Abdulkadir Yuval _ Osmanl'dan Cumhuriyet'e www.kitapsevenler.

com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme Engelliler in Hazrlanmtr Bizler Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Kitapsevenler Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr MESUT HEKMHAN lgili Kanun 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Not bu kitaplar Grme engelliler iin taranm ve dzenlenmitir. Tarayan MESUT HEKMHAN mesuthekimhan@gmail.com Abdulkadir Yuval _ Osmanl'dan Cumhuriyet'e OSMANLI'DAN CUMHURYET'E TRKYE TARHNE DAR BR DEERLENDRME Prof. Dr. Abdulkadir YUVALI KAYSER BYKEHR BELEDYES KLTR YAYINLARI NO: 32 ISBN : 975 - 8046 - 32 - 2 BASKI: Hedef Ltd. ti. Ankara- 1999 Tel: (0312) 230 58 49 NDEKLER Sunu .......................................................................... ................... 1 nsz .......................................................................... .................. 3 ATRK DEVLET ANLAYII .................................................. 5 BTRK DEVLETLERNDE MPARATORLUK MESELES.... 7 COSMANLI DEVLET'NN KURULUU............................... 9 1Anadolu'nun Fethi........................................................... 9 2Trkiye Seluklular Devri.................................................11 3Beylikler Devri ...............................................................16 aTrkiye Seluklular Devleti'nin Kurulu Devrinde Anadolu'daki Trk Beylikleri....................................16

bTrkiye Seluklular Devleti'nin Dalmasndan Sonra Kurulan Trk Beylikleri..................................18 4Beylik'ten Devlet'e Gei Dnemi....................................21 5Osmanl Devleti'nin Kuruluu...........................................23 aOsmanl Devlet ve Ynetim Sistemine Dair Bir Deerlendirme.........................................................28 bFatih Sultan Mehmet Han'n Devlet Anlay..............31 cDevlet Hayatnda Kltrn Yeri.................,..............35 dOsmanl Messeselerine Bir Bak............................36 eSmrgeci Devletlerin Osmanl Politikas.........,.........38 DOSMANLI DEVLET'NN DURAKLAMA VE DAILMA DEVR .....................................................,........40 1ntikal Dnemi.................................................................40 2stisnai Dnem.................................................,,.......,......41 ETRKYE CUMHURYETNN KURULUU.....................45 1Milli Mcadele ve Mahiyeti...............................................46 2Trkiye Cumhuriyeti'nin Yaps ve Karakteri......................56 3Trkiye Cumhuriyeti'nin Kurulu ve Yaplanmasnda Atatrk............................,............................................ ..58 SONU........................................................................... 64 BBLYOGRAFYA....,...........................................................65 EKLER .......................................................................... .......69 1-Anadolu'da Kurulmu Olan Beyliklerle lgili Kronoloji....................................................................... ....71 2-Kayseri'deki Seluklu Yaplar.......:.................................82 aCamiler ........................................................................ ...82 bTrbeler........................................................................ ...82 cKervansaraylar.................................................................8 3 dMedreseler...................................................................... .83 eemeler........................................................................ .83 fHamamlar........................................................................ 84 gKprler........................................................................ ..84 3- Kayseri'deki Eratna Yaplar...........................................85 4- Kayseri'deki Osmanl Yaplar.........................................86 aCamiler......................................................................... ..86 bHamamlar.......................................................................8 7

cemeler.............,.......................................................... 87 dTrbeler........................................................................ ..88 e- Dier Yaplar...................................................................88 4- Osmanl Cihan Devleti Topraklar zerinde Kurulan Devletler ...................................................................... ...89 a- Direk Bal Olan Devletler...............................................89 b- Endirekt Bal Olan Devletler...........................................90 SUNU Tarih boyunca nemli bir kltr ve medeniyet merkezi olan Kayseri, zellikle Seluklu ve Osmanl dnemindeki ayrcalkl yerini bu gnde korumaktadr. Anadolu'nun merkezinde, nemli kavak noktasnda bulunmann avantajn kullanarak, sosyal, kltrel ve ekonomik alanlarda geliimini srdrmektedir. Teebbs kabiliyeti yksek olan Kayserili, ehrin dinamiklerini harekete geirerek ve z kaynaklarn kullanarak Erciyes'in eteklerinde, Dnya piyasalaryla rekabet edebilen nemli bir sanayi ve ticaret ehri oluturmutur. Gemi dnemlerde "makarr- ulema" (bilginler ehri) olarak bilinen Kayseri, tarihden devrald geleneksel deerleriyle modern bilimin imkanlarn btnletirerek ayn zamanda gl bir bilim ve kltr merkezi haline gelmitir. Yerel ynetimlerin grevi, ehrin yol, park, bahe, su ve kanal hizmetlerini yrtmek olduu kadar kltr ilerinde de nclk yapmaktr. Belediyemiz, biryandan imar ve ehircilik faaliyetlerini yrtrken, bir yandan da bilim, kltr ve sanat alanndaki almalara katkda bulunmaktadr. Bu amala, ktphaneler, kltr merkezleri, kapal ve ak spor alanlar yaplmakta, eitli sosyal ve kltrel etkinlikler dzenlenmekte, kitaplar yaynlanmaktadr. Getiimizyl Cumhuriyetimizin 75. Yln lkemizde ve ilimizde coku ve heyecanla kutladk. Bu yl da Osmanl Devletinin Kuruluunun 700. Yln yine coku ve heyecanla kutluyoruz. Hrriyetine ve bamszlna ok dkn olan milletimiz tarih boyu bir ok devletler ve medeniyetler kurmutur. Kadirinas milletimiz engin tarih bilinciyle bu ylda Trk Devletleri halkalarndan birini oluturan Osmanl Devletinin Kuruluunun 700. yln kutluyor. Osmanl Devletinin Kuruluunun 700. Yl l Kutlama Program erevesinde yaynladmz bu eserin hepimize yeni ufuklar kazandrmasn dilerim. Mehmet ZHASEK Kayseri Bykehir Belediye Bakan NSZ Osmanl devleti'nin kuruluunun 700. Yl dolaysyla lkemiz genelinde eitli etkinlikler sz konusudur. Bu cmleden olmak zere Kayseri Valilii ve Erciyes Universitesi'nin nclnde almalar ok ynl olarak srdrlmektedir. Tarihi Trk devletler zincirinin birbirine en yakn iki halkasn oluturan Osmanl Devleti ile Trkiye Cumhuriyeti'nin tarihine ait bilgiler ciltlerle ifade edilecei dncesinden hareketle popler manada bir el kitab kaleme almay uygun bulduk. Bu kitap, ne Osmanl Devleti ve ne de Trkiye Cumhuriyeti Devletimin tarihinin herhangi bir dnemini aydnlatma dncesiyle hazrlanmad. Osmanl'dan Cumhuriyete gei ana tema olmasna ramen Trk Devlet anlayndan hareketle Seluklu, Beylikler, Osmanl ve Trkiye Cumhuriyeti izgisinde baz meselelerin yorum ve deerlendirmesi yaplmtr. Bylece Trk tarihinin srekliliini baz meseleler etrafnda ortaya koymaya altk. Her zaman rahmet ve saygyla andmz hocalarmzdan Prof. Dr. Bahaeddin GEL ve Prof. Dr. Aydn TANER de Trk kltr tarihi aratrmalarn ayn netodla yani Hm. Gktrk. Seluklu, Osmanl ve Trkiye Cumhuriyeti izgisinde srdrmlerdir. Bizde Trk tarihinin meselelerinin yorum ve deerlendirmesini Seluklu, Beylikler, Osmanl ve Trkiye Cumhuriyeti izgisinde ele aldk ve deerlendirdik. Zira Trkiye Cumhuriyeti'nin dinamiklerini Osmanl ve Trk tarihinin dnda aramamz zaten ilmi ve akli bakmdan mmkn deildir.

Ekler ksmnda vermi olduumuz Kronoloji Prof. Dr. Ali AKTAN, Seluklu, Eratnallar ve Osmanl devrine ait Kayseri'deki eserlerin listesini de Prof. Dr. Kerim TRKMEN hazrlamlardr. Her iki meslekdama vermi olduklar destekten dolay teekkr ederim. Osmanl Devleti'nin 700. Kurulu yl faaliyetleri erevesinde popler manada kaleme alm olduumuz bu el kitabnn hazrlanmasna fikri ve fiili olarak destek veren kurulu ve ahslara, kitab yaynlayan Bykehir Belediye Bakanlna teekkrlerimi sunarm. Kayseri-1999 Prof. Dr. Abdulkadir YUVALI A-TRK DEVLET ANLAYII Osmanl Devleti'nin tarihi, corafi ve kltrel boyuttan ele alarak, kendi artlarna uygun bir zemine oturtmak gerekirse hi phesiz tarihi Trk devletleri zincirinin nemli bir halkasdr. Zira biz, tarihin deiik zaman ve zemininde kurulmu olan bir devleti Trk tarihi bakmndan incelemeye aldmz zaman ilk ve en nemli belirleyici unsur "Trk Devlet Gelenei" olmaldr. Daha baka bir ifade ile dnyann neresinde ne zaman kurulursa kurulsun bir devleti Trk sfatyla tanmlayabilmemiz iin ncelikle sz konusu siyasi teekkln Trk devlet gelenei, yani idari, mali, askeri, yarg ve kltrel bakmdan sz konusu zellikleri temsil etmesi gerekir. Antik adan gnmze uzanan zaman izgisinde ayn zamanda farkl corafyalarda 120'nin zerinde Trk devleti kurulmutur. Bu devletleri birletiren, onlara '"Trk" sfatn veren ana faktr "'Trk Devlet Gelenei" olarak tanmlam olduumuz ortak paydadr. Tarihi Trk Devletlerinin kurulu ve dalmalarn, Trk sosyal yaps (aile, oba, boy, budun millet) iinde izah edebiliriz. zellikle geni Trkistan, tilUral ve Karadeniz'in kuzeyinde tarih sahnesine km olan Trk devletlerini bu kategoride ele alabiliriz. nk sz konusu dnem ve zeminlerde siyasi gcn kaybeden bir Trk devletinin yerini alm olan yeni devletin genelde bir baka boy veya devleti aile tarafndan kurulmu olmasndan baka birey deildir. Tarihi Trk Devletlerinin bir dier vasf da hakimiyet anlaylarn "Evrensel Devlet" dncesi olmasdr. nk Evrensel (Cihanmul ) Devlet anlaynda Trk devletlerinin hakimiyet snr genelde bir dnya hakimiyeti ile izah edilebilir. Ouz kaan Destannda "'adrmz Gk, Bayramz Gne" sz ile evrensel devlet anlay ak bir ekilde ifade edilmitir. Trk devlet anlayn en doru biimde ifade eden bu tanm biraz daha aacak olursak Trk devletleri ideal olarak dnya hakimiyeti uruna gittikleri hemen her yerin yerli halkna dini kltrel, ekonomik ve en geni manada sosyal haklar tannm olmasdr. Bylece yaadklar corafyay vatan, birlikte yaadklar toplumlar da kendi milletlerinden ayr grmemilerdir. u halde evrensel devlet anlaynda z vatan, vey vatanlar kavram yerine fethedilen her yer vatan kabul edilmitir. Bat dncesindeki smrgecilik anlay yani insanlara renkleri, dilleri, inanlar ve kltrlerinden dolay farkl muamele yaplmamtr. Bu ynyle evrensel devlet kavram" mparatorluk" tan tamamen ayrdr. Trk tarihini anlayabilmek iin Trk Devlet yaps olduu kadar Trk kavmini bu konu ile ilgili fikir ve dncelerini de bilmek ve tanmak gereklidir. Aileden balayan bu dnce zinciri, byk Trk topluluklarna kadar yaylmtr. Trke konuan ve ortak bir gelenee sahip Trkler, tarih boyunca birok devletler kurmulardr. Trk kavmine ait gelenekler (Trk devlet gelenei) ile dnceler her kurulan yeni devlette kaybolmam ve kendini yeniden gstermitir. Ancak u husus da gzard edilmemelidir. Trk devletlerinin kurulmu olduu corafyadaki dinler, ortaya km olan dnceler ve hayat tarz baz deiiklikleri beraberinde getirmi olduundan Trk devletleri arasnda farkllklar vardr. Ancak deimeyen baz deerlerin de bir erdem halinde Trk devletlerinde yaam olduu sylenebilir. Bu devleti deerler (devlet dncesi) toprakta uygun iklim artlarn bekleyen tohumlar gibi zaman ve zemin uygun olduu takdirde ortaya karlar. Trklerde yle bir devlet dncesi vardr ki yzyllar boyunca farkl corafyalarda yaama, farkl dinleri benimseme (Budizm, Manihaizm, Musevilik, Hristiyanlk, Mslmanlk) benimsemelerine ramen 1250 yllk devlet anlayyla ilgili Trke deyimler bugn de yaamakta ve manalarndan da ok az ey kaybetmilerdir. Geri gnmzde tarihi devirlerdeki Trk devlet tekilatlan

oktan kaybolmulardr, ancak onlardan gelen doktrin ve dnceler, gnlk hayatmz dzenlemektedir. Hunlar"da. Gktrkler'de, Seluklu Devleti ve Osmanl Devleti"ndedeyle idi. Sovyetler Birlii'nin yap deitirmesi ile be TrkCumhuriyeti'nin biranda kurulmas bu anlayla izah edilebilir. B- TRK DEVLETLERNDE MPARATORLUK MESELES Bata Osmanl Devleti olmak zere tarihte imparatorluk sfat ile tanmlanm olan Trk devletleri dnyada ve zelikle Bat dnyasndaki imparatorluklarla karlatrldklar takdirdebir masum terminoloji hatas yapld grlmektedir. Hm, Gktrk, Seluklu, Babr, Timur ve Osmanl Devletlerinin yaadklar dnemdeki konumlan (aa hakim olma) dikkate alnmak suretiyle g, kuvvete hakimiyeti ifade dncesiyle bu sfat kullanlmtr. Ancak in, Roma, Bizans, ngiltere, Rusya, Sovyetler Birlii vb. imparatorluklarn ynetim biimleri, ynetimleri altndaki topraklara ve zerinde yaayan insanlara bak alar, uyguladklar politikalar incelendiinde Trk devletlerinde geerli olan "Cihanmul devlet anlay" ile badamad grlmektedir. Osmanl Devleti'nde mparatorluk Meselesi Tarihi Trk devletlerine "mparatorluk" sfatnn verilmesinin bir terminoloji hatas olduuna dair bir rnek vermek gerekirse konumuzu ilgilendirmesi bakmndan Osmanl Devleti akla gelmektedir. Konuya ilmi manada bakacak olursak Osmanl Devleti'nin kendi milli kaynaklar vakayinameler, Osmanl Devleti'ne ait dahili ve harici yazmalar ile dier ariv malzemelerinde "mparatorluk" lafz gemektedir. Batl lkelerin bu devlet iin kullanm olduu (L'empire Ottoman) tanm ise bize gre yeterli ve doru deildir. Batdaki smrgecilik anlayn en gzel biimde ifade eden "mparatorluk" sfatna bir rnek olmas bakmndan "Roma nparatorlufnu ele alacak olursak, ilkada Roma iin "btn yollar Roma'dan geer" sz, o gnk dnyann btn zenginlik kaynaklar. insanlarn emei Roma iin vardr. Romal olan insanlar her trl hak ve hukuka sahip, hr insanlar, Romal olmayanlar ise hakk hukuku dikkate alnmam klelerdi. Yani Roma mparatorluu iin z vatan Roma ile z olmayan baka vey vatanlar vard. z millet Romallar yannda varln, yaamasn Roma'ya borlu olan kle toplumlar vard. Bu anlayn Bizans'ta Rus mparatorluu. ngiliz ve Alman imparatorluklar iinde geerli olduu sylenebilir. Osmanl Devleti'nde ise, Trk hakimiyet anlaynn gerei olarak z vatan, vey vatanlar olmad gibi z millet, vey milletler de olmamtr. 600 yllk Osmanl devlet hayatnda Osmanl Devleti'nin ynetimindeki Balkanlar, Kafkasya ve Ortadou'nun zenginlik kaynaklarnn Anadolu'ya getirildiine dair bir uygulama ve sz konusu yrelerde yaayan Osmanl teba iin de Anadolu'da ki insanlardan farkl bir muamele sz konusu deildir. Baz mnferit uygulamalarn da esas dnce ve anlay etkilemeyecei bir gerektir. Bir baka ifade ile Anadolu'nun dndaki insanlarn Anadolu'nun imar iin, altrlmad birgerektir. yle ki Anadolu'daki Kayseri ile Balkanlardaki skp ehri ynetim, hizmet ak ve mamur kln ynyle aralarnda fark olmad grlmektedir. Zira nerede, neye hangi oranda ihtiya varsa hizmet dalm ona gre yaplmtr. Devlet hizmetinde ise "liyakat" ve "sadakat" esas alnmtr. Durum byle iken Osmanl'ya mparatorluk sfatnn verilmesi ve devletin bu ad ile anlmas bir masum terminoloji hatasnn devamndan baka bir ey deildir ve bize gre de kullanlmas doru deildir. C- OSMANLI DEVLETNN KURULUU a-) Anadolu'nun Fethi Anadolu Yarmadas'nn tarihinde nemli dnemlerinden birisi de XI. yy. olmaldr. Malazgirt Meydan Muharebesini takiben Trkistan'dan bat ynne doru tarihi sebeplerden dolay Trk muhacereti aralklarla devam etmi ve anlan dnemde younluk kazanmt. Tarihi devirlerden beri Trkistan'da meydana gelen siyasi, sosyal, corafi ve benzer hadiseler dou- bat ynnde Trk muhaceretine sebep olmutur. Bat Trkistan, ti I ural, Ortadou, Kafkasya, Karadeniz'in Kuzeyi, Anadolu ve Balkanlarda tarih sahnesine km olan Trk devletleri bu yer deitirme hadisesinin neticesi olmutur. nk Trklerin Trkistan'daki hayat tarzlar yer deitirmeye elverili olduu gibi hrriyetine ok dkn olan Trk boy ve budunlar tehdit altnda yaamaktansa yeni yurtlar bulup, yeni devletler kurmay tercih etmilerdir. Bu yzden Anadolu Yarmadas'na Balkanlar,

Kafkasya, Gneydou Anadolu yoluyla Trk Muhacereti sz konusudur. Bunlardan en nemlisi de hi phesiz Anadolu'ya yaplan Ouz Trklerinin aknlardr. Bu aknlarn sonucu meydana gelen Malazgirt Zaferi ile Anadolu Trk fethine alm ve tedricen nceleri konar ger hayat tarznn temsilcileri olarak, takiben de Trkistan'da Karahanl, Gazneli, Seluklu ve Harzemah Trk devletleri dneminde meydana gelen olaylarn sonucunda bu defa Trkistan" da yerleik hayata gemi olan Trkler Ortadou'ya ve arlkl olarak Anadolu'ya gelmilerdir. Konarger Trkmenlerin gelii ile Anadolu'da Danimendoullar, Mengcekoullar. Saltukoullan, Artukoullar, ve nihayet Kutalmolu Sleyman ile de Trkiye Seluklu Devleti'nin kuruluu gereklemitir. Ayn dnemde Suriye Fatihi Atsz'n Fatmilere kar vermi olduu mcadele de bu corafyay Trkmenlere amtr. Bu dnemde Anadolu'daki Trk varl Bizans aleyhine geliip adeta Anadolu'daki Bizans hakimiyetine son vermitir. Bu gelimeler karsnda Papa ve Avrupa devletleri grnte kutsal topraklar (Kuds ve yresi) mslmanlardan kurtarmak, gerekte ise siyasi, ekonomik ve askeri faktrlerin de etkisiyle birbiri ardndan gerekletirmi olduklar sekiz hal seferinin ilk dura, ilk hedefi Anadolu olmutur. O tarihte o gnn artlar ve imkanlar ile balatlm olan Hal Seferleri daha sonraki yzyllarda da deiik grnmlerle devam etmi ve bir bakma Bat dnyasnn "dou sorunu'" bizim ifademizle "ark meselesi" olarak gnmze kadar devam etmitir. ark meselesinin esas amac nce Trkleri Avrupa'dan atmak, sonra da Anadolu'dan atmakt. Tarihi hadiseler dikkatle incelenecek olursa Bat dnyasnn, Birinci Dnya savan takip eden dnemde Mondros ve Sevr'i dikte ettirmek suretiyle Anadolu'da ki Trk varlna son verilmek istenmitir. Gnmzde Trkiye Cumhuriyeti'ne kar "bar iinde sava" veya "souk sava" eklinde lkemiz gndemini srekli megul eden bat politikasnn tarihi temeli hal seferleriyle atlm ark meselesiyle devam etmitir. Bu tarihi gerekten hareketle Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin jeopolitik ve tarihi konumundan dolay bu topraklarda hr ve mstakil olarak yaamann yolu milli politikalar, eitilmi bir toplum, bilim ve akln nclnde an ihtiyalarna cevap verebilen hatta aa nclk edebilecek konumda olmaktr. Ayrca bu corafyaya sahip olmann ve insanca yaamann ar bir bedel ile mmkn olduunun da hibir zaman akldan karmamas gerekir. lk hal seferi sonunda Trk gc ve varl karsnda aciz kalan hallarn ksmen mahiyet ve yn deitirdii gibi Anadolu'nun Trk vatan haline gelmi olduunun ifadesi olarak ada Latin kaynaklar da artk Anadolu ismi yerine "Trkiye" adn kullanmlardr. Bu yzden Anadolu birliini gerekletirmi olan devletin adna da XII. yzyldan itibaren "Trkiye Seluklu Devleti" denilmitir. Birgafletin neticesi olarak "Trkiye" adn kullanma yerine'" "Anadolu" isminde srarl olan evrelerin umumiyetle gaflet ve ihmalin sonucu ise de baz evrelerin bilerek "Trkiye" yerine "Anadolu" da srarl olmalar dndrcdr. Birinci Dnya Sava sonunda Anadolu'da herkesin midini yitirdii bir dnemde Mustafa Kemal Paann nclnde kurmu olduumuz devletin ad da "Anadolu Cumhuriyeti" deil "Trkiye Cumhuriyeti'"dir. Bu topraklar zerinde birlie, btnle ve zellikle niter yapya tahamml olmayanlarn "Trkiye" yerine "Anadolu" ismini kullanmakta srarl olduklar hususunu da dikkatlerinize sunmak istiyorum. Biz tarihiler, olaylar, gelimeleri boyutta ele almaktayz (dn bugn ve gelecek). Tarih boyunca Anadolu'nun demografik ve kltr yaps zerinde etkisi bakmndan en youn olaylar Trk muhacereti olarak ele almaktayz. Zira, Anadolu'nun Trklemesini sadece bir dnem ve snrl olaylarla izah etmemiz konunun anlalmasn da gletirmektedir. Nitekim fetih eklinde olmasa dahi Anadolu'ya Trklerin geliini genel hatlar ile zetleyecek olursak; Drdnc yzylda Hun, takiben Avarlarn Kafkasya zerinden Anadolu'ya geldiklerine dair Sryani ve ada kaynaklar bilgi vermekte ise de bu konuda yeterli aratrma (Yzey aratrmas, arkeolojik alma vb.) yaplmam olmas grlerimizi nazariyeden teye gtrmemektedir. Anadolu'ya gelen Trk varln tarihi sre iinde tasnif edecek olursak; 1 - skit, Hun, Avar vb. Trk boy ve budunlarnn Kafkasya yoluyla Anadolu'ya gelmeleri/

2- Abbasiler devrinde Gneydou Anadolu zerinden yani Sugur-Avasm yoluyla Anadolu'ya Abbasi ordusunda grevli olarak gelmeleri. 3- Balkanlar zerinden gelen Peenek, Kuman ve Uz (Ouz) arlkl Trk unsurlarnn aralklarla gelmeleri. 4- Azerbaycan yoluyla Xl.yy'dan itibaren Anadolu'ya gelen Ouzlar ve dier Trk gruplar. 5- Mool tehdidi karsnda Trkistan'n yerleik Trk halknn da iinde bulunduu ve Anadolu'yu siyasi olmaktan ziyade demografik ve kltr hayat bakmndan byk lde etkilemi olan Trk muhacereti zikredilebilir. 2Trkiye Seluklular Devri Cengiz Han'n tarih sahnesine kmas ve ksa zamanda in'den Orta Avrupa'ya kadar uzanan topraklara hakim olmas Trkistan'dan Ortadou ve Anadolu'ya yeni ve srekli bir Trk muhacereti sz konusu olmutur. Mool hadisesini takiben Anadolu'ya gelen unsurlar konar-ger Trk boy ve budunlar yannda yzyllardan beri mamur Trkistan ehirlerinin (Kagar. Semerkand, Buhara, Jrge. Niabur vb.) yerleik halk 10 11 idiler. Adeta 13.yy'n ilk eyreinden itibarin Trkistan'n ilim. fikir, devlet, sanat, ziraat ve ticaretle megul insanlar Trkiye Seluklu Devleti'nin ana gre son derece ileri yani ada devlet imkanlarndan da istifade etmek dncesiyle gelen bu insanlar Anadolu'daki yeni yurtlarna Trkistan'daki bilgi birikimini tamlardr. Nitekim bize gre Anadolu ehirlerindeki maddi ve manevi kltr birikiminin 13.yy'dayounlamolmas tesadf deildir. Bu dnemde Antalya'dan hareketle sparta, Konya, Aksaray, Kayseri, Sivas Erzurum'a ve oradan da Tebriz'e ulaan ticari yol, o gnk Dnyann en gvenli, kazanl gzergah idi. Ayn ekilde Akdeniz ve Karadeniz limanlar da bu ana yola balanyordu. Bu yzden Anadolu tarihinin en parlak devri Trkiye Seluklular dnemi olmutur. Mool hadisesinin olumsuzluklar yannda Anadolu Yarmadas'nn demografik ynden olduu kadar fikir sanat, ve devlet gelenei ynyle de Trklemesini mspet ynde etkilemitir. Trkiye Seluklular dneminin bu zelliini dikkate alamayan baz evreler Osmanl Devleti'nin kuruluunu, ksa zamanda tekilatlanmas ve glenmesini kavramakta glk ekmiler, ve meselenin zmn demografik bakmdan ihtidaya (dnem olay) kltr ve medeniyet ynyle de Bizans'a balanmlardr. XI-XIV. yy'lar arasnda Anadolu'daki Trkiye Seluklular ve Beylikler dnemini dikkate almadan Osmanl Devleti de kuruluunun izah mmkn deildir, nk Osmanl Devleti'nde tarihi Trk devletleri gibi Trkiye Seluklu hakimiyetindeki devleti bir boyun artlar elverdiinde siyasi bir g olarak ortaya kmasndan baka birey deildir. Osmanl'nn kurulu biimi gibi hemen ayn zellikte Trk tarihinde birok beylik ve devlet tarih sahnesine km ve kurmu olduu devlete de umumiyetle ya kurucu boyun, ailenin veya kurucu beyin ad verilmitir. Tpk Seluklu Devleti'nin Seluk Bey'den Artuklu Beylii'nin Artuk Bey"den isim ald gibi, Osmanl Devleti de Osman Bey'den dolay "Osmanl" adn almtr. Tarihi gelimelere gre, Trkiye Seluklular Devleti Mool tazyiki karsnda uzun sre dayanamam, 1243 Kseda Sava ile Mool Devleti"ne tabi olmutur. Ancak lhanl Devleti'nin kurucusu Hlag'nn smail'i ve Badat Abbasi halifeliine kar kazanm olduu baar sonunda Tebriz merkez olmak zere Anadolu'nun hemen yannda lhanl Devleti'nin kurulmas Trkiye Seluklu Devleti iin birtalihsizlikolmutur. Bundan byle Trkiye Seluklular zerindeki lhante Devleti'nin ekonomik, siyasi, askeri basks giderek arlkl olarak artmtr. Bu dnemde Trkiye Seluklu Sultanlarndan II. zzettin Keykavus ve IV. Rknettin Klaslan zamannda Trkiye Seluklu Devleti bir mddet, Tokat ve Konya merkez olmak zere ayn zamanda iki merkezli, iki sultanl olarak ynetilmitir. Anadolu zerindeki lhanl (Mool) basksnn artmasna paralel olarak Seluklu sultan ve yneticilerinin yetkileri azalm, dahili anlamazlklar bilerek veya ahsi karlar uruna srekli artmtr. lhanl Devleti'nin Anadolu genel valilerinin I keyfi davranlar yznden halk perian olmu, ayn vergi, ayn yl iin iki defa alnr olmu, halk ve aydnlar kurtuluu nce lhanl Devleti'nin rakibi ve dman olan Altnordu'da, sonra da Msr ve Suriye hakimi

MemlukTrkDevleti'nden beklemitir.Nitekim Memluk Sultan Baybars'in Anadolu Seferi ve lhanl hkmdar Abaka'ya kar kazanm olduu Elbistan Sava neticeyi deitirmemitir. Trkiye Seluklular Devleti'nin kuruluu Byk Seluklu Devleti'nin Anadolu, Suriye, Irak ve Kirman'da kurucu ve yneticileri Seluklu hkmdar ailesinden olan kimselerin kurmu olduklar devletlerin Byk Seluklu Devleti nezdinde farkl bir konuma sahip olduklar bilinmektedir. nk sz konusu devletlerin Trk hakimiyet telakkisine gre; banda bulunan Seluklu Sultanlarnn Byk Seluklu Sultan olma haklar bulunuyordu. Nitekim Byk Seluklu Devleti'nin ilk hkmdarlarndan Arslan Yabgu'nun olu Kutalmi'a kar her zaman ihtiyatl olmulardr. Yani Trk hakimiyet telakkisi gereince devlet hayatndaki konumlarna ramen Kutalm'n ocuklarna muayyen bir yrenin idaresinin verilmesi hususunda bir trl karar verememilerdir. Hatta Badat Abbasi halifesinin de aracl ile Sultan Melikah 1073 ylnda Kutalm'n drt oluna Anadolu'da fethedecekleri topraklar zerinde ynetimi ortak olmak kaydyla Byk Seluklu Devleti'ne en geni imtiyazlarla bal bir devlet kurmalar ynnde bir ferman hazrlatmt. Bu ferman zerine Kutalm'n oullarndan Mansur, Sleyman ah, AlpYlek ve Devlet Anadolu'da Bizans'a-kar harekete gemilerdir. Kutalmoullan'ndan Mansur ve Sleyman ah Orta Anadolu zerinde Bizans'a kar aknlar yaparken Alp, Ylek ve Devlet Kuzey 12 13 Suriye'ye ynelmilerdir. Ancak Suriye Fatihi olarak tannm olan Atsz Bey. gen Seluklu ehzadelerini malup etmi, esir almtr. Sleyman ah kardelerinin serbest braklmasn talep etmi ise de olumlu sonu alnamamtr. Atsz Bey, Seluklu ehzadelerini Isfahan' a gndermitir. Atsz'in bu tutumuna kar dier iki kardeten pek fazla bir tepki gelmemitir. Bizans'a kar ortak aknlar yapmakta olan Mansur ve Sleyman airin bir mddet sonra aras alm ve Sleyman ah'm da itirakiyle Mansur zerine yrmtr. Mansur ile Porsuk arasnda teke tek yaplan mcadelede Mansur ldrld ve Anadolu'daki Seluklu ynetimi Melikah'n bir ferman ile Sleyman ah'a verilmitir. (1077) Sleyman ah, Bizans'a ynelik seferler yerine douya ynelir ve Bizans ynetimindeki Antakya ehrini fethetmi ve bu neticeyi halife, sultan ve islam dnyasnn hakimlerine bir fetihname ile bildirmitir. Antakya'nn fethinden dolay Sleyman ah ile Halep Hakimi Ukayloullan'nn aras alm ve Sleyman ah'n Halep ehrini kuatmasna sebep olmutur. Halep Sava'na Suriye Seluklu Hkmdar Tutu'un katlmasyla mcadele yeni bir boyut kazanm ve Sleyman ah bu sava srasnda hayatn kaybetmitir. (1086) Sultan Melikah Kuzey Suriye'de meydana gelen olaylar zerine byk bir ordu ile Kuzey Suriye'ye gelmi bunun zerine Tutu, yapt hareketin vasallk artlarna uymadn bildii iin Gneye ekilmitir. Melikah blgedeki olaylardan dolay Ukaylolu Mslim, Sleyman ah ve Tutu'u sorumlu tutmutur. Ancak ilk ikisi mcadele srasnda hayatlarn kaybetmiler, Tutu da kabahatini bildii iin gneye ekilmiti. Melikah anlamazla sebep olan yerlere yeni bir stat gelmitir. Halep ehrine Aksungur,"u, Antakya'ya Yasiyan', Urfa 'ya da Bozan' vali olarak tayin edip, Kuzey Suriye'nin byk bir blmn merkeze bal konuma getirmitir. Sleyman ahn olu Klarslan' da beraberinde sfahan'a gtrmtr. Sleyman ah'n merkezi znik olmak zere Anadolu'da kurmu olduu siyasi kuruluu da Ebul Kasm ynetmitir. Antakya Seferine ktnda yerine vekil olarak brakm olduu Melikah'n lmn takiben meydana gelen kargaa ve saltanat kavgasndan faydalanm olan Kl Arslan sfahan'dan kaarak znik'e gelmi ve babasnn emanetini Ebul Kasm'dan devralmtk (1092) Bylece Trkiye Seluklu Devleti Kilarslan ile yeni bir dneme girmitir. Bilhassa Sultan I.Klarslan'n Hallar'a kar kazanm olduu baar bu devletin slam dnyasnn gznde ok ykseltmitir, ancak kazanm olduu baar elde ettii prestij O'nu byk sultan olma yanlna srklemi ve O'da tpk babas gibi ve babasnn lmne sebep olan Tutu ve Artuk Bey'in oullar karsnda yine Halep civarnda (Habur Irma kysnda) 1107 ylnda hayatn kaybetmitir. Trk hakimiyet gelenei icab

balam olan Saltanat mcadelesi sonunda olu ahinah (1110-1116) baa gemitir. Sultan I. Mesud (1116-1155)'in baars ve zellikle Hallar karsndaki tutumu ile hreti Anadolu snrlarn amtr. yleki o gne kadar kaynaklarda Bilad-ur Rum veya Diyar-ur Rum diye ad geen bu lke iin "Turkia" denilmitir. Bu yzylda Tuna boylarndan Altay dalarna kadar uzanan saha "Maena Turkia" (Byk Trkiye) olarak gemektedir. Bu yzden AnadoJu'nun demografik, kltr, ekonomik ve siyasi bakmdan "Turkia" olarak deitiren bu devletin adnn da "Trkiye Seluklu devleti" olmas, anlmas tarihi bir realite olduu lde milli bir vazifedir. Trkiye Seluklular dneminde Anadolu sadece blgesinin deil; Avrupa ile uzak Dou arasnda ticari hayat bakmndan da nemli bir rol oynamtr. zellikle lhanl Devleti ile Avrupa arasnda kara ve deniz ticaret yolu Anadolu'dan geiyordu. Antalya'dan Tebriz'e ulaan ve hemen 40 km. 'de bir kervansaray ve burada verilen hizmet mal ve can emniyeti hata spartas Anadolu'yu dnya ticaretinin yollarnn urak merkezi haline getirmitir. Antalya'nn dnda Akdeniz'de Aya, (Yumurtalk), Karadeniz'de Trabzon limanlar yollarla Anadolu'nun ilerine ve oradan da uluslararas yollara balanyordu. Anadolu'da ki ticari, idari ve siyasi cazibe Kseda (1243) ve Elbistan Savalar (1277) ile tedricen nemini kaybetmi, ve Anadolu'da her geen gn ilhanl basks artmtr. zellikle Tebriz merkez olmak zere Anadolu'nun hemen yan banda lhanl Devleti'nin kurulmu olmas Trkiye Seluklu devleti zerindeki lhanl basksn artrm bu durum devletin 1318 ylnda dalmasna kadar devam etmitir. lhanl basksndan dolay merkezi gcn kaybeden Seluklu ynetimi karsnda zellikle u blgelerde lhanl 14 15 basksna kar koyarak birer siyasi teekkl konumuna ulaacak olan Trk Beyliklerinin tarih sahnesine kmasyla Trkiye tarihinin zellikle bilim ve kltr hayatnda nemli bir yeri olan "Beylikler Devri Trkiye Tarihi" alm olacaktr. 3Beylikler Devri Anadolu'nun fethi srasnda arlkl olarak Dou ve Gneydou Anadolu'da kurulmu olan Trk Beylikleri ile Trkiye Seluklular Devleti'nin dalmasn takiben kurulmu olan Trk Beylikleri kurulu maksatlar, biimleri ve stlenmi olduklar rol ve hepsinden nemlisi zaman bakmndan birbirinden ayrlmaktadr. - Trkiye Seluklu Devleti'nden nce Anadolu'da kurulmu olan Trk beylikleri Anadolu'yu Trk fethine hazrlamlardr ve genellikle irsi Trkmen Beyleri tarafndan kurulmular ve bunlardan Danmendoullan Beylii Anadolu hakimiyeti iin Trkiye Seluklular ile mcadele ederken Bizans dier yandan da Bizans ve Hallara kar da nemli bir baar kazanmlardr. a-) Trkiye Seluklular'nn Kuruluu Dneminde Anadolu'daki Trk Beylikleri Byk Seluklu Devleti (1040) Dandanakan Sava'n takiben kuruluunu ilan etmitir. Bilhassa Badat Abbasi Halifesine gnderdii bir yazyla Gazneli Devleti ile savamaya mecbur kaldklarn ve dolaysyla nefs-i mdafaa durumunda olduklarn ifade etmitir. Dandanakan zaferini takiben toplanan Seluklu ileri gelenleri Turul Bey, ar Bey ve Musa Yabgu arasnda Trk devlet gelenei uyarnca l bir ynetim tekil ederler. Burada Turul Bey birinci planda, ar Bey ikinci ve Musa Yabgu da nc srada yer almtr. Ayn ekilde batnn ynetimi Turul Bey'e, Dounun ynetimi ar Bey'e ve gney da Musa Yabgu'ya verilmitir. Turul Bey Seluklu ehzade ve Trkmen beylerini Anadolu'nun fethi ynnde grevler vermitir. Anadolu'nun fethinde ve demografik yapsnn Trklk lehinde deimesinde byk rol oynamlardr. Ayrca bu Trk beylikleri daha sonra Anadolu"da kurulacak olan ve Trk hakimiyet telakkisi gerei olarak Byk Seluklu taht zerinde hak iddia eden Trkiye Seluklu Devleti'nin byk sultan orna iddiasyla douya kar kmasna (Trk veraset gelenei ehzadelere bu hakk veriyordu) kar alnm bir tedbir idi. Kurulu devri ilk iki Sultan Sleyman ah ve Sultan I. Klarslan 'in hayatlarn dorudan veya dolayl olarak byk sultan (Byk Seluklu Sultan) olma uruna

hayatlarn kaybetmi olmalar bir tesadf olmamaldr. Bu dnemde kurulan Trk beylikleri Anadolu'nun fethi ynnde ne lde rol oynam ise zellikle Trkiye Seluklu Devleti'nin Anadolu birliini kurmasn da o nispetle olumsuz ynde etki jemilerdir. Beylikleri sralayacak olursak; 1- Saltukoullar Beylii; Erzurum ve yresinde Saltuk Bey tarafndan kurulmutur. (1071-1202) 2- Mengcekou 1lar Beylii; Erzincan, Kemah ve Divri yresinde Mengcek Gazi tarafndan kurulmutur. Beyliin Kemah Kolu (1080-1142), Erzincan kolu (11421228) ve Divrii kolu da (1142-1277) yi 1 lan arasnda yaamtr. 3- Skmenoullar Beylii; Anadolu'nun fethi srasnda Trk kuvvetlerinin hareket ss nemli bir konuma sahip olarak Ahlat ve yresinde kurulmu olan bu beylik Seluklu ehzadesi Yakuti'nin olu Kutbettin smail'in gulam Skmen tarafndan kurulmutur. (1100-1207) Beyliin ahlat kolu (110-1207), Erzen ve Bitlis (Dilmaoullan) kolu ( 1071-1229) yllan arasnda yaamtr. 4- Artukoullar Beylii; Artuk Bey'in olu Sakman tarafndan Mardin ve Diyarbakr yresirde kurulmutur. (1101-1234) Bu beyliin Harput kolu (11851234) Madin (ilgaziler) kolu (1108-1409) ve Diyarbekir (naloullar) kolu (10989-1183) yllar arasnda hkm srmlerdir. Kseda Savan (1243) takiben Trkiye Seluklu Devleti'nin Mool hakimiyeti altna girmesinden sonra artk Anadolu'da askeri, siyasi, askeri, mali ve kltrel bakmdan huzur ve gven kalmamtr. Kseda Savann galibi Boycu Noyan'n Anadolu zerindeki basks Hlag'nn bat seferi ile daha da artmtr. nk Tebriz merkez olmak zere kurulmu olan ilhanl Devleti iin Anadolu bitmez tkenmez bir kaynak olarak grlmtr. yleki kendisine macera arayan, servetini artrmak isteyen, 16 17 hatta lhanl idarecileri ile itilafa den lhanl ileri gelenler iin Anadolu hedef tahtas olmutur. lhanl hkmdar Hlag'nn Anadolu'yu idari bakmdan iki Seluklu sultan arasnda taksim etmi olmas (Sultan II. zzeddin Keykavus Konya merkez olmak zere Kzlrmak merkezinin bats, sultan II. Rknettin Kilarslan da Tokat merkez olmak zere Anadolu'nu dousu) ve her biri Seluklu sultanndan Kseda Sava sonunda Boycu Noyan ile yaplan antlama uyarnca denmesi gereken vergini ayn miktarda ama Konya ve Tokattaki Seluklu Sultanlar tarafndan denmesi kararlatrld. Bu durum Anadolu'nu vergi ykn bir kat daha artrm idi. Anadolu zerindeki ilhanl basksnn mali yn yannda idari, askeri ve siyasi bask da o derece artm oldu. lhanl Hkmdar Abaka Han (1265-1282)'n Memluk Sultan Baybars ile Elbistan'da karlamas ve Elbistan Sava (1277) olarak da anlan bu mcadelede Abaka malup olmasnn sorumluluunu Trkiye Seluklularnda gren lhanl Hkmdar Baybars'n Anadolu'dan ayrlmasndan sonra Anadolu'da byk bir katliam yapm ve Anadolu'daki ilhanl basksn daha da artrmtr. Bu tarihten itibaren Trkiye Seluklu Devleti'nin da ma dnemi balamtr. Anadolu'da ve zellikle Dou ve Orta Anadolu'daki lhanl basksna kar yerleik unsura kar koyamaz iken servet-i srs ve konar ger halde yaayan Trkmenler Kuzey, Gney ve Bat'daki sahil blgelere ve dalk yrelere ekilerek lhanl hakimiyetinin u blgelere uzanmasna engel olmulardr. te genellikle irsi Trkmen beylerinin nclnde Trkiye Seluklular Devleti'nin lhanl tahakkm karsnda varln tedricen kaybetmesine paralel olarak tarih sahnesine km olan Trk beylikleri ile Trkiye tarihinin Beylikler dnemi balayacaktr. Sz konusu beyliklerin kurulduklar yer, kurucular. kurulu ve ykl tarihle ini sralamamzda fayda vardr. b-) Trkiye Seluklular Devleti'nin Dalmasndan Sonra Kurulan Trk Beylikleri 1- Karamanoullar Beylii; Ouz Budun'un Afar boyuna mensup Ermenek ve yresinde yaamakta olan Karaman oymas tarafndan kurulmutur. ( 1256-1417) 18 2- GermiyanouIlSr Beylii; ilk olarak Malatya yresinde bir Trk aireti olarak grlen Germiyanllar daha sonra Ktahya civarna gelmilerdir. Ktahya'ya geli tarihleri iin kesin bir tarih verilemez ise de 1276 yl ncesinde onlar Ktahya'ya gelmilerdir. Osmanl Devleti'nin Anadolu Birliini kurma politikasnn sonucu olarak siyasi varlna son verilmitir.

3- nanoullar Beylii; (Denizli) Beylik Germiyanoullar' n hakim olduu topraklar dan Ladik'te 1289 ylnda nan Bey tarafndan kurulmutur. 1390 ylnda Germiyanl topraklar ile buras da Osmanl hakimiyeti altna girmitir. Timur 1402 tarihinde bu beylii de dierleri gibi yeniden kurmu ise de netice deimemitir. 4- Erefoullar Beylii; Beyehir ve Seydiehir'de XII. yzyln son yarsnda Seyfeddin Sleyman Bey tarafndan kurulmutur. lhanl Devleti'nin Anadolu Valisi Demirta tarafndan (1326) ylnda ortadan kaldrlmtr. 5- Hamidoullar Beylii; Eridir, Yalva ve daha sonralar Antalya'nn dahil olaca corafyada 1203 ylnda bir Trk airetine mensup olan Dndar Be dedesinin adyla anlan Hamidoullar Beyliini kurmutur. Bu beyliin topraklar Kemalddin Hseyin Bey Osmanl hkmdar Sultan 1. Murad tarafndan satn alnmtr. 6- Menteeoullar Beylii; bu gnk Mula ilimiz yresindeki 1261'de kurulmutur. Yldrm Beyazid tarafndan 1391 'de ortadan kaldrlm ise de Timur'un Anadolu seferini takiben dier Trk beylikleri gibi yeniden ortaya kmsa da 1414'de Mentee beyi lyas Osmanl hakimiyetini kabil etmitir. lyas Bey'in lmnden (1421) sonra beyliin siyasi varlna son verilmitir. 7- Saruhanoullar Beylii; Manisa merkez olmak zere menemen, Grdes ve ve Demirci yresinde Saruhan Bey tarafndan 1313'de kurulmutur. Yldrm Beyazid 13890 tarihinde Saruhan Bey'i Hzr ah' malup ederek beylik topraklarnn ynetimi Osmanl idaresine gemitir. Ankara Sava'n takiben Hzr ah yeniden Saruhan Bey'i oldu ise de Mehmet elebi 1410 ylnda Manisa ve yresini Osmanl topraklarna 19 I katmtr. 8- Karesioullar Beylii; Beylik Balkesir, anakkale yresinde Karasi Bey tarafndan 1927 ylnda kurulmutur. Osmanl Devleti'nin Anadolu Anadolu Birlii'ni kurma politikas erevesinde 1360 ylnda beylie son verilmitir. 9- Aydnoullar Beylii; Gazi Mehmet Bey tarafndan 1308 ylnda Aydn merkez olmak zere Tire, Sultan Hisar ve zmir yresine hakim olmutur. 1426 ylnda Osmanl idaresine gemi ve siyasi varlna son verilmitir. 10- andaroullari Beylii; 1275 ylnda emseddin Yaman andar Bey tarafndan Kastamonu civarnda kurulmutur. 1462 ylnda siyasi varlna Osmanl Devleti son vermitir. 11- Sahip Ataoullar Beylii; 1275 ylnda Afyon Karahisar ve civarnda Trkiye Seluklu Devleti vezirlerinden Sahip Fahrettin 'in oullar Tacertin Hseyin Nusreddin Hasan tarafndan kurulmutur. Beylik 1341 ylnda lhanllar tarafndan varla son verilmitir. 12- Tacettinoullar Beylii; 1348 ylnda Bat Karadeniz Blgesi (Canik)'nde Bafra, Terme, nye ve Niksur gibi yerleme merkezlerine hakim olmutur. Kurucusu Taceddin Doanah idi. Beylik 1428 ylnda Osmanl ynetimine dahil olmutur. 13- Eratnaoullar, Merkezi Sivas olmak zere 1335 ylnda Alaaddin Eratna Bey tarafndan kurulmutur. 1381 tarihinde Osmanl idaresine gemitir. 14- Kad Burhaneddin Devleti; Sivas merkez olmak zere Ouz Budun'un Salur boyuna mensup Kad Burhaneddin Ahmet tarafndan 1381 ylnda kurulmutur. Timur'un Anadolu seferi esnasnda ehir Osmanl Devleti'ne teslim olmutur. 15- Dulkadiroullar Beylii; Mara- Elbistan yresinde 1339 ylnda kurulmutur. Kurucusu Karaca Beydir. Beylik 1521 tarihinde yklmtr. 16- Ramazanofftlar Beylii; Adana merkez olmak zere 1352 ylnda Ramazan Bey tarafndan kurulmutur. 1608 ylnda beylie Osmanl Devleti son vermitir. e-) Beylikten Devlete Gei Dnemi Mool istilasnn nnden kaarak Anadolu'ya snan ve konar-ger hayat tarzn temsil eden Ouz budununa mensup Trk boylan (Trkmenler) Dou ve merkezi Anadolu'daki Mool basksndan dolay kaarak Anadolu'nun u blgelerine ekilmiler ve yaadklar corafyann kendilerine sunmu olduu imkan sonucu geim kaynaklarn tekil eden hayvancl terk ederek Orman rnlerine dayal yeni bir iktisadi yaplanma ve buna bal olarak da sosyal hayatlarda nemli lde deime olmutu. Bu yzden de onlara kaynaklarda Aaeri (Tahtan) Trkleri olarak adlandrlmtr. zellikle bat Karadeniz ve Gneybat

Akdeniz sahillerinde arlkl olarak yaamlardr. Anadolu zerindeki Mool basks ve Seluklu Devleti'nin hibir varlk gsterememi olmas Anadolu'da beylikler dnemini balatmtr. Trk tarihinin Ftuhat ve medeniyet bakmndan en mhim devri Beylikler dnemi Trkiye tarihidir. XI.yy'da Ouz Trkleri tarafndan Anadolu Trkleri tarafndan fethedilen Anadolu Yarmadas'nn ebedi Trk yurdu yaplmasyla balayp, siyasi ve medeni bakmlardan eitli deiik gelimelerle gnmze kadar devam eden dokuz yz yllk Trkiye tarihi genel bir tasnifle drt ana devir iinde ele alnabilir. 1"Ftuhat, Yerleme ve Birleme Devri" olarak da adlandrabileceimiz " Seluklu Devri" XI- XIV. yy.'lar ierisine alr. 2- "Beylikler Devri" Trkiye Seluklu Devleti'nin Mool basks altnda paralanmas ile bamsz beyliklerin teekkl ve birbiriyle mcadeleleri devri olup XIV. yy. balarndan, XVI. yy bana yani Osmanl Devleti'nin Anadolu'da siyasi birlii kurmasna kadar devam eder. 3- "Osmanl Devri" Trk ve Trkiye tarihinin hemen her bakmdan en dikkate deer dnemidir. XIV. yy. balarndan Cumhuriyet'in kuruluuna kadar devam eder. 4- "Cumhuriyet Devri" Trk tarihinin en uzun bar devridir. 20 21 Dalan Osmanl Devleti'nin son mebuslar Meclisi'nin alm olduu ve adna Misak- Milli dediimiz milli snrlar uruna Trk milletinin Anadolu'da vermi olduu stiklal Mcadelesinin mutlu bir sonucu olarak 20. yy'n ilk bamsz Trk Devleti kurulmutur. almamza balk olarak aldmz "Osmanl'dan Cumhuriyet'e" konusunun aklanabilmesi ve mesele ile ilgili olarak gndeme gelecek sorulara cevap verebilmemiz iin Trkiye Tarihinin balangc olan Seluklu ve takiben Beylikler devri hakknda ksaca bilgi vermeyi uygun grdk. Zira Seluklu ve Beylikler dnemini tanmadan Osmanl Devleti'nin beylik konumundan devlete geii, messeselerin tarihi temellerini anlatmakta glk ekilmektedir. Baz aratrmaclarn zellikle H.A. Gibbors'un "The Foundati on of the Ottoman Emprie (1916)" adl eserinde Osmanl Devleti 'nin 400 adrlk bir Trkmen topluluu tarafndan kurulmu olduu, askeri ve sivil messeselerini de Bizans'dan alm olduu, demografik yapsnn da ihtida hareketi ile aklanmas ve ilmi dayanaktan yoksun olmasna ramen baz evrelerce kabul grm olmasn dikkate alarak konuyu Anadolu'nun fethinden itibaren ksaca ele almay uygun bulduk. XI. yy. sonlarna doru Trkiye Seluklular Devleti ile hemen ayn zamanda Anadolu'nun fethi ve Trklemesinde pay olan Saltuklular, Mengcekler, Ahlat ahlar (Skmenliler) Danimertliler ve Arnavutlular ileTrkiye Seluklu Devleti'nin dalmasn takiben kurulan beylikler zaman bakmndan farkl ise de Trkiye tarihi ynyle hemen ayn fonksiyonlar yerine getirmilerdir, aralarndaki dier bir fark da birincilerin umumiyetle dou ve ksmen Orta Anadolu'da kurulmular, ikinciler ise Bat Anadolu ve sahillerde kurulmu olmasdr. XIII.yy'n ortalarndan itibaren Trkiye Seluklu Devleti'nin kuvvetten dmesi zerine Anadolu'nun eitli blgelerinde birtakm beylikler ortaya kmtr. Anadolu'nun fethini tamamlayan bu topraklar zerinde Trkln yaplanmas ve glenmesini salayan, kaynaklarmzda "Tavaif-i Mluk'" diye adlandrlan bu hanedanlarn says irili ufakl yirmiyi gemektedir. Bata merkezi otoritenin zayflamas olmak zere, siyasi, sosyal ve ekonomik olaylar sonucunda meydana kan bu beylikler, XIV.yy 'm bandan XVI. yy.'in bana kadar sren iki asrlk zaman iinde Trkiye 22 tarihini tekil ederler. w Beyliklerin kurulma, gelime ve nihayet Osmanllar"m idaresinde birleme safhalarn anlayabilmek iin Anadolu'nun XII.-XV. yzyllardaki siyasi ve sosyal durumunu iyi bilmek gerekir. Sz konusu yzyllar ksaca yle zetleyebiliriz. XI. yzylda balayan Seluklu fetihleri srasnda Anadolu'ya ok sayda Ouz ktlelerinin akmasna sebep olmutur. Balarnda irsi beyleri olduu halde

Malazgirt Zaferi'ni takiben Ouz ve dier budunlara mensup Trk boylar bu yeni alan lkeye geldiler. Bizans ile devaml mcadele halinde bulunan Seluklu devleti, hudutlarn gvenliini salamak iin sz konusu boylar "u" denilen hudut blgelerine yerletirdi. Merkeze gevek bir ekilde bal olan bu u sakinleri, dmann saldrlarn nledii gibi, kar aknlarn da aralksz srdrmlerdir. f-) Osmanl Devleti'nin Kuruluu Trk tarihinin en uzun mrl , dnya tarihinin de tek bir slalenin hakim olduu en uzun mrl devletlerinden birisi olan Osmanl Devleti'nin kuruluunu dar bir adan ele almak suretiyle tannmas ve tantlmas hemen hemen imkanszdr. Meseleye dar adan bakan evreler ister Avrupal ister Doulu ve isterse Trk olsun Osmanl Devleti'nin tantmada ve dolaysyla da tanmada yetersiz kaldklar sylenebilir. Bu yzden olmaldr ki Osmanl Devleti'nin kuruluu, dayand esas unsur ve hepsinden nemlisi temsil etmi olduu medeniyetin menei konusunda farkl nazariyeler mevcut bulunmaktadr. Bu konuda bilim dnyasnn son szn syleyebilmesi her eyden nce Osmanl Devleti'ne ait yerli vesikalarn aratrmaclarn hizmetine sunulmas ile mmkn olacana inanyoruz, gerekir. Bugn en iyimser bir yaklamla Babakanlk Devlet arivleri Genel Mdrl Osmanl ariv Dairesi'nde mevcut bulunan ve haliyle Osmanl Devleti'ne ait yzmilyonlarla ifade edebileceimiz belge ve defterlerin tasnif ileminin yaplmas ve hazrlanacak kataloglardan da konuya ilgi duyan aratrmaclarn teknolojinin salam olduu hemen btn imkanlar kullanlmak suretiyle hizmetlerine sunulmas gerekir. Bu ilemin sonulandrlabilmesi iin Devlet Arivleri Genel Mdrl"n yeterli altyap 23 ve hemen her bakmdan donanma sahip olduu da sylenebilir. Bugn stanbul, Ankara ve zmir dna tam olan niversitelerimizdeki Uzmanlar kendi yrelerinin tarihini aratrmaya ynlendirmek iin yerel ve genel ynetimlerden iin yerel ve genel ynetimlerden gerekli idari ve mali destek salanmak suretiyle Osmanl merkez ve tara ynetimi devletin kendi kaynaklarna dayal olarak ksa zamanda ortaya kaca grndeyiz. Osmanl Devleti ile ilgili tarihi bilgilerin zellikle ders kitaplarnda siyasi arlkl (sava, bar ve antlama vb.) olmas alt yz yllk kltr birikimini, idari yap, ekonomisi ve temsil etmi olduu medeniyete ait bilgiler miktar olarak snrl, renksiz, tarihi temelden mahrum, yani yasak savma olarak hazrlanmtr. Bu yzden aydnlarmzn Osmanl tarihini yeterli dzeyde bildii sylenemez. Hatta denilebilir ki Osmanl Devleti'niyerenler de, sevenler de neyi niin yerdiklerini veya sevdiklerini ifadede glk ekmektedirler. nk elimizdeki mevcut Osmanl tarihlerinin kendi milli kaynaklara ait belge ve bilgilerden istifade edilerek hazrland sylenemez. Osmanl Devleti'nin topraklar zerinde kurulmu olan ve genellikle yakn ve uzak komumuz konumundaki devletlerin de tarihlerini yakndan ilgilendiren bu mesele zmlenemedii iin sz konusu lkelerde haksz olarak Osmanl devlet ynetimini itham etmektedirler. Trkiye Cumhuriyeti Devleti 'ni de bilerek ve uurlu bir ekilde bu belge ve bilgileri saklamakla sulamaktadrlar. Bu ve benzeri sebeplerden dolay Osmanl Devleti'ni doru olarak tanmann yolu milli kaynaklarna ulamakla mmkndr. Bylece ite ve dta Osmanl Devleti ile ilgili yanl deerlendirmelere ilmi manada ve doru olarak cevap vermenin yolu da bu olmaldr. Osmanl Devleti'nin kuruluu ve dayand esaslarla ilgili olarak ileri srlm olan grler arasndaki farklln temelinde de bu devleti yeterli lde tanyamama faktr yatmaktadr Aslnda rahmetli hocamz Ord. Prof. Dr. Mehmet KPRL"nn " Les Orgines DM'l Empire Ottoman, Paris 1935" adyla Franszca olarak yaynlanm. Trkesi ise 1943 ylnda Osmanl Jmparatorluu'nn etnik menei meseleleri; Belleten. 1943, say 28, s.219-3 12 makale olarak 1959 ylnda da Trk Tarih Kurumu tarafndan kitap halinde neredilmitik Bu almada, Osmanl Devleti'ni XIII.yy'n sonlarnda Anadolu'ya gelen Kay Aireti tarafndan kurulmu olduunu ve bunlarn sayca ok az hatta bir airimizin sadece ve sadece Osmanl Devleti'nin kurucu ailesi iin kullanm olduu "Bin Atl" ifadesini de esas alarak bu cihan devletini bir avu Trk'n yerli halk Trkletirme ve slamlatrma sonucu

kurulmu olduu hkmn vermilerdir. Bylece Osmanl Devleti'nin kurucular, dayand demokratik yaplarn kltr ve medeniyete esas olan sivil, askeri, ilmi ve ekonomik yapnn kayna bir rpda kolayca bulunmu oldu. Bu mantktan hareketle Osmanl Devleti'ni nc Roma mparatorluu ilan etme hevesine kaplan evreler yer yer itibar da grmlerdir. nk Trk'e ait maddi ve manevi unsurlar yok farzetmek, zaten yerlemi bir mantk zr olarak varln bu gnde srdrmektedir. Osmanl Devleti'nin kuruluu, etnik menei, dayand maddi ve manevi deer hkmleri hatta insan unsurunun ortaya konmas ve iyi anlalabilmesi iin tarihi Trk devletlerinin ortak paydas olan Trk devlet geleneini iyi bilinmesi gerekir. Meseleyi tarihi zeminde ele alacak olursak Mete Han' Trk Bilge Kaan'a, Osman Gazi'den Mustafa kemal Atatrk'e uzanan izgi net bir ekilde ortaya kmaktadr. Bunun iin bu drt Trk bynn biyografisi okunduunda, insana, kltre ve hepsinden nemlisi Trk'e baknn mterekleri hemen ortaya kmaktadr. Mete Han'n "Her aile ocuundan, her kabile askerinden sorumludur" derken Mustafa kemal Atatrk'n "Ey Trk Genlii", Trk Bilge Kaan'n "Ey Trk Ouz Budun" ile balayan szlerinin iyice okunup anlalmas ve yorumlanmas gerekir. Mete Han ile balayan onlu sistem (onba, yzba, binba vb.) bugn Trk Silahl Kuvvetleri'nde de ayn ekilde devam etmektedir. Ayn ekilde aile, hayat ve aileyi oluturan fertler devlet anlay gnmz artlarnda zelliini srdrmektedir. Tarihi Trk devletleri de (Trk cihan Hakimiyeti Dncesi deimeyen kurallardan birisi olarak hemen btn Trk devletlerinde yaamtr. Ynetimindeki insanlarn, topluluk veya milletlerin dil, din ve sosyal yaplarn devam ettirmelerine msade etmi olmasdr. Yunanllar 450 yl Trk ynetiminde kalmalarna ramen dil, din ve sosyal yaplarn kaybetmek yle dursun gelitirdiler ve 1827 tarihinden itibaren de Osmanl Devleti'nden ayrlp kendi devletlerini kurmulardr. Oysaki 24 25 Lozan Antlamas ile Yunanistan'a devletler hukuku erevesinde "aznlk" statsnde emanet etmi olduumuz, Bat Dnyasnn Bat Trakya Trklerini ele alacak olursak deer yarglarna gre "Medeniyet ocuu" bize gre "Batnn mark ocuu"nun namusuna havale etmi olduumuz Avrupa'daki Bat Trakya Trkleri'nin 75 yl sonraki durumlar objektif bir gzle incelenecek olursa mesele kolayca anlalm olacaktr. Bizim tespitlerimize gre Bat Trakya'da Trk nfusunun nfus says bakmndan hi art gstermemi, dini, milli, medeni ve iktisadi bakmdan geri braklmas iin adeta dnyadan tecrit edilmi olduu grlmektedir. Bu rnekleri hemen btn komularmz iin verebiliriz. Ancak biz bir batdan bir de doudan rnek vermekle yetineceiz. Dou'dan rnek iin ran' gstermek istiyoruz. Byk Seluklu Devleti'nin hakim olduu corafya 10 Milyon km2 olup bugn sz konusu corafyada 23 siyasi teekkl bulunmaktadr. Byk Seluklu Devleti'nin Trk sultanlar devlet hayatnda ran dilinin (Farsann) hakim olmas, devletin ikinci adamnn (rnek olarak Nizamlmlk) ranl olmasndan asla ve asla rahatsz olmamlardr. Bylece Farsa Byk Seluklu devleti dneminde 10 milyon km2'lik bir corafyada yazlan, konuulan bir kltr ve devlet dili iken gnmzde 1 milyon km2'lik bir alanda kskanlkla muhafaza edilmeye allan bir dil konumuna drlmtr. Sz konusu ran corafyasnn tarihi ve kltrel durumu gzard edilerek Trke yasaklanm iken bir avu Ermeni iin imtiyaz sz konusudur. Bu iki rnek tarihi Trk devletlerinin insana ve onun deer hkmlerine baknn ifadesi olmaldr. Gnmzde de Trk-slam Dnyas'nda Trkiye Cumhuriyeti'nin konumu ve sorumluluu pek farkl deildir. Zira Afrika'dan Avrupa'ya ve zellikle Asya'daki siyasi, dini, askeri ve ekonomik problemlere zmler retme ve sorumluluk stlenme konusundaki politikasn dikkatlerinize sunmak istiyorum. Osmanl Devleti'nin kuruluunun, gelimesinin ve zellikle yaad yzyllardaki konumunun iyi anlalabilmesi iin hadiselere kendi penceresinden bakmamzda fayda vardr. Osmanl Devleti XIV.yy balarnda (1299) tarihinde kurulmutur. Oysaki Anadolu'nun fethi XI.yy'da neredeyse tamamlanmt. Trkistan'dan Anadolu'ya doru XI- XII. ve XIII.yy'larda akan insan seli beraberinde bir medeniyetin hemen btn unsurlarn birlikte getirmitir. zelliklede Anadolu'nun kltr ve demografik yapsnn hzla

deimesine sebep olan Mool hadisesi iyi bilinmeden Anadolu Trkln tanmamz mmkn deildir. Anadolu'nun ismini XII.yy'da "Turkia" olarak deitiren ncelikle Hal Kronikleri olmutur. Yani Trkiye olarak da adlandrm olduumuz bir corafyada Trk devlet gelenei artlan ierisinde kurulmu olan bir devleti (Osmanl Devleti) u veya bu temele dayandrma abas bir heves yannda tedavisi mmkn olmayan bir hastalk olarak da dnlebilir. Bugn gzel Trkiye'mizin danda, bayrnda ovasndaki mekanlarda (yatrlarnda) yatan ve bir bakma Anadolu'nun manevi sahiplerinin (Mevlana, Hac Bektai Veli, Ahi Evran, Seyyid Burhaneddin vb.) ecerelerine gz atacak olursak sz konusu ahsiyetlerin doduklar, ilim tahsil etmi olduklar corafya Trkistan, hizmet vermi olduklar yer ise Trkiye olmutur. Bu gerei gzard etmek suretiyle Trk'n Anadolu'da veya bir baka corafyadaki tarihine k tutmamz mmkn deildir. Osmanl tarih aratrmaclarnn zerinde dikkatle durmas gereken hususlardan birisi de Anadolu Yanmadas'na Osmanl Devleti'nin kurucusu olan Kay Boyundan yzlerce yl nce ve u veya bu sebeple Anadolu'ya yaplan Trk aknlar, gleri ile buras XII.yy'da "Turkia" adn alm olmasdr. Trkistan'da bat ynndeki Trk muhaceret hareketi iinde yer alm olduunu bildiimiz Hun, Avar, Kuman, Peenek ve Ouz Budunlarnn, temsilcilerinin Anadolu'daki varlklarna dair kaynaklar mevcuttur. Ayrca bugn Anadolu ehirlerinin tapusu mahiyetindeki maddi ve manevi kltr unsurlarnn ve en parlak dnemi de genelde XII. ve XIII. yy'dr. Hal seferleri karsnda yzbinlerce ehit vermek suretiyle Anadolu'yu Trk yurdu haline getirmi olan kymetleri grmemek ilmi anlayla badamaz. Ayrca Anadolu, Ortadou ve Kafkasya'daki Trk boy ve budunlarn birbiriyle ilgisi olmayan ayn milletler saymak suretiyle aralarndaki rabta ve mnasebetleri grmeme de ilmi olmaktan ziyade hissidir. Bugn de ulu nder Atatrk'n kltr temeli zerinde tesis etmi olduu "milletleme" gereini kavramakta sknts olan baz evrelerin "mozaik kltr" yaklam ile Anadolu'daki kltr ve tarih birliini inkara kalkmalar ayn mantk yanl temelinden gelmi olmaldr. "Osmanl'dan Cumhuriyefe Trkiye Tarihi" konulu bu popler 26 27 almada bile Seluklu ve beylikler dnemine girmeden meseleyi umumi Trk tarihi boyutunda ele almadan Osmanl Devleti'ni tanmamzn mmkn olmayacan bildiimiz iin giri mahiyetindeki Seluklu ve dier Trk siyasi teekkllerine temas etmeden, Osmanl Devleti'nin dar erevesinden kmamz ve meseleyi aydnlatmamz da mmkn deildir. Osmanl Devleti XIV. yy'in balarnda (1300 yllarnda) Seluklu, lhanl, ananeleri zerine kurulmu olan idari, mali ve askeri ynetimde grevi olanlar tamamyla Trk unsuruna dayal olduu gibi ynetici konumundakiler de umumiyetle Trklerdir. Kurulu Devri Osmanl Devlet ynetimin in bu zellii XV.yy ikinci yarsndan itibaren yaklak 150 yl bu zelliini koruyacaktr. Tarihi Trk devletlerinin hemen tamamnda grlen, yani Trklerin gittikleri, fethettikleri yerlerin ynetimini yerli unsurlarla paylama konusundaki yaklamlar zaman zaman Trk Devletleri'nin aleyhinde de sonulanabilmitir. Trk Bilge Kaan'n bu yndeki feryad yani Gktrk Devleti'nin in karsndaki baarszlnn sebebini askeri olmaktan ziyade kendi milli deerini geri plana iterek in geleneklerine (hayat tarzna) ynelme ile izah etmitir. Ulu nder Atatrk'n de milli kltrn ihmal eden, yaamayan milli kltrn nesillerine yaanr halde emanet olarak brakamayan milletlerin baka toplumlarn av olacan iaret etmektedir. Tarihin l kltrler mezarl olduu dncesinden hareketle kltrmz an ihtiyalarna gre yaanr konumda nesillerinin hizmetine sunamayan milletler iin de "l milletler" ifadesi kullanlabilir. Osmanl Devlet ve Ynetim Sistemine Dair Bir Deerlendirme Osmanl Devleti'nin kuruluundan yaklak 150 yl sonra topraklarnn gen ilemesi sonucu devlet hayatnda yaplan dzeltmeler yaplm ve ortaya kan ihtiyalara cevap verecek biimde dzenlemeler yaplmtr. Bunlardan bazlar devletin glenmesinde ve varln devam ettirme konusunda nemli yer igal etmilerdir. Devlet hayatnda dikkate deer uygulamalardan birisi olarak kabul edilmi olan "liyakat ve sadakat" ilkesinin geerli hale gelmesinde devirme

Sisteminin byk pay olmutur. Devirme dncesi sadece Osmanl Devleti'ne ait bir uygulama olmayp tarihi Trk Devletlerinin, genilemesine paralel olarak yeni yurtlardaki insanlarn sivil ve askeri manada devlet yfietimine itirakini salamaktr. Ouz Kaan Destannda "adrmz gk, bayramz gne olsun" szne uygun olarak Trk hakimiyet anlaynn gerei olarak Trkler fethettikleri topraklarda yaayan yerli unsurlara dil, din ve ekonomik hrriyetler bahetme yannda onlarn ocuklarn sivil ve askeri okullarda eitip devlet hizmetinde yer vermilerdir. Bu anlay gnmzde Yeni ve Bat Dnyasnda ayn manada uyguland sylenemez. Ancak sz konusu unsurlarn geni hrriyet ortamndan istifade ederek milli kimliini yzlerce yl korumas yle dursun ada manada gelitirmi olmas ve devlet hayatnda etkinlik kazanm olduklar tarihi bir gerektir. Buna paralel olarak devlet hayatnda Trk milli kltrnn de ayn oranda ihmali, Trk unsurunun devlet hayatnda etkisiz konuma gelmesine sebep olmutur. Bir dnem "millet-i sadka" olanlar yle bir zaman gelmi ki "hain-i millet" olmutur. Osmanl Devleti'nde de tpk tarihi Trk Devletlerinde olduu gibi kurulu dnemindeki etkin, hakim ve yaanr konumdaki milli kltrn ihmali sonucu yabanclama hzla devlet idaresinde etkili olmutur. Gnmzde de Trk kltrn (maddi ve manevi) an ihtiyacna cevap verecek biimde adalatrma konusunda yetkili, yetkisiz hemen herkese byk vazife dmektedir. Yabanc olan hereyi ada kabul etmek ve onun toplum hayatnda kabul grmesi iin abasarfetmenin Osmanl dnemindeki ihmalden pek fark yoktur. u halde milli kltrmz an ihtiyalarna cevap verecek ekilde gelimesine ve toplumca yaanr konuma getirilmesi tarihi, milli ve beeri bir grev olmaldr. Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu bunun idraki iinde "Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin temeli kltrdr." szn kullanm ve bunu hayata geirecek kurum ve kurululara en geni manada imkanlar hazrlamtr. Bugn O'nun yolunda olanlara bu manada byk bir grev dmektedir. Grevimizi yerine getirdiimizi huzur- kalple syleyebildiimiz zaman lkemiz daha gzel, insanmz daha mutlu olacaktr. Bu almamzda Osmanl Devleti'nin kuruluunu tarihi sre iinde vermemiz mmkn olmayacandan hareketle sadece meselenin deerlendirilmesi ile yetineceiz. Ayrca tarihi olaylara kendi penceresinden bakarken O"nu dn, bugn ve gelecek boyutunda ele almamz halinde meseleye aklk getirmi olabiliriz. u hususu zellikle bilinmelidir ki Osmanl 28 29 Devleti'ni kuran atl-gebe Trkler'in devletin kurulu ve ykselmesinde esas rol stlenmi olduklar, devlet kurma konusunda belki de dnyann en kabiliyetli milleti olduunu belirtmek istiyorum, ayrca Osmanl Devleti'nin kurucusu Osman Bey"in ve O'na bal Kay Boyunun devleti tek bana kurmu olmalarnn gl, hatta yar gebe konumunda olduklar bir gerektir. Ancak tarihi Trk devletlerinin kurulu ve dalmalar Trk sosyal yaps iinde izah edilebilir. Yani devleti Kay Boyu'nun temsilcileri yannda dier budun ve boylarn da stlenmi olduklar rol ihmal edilmemelidir. Osman Bey"in avantajlarndan birisi de devletini kurmu olduu yrenin Bizans karsndaki jeopolitik konumudur. Bu dnemde Anadolu Trkler tarafndan Osmanl Devleti'nin kuruluunun yaklak iki asr nce fethedilmi ve ad Trkiye olarak dostdman herkes tarafndan kabul edilmiti. Bugn Anadolu'daki camii, mescit, kervansaray, Dar-u-ifa, bedesten, eme, hamam, kpr, saray ve trbelerin yani maddi kltr eserlerinin en youn olarak ina edildii dnem XII. ve XIII. yy olduunu syleyebiliriz. Yani Osmanl Beylii kurulduu esnada Trkiye'de ehir hayatnn yeterli derecede inkiaf etmi olduunu ve dolaysyla yeni kurulan Osmanl Devleti'nin muhta olduu bilgi ve birikimin Seluklu lhanl, beylikler hatta Msr Memluk Trk Devleti'nin idari tekilatlarnda mevcut olduu ve buralarda yetimi birok insann Osmanl Devleti'nin kuruluunda yer aldklar tarihi bir gerektir. Ayrca Osmanl Devleti'nin kurulduu corafya dier Trk beylik ve devletlerden kopup gelen gruplarn yerlemesi, yurt tutmas ve dolaysyla devlet hayatnda grev almas iin cazip konumda bulunuyordu.

Osmanl Devleti'ndeki devirme gelenei Trk Devlet geleneinin bir neticesidir. Bunu sadece slamlatrma asimile hadisesi ile izah etmek yeterli deildir. Osmanl Devleti bir btn olarak ve ait olduu zaman iinde ele alnacak olursa kuruluunu takip eden 150-200 yl iinde eski Dnya denilen corafyaya hakim olduu, idari, adli, mali, hukuki, askeri, bilgi ve teknoloji bakmndan ada, yani yaad aa model olduu, yn verdii ortadadr. Ayrca slam dnyasnn en geni ve en nemli blmn ynetimi altnda birletirmitir. yleki Bat Akdeniz'deki Tunus ve Cezayir'den Karadeniz'in kuzeyi, Kafkasya, Arap Yarmadas ve Orta Avrupa'ya kadar uzanan topraklarn hakimi olmutur. Bunu daha geni bir halka ile ifade edecek 30 olursak. Hint Okyanusu've Atlas okyanusuna hakim deniz kuvvetleri ile biri dnya devletidir. Bu geni corafyada ilmin, sanatn ve ticaretin bu dnemde ilerleme ve gelime iin uygun bir zemin bulmu olduu ve bunda Osmanl Devletinin paynnda byk olduu sylenebilir. b- Fatih Sultan Mehmet Han'n Devlet Anlay Osmanl Devleti'nin cihan devleti konumuna gelmesinde sistem ve ona hayat veren sivil, askeri ve ilmi evrelerin pay olmu ise de devrin padiahlar da esas faktr olmaldr. Devlet hayatndaki gelimelerin temelinde sultann ahsiyeti ahsiyeti ve dolaysyla da bilgi ve birikimi nemli rol oynamtr. Biz de bu dnceyle Sultan II. Mehmed Han (Fatih)'in bu zelliine ksaca yer vermek istiyoruz. Osmanl padiahlar arasnda stanbul'u fethetmesi ile ayr bir yeri olan Sultan II. Mehmed Han'n bilime, bilginlere, sanat ve sanatlara kar ilgisi ve on laravernli olduu kymet ynyle farkl bir yeri vardr. zellikle meseleleri geni adan ele alm olmas zm de o nispette kolaylatrmtr. Dneminde Osmanl Devleti'nin bir Dnya Devleti olduu ve o gnk Dnya devletlerinin meselelerinin zm merkezinin de stanbul olmas dikkate deer bir husus olmaldr. Fatih'in en byk ans alimlerden mrekkep bir mavir kadrosuna sahip olmasdr. Bu kadro bal bulunduklar prensiplerin mdafaasn padiahlk makamna kar medeni cesaretle savunabilmitir. Zira Fatih dnemi ulemas, iktidardan nimet beklemedikleri iin kendilerini borlu hissetmemiler tespit etmi olduklar dorulan da syleyebilmilerdir. Gen hkmdarn ocukluk devresi dahil etrafnda sekin bir alim kadrosu olmutu. Bunlar arasnda: Molla Hsrev, Molla Gurani, Hoca Zade, Hzr Bey elebi, Ali Tusi, Molla Zirek, Sinan Paa, Molla Ltfi, Fahrettin-i Acemi, ve Hoca Hayreddin gibi ilim. irfan, hikmet ve san'at erbab zikredilebilir. Fatih'in ilim ve irfan erbabna bakna rnek olmak zere; Akemseddin fetih ncesinde Sultan"a; 31 "Cihada var ben de seninle gelirim". "'Siz sizi sair halk gibi zannetmiyesz... Islah- memleketten gayr nesneye itigal gstermeyesz..." diyordu. Sultan, hocas hakknda veziri Mahmut Paa'ya; "Bu pire hnnetim ihtiyarszdr. Yannda heyecanlanrm, ellerim titrer, dierlerinin ise benim yanma gelince heyecandan elleri titrer." demitir. stanbul'un fethi iin 53 gn sren muhasarada padiahn, zeka, bilgi, irade, iman ve teknik gc, sonucu tayin etmitir. O gne kadar sadece alt defa Osmanllar tarafndan muhasara edilmitir. Sultan o gne kadar yaplan muhasaralarn harp teknii bakmndan doru ve yanl ynlerini tespit ederek muharebe plann izmitir. (Baarsnn nemli faktrlerinden birisidir.) Padiah ordular sevk ve idare yannda topulukta balistik hesaplar da bizzat yapm, seyyar muharebe kuleleri inas, lam tertibat yannda dinamik kararlan alabilmesi baarda etkili olmutur. Fatih, fethi takiben tp, astronomi, felsefe ve matematik gibi akli bilgiler ile teoloji daln ilgilendiren sahalardaki o gnn tannm ilim adamlarn dnyann drt bir yanndan getirterek sarayna da ve at medreselere toplad. (Tarih boyunca birok devlet adam ve gnmzde ABD'nin yapt gibi.) u halde Fatih hakiki ilim adamna deer veren tarihin kaydettii istisna devlet adamlarndan birisidir.

Fatih'in katld toplantlarda daima ulema ayakta durur, ulema ise otururdu. Padiah, karlatnda hocas Molla Grani'nin elini perdi. Seferlerde ulemadan bazlarn beraberinde gtrr, bo zamanlarnda onlarla ilmi sohbetler yapar, her gittii yerin alim ve airleriyle temasa geerdi. O, ark ilim adamlar yannda Garb'm alimlerine de ayn ekilde itibar etmitir. Fatih Sultan Mehmed'i takiben tahta kan Osmanl padiahlarnn adeta birbirlerini tamamlam olmalar Osmanl Devleti iin bir ans olmutur. Gerekten Dnya tarihinde hemen hibir devlette birbiri ardna askerlik ve siyaset alannda bu derece byk ahsiyetler grlmez. Osmanl'da Fatih'ten Kanuni'ye uzanan dnemde tahta kan Osmanl Padiahlar bu zellii 32 tamaktadrlar. w Fatih, stanbul'u fethederek Dou Roma mparatorluu'na son vermi ve takiben de talya'ya (otranto) Gedik Ahmet Paa komutasnda bir kuvvet gndermiti. Kendisi de kara yoluyla talya'ya gitmek zere hazrlklar balatmt ki, lm buna mani oldu. Onun amac Bat Roma'y da fethetmek ve bir dnya devleti (Cihanmul devlet) kurmakt. Bu dnce, tarihi Trk devletlerindeki "Cihanmul devlet anlay" ile izah edilebilir. Zira tarihi Trk devletlerinin ynetiminde farkl dil, kltr, din ve rklara mensup toplumlar kendi zynetimlerinden daha geni manada bir hogr iinde yaamlardr. Trk hakimiyetindeki topraklarda sk sk rastladmz "Cami, kilise, havra" birliktelii bunun ifadesi olmaldr. Ortadoks Hrstiyanlarn Osmanl'nn sarn papann hana tercih etmeleri, Ermeni Patrigi'nin varlklarn Fatih'in getirmi olduu din ve vicdan hrriyetine borlu olduunu sylemesi bu anlayn ifadesidir. Fatih, kltr olarak da "Cihanmul bir Dnya Devleti'ne hkmdar olmak iin kendisini hazrlamt. Arapa, Farsa yannda Slavca ve Yunanca'y da renmiti. Bat kltrn renmeye ve tanmaya almtr. zellikle talya'dan ressam, mhendis, corafyac vb. ilim dalarnda uzmanlar getirttii, saraynda eitli milletlere mensup birok sanat, air, filozof ve bilginlerin bulunduunu biliyoruz. Fatih'in Bat kltrn tanma konusundaki merak ve hassasiyeti sz konusu dnyadaki gelimeleri ilgi ile takip etmitir. Ancak ondan sonra ayn hassasiyet devam ettirilmemitir. zellikle XVII. yy'dan itibaren taassubun artmas, deney ve gzlemlere dayal ilimlere kar ilgisizlik Bat'daki gelimeleri ilgi ile takip etmemize engel olmutur. Bu gn dolaysyla o dnem ve sonrasn anlamak bugn anlamamz kolaylatracaktr. Tarihi meseleye boyutlu olarak bakmak mecburiyetindedir. Tarihi devirlerden beri insanlar devlete ihtiya duymulardr. Bir ynyle devlet, milletlerin meydana getirdii en geni sosyal organizasyondur. Bu yzden devletin esas grevi de dardan gelecek tehlikelere ve dahilde de can ve mal gvenliini adaletle salamaktr. Devletleraras mnasebetlerde, askeri, ekonomik siyasi ve kltrel bakmdan zayf olanlar gl olanlara ya tabi olur, yahutta yok olur. Yani 33 devlet hayat zaafiyet kabul etmez. Bu konuda binlerce rnek verebiliriz. Biz fatih Sultan Mehmet'le ilgili bir rnek vermek istiyoruz. Sultan II. Murat Han, Avrupa'da Macar, Venedik ve Papalk ile Anadolu'da Karamanoullar ile yapm olduu bar antlamalarna gvenerek Osmanl tahtn 12-13 yalarndaki olu Mehmet'e brakarak Manisa'da sade bir hayat yaamak istemitir. Tahtn ocuk yata bir padiaha braklmas dahilde buhranlarn kmasna, harite de Osmanl devletini ykmak iin frsat kollayan dmanlar harekete geirmitir. nk Trkler, Trkistan'dan Ortadou ve Kafkasya'ya ve oradan da Anadolu'ya ve nihayet Avrupa'ya ulamlar ve sz konusu corafyalarda gl devletler kurmulardr. Hallar kutsal topraklar kurtarmay hesap ederken Trkleri Avrupa'da bulmulardr. Bu yzden Hal dnyas bizi srekli olarak potansiyel sulu grm ve grmeye de devam etmektedir. Bu sebepten dolay 1000 yldan beri yaadmz ve Trkiye adn vermi olduumuz bu topraklarda ebediyen yaayabilmemizin deimeyecek temel art gl bir devlet, kudretli bir ordu, salam bir ekonomik ve sosyal yap ile milli kltr olmaldr. stanbul ehri, ortaalarn bilim, kltr ve ticaret merkezleri olarak bilinen Badat, am ve Kahire'deki zengin ktphanelerle desteklenmi ve adeta stanbul

ehri entellektel faaliyetlerin merkezi haline gelmitir. Bu dnemde merkez ve tara ynetimi mkemmel ilemekte, devletin kasas srekli dolu, paras olduka kymetlidir. yleki devlet Avrupa Birlii'ne kar bir cephe oluturabilmek iin Fransa'nn ahsnda bir dost buldu ve yaplan bir antlama ile de ilk imtiyaz Franszlara bahedildi. Bunu dier lkeler takip etmi ve hemen her padiahn tahta knda bu antlamalar yenilenmitir, ancak Batdaki rnesans ve reform hareketlerinin sonucu balam olan kendi ilmi fikri ve kltrel deerlerine ynelme yani rnesans ile bat Dnyas bugnk baarsnn temellerini atm oldu. Batdaki bu deimeler srerken ve zellikle ilmi teknie uygulama ve teknolojinin domasna Osmanl nce ilgisiz, sonra seyirci kalm, meseleyi kavradnda ise ge kalmt. Oysaki Osmanl Devleti kuruluundan itibaren zellikle Hristiyan komular ile mcadele etmitir. Osmanl Devleti XVII."a kadar Osmanl Devleti'nin askeri alandaki baars devam etmitir. Nitekim 1699"da 34 Girit'i, Venediklilerden, l(72'de Podolya"y Polonyallardan aldlar. 1683'te Viyana'y kuattlar ise de nceki baary sergileyemediler. Osmanl Devleti'nde siyasi manada baarszlk ve zlme 1699 Karlofa bar ile olmutur. Devlet hayatndaki gerileme ve zlme XIX. yy'da hz kazanm ve XX.yy'n banda da sona ermitir. zellikle Balkan Sava'ndan sonra (19121913) Avrupa'daki topraklarnn tamamn kaybetmi. Birinci Dnya Sava ile de Anadolu'daki topraklarn kaybetme tehlikesi ile yz yze gelmitir. Bylece Bat Dnyas iin "Dou Sorunu" veya "ark meselesi" yllarca sren bir almann neticesi olarak Trkler Avrupa'dan atlm ve Anadolu'dan atlmas iin de planlar hazrlanmtr. Ermeni ve Rumlarn taaronluunda Avrupallar Sevr ile Trkiye'yi aralarnda taksim etmilerdi. Trkiye'de Mustafa Kemal Paa'nn nderliinde verilmi olan milli mcadele ark meselesini bir mddet iin de olsa gndemden kartmtr. nk Trk Milletinin Ermeni ve Rum taaronlarnn ahsnda bat dnyasna kar kazanm olduu stiklal Sava karsnda Lozan Antlamas ile dalan Osmanl Devleti'nin son Mebuslar Meclisi'nin alm olduu Misak- Milli kararlar ile snrlar izilmi olan vatan topranda yeni bir Trk devleti kurulmutur. Trk milleti bu mcadelenin Gazi Mustafa Kemal Atatrk ile O'nunla birlikte hareket eden herkese kran borludur. Ancak Bat Dnyas iin ark meselesi defterinin kapanmadn, zaman ve zemine uygun olarak her frsatta konunun gndeme getirileceinden de hi phesi yoktur. Cumhuriyet tarihinde bununla ilgili birok rnek verilebilir, ancak bu mcadele psikolojik, souk harp ve kltr sava gibi yeni ve etkili usullerle verilmektedir. c-) Devlet Hayatnda Kltrn Yeri Milletlerin hayatnda devletli olma yani devlete sahip olma son derece nem tamaktadr. Bu yzden milletler devletli olduklar gibi zaman zaman da devletlerini kaybederler, en geni manada sosyal organizasyon olarak da tanmlayabileceimiz devletlerin varl, siyasi, idari ve mali yaplar ile dorudan orantlardr. Yani messeseleri an ihtiyalarna cevap verebilecek dzeyde olan devletler varlklarn devam ettirmede bir skntya dmedikleri gibi bunu gerekletirmeyenler de dalma, yok olma tehdidi ile kar karyadrlar. Devletleri dorudan ilgilendiren bir husus da milletin salkl bir ekilde varln srdrmesi) ani milli kltr ile yakndan ilgilidir. 35 nk tarih l kltrler, dolaysyla l milletler mezarldr. Milletin varlnn tehlikeye dmesi, yani milli kltrn kaybetmesi devletlerin varln lde ilgilendirmektedir. d-) Osmanl Messeselerine Bir Bak Osmanl Devleti'nin kurulma ve ykselmesinde devletin dayand messeseler, fonksiyonlarn an ihtiyalar dzeyinde yerine getirmi hatta baka devletlere de ou zaman model olmutur. Yaklak 300 yl boyunca devletin bu zellii temsil etmi olduu kabul edilmektedir. Daha sonraki yllarda ise kurum ve kurulularn ihtiyaca cevap veremedii iin slahatlar yaplmtr. nceleri umumiyetle askeri alanda grlen yenilik hareketleri zamanla idari, mali, hukuki eitim alanlarnda da aralksz yaplmtr. Osmanl Devleti'nin 622 yllk sre iinde baar ve baarszlklarnn kurum ve kurululardaki baarszlkla

yakndan ilgili olduu sylenebilir. Bu yzden Osmanl Devleti'nin dalmasnda ana faktr messeselerin deien ve her geen gn artan ihtiyalara cevap vermemi olmasdr. Osmanl Devleti'nin dalmasnn sebeplerinin dahili ve harici sebeplerle izah dorudur. Ancak bunu maddeletirmekten ok, sz konusu faktrlerin tarihi temellerinden hareketle yorumlanmasnda fayda vardr. Dahili sebeplerin tamamn idari, askeri, eitim, adli, ekonomik ve sosyal sebepler bal altnda toplamamz mmkndr. Meslee hangi adan bakarsak bakalm Osmanl Devleti'nin son iki yzyllk dnemine idari bakmdan devletin iyi ynetildiini, devlet idaresinin tm kademelerinde liyakatin esas alnd sylenemez. ehzadelerin iktidara geliinde sadece yan l alnmas, ahsi yetenek ve kabiliyetine baklmamas, tesadfi ahsiyetlerin devletin bana gelmesine neden olmutur. Bylece zayf ahsiyetlerin de devletin bana gelmesini salam, buna paralel olarak sadrazam, eyhlislam, divan yeleri ile eyalet tekilatlarn da liyakat l olmaktan kmtr. Sz konusu dnemde istisnai durumlar ve ahsiyetler ise netice zerinde etkili olmamtr. Osmanl Devleti'nin idari, mali ve sosyal bakmdan g kaynaklarndan birisini tekil eden toprak idaresinin bozulmasna bakarak devletin dalmasn aama aama takip etmemiz de mmkndr. Tmarl Sipahiler topraklarn zel mlkleri gibi tasarruf etmeye balamlardr. \ yleki topra bakalarnaflevredebiliyorlar, icara verebiliyorlar, vergilerini de iltizama veriyorlard. Kendileri artk sefere katlmadklar gibi cebeli beslemek yerine devlete sembolik rakamlarla ifade edilen szde vergi veriyorlard. Osmanl Devleti'nin kurulu ve ykselmesi srasnda ok dzenli bir tekilat ve kazanlm olan baarlarda nemli paylar bir yenieri oca vard. Ancak zamanla, isiz gszlerin topland, bir zorba topluluu haline gelmitir. Halkn can ve mal gvenliini tehdit etme, padiah, sadrazam, yenieri aalarna isyan edip makamlarndan uzaklatrma ve hatta idamlarna sebep onlarn vazifeleri arasnda saylmtr. Artk yenieriler askerlik hizmetinden baka herey ile megul olduklar iin Sultan II. Mahmut 1826 ylnda bu oca ortadan kaldrm ve bunu Osmanl devlet hayatnda hayrl bir olay olarak ilan etmitir. Trk tarihinde nemli bir yere sahip olan medreseler Seluklu ve Osmanl Devleti hayatnda uzun bir sre mhim rol ifade etmi ve dolaysyla da Osmanl Devleti'nin uzun mrl olmasnda da pay vardr. Ancak XVI. yy"dan itibaren srekli gerileyen medreseler, zamanla devletin glenmesini salayacak her trl yeniliin karsna yenierilerle birlikte kmlardr. Pozitif bilimler medreselerden kovulurken, manevi bilimlerde tekrardan teye gidememitir. Medreselerdeki kntnn bir sebebi de slam medeniyetinin durgunluk ve gerileme dneminde olmasnda aranmaldr. Ayn yzylda slam medeniyetini temsil eden hemen btn toplumlarn durumu birbirinden fark deildir. Bugn de bilim, teknoloji, vb. konularda bu durumun o gnden pek farkl olduu sylenemez. slam Dnyasn temsil eden lkelerin nesillerine yapacaklar yatrmlar kendi z deerlerini temel almak suretiyle yapmalar kanlmaz hale gelmitir. Bat Dnyas'ndaki ilmi, fikri gelimenin temeli ve kaynann kendi antik ana ait olmas gerei gzard edilmemelidir. Dnyadaki sosyal patlamalarn sebepleri arasnda en etkili faktrlerden birisi de adaletin rmesi ve zaafa uramasdr. Osmanl adli sistemindeki bozulma sosyal patlamaya neden olmam, fakat devletin kn ve dalmasn hzlandrmtr. Osmanl Devleti'nin dalmasnda etkili olan faktrlerden birisi de 36 37 1535 ylnda o gnn artlar ierisinde ve cihan devleti olmann gerei olarak nce Fransa, sonra dier Avrupa lkelerine verilmi olan ticari imtiyazlardr. Fransa'dan sonra tarih srasna gre bu imtiyazlardan 1580"de ngiltere. 1612'de Hollanda, 1 718'de Avusturya. 1737'de sve, 1756"da Danimarka, 1 780'de Almanya. 1782'di spanya, 1 783'de Rusya, 1681 'de talya, 1830'da ABD; 1838'"de Portekiz, Belika ve 1855'de Portekiz, Belika ve 1855'de Yunanistan yararlanmlardr. nceleri bir ltuf ve kolaylk olmas dncesiyle verilmi

olan kapitlasyonlar 228 yl boyunca devletin iktisadi ve siyasi hayat zerinde etkisini srdrmtr. e-) Smrgeci Devletlerin Osmanl Politikas Bat Dnyasi'nn rnesans ve reform hareketleri ile balatm olduklar geliine karsnda Osmanl Devleti'nin kendi ya ile kavrulma dncesi yetersiz kalmtr. Devletin zaman ierisinde bu ynde alm olduu kararlar ve uygulamalar sonucu deitirememitir. Bat Dnyas'nn Osmanl idaresindeki gayr- mslim halk himaye ve onlar Osmanl Devleti'ne kar itaatsizlie tevik etmeleri sonucu isyanlarkm ve bu unsurlar birer birer Osmanl Devleti'nden kopmutur. Bunu mslim Osmanl teba zerindeki smrge dncelerini gerekletirmek iin sz konusu lkelerin bu yndeki almalar ile de Ortadou'daki Osmanl varl tehlikeye dm ve Birinci Dnya Sava ile Batl lkeler amalarna byk lde ulamlardr. Osmanl Devleti'nin dalmasnda sahibi bulunduu blgenin jeopolitik konumu da nemli bir faktr olmutur. zellikle Anadolu, Avrupa Asya ve Afrika ktalarnn dm noktas olarak nitelendirilen Akdeniz ve Ortadou'nun dou- bat ve kzey-gney asli mihverleri zerinde bir kpr konumuna sahip bulunuyordu. Bir baka ifadeyle dnya g merkezlerinin mutlak kontrol ve ellerinde bulundurmalar gereken bir hedef olma niteliini tamaktayd. Osmanl Devleti'nin son 1 50 yllk dnemi bu g dengeleri arasndaki ak ve gizili atma ile de izah edilebilir. Zira Trkiye topraklan zerinde hesab olan smrgeci bir devlet dierlerini burada grmeyi kendi hesab iin tehlikeli bulduu iin Osmanl Devleti'nin o gnk artlarda o hali ile varln srdrmesi kendi kar iin gerekli grmtr. Rusya'nn Osmanl Devleti zerindeki emelleri ile ngiltere veya bir baka lkenin kan atma halelideydi. Birinci Dnya Sava devam ederken itilaf 38 devletlerinin aralarnda yspm olduklar gizli antlamalarda bu niyet ve emeller aka ortaya kmtr. Osmanl Devleti'nin bir oldu bitti ile Birinci Dnya Sava"na gitmesi ve Almanya ile askeri alanda yaplan gelimeler srasnda Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu vahim tablo ortaya km oldu. Mondoros Mtarekesi ve Sevr Antlamasnn artlan incelendiinde durum aka ortaya kmaktadr. Yani Osmanl Devleti'nin bamsz ve kendi imkanlaryla ayakta kalmas mmkn grnmyordu. Artk bu ar artlarn uygulanmasndan sonra Osmanl Devleti'nin varl smrgeci devletler arasnda tartma konusu haline gelmiti. Nitekim sava sonunda Osmanl Devleti Anadolu dndaki btn topraklarn kaybettii gibi Anadolu'da da sadece bu gnk Orta Anadolu Blgesi Trklere braklmt. Osmanl idaresine braklm olan yerlerin gelecei de 7. madde ile pamuk ipliine balanmt. Zira Trkler Anadolu'daki igalcilere kar karsa buras da itilaf devletlerince igal edilebilecekti. Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paa bu artlar altnda Anadolu'da milli mcadeleyi balatmtr. 1911 Trablusgarp Sava'ndan beri aralksz cephede olan Trk askeri fiziki ve moral yannda malzeme ynyle de son derece iyi olmayan artlarda bulunuyordu. Mustafa Kemal Paa'nn Dou Karadeniz blgesindeki Rum ikayetlerini yerinde incelemek iin bu greve atanm olmas ve O'nun Samsun'da yakt mealeyi Havza, Amasya, Erzurum, Sivas ve Ankara'ya tam olmas milli mcadelenin milli destanlarmza konu tekil edecek dnemidir. nce Kuvay- milliye ve paralelinde kurulmas tevik edilen Mdafa-i Hukuk Cemiyetleri milli mcadelenin askeri ve hukuki kurulular olmutur. Kuvay- Milliye'den dzenli ordu birliklerine gei milli mcadelenin hedefine ulamasnda nemli ve gerekli bir etken olmaldr. te bu mcadele dnemi anakkale ve Birinci Dnya Sava"nn deiik cephelerinde gstermi olduu stn baarlarla kendini ispat etmi olan Gazi Mustafa Kemal Paa Trk milletinin milli kahraman olarak tarihe gemeyi baarmtr. Mustafa Kemal Atatrk'n Trkiye Cumhuriyeti'ni milli, demokratik, laik ve ada yapda kurulmasna nclk etmi olmas da O'nun dier bir cephesi olmaldr. 39 D) OSMANLI DEVLET'NN DURAKLAMA VE DAILMA DEVR 1- ntikal Dnemi

Osmanl tarihinde (1699-1839) 140yllk birdnem "ntikal Devresi" olarak tanmlanmaktadr. Devletin kuruluundan itibarin kendine has (zg) vasflar kazanm olan Osmanl Messeseleri XVIII. yy. boyunca giderek gerilemi ve bunlar yerine Bat rneinde yenileri kurulmutur, bu deime, Osmanl toplumunun geleneki dzenini sarst gibi, idareci zmrede de zihniyet deiikliine sebep olmutur. u halde Bat dncesinin Trk aydnlarna tesiri ilk olarak III. Selim ve II. Mahmut'un saltanat dneminde grlmtr. Osmanl Devleti'nin intikal dneminde muslini teba geleneksel hayat tarz ve inan sistemini srdrm ise de birbiri ardndan kaybedilen savalar, terkedilen topraklar ynetimden sorumlu st kesimi araya yneltmitir. Karlofa'nn znts gemeden 1774 tarihinde Krm"n elden kmas hayal krklna sebep olmutur, devletin iine dt kmaz ve ard ardna gelen kayplar devlet adamlarn araya yneltmilerdir. Gerekten XVIII. yy'da merkezi ynetimin zayflamasyla eyaletlerde mahalli gler Bat dnyasnda rnesans ve reform hareketleri ile balayan hzl deime sanayilemeyi dourmutur. Batdaki bu gelimenin sonucu Osmanl lkesinde Batl devletlerin iktisadi nfuzu gndeme gelmitir. Bu deime yerli sanatlarn gerileme ve ortadan kaldrlmasna neden olurken dta askeri baarszlklar dahilde de i huzursuzluklar her geen gn younlamlardr. Bu durum Osmanl devlet adamlarn slahat yapmaa zorlamtr. ntikal devresinde balam olan slahatlar devletin yklmasna kadar devam etmitir. Askeri ve idari alanda yaplan slahatlar devletin ynetim biimine de yansmada gecikmemitir. Nitekim Sultan II.Mahmut "ok milletli devlet" yerine "Osmanll benimseyerek "Milli devlet" kavramn yerletirmek istemitir. II. Mahmut'un balatm olduu bu siyaset yerine tanzimatlar eitli soy ve dine mensup tebadan eit haklara sahip "Osmanl Milleti" grn hayata geirmek istemilerdir. ntikal devrinde ynetimin tespit ve takdirleri ynnde yaplan slahatlar yani nce askeri messeselerde takiben mlki tekilat ve dier kurulularda gndeme getirilmi ise de yneticiler yeni dnemde de beklediklerini bulamamlardr. Nitekim devlet idaresine fatih devrinden beri ehliyetli memur yetitiren enderun mektebi zamanla gerilemi ve XVIII.yy. balarnda "Babali Kalem efendileri" iktidar ele geirmilerdir. 2- stisnai Dnem Osmanl tarihinde Kasm 1839 'dan Ekim 1923'e kadar geen yaklak yz yllk dnem Trk tarihinde olaylarn en youn ve nemli deiimlerin Tanzimat (1. ve II. Merutiyet, ile Cumhuriyet) olduu bir dnemdir. Osmanl'dan Cumhuriyet'e gei bir dnemdir. Osmanl'dan Cumhuriyet'e geite tanzimat, slahat ferman ve merutiyetin Cumhuriyete geiteki rolleri, i ve d etkileri, toplumun katk ve tepkilerini baarszlklarnn sebepleri zerinde durulmaldr. Tanzimat- Cumhuriyet aras dnem ihtiva ettii zelliklerinden dolay Trk tarihinde istisnai bir dnemdir. Bu dnem; 1- Osmanl Devletini ke gtren faktrleri beraberinde getirir ve bnyesinde tar, 2- Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunu hazrlayan dinamikler ve ona ekil veren unsurlar ortaya karr. Bu ayrma ramen ayn faktr bazen Osmanl Devleti'nin knde, bazen de Trkiye Cumhuriyeti'nin douunda etkili olmutur. Bylece Osmanl Devleti'nin nasl, ne ile, kimler tarafndan ve niin ykld sorusuna cevap aranrken, Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunda ve temelindeki gizli dinamikler de ortaya konmu olacaktr. Bylece Osmanl'nn k devrinde (1839-1918) yenilik ve modernleme adna yaplan her deiimi mspet bir gelime olarak m grmeliyiz? Bize gre devrin olaylar 40 41 ahslar iki ynl olarak m grmeliyiz? Bize gre, devrin olaylar, ahslan iki ynden de ele alnmal ve deerlendirilmelidir. Buna bir rnek vermek gerekirse, ttihat ve Terakki devri fikir ve olaylarnn bir taraftan Osmanl Devleti'nin kn hazrladn, diertaraftan da Kuvay- Milliye'nin ve Trkiye Cunhuriyeti'nin temellerini attn syleyebiliriz. Gerekten de ttihat ve Terakki partisi mensuplarnn byk bir blm Kuvay- Milliye

hareketi iinde yer almlar, milli mcadelenin zaferle sonulanmas ynnde mcadele vermilerdir. u halde ittihat ve terakki hareketi mensuplar hem birinci dnya savana katlmamza byk lde neden olduklar hem de mili mcadele hareketi iinde grev almlardr. Bu hareketin yeri Osmanl Devleti'nin knde mi? yoksa Trkiye Cunhuriyeti'nin kuruluunda m ? gstermeliyiz. Ayrca sz konusu dnemde kayna Avrupa olan ve hayat deitiren, toplumu alt-st eden fikir akmlar, ekonomik hayattaki gelimelerin Osmanl Devleti'ndeki yanklar ve dolaysyla devletin dalmas zerindeki etkilerinin neler ve ne lde olduu, ayn ekilde bu deiimin Cumhuriyet Dnemindeki boyutlar da konumuz iin olduka nemlidir. Bu hususlarn derinlik boyutu zerinde durulmaldr Osmanl Devleti'nin Bat lkelerle tanzimatla balayan bu karlama ve mnasebetler, 1919 ylna kadar eitli boyutlar da devam etmitir. Ekonomik, kltrel, politik, teknik vb. sahalarda olan bu karlatrmalarn veya mnasebetlerin Eitsizlik ve dengesizlik zerine kurulmu olmasdr. Bu deerlendirmelerden sonra Cumhuriyet ncesinde Anadolu'nun durumu nasld? sorusuna cevap vermeye alalm; I-Osmanl Devleti tarafndan yaplm olan slahatlara ramen an gereklerine uygun bir siyasi yap oluturulamam, 2- Sanayinin byk ksm insan ve hayvan gcne dayal olmaktan kurtarlamam, 3- retim snrl, maliyetler pahal ve rekabet gcnden mahrumdur. Bu yzden lke ithal rnleri iin iyi bir Pazar konumundadr. Kaptiilasyonlar. devletin elini kolunu balam, 4- Devlet ar bir bor yknn altnda olduu iin 1882"den itibaren "Dyu-u Umumiye' adn tc^yan milletleraras bir kurulu lke gelirlerini ynlendirmitir. Bylece devlet kendi gelir kaynaklarna sahip deildir, ticaret aznlk ve yabanclarn elinde kalm, 5- Devlet yarg hakkn kullanamam, 6- Eitim bakmndan btnlk yoktur, geleneksel eitim veren medreseler ile cedid okullar bir arada, aznlk ve yabanc okullar zerinde devletin yetkisi kalmam, Ksaca sraladmz bu hususlara bakarak Osmanl Devleti'nin ekonomi, maliye, milli eitim ve adli bakmdan egemenlik hakknn elinden alndn syleyebiliriz. Bu k ve yok oluu ulu nder Atatrk; "Bir devlet ki kendi vatandana koyduu vergiyi yabanclara koyamaz. Gmrk ilemlerini, vergilerini kendisi dzenleyemez, yabanclar zerinde yarg hakk uygulamaktan yoksundur. Byle bir devlet iin bamsz denilemez" szleri ile Osmanl Devleti'nin-iinde bulunduu durumu aka ifade etmitir. Osmanl Devleti'ni dalmaktan kurtarmak amacyla yaplan, ama netice alnamam olan slahat ve yenileme hareketlerinin ksaca tahlilinde fayda vardr. Osmanl devlet adamlar gerilemeyi; a) Otoriteyi tesis etmek suretiyle dzeltmek istediler. b) Dmann stnln kabul edip teknolojinin rnlerini satn aldlar. c) nce askeri, eitim ve idari alanda yenilikler yaptlar. Bu maksatla bir yandan batl lkelerin retmi olduu askeri teknoloji rnlerini satn alrken bir yandan da bu teknolojiyi kullanacak subaylar yetitirmek iin askeri mhendislik okullar amlardr. Nihayet Islahat, Tanzimat ve Merutiyet dnemleri sonunda 1918'lere gelindiinde Osmanl Devleti'nin batdaki okullar rnek alnarak alm olan askeri ve sivil okullar, Batdan alnm baz kanunlar, parlementosu bulunuyordu. u halde 1918 ncesi Osmanl Devlet adamlar da devleti iinde bulunduu kmazdan kurtarmak istemiler ve bu amala birok yenilikler de yapmlardr. 42 43 Baarszln sebepleri; 1 -Bat medeniyetinin ana unsurlarn yeterince kavrayamamlar. 2- Bu deerler arasndaki ba isabetle tespit edememiler, 3- e nereden ve nasl balanacan bilememilerdir, 4- Devletin btnln koruma gayret ve endiesiyle hareket etmilerdir, 5- Yaplan almalar ahslarla snrl olmu, sreklilik ve ncelikler belirlenememitir.

Bu yzden yaplan yeniliklertoplumda messese ve kltr alannda ikilie ve atmaya neden olmutur. Yani Osmanl Devlet adamlar sosyal ve siyasi yapy muhafaza ederek siniri alanlarda ve alntlarla toplum yapsn deitirmek ve aa ayak uydurmak suretiyle devleti kurtarmaya almlardr" eklinde zetlediimiz bu deimeler neticeyi deitirmemitir. 44 E) TRKYE CUMHURYET'NN KURULUU Atatrk, dalan Osmanl Devleti'nin milli mcadele sonucu kurtarabildii topraklar yani Misak- Milli snrlar dahilinde vatan topranda kurduu devletin, ada bir dzeye eriebilmesi amacyla bir seri inklaplar yapmay gerekli grmtr. O. ada ve uygarlk dzeyine ulaabilmenin an ihtiyacna cevap veremeyen ve Osmanl'dan devralnan kurumlarla mmkn olmayacan bildii iin yeni Trk Devleti'nin dayand ilkeleri ve hedefleri iyi tespit etmitir. Atatrk, Trk toplumunu kendi haline brakarak inklaplarn gereklemeyeceini bildii iin bizzat nclk, nderlik etmi ve uygun ortamlar hazrlamtr. Atatrk insanmza ve bir ynyle de andaki mazlum milletlere rnek olan inklaplar aama aama gndeme getirmi ve sosyal patlama ve dolaysyla blnme ve paralanmalara, yani karde kavgasna meydan vermeden gerekletirmitir. nk I. Dnya Sava sonunda uram olduumuz haksz muamele, Trk milletinin gc ve tarihten getirdii mcadele ruhuyla Mustafa Kemal Atatrk'n dehasnn kaynamas sonucu yenilebilmitir. Atatrk ilkeleri, yani Trkiye Cumhuriyeti'nin dayand temel ilkeler bir tesadf deil, Trk devlet geleneinin ada yorumudur. 75.ylda yaplan hizmetlerin Belki de en nemlisi Anadolu'nun tarihi ve corafi yapsndan kaynaklanan kltr zenginliinin ortak bir potada eritilerek millet olma yolunda atlan admdr. Cumhuriyet Trkiye'si, Atatrk lkelerinden hareketle yaplan atlmlarla andaki mazlum milletlere rnek olmutur. Yani blgesi yannda tarihi ve kltrel deerlerini paylat lkelerdeki milli devlet kurma 45 almalarna model ve rnek olmutur. Atatrk ilkeleri bir ihtiyatan domutur. Yani ne biryabanc ideoloji, nede bir fantezidir. nk Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu ortam iyi bilenler bunun ne kadar gerekli ve anlaml olduunu hemen anlayacaklardr. 1- Milli Mcadele ve Mahiyeti Atatrk ve Milli Mcadele Atatrk, Osmanl Devleti'nin dalma dneminde ocukluk, genlik, eitim ve meslek hayatnn byk bir ksmn yaam ve bu dnemde stlenmi olduu grevleri de baar ile sonulandrmtr. Bu yzden Osmanl Devleti'nin idar, mal, asker ve d politikasn yakndan biliyordu. Dvel-i muazzama olarak bilinen, o gnk dnyann hakimleri ile Trablusgarp Sava'ndan Birinci Dnya harbine uzanan izgide deiik zaman ve zeminlerde kar karya gelmie, dolaysyla da onlar tanma frsat bulmutur. Bu durum O'na lkesi ve dmanlarn yakndan tanma frsat vermitir. Baarsn etkileyen faktrlerin en nemlilerinden birisi bu olmaldr. Atatrk' tanmak iin O'nun Mill Mcadele ncesi, Mill Mcadele dnemi ve sonras hayatnn btn safhalar ile bilinmesi lazmdr. Ayrca Osmanl Devleti'nin son bir asrlk dneminde idar, mal, asker ve dier messeselerinin iyi bilinmesi, Cumhuriyet dnemi messeseleri ile karlatrlmas yani Sevr ile paylalan Anadolu ile Lozan'da snrlar izilen aziz vatann mukayesesinin yaplmas Mill Mcadelenin cephede ve masada nasl kazanlm olduunu gstermesi bakmndan anlamldr. Zira Mill Mcadele ncesinde Anadolu'da aznlk Rum ve Ermeni unsuru eitim, sanayi, ticaret, zenaat ve her trl kaynaklar tekeline alm, Trk evladna da snrlarda vatan savunmas kalmtr. Bir insan, tanmann yolu O'nun icraatlar olmaldr. Meseleye bu adan bakarsak Trk insannn Mondros mtarekesi ve takiben Sevr Andlamas'na kar Anadolu'da balatm olduu Kuvvay- Milliye hareketinin fikr ve fiil ncs olarak bu idealin amacna ulatnlmasndaO ilk sray almaktadr. Bunun yannda gn geldiinde yani Kuvvay- Milliye ile dman iglinin krlmas ve kovulmasnn mmkn olmayaca

dncesiyle dzenli oralya geii en az kayp ile gerekletirmeyi baarm ve gerektiinde Kuvvay- Milliye'de srarl olan en yakn dostlarn devre d brakmasn bilmitir. Dman kuvvetlerinin Bat Anadolu'yu igali ile Ankara zerine saldrmaya hazrlanmas srasnda btn yetki ve sorumluluu stlenerek Byk Taarruz'u gerekletirmi ve dolaysyla niha zaferin kazanlmasnda en byk pay sahibidir. Atatrk, Mondros Mtarekesi'nin uygulamaya konulmasn takiben grevli olduu Suriye cephesinden stanbul'a dnmesi iin alm olduu ar zerine stanbul'a gelmi ve "Saray Yaveri" kadrosuna atanmtr. Bu dnem O'na Mill Mcadele plnlarn yapma ve dncelerini, deiik cephelerden kendisi gibi stanbul'a dnen arkadalarna ama frsat vermitir. Sz konusu silah arkadalarnn hemen tamam mill mcadele hareketine katlmlarsa da ilk anda hemen hepsinin Atatrk ile ayn gr paylat sylenemez. Bunlar arasnda manda grn savunanlar ve Anadolu'ya geip hayatnn kalan ksmn geirmeyi dnenler vard. Yine Mustafa Kemal Atatrk'n mill mcadele fikrini paylamakla birlikte asker, silah ve para bulmann mmkn olmayacam savunanlarda vard. Mustafa Kemal onlarn kafalarndaki sorulara cevap bulmada ve onlar ikna etmede baarl olmutur. Ordu mfettii olarak Anadolu'ya gemeyi baardktan sonra arkadalarndan ald gle mill mcadele ateini yakmtr Atatrk, Mudanya Mtarekesi'ni takip eden yllarda Anadolu'da kurulan yeni Trk Devleti iin dnn veya o gnn geerli ynetim biimini tayin yetkisini Cumhuriyet idaresi ynnde kullanmtr. Yeni Trk Devleti iin tercihini en isabetli ekilde yapm olduunu iinde yaadmz corafyadaki lkelere bakarak syleyebiliriz. Mustafa Kemal Paa yeni devletin kurucusu olarak yeni bir hanedan kurma, merut bir ynetim veya kuzey komumuzun bysne kaplarak sosyalist bir sistemi hayata geirme gcne o gnk ortam da sahip idi. Atatrk sz konusu rejimlerin arayn dahi zararl ve tehlikeli bulmu, halkn kendi kendisini idare sistemi olan Cumhuriyet rejimini seerek O'nu Trk genliine emanet etmitir. Trk insannn Mill Mcadele'nin hangi artlar altnda balatld, kazanld ve yeni Trk devletinin bata insan gc olmak zere hangi kaynaklara dayandrld konusunda dnemin kaynaklarna inilerek 46 47 bilgilendirildii sylenemez. Genelde, mill bayramlarda ve anma gnlerinde kalplam szler, iirlerle yetinilmekte, hatta daha da ileri gidilerek yaplan tanmlarla Atatrk Atatrk'ten uzaklatrlmaktadr. Oysaki Atatrk ve dnemi Mill Mcadele, kaynaklarna dayanarak ortaya konmal ve Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin hangi artlar altnda kurulduu, o dnemin Anadolusunn insan ve zenginlik kaynaklarnn tesbiti, dnemindeki lkeler ve gnmz ile mukayesesi yaplmaldr. Mill Mcadele dneminde Anadolu ehirleri, bunlar arasndaki ulam dzeni, aralar, mcadeleyi yrten liderler cephedeki askerin, okullardaki rencilerin yeme-ime, giyim kuam, salk vb. artlar, T.B.M.M. Hkmeti'nin bu skntlara areler aray ve bir yandan da d dmanlara kar verdii mcadele rnekleriyle anlatlmaldr. Mill Mcadele dnemi srasnda Anadolu'da balca ulam arac tozlu ve bakmsz yollarda gidip-gelen yayl at arabalar ile kan idi. Demiryollar ok az ve ilkel, denizyollar da yabanc irketlerin kontrolnde bulunuyordu. Bakent stanbul'u Mill Mcadele'nin hareket merkezi Ankara'ya balayan yol nebolu zerinden geiyordu. stanbul'daki Mill Tekiltlar ngiliz, Fransz ve Yunan denetimindeki depolar basarak temin ettikleri silah ve cephaneyi tccarlarn mallar arasna saklayarak nebolu'ya oradan da lgaz Dalar alarak Ankara'ya ulatryorlard. Ayrca dardan satn alnan silahlar da ayn yoldan Anadolu'ya gnderilmekteydi. O gnk artlarda yolcu ve eyalar nebolu'dan Ankara'ya 11 gnde uluabiliyordu. K artlar ve benzeri tehlikelerle bu sre biraya kabilirdi. Ankara-Kayseri yolu da ayn artlarda olup, 13 gn, Ankara-Krehir 9 gn, Yozgat-Kayseri 4 gnde alnyordu. Karayollarndaki bu olumsuz artlara ekiya basknlar da eklendii zaman durum daha da vahim bir hal almaktadr. Zira Trablusgarp Sava'ndan Mill Mcadele'ye uzanan 20 yllk sre iinde Trk askerinin savasz ay ve gn gemedii iin askerlerin terhisi de mmkn deildi. Askerlikten kurtulmann yolu vard.

Bunlardan birincisi daa kp bir eteye katlma, ikincisi el veya ayan kaybedip ordudan ihra edilme son olarak da din grevlileri askere alnmad iin bir camii veya mescidde grevli olmas halinde askere alnmazd. Bu grup arasnda Kuvay- Milliye dneminde daa kanlar kurduklar etelerle dmana kar mcadele 48 etmiler ve vatan savunmasna katlmlard. Ayrca bu eteler Ermeni ve Rum etelerine kar da dzenli ordu birliklerinin kurulmasna kadar geen zaman iinde amansz bir mcadele vermilerdir. Mill Mcadele dneminde yiyecek sknts dayanlmaz boyutlara ulam idi. nk sahibi askere giden araziler varlkl gayr-i mslimler tarafndan ucuz fiyata satn alnm, tarlalar, ba ve baheler ekilmemi baklmam olduu iin lke gemilinde bir ktlk (gayr-i mslimler hari) dnemi yaanmtr. Mill Mcadele kahraman Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnn Sivas Kongresi dnnde Sivas-Kayseri yol az 20 yumurta, 1 okka peynir ve 20 ekmek idi. Bu durum sanrm o gnk Anadolu'nun iktisad durumunu ortaya koymak iin yeterlidir. Bu ekonomik artlarn yaand dnemde dman kuvvetlerinin Sakarya Nehri'nin dousuna gemesi T.B.M.M.'nde byk heyecan uyandrr ve Meclis 7-8 Austos 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paa'ya olaanst yetkilerle Bakumandanlk grevini verir. Mustafa Kemal Paa, Yunanllara kar Byk Taarruz hazrl iin "Teklif-i Milliye Emirleri"ni yaynlar. Bu konunun hkmleri her evden iki ift orap, ark ve amar ile evindeki zahiresinin %40'n, tccar da elinde bulunan yiyecek ve ordu donanmn bedeli sonradan denmek zere devlete verecektir. Ayrca herkes elinde bulunan yayl araba, kan ve ulam iin hayvanlarnn %20'sini ordu emrine verecektir. Bu dnem ile ilgili bir hatray Trk halknn durumunu aka ortaya koymas dncesiyle nakletmek istiyorum. Teklif-i Milliye kararlarna ramen yayl arabasn ordu emrine vermeyen bir ky muhtarnn bu tutumu tartmaya sebep olur. Kyn imam sebebini muhtara sorduunda "bu araba ile kyn evlenme, snnet dnleri yaplyor" cevabn alr ve muhtar yayl arabasn grevlilere teslim etmez. Kyn imam muhtara hitaben "bugnler dn, dernek gnleri deildir. Memleket stikll kavgas yapyor. Siz arabay orduya verin, vatan kurtulsun, gnller en olsun, dn, dernek yaya da yplr" der. Muhtar, bir arabann %20'si olur mu? diye itiraz edince durum Konya'daki Teklif-i Milliye Komisyonu Bakan Miralay Kazm (Dirik) Bey'e sorulur. Durumdan haberdar edilen Albay Kazm Bey imam Efendi'nin tutumundan ok memnun olur ve '"Byle dnen din adamlarmzdan Allah bu vatan mahrum etmesin. mam Efendi'nin iki ellerinden perim. Kafas gibi cevab da doru yoldadr.'" cevabn dilekenin 49 altna yazar. Bu anlayla her trl yoklua ramen Anadolu'da artk mill ruhun uyandn ve bu duygunun Mill Mcadele'de itici syleyebiliriz. g olduunu tilaf Devletleri'nin mtarekenin imzalanmasn takiben Anadolu'da igale balad srada bu devletlerin adna ve onlarn askerlerinin klna girmi olan gayr-i mslimlerakla hayale gelmeyecek, insanlk d katliam yaptlar. Osmanl Devleti'nin Birinci Dnya Sava'nda karsnda grmedii Yunanistan, tilaf Devletleri adna Bat Anadolu'yu igale yeltenmitir. Haksz igal ve katliamlar karsnda Anadolu'da her ya, cins ve meslek mensubu vatan evladnn her trl olumsuz artlara ramen balatm olduu nizam olmayan mill hareketin ad Kuvay- Mili iye" d i r. Kuvay- Milliye hareketi, mill cemiyetlerin kurulmas, kongre ve mitinglerin yaplmas ve igallere kar Mill Mcadele'nin balatlmas eklinde gelime gstermi, zellikle stanbul'un igali, Anadolu'da Rum ve Ermeni etelerinin yali-gen, kadn-erkek demeden mslman Trk halkn katletmesi ve zmir'in igali olaylar bu hareketin glenmesi ve Anadolu'ya yaylmasn olumlu ynde etkilemitir. Anadolu'nun drt bir yannda cemiyetler kuruldu, mitingler yapld. Mustafa Kemal Paa'nn nclnde balatlm olan Mill Mcadele'ye destek verildi. Anadolu'daki haksz igallere kar gsterilen tepkiler Mill Mcadele ruhunun uyannn bir ifadesidir. Sz konusu igale kar Gneydou Anadolu yerleim merkezlerinden -gnmzde bu yrenin iinde bulunduu artlardan dolay setik-

gelen tepkilerden baz rnekleri yle sralayabiliriz: "ark vilyetlerinde muhtar bir Ermeni devleti" kurulmas kararna ve zmir"in igaline kar kan Diyarbekir halk adna Belediye Reisi Dellalzde Abdurrahman'n nclnde byk bir miting dzenlenmitir. Ayn ekilde Silvan halk 17 Mays 1919"da Belediye Reisi Ahmet Hilmi ve Mft Abdurrahman Efendi'nin tilaf Devletleri temsilcilerine gndermi olduklar telgrafta zmir'in igaline kar tutumlarn yle belirtmektedirler: "zmir'in bir kar topran bile ziyana raz olamayacamz btn medeniyet lemine byk acl kalbimize tercman olarak tebliine arac olmanz ve tilaf Devletleri'nin de bu hususa adaletle bakmalarn otuzbin nfus adna rica ve talep eyleriz". 50 zmir'in igali v<?Ernenilerin balatm olduu katliamlar karsnda Siirtliler 19Mays 1919ve23 Haziran 1919tarihlerindemitingleryapmlardr. Ayn sebeplerden dolay Malatya ve Harput ehirlerinde de mitingler yaplm, protesto telgraflar ekilmitir. ngiliz, takiben Fransz ve onlarn adna katliam yapan Ermenilere Kar 15 Ekim 1919'da Mara'ta yaplan mitingde Ermenilerin Osmaniye, Drtyol ve Adana'da iledikleri cinayetler stanbul Hkmeti ve tilaf Devletleri nezdinde protesto edilmitir. ngilizler igal ettikleri Gneydou Anadolu'yu F ransz igaline terk etmek suretiyle ngiliz klkl, niformal Ermeni etelerinin iledikleri cinayetlerden kurtulmak istediler. Bu igallere kar Antepliler 25 Kasm 1919 tarihinde 30 bin kiinin katld bir miting dzenlemilerdir. Belediye Reisi Mehmet Ltfi, alnan kararlar bir telgrafla sulh konferansna gndermitir. Bu telgrafta "ngilizlerin burada bulunduu mddet zarfnda mahade ettikleri vehile Ayntap ehri nfusunun yzde doksan ve binden fazla kyleri kamilen Trk ve mslman olduu gibi, emlk ve arazisinin byk ounluu dahi mslmanlara ait olduundan tarihen ve muhiden Suriye ile alkamz yoktur. Wilson Prensipleri mucibince bizi kendi mukadderatmza hkim klmak insaniyet ve vicdan noktas nazarndan Birleik Devletler'in borcu olduundan ngilizlerden sonra herhangi bir devlet igale teebbs ederse izzet-i nefsimizi rencide edecei cihetle, olabilecek bu igali btn mevcudiyetimizle red eder ve kattiyen kabul edemeyeceimizi beyan ile beraber yakn bir zamanda Paris'de karar altna alnacak olan mukadderatmzn kaytsz artsz Mill stikllimiz" in korunmasn, meru haklarmzn mdfaasn insanlk ve medeniyet namna rica eyler ve i bu mill arzumuzun Sulh Kongresi'nde izahn istirham eyleriz" denilmektedir. Mardin'de de Mara"n ngilizler tarafndan Franszlara devredilmesi ve dier igalleri protesto iin 30 Ekim 1919 tarih inde 25 bin kiinin katld bir miting yaplmtr. Yine Mara'ta Fransz niformas giymi olan Ermenilerin yaptklar katliama kar Plmr'de eyh Hseyin Beyzade Mustafa Bey'in bakanlnda toplanan Dersim Airet reisleri 31 Ocak 1920 tarihinde protesto telgraf ekmilerdir. Garzan Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti 1 ubat 1920'de Garzan'da protesto mitingi dzenlemitir. 2 ubat 1920'de Nusaybin, Viranehir ve 51 Bitlis'te de igaller protesto edilmiti. Ayn ekilde, 11 ubat 1920'de Ergani, 13 ubat 1920'de Dersim Airet Reislerinin ikinci telgraf, bunu Malatya ve Arapgir halknn telgraflar igallere kar halkn tepkisini ak ekilde beyan etmitir. Ayrca stanbul'un 16 Mart 1920 tarihinde tilaf Devletleri tarafndan igali zerine, Dersim, Cizre, Mardin, Besni, Darende, Elaziz, Siverek, Kemah, Ayntab ve Arapgir'den protesto telgraflar ekilmek suretiyle igal protesto edilmitir. Yine igali knamak ve bu uurda mcadeleye hazr olduklarn ortaya koymak iin 18 Mart 1920'de Van'da, 20 Mart 1920 Darende'de ve dier birok yerleim merkezlerinde igallere kar mslman Trk halk gerekli tepkiyi ortaya koymulardr. Bu mitingler Trk insannn mill, manevi ve vatan sevgisi duygularn harekete geirmi, yllarn sava yorgunu Trk Milleti'nin uyann hzlandrm, mill birlik ve beraberlii pekitirmitir. Yaad ky, kasabas veya ehri igale urayanlar kendi yerleim merkezinde, henz igale uramam yerlerin sakinleri de igale urayan en yakn yerlerin yardmna komak suretiyle bu igal glerine tepkilerini cesur bir ekilde gstermilerdir.

Mill Mcadele'nin nasl kazanld, Trkl yok etmeyi amalayan emperyalist glere kar mill eref ve varln nasl kurtarldn renmenin tek yolu, bu mcadelenin nderi Atatrk'n kendi kaleminden kan eserlerin ve dnemin dier kaynaklarnn bilinmesi ve okunmasdr. Mill Mcadele ile Mustafa Kemal Paa'nn bir btn halinde ele alnmas konunun anlalmas iin elzemdir. Zira byk hareketler ancak ve ancak liderlerle hedefine ular. Bu yzden Mustafa Kemal Paa olmasa da Mill Mcadele kazanlabilirdi grn tayanlar bu hareketi meydana geldii dnem ve artlar iinde tanmalar ve deerlendirmeleri halinde bu kanaatlerini deitireceklerine inanyoruz. Mustafa Kemal Paa, Mondros Mtaarekesi gereince cephelerde grevli dier Osmanl Paalar gibi stanbul'a dnm ve saray yaveri kadrosundayeralmtr. Bu dnem Mustafa Kemal Paa iin lkenin iinde bulunduu artlan dnme ve Payitaht'daolup bitenleri yakndan grme ve yaama imkn bulmas ynyle nemlidir. Mustafa Kemal Paa, stanbul'da bulunduu srada Mill Mcadele'nin fikr temellerini atmtr. Kendisi gibi cephelerden dnm olan silah arkadalar ile gizli-aik grmeler yapmak suretiylffonlarla Mill Mcadele'nin kanlmaz olduu konusunda fikir birliine varm olduunu gryoruz. Ancak, bu hareketin baarl olabilmesi iin Mustafa Kemal Paa'nn Anadolu'ya gemesi gerekiyordu. Dou Karadeniz blgesindeki Pontus faaliyetleri ile ilgili olaylar yerinde incelemek iin gnderilecek ordu mfettii olarak Mustafa Kemal Paa'nn tercih edilmesinde Paa'nn o tarihe kadar stlenmi olduu grevlerdeki baars etkili olduu gibi dier baz faktrlerde szkonusudur. Devlet ileri gelenlerinden bir ou Mill Mcadele'nin kanlmaz olduunu aka syleyemeseler dahi buna inanyorlard. Mustafa Kemal Paa, Samsun ve takiben Amasya'ya getikten sonra orada yaynlam olduu genelgede Milli Mcadele fikrinin halka maledilmesi gr hakimdi. Bu genelge bu mevzuda atlm ilk adm olmas ve takiben Erzurum ve Sivas Kongreleri'nin yaplmas hasebiyle nemlidir. Mustafa Kemal Paa'nn balatm olduu mcadele lkenin iinde bulunduu artlar dolaysyla halka malolmakta gecikmemitir. Anadolu'nun en cra kelerinde Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetleri kurulmutur. Bu cemiyetler igalleri protesto ederken bir yandan da kadn-erkek, gen-yal her ya ve meslekten insann iinde bulunduu Kuvay- Milliye dnemi balamtr. Mustafa Kemal Paa Mill Mcadele dncesini Trk Milletine maletmi; herkes dncesiyle, szyle, silahyla, malyla, canyla Mill Mcadele hareketine katlmtr. Bu hareketin dnda kalanlar ise bu aka engel olacak konumda deildi. Artk Anadolu'da silahl mcadele balam ve Mustafa Kemal Paa ve arkadalar bu hareketi ynlendirme grevini stlenmilerdi. Anadolu'da kurulan Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetleri Amerikan Cumhurbakan Wilson'un yaynlam olduu genelgedeki esaslara istinaden Trk insannn ounlukta olduunu ispat amacna dayanyordu. stanbul'da kurulan Karakol ve Geit Tekiltlar stanbul'da kalarak Mill Mcadelenin hayata geirilemeyeceine inandklar iin bu dncedeki insanlarn Anadolu'ya geiini salamayannda stanbul'daki silah ve cephanelerin gizli yollardan Anadolu'ya tanmasnda son derece nemli bir grevi ifa etmilerdi. Mustafa Kemal Paa, Anadolfda balatlan bu hareketin yani Kuvay- Milliye'nin yasallatrlmas mcadelenin merulatrlmas iin 52 53 stanbul'da toplanan Meclis-i Mebusana delegeler gndermitir. Ancak burada Misak- Mill Kararlannn alnmas ve btn dnyaya iln edilmesi bahane edilerek stanbul. tilaf Devletleri'nce igal edilmi, Meclis-i Mebusan baslm ve Misak- Mill kararlarnn alnmasnda rol olan mebuslar (milletvekilleri) tutuklamlardir. Payitaht'm igali, meclisin datlmas olay Anadolu'da Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetleri ve geni halk kitlesi tarafndan protesto edilmitir, Artk Trk milletinin temsilcilerinin igal altndaki stanbul'da toplanamayaca herkes tarafndan kabul edilmitir. Bu dnemde Mustafa Kemal Paa beyan etmi ve Meclisin Ankara'da toplanacan, bunun iin yeni seimlerin yaplmasn, stanbul'dan kap Ankara'ya gelebilen

mebuslarn da itirakiyle 23 Nisan 1920'de Meclisi Ankara'da toplam ve bu yeni meclise Trkiye Byk Millet Meclisi adn vermitir. Anadolu'da balatlm olan Kuvay- Milliye Hareketi'nin faaliyetleri T.B.M.M.'nin alm olduu kararlarla meruluk kazanmtr. Atatrk'n hayat ve faaliyetleri dikkatle incelendiinde O'nun aln olduu karar ve uygulamalarn meru zeminlerde yapt grlmektedir. Nitekim 20 Ocak 1921 tarihli Anayasa, Trk Mill Mcadele Hareketi ve Trk nklb'nn istinad ettii temel yasadr. Atatrk balatm olduu Mill Mcadele hareketini anayasal bir temel zerine bina etmitir. Mustafa Kemal Paa'nn nclnde balatlm olan Kuvay-i Milliye hareketi Anadolu'nun drt bir yannda dmana kar her trl silahyla mcadeleyi balatmt. Ancak, balatlan bu mill hareket igalleri belli lde durdurmu, halkn yreine su serpmi olmasna ramen dman skp atamamt. Zira, mevzii ve blgesel faaliyetlerle dmann Anadolu'dan atlmas Misak- MiIIi'nin hedeflerine ulatrlmas mmkn grlmyordu. Ayrca blgesel kuvvetlerin zamanla mahall kurululara zemin hazrlamas halinde mill birlik ve beraberliin temini gleebilirdi. Tpk gnmzde Afganistan'da Sovyet igaline kar mcadele eden mcahit tekiltlarnn Sovyet igalinden sonra yaklak 10 yldan beri birbirleriyle mcadele ettikleri gibi... Bu dnceyle Kuvay- Milliye'nin dzenli ordu birliklerine dntrlmesi yoluna gidilmitir. Bu deiimin teoride kolay ve gerekli olduu kadar pratie geirilmesi de o nisbetteg olmutur. zellikle Topal Osman. erkez Ethem ve akrcal olay bu geiin hangi glklerle gerekletiinin ak rnekleridir. Trk milletinin ordumillet geleneine sahip olmas Kuvay- Milliye'nin nizam ordu ekline dnmesini salayan en nemli manev etkendir. Mustafa Kemal Paa Kuvay- Milliye'nin dzenli ordu birliklerine dntrdkten sonra hareketin merkezi Ankara olmutur. Artk Mill Mcadele'nin hedefine ulatrlabilmesi iin madd ve manev btn kaynaklarn seferber edilmesi gerekiyordu. Bu kaynaklarn cinsi, miktar. temin, tama, kullanma biimi iin T.B.M.M.'nin 7-8 Austos 1921 "de alm olduu "Teklif-i Milliye" kararlar en gzel rnektir. Teklif-i Milliye kararlar ile Trk insanndan bedeli sonradan denmek zere toplanm olan giyim-kuam, yiyecek ve ulam aralarnn cinsi ve miktar o gnk Anadolu'nun iktisad durumunu yani Trkiye Cumhuriyeti'nin hangi artlarda ve nasl bir temel zerinde kurulduunu gstermesi bakmndan son derece nemlidir. Bu zelliinden dolay Trkiye Cumhuriyeti Devleti'ne "Borcunu Milletine deyen Devlet" tanm uygun dmektedir. Atatrk, 5 Austos 1921 tarihinde T.B.M.M.'nin kararyla Bakomutanla getirilmi ve 26 Austos 1922 Byk Taarruz ile igalcilere son darbeyi vurmu. 9 Eyll 1922 tarihinde de Bat Dnyas adna Anadolu'daki igali gerekletirmeye kalkan davranlar insanlk onuru ile badamayan, cinayetlerin sorumlusu taaron Yunan kuvvetleri geldikleri gibi, ama aypl olarak Anadolu'dan atlmlardr. Atatrk, 3 Ekim 1922'de Mudanya Konferans'n takiben 24 Temmuz 1923 "de Lozan Bar Antlamas'n gerekletirdikten sonra btn dikkatini Mill Mcadele'nin asker cephesindeki faaliyetle hemen ayn dnemde balatm olduu dahil ynetime. 1300 yl nce Trk Bilge Kaan'in tarihi Trk Yurdu Trkistan'da adn Trk budunundan alan Gktrk Devleti'nden sonra ikinci olarak Atatrk, ad Trk olan Trkiye Cumhuriyeti Devletini Anadolu'da kurmutur. Aralksz 20 yl devam eden savalar sebebiyle bitmi tkenmi Anadolu'nun insan kaynan, yeralt ve yerst zenginlik kaynaklarn harekete geirmede de Mill Mcadele'de olduu gibi baarl olmutur. Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin asker mimar bu aamadan itibaren sivil mimar olarak birbirini takip eden ilke ve inklplarn hayata geirmenin 54 55 mcadelesini vermitir. Bugn Trk insan her trl insan haklarna sahip, a yakalama mcadalesini veriyorsa bunu o gn atlan temellere, alnan kararlara borludur. Trk insan iadam, sanat ve zenaa yapabiliyorsa, kendi mekteplerinde kendi dili ve kaynaklan ile eitim yapabiliyor, inancn inancnn gerei inand gibi yaayabiliyorsa hi phesiz bunda Kuvay- Millyani Mill

Mcadele'nin birinci derecede rol olmutur. Biz Atatrk' ve onun mcadelesini bu manada anlyor, O'nu yeni Trk Devleti'nin varlnn mimar olarak tanyoruz. Atatrk' Trk insannn mill ve manev deerlerinden soyutlayarak anlamann ve tantmann Atatrk'e kar yaplacak en byk hakszlk olacana inanyoruz. Osmanl, Trk ve slm fobisi iin Atatrk emsiyesini kullanarak mill, manev ve tarih deerlerimizi yok farz etmek ve bunlar tehlike saymak Atatrk'n fikirlerinde ve davrannda yer almad iin Atatrk'e gnl verenlerde de olmamaldr. Aksi halde Atatrk' bu fobilerle tanma ve tantmaya kalkmann Atatrk' Atatrk'ten uzaklatraca gr ve kanaatindeyiz. 2- Trkiye Cumhuriyeti'nin Yaps ve Karakteri Trkiye Cmhuriyeti'ni en iyi karakterize eden nitelik laikliktir. Kaynan tarihi Trk devletlerinden aln ve mmetlikten millete gemede itici rol oynamtr. ncelikle saltanat ynetimi ilga edilerek hakimiyetin kaytsz ve artsz milletin olduunu ilan etmitir. Atatrk dnce sisteminde gerek ile ideal sentezlemi, ama arlk daima gerekten yana olmutur. Trkiye Cumhuriyeti 75 yllk sre iinde kendi z deerlerini koruyarak, adalamasn baarmtr. Bu yolculuu yryerek deil, koarak yapmaldr. nk kaybedilecek zaman ve israf edilecek deerleri yoktur. Atatrk ilkeleri bir btn, bir elin parmaklar gibidir. Bunlardan birinin gerekli, dierlerinin gereksiz veya nemsiz olmas mmkn deildir. Zaman zaman bilerek veya bilmeyerek ilkelerden birini n plana karmak, dierlerini grmemek gibi yanllklar yaplmtr. u hususu zellikle ve ncelikle belirtmek gerekir. lkeler belirli bir srede miad dolan statik bir deer ve kymet deil, toplumun ihtiyalar ile paralel olarak dinamik karakter kazanan ada deerler manzumesidir. adalamann snn yoktur. Zira dnya insanolunun elinde bir oyuncak haline geldii, feza almalarnn hz kazand bir dnemde Atatrk'n att temel bizigelecee tayacak gtedir. Bu zeminde emin admlarla yarnlara ulaacak olan Trkiye Cumhuriyeti Trk genliine emanet edilmitir. Trk genlii bu amac gerekletirebilecek bir donanmla temsil eden bilgi ile gelecee hazrlanmaldr. Bu yzden Trk genleri Atatrkl sadece isim olarak bilmekle yetinmeyecek, O'nun izinden giderek ilke ve inklaplarnn koruyucusu ve uygulaycs olduunu ispat edeceine inancmz tamdr. Atatrk iin adalamak sadece bir ama deil, Trkiye Cumluriyeti'nin sonsuza kadar yaayabilmesi iin vazgeilmez bir ara nitelii tamtr. O'na gre, Trk adalamas, tarihin derinliklerinden inen (Trk Devlet gelenei) tecrbeler, Trk toplumunun beklentileri ve ihtiyalaryla ekillenmitir. Temel dayana, akl ve bilimdir. Ulu nder Atatrk "Hayatta en hakiki mrid ilimdir, fendir" szyle bu grn hayata geirmitir. Bu szyle Trkiye Cumhuriyeti'nin her trl faaliyetine akln ve bilimin hakim olmasn temel ilke olarak benimsemitir. Bu maksatla bata Trk Tarih ve Dil kurumlan, Trkiyat Enstits ile Dil ve Tarih Corafya Fakltesi'ni ncelikle kurmutur. Atatrk'n dneminde tesisi edilmi olan messeselerin ve alnm olan kararlarn ortak yan "milli" kelimesini sfat olarak alm olmalardr. Gerektende Cumhuriyetin ve dayand ilkeler, kurum ve kurulularnn ortak yan, "milli" olmasdr. Bir baka ifadeyle Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunu takiben giriilen her hareket, atlan her adm, yaplan her teebbsn sfat "milli" olmutur. Mondoros Mtarekesini takiben Anadolu'daki igallere kar verilen mcadele milli, son Osmanl Mebuslar meclisinin ald karar "Misak- Milli " yani vatann snrlar "milli" dr. T.B.M.M'nin alm olduu kararlar'' milli yemin" milli bir srdr. Atatrk'n 1923 ylnda Adana'da yapm olduu konumasnda "Bu millet milli benliini idrak ve bunu btn dnyaya ispat eylemitir..." M. Kemal, milli mcadelenin bandan Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluu ve yeniden yaplanma sreci boyunca "milli" sfat yannda "Trklk duygusu"nu rehber edinmitir. Bu ifadelere bakarak M. Kemal Atatrk'n balatm olduu mcadelenin itici gcnn milliyetilik olduunu syleyebiliriz. 56 57

Osmanl devletinin uygulam olduu politikann sonucu unutmu, kaybetmi, olduumuz duygu ve deerlerin banda millilik vasfnn geldiini iaretle '"Biz milliyet fikirlerini tatbikte ok gecikmi ve tembellik gstermiiz. Bunun zararlarn fazla faaliyetle gidermeye almalyz. Osmanl Devleti in'deki muhtelif kavimler hep milli akidelere sarlarak milliyet mefkuresinin kuvvetiyle kendilerini kurtardlar. Biz ne olduumuzu, onlardan ayr ve onlara yabanc bir millet olduumuzu, sopa ile ilerinden kovulunca anladk... Anladk ki kabahatimiz kendimizi unutmamzmi. Dnyann bize hrmet gstermesini istiyorsak evvela biz, kendi benliimizi ve milletimize bu hrmeti hissen, fikren, fiilen btn ef'al ve harekatmzla gsterelim. Bilelim ki, milli benliini bulmayan milletler baka milletlerin ikardr." Konu ile ilgili Atatrk'n veciz Szleri; 1- Trkiye Cumhuriyeti'ni kuran Trk halkna Trk milleti denir.(1930) 2- Diyarbakrl, Vanl, Trakyal hep bir Erzurumlu, Trakyal hep bir soyun evlatlar ve ayn cevherin damarlardr. (1923) 3- Biz dorudan doruya milliyet perveriz ve Trk milliyetisiyiz Cumhuriyetimizin dayana Trk toplumudur. 4- Bir toplumun fertleri ne kadar Trk kltr ile dolu olursa, o topluma dayanan cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur. (1923) 5- Biz yle milliyetiyiz ki bizimle ibirlii yapan btn milletlere sayg duyarz. Onlarn milliyetlerinin btn gereklerini tanrz. Bizim milliyetperverliimiz herhalde bencil ve gururlu bir milliyetperverlik deildir. (1920) 3-Trkiye Cumhuriyeti'nin Kurulu ve Yaplanmasnda Atatrk 600 Yl Dnya siyasetinde yer alan Osmanl Devleti, kuruluundan itibaren yaklak 350 yl siyasi, askeri, mali ve idari bakmdan yaad yzyla model olmu bir Trk devletidir. Bu devleti dnyadaki ve zellikle Bat Dnyasndaki gelimeler karsnda nce Osmanl messeseleri takiben de Osmanl Devleti malup olmaktan kurtaramamlardr. Batllama uruna atlan admlar ve verilen tavizler (Islahatlar, tanzimat ve merutiyetler sonucu deitirmemi ve Birinci Dnya Sava'nda uram olduu malubiyeti takiben 30 Ekim 1918'de itilaf devletleri ile imzalam olduu Mondros Atekes Anlamas ile varlna son verilmitir, anlamann ar artlarn itilaf devletlerinin haksz igalleri daha da arlatrm ve Osmanl Devleti'nin varlna hukuken olmasa dahi fiilen bu anlama ile son verilmitir. Bu cmleden olmak zere Adana ve yresi Franszlar, Antep, Mara ve Urfa ngilizler, Konya ve Antalya talyanlar, Samsun, Merzifon ngilizler tarafndan igal edilmitir, itilaf Devletleri'nin desteiyle 15 Mays 1919'da Yunanistan zmir'e asker karm ve Bat Anadolu'yu igal etmitir. tilaf devletleri yzyllardan beri Anadolu'da Trk hakimiyetinde her trl dini, kltrel, ekonomik bakmdan Trk halkyla ayn haklar paylam olan hristiyan aznlklar eitli vaadlerle kkrtmak suretiyle devletin kn hzlandrmlardr. 16 Mart 1929 tarihinde ise tilaf Devletleri Osmanl Mebuslar Meclisi'nin toplanmas ve alm olduu Misak Milli kararlarn bahane ederek meclis binasn igal ve milletvekillerini tutsak almlar, meclisi de kapatmlardr. Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk'n hayat incelendii zaman O'nun Osmanl Devleti'nin dalmasna mani olmak zere Trablusgarb Sava, Balkan Muharebeleri ve nihayet Birinci Dnya Savalarnda olaanst baarlar gsterdii ak olarak grlr. Yani Atatrk, Osmanl Devleti'ni ykp Trkiye Cumhuriyeti'ni kurmamtr. O dalan, hakk, hukuku yok saylan ve nihayet Sevr Anlamas ile varlna son verilmek istenilen Osmanl Devleti'nin bata ba kenti olmak zere Anadolu'nun hemen hemen tamamnn igal edilmesi zerine milli mcadele fiilen balatlmtr. Mustafa Kemal Atatrk'n hayatndan ksa bir kesit vermek gerekirse, 1905 ylnda Harp Akademisi'ni bitirdikten sonra am'daki 30. Svari Alay'nda greve balamtr. Bundan sonra alm olduu grevler srasyla; 13 Ekim 1907'de Selanik, Aralk 1908-Ocak 1909'da Trablusgarp, (18 Aralk 1911 'den 24 Ekim 1912'ye kadar talyanlara kar Derne, Bingazi ve Tobruk'ta mcadele vermitir.) 19121913yillarnda balkan Savana katlm, 27 Ekim 1913'de Sofya'ya Askeri Atee olarak atanmtr. 20 Ocak 1995'de Birinci Dnya Sava'nn en nemli cephesi 58

59 olan anakkale'de stn baar elde etmitir. 1916 ylnda XVI. Kolordu komutan olarak Gneydou Anadolu'ya, 17 ubat 1917'deOrdu komutan olarak Hicaz'a, 7kasm 1917'de stanbul'a genel karargaha tayin edilmitir. Aralk 1917-Ocak 1918 aylarnda o srada veliaht olan Vahdettin ile birlikte Osmanl ordusunun temsilcisi olarak Almanya'ya gitmitir. 16 Austos 1918'de Suriye ve Filistin'deki VII. Ordu Komutanlna atanmtr. 30 Ekiml9l8'de imzalanm olan Mondros Mtarekesi uyarnca 13 Kasm 1918'de stanbul'a dnmtr. Mustafa Kemal Atatrk'n Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluu ynndeki ilk adm hi phesiz ki 19 mays 1919'da Samsun'a kt gn olmaldr. Bu tarih Trkiye ve Trk Dnyas iin byk nem tamaktadr. nk Trk milli mcadele hareketinin fiili balang tarihi 19 mays 1919'dur. Atatrk Samsun'da bir hafta kaldktan sonra Havza ve oradan da Amasya gemi, Trkiye'nin kurtuluu ve kuruluu iin byk yry balatm oldu. Mustafa Kemal Atatrk'n Anadolu ve Rumeli'deki haksz igaller karsnda bir yandan igalcilere kar, kar fiilen mcadele iin blge ve yre adlan ile anlan Kuvay- Milliye tekilatlarnn kurulmas ynnde faaliyet gsterirken dier yandan da Trk Milletinin uram olduu haksz igal ve katliamlar protesto etmek ve btn dnyaya duyurmak yani Kuvay- Milliye hareketinin balatm olduu mcadelenin meruluunu savunmak iin ayn ekilde yre, ehir ve blge adlarn tayan Mdafa-i Hukuk ve Redd-i lhak Cemiyetleri kurulmutur. Bu iki ynl mcadelenin baarsnn bir dier sebebi olmaldr. Kuvay- Milliye birlikleri dzenli orduya geii baarrken Mdafa-i Hukuk ve Redd-i lhak cemiyetleri de haksz igalleri ve yaplan katliamlar protesto mahiyetinde almalar balatmtr. Bu iki ynl mcadelenin sonunda Kuvay- Milliye Birlikleri dzenli ordu, Mdafa-i Hukuk Cemiyetleri de T.B.M.M.'nin kurulmasyla faaliyetlerine son vermi, tarihimizdeki erefli yerini almtr. Trk Milli mcadele hareketinin hedefini Mustafa Kemal Atatrk, "Mili egemenlie dayanan, kaytsz artsz yeni Trk Devleti kurmak.'' olduunu ifade etmitir. Kurulan bu devletin parolasnn "Ya stiklal, Ya lm" olduunu esas olann "Trk Milleti'nin haysiyetli ve erefli bir millet olarak yaamas olduunu dost, dman herkes bilmelidir. Ne kadar zengin ve bolluk iinde olursa olsun, bamszlktan yoksun bir millet medeni ve insanlk dnyas karsnda uak olmak mevkiinden yksek bir muameleye layk grlemez, "eklinde dncesini ifade etmektedir. Trkiye Cumhuriyeti Devleti Mustafa Kemal Atatrk'n nderliinde vermi olduu istiklal mcadelesi sonunda lkesini igal eden tilaf devletleri ile yapm olduu antlamalar ve nihayet 24 Temmuz 1923 tarihinde o gnk Dnyann byk devletlerinin de imza koymu olduklar Lozan Antlamas ile fiilen, ve hukuken Trk Dnyas'nin 20. yy.'daki ilk bamsz devleti kurulmutur. T.B.M.M. alm olduu bir karar ile 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyeti ilan etmitir. Mustafa Kemal Atatrk ilk Cumhurbakan olarak yeni Trk Devleti'nin Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Laiklik, devletilik, nklaplk ve halklk lkeleri'ne dayandn ilan etmitir. Atatrk lkeleri olarak da tanmlam olduumuz bu alt ilkenin her birinin tarihi temellerine inildii zaman Trkiye Cumhuriyeti'nin dayanm olduu ilkelerin tarihi Trk Devletleri'nin ortak paydas olarak kabul edilen Trk devlet geleneinin ada yorumu olduu anlalmaktadr. Atatrk'n lkemizde gerekletirmi olduu inklaplar da birbirini tamamlayc, yani bir btnn paralar olarak kabul edilmitir. Bunlarn bir btn halinde hayata geirilmesi Trkiye Cumhuriyeti'nin adalamas ile dorudan ilgilidir. Trk nklabnn Trk toplumunun yzde ellisini tekil eden Trk kadnna bakn; "Toplum kadn ve erkek denilen iki cins insandan oluur. Mmkn mdr ki ynn bir parasn ilerletme tekini ihmal edelim de kitlenin btnl ilerleyebilsin; Mmkn mdr ki bir cismin yars zincirle topraa bal kaldka teki ksm gklere ykselebilsin. phe yoktur ki ilerleme admlar kadn ve erkek iki cins tarafndan beraber, arkadaa atlmal, ykselme ve ilerlemede birlikte yol alnmaldr. Byle olursa inklaplar baar ile sonulanr. Bir toplum cinsinden yalnz, birinin yenilenmesiyle yetinilirse o toplumun yardan fazlas kuvvetsizlik iinde kalr. Bir millet ilerlemek istiyorsa bu noktay esas olarak almaldr. Bizim toplumumuzda baar

gstermemizin nedeni kadnlarmza kar gsterdiimiz ilgisizlik ve kusurdan domaktadr. nsanlar dnyaya alnlarnda yazl olduu kadar yaamak iin gelmilerdir. Yaamak demek, faaliyet demektir. Bu sebeple bir toplumun bir organ faaliyette bulunurken, dier organ ilemez ise o 60 61 toplum fel olmutur. Bundan tr bizim toplumumuzda ilim ve teknik gerekli ise bunlar ayn derecede hem erkek, hem de kadnlarmn edinmeleri lazmdr. una inanmak lazmdr ki dnya zerinde grdmz her ey kadnn eseridir, "szleri ile an en gelimi toplum tipini tanmlamaktadr. Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu olan Atatrk, alm olduu kararlarda ne lde aklc ise, uygulamalarnda da o nisbette baarl olmutur. Onun szlerine ve icraatlarna bakarak; gereki, saduyulu ve uza gren bir devlet adam olduu hemen anlalmaktadr. Bizim tespitlerimize gre ne yapt, neye karar verdi ise daima akl ve bilgiyi esas almtr. Cumhuriyetin kurulmas srasnda esas alm olduu ilkeler ve gerekletii inklaplar yeri ve zaman geldiinde gndeme getirmi ve uygulamtr. Bunu bir siyasi ve sosyal patlamaya meydan vermeden gerekletirmi olmas O'nun stn zekas ve ileri gr ile izah edilebilir. nk Trk milletini eilimlerini ok iyi sezen ve ruhlara szmasn yi bilen inklap bir ruha sahip olduu iin arzu ve eilimleri milli lkye dntrebilmitir. Atatrk ideal ve uygulamalarnda milleti ile btnleebilmi ve balatm olduu milli mcadelede Trk Milleti'nin yksek vasflarna gvenmitir. Nutuk, Sylev ve Demeler ile Genlie Hitabesinde bir husus ak olarak ifade edilmitir. Btn teebbslerinde millet sevgisine dayanm, gl kiilii ve ikna kuvveti sayesinde kitleleri srklemeyi baarmtr. Atatrk milli mcadelenin baar ile sonulanmas iin bitmi tkenmi, ite ve dta yok farz edilmi olan Trk Milleti'nin mevcut maddi ve manevi kaynaklarn (Tekalif-i Milliye kararlar) kullanmtr. Yeni Trk Devleti'nin bir yandan milletleme, dier yandan da ada uygarlk dzeyine ulaabilmesinin Osmanl Devleti'nden alnm olan kurum ve kurulularla mmkn olamayacan, milleti kendi haline brakmak suretiyle de biryere varlamayacan bildii iin fikri ve fiili olarak yeniden yaplanmaya nderlik yapmtr. Bu deimelerin znde yzyllardan beri ihmal edilmi, yok saylm olan Trk kltrnn yani dil, tarih, din rf ve adetler vb. deerlerin aratrlmas, ortaya konulmas ve messeseletirilmesi ynnde nemli admlar atlmtr. Bu yzden Cumhuriyetin dayand ilkeler (Atatrk ilkeleri) tarihi Trk Devlet Geteneinin yirminci yzyl artlarnda yeniden hayata geirilmesidir. Bu ilkeler Trk Milleti'nin tarihi ve kltrel deerleriyle atmamtr. Atatrk, Trk Milleti'nin z niteliine ve deerlerine ulamamz iin nclk grevini stlenmi ve bunu baaryla sonulandrmtr. Atatrk lke ve inklaplar bir btnlk iinde ele alnmal ve deerlendirilmelidir. Oysaki baz evreler bu ilke ve inklaplar Trk Milleti'nin tarihi ve kltrel kaynaklarndan ayr dnerek veya baz ilke ve inklaplara ncelik veya arlk vermek suretiyle bilerek veya bilmeyerek baz yanllar yapabilmektedirler. Bize gre Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Devletilik, Laiklik, Halklk, ve nklaplk, ilkeleri nda yap lan almalar ve atlan admlar Trk Milleti'ni yeni bir yapya kavuturmutur. Bu yap, adalama yolunda ilerletmekte olan lkelere ve zellikle de Trk Cumhuriyetleri iin bir modeldir. Cumhuriyet ncesi Anadolu ile Cumhuriyet dnemi Anadolu'nun fiziki yaps, kltrel dokusu, mali kaynaklan ve demografik yapsn mukayese edecek olursak Cumhuriyet ve onun dayand ilkelerin Trk Milleti'ne kazandrm olduu maddi ve manevi deerleri kolayca tespit etmemiz mmkndr. Yeni Trk Devleti'nin yaplanmasnda Trk Milleti'nin tarihi ve kltrel deerlerine gerek manada saygl olunmutur. zellikle rf ve adetlerine, dinine mdahele olmamtr. Sadece ve sadece dini inan, rf ve adetlere sonradan maledilmi olan hurafe ve yaktrmalar ile dinin karlara alet edilmesine engel olunmaya allmtr ki bu zellikle adaln ve Trk Devlet geleneinin bir gerei olmaldr.

Trkiye Cumhuriyeti 75.ylda dost, dman hemen hemen hi kimsenin inkar edemeyecei nemli atlmlar gerekletirmitir. Blgesinde ve dnyasnda (Trk slam Dnyas) a yakalamann mcadelesi iinde gelimesini srdrmektedir. Mevcut haliyle bir cazibe merkezi ve g oda konumundadr. Siyasi, sosyal ve ekonomik alandaki darboazlarn alacana ve gl ve mutlu bir Trkiye zleminin lkemizi ve insanmz daha iyi ve gzel geleceklere ulatracan ve bu ynyle de Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin tarihi Trk devletlerinin misyonunu temsil ettiine olan inancmz ve gvenimizi bir defa daha tekrar ediyoruz 62 63 SONU Osmanl Devleti ile Trkiye Cumhuriyeti arasndaki mnasebetlerin iyi tespit edilmesi gerekir. Cumhuriyet rejimine gnlden bal her Trk vatandann Osmanl Devleti'ni tarihi Trk devletler zincirinin cumhuriyet ncesi halkas olduunu bilmesi yannda Osmanl Devleti'nin dalma dneminde ynetim biimi ve yneticilerden kaynaklanan zaaflarn kabullenmesi ada ve medeni bir davran olmaldr. Aksi takdirde Cumhuriyet rejimine gnlden bal olanlarn Osmanl Devleti hakknda olumsuz fikirler tamas, Osmanl'ya sayg duyanlarn da Cumhuriyet'e farkl bakmalar gibi bir sakat mantn temsilcileri bulunacana inanmyoruz. Trk milleti mutlakiyet ve merutiyet ynetimini Osmanl Devleti'nde yaam, Cumhuriyet ve demokrasiyi de Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin vatanda olarak yaamaktadr. Ayrca Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucular bata Atatrk olmak zere Osmanl dneminde yetimi, Osmanl Devleti'ni iinde bulunduu kmazlardan kurtarabilmek iin canla bala mcadele etmilerdir. Osmanl Devleti'ni kurtarma ynndeki btn klarn snmesi ve Trk milletinin namus, haysiyet, iman ve yaama mcadelesinin sonunda ve ulu nder Atatrk'n nclnde Trkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmutur. Trkiye Cumhuriyeti Devleti stiklal Sava'nn sonunda tilaf Devletleri ile yapm olduu siyasi antlamalar yannda Osmanl Devleti'nin olan borcunu da demitir. Ayrca Balkanlar, Kafkasya ve Ortadou'daki baz komu lkeler Osmanl Devleti ile olan szde baz meselelerin sorumlusu olarak da Trkiye Cumhuriyeti Devleti'ni grmektedirler. Meseleye hangi adan bakacak olursak olalm Osmanl Devleti ile Trkiye Cumhuriyeti Devleti tarih, kltr, din, dil ve mensubiyet balar ynyle birisi dierlerinin devamdr, ancak Atatrk'n Trkiye Cumhuriyeti'ni yeni bir ruh ve anlay, niter yap esas zerine kurmu olduu ve onu srekli enerjik, gen ve dinanizmin temsilcileri olan Trk genliine emanet etmi olduu gerei akldan uzak tutulmamaldr. BBLYOGRAFYA m64 65 BBLYOGRAFYA -ATATRK, Mustafa Kemal, Sylev ve Demeleri, c.v, stanbul 1981 -AZZ, B, Erdeir-i Esterabadi, Bezm u Rezm, ev. Mrsel ZTRK, Ankara 1990 -ATATRK, Mustafa Kemal, Nutuk, Haz. Zeynep Korkmaz, Ankara 1981 -GEN Reat, Kagarl Mahmut'a Gre XI. Yzylda Trk Dnyas, Ankara 1997 -KARABEKR, Kazm, stiklal Harbimiz, stanbul 1963 -KAFESOLU, brahim, Saray M, Attrk lkeleri ve Dayand Temelller, stanbul 1983 -KAFESOLU, brahim, Trk Milli Kltr5. Bask, stanbul 1998 -KPRL, M.Fuat, Osmanl, Osmanl mparatorluu'nun Kuruluu, 1.Bask stanbul -JEAN, Paul Rax, Trklerin Tarihi,Trc Galip stn, 3 .Bask stanbul 1991, -MDERRSOGLU, Alptekin, Kurtulu Sava'nn Mali Kaynaklar, Ankara 1974 -N, orgia, Histoire de la Vie Byzantine Bucarest 1934 -NAN, Afet. Medeni Bilgiler, T.T.K. Ankara 1948 67 1979

-BN Bibi. El- Evamir'l Ala'iye ( Selukname) ev. Mrsel ZTRK, C-l-II Ankara -NALCIK. Halil, Fatih Devri zerine Tetkikler ve Vesikalar I, Ankara 1954 -SMER Faruk, Yabanlu Pazar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf yay. stanbul 1985 -AHNGZ, Mehmet, "Milli Mcadele Esnasnda Gneydou Anadolu Blgesinde Yaplan Milli Birlik ve Beraberlik Mitingleri", Atatrk aratrma Merkezi Dergisi, XI/ 32 S:417-432 -MR, Bilal, ngiliz Belgelerinde Atatrk, C.l-11, Ankara 1973-TANER, Aydn, Trk Devlet Gelenei, stanbul 1993 -TRKDOAN, Orhan, Deime - Kltr ve Sosyal zlme, stanbul 1996 -TURAN, Osman, Seluklular Zamannda Trkiye, stanbul 1971 -TURAN Osman, Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1973 -UZUNARILI .Hakk, Anadolu Beylikleri Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, II.Bask Ankara 1969 -"Osmanl mparatorluu'nun Etnik Menei Meseleleri", Belleten, 1943 Say:28,55-219-312 -YINAN M.Halil, Anadolu'nunu Fethi, stanbul 1944 -YUVALI, Abdulkadir, lhanllar Tarihi (Kurulu Devri), Kayseri EKLER 68 69 1- ANADOLU'DA KURULMU OLAN BEYLKLERLE LGL KRONOLOJ Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Dilmaollar Beylii 478/1085 588/1192 Mehned Bey Bitlis Malazgirt Savana katlan Dilmaol, Melmed Bey tarafndan kendisine ikta olarak verilen Bitlis ve havalisinde bu beylii kurmutur. lir men ah! ar 'd an Bcgtimur Bitlis'i zapt etti. Bundan sonra Dilnaoullar Beylii lirzen ve havalisinde hkm srm, muhtemelen Akkoyulular devrinde tarihe karmtr. ------------------------------------tobanolla 624/1227 709/1309 Hsameddin Kastamonu Sultan Alaeddin Keykubad, oban Bcy'i deniz ar Sugdak (Krm) seferi ile grevlendirmiti (1227). oban Bey'in bu sefer snasnda kazand baar neticesinde Kastamonu arazisi hizmetine karlk mkafat olarak verilmi ve bu tarihten itibaren beyliin kurulmu olmas muhtemeldir. . . Son zamanlardaki saltanat mcadelesinde taraf tutarak Rkncddi Kl Arslan' sultan ilan etmilerdir. Bunun zerine yaplan mcadelede obanolu Beyi. cmscddin Yaman Candar'n gayreti ile malup ve maktul oldu. Sultan Mesd Candar'a hizmetine karlk Kastamonu ve havalisini verdi ve obanouilar son buldu (1309). Beyliin Ad Ermenahlar Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi 493/1100 604/1207 Skmencl| Ahlat Kutb Kurulu ekli Skmen iyi bir kleyd.. Melik Mahmut Taparn] baarl hizmetlerinden dolay O'na Ahlat ve Vanj evresini ikt etmesinden! dolay Ermenhlar Devleti, kurulmu oldu (1100). Ykl ekli Hyybilcr, Dou Anadolu'daki Trk Devletlerini hakimiyetleri altna almak fikrindeydiler. Eyyubler'in arzulan gerekleti ve Ermenhlar devleti ortadan kalkt (1207). nalottllar 491/1098 579/1183 nal Trkman

Diyarbekir Tutu ve Berkyaruk arasndaki Byk Seluklu; Taht iin mcadelede mid, blgesi Trk emirleri arasnda paylald. Sadr da mid'e hakim oldu. ok gemeden lnce yerine muhtemelen kardei ve bu slalenin kurucusu olarak, kabul edilen Trkmen emirlerinden nal geti Beylik bylece kuruldu. Hisn Keyf Artuklular'nn bandaki Nureddn Muhammed Selahaddin Eyyub'ye tabi olmu ve ona kar btn vazifelerini verine getirmiti. Karlk olarak da Amid ehrine sahip olmak istiyordu. Selahaddin Amid zerine yrd ve ehri alarak Nureddine verdi. Bylece inaloullar Beylii sona erdi (1183). W Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Yk|h ekli Saltuklular 464/1072 598/1202 Saltuk Erzurum Sultan Alparslan Malazgirt Sava'ndan (1071) sonra Bizansn mparatoru IV. Diogenes'in lmyle, bar artlarnn yerine getirilmemesi zerine kumandanlarna Anadolu'da fetihlere devam edilmesini buyurdu. Bunlardan Saltuk, Erzurum ve civarn zapt ederek Sltuklular Beylii'ni kurdu. XII. yzyl ortalarndan itibaren Trkiye Seluklular v eEyybi devleti Dou ve Gneydou'daki beylikleri tehdide balamt. Trkiye Seluklr Sultan Rkncddin 11 Sleyman ah Erzurum'a yrd ve Saltuklu beyi Melikah' yakalatp hapsettirdi. Bylece Saltuklu Devleti sona erdi. Mcngccklcr a) Erzincan-Kcmah Kolu b) Divrii Kolu 464/1072 676/1277 Mengc Gazi Erzincan-Kemah Divrii Mengcek Gazi'nin Malazgirt Sava'na katlan ve bu savatan sonra Sultan Alp Arslan'n Anadolu'yu zapt etmesi iin grevlendirdii beyler arasnda bulunduu ileri srlmektedir. Dier bir gr ise, Mengicek Gazi'nin Anadolu topraklarna 1080 ylndaki g dalgas ile geldii ve bundan sonra beylii kurduu kabul edilmekte. Mengck'iin olu Emir shak'n lmnden sonra. Mengckl Devleti ikiye blnd, a) Erzincan-Kemah kolu -Davud-h b) Divrii kolu Sleyman-h Erzincan-Kemah koluy beyi Belrm ahin kz, Seluk Hatun, Trkiye Seluklu Sultan zzeddin Keykavus ile evlendi. Bu evlenme iki hanedan arasndaki dostluu daha da kuvvetlendirdi Ancak Bchrm ahin olu 11. Davud, Seluklu Sultan 1. Alaeddin Keykubad'a kar baz tertiblere girimiti. 11. Keykubat Erzurum seferi bahanesiyle harekete geerek II. Davud ah' yakalatt. Erzincan ile Kemah' ele geirdi ve Meng-cckle'in bu blgedeki hakimiyetine son verdi (1228) Divrii koluna gelince, Mool Sultan Abaka. 1277 ylnda Anadolu'ya geldii ve Divrii'ye uradnda, kaynak-lar Mengckl hanedanndan bahs etmiyor. Bu da bu beyliin bu yldan daha nce tarih sahnesinden kaybolduunu gsteriyor Aliye Begleri Aydnoullar 692/1293 07/1308 876/1471 29/1426 Kurucusu Mecdeddin Mahmud Bedreddin Mahmud) /lbarzeddin iazi Melmed ev Merkez Aliye Alanya) .ydn-eli Kurulu ekli Trkiye Seluklularmn son yllarnda Aliye Karamanollar bey Mecdeddin Mahmud'un eline geti (1293). Bundan sonra burada ve yresinde Karamanollan'na bal beyler hkim oldu. Aliye Beyleri burada nce Karamanoullarnn bir kolu olarak, sonra da Memlukl Devleti'nin hakimiyeti altnda hkm srd. Beyliin kurucusu Mbarizeddin Gazi Melmed bey, Germiyanollar

ordusunda suba idi. Aydnoullan, Mentee Be'inin damad Sasa'nn yardmna gelmiler ve Bizansllardan alnan Aydn-eli topraklarnn fethinde byk rol oynamlard. Fakat Melmed Beg, Sasa Beg yenerek Aydn-eli'ne hakim oldu 1308). Ykl ekli Karaman 6. Savc 1427 ylnda Aliye'yi bebin altn karlnda Menluklt Devleti ne satt ve bundan sonra burada Memlukl Devleti'nin hakimiyeti altnda Karamanolu Mahmud Bey'in torunlar hkm srdler Kl Arslan zamannda Gedik Ahmcd Paa, Aliye'yi alarak (1471) Osmanl Devleti topraklarna katt. Yldrm Byezid hkmdar olduktan sonra Osmanl Dev-leli'ne kar Karamanoullan'n leviki ile harekete geen Anadolu beyliklerini taat altna almak iin kt Anadolu seferinde Alaehir'i zabp etti ve Aydnoullan beylii Osmanl Devletine labi oldu (1390). Ankara Savandan sonra Timur tarafndan topraklan gen venlen Aydnoullan fetret devrinde izledii politika ile bir mddet daha ayakta kaldysa d,a. 1426da Cneyd Bey'in ailesiyle birlikte dam edilmesiyle Aydnoulan topraklan tamamen Osmanl daresine girdi Ol Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Candarollan (Isfendiyaroullar) 691/1292 866/1462 emseddin Yaman Candar Kastamonu ve Sinop Trkiye Seluklu Sultan 11. Gyaseddin Mesud'un ilk saltanat devresinde (1284-1,296) kardei Rkneddin Kl Arslan'a kar yapt savata esir dmesi srasnda. Sultan Mesud'un kurtarlmas iin yaplan savata yararll grlen emseddin Yaman Candar'a Kastamonu ve havalisinin verilmesiyle bu Trk beylii kuruldu. 1392'de Yldrm Bayezid, Candaroullan topraklarn igal etti, fakat Sinop'ta oturan Isfendiyar Beyi Sinop'ta Candaroullar beyliini devam ettirdi. Ankara Sava ile (1402) Osmanl Devleti tarafndan igaj^ edilen topraklar tekrar iade edildi. Trabzon seferi srasnda II. Melmed K astaonu zerine vrd Candaroullan Beyi smail bey Sinop'a ekildi. Ancak 1461 'de kaleyi Osmanl paasna teslim etti. Onun yerine geen Kzl Ahmed Beye Mora sancak beylii verilerek Kastamonu ve Sinop blgesi 1462'de Osmanl Devletine katld. Dlkadirogullar 740/1339 928/1521 Zeyneddin Karaca Bey Mara ve Elbistan lk reisleri Zeyneddin Karaca Bey, Eratna Bey'in elinden Elbistan' zaptetmi ve Memlukl Sultan Melik el-Nsr Muhammed'den niblik menuru da alarak Dulkadirli beyliini kurdu. Dlkadirollar Beyi Ali Bey, I Selma'in Msr seferinde ve daha sonra an valisi Canberdi Gazali isyannda Osmanllar'a nemli hizmetlerde bulundu. Fakat kskan Ferhat Paa'nn Onu Sultan 'a fitnelemesi zerine ldrld Bundan sonra Dulkadirli topraklan Osmanl lkesinde bir beglerbeglik o-ld -s! OV Beyliin Ad Eretnaoullan refoullar Kurulu Tarihi 736/1335 288 Ykl Tarihi 782/1381 26/1326 Kurucusu Alaeddin Eratna eyfeddin Uleyman iey b. Eref Merkezi Orta Anadolu Sivas) eyehir e eydiehir Kurulu ekli

Eretna, Uygur Trklerinden olup, Moollarn Anadolu valisi Timrta"n maiyyetinde idi. lhanl hkmdar Ebu Said Bahadr ile aras alp Msr'a kaan Tinnrta, Eratna'y yerine vekil brakt (1328). Ebu Said Bahadr'n evlat brakmadan lm zerine, meydana kan kargaalktan faydalanarak ilhanl lkesinde kendisin eyer kapmak isteyen Byk eyh Hasan, Azerbaycan'a gitmi ve Eretna Anadolu'da vekil olarak kalm (1335) ve bu tarihten itibaren devletini kurdu. Trkiye Selukllar'nn u beylerinden Seyfeddin Sleyman Bey, Beyehir ve Seydiehir tarafnda bu beylii kurmutur. Ykl ekli Kad Burhaneddin. Kl Arslan' ldrerek (Eretnaoullan Beyi) naiblgi ele ald ve ok gemeden de 1381 'de Mehmed Bey'i tahttan uzaklatrarak Eretna Devleti'ne son verdi. II. Sleyman ah zamannd ularda bamszlklarn korumaya alan beyliklere kar Mool Valisi timurta harekete geti. Timurta, Beyehiri zabt ve yama etmi. II. Sleyman ah Beyehir glne attrmak suretiyle ldrtmtr (1326) Bylece Erefoullar Beylii sona ermitir Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Germiyanoullar 700/1300 832/1429 Ya'kub Bey Ktahya Gcrmiyanllar muhtemelen Moollar'n basks zerine Ktahya blgesine g etmilerdir. Germiyanllar, daha sonra bamszlklar iin Trkiye Seluklu Sultan II. Gyaseddin Mesud ile Moollara kar mcadele ettiler. Beyliin asl kurucusu. Kerimeddin Aliirin olu 11. Yakub'dur. 1300 ylnda beylii kurdu. Yldrm Bayezid, Yakup Bey' vakalayp hapsetmi vt Germivanotllar topraklar Osmanl lkesine katlmt (1390). Ankara Sava'ndan sonr; I. Yakup Bcv'e Timur lkesini iad etti Ancak Yakup Bey, erkek evlad olmad iin, lkesini lmnd^ sonra Osmanl Sultan n; braktn syledi lmde sonra Germiyanoullar Bey l tamamiyle Osmanl Devlet'ni idaresi altna girdi (1429) Ilamidouilar 700/1301 826/1423 I-'elekeddin Dndar Bey Eridr-Antalya Trkiye Seluklular Devleti yklmaya yz tuttuu srada sparta ve Eridir havalisinde bulunan Trkmenlerin reisi l'elekeddin Dndar Bey 14. Yy. in balarnda Hamidoullar Beylti'ni kurdu. [Babas lyas ve dedesi Hamid Bey Trkiye Seluklularnn u beylerinden idiler. Dndar Bey'in olu Kemaleddi Hseyin Bey Yalva, Karaaa Bevehir, Seydiehir ve Akehi gibi baz yerleri 80 000 alin karlnda Osmanllar'a satt Onun 1391'de lmnden som; Antalva dnda kalan bt topraklar Osmanllar ve Karamanllar tarafndan paylald Antalya ubesi ise Dndar Bev'i fethinden sonra kardei Yunus Be> laalulan idare edilnckteyd (1321) Ancak 1423'd Osmanllar, Hamidoullarf nm ( sradaki merkezi Korktelne bi baskn yaparak Osman Bey" ldrdler ve bu beylii tamamei son serdiler 1 00 Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Kad Bhancddin Alncd Devleti 783/1381 800/1398 Kad Burhaneddin Alncd Sivas K r e t n a o u 11 a r ' n d a n Gyascddin Melmed tarafndan kad tayin edilen ve bu hkmdara damad oian Kad Burhaneddin Ahned Eretna Devletinin zayf durumundan yararlanarak iktidar ele geirmek isteyen Kl Arslan' ve aneas Keyhsrevi ldrerek naiblii ald. Bir mddet sonra da Sivas'da sultanln ilan etti (1381). Akkoyunlulardan Karayiilk Osman Bey ile aras alan Kad Burhaneddin yaplan savata yenilerek ldrld (1398). Yerme geen 14 yandaki olu Alacddin Ali, Sivas halk tarafndan bagosteren Timur tehlikesine kar kuvvetli grlmediinden, halk ehri Osmanl Sultan Yldrm Baye/d'e teslim ettiler Devlet bu suretle son buldu (1398). Karasiollar 696/1297 761/1360 Karasi Bey Balkesir Daninendli ailesine mensup olanlar, Seluklular'm hizmetine girdiler ve Bizans snrlarnda u beyi olarak grev aldlar. 13.yy. sonlarnda bu aileden u beyi Kalem ah ve olu Karas Bey. Bat Anadolu'daki Bizans ehirlerini zabta giritiler Bu fetih hareketi takriben 1297 ylnda balad. Baba-oul ele geirdikleri Balkesir'i merkez yaparak bu beylii kurdular. Takriben 1345de

Orhan (iazi'nin bir seteri sonucu. Balkesir ve evresi Osmanllarn eline geti. Sultan l Murad tahta getii ylda Truva ve anakkale taraflarndaki Karas topraklar da alarak, bu beylii tamamen Osmanl topraklan iine katlmtr ^1 (O Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Ladik (Denizli) Beylii 659-1261 769/1368 Mehned Be)' Denizli Beyliin kurucusu nan Bey'in Germiyanllardan Ali Bey'n olu olduu gr vardr. Yeni aratrmalarda beyiin Mool .istilas nnden kaarak Denizli (Ladik), Honoz ve Dalaman blgesine gelen Trkmenler tarafndan kurulduu ileri srlmektedir. Ladik (Denizli) Beylii, Denizli ehrinin Germyanoullana gemesiyle son bulmutur * Mcntccogullar 679/1280 827/1424 Mentee Bey 13.yy."in ikinci yarsnda gneybat Anadolu'ya deniz yoluyla gelen ve ieri doru giderek sahil ile Denizli arasnda yerleen Mentee Bey idaresindeki Trkmenler tarafndan kurulmutur. 1390'larn banda topraklar Osmanl devleti tarafndan igal edilen beylik, Ankara savan mteakip lyas Bey'e verildi. Ancak lyyas Bey kardelerini yenen elebi Mchncd'in hakimiyetini tanmak zorunda kald (1405). 1414de tamamyla Osmanl hakimiyetine girerek istiklalini kaybetti. Tam olarak 1424'de 11. Murad Mentee Beylii topraklarn igal elli Pervancoullar 676/1277 722/1322 Muineddin Mehned b. Pervane Muineddin Sleyman Sinop Trkiye Seluklular veziri Pervne Muineddin Sleyman, 1266da Trabzon Rum devleti'nin elinden Sinop'u ald ve zerine temlik ettirmeyi baard. Pervane, olu Mu'ineddin Mehmed'i naibi olarak Sinop'u idareye gnderdi. Babasnn 1277'de Abaka Han tarafndan ldrlmesi zerine Mehned istiklalini ilan etti ve Pervancoullar beyliini kurdu. Pervaneoullar Beyi Gaz elebi, erkek evlad olmad iin. son yllarnda andarogullarf ndan Sleyman Paa'nn hakimiyetini tanmt lmnden sonra Pervaneoullart beylii, Candaollar beylii topraklarna katld. 00 o Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Ramazanoullar 753/1352 1017/160 i Ramazan Be> Adana Ramazanoullar. Ouzlarn Ok kulundandr. Ok Trkmenleri 13.yy.da Mool istilas nnden kaarak Anadolu'ya geldiler. Memlukller'in Haleb valisi Bay Bua Rus ve arkadalar: Memlukl Sultan el-Melik el-Slih'e isyan etmilerdi. Dulkadirolu Karaca Bey. bu isyanclarla birlemi; daha sonra yanna snan Bay-Buga'y Sultan'a teslim etmemi idi. Bu yzden Dulkadirli Beylii Ramazan beye verildi. Beyliin bana geen Mahnud Bey 1514 "de azledildi ve stanbul'a gitti. Daha sonra II. Selim ile Msr seterine itirak etti ve Rdaniye Sava'nda ldrld (1517). Bu tarihlerde Ramazanoullar'nn artk Osmanl himayesine girdikleri anlalyor. Sahib Ataoullar 674/1275 742/1341 Taceddin Hseyin Nusreddin Han Karahisar (Afyon) Karahisar (Afyon) ve evresinde. Seluklu veziri Sahib Ata Fahreddin Ali'nin oullan ve torunlar tarafndan kurulmu kk bir beyliktir. Taceddin Hseyin ve Nusreddin Hasana Ktahya, Sanduklu, Gorgorum, Akehir ve Beyehir'i has olarak verildi. lhanl valisi Timurta'tan Germiyanoullar yanna kaan Nusreddin Ahmed Timrtan Msr'a kamas (1327) zerine lkesine dnd ve Gerniyanoullar'nn hakimiyetini tand. 1342'den sonra lnce Sahib Ataoullar topraklar Germiyanoullar Beyliinde ilhak edildi. 00 Beyliin Ad Kurulu Tarihi Ykl Tarihi Kurucusu Merkezi Kurulu ekli Ykl ekli Saruhanoullar 701/1302 813/1410 Saruhan bey Manisa Beyliin kurucusu Saruhan'n Harezmiler'in kumandan iken Trkiye Seluklulan'nn hizmetine giren Saruhan ismindeki emicin torunu ve Alpa'nn olu olmas kuvvetle muhtemeldir. Saruhan, nceleri Germiyan-oullarna bal bir u beyi

idi. 1313 de Manisa'y fethetti ve snrlarn denize doru geniletti. elebi Mehmcd'in Manisa zerine yryerek, kendisine kar Emir Sleyman'n taraln tutan ve Aydnouliarf nda Cncyd Bey ile birlikte sa elebiyi destekleyen Hzr ah'ijj yakalatarak ldrtmtr (1410). Bylece Sarhanoullar topraklar Osmanl Devleti'nin hakimiyetine girmitir. ia'rddinoullar 749/1348 831/1428 Taceddin b Doanck (Doan ah) Niksar Karadeniz kysnda, bugnk Bafra ve Ordu arasnda, gney snr Niksar'a kadar uzanan saha zerinde Emir Taceddin Bey tarafndan kurulmutur. Taceddin Bey'in babas Doanck Bey Anadolu'da lhanl hakimiyeti yklrken olduka nfuz sahibi idi ve takriben 1348"de lmtr. Osmanllarn Amasya Beyi Lala Yrg Paann lkesini zabt etmek1 istediini anlam ve hakim olduu yerleri teslimden baka are grmemitir (1428). nce Bursa'da laps edildi. Fakat kat. lkesini geri almaya muvaffak olamayacan anlayarak Sultan II. Murad'a teslim oldu. 2KAYSER'DEK a) Camiler 1-Kayseri ulu Camii 2-Kayseri Klk Camii 3- Hunat Camii 4- Hac Kl Camii 5- Lala Camii 6-Bnyan ulu Camii 7-Develi ulu Camii 8- Han camii b) Trbeler 1- Hasbey (Hasbek) kmbeti 2- Emir Cemaleddin Kmbeti 3- Han Camii Kmbeti 4- Hunat Hatun kmbeti 5- ifte Kmbetler SELUKLU YAPILARI M .1205 - H. 602 (Yabasanolu Muzafferd-din Mahmut bey'e ait) M.1210-H..607 (MahmutBey'in kz Atsz Elti Hatun'a aittir.) M. 1238 Hunat Hatun (Alaaddin Keykubat'in hanm) tarafndan yaptrlmtr.) M. 1249 (Tus'lu Ebul Kasm tarafndan yaptrm tr.) 13. yy.'dayapld sanlmaktadr. M.1256 M. 1281 (Ger Arslan'n hanm Sivasti Hatun tarafndan yaptrlmtr.) 13.yy (Han olarak yaplan bu yap sonradan camiye evrilmitir.) M . 1185-H.580 12.yy. sonu M. 1235-H.632 13.yy ortalarnda M. 1248-H. 645 (Adile Hatun Kmbeti) 6- Melikgazi Kmbeti 7- Dner Kmbet 8- Devali Trbesi c) Kervansaraylar 1- Sultan Han 2- Karatay Han d) Medreseler 1- Hoca Hasan Medresesi 2- Gevher Nesibe Medresesi 3- Klk Camii Medresesi 4- Pervane Medresesi -*,5- Hac Kl Medresesi 6- Sahabiye Medresesi 7- Avguna Medresesi 8- eracettin Medresesi 9- Hunat Hatun Medresesi e-) emeler 1 - Gavremolu emesi 13.yy sonu ( Pnarba Pazarren yakn) 13.yy yars M. 1276 (Develi'de) (Kayseri Sivas yolu zerinde Tuzhisar ilesinde (M. 1232-1236)

Bnyan yaknlarnda (M. 1238-1241) M. 1193-H. 589 Tp Fakltesi ve Tp Hastanesi olarak (ifte Medrese) yaptrlmtr. 11. Kl Arslan'n kz ve Keyhsrev'in kz kardei Gevher Nesibe'nin vasiyeti zerine M. 1206 ylnda yaptrlmtr. 1210 ylnda camiye bitiik olarak ina edilmitir. 13.yy.da yaplmtr. Hac Kl camiine bitiik, Tus'lu Sahip Ata tarafndan M. 1267 -H.666 ylnda yaptrlmtr. 13.yy. ilk yars. M. 1238-H. 636 13. Yy. ortalarnda. 1508 82 83 2- Hac Veled emesi 3-Goll eme 4- Oduncu (akoloz) emesi 5- Kabasai Mft emesi 6- Haclar Kaps emesi 7-Glk emesi 8- Gmleksiz emesi 9- Matra Sokak emesi 10-Mhlm emesi 11- Ali Saib Paa emesi 12- Talas esma Hanm emesi 13- Talas Meydan emesi 14- Sahabiye emesi f) Hamamlar 1- Sultan Hamam . 2-Hunat Hamam H 3- Selahattin Hamam 4-Kad Hamam 5- Merzifonlu Kara M.Paa Hamam 6- Setenn Hamam 7- Talas Ali Saib Paa Hamam g-) Kprler 1 - Tek Gzl Kprs 2- ok Gz Kprs 1544 1551 1582 1717 1722 1722 1727 1740 1771 1888 1888 1888 Gevher Nesibe tarafndan 13.yy balarnda yaplmtr. Hunat tarafndan 13.yy, ortalarnda yaplmtr. 13.yy'n ilk yars 1542 (ncesu) 1670 17.yy 19. yy H.599M.1203 H.(609-612)-M.(1212-1215) 84 3- KAYSER'DEK ERATNA YAPILARI 1- Ke Medrese 2- Emir ahap Trbesi 3- Kad mescidi 4- Mehmet Zengi Trbesi 5- Emir Erdomu Trbesi 6- Emir Ali Piven Trbesi 7- ah Kutlu Hatun trbesi 8- Hayder bey Kk 9-Ali Cafer Trbesi 10-Sral Trbe 11-adgeldi Trbesi 12- Babug Bey Saray 13- Yeilhisar ulu camii M.1339-H.740(Alaaddin Eratna'nn Mezar) M. 1327-H.728 M.1383-H.738 M.1345-H.746 M.1348-H.749 M.1350-H.751 M.1350-H.751 14.yy. ortalar ; 14.yy. ortalar 14.yy. ortalan M. 1364- H.765 M. 1366- H.768 M.1346-H.747 85 4- KAYSERI'DEK OSMANLI YAPILARI a) CAMLER 1- eyh Tacettin Camii 2- sa Kmbet Camii 3- Kubarolu Mescidi 4- Mehul Mesciti 5- Barsama Camii

6- Kurunlu Camii 7- Byk Brngz Dani Bey Camii 8- Byk Brngz Aladdevle Camii 9- Yankolu Camii 10- idelizade Camii(Cnckl Camii) 11 - Yeni Camii(Hac Akka Camii) 12-ukur camii 13- Grpnar Ky Camii 14- Ali Hoca Camisi 15- Saan Hasanolu Camisi 1513 1554 1560 1566(Gnmzde mevcut deil. Kitabesi mzede) 1567 1586 1587 - 1591 1657 1664 1675 1678 17.yy 1708 1711 16- Molu Ky Camisi 1713 17- Hasinli Camisi 1714 18- Erkilet Musa Aa Camisi 1718 19- Akakaya Ky Camisi 1740 20-Tuzhisarcamii 1826 21- Tala Harman Camii 1860 22-Talas Ali Saib Paa Camii 1888 23- Tala Han Camii 1899 b) HAMAMLAR 1- Kad Hamam 1542 2- Merzifonl Kara M. Paa Hamam ncesu) 1670 3- Setenn Hamam 17.yy 4- Tala Ali Sahib Paa Hamam 19.yy c) EMELER 1 - Gavremolu emesi 1508 2- Hac Veled emesi 1544 3- Goll eme 1551 4- Oduncu (akaloz) emesi 1582 5- Kabasakal Mft emesi 1717 6- Haclar Kaps emesi 1722 7-Glk emesi 1722 8- Gmleksiz emesi 1727 9- Matra Sokak emesi 1740 86 87 10- Mhlm emesi 1771 11- Ali Saib Paa emesi 1888 12- Tala Esma Hanm emesi 1888 13- Tala Meydan emesi 1888 d) TRBELER 1 - Zeynel Abidin Trbesi 1537 2- eyh Seyfullah Trbesi 1544 3- Tala Esma Hanm Trbesi 1890 e) DER YAPILAR 1- Raid Efendi Ktphanesi 1796 2- Merzifonlu Kara Mustafa Paa Klliyesi 1670 3-Gn Han 1519 4-Vezir Han ,1724 88

5- OSMANLI CHAN DEVLET TOPRAKLARI ZERNDE KURULAN DEVLETLER LSTES a- (Direk Bal Olanlar) 1 - Arnavutluk 16-Cezayir 2- Romanya 17- Lbnan 3- Azerbaycan 18- Macaristan 4- Karada- 19-Tunus 5- Srbistan 20- Makedonya 6- Bahreyn 21-Ermenistan 7- Katar 22- Fas 8- Birleik Arap emirlikleri 23-Msr 9-Kbrs 24- rdn 10-Suriye 25-Grcistan 11- Bosna-Hersek 26- Yemen 12-Kuveyt 27- Hrvatistan 13- Suudi Arabistan 28-Yunanistan 14- Bulgaristan 29- Irak 15-Libya 30-srail 89 b- Endirekt Bal Olan Devletler 1-Sudan, 2-Somali, 3-Mali, 4-Tansanya, 5-Cibuti, 6- ad, 7-Uganda, 8- Umman, 9- Moritanya, 10-Nijer, 11-Nijerya, 12-Polonya. 13-Kamerun Abdulkadir Yuval _ Osmanl'dan Cumhuriyet'e www.kitapsevenler.com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme Engelliler in Hazrlanmtr Bizler Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Kitapsevenler Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr MESUT HEKMHAN lgili Kanun 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Not bu kitaplar Grme engelliler iin taranm ve dzenlenmitir. Tarayan

MESUT HEKMHAN mesuthekimhan@gmail.com Abdulkadir Yuval _ Osmanl'dan Cumhuriyet'e