ISTORIJSKI RAZVOJ I PRINCIPI NAUKE O ORGANIZACIJI RADA

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ

Nauna organizacija rada (NOR) - primjena naunih i empirijskih metoda u prouavanju, pripremi, planiranju, organizovanju, realizaciji i kontroli procesa rada=sinteza nauke i vjetine Primjena naune organizacije rada omoguava racionalnu i ekonominu proizvodnju, pa i graevinsku proizvodnju organon (gr.) =alatka, sprava =>Organizacija Razvoj NOR-a
empirijski zaeci Hamurabi kontrola kvaliteta i planiranje zadataka (oko 2300 g.p.n.e) gradnja Kineskog zida - kontrola uinaka i trokova (oko 2200 g.p.n.e) pojava parne maine 1765.g. razvoj kapitalizma i podjela rada nauni pogled od XIX vijeka zaetnici: Tejllor (Frederick Taylor, 18561915) , Fajol (Henry Fayol, 18411925), Emerson (Harrington Emerson, 18531931), dalji razvoj: uvoenje lanane proizvodnje u industriji, prefabrikacije u graevinarstvu (1935. 1945.g.), primjena metoda operativnih istraivanja, poveanje primjene mehanizovanog rada i automatizacija procesa.

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ Tejlorov sistem i doprinos NOR

NOR zasnovan na : analizi elemenata proizvodnje (alata, radne sredine i radnih uslova,
materijala...) i gubitaka standardizaciji uslova i brzine proizvodnje stimulisanju radnika na postizanju i prestizanju standardne brzine proizvodnje primjena studije pokreta (kasnije i vremena) radi iznalaenja optimalnog poloaja maina, kretanja radnika u cilju efikasnije i racionalnije proizvodnje funkcionalna koncepcija organizacije sa osnovnim funkcijama: sluba pripreme zadatak: obezbjeenje potrebnih elemenata za racionalnu proizvodnju sluba proizvodnje zadatak: proizvodnja i racionalno korienje radnika, maina i alata sluba kontrole zadatak: obezbjeenje kvaliteta proizvoda, raunovodstvo zadatak: utvrivanje cijena prodaje i voenje dokumentacije

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ Tejlorov funkcionalni sistem organizacije

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ

Fajolov sistem i doprinos NOR

NOR zasnovan na : posmatranju , prikupljanju i razmatranju podataka, organizaciji eksperimenata i
uoavanju zakonitosti hijerarhijska koncepcija organizacije sa osnovnim funkcijama (6): tehnika zadatak: proizvodnja komercijalna zadatak: prodaja, kupovina i razmjena finansijska zadatak: obezbjeenje finansiranja proizvodnje i racionalno troenje raunovodstvena zadatak: stalan uvid u poslovanje i uvid u ekonomsku budunost funkcija obezbjeenja - zadatak: opta bezbijednost administrativna zadatak: organizovanje, predvianje, komandovanje, koordinacija i kontrola osnovni principi administracije (14): jedinstvo akcije akcija mora biti u skladu sa jedinstvenim planom i programom, jedinstvo komande svako radno mjesto ima samo jednog efa, kontinuitet komandovanja lice koje nareuje mora biti prisutno ili mora postojati neko ko ga zamjenjuje, hijerarhija- red u komandovanju i nadlenostima, centralizacija ef ima sva prava i snosi punu odgovornost

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ

Primjer Fajolovog linijskog (hijerarhijskog) sistema organizacije

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ

Emersonov sistem i doprinos NOR

kombinacija Fajolovog i Tejlorovog modela:
korienje sistema tehnikih savjetnika za specifine probleme, voenje rauna o ljudskom faktoru, zamjena ljudskog rada radom maina, principi efikasnosti (12): cilj jasno postavljen i odreen, borba protiv predrasuda i irina poslovanja, praksa konsultacija specijalista, disciplina je osnova efikasnosti proizvodnje, pravinost i estitost izvjetavanje, neposredno, bez greaka , precizno i stalno, priprema planova proizvodnje, primjena normativa, ugleda i modela, primjena studije pokreta i vremena analiza i prilagoavanje spoljnim faktorima, uticaj na saradnike za izvravanje zadataka na najbolji mogui nain, pridravanje propisanog poslovnog reda nagraivanje prema uinku

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ Osnovne forme organizacije

POJAM NOR-a I ISTORIJSKI RAZVOJ

Razvoj NOR, nakon 1950.godine
usaglaen sa:
razvojem tehnologije, sve veom podjelom rada, primjenom lanane proizvodnje, u graevinarstvu: sve vea industrijalizacija, vei stepen mehanizovanih procesa, primjena automatike. razvijaju se nove metode organizacije i menadmenta operaciona istraivanja, metoda mrenog planiranja...

OPTA NAELA NOR-a

NOR je razvijena zahvaljujui razvoju eksperimentalnih istraivanja. principi naunoistraivakog rada:

princip evidencije- tano je samo ono to se moe dokazati, princip analize svaki problem treba ralaniti na djelove i prouavati ih svaki za sebe, princip sinteze analizirane elemente objedinjavatio vodei rauna o meuzavisnostima, princip kontrole zakljuke donositi kad se detaljno provjere pretpostavke formiranja naune ideje (postavljanja hipoteze), ispitivanje posledica u sluaju realizacije hipoteze, sastavljanje plana eksperimentalnih istraivanja i organizacija, analiza postignutih rezultata

postupak istraivanja sastoji se od:

principi NOR-a koji obezbjeuju maksimalnu racionalnost i ekonominost

princip permanentnog usavravanja proizvodnje, princip ekonomije izbor organizacije, tehnologije i sredstava rada za visoku produktivnost i minimalne trokove, princip analize i sinteze - prouavanje elemenata tgehnolokog procesa u cilju odvijanja procesa uz minimalne utroke energije i trokove, princip kontrole i korekcije - stalna briga o kvalitetu i otklanjanje smetnji u realizaciji plana

OVJEK U PROCESU PROIZVODNJE

PRODUKTIVNOST= masa proizvodnje/ masa uloenog rada spoljni faktori

klimatsko meteoroloki uslovi (spreg temperature vazduha, vlanosti i atmosferskog pritiska), temperatura, vlanost (kao rezultat primjene tehnolokih procesa) i promaja osvjetljenje na radnom mjestu, buka i umovi, praina, ostali tetni faktori, pol i starost radnika, umor, monotonija, nepovoljan poloaj tijela tokom rada, trajanje radne smjene i raspored rada i odmora, vrijeme rada, radni ritam tempo rada, (kao rezultat primjene tehnolokih procesa) pretjerano naprezanje organa

faktori vezani za prirodu ovjeka

faktori vezani za organizaciju proizvodnje

PROIZVODNI FAKTORI

Karakteristike graevinske proizvodnje: na otvorenom pod dejstvom spoljanjih faktora, pojedinana proizvodnja unikatnih (proizvoda) objekata, neizvjestan kontinuitet dobijanja poslova, veliki broj raznovrsnih radova, veliki broj specijalizovanih podizvoaa.... Tipovi proizvodnje u graevinarstvu:
pojedinana neracionalna zbog nemogunosti da procesi budu ustaljeni, nemogunost sticanja rutine u radu, vei trokovi pripreme i razrade tehnike dokumentacije, primjena univerzalne mehanizacije (jeftinije, ali manje produktivno), zahtjevnija u pogledu kvalifikacije radnika (kompleksniji radovi), vea improvizacija i manje iskorienje sredstava za rad, serijska - proizvodnja serije ogranienog broja jednakih proizvoda - bolja razrada tehnolokog procesa, i dokumentacije, racionalnija primjena kvalifikovanih radnika, specijalizovanih maina i relativni kontinuitet obavljanja posla, manji trokovi pripremnih radova, masovna proizvodnja praktino neogranienih serija detaljno ralanjivanje procesa i visoka specijalizacija radnih mjesta i opreme, razrada dokumentacije i primjena djelimine ili potpune automatizacije.

PROIZVODNI FAKTORI
1.

radna snaga (ljudski faktor)

strunost uvjebanost i produktivnost radna sposobnost pravilan izbor zanimanja i profesionana orjentacija pravilan raspored i korienje kadrova, uslovi pod kojima rad treba da se izvodi, radna atmosfera i odnosi u kolektivu podstiacnja i zalaganja radnika, sistem nagraivanja i nain isplate zarada, osposobljavanje i uzdizanje kadrova lini postupci radnika i odnos prema radu, zainteresovanost kolektiva kao cjeline za izvravanje zadataka.

2.

materijal i energija
obim, vrsta i razuenost radova, uslovi snabdijevanja, ekonomska opravdanost primjene, reim eksploatacije maina i ureaja, uslovi dopreme, tehniki uslovi projekta i uslovi konstrukcije, mogunost primjene prefabrikovanih elemenata, minimizacija otpadalka, racionalno korienje skladita i deponija, racionalnost vrste i sistema manipulacije

PROIZVODNI FAKTORI
3.

mehanika opremljenost (mehanizacija)

vrsta i obim graevinskih radova, uslovi dopreme i montae, uslovii snabdijevanja pogonskom energijom, organizacija odravanja i opravki, nivo organizacije eksploatacije maina i ureaja, fiziko stanje maina i opreme reim i stepen korienja, strunost i uvjebanost rukovaoca, racionalan izbor vrste i veliine maine, radni uslovi i organizacija na radnom mjestu

4.

industrijlaizacija i automatizacija
obim i vrsta radova, mogunost ralanjivanja konstrukcije do elemenata za primejnu montanog sistema kontinuitet radova (posla, finansiranja i izvoenja) sepen kompletiranja i razrade tehnike dokumentacije, stepen razrade teh. procesa i mehanizovanosti, specijalizacija izvoaa i kooperacija, planiranje, situacija na tritu

PROIZVODNI FAKTORI
5.

Standardizacija, tipizacija i modularna koordinacija

preduslov za industrijalizaciju uvoenje prekovremenog rada uvoenje viesmjenskog rada primjena skupljih, produktivnijih materijala poveanje broja mehanizacije, primjena skupljih metoda ii tehnologija omoguava bolje korienje radne snage uigravanje radne snage i postizannje rutine, specijalizacija radnika i organizacije, nabavka specijalizova nih maina,

8.

veliina i obim radova

generalni izvoa radova, manji trokovi pripremnih radova strunost kadrova. bolji uslovi ivota. kvalitet odeljenja za pripremu i unapreenje proizvodnje klimatsko meteoroloki, geoloko geomehaniki, topografski, udaljenost od naselja

6.

vrijeme

9.

nivo organizacije

10.

spoljni faktori

7.

kontinuitet proizvodnje

PRIPREMA PROIZVODNJE
1.

Djelovi pripreme proizvodnje:

tehnika priprema prouavanje elemenata koji predstavljaju tehnike i tehnoloke karakteristike proizvodnje i osnovnih organizacionih problema operativna priprema za konkretne objekte i gradilita i njihovu koordinaciju

2.

Elementi pripreme proizvodnje

studija tehnolokog procesa:
metoda dijagrama toka, metoda karte procesa,

studija pokreta i vremena u cilju iznalaenja najekonominijeg naina, standardizovanog metoda i potrebnog vremena za realizaciju konkretnog posla
studija pokreta analiza svih komponenti operacije u cilju otklanjanja nepotrebnih ili neefikasnih pokreta radi racionalizacije studija vremena utvrivanje optimalnog, najpovoljnijeg vremena za obavljanje odreenog zadatka

kontrola kvaliteta

PRIPREMA PROIZVODNJE 1. Studija tehnolokog procesa

TEHNOLOKI PROCES Metoda karte procesa

1. elementi tehnolokog procesa prikazuju se simbolima 2. ralanjenje tehnolokog procesa (operacije, postupke, pokrete i mikropokrete, rune i mehanizovane) i registrovanje vremena i metoda izvrenja 3. Provjera svake faze rada, izmjene i poboljanje, 4. Provjera rjeenja u praksi uz uvjebavanje radnika 5. Procjena uspjenosti nove metode obavljanja posla

Metoda dijagrama toka

1. ucrtavaju se proizvodni kapaciteti i prikazuje njihov meusobni raspored, kao i nain transporta materijala 2. pogodna za prikazivanje kontinualnih tehnolokih procesa, kod kojih se predmet rada kree, a maine i radnici stoje

PRIPREMA PROIZVODNJE Karta tehnolokog procesa

PRIPREMA PROIZVODNJE Karta procesa grafika predstava

agregat cement voda utovar deponovanog BU materijala skidanje BU humusa
U utovar B FB R K K

armatura

gra| a

izrada oplate

doziranje

spravljanje betona

iskop temelja postavljanje arm. temelja postavljanje oplate tem. kontrola polo` aja oplate i armature ugra| ivanje betona kontrola ugra| enog betona njegovanje betona skidanje oplate

istovar deponija {uta

AD

AD

istovar deponija humusa

K R

oplata
AD

AM

LEGENDA: D - dozator FB - fabrika betona BU - buldozer B - bager U - utovariva~ K - kamion R - radnik AD - autodizalica AM - automikser

~i{} enje oplate R sa kontrolom

deponija neupotrebljive oplate

PRIPREMA PROIZVODNJE Karta procesa grafika predstava

PRIPREMA PROIZVODNJE 2. Studija pokreta i vremena

Metodologija, odnosno redosled istraivanja

1. odrediti cilj i kvantitativne pokazatelje uspjeha 2. ralanjenje tehnolokog procesa (operacije, postupke, pokrete i mikropokrete, rune i mehanizovane) i registrovanje vremena i metoda izvrenja 3. Provjera svake faze rada, izmjene i poboljanje, 4. Provjera rjeenja u praksi uz uvjebavanje radnika 5. Procjena uspjenosti nove metode obavljanja posla

Pravila kod sprovoenja studije

1. Pravila korienja ljudskog tijela 2. Pravila ureenja radnog mjesta 3. Pravila za oblikovanje alata i opreme

oprema
kamere (od 16 snimaka/sec do 64 snim./sec sa zumom i podeavanjem daljine) projektor decimalni hronometar (tahograf kod transports)

osoblje (intelektualne sposobnosti, line karakterne osobine, struna sprema i uvjebanost, stvaralake sposobnosti)

PRIPREMA PROIZVODNJE 2. Studija pokreta i vremena

Tehnika studije pokreta i vremena

1. Snimanje radnih operacija, analiza filma, unoenje redosleda pokreta sa opisom rada i vremenom u operacioni list, i simultanih pokreta i simogram 2. Prouavanje operacionih listova i simograma i iznalaenje najbolje kombinacije pokreta 3. Standardizacija postupka uslova rada, naina izvravanja, karakteristike, alata maina i opreme, vrste i kvaliteta materijala 4. Provoenje studije vremena da bi se dobilo standardno vrijeme izvrenja:
reprezentativno vrijeme vrijeme izvrenja pokreta, mikropokreta i ukupno vrijeme izvrenja radne operacije (RV) normalno vrijeme Reprezentativno+ neizbjeni zastoji i gubici u vremenu usljed prirode tehnolokog procesa (NV=RV x 1,18) standardno vrijeme Normalno +vrijeme za odmor radnika (doruak, uinu i sl.) (SV=1,10 x NV)

5. Obuka radnika za novu metodu:

za manje grupe pomou instrukcionog lista za vee grupe instruktori

PRIPREMA PROIZVODNJE 3. Kontrola kvaliteta (proizvoda)

Kontrola kvaliteta (proizvoda)

kontrola ispunjenja propisanih uslova, iznalaenje iznosa odstupanja (i uzroka nastajanja odstupanja) ocjena da li se odstupanja nalaze u dozvoljenim granicama ili ne destruktivne, nedestruktivne stabilnost proizvodnog procesa koji se iskazuje koeficijentom varijacija prosjena vrijednost aritmetika sredina raspon mjera rasipanja rezultata (razlika izmeu maksimalne i minimalne vrijednosti) standardna devijacija srednje kvadratno odstupanje vrlo mali skupdo 30 mali od 30 do 50 srednji od 100 do 250 veliki vei od 250

( X n X ) 2 n 1

2 (X n ) 2 X n

Metode ispitivanja karakteristika kvaliteta

Primjene metoda matematike statistike i vjerovatnoe:

Broj uzoraka znai bolju odreenost skupa uzoraka