You are on page 1of 50

Kamus Bali Indonesia bagian K1

ka ____________ 1. huruf yang ke-5 dalam abjad Bali (ha, na, ca, ra, ka); 2. awalan yang berarti di;-beli, dibeli (oleh); 3. preposi; - peken, ke pasar; 4. menyatakan urutan; (sasih) - lima, (bulan) kelima; pitu, ketujuh; 5. singkatan dari kata Kliwon. kaab _________ kerab I.
kaab-kaab ............. berdiri atau berjalan dengan liduk sopan dckat orang lain yang sailing duduk.

kaad __________ makaad .................. pergi; ia suba - uli dini, ia sudah pergi dari sini. pakaad ................... peristiwa perginya, kepergian. kaadang ................. usir,pindahkan,singkirkan. kaadanga ............... diusirnya, disingkirkannya. kaadin .................... tinggalkan, singkiri. kaadina .................. ditinggalkannya, disingkirkannya. ngaadang ............... mengusir,memindahkan. kakaadang ............. diusir, dipindahkan. kaadan ................... sejumlah leretan bibit padi yang baru ditanam.

kaah-kaah _____ sangat berat dan lama menderita sakit. kaak _________ keek, kaal ___________ nakal. kaang _________ karang, batu karang; bogbog ma - ki, amat bohong.

kaang api ............... arang yang sudah membatu pada para-para,

kaas.J _________ keras, kuat; - pesan bayunn tenaganya amat kuat; - maga, kuat bekerja. kabak _________ pacar.
makabakan ............ berpacaran.

kabang ________ jaring labah-labah.


makabang .............. berisi jaring laba-laba;mata -, penglihatan kabur. kabangan ............... merah muka; marah.

kabar I ________ kabar.


makabar ................ 1. berkabar; 2. terkabar; 3. terungkap. kabarang ............... kabarkan. kabaranga ............. dikabarkannya. kabarin .................. kabari. kabarina ................ dikabarinya. ngabarang ............. mengabarkan. ngabarin ................ mengabari.

kabar II _______ arak yang baru setengah jadi. kabebeng _____ buntu
marga kabebeng ... jalan buntu

kabh _________ banyak.


ngabhin ................ melebihi.

kabel _________ kabel kabet _________ sukar, sulit, sempit (dalam hal berpakaian). kabiah ________ dipukul dengan sapu lidi. kabinawa _____ hebat, bukan main. kabkab ________ 1. buku; 2. terkejut.
ngabkab ................. berlagak; pajalann -, caranya berjalan berlagak. ngabkabang ........... mengepak-ngepakkan sayap.

ngabkabin ............. berlagak terhadap. kabkab-kabkab ...... terkejut (bagi anak-anak).

Kabuang ______ babi gadis (calon induk babi) kabur _________ kabur.
kaburanga ............. dikaburkannya. ngaburang ............. mengaburkan.

kaca __________ l. kaca; 2. halaman buku.


makaca .................. berkaca; - sumingkin buta pb, orang yang belajar makin bodoh. kacain .................... pasangi kaca. kacaina .................. dipasanginya kaca. ngacain .................. memasangi kaca. kakacain ................ dipasangi kaca.

kacah J _______ kacahin .................. kejutkan. kacahina ................ dikejutkannya; sedeng bengong ia baan timpaln, dalam keadaan termenung ia dikejutkannya oleh kawannya. ngacahin ................ mengejutkan, membuat agar terkejut.

kacak _________ kacakang ............... hamburkan. kacakanga ............. dihamburkannya. ngacakang ............. mcnghamburkan. makacakan ............ berhamburan.

kacang ________ kacang; tusing ada - ninggal tungguhan pb, tidak ada orang yang ingkar akan pertolongan orang lain; gelem - nagih tungguhan pb, orang yang nampaknya sakit, sebenarnya menginginkan teman hidup; ma komak pb; banyak berkata-kata melantur tentang sesuatu hal, bertele-tele.

kacang cina ........... kacang tanah. kacang goreng ....... kacang merah yang digoreng. kacang jongkok ..... kacang yang tumbuh agak pendek untuk sayur (daunnya). kacang ranti .......... kacang yang bijinya putih kecil-kecil. kacang rijik/rincik . ..sebangsa kacang panjang yang buahnya agak pendek dan bijinya banyak. kacang sutra/lentod kacang panjang. kacang tanah/tanem kacang tanah. kacangan ............... nama ikan laut yang bulat panjang warnanya putih dan bersisik halus.

kac __________ semacam kacang kara. kack _________ keliru hingga kurang; pipisn baana ngitung, uangnya keliru olehnya menghitung sehingga kurang (ia menghitung wang keliru hingga jumlahnya kurang).
kackanga ............. dikelirukannya (menghitung uang) sehingga kurang.

kacel _________ gacel. kacing ________ kelingking.


ngacingin ............... 1. memakai kelingking; 2. ki meremehkan; bani nglawan ia, berani melawan dengan kelingking (meremehkan seseorang).

kaceplokan, ___ kaceplikan nama tumbuhtumbuhan. kacip _________ 1. pisau lipat; 2. jepitan surat.
ngacip .................... menjepit (surat). makacip ................. (sudah) dijepit (surat). kakacip .................. dijepit (oleh). kacipa .................... dijepitnya. kacipin ................... beri berjepit. kacipina ................. diberinya berjepit, dijepitnya. ngacipin ................. menjepit.

kacir __________ panggilan untuk anak laki-laki.

kaco __________ kacau.


ngaco ...................... mengacau. pangaco ................. pengacau.

kacrit ________ kacrot ________ kacu I _________ kacu II ________ kacu III _______ kacuak ________ kacuas ________

kecrit. kecrot. nama pohon. nama bagian sajen. saputangan. kacoak, lipas. suara lompatan yang jauh.

makacuas ............... melompat (jauh). kacuasin ................. lompati. kacuasina ............... dilompatinya. ngacuasin ............... melompati.

kacuh _________ ngacuh .................. sembrono, tak menentu (berbicara, bekerja dsb). patikacuh ............... sembrono, tak menentu (berbicara, bekerja dsb).

kacung ________ panggilan terhadap anak laki-laki. kacut _________ kepompong. kada __________ makada .................. menyebabkan; lekig malajah - belog, malas belajar menyebabkan bodoh.

kadal _________ kadal.


kadalan .................. sering-sering didatangi kadal; siap -, ayam (sabungan) yang sering-sering didatangi kadal (menurut keyakinan pasti menang).

kadang ________ keluarga.


makadang .............. berkeluarga, berpamili. kadang kendat ...... sanak keluarga. kadang kendt ....... sanak keluarga.

kadang warga ....... sanak keluarga.

kadas _________ pelihara hewan milik orang lain yang hasilnya dibagi dua (antara pemelihara dan pemilik).
ngadas .................... memelihara hewan milik orang lain yang hasilnya dibagi dua. pakadas ................. (hewan) dipelihara oleh orang lain dsb. kadasa .................... dipeliharanya dstnya. pakadasang ........... berikan orang lain untuk memelihara dst.

kadasa _______ dasa. kadat _________ kurang, lambat.


kadatang ................ lambatkan. kadatan .................. mengalami kelambatan. ngadatin ................. menyebabkan lambat.

Kad _________ kadan I ______ kadan II _____ Kadk ________ kadn _________

Mad. cara jongkok dalam tarian. orang kepercayaan raja. Kad. kira, sangka.

ngadn ................... mengira; eda - awak bisa, jangan mengira dirimu pandai. kadna ................... dikiranya. kadnanga ............. dikiranya. ngadnang ............. mengirakan. makadn-kadnan . terka-menerka.

kadengan _____ kadngklok ___ kadga _________ kadi AMI ______

adengan. tersandung hingga kaki terkilir. keris. seperti; katon - gunung mageng, tampak seperti gunung besar.

sakadi ..................... seperti. kadi rasa ................ bahkan; - nyakan tuara payu, bahkan menanakpun tidak mampu.

tan kadi .................. bukan main; - sugihn, bukan main kayanya.

kadin _________ makadin ................. berdampingan; berdampingan. negak -, duduk

kading ________ dibanding dengan; en luungan ento, ini lebih baik dibandingkan dengan itu. kado __________ sia-sia; - baana menganang nasi ia tusing nyak madaar, sia-sia menyediakan nasi ia tidak mau makan.
kadoang ................. sia-siakan, kecewakan. kadoanga ............... disia-siakannya, dikece-wakannya. ngadoang ............... menyia-nyiakan, mengecewakan. gelem kado ............ sakit yang tidak sembuh-sembuh.

kadong _______ kadung. kaduk AMI ____ kadung. kadung _______ 1. sudah telanjur; suba bakadaar, sudah telanjur kumakan; 2. walaupun sampai mati akan kubela. kadut _________ taruh di sela-sela antara kain yang dipakai dengan perut.
ngadut .................... menaruh dstnya. makadut ................ (sudah) ditaruh dstnya. pakadut ................. bekal (harta benda waktu meninggalkan orang tua misalnya karena kawin). kakadut ................. ditaruh dstnya. kaduta .................... 1. ditaruhnya dstnya; 2. ki masih dalam kandungan. kadutan ................. keris.

kaeb __________ kaab II kaek __________ keek.

kaem __________ kaet ___________ kagek __________ kaget _________

keem. keet. terhenti. 1. kalau; - ia teka, kalau ia datang; 2. tiba-tiba; mara okana kaukin - ia malaib, baru akan dipanggil tiba-tiba ia lari; 3. kadang-kadang; ia - teka - tusing, ia kadang-kadang datang kadangkadang tidak. kagiat ASI _____ terkejut; - Ida nyingakin,terkejut beliau melihat. kagok _________ tertegun tak dapat mcnjawab. kahkah _______ kasar, keras; kulit -, kulit kasar.
ngahkah ................. mengeras; wayah -, sangat tua hingga mengeras. kahkah dungkah .... amat kasar (kulit).

kahyangan _____ kayangan. kai K __________ aku; ento gelah -, itu milikku.
makai ...................... beraku, mengatakan kai.

kaik ___________ jerit, pekik.


makaik .................... menjerit, memekik. pakaik ..................... banyak orang menjerit (memekik). kaikan ..................... jeritan, pekik. kaik-kaik ................ menjerit-jerit, memekik-mekik. kaikik ...................... jenis pohon pisang batangnya kecil dan tidak tinggi daunnya dipergunakan untuk pembungkus mayat.

kain __________ kain; meli - lakar anggon baju, membeli kain akan dipakai baju. kaing _________ bunyi anjing kesakitan.
makaing ................. melengking (anjing kcsakitan). pakaing .................. banyak anjing yang melengking.

kaingan .................. lengking. kaing-kaing ........... melengking-lengking (anjing).

kaipi __________ ikan air tawar agak bulat panjang dan bersisik putih. kait ___________ hubungan, sambungan. kaja ___________ arah ke gunung, (utara bagi Bali selatan, dan selatan bagi kabupaten Buleleng).
kaja-kangin ........... timur laut, tenggara. kaja kauh .............. barat laut, barat daya.

kajang I _______ angkut (dengan berangsur-angsur); -saang, angkut kayu api itu.
ngajang .................. mengangkut (dengan berangsur-angsur); batu, mengangkut batu. makajang ............... mengangkut (barang-barang). kajanga .................. diangkutnya. kajangang .............. angkutkan. kajanganga ............ diangkutkannya. kajangin ................. angkut berkali-kali, angkuti. kajangina ............... diangkutinya. ngajangang ............ mengangkutkan. ngajangin ............... mengangkuti. kakajangang .......... diangkutkan. kakajangin ............ diangkuti (oleh).

kajang II ______ kain putih yang berlukiskan wujud manusia dibuat dari uang kepeng yang dijahit serta berisi tulisan suku kata sakti (Ongkara dsb) dipergunakan sebagai penutup terluar dari mayat pada waktu upacara ngaben. kajantaka _____ sakit bagaikan mati.

kajar __________ salah satu alat gamelan Bali yang berperan sebagai pemegang maat (irama). Kajeng ________ hari ketiga dalam Triwara (Pasah, Beteng, Kajeng). kajt __________ tendang ke belakang (kuda).
ngajt ..................... menendang ke belakang; jaran -, kuda menendang ke belakang. kajta ..................... ditendangnya ke belakang.

kajimas _______ nama jenis kayu untuk ramuan rumah. kajoh _________ nama belalang yang dapat melompat jauh. kak ___________ kependekan dari kata pekak (kakek). kakab _________ lapis ijuk yang berupa lembaran; duk duang-, ijuk dua lapis yang berupa lembaran.
kakaban ................. 1. lapis ijuk yang berupa lembaran; 2. lembaran ijuk yang dijepit dengan bambu atau kayu yang dipakai untuk tempat ikan karper bertelur. kakab-kakab .......... sering terkejut: panakn pules-, anaknya tidur sering terkejut.

kakag __________ kakag-kkg .......... (berjalan) dengan tertegun-tegun. kakag-kikig ........... (berjalan) dengan tertegun-tegun.

kakah _________ kahkah. kakak _________ ngakak ................... terbahak-bahak; kedk -, tertawa terbahakbahak. kakak-kkk........... tertawa-tawa tidak menentu.

kakal __________ kalkal.

kakang ________ kakak. kakap I _______ daun sirih tua.


ngakapin ............... memetik daun tembakau yang pertama. kakap mica ............ daun merica yang sudah tua.

kakap II _______ kakapan ................. 1. nama jenis tupai; 2. penakut; jalma -, orang penakut.

kakawa _______ kekawa. kakeb _________ makakeb ................ tertelungkup; tertelungkup. ia labuh -, ia jatuh

kaki ___________ kakek.


makaki ................... berkakek.

kakia _________ kakiang ASI ___ kaku __________ kakua ________ kakul _________ kakung ________ kakur _________ kakus kakus. kal ____________

ikan hiu. kakek. kaku. kekua. siput air. orang laki-laki. kataseru menyatakan umpatan.

kependekan dari kata bakal, beli - kija, kakak akan ke mana. kala ___________ 1. waktu; - punika, waktu itu; 2. sifat jahat; teka - nn, datang sifal jahatnya; 3. nama dewa anak Siwa; 4. makhluk halus yang jahat. raksasa; - Rau, raksasa (yang menurut dongeng Bali) menelan bulan pada waktu gerhana; 5. nama hari ketujuh

dalam Astawara (Sri, Indra, Guru, Yama, Ludra, Brahma, Kala, Uma).
pangala dsa ........... penggunaan kesempatan. makala-kalaan ....... melaksanakan upacara perkawinan secara sangat sederhana supaya pengantin dapat ke luar rumah. kalaganja ................ salah satu alat bunyi-bunyian Bali yang pipih yang dibuat dari perunggu dan mengeluarkan bunyi cng-cng. kalaganjur .............. bunyi-bunyian yang alatnya terdiri dari gong, kempul, gendang, ceng-ceng. kalagangsa.............. nama rumput.

kalah I _________ kalah.


ngalah ..................... mengalah. kalahang ................. kalahkan. kalahanga ............... dikalahkannya. ngalahang ............... mengalahkan. ngalahin .................. meninggalkan; - mati, meninggal dunia. ngalah-alah............. mengalahkan orang lain. pangalah-alah ........ alat untuk mengalahkan.

kalah II _______ makalah ................. pergi : - uri/tundun, punggung. makalah ................. pergi; mara -, baru pergi. pakalah .................. cara, hal pergi. kalahin ................... tinggalkan. kalahina ................. ditinggalkannya. duduk bertolak

kalam _________ kalam. kalana ________ raksasa;-bala. tentara raksasa.


ngalana .................. berkelana; wong -pengembara.

kalang ________ kalangan ................ 1. arena; 2. kcsempatan. makalangan ........... bersinar melingkar; bulan -, bulan bersinar melingkar.

Kalantaka _____ dewa maut.


ngalantaka ............. seperti dewa maut. pangalantaka ........ cara menentukan bulan purnama dan bulan mati.

kalas __________ santan yang pekat setelah direbus untuk bumbu adonan sayuran (daun belimbing dsb). kal I _________ makal ................... tidak teratur.

kal II ________ tabuh kal .............. nama tabuh dalam rangka penutup upacara piodalan.

kalem _________ kalem. kaln _________ selokan kecil.


makekaln ............. berisi selokan kecil. kalnder ................. kalender.

kalenger _______ klenger. kalengisan ____ nama tumbuh-tumbuhan. kalr AMI _____ arah ke gunung (utara bagi Bali selatan, selatan bagi kabupaten Buleleng). kals __________ bulu yang tumbuh pada bagian belakang pipi. kali I __________ kaliapa ................... pukul berapa, kapan saatnya. kali jani .................. waktu seperti sekarang; -mara ia teka, waktu seperti sekarang baru ia datang. kali knkn ............ jam berapa. kali napi ASI ......... kaliapa. kali sanja ............... senja kala. kali senggara ......... jaman kacau. kali tepet ................ waktu tepat tengah hari.

kali II _________ pertengkaran, perkelahian; eda ngae-, janganlah membuat perkelahian.


kaliyuga ................. zaman kekacauan, kehancuran keempat dari catur yuga). (zaman

kali III ________ arah; sebelah.


kali kangina ........... sebelah timur. kali kaja ................. sebelah utara. kaliacah ................. pelangi. kaliadrem .............. kue dibuat dari tepung dicampur dengan gula aren lalu digoreng. kaliaga ................... warna kuning kemerah-merahan seperti warna isi buah pepaya yang masak. kalialah .................. pelangi; bianglala. kaliampuak .......... klampuak. kaliasem ................. nama buah yang warnanya hitam, seperti kelereng rasanya agak asam.

kalih AMI _____ dua; - dasa, dua puluh.


makalih ................. masing-masing berharga dua. ngalihin .................. mendua. pakalihan ............... berdua. kekalih ................... dua. Kalika .................... nama pelayan dewi Durga. kalikukun .............. jenis kayu (kesambi). kali mangkin ASI... kali jani (kali I). kalimanteg ............. jenis pohon kayu. kalimatmatan ........ penglihatan kabur, salah lihat. kalimayah .............. kelemayar, binatang kaki seribu yang mengeluarkan sinar waktu malam. kalimenjo ............... jenis rumput yang tumbuh di sela-sela padi. kalimoko ................ nama buah yang dapat dimakan. kalimosada ............ ilmu obat-obatan. kalimoto ................. 1. sayur dibuat dari daun kelor dicampur air dan bumbu lalu dimasak; 2. nasi bubur yang dimasak dengan campuran bumbu dan sayur, biasanya sayur bayam/kayu manis.

kaling I _______ jangankan ; -k cai, anak an siteng tuara nyidaang, jangankan kamu sedangkan orang yang kuat tidak mampu. kaling II ______ guci.
kalingan ................ kaling I. kaliombo ................ nama tumbuhan hutan.

kalis __________ khalis.


kalisasuan .............. binatang semacam tawon yang membuat rumah dari tanah. kalisat .................... nama tumbuhan.

kalkal _________ (kohkohan) ngalkal (batuk) keras. wayah ngalkal ....... sangat tua.

kaloktah ______ termasyhur; subii - di gunin dini, sudah termasyhur dalam masyarakat di sini. kalong I _______ tengkuk; bulun -, bulu teng-kuk; majujuk bulun - e ki, berdiri bulu tengkukku (ketakutan). kalong II ______ kalung.
makalong ............... berkalung. kalongang .............. kalungkan. kalonganga ............ dikalungkannya. kalongin ................. kalungi. kalongina ............... dikalunginya. ngalongang ............ mengalungkan. ngalongin ............... mengalungi. kakalongang .......... dikalungkan. kakalongin ............. dikalungi.

kalor __________ alur pada bingkai.


ngalor ..................... membuat alur. makalor ................. beralur.

kalot I ________ nama tumbuhan merambat yang batangnya keras. kalot II Gr _____ kotor (daki) kalotan _______ amat kotor. kalpa I ________ periode jaman; sanghara , jaman kehancuran, kekacauan. kalpa II _______ kalpa taru _____ 1. pohon dalam epos Ramayana yang berbuah serba indah; 2. sebatang kayu waktu sayembara (padanan) yang sengaja ditanam dan diberi minyak pelicin; pada puncaknya digantungkan bermacam-macam hadiah. kalpika _______ tiga warna bunga yang dirangkai dalam daun kembang sepatu khusus dipergunakan oleh pendeta dalam mengucapkan weda-weda. kalu I _________ kaku; jaja lapise-, kue lapis itu kaku (kurang lembut). kalu II ________ pudat; carik bes - baan ngenyatin; tanah sawah itu.lerlalu padat karena dikeringkan. kalu III ________ nakal; anak cerik -, anak kecil nakal. kalud _________ lagi pula; suba belog - lekig malajah, sudah bodoh lagi pula malas belajar. kaluk _________ makalukan ............ kacau balau hingga ribut tak menentu.

kalung

_______ kalong II.

kama I ________ 1. air mani; 2. asmara; Hyang -, dewa Asmara.


kama bang ............. benih pcrempuan. kama putih ............ benih laki-laki. sakama-kama ........ sekehendak hati.

kama II _______ salah satu unsur dari Triwarga (Dharma, Artha, Kama). kamad ________ klamat. kamal _________ binatang semacam kupu-kupu kecil perusak tanaman.
kamaligi ................. sajen terdiri dari alas segi empat dengan ceper 8 buah berisi ketan, beras merah, putih, kuning, injin, benang 8 warna, telur, pane kecil buu.

kamar ________ 1. kamar; 2. tempat tidur; 3. rumah sakit.


ngamar .................. dirawat di rumah sakit. kambala, kembala . bulu; wol : maka-waca -, berbaju wol.

kambang ______ terapung; kayun-, kayu itu terapung; ia enu - ditu ki, ia (di situ) belum jelas kedudukannya (dipungut scbagai anak angkat atau tidak).
ngambang .............. mengapung. bal kambang ........ balai yang seolah-olah terapung di tengahtengah kolam. penyu kambang .... bentuk hiasan pada tembok atau daun pintu yang bagian di tengah-tengahnya tersembul ke luar.

kambaon, kembaon serat sebangsa pandan. kamb ________ amb. kamben _______ kain yang dipakai menutup bagian badan dari pinggang ke bawah; buka - Mandar liunan

bikuas pb, orang yang banyak tingkah; buka - n uk munjuk benang tuna aji pb, orang yang rendah walaupun dengan berbagai cara berusaha tetapi tidak juga berharga dirinya.
makamben ............. berkain; - gantut pb, keadaan yang serba kurang. kambenang ............ pakai berkain. kambenanga .......... dipakainya berkain. kambenin ............... beri berkain. kambenina ............. diberinya berkain. ngambenin ............. memberi berkain. kakambenin .......... diberi berkain. kakambenan ......... cara mcmakai kain.

kambing ______ kambing; silih-silih pb, meminjam sesuatu tidak mau mengembalikan. kambit ________ seruduk dengan taring; - bangkung, diseruduk oleh induk babi dengan taringnya.
ngambit ................ menyeruduk dengan taring. kambita ................. diseruduknya dengan taring.

kambuh _______ kumat; panyakitne penyakitnya kumat.

-,

kambuhan ............. 42 hari setelah lahir; tutug-, mencapai umur 42 hari.

kamegan ______ kewalahan; - ngenemin tamiu, kewalahan melayani tamu. kameligi ______ kamaligi. kamemegan __ kehilangan akal (untuk sementara) sehingga tidak dapat berkata-kata. kamengan ____ kamegan.

kamer _________ samar, ragu. kami __________ awalan yang mempunyai arti sebagai; - purun, sebagai (seolaholah) berani. kamkam ______ makamkam ........... bersiap-siap. pikamkam ............. persiapan. kamkaman ............ cita-cita, bcrmaksud; mendirikan rumah. -ngwangun umah-

kamod ________ uat kamod ............. ujung urat daging yang liat.

kampad _______ sisa parutan; - nyuh, sisa parutan kelapa. kampak _______ kapak. kampas _______ kampas. kampk _______ tas kecil dari bambu atau lontar untuk tempat sirih pinang.
ngampek ............... (bentuk) menyerupai kampk.

kampiah ______ atap pada ujung balai yang bentuknya miring tidak menyatu dengan atap induknya. kampid _______ sayap.
makampid ............. bersayap.

kampih _______ 1. kandas; 2. tersisih.


kampihang ............ 1. sisihkan; 2. kandaskan. kampihanga .......... 1. disisihkannya; 2. dikandaskannya. kampihan .............. 1. apa-apa yang tersisih; 2. apa-apa yang terkandas. ngampihang ......... 1. menyisihkan; 2. mengandaskan. kakampihang ........ 1. disisihkan; 2. dikandaskan.

kampil ________ semacam karung dari bagor. kamplang _____ bunyi tamparan.

makamplang ......... kena tampar. kamplangin ........... tampar, pukul. kamplangina ......... ditamparnya, dipukulnya. ngamplangin ......... menampar, memukul. makamplangan ..... kena tampar, kena pukul.

kampleng _____ kamplengin ............ pukul, tampar (bagian kepala).

kamplong _____ kamplongin ........... pukul (dengan kayu).

kampuh I ASI _ 1. selimut; 2. secarik kain yang dipakai dalam rangkaian pakaian adat oleh pria sebagai penutup kain panjang yang dipakai.
makampuh ............ 1. bcrsehmut; 2. memakai kampuh dstnya. kampuhin .............. 1. selimuti; 2. pasangi kampuh. ngampuhang ........ 1. menyelimutkan; 2. memakai sebagai kampuh. ngampuhin ............ 1. menyelimuti; 2. mengenakan kampuh pada. kekampuh ............. 1. selimut; 2. secarik kain untuk kampuh. siap kampuh .......... ayam yang bulu pahanya berjurai ke bawah.

kampuh II ____ nama ikan laut yang badannya pipih dan bersisik. kampung ______ makampung .......... bersahabat. kampungan ........... sahabat. kekampungan ....... sahabat karib. makekampungan .. bersahabat karib.

kamuh ________ kurang jelas. kamur ________ pudar, kurang jelas; mata -, penglihatan kurang jelas, pudar. kamus ________ kamus. kana __________ lengan; gelang -, gelang lengan.

kanag _________ sikap badan yang dadanya maju ke depan. kanaka ________ emas. kanang _______ nang II. kanca I ________ teman baik, kawan akrab. kanca II _______ panitra pengadilan negeri (zaman Hindia Belanda). kancan ________ sakancan ................ seluruh jenis; - on idup mapamragat mati, segala yang hidup berakhir dengan kematian.

kanct ________ gantt. kancil _________ 1. kancil; 2. nama salah satu alat gamelan Bali yang kecil. kancing _______ 1. kancing; 2. kunci (tutup).
ngancing ................ mengancing; jelanan, mengancing pintu. makancing ............ (sudah) dikunci, terkunci. kancinga ................ dikuncinya, dikancingnya. kancingin ............... kancingi, kunci. kancingina ............. dikancinginya dengan pinlu (yang) dikunci. ngancingin ............. mengancingi, mengunci. kakancingin ........... dikancingi.

kancit _________ tiba-tiba; - dan rauh, tiba-tiba beliau datang. kancrik, _______ kencrik kain kecil biasa dipakai untuk selimut atuu pengikat rambut wanita. kancu _________ trikancu .................. tri.

kancuh ________ 1. timba pada perahu untuk membuang air laut yang masuk; 2. siram; -baan yh, siram dengan air; 3. AMI kuah.

ngancuh ................. membuang air dengan kancuh. makancuh AMI ..... berkuah; ajengan -, nasi berkuah. kancuha ................. 1. dibuang airnya dengan kancuh; 2. disiramnya.

kancut ________ 1. ujung kain yang menjurai ke bawah (pada pakaian laki-laki); 2. kain cawat penutup kemaluan wanita.
makancut ............... memakai kancut. kancutang .............. pakai kancut. kancutanga ............ dipakainya kancut. kancutin ................. pasangi kancut. kancutina ............... dipasanginya kancut. ngancutang ............ mempergunakan kancut. ngancutin ............... memberi berkancut.

kanda I _______ dalih; eda liunan kebanyakan dalih.

-,

jangan

makanda ................ berdalih. kandaang ............... rundingkan dengan maksud membela.

kanda II _______ bagian-bagian dari epos Ramayana. kanda III ______ kandapat ______ nama lontar yang berisi ajaran kebatinan. kandang ______ kandang.
makandang ............ berkandang. kandangin ............. beri berkandang. ngandangang ......... memasukkan ke dalam kandang. ngandangin ............ memberi berkandang, mengandangkan; clng, mengandangkan babi. tumpek kandang ... Sabtu Kliwon wuku Uye, hari upacara untuk mohon keselamatan hewan.

kandap ________ andap. kandas ________ kandas.

kandasang ............. kandaskan. kandasanga ........... dikandaskannya. ngandasang ........... mengandaskan. kakandasang ......... dikandaskan.

kand _________ and. kandeg ________ andeg. kandel I _______ pakandelan ............ kampung yang berdampingan dengan istana.

kandel II_______ kandet I _______ kandet II ______ kandik I _______

andel. seret. andet. kapak; glebug - pb, orang yang tidurnya nyenyak.

ngandik ................... membelah dengan kapak. makandik ............... (sudah) dibelah dengan kapak. kakandik ................ dibelah dengan kapak (oleh). kandika ................... dibelahnya dengan kapak. kandikang .............. belahkan dengan kapak. kandikanga ............ dibelahkannya dengan kapak. kandikin ................. coba belah dengan kapak. kandikina ............... dicobanya membelah dengan kapak. kandikan ................ hasil membelah dengan kapak. ngandikang ............ membelahkan dengan kapak. ngandikin ............... membelahi dengan kapak. kakandikin ............. dibelahi dengan kapak.

kandik II ______ meong makandik ... kucing sedang birahi. kandik-kandik ....... nama burung buas.

kandugi AMI __ tiba-tiba, sampai; - ida rauh, tibatiba beliau datang. kandung _______ tidak dapat melanjutkan perjalanan; gumin genting ia - di Jawa, suasana genting ia tidak

dapat melanjutkan perjalanan di Jawa. kan ___________ santen kan ............ santan pekat.

kang __________ 1. yang; - andru tanah, yang mempunyai tanah; 2. kakak; mang adi enggung, kakak demang adik tumenggung.
kangeg ................... terhenti dengan tiba-tiba.

kangl _________ angl. kangen ________ 1. kasihan; - atin ningehang, kasihan perasaan mendengarnya; 2. rindu; - baan makelo pesan tusing tepuk, rindu karena amat lama tidak berjumpa.
ngangen ................. merindukan. ngangenin .............. menimbulkan perasaan rindu, kasihan.

kangga _______ kanggap _______ kanggar ________ kangg AMI ___

angga. anggap. anggar. terserah; - ipun, terserah dia.

prakangg ............. pegawai istana. kanggang ............. maulah menerima; - san sapuniki, maulah menerima yang seperti ini. kangganga ............ mau diterimanya, disukainya; - sisansisanipun, mau diterimanya sisa-sisanya. nganggang ............ menyukai, mau menerima; ipun nnten - baju sapunika, ia tidak menyukai baju seperti itu.

kanggeh AMI __ dianggap, sebagai. kanggek ASI __ terhenti sejenak; -pamargin idan, perjalanan beliau terhenti sejenak.

kanggih ________ anggih. kanggit ________ anggit. kanggo ________ 1. terpakai; ento tusing-, itu tidak terpakai; 2. terserah; -ditu ia knkn budinn, terserah kepadanya bagaimana maksudnya.
kanggoang .............. mau terima; - siu rupiah, mau terima seribu rupiah. kanggoanga ............ mau diterimanya, disukainya; tusing -, tidak mau diterimanya. nganggoang ............ mau menerima, menyukai.

kangin _________ timur; (using nawang - kauh ki, tidak tahu apa-apa.
kanginang ............... geser ke timur. kanginanga ............. digesernya ke timur. kanginan ................. (rumah, banjar) sebelah timur jalan; jumah -, di rumah di sebelah timur jalan. nganginang ............. menuju ke timur. kaja kangin ............ kaja. kelod kangin ........... kelod.

kangka ________ lemah; tabuan -, tawon sengatannya sangat lemah.

yang

Dwija Kangka ........ nama samaran Yudistira waktu berada di Wirata.

kangkang ______ 1. loba, serakah, hendak menguasai sendiri; ia mula-, ia memang loba; 2. kemarau; sasiti -, musim kemarau. kangkat AMI __ boleh. kangken ASI __ angken. kangker _______ kangker. kangkid _______ angkid. kangkung ______ kangkung (tumbuhan air).

kangkup _______ angkup. kangkus _______ angkus. Kangsa ________ nama tokoh dalam epos Mahabarata yang menjadi musuh Kresna. kangsel ________ gangsel. kangsng ______ upacara atma wedana dengan mempergunakan sekah tanpa bukur. kangsi _________ alat bunyi-bunyian sebangsa gender dari perunggu. kania __________ gadis; pranda istri -, pendeta wanita yang masih gadis. kaniaka ________ gadis. kanin AMI ____ 1. luka; tangan idan-, tangan beliau luka; 2. kalah; -skt rupiah, kalah lima puluh rupiah.
kaninin.................... lukai. kaninina.................. dilukainya. nganinin.................. melukai. kakaninin ............... dilukai (oleh).

kanjek _________ kanjekan ................ kebetulan; - ipun rauh, kebetulan ia datang.

kanjeng _______ yang terkemuka, yang terhormat. kanji I _________ kanji (tepung pati ketela pohon) untuk mengeraskan pakaian.
nganji ...................... menganji untuk mengeraskan pakaian. makanji .................. berkanji. kanjina.................... dikanjinya. kanjiang.................. kanjikan.

kanji II ________ huruf kanji, huruf Tionghoa. kanta ASI _____ leher.

kantah AMI ___

telas-,

ngantah .................. menggadai. makantah .............. tergadai; bangket ipuni sampun sawahnya sudah habis tergadai. pakantah ............... jaminan. kantaha .................. digadainya. kantahang ............. gadaikan. kantahanga ............ digadaikannya. ngantahang ............ menggadaikan. kakantahang ......... digadaikan.

kantaka _______ meninggal. kantawali _____ tumbuhan menjalar yang rasanya pahit biasa dipakai obat. kantn ________ kantnan ................ kawan akrab; apang liu ngelah -, supaya banyak punya kawan akrab. makantnan .......... berkawan akrab. kakantnan ............ kawan akrab.

kanten AMI ___ tampak, kelihatan.


makanten ............... tampak; umah punika- saking iriki, rumah itu tampak dari sini. kantenang .............. 1. kelihatan; 2. sangka,kira. kantenanga ............ dilihatnya. kantenin ................. coba lihat. ngantenang ............ melihat. ngantenin ............... melihat. pakantenan ............ tampaknya; - ipun sakadi prau, tampaknya sebagai perahu. kantt ..................... ikat (satu dengan yang lain); jagung telung -, jagung tiga ikat. makantt ............... (sudah) diikat, terikat (satu dengan yang lain). kanttang ............... ikatkan. kanttanga ............. diikatnya (satu dengan yang lain). kanttin ................. ikat satu dengan yang lain. kanttina .............. diikatnya satu dengan yang lain. nganttang ............. mengikat satu dengan yang lain.

nganttin ............... mengikat satu dengan yang lain. kakanttang .......... diikatkan satu dengan yang lain. kakanttin ............. diikat satu dengan yang lainnya.

kanti I ________ sampai;- lingsir ngantiang tusing masih leka, sampai senja menanti tidak datang juga.
nganti ..................... sampai; - sanja enu maga, sampai senja masih bekerja.

kanti II _______ bantuan; bantuan.


makanti ................. saling bantu.

ngalih

-,

mencari

kanti III _______ persamaan.


kanti suara ............ sanjak.

kantih I _______ katir; -jukung, katir jukung.


makantih ............... berisi katir. kantihin ................. pasangi katir. ngantihin ............... memasangi katir.

kantih II _______ gantih. kantil _________ nama salah satu alat gamelan Bali yang kecil. kantir _________ kantih I. kantong _______ kantong.
makantong ............ berisi kantong. kantongin .............. 1. masukkan ke dalam kantong; 2. beri berkantong. kantongina ............ 1. dimasukkannya kedalam kantong; 2. diberinya berkantong. ngantongin ............ memasukkan ke dalam kantong. makantongan ........ (sudah) dimasukkan ke dalam kantong. makantongin ......... (sudah) dimasukkan ke dalam kantong. kakantongin .......... dimasukkan kc dalam kantong (oleh).

kantor ________ 1. kantor; 2. rumah gedung.


ngantor .................. pergi ke kantor.

makantor ............... berkantor. kantoran ................ kantor.

kantos _________ kanti II. kantu ASI _____ pingsan. kantun AMI ___ 1. masih; ida-alit, beliau masih kecil; 2. bersisa; beras -akdik, beras itu bersisa sedikit.
kantunang ............. sisakan. kantunanga ........... disisakannya. ngantunang ........... menyisakan. kakantunang ......... disisakan (oleh).

Kanua ________ nama mpu penggubah Arjuna wiwaha. kanuruhan ____ nama pangkat dalam kerajaan zaman dulu. kao ___________ nama salah satu kartu cekian. kaon I AMI ____ buruk. kaon II AMI ___ kalah; ida - maklecan, beliau kalah berjudi.
kaonang ................. kalahkan. kaonanga ............... dikalahkannya. ngaonang ............... mengalahkan. kakaonang ............. dikalahkan.

kaon III AMI __ makaon .................. pergi; ida - saking puri, beliau pergi meninggalkan istana. pakaon ................... kepergian. kaonang ................. usir, singkirkan, pindahkan. kaonanga ............... diusirnya, disingkirkannya, dipindahkannya. kaonin .................... tinggalkan, singkiri. kaonina .................. ditinggalkannya, disingkirinya. ngaonang ............... mengusir, memindahkan, menyingkirkan. ngaonin .................. meninggalkan. kakaonang ............. diusir, disingkirkan.

kakaonin ................ ditinggalkan (oleh).

kaos __________ kaus kaki, kaus lampu; baju -, baju kaus. kaot __________ berwibawa. kap I __________ nama tumbuhan menjalar yang buahnya dapat dimakan. kap II _________ kerangka atap.
ngekap ................... kerangka atap. ngekap ................... memasang kap. mekap .................... berisi kap. kapa ........................ kapo.

kapah _________ tidak kerap kali, jarang-jarang, ia - teka, ia jarang-jarang datang.


kapahin .................. perjarang; - malali kema,perjarang pergi bermain-main kesana. pakapahin ............. perjarang. kapah-kapah ......... jarang-jarang, tidak kerap kali.

kapak _________ kapak. kapal _________ kapal.


makapalan ............. naik kapal.

kapan _________ dikapan .................. mustahil.

kapang Bll ____ sepit udang atau ketam. kapar _________ talam. kapas _________ kapas.
batun kapasan ....... (binatang) sudah dikebiri tetapi masih bisa berzinah. kapasan ................. nama ikan laut yang pipih bersisik putih.

Kapat _________ bulan Bali keempat (jatuh pada bulan Oktober); purnama -, bulan purnama pada bulan Oktober.

ngapat .................... melaksanakan upacara dewa yadnya pada (purnama) bulan kapat.

kap __________ makap-kap ......... bercoreng-moreng. kapehan ................. pipi. kapng ................... cambang. makapng-kapng . memakai hiasan yang mcnjolok.

kapr _________ tendang kuda).

ke

samping

(biasanya

ngapr .................... menendang ke samping. kapra .................... ditendangnya dengan tendangan ke samping.

kaper _________ karper. kapes _________ hampir kalah.


kapesan .................. hampir kalah, kekurangan.

kapi I _________ walaupun; - kto, walaupun begitu. kapi II ________ kera; - raja, raja kera. kapi III ________ alat untuk mengoleskan plamir. kapin __________ kapi. kaping I AMI __ kata untuk menyatakan tingkat; siki, kepertama; - kalih, kedua. kaping II ______ bagor. kapingon _____ ngon. kapir __________ lauk untuk sajen yang memakai daging babi. kapit __________ sepit udang atau ketam.
ngapit ..................... menjepit dengan kapit. makapit ................. mempunyai kapit. kapita ..................... disepitnya dengan kapit. Kapitu .................... bulan Bali ketujuh (jatuh pada bulan Januari).

kapkap ________ kakap.


kapkapan ............... terjaga-jaga dari tidur (anak kecil).

kaplag ________ tubruk; - montor, ditubruk oto.


ngaplag .................. menubruk; - kayu, menubruk pohon. makaplag ............... bertubrukan. kaplaga .................. ditubruknya. kaplagang .............. tubrukkan. kaplaganga ............ ditubrukkannya. ngaplagang ............ menubrukkan. ngaplagin ............... menubruk. kaplag-kaplig ........ bertubrukan ke sana kemari. kaplak .................... makaplak ............... kena tampar. kaplakin ................. tampar. kaplakina ............... ditamparnya. ngaplakin ............... menampar.

kaplk _________ lembek (buah dada); nyonyo -, payudara (buah dada) lembek. kaplek ________ kaplak. kaplet _________ bunyi benda masuk ke dalam lubang. kaplig ________ kaplag. kaplik ________ kaplk. kaplok _______ kaplak. kaplug _______ kaplag. kapluk _______ kaplak. kaplut ________ kaplet. kapo __________ nyn kapo .............. siapa gerangan. yn kapo ................ jika, seandainya; - dadi glemekin eda cening nemuang karma tekn ia, seandainya dapat dinasihati janganlah engkau menjodohkan diri dengan dia.

kapok _________ kapok, jera, tobat.


kapokang ............... tobatlah; - iban malaksana corah, tobatlah kamu berbuat jahat.

pangapok ............... alat untuk membuat jera. ngapokin ................ menyebabkan jera.

kaprang _______ makaprang-kaprangan berhamburan, berserakan.

kaprt ________ makaprt ............... terpercik. kaprtin ................. perciki; bajunn daki-endut, bajunya kotor diperciki lumpur. kaprt-kaprt ........ memercik-mercik.

kapri __________ kacang kapri ........ kacang.

kaprit ________ kaprt. kaptn ________ kapten. kapu-kapu ____ kiambang; ia nongos ditucara (ki), ia diam di sana kedudukannya tidak pasti, dipungut sebagai anak angkat atau tidak, diberi hak waris atau tidak oleh orang tua pihak wanita. kapuk _________ kapuk; kambangan teken magirik pb, kata-kata yang kurang tegas. kapulaga ______ kapulaga. kapur _________ kapur.
isn kapur ............... isn.

kapus__________ apus I. kaput __________ bungkus.


ngaput .................... membungkus; ia - nasi, ia membungkus nasi. makaput ................ terbungkus. pangaput ............... pembungkus. kakaput ................. dibungkus (oleh). kaputa .................... dibungkusnya.

kaputang ............... bungkuskan. kaputanga ............. dibungkuskannya. kaputin .................. bungkusi. kaputina ................ dibungkusinya. kaputan ................. bungkusan. ngaputang ............. membungkuskan. ngaputin ................ membungkusi. pangaputan ........... pembungkus. kakaputang ........... dibungkuskan. kakaputin .............. dibungkusi. kakaputan ............. bungkusan.

kar I __________ kependekan dari kata lakar, jani ci - kija, sekarang kamu akan ke mana. kar II _________ peta bumi. kara I _________ kacang kara. kara II ________ sebutan untuk menyatakan huruf vokal pada abjad Bali (a kara, i kara, u kara, kara, o kara). kara III _______ kemenangan mutlak dalam main kartu (slikuran). kara IV ________ tangan.
kara tala ................ telapak tangan; - nida masurat cakra, telapak tangan beliau bergambar cakra.

karab-karab ___ sikap berjalan dengan mempertunjukkan kegagahan. karad _________ arad. karah _________ simpai besi. karaketan _____ menyatu. karamean _____ tumbuh-turnbuhan melata. karang I _______ pekarangan ; -linggah, pekarangan luas; telah - , kanti tusing nyidaang ngorahang mulih ki,

waktu sudah habis sehingga tidak dapat memberitahukan (tentang sesuatu), kepada keluarga di rumah.
ngarangin .............. menempati pekarangan baru. pakarangan ........... pekarangan.

karang II ______ batu karang.


makkarang ......... mencari-cari laut. ikan, siput dsb. pada karang

karang III _____ karang, gubah.


ngarang ................. mengarang, menggubah. kakarang ............... dikarang (oleh), digubah (oleh). karanga ................. dikarangnya, digubahnya. karangang ............. karangkan, gubahkan. karanganga ........... dikarangkannya, digubahkannya. karangan ............... karangan, gubahan. kakarangan ........... buat-buatan, rekaan. karang asti ............. ragam bias berbentuk (berpolakan) kepala gajah yang belalainya mencuat ke atas. karang bentulu ...... ragam hias yang berbentuk kepala Boma bermata satu. karang Boma.......... ragam hias yang berbentuk (berpolakan) kepala raksasa. karang curing ........ ragam hias yang berbentuk (berpolakan) kepala burung merupakan relief letaknya menempel pada sudut tembok atau dinding bangunan. karang gajah .......... ragam hias berbentuk (berpolakan) kepala gajah yang belalainya lengkung ke bawah. karang goak ........... karang manuk, ragam hias berbentuk (berpolakan) kepala burung gagak. sifatnya menyerupai patung terletak di sudut bangunan, menjorok ke luar, biasanya dirangkaikan dengan ragam hias yang berbentuk simbar menjangan. karang sa .............. ragam hias yang berbentuk muka singa (kadang-kadang buaya atau kalong),

bertangan memegang bun (tumbuhan merambat) yang keluar dari mulutnya. karang tapel ........... ragam hias yang berbentuk seperti Boma bermata dua, berhidung, tanpa dagu.

karang IV _____ karangan ............... seperangkat hidangan dalam upacara adat yang jumlah satainya 30 batang.

karas I ________ batu tulis. karas II G ____ kepala barong.


karasmin ............... merasakan kenikmatan dalam berpadu asmara; ida sampun saking su - sareng ida sang prabu, beliau sudah sejak lama merasakan kenikmatan dalam berpadu asmara dengan raja.

karat I ________ wibawa.


makarat ................. berwibawa.

karat II _______ karat, ukuran untuk menentukan kadar emas. karawista _____ alang-alang yang sudah disucikan oleh pendeta untuk diikatkan di kepala. karba __________ ngarbaang ............. 1. berperangai angkuh; eda -awak, jangan berperangai angkuh; 2. ngawur; - dogn kenehn, pikirannya ngawur saja.

karbit _________ karbol ________ karbon ________ karcis _________

karbit. karbol. karbon. karcis.

makarcis ................ menggunakan karcis. karcisin .................. pungut karcis. karcisina ................ dipungutnya karcis. ngarcisin ................ memungut karcis.

kakarcisin .............. dipunguti karcis.

kardi AMI _____ ngardi .................... membuat; kweh - an luung, susah rnembuat yang baik. makardi ................. berbuat (dalam hal kebajikan atau keburukan). pakardi .................. hasil perbuatan. mapakardi ............. berbuat baik, berbuat jasa kardiang ................ buatkan. kardianga .............. dibuatkannya. kardinin ................. perbuat. kardinina ............... diperbuatnya. ngardiang .............. membuat. ngardinin ............... membuatkan. kakardinin ............. dibuat (oleh).

kar I _________ perang duri antara dua orang pemuda dengan membawa perisai bersenjatakan daun pandan duri bergumul menunjukkan ketang kasannya pada waktu usaba sambah setahun sekali di Tenganan. kar II ________ kare, kari. karem _________ 1. karam; 2. murung; sebengnepesan, wajahnya murung sekali. karn _________ ngarnin ................ 1. datang pada saat paling akhir; 2. menjamin sepenuhnya segala kekurangan; ngiring paturunin sami makidik, sakirangipun titiang-, mari kita beriyuran sama-sama sedikit, kekurangannya saya menjamin sepenuhnya.

kart __________ karet.


ngart ki ................ mengulur waktu. kartin ................... hapus dengan karet.

kartina ................. dihapusnya dengan karet. ngaretin ................. menghapus dengan karet. kakartin ............... dihapus dengan karet. makartan ............. (sudah) dihapus dengan karet.

kari AMI ______ masih, bersisa; ten winten san -, tak ada yang bersisa.
kariang .................. sisakan. karianga ................ disisakannya. ngariang ................ menyisakan. kakarn ................. sisa yang masih hidup (manusia).

karim _________ semacam cat tembok. karing ________ sing karing ............. tidak seberapa.

karinget ASI __ keringat. karkar ________ ngarkar .................. 1. merah menyala; 2. berbunyi terus menerus. mengata-ngatai,

karma _________ 1. perbuatan;- melah,perbuatan baik; suba - , perbuatan baik; asuba -, perbuatan tidak baik; 2. jodoh; lamun suba - musti lakar matemu, kalau sudah jodoh tentu akan berjumpa.
karma pala ............ hasil akibat perbuatan (dalam filsafat agama Hindu). karma yoga, .......... karma marga. jalan untuk mendekatkan diri kepada Tuhan dengan melakukan kewajiban sebaik-baiknya.

karna ASI _____ 1. telinga; 2. anak pertama Dewi Kunti. Karo __________ bulan Bali kedua (jatuh pada bulan Agustus); sasih -, bulan kedua.

makaronan ............ berdua (laki perempuan), kawin. karo belah ............. seratus lima puluh. karo sigar AMI ...... seratus lima puluh. dimpil karo ............. dimpil.

karok __________ karper ________ karsa _________ kartala ________

arok. karper (ikan). arsa, keinginan. panakawan yang lebih muda dalam drama tradisional Bali (arja, topeng, baris dsb.). Kartika _______ 1. nama bulan Bali keempat (jatuh pada bulan Oktober); purnamaning -, purnama pada bulan Bali keempat (Kartika); 2. bintang pagi. kartu _________ kartu. karu __________ kau.
karuan ................... tentu; tondn - buin pidan lakar teka, belum tentu kapan akan datang. karuanang ............. tentukan. karuananga ........... ditentukannya. ngaruanang ........... menentukan, memastikan.

karud _________ keruk.


ngarud .................... mengeruk;-jaja 1. mengeruk membuat kue karud. kue; 2.

karuh K _______ setubuh.


makaruh ................ bersetubuh; cicing -, anjing bersetubuh.

karuk _________ nama tumbuhan menjalas daunnya untuk obat minum.


ngaruk ................... tergulung hama). (daun kacang dsb. karena kena

karung ________ karung; baas a -, beras satu karung.

karungin ................ masukkan ke dalam karung. karungina .............. dimasukkannya ke dalam karung. makarungin ........... dimasukkan ke dalam karung. makarungan .......... dimasukkan ke dalam karung. makarung-karungan bcrkarung-karung.

karya AMI _____ 1. kerja; 2. buat; 3. upacara.


makarya ................ 1. bekerja; 2. membuat; 3. mengadakan upacara. karyanang ............. buatkan. karyananga ........... dibuatkannya. karyanin ................ buatkan, kerjakan. ngaryanang ........... membuatkan. ngaryanin .............. mengerjakan. pakaryan ............... pekerjaan, hasil kerja. kakaryanang ......... dibuatkan. kakaryanin ............ dikerjakan.

kas I __________ peti kayu. kas II _________ uang (milik orang banyak), peti uang; akuda enu - banjar, berapa masih uang desa. kasa I _________ nama tumbuhan. Kasa II ________ bulan Bali kepertama (jatuh pada bulan Juli). kasa III _______ kain kasa. kasal _________ asal II.
kasalan ................... asalkan; - mamunyi, asalkan berkata.

kasalan _______ asal II. kasap _________ kasap. kasar _________ kasar.
kasarang ................ kasarkan. ngasarang .............. makin kasar.

kasatan ASI ___ haus, dahaga. kasp ________ sp.

kaset __________ kaset (pita rekaman). Kasiapa ______ nama pendeta dalam epos Mahabarata. kasih _________ 1. kasih. sayang; 2. berbaik kembali; i pidan ia puik,jani suba , dulu mereka benci-membenci, sekarang sudah berbaik kembali.
kasihin ................... 1. kasih, sayangi; 2. ajak berbaik kembali. kasihina ................. 1. dikasihinya, disayanginya; 2. diajaknya berbaik kembali. ngasihin ................ 1. mengasihi, menyayangi; 2. mengajak berbaik kembali. kakasihin ............... 1. dikasihi, disayangi; 2. diajak berbaik kembali. kakasihan .............. sahabat karib. kasih tangan .......... jabat tangan. kasih-asih .............. belas kasihan. ngasih-asih ............ menyebabkan orang hiba. kasih kumasih ....... saling kasihi.

kasil __________ kasinn/kasin _ kasir __________ kaskas ________ kasna I ________

manja. jenis bunga selasih. kasir. kasar (kulit orang karena daki). rumput gunung yang daunnya putih biasa dipakai pelengkap sajen. kasna II _______ nama hiasan pada mahkota penari. kasna III ASI __ kaca mata.
makasna ................ berkaca mata. kasnain .................. beri berkaca mata.

kasob AMI ____ heran.


ngasobin ................ mengherankan.

kasta __________ kasta.


makasta ................. berkasta. kastawa .................. termasyhur.

kasti __________ kasti (permainan). kastuba _______ nama tumbuhan untuk (dalam kepercayaan). kasturi I ______ gadung kasturi ...... gadung yang bunganya amat harum.

obat

kasturi II ______ lubangi (kelapa muda untuk sajen) dengan cara yang khas sehingga lubangnya bersegi tiga.
ngasturi ................. melubangi dstnya. makasturi .............. (sudah) dilubangi dstnya.

kasturi III _____ kesturi. kasturi IV _____ kasturiang ............. wakili (menyembah leluhur). ngasturiang ........... mewakili (menyembah leluhur).

kasub _________ masyur; ia - baan wannn, ia masyur karena beraninya.


kasubanga ............. dikaguminya. ngasubin ................ mengherankan, menyebabkan kagum. kakasubang ........... dimasyhurkan. kakasuban ............. kemasyhuran.

kasur _________ kasur.


makasur ................. berkasur. kasurin ................... beri berkasur. makasuran ............ (tidur) berkasur.

kasut I ________ 1. kasut selop; 2. kaos kaki.


makasut ................. berkasut.

kasut II _______ alat untuk melester tembok atau lantai. kata ___________ kata.

makata ................... berkata dalam bahasa yang dianggap asing.

katah AMI _____ katak _________ katang-katang _ kat ___________ katk _________

banyak. katak. jenis tumbuhan menjalar. katai, cebol. -

ngatk .................... menyendiri.

katnjok ______ pincang jalannya. kati ___________ kati (ukuran berat).


katibangbung ......... binatang sebangsa kumbang daun sayapnya berkilat. ngatibangbung ki ... pakaiannya mentereng tctapi hidupnya sangat miskin. Katiga .................... bulan Bali ketiga (jatuh pada bulan September).

katih __________ batang; tiingduang-, bambu dua batang.


ngatih ..................... satu-satu; pamulaan -, tanaman padi itu berisi satu-satu (pada satu lubang). makakatih ............. sebatang penuh. makatih-katihan .... berbatang-batangan.

katik __________ tangkai; - sat, tangkai satai; sampat, tangkai sapu. ngatik _________ membuat tangkai satai.
makatik ................. bertangkai. katikin ................... pasangi tangkai. katikina ................. dipasanginya tangkai. katikan ................... 1. tangkai satai; 2. jumlah tangkai satai. ngatikin ................. memasangi tangkai. kakatikin ............... dipasangi tangkai. kakatikan .............. cara memasangi tangkai.

katil __________ meja di pura.


katilambung .......... terpental, terpelanting.

katilampa .............. nama buah berbiji keras dan bergigi, waktu masak berwarna merah; cara buah - di slsinn leh, di tengahn maukir pb, orang yang kelihatannya baik-baik tetapi sebenarnya hatinya jahat. ngatilampa ki ........ tampaknya baik dari luar, tetapi hatinya jahat.

katilau ________ kerang laut yang berkulit sebelah. katimbung _____ katibangbung.
katimumbulan ...... ketimumul.

katir __________ katir.


makatir .................. memakai katir.

katirah ________ nama tumbuhan merambat yang warnanya merah.


ngatirah ................. warnanya merah seperti katirah; bibihni -, bibirnya merah seperti katirah.

katiwawalan ___ putik nangka yang tidak dapat menjadi buah. katiwwlan ___ katiwawalan. katok _________ celana dalam, kolor. katon Aso _____ tampak.
katonang ................ terlihat; dilihat (oleh); - titiang sakadi gunung, kulihat seperti gunung. katonanga .............. dilihatnya. ngatonang .............. melihat. pakatonan ............. kelihatannya, tampaknya. kakatonang ............ dilihat.

katong I _______ kuat, keras. katong II ______ sang katong ........... raja.

katos _________ keras; tanah -, tanah keras. katuk K _______ setubuh.


makatukan ............ bersetubuh.

katul I J ______ katiwawalan. katul II ________ lembut halus.


katulajeg ................ tegak berjajar. katulampo, ........... katulampa nama pohon buahnya asam. katulayah ............... bergelimpangan, terlentang. katuleba ................. tleba.

katun _________ katung ________ katur __________ katut __________ kau ____________

katun semacam bakul, keranjang. atur. atut. tempurung, batok, tempurung kelapa yang masih berbulu.

kaun lampit ............ garu yang tidak bergigi pada bajak. kaun sirah .............. tempurung kepala.

kauh___________ barat; tusing nawang kangin-pb, tidak tahu apa-apa.


kauhang .................. kebaratkan, geser ke barat. kauhanga ................ digesernya ke barat. ngauhang ................ menuju ke barat. pakauhin ................ geser ke barat. sekauh-kauh ........... bagian barat seluruhnya. kaja kauh ............... kaja. kelod kauh .............. kelod.

kauk___________ kaukanga ................ dipanggilkannya. kaukin ..................... panggil. kaukina ................... dipanggilnya. ngaukin ................... memanggil. makaukan .............. berteriak memanggil. kauk-kauk .............. memanggil-manggil.

kaula Aso ______ hamba, sahaya.


ngaula ..................... menghamba. kaulayang ............... perhamba. ngaulayang ............. memperhamba, menjadikan hamba sahaya.

Kaulu__________ bulan Bali kedelapan (jatuh pada bulan Pebruari). kaung _________ pejantan babi atau sapi; jalma ki, hidung belang.
ngaungin ................. menjantani. makaungan ............ (sudah) dijantani.

kawa __________ kawaca ASI ___ kawaci _________ kawah _________

kekawa. kuaca. kuaci. kawah; nyalud-anak pb, orang yang menolong penjahat akhirnya ia sendiri yang menderita akibat kejahatan orang lain itu.

kawah api ............... kawah (neraka) yang penuh dengan api. kawah endut ........... kawah (neraka) yang penuh dengan lumpur mendidih. kawah tambra gomuka kawah (neraka) sebagai kuali berbentuk kepala sapi. kawah wci ............. kawah (neraka) penuh dengan kotoran.

kawan _________ agak jauh di barat; ngiring dumun simpang -, mari dulu mampir ke rumah saya (agak jauh) di barat.
kawanan ................. (rumah, banjar) di sebelah barat jalan. ngawanang ............. menuju ke barat. ngawangang ........... menuju ke barat.

kuwangan burung elang,


kawangn ______ kewangn. kawas _________ sajen alasnya dibuat dari daun kelapa atau enau dijahit, di atasnya diisi urab merah putih, sayur-sayuran, kue putih kuning nasi sasah dan satai, di atasnya diisi canang.

kawasa .................... kuasa.

kawat __________ kawat.


makawat ................. berkawat; pagehan , pagar berkawat (duri).

kawes _________ nama hidangan tradisional dengan sate sejumlah 24 dan lauk be tutu. kawi I _________ karang.
ngawi ...................... mengarang. kakawi .................... dikarang (oleh). kakawian ................ karangan. kakawin .................. puisi dalam bahasa kawi, dengan bentuk jumlah kata-kata dalam setiap baris, serta guru lagu yang sudah tertentu. makakawin ............. membaca kekawin dengan dinyanyikan. ngawi-awi ............... membuat-buat.

Kawi II ________ pencipta (Tuhan); dumadak wnten sucan -, moga-moga ada kurnia Tuhan. kawis __________ karang kawis .......... tanah yang diwariskan. kawisan ................... nama jenis hidangan tradisional dengan jumlah satai 14.

kawit __________ wit. kaya ___________ sakaya ..................... hasil kerja. masakaya................ memperoleh hasil kerja. guna kaya ............... guna. kayak-kayak........... terlentang tidak bertenaga.

Kayan _________ Wayan. kayang ________ sampai saat; - ento, sampai saat itu.
kayang-kayang....... selama-lamanya.

Kayangan _____ 1. tempat dewa-dewa (sorga); 2. pura.


Kayangan agung, Kayangan jagat kuil tempat umat Hindu seluruh Bali memuja Ida Sang Hyang Widhi terletak di delapan penjuru angin ialah : Lempuyang (Iswara) di Timur, Andakasa (Brahma) di Selatan, Batukaru (Mahadewa) di Barat, Batur Ulun Danu (Wisnu) di Utara, Goa Lawah (Maheswara) di Tenggara, Ulu Watu (Rudra) di Barat daya, Bukit Pang1ngan atau Gunung Mangu (Sangkara) di Barat Laut, Besakih (Sambu) di Timur Laut juga merupakan pusat dari semua Kayangan Agung sehingga merupakan juga tempat ke-dudukan Siwa. Kayangan Tiga ...... tiga pura yang biasanya ada di setiap desa (pura desa, pura puseh, pura dalem). Dang Kayangan ..... pura yang didirikan pada waktu kedatangan Dang Hyang Dwijendra (Nirartha) di Bali seperti : Purancak dan Rambut Siwi di Jembrana, Pulaki dan Ponjok Batu di Buleleng, Peti Tenget dan Ulu Watu di Badung, Air Jeruk di Gianyar, Batu Klotok di Klungkung. sad Kayangan ........ sad.

kayeh __________ mandi; tusing tan -, tidak pernah mandi.


kayehang ................ mandikan. kayehina ................. dipakainya mandi; yh kto -, air begitu dipakainya mandi. kayehan .................. permandian. ngayehang .............. memandikan. ngayehin ................. memakai mandi; ia-yh en, ia memakai air ini untuk mandi. kakayehang ............ dimandikan. kakayehin ............... dipakai mandi. kayehan sirah/kutu belakang kepala (tengkuk).

kayon__________ kecantikan.

kayu ___________ kayu; yn - n sndh, lah kambing nliti pb, pemerintahan yang kurang adil menyebabkan penduduknya berani menentangnya; kadi angganing wedus, bita matuang ringmangadeg pb, rakyat sesuatu negara akan hormat kepada pemerintahan yang tegak.
kakayonan .............. wayang kulit yang berbentuk sebagai gunung berukirkan kayu-kayuan.

kayuh _________ 1. jangkau; 2. peluk.


ngayuh ................... menjangkau.

kayun ASI _____ mau, ingin, kehendak.


makayun ................ berkehendak. pakayun ................. pikiran, kemauan. mapakayun ............ berpikir, berkehendak. kayunang ............... inginkan. kayunanga ............. diingikannya. kayunin .................. ingini, pikirkan; - dumun, pikirkan dulu. kayunina ................ diingininya, dipikirkannya. ngayunang ............. menginginkan. sungkan kayun ...... sakit hati.

kayuyu _______ yuyu. k ____________ akhiran tanya; apa - ento, apakah itu. kebabas _______ tersesat; ia - majalan di carik tusing inget marga mulih, ia tersesat berjalan di tengah sawah tak ingat akan jalan pulang. kebah _________ pakai (pakaian baru) untuk pertama kali; 2. perubahan bulu burung dari bulu jarum menjadi bulu biasa.

ngebah .................. memakai untuk pertama kali; - baju, memakai baju baru untuk pertama kali. makebah ................ (sudah) dipakai untuk pertama kali. pakebah ................. persalin.

Bersambung ke: Kamus Bali Indonesia bagian K2

You might also like