga... importante afianzar a capacidade de observacin das nenas e dos nenos a travs de situacins tales como os cambios durante o da a posicin do sol, a luminosidade ou o clima ou en perodos maiores, como as estacins do ano, facendo rexistros pertinentes: fotos, debuxos ou outros recursos que axuden ao recordo e comparacin. A capacidade das criaturas de participar nos grupos cos que se relaciona e identificar a diversidade de relacins que mantn cos demais desenvolverase a partir do descubrimento dos principais grupos sociais dos que integrante, das sas caractersticas, das principais relacins que entre eles se establecen, do interese por participar neles, da sa valoracin, etc. As persoas que forman parte do contorno das criaturas teen especial interese: saber en que traballan, cales son os seus papeis sociais e que funcins desempean persoal de servizos postais, do sector da banca, de servizos mdicos, servizos de seguridade e benestar; son aspectos que lles interesan s nenas e aos nenos e cuxo coecemento lles permite entender as relacins do seu medio social e cultural. A mestra e o mestre planificarn visitas que poidan realizar as criaturas aos lugares de traballo. A observacin dos sucesos e acontecementos que teen lugar nos establecementos da comunidade bancos, supermercados, carniceras, bibliotecas, centros de sade facilitar que as nenas e os nenos valoren a sa utilidade para a vida humana, que discriminen os comportamentos e as actitudes mis adecuados en cada lugar e que vaian construndo o significado de tales servizos, o que lles permitir actuar neles de forma cada vez mis axustada e autnoma. A vivencia do medio social facilitaralles s nenas e aos nenos un achegamento s festas, tradicins e costumes, de forma que ao finalizar esta etapa educativa podern ser capaces de participar e gozar nelas, valorndoas como manifestacins culturais do seu contorno. En relacin co coecemento das diversas obras e invencins humanas, esencial conversar coas criaturas sobre as posibles razns que levaron a esa creacin, destacando a importancia das boas ideas, do enxeo, a solidariedade, a curiosidade, o esforzo, a cooperacin, entre
172
outras, valorando todo tipo de achegas, dende un poema, un muo, un aeroxerador, ata un transbordador espacial. importante favorecer que as nenas e os nenos vaian descubrindo todo tipo de creacins feitas polo ser humano a partir das necesidades que as orixinaron. A seleccin de feitos do que sucede no mundo debe facerse tendo presente os seus intereses, a sa capacidade de comprensin, de expresin e de representacin do que acontece. Noticias sobre feitos de solidariedade, avances no seu medio, descubrimentos que se poidan comentar e analizar a partir de programas de TV, recortes significativos de diarios, revistas, fotos, Internet son recursos adecuados para este propsito.
REA DE LINGUAXES: COMUNICACIN E REPRESENTACIN

A mestra ou mestre posicionarase como mediadora entre as criaturas e a cultura, atendendo diversidade do alumnado e contemplando situacins que requirirn, s veces, dirixir, suxerir e outras acompaar. preciso unha observacin do que vai ocorrendo para poder facer un seguimento e unha intervencin diferenciada e coherente. A partir da observacin do que saben, podemos intervir en cada caso de xeito mis prximo aos seus coecementos axudar a reflexionar sobre o modo de indagar o que di un texto, buscar pistas, buscar coherencia, etc.. O mis axeitado ser unha organizacin que favoreza interaccins a distinto nivel: en relacin co grupo-clase, en relacin cos grupos de traballo, interaccins individuais da propia criatura con textos, lminas, etc. Para ofrecer unha intervencin que conecte co saber, co saber facer e co saber estar de cada criatura, necesario partir dos esquemas de coecemento do alumnado, en relacin coa lectura e coa escritura, e do significado que lle atriben.
173
Dbese evitar valorar mis os acertos que os erros e corrixilo todo. Cambiar a idea de evitar os erros pola de empregar os erros, e tamn os acertos, como fonte de informacin dos coecementos das criaturas. Crear un clima de aceptacin e respecto mutuo no que equivocarse sexa un paso mis no proceso de aprendizaxe, no que cada criatura se sinta retada e ao tempo con confianza para pedir axuda. A aceptacin e a valoracin das achegas de cada criatura, tanto por parte da persoa docente como por parte do resto de compaeiras e compaeiros, deben poder ser acollidas en calquera momento, favorecendo as a creacin dun clima de estimulacin e seguridade afectiva. Aceptar aquilo que as criaturas interpretan sobre o que di o texto e interesarnos mis por saber que fixeron para descubrir o que este di que corrixir o que est mal. Ser conveniente que a mestra ou o mestre se site a mido expectativa, cunha actitude de espera con respecto s respostas do alumnado e cunha actitude de escoita activa. Desear tarefas que permitan que o alumnado poida acceder a elas dende diversos puntos de partida e compartir tamn o obxectivo de cada tarefa. Planificar situacins que supoan para o alumnado pequenos retos que acten como estmulos para avanzar. Orientar o alumnado cara busca de solucins, abrindo camios para que, co tempo, cada nena e neno sexan autnomos. Compartir a maneira de aprender para lles axudar s criaturas a confirmar as sas propias estratexias e a imaxinar e probar outras novas, facilitando a posta en comn das diferentes estratexias que emprega cada persoa e sistematizalas. Crear situacins de comunicacin adaptadas s posibilidades de cada nivel evolutivo establecendo un clima de confianza e afecto, no que as criaturas experimenten o pracer e a necesidade de comunicarse. As mestras e os mestres ofrecern un modelo de linguaxe rico e correcto, xa que a competencia lingstica da nena ou neno depende da calidade e riqueza da linguaxe que escoita ao seu arredor.
174
A persoa docente exercer como modelo de escritora e lectora competente, pero non como unha prctica pouco programada senn de maneira sistemtica, durante toda a educacin infantil e toda a educacin primaria, escribindo notas informativas, recollendo propostas, escribindo textos colectivos, individuais, lendo contos, cartas, textos cientficos e ser modelo realizando tanto escrituras e lecturas en voz alta coma en silencio. Para enriquecer a comprensin e a producin lingstica mediante a linguaxe oral, recomendable propiciar permanentemente actividades relacionadas coa lectura de libros, dramatizacins, recordos, narracins A formulacin de preguntas abertas por parte da mestra ou mestre acerca de determinados feitos ou situacins, parte de estimular a linguaxe infantil, contribe eficazmente a ensinarlles s criaturas a facerse interrogantes pertinentes e a buscar respostas axeitadas. Promoverase o dilogo e o intercambio de opinins sobre calquera tema que se estea investigando na aula. O conto e o relato nunca deben ser considerados como unha actividade de recheo, senn como unha accin didctica chea de sentido. Os contos, relatos e lendas son fontes valiosas para que as criaturas fagan inferencias simples sobre caractersticas dos personaxes, os seus sentimentos e actitudes e da trama en si mesma. Recomndase incentivar a producin oral contos, chistes, ancdotas, receitas, etc. e transcribila en presenza das criaturas, exercendo as como modelo de persoa escritora. A lectura peridica de contos seleccionados, polo seu valor literario e interese das criaturas, unha boa oportunidade para coecer, escoitar con atencin, comentar e promover o interese pola lectura. fundamental expoer as criaturas con moita frecuencia audicin de narracins e poemas coidadosamente escollidos, respondendo aos intereses das nenas e dos nenos e calidade da linguaxe. Brindarnselles s criaturas oportunidades para que creen os seus propios textos, con diferentes recursos escritura non convencional ou si, debuxos, ditndolles a unha persoa escritora competente para que transcriba e con diferentes propsitos.
175
Para favorecer que as criaturas fagan hipteses e interpretacins sobre o contido de diferentes textos receitas, noticias, etiquetas, contos, importante que as claves de lectura tales como: formato, tipografa, relacin ttulo-contido, relacin imaxe-texto sirvan de referentes para interpretalo. Para fomentar a lectura nas criaturas, a mestra e o mestre poden implementar distintas estratexias: ler diariamente textos, organizar recantos de lectura, favorecer o funcionamento e o uso da biblioteca de aula e visitar con eles bibliotecas reais e virtuais. Organizaranse os contidos tendendo cara a un enfoque globalizador, entendndose como a opcin que determina que as propostas didcticas tean como punto de partida situacin globais situacins comunicativas, conflitos ou cuestin sociais, problemas de calquera tipo, nas que se poern en xogo os contidos das diferentes reas. preciso que o uso que se faga do ler e do escribir, independentemente do grao de complexidade, sexa real e adquira significacin. Para poder atender diversidade do alumnado e aprendizaxe de contidos de distinta natureza, organizaranse diversas formas de agrupamento contemplando as potencialidades de cada unha delas: O gran grupo apropiado cando se trata de planificar conxuntamente as actividades, exposicins, lectura dalgns textos, distribucin de tarefas, explicacins, presentacin de modelos, debates, asemblea, conferencias, etc. O grupo pequeno o ideal para favorecer a interaccin cooperativa, permite asignarlle a cada un deles tarefas concretas e estruturadas, de tal xeito que a mestra ou mestre poida prestar as axudas axeitadas segundo o grao de realizacin da tarefa. Deben ser variables, homoxneos e heteroxneos. A organizacin en parellas acostuma a ser moito mis rendible, polo grao de implicacin que comporta elaborar listas, buscar informacin, escribir notas, etc.. A actividade individual un bo recurso para a interaccin mis especfica coa persoa docente, ao tempo que promove as estratexias de planificacin da accin, a responsabilidade, a autonoma e a autoxestin eleccin dun libro para ler e argumentar a eleccin, poer a data no encerado tendo que localizala nos calenda-
176
rios da aula, ilustrar unha pasaxe dun texto considerando a relacin imaxe-texto, etc.. A distribucin da aula establecendo diversos espazos posibilita que o alumnado desenvolva ao mesmo tempo tarefas diferentes. Para dinamizar os tempos de falar e as conversas en grupo, preveremos un espazo onde o alumnado poida ver as expresins faciais e os xestos de todas as persoas mentres se dialoga. Crearanse recantos da biblioteca, das mensaxes, das noticias, do ordenador, de letras, das audicins, de teatro, da arte, etc., como espazos confortables que inviten a desenvolver actividades neles e contando con material axeitado e ao seu alcance. Para desenvolver actividades individualmente, dado que require mis concentracin persoal, sera aconsellable ofrecer a posibilidade de que cada nena e neno escolla o lugar que prefira e no que se atopa mis a gusto. Para favorecer o contacto permanente con libros, recomndase crear espazos onde as criaturas poidan frecuentemente realizar actividades de lectura silenciosa. necesario pensar nun recanto tranquilo e atractivo onde situar o da biblioteca de aula con diferentes tipos de textos contos, poemarios, enciclopedias, dicionarios, revistas, guas telefnicas, peridicos, para ler, mirar ou consultar. Para facilitar a escolla dos libros, colocaranse de tal xeito que sexa visible a sa portada. Preverase o uso da biblioteca do centro polo alumnado de educacin infantil. Considerarase o espazo de fra da escola como privilexiado para a ensinanza e a aprendizaxe da lectura e escritura, xa que ofrece mltiples posibilidades de contacto co texto escrito rtulos, carteis, valos publicitarios, tendas, escaparates, etc.. Ser necesario organizar o tempo baixo presupostos de flexibilidade, de xeito que lle permitan ao profesorado axeitalo s caractersticas das tarefas. Os materiais curriculares axeitaranse aos tipos de contidos, s caractersticas e necesidades especficas de cada contexto educativo e
177
consecuentemente s caractersticas individuais do alumnado. Estes materiais permiten distintos graos de lectura ou uso, para iso sern o mis diversos posibles, ofrecern mltiples posibilidades de utilizacin en funcin das necesidades de cada situacin e momento. Potenciarase ao mximo o uso de todo aquilo que o contorno nos ofrece para o achegamento lingua escrita cromos, folletos, carteis, peridicos, revistas e ao mnimo os materiais especficos para ler, escribir e debuxar. En relacin coa linguaxe plstica, en especial coa pintura e co debuxo, necesario que as criaturas comprendan que os efectos que elas xeran sobre as sas producins dependen das cores que empregan, do tipo de pintura, dos movementos que realizan, da presin que exercen, dos materiais e dos formatos que escollen. Para potenciar as capacidades de representacin das criaturas, necesario apoialas e motivalas a travs de comentarios e suxestins que lles permitan tomar unha maior conciencia dos diferentes aspectos da sa realidade. Fronte s creacins e expresins artsticas das criaturas, importante que as persoas adultas aprecien todas estas manifestacins validndoas e valorndoas como orixinais, particulares e propias de cada persoa. Farase un rexistro sobre a evolucin creativa de cada criatura, valorando tanto os procesos coma os produtos. Para favorecer a creacin, suxrese organizar actividades nas cales as criaturas propoan os seus proxectos persoais, optando polo que desexen expresar, de que xeito o van a facer e que materiais van empregar. Para fortalecer nas nenas e nos nenos a confianza sobre a sa capacidade creativa, importante que tean a oportunidade de perfeccionar diferentes tcnicas e combinalas creando outras, facendo uso de variados soportes que impliquen diferentes posicins corporais cabaletes, sentados, deitados.... As persoas adultas poden axudar a formar o sentido esttico, dndolles oportunidades s criaturas de tomar contacto con distintos estilos artsticos e apreciando a beleza e a diversidade das cousas.
178
As diversas formas de expresin artstica plsticas, corporais e musicais non sern tan s un medio para representar a realidade, senn tamn unha fonte inspiradora de significados. A posibilidade de asistir a exposicins de arte, escoitar distintos repertorios musicais, observar esculturas, danzas e vdeos son experiencias que enriquecen o coecemento do seu contorno nas sas distintas dimensins. A intervencin da persoa docente guiando, animando, apoiando, abrindo novos camios, suxerindo... estimular a creatividade da criatura e contrarrestar estereotipos e convencionalismos. En ningn caso, as actividades relacionadas coa linguaxe plstica, musical, dramtica ou corporal poden considerarse un complemento a outras actividades ou un recheo entre tarefas, teen valor educativo por si mesmas. Anda que os aspectos de elaboracin e de producin primarn na etapa da educacin infantil, non hai que perder de vista a vertente mis contemplativa inherente producin plstica, musical, dramtica e corporal visitar exposicins, asistir a concertos, a representacins culturais..., nin o carcter de manifestacin xenuna da cultura que pose. A persoa adulta ser prudente hora de facer valoracins sobre as producins infants para preservar a espontaneidade da creacin fronte aos estereotipos e aos criterios preestablecidos de beleza ou perfeccin. Os materiais plsticos axudaranlle ao alumnado a ampliar os campos sensorio-perceptivos e expresivos. O contacto con materiais especficos lapis de cor, pinturas de cera, barro, tiles de pintura e modelado e inespecficos follas, pedras, cunchas, cortizas, alimentosproporcionaranlle moitas sensacins visuais, tctiles, olfactivas, auditivas e gustativas e abriranlle asemade o campo da creatividade na producin de obras de arte. Para apreciar os diferentes elementos do son e da msica, conveniente que as criaturas exploren distintos instrumentos musicais para coecer as sas caractersticas. Nas actividades plsticas, musicais e corporais, esencial que as criaturas gocen coa sa prctica.
179
O xogo un elemento educativo de primeira orde para desenvolver os contidos referidos a estas linguaxes, polo seu carcter motivador, polas posibilidades que lle ofrece criatura para que explore distintas maneiras de expresin e por permitir a interaccin entre iguais e coa persoa adulta. Co descubrimento da capacidade que ten o corpo para emitir sons e ritmos, temos ante ns un abano amplo de posibilidades rtmicoldicas que producirn gran ledicia en nenas e nenos e irn creando actitudes de gusto e gozo cara a este tipo de actividades. conveniente dispor dunha seleccin musical axeitada cara representacin de actividades expresivas e cara estimulacin que se desexe conseguir relaxacin, descritiva, de movemento.... Nas planificacins recolleranse momentos dedicados observacin, ao dilogo e reflexin, experimentacin, creacin e avaliacin. interesante, para constatar a evolucin de cada criatura, na conceptualizacin do noso sistema de notacin alfabtica, gardar as producins realizadas por cada nena e neno, en diferentes datas, dunha mesma actividade de escritura ttulo dun conto, mensaxe curta, etc.. Non suficiente con avaliar as aprendizaxes que desenvolve o alumnado, senn que necesario, ademais, avaliar a nosa propia actuacin como persoas educadoras e as actividades de ensinanza-aprendizaxe que planificamos e desenvolvemos coas nenas e nenos. Potenciarase que o alumnado reflexione sobre os seus progresos mostrndolle as sas producins dunha etapa anterior e realizando unha coavaliacin. Isto resulta sempre satisfactorio e un motivo de fortalecemento da autoestima.
180
5. ACHEGA DA ETAPA DA EDUCACIN INFANTIL ADQUISICIN DE COMPETENCIAS BSICAS
5. Achega da etapa da educacin infantil

A LOE establece oito competencias bsicas que o alumnado de ensino obrigatorio debe acadar e entndese por competencias bsicas o conxunto de destrezas, coecementos e actitudes axeitadas ao contexto que todo o alumnado debe adquirir para lograr a sa realizacin persoal, exercer a cidadana activa, incorporarse vida adulta de xeito satisfactorio e ser capaz de desenvolver unha aprendizaxe permanente ao longo da vida. No marco da proposta realizada pola Unin Europea, establecronse oito competencias bsicas: Competencia en comunicacin lingstica. Competencia matemtica. Competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico. Tratamento da informacin e competencia dixital. Competencia social e cidad. Competencia cultural e artstica. Competencia para aprender a aprender. Autonoma e iniciativa persoal. O currculo para a educacin bsica incorpora este novo elemento e, anda que estas veen indicadas para o ensino obrigatorio, preciso que o seu desenvolvemento se inicie dende o comezo da escolarizacin, de xeito que a sa adquisicin se realice de forma progresiva e coherente. Estas competencias, polo tanto, orientarn e impregnarn o currculo de educacin infantil e teranse como referentes que guen a prctica educativa e condicionen o tratamento das reas.
183
As, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil, contribuirase sa adquisicin. Tanto os obxectivos como a propia seleccin dos contidos buscan asegurar o desenvolvemento de todas elas e os criterios de avaliacin servirn de referencia para valorar o progreso nestas competencias.
DEFINICIN E CONTRIBUCIN DENDE AS REAS DE EDUCACIN INFANTIL AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS
Competencia en comunicacin lingstica

Esta competencia refrese utilizacin da linguaxe como instrumento de comunicacin oral e escrita, de representacin, interpretacin e comprensin da realidade, de construcin e comunicacin do coecemento e de organizacin e autorregulacin do pensamento, das emocins e da conduta. Os coecementos, destrezas e actitudes propios desta competencia permiten expresar pensamentos, emocins, vivencias e opinins, as como dialogar, formarse un xuzo crtico, xerar ideas, estruturar o coecemento, darlle coherencia a un discurso e s propias accins e tarefas, adoptar decisins e gozar escoitando, lendo ou expresndose de forma oral ou escrita, todo o que contribuir ademais ao desenvolvemento da autoestima e da autoconfianza. Tendo en conta estes aspectos, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Potnciase o uso da lingua para unha comunicacin positiva cos iguais e coas persoas adultas, segundo as diferentes intencins comunicativas. Fomntase o uso da lingua para evocar e relatar feitos, para adquirir coecementos, para expresar e comunicar ideas, sentimentos e emocins e para facer peticins.
184
Achega da etapa da educacin infantil adquisicin de competencias bsicas
Recocese que a comunicacin lingstica debe ser motor da resolucin pacfica de conflitos, de a que a lingua dende educacin infantil se converta en mecanismo para regular a propia conduta e a dos demais. Trabllase a comprensin de mensaxes orais, facendo fincap na necesidade de manter unha actitude de escoita atenta e respectuosa. Introdcese unha lingua estranxeira en situacins de comunicacin reais e funcionais, desenvolvendo actitudes positivas cara a esa lingua. Favorcese o achegamento lingua escrita, valorndoa como medio de comunicacin, informacin e gozo, presentando na aula situacins significativas, tanto de lectura coma de escritura, con diferentes finalidades: coecer, transmitir, localizar ou procurar informacin, recordar datos, comunicar resultados, como entretemento e diversin, explicar como facer determinada tarefa... Dende as diferentes linguaxes, implsase o interese das criaturas por explorar as sas posibilidades de expresin e representacin, por gozar coas sas producins e por compartir cos demais as experiencias creativas, estticas e comunicativas, empregando para iso diferentes medios, materiais e tcnicas propios das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais. Promvese a verbalizacin e a expresin de sentimentos, emocins, vivencias, preferencias e intereses propios e das demais persoas. Faciltase o uso da linguaxe como instrumento de autorregulamento da conduta, facendo fincap na necesidade de que as nenas e os nenos comprendan, acepten e valoren as regras do xogo, amosen disposicin para compartir e para resolver conflitos cotins mediante o dilogo de forma cada vez mis autnoma e intenten comprender a posicin, dereitos e sentimentos das outras persoas. Favorcese a adquisicin de habilidades que melloren a interaccin, colaboracin e establecemento de relacins de afecto coas persoas adultas e cos iguais. Implsase a estruturacin do coecemento mediante a investigacin e estudo, empregando diversas fontes de informacin tex-
185
tos expositivos, documentais, familia, persoas expertas, Internet... e contrastando datos entre compaeiras e compaeiros. Potnciase a formulacin de hipteses, contrastndoas coas das outras persoas e buscando respostas e explicacins a diferentes fenmenos. Particpase en proxectos de grupo de investigacin, expresando as actividades realizadas e os resultados obtidos mediante diferentes representacins. Establcese un achegamento a algns acenos de identidade cultural, sucesos e persoas relevantes da historia da sa comunidade, do seu pas e do mundo, mediante relatos, narracins, visitas reais ou virtuais, libros, Internet Contribuirase mellora da competencia lingstica dende a educacin infantil, fomentando a participacin, respectando a diversidade de respostas e ofrecendo un clima no que se anime a ler, escribir e conversar.
Competencia matemtica
Consiste na habilidade para empregar e relacionar os nmeros, as sas operacins bsicas, os smbolos e as formas de expresin e razoamento matemtico, tanto para producir e interpretar distintos tipos de informacin, como para ampliar o coecemento sobre aspectos cuantitativos e espaciais da realidade e para resolver problemas relacionados coa vida coti e co mundo laboral. As mesmo, esta competencia implica o coecemento e manexo dos elementos matemticos bsicos distintos tipos de nmeros, medidas, smbolos, elementos xeomtricos, etc. en situacins reais ou simuladas da vida coti e a posta en prctica de procesos de razoamento que levan resolucin dos problemas ou obtencin de informacin. As, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil, contribese adquisicin desta competencia como segue: Prtese da consideracin da linguaxe matemtica como un instrumento para o coecemento do contorno e a interaccin co mundo.
186
Potnciase o desenvolvendo de determinadas habilidades lxicomatemticas en situacins contextualizadas e significativas. Proponse explorar os obxectos e elementos do contorno inmediato e actuar sobre eles, recoecendo os seus atributos e calidades. Faciltaselles s criaturas a posibilidade de establecer coleccins, agrupando, clasificando e ordenando segundo distintos criterios. Faise un tratamento e uso dos nmeros para identificar, contar, clasificar, informarse e ordenar elementos da realidade sempre en situacins contextualizadas e significativas, aproximndose ao seu valor notacional e conceptual. Formlanse estratexias para a verificacin de resultados. Proponse a resolucin de situacins problemticas sinxelas da vida coti, que sexan significativas para as criaturas e nas que estea presente o nmero. Potnciase o razoamento e a reflexin, partindo de actividades ldicas como os xogos de mesa e os xogos populares. Faise o achegamento, a travs da estimacin, s magnitudes de peso, lonxitude, capacidade e tempo, coa finalidade de resolver problemas relacionados con situacins cotis. Proponse a resolucin de sinxelos problemas da vida coti, para o que se fai necesario formular hipteses, buscar alternativas, solucins, novas posibilidades e anticipar consecuencias e para cuxa resolucin pode ser preciso aplicar operacins, como engadir, quitar, repartir, medir, ordenar... Proponse o recoecemento dalgns aspectos xeomtricos bsicos, como as lias, puntos, rectngulos, cadrados, tringulos, crculos, esferas e cubos. Suxrese a vivenciacin e posterior representacin e interpretacin do espazo, facendo uso de planos, mapas... Contribuirase mellora da competencia matemtica na educacin infantil, na medida en que os elementos e razoamentos matemticos se empreguen para enfrontarse s situacins cotis e reais que o precisen.
187
Competencia no coecemento e na interaccin co mundo fsico

Esta competencia refrese habilidade para interactuar co mundo fsico, de modo que facilite a comprensin de sucesos, a predicin de consecuencias, as como o coidado do medio ambiente e a proteccin da sade individual e colectiva. As mesmo, a competencia de interactuar co espazo fsico leva implcito ser consciente da influencia que ten a presenza das persoas no espazo, a sa actividade, as modificacins que introducen e as paisaxes resultantes, as como da importancia de que todos os seres humanos se beneficien do desenvolvemento e de que este procure a conservacin dos recursos e a diversidade natural, mantendo a solidariedade global e interxeracional. Supn, as mesmo, demostrar esprito crtico na observacin da realidade e na anlise das mensaxes informativas e publicitarias, as como uns hbitos de consumo responsable na vida coti. En definitiva, esta competencia supn o desenvolvemento e a aplicacin do pensamento cientfico-tcnico para interpretar a informacin que se recibe e para predicir e tomar decisins con iniciativa e autonoma persoal nun mundo no que os avances que se van producindo nos mbitos cientfico e tecnolxico teen unha influencia decisiva na vida persoal, na sociedade e no mundo natural. Tendo en conta estes aspectos, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Implsase a prctica de accins e o recoecemento de situacins que favorezan a interaccin e a adquisicin de hbitos saudables: a hixiene corporal e ambiental, a adecuada alimentacin, o consumo responsable, o descanso..., as valorarase o gusto por participar en actividades que favorecen un aspecto persoal coidado, un contorno limpo e esteticamente agradable e por colaborar na creacin dun ambiente xerador de benestar. Estableceranse as correspondencias entre os cambios e modificacins a que estn sometidos os elementos do contorno e os factores que os producen, inicindose na formulacin de hipteses. As, buscaranse respostas e explicacins para anticipar probables efectos que poderan producirse como consecuencia de situacins da vida diaria e dalgns experimentos realizados.
188
Desenvolveranse actitudes de coidado, respecto e corresponsabilidade na conservacin do contorno, valorando a necesidade de moverse en espazos saudables e identificando iso as condicins que os caracterizan. Potenciarase que as criaturas asuman un enfoque proactivo cara sa seguridade e o benestar. Fomentarase a adquisicin de hbitos de prevencin, tanto de enfermidades como de accidentes domsticos, identificando situacins de risco e actuando coherentemente ante elas. Fomentarase unha valoracin crtica ante factores e prcticas sociais cotis que favorecen a sade, como poden ser: o paseo, o xogo ao aire libre, o exercicio fsico controlado... e por aqueles que non a favorecen, como poden ser: o sedentarismo, o tabaquismo, o uso inapropiado do telfono mbil, o uso ilimitado de televisin, vdeo-consolas ou xogos de ordenador... Procurarase a sensibilizacin cara ao compromiso e cara toma de conciencia en relacin coa colaboracin en diferentes proxectos sociais ONG, asociacins ecolxicas, asociacins etnogrficas e arqueolxicas... de proteccin e conservacin do patrimonio e do medio natural e social. Iniciaranse no coecemento, coidado e uso dalgunha ferramenta tecnolxica, como o ordenador, a cmara fotogrfica, encerado dixital interactivo, gravadoras..., desenvolvendo unha actitude crtica ante a veracidade da informacin que proporcionan. Contribuirase, polo tanto, adquisicin desta competencia dende a educacin infantil iniciando as criaturas no pensamento cientfico, potenciando habilidades de investigacin: formular hipteses, recoecer evidencias, observar, formular interrogantes, descubrir alternativas, verificar, predicir, xerar novas ideas e solucins
189
Tratamento da informacin e competencia dixital

Esta competencia consiste en dispoer de habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar informacin e para transformala en coecemento. Incorpora diferentes habilidades que van dende o acceso informacin ata a sa transmisin en distintos soportes unha vez tratada, inclundo a utilizacin das tecnoloxas da informacin e a comunicacin como elemento esencial para informarse, aprender e comunicarse. Est asociada coa busca, seleccin, rexistro e tratamento ou anlise da informacin, utilizando tcnicas e estratexias diversas para acceder a ela segundo a fonte que se acuda e o soporte que se empregue oral, impreso, audiovisual, dixital ou multimedia. O tratamento da informacin e a competencia dixital implican ser unha persoa autnoma, responsable, crtica e reflexiva, ao seleccionar, tratar e utilizar a informacin, as como as distintas ferramentas tecnolxicas. Tamn ter unha actitude crtica e reflexiva na valoracin da informacin dispoible, contrastndoa cando necesario e respectando as normas de conduta acordadas socialmente para regular o uso da informacin. As, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil, contribese adquisicin desta competencia como segue: Faise un achegamento lingua escrita, entre outras funcins, como medio de comunicacin e informacin. As, traballarase con variedade de textos informativos en diferentes soportes: libros, enciclopedias, pxinas web..., sempre en contextos reais e significativos da aula. Potenciarase o uso, na medida das sas posibilidades, da linguaxe audiovisual e das tecnoloxas da informacin e comunicacin como vehculo de expresin e comunicacin, empregando as diferentes ferramentas tecnolxicas ordenador, cmara web, cmara fotogrfica, encerado dixital interactivo, gravadoras e reprodutores de imaxe e son. Promoverase a identificacin da utilidade de diversos instrumentos e tecnoloxas videotecas, coleccins de CD, ordenadores, Internet como fontes de informacin, de comunicacin, desenvolvendo unha actitude crtica ante a veracidade da informacin que proporcionan.
190
Contarase coa biblioteca como espazo privilexiado de pescuda de informacin. Facilitarase o emprego de diversas fontes de informacin textos expositivos, documentais, familia, persoas expertas, Internet... e de instrumentos tecnolxicos para o afondamento en estudos de proxectos de aula. Se dende a educacin infantil se quere contribur a mellorar esta competencia, preciso que se propoan situacins onde sexa necesario resolver problemas reais, para o cal se recorrer ao tratamento da informacin e ao uso dos recursos tecnolxicos dispoibles, mellorando as a competencia dixital.
Competencia social e cidad

Esta competencia posibilita comprender a realidade social na que se vive, cooperar, convivir e exercer a cidadana democrtica nunha sociedade plural, as como comprometerse a contribur sa mellora. Nela estn integrados coecementos diversos e habilidades complexas que permiten participar, tomar decisins, elixir como comportarse en determinadas situacins e responsabilizarse das eleccins e decisins adoptadas. En consecuencia, entre as habilidades desta competencia destacan coecerse e valorarse, saber comunicarse en distintos contextos, expresar as propias ideas e escoitar as alleas, ser capaz de poerse no lugar do outro e comprender o seu punto de vista anda que sexa diferente do propio e tomar decisins nos distintos niveis da vida comunitaria, valorando conxuntamente os intereses individuais e os do grupo. Ademais, implica a valoracin das diferenzas, vez que o recoecemento da igualdade de dereitos entre os diferentes colectivos, en particular, entre homes e mulleres. Igualmente, a prctica do dilogo e da negociacin para chegar a acordos como forma de resolver os conflitos, tanto no mbito persoal coma no social. En definitiva, esta competencia supn comprender a realidade social na que se vive, afrontar a convivencia e os conflitos empregando o xuzo tico baseado nos valores e prcticas democrticas e exercer a cidadana,
191
actuando con criterio propio, contribundo construcin da paz e da democracia e mantendo unha actitude construtiva, solidaria e responsable ante o cumprimento dos dereitos e obrigas cvicas. Tendo en conta estes aspectos, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Potenciarase a identificacin, verbalizacin e expresin de sentimentos, emocins, vivencias, preferencias e intereses propios e das demais persoas, facendo uso da expresin oral para regular a propia conduta, para relatar vivencias, razoar, resolver situacins conflitivas, facer valoracins, comunicar os seus estados anmicos e compartilos. Iniciaranse nas normas que rexen as situacins comunicativas respectar quendas de intervencin, escoitar atentamente, respectar a opinin das demais persoas... e no emprego axeitado das formas socialmente establecidas para relacionarse coas demais persoas sados, despedidas, formulas de cortesa, cumprimentos.... Farase fincap na necesidade de avanzar na xestin progresiva dos propios sentimentos e emocins, co fin de controlar as rabechas, resolver pacificamente os conflitos e chegar aceptacin das normas. Impulsarase a valoracin positiva e o respecto polas diferenzas, aceptando a identidade e as caractersticas das demais persoas e evitando actitudes discriminatorias. Manterase unha actitude crtica ante os estereotipos sexistas ofertados a travs da publicidade e doutros medios de comunicacin social. Propoerase o xogo como va de relacin e ser necesario manter unha actitude de axuda e cooperacin con iguais e con persoas adultas, comprendendo e aceptando as regras para xogar e valorando positivamente tanto os xogos propios da nosa cultura coma os doutras. Desenvolveranse as habilidades necesarias para a interaccin e a colaboracin, farase fincap na necesidade de manter unha acti-
192
tude positiva nas relacins de afecto coas persoas adultas e iguais, aceptando a diversidade. Iniciaranse as criaturas na autoxestin do seu comportamento, tendo en conta as necesidades das outras persoas e as normas de funcionamento do grupo. Favorecerase a integracin e vinculacin afectiva aos grupos sociais de pertenza mis prximos e a acomodacin da sa conduta aos principios, valores e normas que os rexen, recoecendo e valorando a necesidade destas para convivir. Farase fincap na necesidade de avanzar na incorporacin progresiva de pautas adecuadas de comportamento, amosando disposicin para compartir e para resolver conflitos cotins mediante o dilogo de forma cada vez mis autnoma. Ampliarase o contexto de relacins das criaturas, establecendo variedade de relacins con iguais e persoas adultas prximas, doutros lugares e de diferentes culturas, a travs dos diversos medios de comunicacin virtuais e ordinarios. As, dende a educacin infantil, contribuirase ao desenvolvemento desta competencia traballando as habilidades sociais estas basanse fundamentalmente no dominio das habilidades de comunicacin e requiren dunha boa autoxestin emocional que permiten mediar nos conflitos da convivencia, que axudan a resolvelos con actitude construtiva e a tomar decisins con autonoma.
Competencia cultural e artstica

Esta competencia supn coecer, comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes manifestacins culturais e artsticas, utilizalas como fonte de enriquecemento e gozo e consideralas como parte do patrimonio dos pobos. Apreciar o feito cultural en xeral, e o feito artstico en particular, leva implcito dispoer daquelas habilidades e actitudes que permiten acceder s sas distintas manifestacins, as como habilidades de pensamento, perceptivas e comunicativas, sensibilidade e sentido esttico para poder comprendelas, valoralas, emocionarse e gozalas.
193
As, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Promvese o recoecemento dalgunhas manifestacins culturais presentes e doutras realidades, valorando a sa diversidade e riqueza. Trtase de que as criaturas amosen unha actitude positiva cara a aprendizaxes das linguas, como elementos da cultura, amosando interese por participar en interaccins orais, en rutinas, xogos e situacins habituais de comunicacin. Achganse as nenas e os nenos s manifestacins artsticas, facilitndolles distintos medios, materiais e tcnicas propias das diferentes linguaxes artsticas e audiovisuais que lles permitan expresarse e comunicarse e, asemade, desenvolver a sa sensibilidade esttica e actitudes positivas cara s diferentes producins. Favorecerase o contacto dos nenos e nenas con diferentes tipos de obras plsticas presentes no contorno, en museos e exposicins reais ou virtuais, obradoiros de artistas e persoas artess, coa finalidade de que vaian formando un criterio de gusto propio e de que sexan quen de indicar o que lles gusta e o que non de cada obra e de manifestar as emocins e as sensacins que lles producen, as ideas que lles suxire... Potenciarase a audicin de obras musicais populares, clsicas e contemporneas. Fomentarase a participacin activa e o gozo na interpretacin de cancins, xogos musicais e danzas colectivas e individuais. Proporcionarase un achegamento literatura, coa finalidade de gozar das sensacins que o ritmo, a rima e a beleza das palabras producen, iniciando as criaturas nos faladoiros literarios, onde compartirn interpretacins, sensacins e emocins provocadas polas producins literarias. Dende a educacin infantil, contribuirase ao desenvolvemento desta competencia cando o centro estea aberto s diferentes manifestacins culturais e artsticas, convertndose nun espazo no que se aprecie e goce coa arte e coas manifestacins culturais, onde se potencie o emprego dalgns recursos da expresin artstica para realizar creacins propias; onde se
194
mantea unha actitude aberta, respectuosa e crtica cara diversidade de expresins artsticas e culturais e onde se impulse cultivar a propia capacidade esttica e creadora das criaturas e o interese por participar na vida cultural e por contribur na conservacin do patrimonio.
Competencia para aprender a aprender

Aprender a aprender supn dispoer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser capaz de continuar aprendendo de maneira cada vez mis eficaz e autnoma, de acordo cos propios obxectivos e necesidades. Esta competencia ten das dimensins fundamentais: a adquisicin da conciencia das propias capacidades intelectuais, emocionais, fsicas, do proceso e as estratexias necesarias para desenvolvelas e ser consciente do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. Significa ser consciente do que se sabe e do que necesario aprender, de como se aprende e de como se xestionan e controlan de forma eficaz os procesos de aprendizaxe, optimizndoos e orientndoos a satisfacer obxectivos persoais. Tendo en conta estes aspectos, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Planificaranse situacins de comunicacin nas que sexa preciso argumentar e xustificar as respostas. Farase uso das bibliotecas de centro e de aula como espazo privilexiado de recursos para o coecemento. Formularanse interrogantes acerca de determinados aspectos da realidade, para cuxa resolucin ser preciso que as criaturas: planifiquen a sa accin en funcin do logro dun obxectivo desexado, prevexan os posibles resultados, busquen a informacin que necesitan, colaboren na resolucin dos problemas,
195
valoren a pertinencia das solucins atopadas, desenvolvan procedementos de intervencin no medio e anticipen e valoren posibles secuencias. Favorecerase a formacin dunha imaxe persoal axustada e positiva, a capacidade para utilizar os recursos propios, o coecemento das sas posibilidades e limitacins, a confianza para emprender novas accins e a superacin das dificultades. Desenvolveranse hbitos elementais de organizacin, de constancia, de atencin, de iniciativa e de esforzo. Potenciarase que as criaturas tean iniciativa, planifiquen e secuencien a propia accin para realizar tarefas sinxelas ou resolver problemas da vida coti. As, dende a educacin infantil, contribuirase mellora desta competencia deseando unha prctica educativa que incida na potenciacin da comprensin e da expresin lingstica, da memoria, da motivacin, da observacin, dos rexistros das aprendizaxes, do traballo cooperativo e por proxectos, da resolucin de problemas, posibilitando por parte das criaturas a planificacin e organizacin da tarefa para realizar e a seleccin e o tratamento da informacin a travs dos diferentes recursos tecnolxicos.
Autonoma e iniciativa persoal

Esta competencia refrese, por unha parte, adquisicin da conciencia e aplicacin dun conxunto de valores e actitudes persoais interrelacionadas, como a responsabilidade, a perseveranza, o autocoecemento e a autoestima, a creatividade, a autocrtica, o control emocional, a capacidade de elixir, de calcular riscos e de afrontar os problemas, as como a capacidade de demorar a necesidade de satisfaccin inmediata, de aprender dos erros e de asumir riscos. Por outra parte, remite capacidade de elixir con criterio propio, de propoer proxectos e de levar adiante as accins necesarias para desenvolver as opcins e plans persoais no marco de proxectos individuais ou colectivos, responsabilizndose deles tanto no mbito persoal, coma social e laboral.
196
As, dende as diferentes reas do currculo de educacin infantil contribese adquisicin desta competencia como segue: Establcese como obxectivo da educacin infantil acadar por parte das criaturas maior autonoma persoal e iniciativa e ser capaces de ir pouco a pouco regulando o propio comportamento, co fin de chegar resolucin pacfica de conflitos, manifestando satisfaccin pola realizacin de tarefas e tomando conciencia da propia competencia. Tratarase de progresar na adquisicin de hbitos e actitudes relacionados coa seguridade, a hixiene, a alimentacin e o fortalecemento da sade. Darselles a oportunidade s criaturas de que tean iniciativa, planifiquen e secuencien a propia accin para realizar tarefas sinxelas ou resolver problemas da vida coti. Bscase que vaian aceptando as pequenas frustracins e manifestando unha actitude tendente a superar as dificultades que se presentan, reforzando o sentimento de autoconfianza e sendo quen de solicitar axuda. Dende a educacin infantil, contribese a mellorar esta competencia cando se permite imaxinar, emprender accins, desenvolver proxectos individuais ou colectivos con creatividade, confianza, responsabilidade e sentido crtico. O enfoque por competencias modifica os puntos de vista convencionais sobre a forma de aprender e de ensinar, pois o aspecto central non a acumulacin de coecementos, senn o desenvolvemento das posibilidades que pose calquera individuo mediante frmulas de saber e de facer contextualizadas.
AS COMPETENCIAS BSICAS E A SA REPERCUSIN NA METODOLOXA

A incorporacin das competencias bsicas no currculo obriga a reformular a prctica educativa. Precsase un cambio, dbense abandonar os tradicionais modelos de transmisin do coecemento por modelos que permitan a mobilizacin de diferentes recursos cognitivos. O paradigma
197
educacional referente debe ser o de aprender a aprender e de aprender facendo, precsase unha aprendizaxe significativa que se transfira a situacins da vida real e que implique a resolucin de problemas na prctica. Unha xestin docente baseada na formacin de competencias ten que asumir estratexias didcticas que afonden no proceso e que destaquen a funcin orientadora da mestra e mestre. Para desenvolver as competencias, necesario traballar por proxectos e resolvendo problemas; as, propoeranse tarefas e retos que inciten as alumnas e os alumnos a mobilizar os seus coecementos e habilidades. Neste enfoque por competencias, a persoa docente asumir o rol de organizadora de situacins didcticas e actividades que tean sentido para o alumnado que o involucre, xerando deste xeito aprendizaxes fundamentais. O papel da persoa docente ser, polo tanto, o de organizadora dunha pedagoxa construtivista; crear situacins de aprendizaxe e garantir a sa significatividade, xestionar a heteroxeneidade e regular os procesos. Sen dbida, no traballo por proxectos as nenas e os nenos aprenden porque teen interese polo que fan, senten curiosidade, o que aprenden ten sentido, est contextualizado e establecen relacins co que xa saben. Trtase dunha aprendizaxe compartida e cooperativa, onde as criaturas planifican a sa accin e definen o que queren facer. Con esta metodoloxa, as propias criaturas organizan, revisan, transforman..., e son cada vez mais autnomas e protagonistas do seu propio proceso de ensino-aprendizaxe. Ao mesmo tempo, o feito de que un grupo desenvolva unha tarefa sobre o mesmo tema lvaos a compartir, debater, investigar..., producndose unha verdadeira comunicacin entre todas e todos na aula e aprendendo a considerar as diferentes opinins. Dende a metodoloxa de proxectos, trtase de achegar a escola vida diaria. Dende un enfoque globalizador aberto, provcanse aprendizaxes significativas, partindo dos intereses das nenas e dos nenos, das sas experiencias e coecementos previos. Dende a perspectiva didctica, o proxecto articlase como un itinerario formativo planificado en situacins de ensino durante as cales se poen en prctica diferentes competencias bsicas.
198
er t n e b e d s a c o s , r o e v p i t s a a c u s a d e d n o a e T m m e 1. e c st i e s o o c d , p s a r e e d l f a a d e o i s c r a e p p a c n to s n i a e c a m s c e u v l d o e v a n r e ac a s f i e c e i d p o o r m s p e o m c i a si o r bs d o n p e r c e e d r n o ra a apre nzas, fav P . 3 . a s n e i d a a r d ens t i s v i i t in c a m d e A r i s des e u t q n e e r r e n f i i c a as d c m i r l o b f p a s n n r i c ta t a e r t p s i m o in c m e d d A n u d i a c i e s i adqu les mozos a m e e t u s q i a s a O . a 5 a . d n o t laci ver que a g i o r b m to s pro o p a i e r c a c d a n o cu r a t i l as p s faci
2010

Lexislacion Da Educacion Infantil en Galicia

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lexislacion Da Educacion Infantil en Galicia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

ANEXO I. ANEXO II. ANEXO III. ANEXO IV. ANEXO V.

102 102 102 104 106 107 109 111 112

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

1. O CURRCULO DA EDUCACIN INFANTIL

1. O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

1.2. Currculo do primeiro ciclo.

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

1.3. Currculo do segundo ciclo.

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

-Recoecer, identificar e representar o corpo na sa globalidade e as sas diferentes partes.

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil

Lexislacin da Educacin Infantil en Galicia

O currculo da educacin infantil