Lek

Toon daraalal, funk iïn x¶zgaar

• Toon daraalal

• Niïläx daraalal ba tüüniï qanaruud

• Däd daraalal

• Bagasaj baragda²güï xämjigdäxüün

• Ixsäj baragda²güï xämjigdäxüün

• X¶zgaaryn ündsän qanaruud

• Monoton daraalal tögsgölög x¶zgaartaï baïx nöx öl

• Bagsaj baragda²güï xämjigdäxüüniïg ji²ix

1
 Toon daraalal
–mar nägän ²inj qanaryg aguulsan µmsyn böögnöröliïg olonlog gänä. Olon-
logiïg bürdüülj buï µms üzägdliïg olonlogiïn älementüüd gänä.

- –daj näg älement aguulsan olonlogiïg xooson bi² olonlog

- Näg q älementgüï olonlogiïg xooson olonlog gänä.

Def: Büxäl äeräg argument büxiï f (n) funk iïn utguudyn olonlogyg {xn} utgu-
udyn olonlogiïg toon daraalal gänä, toon daraallyg bürdüülj baïgaa

toonuudyg toon daraallyn gi²üüd, xniïg daraallyn ndügäär gi²üün buµu

erönxiï gi²üün gänä.

Ji²ää 1: xn =
2n
5n + 2
erönxiï gi²üün büxiï daraallyg biq gäwäl

2 1 2n
, ,...,
7 3 5n + 2
bolno.

Ji²ää 2:
1 1 1
, , ,...,
3 6 9
bol daraallyn erönxiï gi²üüniï tom³ëog biqwäl.

1
xn =
3n
2
 {xn}, {yn } daraallyn xuw´d

 
xn
{xn + yn}, {xn − yn}, {xnyn}, , yn 6= 0, n = 1, ∞
yn
daraallyg xargalzan daraallyn niïlbär, ¶lgawar, ürjwär, nogdwor gänä.

{xn}yn xuw´d ∀xn ∈ {xn}, xn ≤ M (xn ≥ m) nöx öliïg xangasan

M too oldoj baïwal ug daraallyg däärääsää (dooroosoo) zaaglagdsan

daraalal gänä.

Daraalal n´ däärääsää, dooroosoo nägän zäräg zaaglagdsan baïwal tüüniïg

zaaglagdsan daraalal gänä.( Zaag= A = min{|m|, M })

∀A > 0 awaxad {xn}-yn xuw´d |xn| > A baïx älement dor xa¶j näg oldoj
baïwal ug daraallyg zaaglagdaagüï daraalal gänä.

3
{xn}-yn xuw´d ∀A > 0 too awaxad N < n gäsän dugaartaï büx gi²üüd n´
|xn| > A nöx öliïg xangasan baïx N = N (A) too oldoj baïwal {xn}yg
ixsäj baragda²güï daraalal gänä.

IBD n´ zaaglagdaagüï daraalal baïna.

∀ε > 0 awaxad N < n, {xn}-yn xuw´d |xn| < ε nöx öliïg xangasan baïx
N = N (ε) too oldoj baïwal {xn}-yg bagasaj baragda²güï daraalal gänä.

1. Duryn tögsgölög toony BBD-yn niïlbär, ¶lgawar n´ BBD baïna.

2. BBD n´ zaaglagdsan daraalal baïna.

3. Zaaglagdsan daraallyg BBD-aar ürjüüläxäd BBD garna.

4. BBD-yn gi²üün bür n´ togtmol c too baïwal c n´ tägtäï tän üü baïna.

4
ö.x {xn}-BBD xuw´d
xn = c, n = 1, ∞. ⇒ c = 0.
 
1
5. {xn} n´ IBD bol ¶mar nägän n-dugaaraasaa äxlääd n´ BBD baïna.
xn
(xn 6= 0)

Xäräw daraallyn n dügäär gi²üün n´ n−1 dügäär gi²üünääsää ix (xn−1 < xn)
ösöx ,
bol xäräw baga (xn−1 > xn) bol buurax daraalal gänä.

Ji²ää 3: xn = 3n + 1 daraalal ösöx daraalal boloxyg batal.

xn−1 = 3(n − 1) + 1 = 3n − 3 + 1 = 3n − 2
tul
xn − xn−1 = (3n + 1) − (3n − 2) = 3 > 0 ⇒ xn > xn−1
bolj batlagdaw

Ji²ää 4: xn =
n
n+1
daraallyg zaaglagdsan boloxyg boloxyg xaruul.

Ögögdsön daraallyn gi²üün büriïn xuw´d |xn| < 1 nöx öl bielägdäx tul
zaaglagdsan daraalal bolno.

5
Bodlogo 1. xn =
1
n
daraalal buurax daraalal boloxyg batal.

6
 Niïläx daraalal ba tüüniï qanaruud
Xäräw {xn} daraalal, togtmol too a xoëryn xuw´d duryn baga ε too awaxad
N = N (ε) or²in baïgaad n > N büx dugaaruudad |xn − | < ε tän äl ¶magt
bielägdäj baïwal a toog ug daraallyn x¶zgaargäj närlääd lim xn = a gäj
n→∞
tämdäglänä.

a ägiïg aguulsan ∀(c; d)-interwalyg a ägiïn orqin gäj närlädäg. ö.x

a ∈ (c; d) äswäl a ∈ (a − ε; a + ε) baïna.

Thr1: {xn} n´ niïldäg daraalal baïwal tüüniï x¶zgaar n´ or gan baïna.

Thr2: Xärwää {xn}, {yn} daraalluud n´ niïläx bögööd x¶zgaaruud n´ xargalzan

a, b baïwal tädgäär daraalluudyn niïlbär, ¶lgawar, ürjwär, nogdwor

(yn 6= 0, b 6= 0, n = 1, ∞) daraalluud n´ mön niïläx bögööd x¶zgaaruud n´
a
xargalzan a + b, a − b, ab, baïna.
b

7
Lemma : {yn} n´ niïläx bögööd x¶zgaar n´ tägääs ¶lgaataï baïg.
 
1
Tägwäl {yn }-yn ¶mar nägän dugaaraas xoï² n´ or²in baïx ba zaaglagdsan
yn
daraalal baïna. ö.x
   
1 1
{yn}, lim yn = b 6= 0. N < ∀n , <A
n→∞ yn yn
Thr3: Xärwää {xn} n´ niïldäg daraallyn büx gi²üüdiïn xuw´d {xn} n´

b-ääs bagagüï (ixgüï) gäsän nöx öliïg xangax bol ug daraallyn x¶zgaar n´

lim xn = a ≥ b ( lim xn = a ≤ b)
n→∞ n→∞
baïna.

Mr1: {xn} n´ niïldäg daraalal bögööd N < n, xn ≥ 0, (xn ≤ 0) bol

lim xn ≥ 0 ( lim xn ≤ 0)
n→∞ n→∞
baïna.

Mr2: {xn}, {yn} n´ niïläx daraalal bögööd N < n , xn ≥ yn (xn ≤ yn) bol

lim xn ≥ lim yn ( lim xn ≤ lim yn)

n→∞ n→∞ n→∞ n→∞
baïna.

8
 Ji²ää 5: xn =
2n
4n + 5
daraallyn x¶zgaar
1
2
täï tänjüü boloxyg batal. Änd

ε = 0.01.
Bodolt: Todorxoïlolt ësoor ögögdsön

ε too awaxad n > N

baïx n xuw´d

 2n 1 
 4n + 5 − 2  < ε


tän äl bi² bielägdäx N = N (ε) dugaar oloxod xüräl äätäï.

Ändääs
5 5
n> −
8ε 4
gäj garna. Tägwäl
   
5 5 5 5
N = N (ε) = − = − = [245]
8ε 4 8 · 0.01 4
1
Iïmd ögögdsön daraallyn gi²üüd 245 dax´ gi²üünääsää äxlääd ääs 0.01ääs
2
baga toogoor ¶lgagdana gäsän üg. Bidniï xaïsan ε dugaar oldson tul batgalgaa

duusq
2n 1
lim xn = lim +5=
nto∞ n→∞ 4n 2
bolow.

9
 Ji²ää 6: xn =
1
5n + 1
tögsgölgüï baga xämjigdäxüün boloxyg xaruul.

Bodolt: Üüniï tuld n→∞ lim xn = 0 gäj xaruulax xärägtäï. Duryn baga äeräg ε
too aw³¶. n > N baïx niïn xuw´d

   
 1   1 
 − 0= = 1 <ε
 5n + 1   5n + 1  5n + 1
nöx öl bielägdäx N toog oloxod xüräl äätäï.
1 1
Bodlogyn nöx löös n > − bolox ba ε = 0.01 üed N = 19 gäj oldono.
5ε 5
Ändääs ögögdsön xämjigdäxüün tögsgölgüï baïga xämjigdäxüün bolno.

10
 Däd daraalal
{xn} toon daraalal, k 1 < k 2 < . . . < kn < . . . kn ∈ N aw³¶.

{xn}-yn gi²üüdääs, k1 , . . . , kn daraallyn gi²üüdäd xargalzax dugaartaï

gi²üüdiïg tärxüü ärämbäär n´ baïrluulaxad üüsäx {xnk } gäsän toon daraallyg
{xn}-yn däd daraalal gänä.

Tuxaïlbal: {(−1)n} daraalal n´ {1} = {1, 1, . . . , 1, . . .},

{−1} = {−1, −1, . . . , −1, . . .} gäsän xoër däd daraalaltaï.

–mar q daraalal n´ ööriïnxöö däd daraalal bolno.

Thr1: Xärwää {xn} → a niïlj baïwal tüüniï duryn däd daraalal {xnk } n´
mön a tooruu niïlnä.

Thr2: Xärwää {xn}-yn büx bolomjit {xnk } däd daraalluud n´ niïläx daraalal
baïwal tädgäär {xn } däd daraalluud n´ nägän ijil x¶zgaartaï baïx bögööd
k
tär n´ ögögdsön {xn } daraallyn x¶zgaar baïna.

Thr3: Xärwää {xn} n´ IBD baïwal tüüniï duryn däd daraalal ∀{xnk } n´ mön
IBD baïna.

11
 Daraallyn x¶zgaaryn äg
Xärwää A ägiïn duryn jijig orqind {xn}-aas tögsgölgüï olon toony

gi²üün aguulagdaj baïwal A-g {xn}-yn x¶zgaaryn äg gänä.

Xärwää {xn}-aas a ägrüü tämüülj baïgaa {xnk }- yg tüüwärlän awq bolox

baïwal a toog {xn}-yn x¶zgaaryn äg gänä.

Zaaglagdsan daraalal büxän dor xa¶j näg x¶zgaaryn ägtäï baïna.

{xn}yn x¶zgaaryn ägüüdiïn xamgiïn ixiïg n´ änä daraallyn dääd x¶zgaar,

xamgiïn bagyg n´ dood x¶zgaar gäx bögööd x = lim xn, x = lim xn gäj
n→∞ n→∞
tämdäglänä.

Xärwää {xn} n´ niïläx bögööd x¶zgaar n´ lim xn = a bol

n→∞

x = lim xn = x = lim xn = a
n→∞ n→∞

12
Thr: Bol´ ano-Weïer²tassyn thr: Zaaglagdsan daraalal büxnääs niïlj baï-
gaa däd daraallyg ¶magt tüüwärlän awq bolno.

Daraallyn niïläx Ko²iïn ²inj :

Def: Xärwää {xn}-yn xuw´d ∀ε > 0 awaxad N < n dugaar, ∀p ∈ N toony

xuw´d |xn+p − xn| < ε nöx öliïg xangasan N = N (ε) too oldox bol {xn}-yg
fundamental´ daraalal gänä.

Thr: Kriteriï Ko²i : Daraallyn niïläx ⇐⇒ n´ ug daraalal fundamen-

tal´ daraalal baïx ¶wdal µm.

Bagasaj baragda²güï xämjigdäxüün

Def1: Täg uruu tämüülj baïgaa xuw´sax xämjigdäxüüniïg bagasaj baragda²güï

xuw´sax xämjigdäxüün gänä.

Def2: Xäräw ∀ε > 0 too awaxad N (ε) < n-iïn xuw´d |αn(x)| < ε tän äl bi²

bielj baïxaar N (ε) oldox bol αn (x) xämjigdäxüüniïg BBX gänä.

13
Thr: Xäräw XX xn n´ a gäsän tögsgölög x¶zgaartaï bol ¶lgawar xn − a n´ BBX
baïna.

(Xäräw XX xn ba togtmol too a xoëryn ¶lgawar n´ BBX baïwal a n´

xn XXiï x¶zgaar bolno.)

Mr: Xäräw XX xn n´ a gäsän tögsgölög x¶zgaartaï baïwal xn = a + αn baïna.

Üünd: αn-BBX
h1: Tögsgölög toony BBX-iï niïlbär n´ BBX baïna.

Def: Xäräw XX xn-iïn büx utguud n´ absolµt xämjigdäxüünäärää ¶mar näg tögs-
gölög too M -ääs ixgüï baïwal xn -iïg zaaglagdsan XX gänä. |xn | ≤ M.

Ji²ää
 
1  1 
: xn = 1 + XX n´ |xn| = 1 +  ≤ 2 uqir zaaglagdsan XX baïna.

n n
h2: Zaaglagdsan XX-iïg BBX-äär ürjüüläxäd BBX garna.

h3: Duryn toony BBX-iï ürjwär n´ mön BBX baïna.

14
 Ixsäj baragda²güï xämjigdäxüün
Def1: X¶zgaargüï uruu tämüülj baïgaa xuw´sax xämjigdäxüüniïg ixsäj barag-

da²güï xuw´sax xämjigdäxüün gänä.

Def2: Xäräw xiqnään q ix baïj bolox ∀E > 0 too awaxad N (E) < n baïx büx
n-üüdäd |xn| > E tän ätgäl bi² bielj baïxaar N (E)-natural too oldox
bol xn xämjigdäxüüniïg IBX gänä.

1
Thr: Xäräw xn n´ IBX baïwal tüüniï urwuu xämjigdäxüün αn = n´ BBX
xn
baïna.

X¶zgaaryn ündsän qanaruud

h1: Xäräw xn XX n´ tögsgölög a x¶zgaartaï ba a > p (a < q) baïwal xn n´
¶mar näg todorxoï dugaaraasaa äxlän aa²ix büx dugaaruuddaa xn > p (xn <
q) baïna.

h2: Xäräw XX xn n´ x¶zgaartaï baïwal tär n´ or gan baïna.

h3: XX xn n´ tögsgölög x¶zgaartaï baïwal tär n´ zaaglagdsan baïna.

15
 h4: XX xn n´ xn ≥ 0 bögööd tögsgölög b x¶zgaartaï baïwal tär n´ b ≥
0 baïna.

Thr: Xärwää xn, yn, zn XX-üüd n´ xn ≤ yn ≤ zn nöx öliïg xangax bögööd

xn, zn n´ nägän ijil a tooruu tämüülj baïwal yn n´ mön a tooruu

tämüülnä.

sin x
lim x¶zgaaryn xuw´d ch4 ësoor
x→0 x
sin x
1 = lim 1 ≥ lim ≥ lim cos x = 1
x→0 x→0 x x→0

däärx T hr ësoor
sin x
lim =1
x→0 x
bolno. Änä x¶zgaaryg I gaïxam²igt x¶zgaar gänä. (gargalgaag un²)

16
 Monoton daraalal tögsgölög x¶zgaartaï baïx nöx öl
Xäräw {xn} daraallyn gi²üüd n´ x1 < x2 < x3 < . . . tän ätgäl bi²iïg
xangaj baïwal ösöx, x1 ≤ x2 ≤ x3 ≤ . . . tän ätgäl bi²iïg xangaj baïwal ül buurax

daraalal gänä.

Xäräw {xn} daraallyn gi²üüd n´ x1 > x2 > x3 > . . . (x1 ≥ x2 ≥ x3 ≥ . . . .)

tän ätgäl bi²iïg xangaj baïwal buurax (ül ösöx) daraalal gänä.

Thr: Xärwää ül buurax (ül ösöx) daraalal däärääsää (dooroosoo) zaaglagdsan

baïwal tögsgölög x¶zgaartaï baïx ba däärääsää (dooroosoo) zaaglagdaagüï
baïwal ∞ (−∞) uruu tämüülnä.

 n
1
lim 1+ = e ≈ 2, 72
n→∞ n
Änä tän ätgäliïn n n´ duryn bodit too x baïxad mön xüqin tögöldör baïna.

17
  x
1
lim 1+ = e ≈ 2, 72.
x→∞ x
(gargalgaag un²)
1
=α gäwäl x→∞ üed α→0
x
 x 1
1
lim 1+ = lim (1 + α) α = e ≈ 2, 72
x→∞ x α→0

18
 Bagasaj baragda²güï xämjigdäxüüniïg ji²ix .
α(x), β(x)g BBX gäj üz´e

α(x)
lim = A 6= 0
x→a β(x)

Ji²ää: y = tg2x , y = x funk üüd x→0 üed BBX.

Uqir n´
tg2x 2 sin 2x 1
lim = lim lim = 21 6= 0
x→0 x x→0 2x x→0 cos 2x
baïna

α(x) β(x)
lim =0 äswäl lim =∞ bol
x→a β(x) x→a α(x)

Ji²ää: α(x) = x4 − 2x5, β(x) = 2x3 + 5x4 funk üüd x→0 üed BBX.
Ändääs
4 4
 
x (1 − 2x) x 1 9 −2
lim = lim lim −2 + =0 =0
x→0 x3 (2 + 5x) x→0 x3 x→0 5 5x + 2 5
gäj garna.

19
 α(x)
lim = A 6= 0
x→a [β(x)]k

Ji²ää: α(x) = 2x8 + 3x11, β(x) = 3x2 − x3 − 2x4 funk üüd x→0 üed
BBX.

Tägwäl

α(x) 2x8 + 3x11 x8(2 + 3x3) 2

lim = lim = = lim = 6= 0
x→0 [β(x)]4 x→0 3x2 − x3 − 2x4 x→0 x8(3 − x − 2x2 ) 81

α(x)
lim =1 bol α(x) ∼ β(x) gänä.
x→a β(x)

Ji²ää: x, sin x funk üüd x → 0 üed BBX.

sin x
lim =1
x→0 x
änd sin x ∼ x.

20
x→0 üed
tgx ∼ x
arcsin x ∼ x
arctgx ∼ x
ex − 1 ∼ x
ln(1 + x) ∼ x
(1 + x)m − 1 ∼ mx

21