Evropa bez Evropljana

Ale Debeljak

vropska unija je 1990-tih nastojala postii dva ambiciozna cilja: okonati rat za podjelu Jugoslavije, te dovesti narode bivih komunistikih zemalja Istone Evrope do privrednog i drutvenog prosperiteta. Oba ova cilja ostala su nedostina. Dejtonski sporazum, koji su 1995. posredovale SAD, tek je zamrznuo stanje rata na prostoru bive Jugoslavije, bez djelovanja na njegove uzroke i bez otklanjanja okolnosti koje su mu pogodovale. tavie, zapravo nisu evropske, ve su amerike vojne snage intervenirale u Bosni i kasnije na Kosovu. Doista, uz tek malo pretjerivanje, kaem da bi Sarajevo jo uvijek bilo pod opsadom da su jugoslavenski ratovi ostali ekskluzivna odgovornost EU. to se tie drugog cilja, privrednog i drutvenog prosperiteta postkomunistikih zemalja, nepobitno je da su barunaste revolucije iz 1989. najavile period obnovljene nade. Ipak, EU nije uspjela nai vlastitu verziju Maralova plana koji bi ponudio znatnu i sveobuhvatnu pomo ovim narodima. Postepena integracija velikog broja ovih draava u EU predstavlja ozbiljan politiki, kulturalni i gospodarski izazov. Grubo reeno, misija EU da donese prosperitet i stabilnost u Istonu Evropu i na Balkan skup je i kontradiktoran pothvat. Sigruno je da e to u Evropi izazivati nesuglasice za najmanje jo nekoliko narednih generacija. Mi tek naziremo da su Evropljani moda tragino podbacili kad su u pitanju ciljevi koje su nastojali ostvariti sami, bez iije (itaj: amerike) pomoi izvana. Iz ovog ugla vie je nego jasno da razliiti kanali koji povezuju Evropu i Ameriku reflektiraju stvarnu, uzajamnu, esto punu sumnjienja, a ipak neizbjenu zavisnost. Dovoljno je istaknuti trgovake veze izmeu EU i SAD, od kojih je frekventniji samo trgovinski saobraaj unutar EU, to jeste, izmeu samih
211

^asopis za dru{tvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku

lanica EU. Usprkos mesijanskom osjeaju superiornosti amerike vlade pod predsjednikom Georgeom W. Bushom i neopravdanoj okupaciji Iraka u proljee 2003., zajednica evropskih drava ne moe se tek tako povui u svoj historijski bunker kulturalnih specifinosti i pokuati definirati sebe nasuprot Americi. Pokuaj da se izgradi evropski politiki identitet na anti-amerikim osnovama e, bojim se, propasti, ba kao i u prolosti pokuaj njemakih romantiara da svoju naciju definiraju iskljuivo na protu-francuskoj iskljuivosti. Uz to, Amerika je bila mnogo sistematinija u pruanju podrke istonoevropskim antikomunistikim disidentima i izdancima civilnog drutva koji su tamo proklijali. S gledita historijske nadmonosti, to i nije neko iznenaenje. U osvit drugog svjetskog rata, Zapadna Evropa je de facto bila ameriki vojni protektorat. Ironino je da bez prijetnje ratom i bez amerikog zastraivanja, Evropljani sigurno ne bi sebi mogli priutiti veliku polustoljetnu investiciju u politiku potragu za univerzalnim mirom. Samo pod zatitnim kiobranom NATO-a, s Amerikom za kormilom, Zapadna Evropa mogla je poeti postratni projekt rekoncilijacije i integracije. Tokom tih godina, Evropa je obilno iskoristila ameriku pomo namijenjenu obnovi razruenog kontinenta. Amerika je evropskim narodima dala poetni poticaj da prizovu adekvatnu politiku volju kako bi se prevazili nasilni konflikti koji su ih dijelili stoljeima. Ovo nastojanje zahtijevalo je strateku izgradnju zajednikih struktura opaajnog svijeta koje su trebale uiniti rat izmeu evropskih nacija ne samo materijalno nepraktinim nego i moralno neprihvatljivim i politikim sunovratom. Uprkos napretku u tom smjeru, meutim, Evropa nije uspjela u potpunosti eliminirati prepreke na sloenoj mapi povijesnih neprijateljstava, izmeu kojih se mora upravljati bilo kakva ideja o zajednici evropskih nacija. Da bi se pojmio europski imaginarni totalitet treba povui jasne granice. Ali odsustvo striktne prirodne granice na istonoj strani kontinenta uvjetovalo je, umjesto toga, potrebu za simbolikom geografijom. Pojedine oblasti definirale su se, a i dalje je tako, uzajamnim suprotnostima. Drugim rijeima, Evropa se tradicionalno odreivala negativno, njena auto-percepcija je izrastala iz onoga ta ona nije, prije nego iz onog ta jest.
212

Zenike sveske

Prema tome, vanjske granice Evrope mijenjale su se s politikim prilikama i zavisno od karakteristika razliitih drutveno-historijskih razdoblja. U razliito vrijeme, ovu su granicu odreivale rijeke Odra i Nisa, planinski grebeni Karpata, Ural, sastav Alpa i Pirineja, planine Atlasa, obale Crnog i Kaspijskog mora, eljezna zavjesa i, u zadnje vrijeme, engenski limes. Tokom tih promjena u znaenju koje je Evropa pridavala zamiljenom ili pravom neprijatelju, formirana su privremena saveznitva prema interesu i pragmatine koalicije sila. Najmanji zajedniki imenitelj integracije zajednice bio je strah. U kolektivnoj svijesti naroda koji su traili lanstvo u Evropi, vrijednosti Zapada i Istoka su se polarizirale. U suvremeno doba, Istona Evropa i Balkan, s prateom komunistikom ideologijom preuzeo je tu negativnu ulogu. U Srednjem vijeku, evropska retorika uporno je shvatala islamsku kulturu kao drugu tokom procesa odreivanja granica izmeu domaeg i stranog, izmeu nas i njih. Poslije 9/11 u New Yorku i Washingotinu, madridskog 3/11 i londonskog 7/7, slika islama kao drugog, kao antikranske, antizapadne i antimoderne prijetnje, oivljena je u evropskom diskursu. Plemenita ambicija koja eli vidjeti slobodnu i ujedinjenu Evropu nadahnula je od drugog svjetskog rata znaajan dio nacionalnih elita irom kontinenta. Te su elite shvatile da moraju ograniiti potencijalne izvore straha, u isto vrijeme teei integraciji raznolikih etnikih, kulturalnih i drutvenih tradicija u zajednike strukture. Ova ambicija nastavlja pokretati mnoge evropske lidere. Ali gdje se zavrava Evropa? I ko je, stvarno, Evropljanin? Da li e graani/ke postkomunistikih zemalja, novih lanica EU, dobiti ne samo politika prava evropskog graanstva, nego i drutveni respekt koji vrijedi kad se udruuju jednaki? Koliko jo treba proi da se odbaci nasljee tradicionalno podijeljenog kontinenta? A bio je podijeljen. Pedeset godina hladnog rata, ponekad zvanog trei svjetski rat, duboko je utjecalo na evropski mentalni krajolik. Berlinski zid, podignut izmeu demokratskog kapitalistikog Zapada i totalitarnog komunistikog Istoka bio je i prikladan simbol i instrument velike podjele. On je implicirao manihejsku borbu ideja, dobra protiv zla. Za to je morala postojati jasna demarkaciona linija kao nuan preduvjet da bi zaivio ideoloki stereotip. Pa ipak, ta podjela je bila
213

^asopis za dru{tvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku

promjenjiva, rezultat pregovora dva ideoloka tabora o znaenju dobra i zla: nije to bila hermetina razdioba. Dok su Zapad i Istok pokuavali jedan drugoga nadmudriti, javljale su se pukotine i naprsline, omoguivi ljudima da sliku Drugog stvaraju od odlomaka, paradi i djelia pria i slika koje bi procurile kroz Zid. Procesom meusobne razmjene upravljala je politika sumnjienja, vodei u orsokak stereotipizacije. Koliko e jo Zapadnim Evropljanima trebati da prevaziu duboko ukorijenjene osjeaje sumnje (ili u najboljem sluaju apatije) koji imaju prema barbarskim dravama i narodima Istoka, prema ovoj evropskoj terra incognita? Koliko e se jo Istoni Evropljani ponaati kao mali siromani roaci koji nastoje impresionirati? Kamo sree da znam. Zasigurno, kod nekih komentatora sama ideja o slobodnoj i ujedinjenoj Evropi izaziva saaljiv osmijeh, ali ako se povijest moe ikako iskoristiti, onda moemo uvaiti njenu lekciju da je jo smjenije razmiljati o podijeljenoj a istovremeno uspjenoj Evropi. Ujedinjena Evropa, naravno, bila bi sasvim jedinstvena. Pa iako Evropska Unija ima mnoge znaajke drave, to je drava nacija, a ne nacija drava, kao Sjedinjene Amerike Drave. EU tako usput pronalazi odgvarajuu politiku formu. San o ujedinjenoj Evropi je, meutim, drevni san. Slijedilo ga je Rimsko Carstvo, Charlemagne i Napoleon, ali i Hitler (i ovo je tek nepotpun spisak). Nakon drugog svjetskog rata, evropsku ideju prihvatile su institucije koje su osnovane zarad spreavanja buduih oruanih sukoba na kontinentu. Bez obzira na njene prednosti, preostaje isti zakljuak: evropska ideja neizbrisivo je uprljana ratovima, agresijom i nasilnim konfliktima. Kako bi evropski graani stekli refleksivnu svijest o naoj zajednikoj istoriji, oblikovanje politike evropskog identiteta je od najvee vanosti. Ipak trijezni osvrt poziva na poniznost. Lice Evropljana je nevidljivo. Nije lako ukazati na izrazito evropske elemente neijeg identiteta. tavie, kako bismo imali viziju progresivne realizacije evropskog identiteta, morali bi biti odreeni zajedniki ciljevi evropske integracije koji e sluiti kao putokaz.

214

Zenike sveske

U nestabilnom okruenju posthladnog rata, Evropsku Uniju se vidi, barem meu elitama i srednjom klasom istonog dijela kontinenta, kao krajnju svrhu ivota nacije. Ovaj veliki segment javnosti polae svoje nade u brzo poboljanje ivotnih uvjeta prema zapadnoevropskim standardima, ali jedna injenica nee nestati: unato kolapsu komunizma, Zapadna Evropa uveliko ostaje obitelj za sebe. Iz ove nadmone pozicije, izlaze na vidjelo etiri aspekta raanja suvremene Evrope. Prvo, gospodarska ideologija koja se javlja iz etatistike politike kulture, koja se zasniva na uvjerenju da je mogue za kratko vrijeme promijeniti ponaanje i vrijednosti individue promjenom trinih uvjeta. Drugi aspekt lei u injenici da Evropa sebe definira negativno, kao to je prethodno naznaeno. Trei aspekt je zajedniki mentalni okvir koji u konanici moe njegovati ono to je zajedniko evropskim nacijama. Trenutno je taj okvir jo uvijek slab, apstraktan i neobavezan. Tipian primjer bio bi evropski vic. Razmislimo: zapravo vicevi o Evropljanima ne postoje, nasuprot obilju viceva o pojedinim nacijama. Stereotipni kakvi jesu, oni ipak otkrivaju ta obine ljude zanima u njihovom svakodnevnom ivotu. Evropljanin niti je protagonist niti cilj viceva iz prostog razloga to evropejstvo, taj tek roeni identitet u kojem bi se subjekt trebao utemeljiti, jedva da je prisutan u javnim sferama pojedinih nacionalnih drava. Ovo nas dovodi do etvrtog aspekta trenutnog evropskog poretka: njegova demokratskog deficita. Ujedinjena Evropa ostaje projekt drutvenih elita prije nego irih narodnih baza. Evropska Unija tek treba da se potpuno ukorijeni meu obinim ljudima, usljed neizbjene injenice da je uspostavljena odozgo na dolje. Evropska himna, zastava i novanice eura izolirane su cigle u mentalnoj strukturi evropskog identiteta; njima treba malter koji e ih drati na okupu. U tom svjetlu, treba razmotriti mogunost izgradnje zajednikog obrasca za jedan inkluzivan evropski identitet koji bi bio privlaan irokoj publici. Ali zajedniki projekti kao program Kulturna prijestolnica Evrope, koji potie meusobno razumijevanje izmeu evropskih naroda; stipendije Erasmus, Sokrates i Tempus, koje su osmiljene da ohrabre zajednika znanstvena istraivanja; meunarodne radionice o ljudskim pravima; te podrka naporima na izgradnji demokratskog mentaliteta u najiroj javnosti svi ovi i mnogi drugi dobrodoli vidovi evropske suradnje visie u limbu ogranienog angamana ukoliko se ne usidre u zajedniki narativ.
215

^asopis za dru{tvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku

ta tano mislim pod ovim? Ne znam tano, ali to to imam na umu otprilike je jedan imaginativni okvir ope identifikacije, neka vrsta materijala za zajednike snove koji svim graanima Evrope moe dati izvjestan minimum egzistencijalnog znaenja i emocionalne zgusnutosti, putem koje bismo mogli prepoznati, potaknuti i njegovati posveenost neemu to nas nadilazi kao pojedince/ke s partikularnim identitetima. Shvatam, naravno, da je ovakva konstrukcija idealistika te zavisi od potrage za ravnoteom izmeu etnikih i kulturalnih tradicija s jedne, te lojalnosti nadnacionalnom, sveobuhvatnom politikom habitusu s druge strane. Evropejstvo bi trebalo zadovoljiti nekoliko zahtjevnih standarda. Moralo bi ukljuiti preko-generacijski kontinuitet, koji se perpetuira pomou zajednikog kulturalnog amalgamiranja razliitih etnikih tradicija, te uvruje zajednikim pamenjem i oekivanjem zajednike budunosti. Drugim rijeima, evropjestvo bi moralo dati simboliki poredak u kojem centripetalna sila moe protudjelovati ali ne i ukinuti centrifugalne sile primarne identifikacije kojom se neko osjea Poljakom, Njemicom, Kataloncem, Hrvatom, kotom, Italijankom. Nepobitan je, naravno, emocionalni naboj ovih ugradbenih blokova evropejstva in statu nascendi. Razliite vrste totalitarne nacionalistike zloupotrebe, koja je u Evropi i devetnaestoga i dvadesetoga stoljea esto slamala mobilizirajuu snagu kolektivnih emocionalnih veza, izgleda da nee obesnaiti njihovo ujednaavanje. U stvari, dominantne politike struje u evropskom dobu ekstrema nude iscrpan dokaz da je primarna nacionalna identifikacija, zasnovana na zajednikoj auto-percepciji etnikog, kulturnog i lingvistikog nasljea, gotovo uvijek odnosila pobjedu u natjecanju za popularnu naklonost, ostavljajui ostale vrste identifikacija, zasnovanih na klasnom, profesionalnom i politikom uvjerenju, kao daleku, drugu po vrijednosti, opciju. Evropejstvo je, dakle, neto malo vie od, ako je uope, izmiljena tradicija koja sadri krhku nadu da njegova dalekosena, inkluzivna, utopijska agenda moe privui veinu graana i naroda Evrope. Do sada je, avaj, uinjeno tek nekoliko dragocjenih napora da se olaka stvaranje takvog zajednikog narativa. Meu brojnim nacionalnim, etnikim i kulturalnim tradicijama na kontinentu, evropejstvo ne stoji jako visoko ni na ijoj listi identiteta. tavie, ne bi bilo pretjerano tvrditi da se sistemska i institucionalna integracija evropskog kontinenta znatno razlikuje od kulturalne integracije.
216

Zenike sveske

S razumljivim aljenjem moram ustvrditi oigledno: Evropska Unija jo nije uspjela izgraditi zadovoljavajui niz slika, vrijednosti i ideala koji bi nadilazili nau neposrednu egzistenciju sa svim njenim tekoama i radostima. Evropejstva kao konstelacije tenji, slika, stavova, uvjerenja i koncepata koji bi sluili kao izvor individualnog nadahnua i dali znaenje kolektivnom ponaanju takvog evropejstva jo uvijek nema na obzoru. Uvjeren sam, meutim, da ono mora biti zajedniki promiljena vizija; u suprotnom svi emo se nai u nezavidnoj situaciji, kako bogati Zapadni Evropljani, tako i siromani Istoni Evropljani. Imat emo zajednike institucije i agencije koje nadgledaju slobodan protok novca i rada, ali nae pojedinane kulturalne sfere ostat e osuene na, u najboljem sluaju, recipronu toleranciju, da tako kaem, meusobno ohrabrivanu pasivnost i nedostatak aktivnog interesa za neposredna iskustva jednih i drugih. Bez irokog drutvenog koncenzusa o legitimnom i tako, javno prepoznatom prisustvu zajednikog narativa unutar kojeg se Evropljani mogu prepoznati upravo kao Evropljani a ne iskljuivo kao Poljaci, Niijemci, Litvanci ili Hrvati svaki pokuaj konstruiranja takvog narativa ostaje na apstraktnim postulatima. Prema tome, jedva da iznenauje da se razvoj zajednikog mentalnog okvira, u kojem bi se bogato iskustvo evropske kulturne raznolikosti moglo simboliki integrirati i ponovno modelirati, suoava i formalno i sutinski s veim potekoama nego razvoj zajednikog trita. John Stuart Mill je u Considerations on Representative Government, izrazio ovu potrebu klasinom formulacijom: Meu ljudima koji nemaju bliska osjeanja, posebno ako govore razliitim jezicima, ne moe postojati jedinstveno javno mnijenje potrebno za funkcioniranje predstavnike vlasti. Nadnacionalne identifikacije pretpostavljaju potrebu pepoznavanja viestrukih lojalnosti. U mjeri u kojoj je kulturna raznolikost tradicionalno bila kljuni element evropske veliine, tu raznolikost treba osnaiti i svetkovati. Kovanje novog evropskog identiteta kao sloene, hibridne izmiljene tradicije poziva na priznanje neodoljivo viestrukih identiteta iz kojih evropejstvo moe biti oblikovano. Postoji ovdje, naravno, element puste elje: vieslojni identiteti trebaju dozvoliti istovremeno slavljenje lokalnih, nacionalnih i kontinentalnih elemenata. Temeljna sklonost ne mora biti iskljuiva: ne treba da je nemogue biti istovremeno Katalonac, panac i Evropljanin.
217

^asopis za dru{tvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku

Naalost, tekui pregovori o obliku i karakteru evropejstva u znatnom stupnju se vode dubokim nepovjerenjem od strane partikularnih i nacionalnih identifikacija. Takvo nepovjerenje moe biti razumljivo, ali je epistemoloki neprihvatljivo u globalizirajuem svijetu u kojem je i samo evropejstvo partikularni identitet. Stoga je nemogue uobliiti bilo kakvu osnovu za zajedniki evropski identitet ako je neko prisiljen izbjegavati plod lokalnih i partikularnih markera. Ako se uplaimo nezgodne dijalektike partikularnog i opeg, jedini odriv odgovor e nuno ostati apstraktan i, u konanici, nepotvrdiv. Ako neko voljno izbjegava relevantnost kulturnih obiaja i vrijednosti raznolikih nacionalnosti Evrope, neije evropejstvo e na koncu izgledati prazno, simulirano i nedovoljno. Niti autoritet Evropske komisije, niti graanski i etniki slijep karakter evropskih nadnacionalnih tijela, ne posjeduju sposobnost nadahnuti graane; ove institucije su previe prazne za bilo kakvu drutvenu mobilizaciju i previe nematerijalne da bi spontano izazvale blagonaklonost, kako je elokventno ustvrdio John Keane. Proirena EU, koja u potrazi za zajednikim dobrom, ivi od formalnih procedura, pregovora i koncensualnih kompromisa, suoava se s najdubljim izazovom: mora izumiti novi politiki dizajn. Bez obzira da li e budunost donijeti konfederalnu Evropu ili federaciju, prvo treba uspostaviti i razviti evropsku demokratsku politiku kulturu unutar drava lanica. Ovo naroito vrijedi za postkomunistike zemlje u kojima je demokracija jedva ula u ranu adolescenciju i gdje kompromitirajui dosijei tajnih komunistikih policija jo uvijek dre u aci javne obiaje, a pogled na svijet je uvjetovan decenijama radikalno iskljuivih reima. Malo se ta moe uiniti do podsjetiti se jednostavne injenice: demokratski ivot u pojedinanim zemljama lanicama glavni je preduvjet za poticanje demokraskih navada na trans-nacionalnoj evropskoj razini. Naalost, jo smo daleko od takve vrste kulturalnog tkiva koje bi inkorporiralo povjerenje, slaganje i solidarnost u zajednikom evropskom ivotu. S gledita istonoevropskog iskustva, teko je ne uoiti kako u politikom pragmatizmu nekih od prominentnih suvremenih intelektualaca Meduza tradicionalnog Zapada pomalja svoju kompromitiranu glavu. Ideja o pragmatiki opravdanoj KernEuropa (jezgru Evrope) koje bi vodilo Evropsku Uniju relativno nezavisno od munih i, nesumnjivo, napornih procesa donoenja odluka koncenzusom u proirenoj Evropi, toj obitelji fleksibilnog lanstva trenutno od njih 27, ta dakle,
218

Zenike sveske

ideja se opasno pouzdaje u moda neizbjean, ali empatino nedemokratski koncept. Ona je najbolje sumirana kao Evropa dviju brzina, obznanjujui politike za graane prvoga i drugog reda. Bojim se da taj trend samo obnavlja historijsku diskriminaciju tradicionalnog Zapada prema narodima, jezicima, kulturnim tradicijama i zemljama divljeg Istoka, les petit pays de merde, kako bi obiavali kazati francuski diplomate. injenica da je, dok se Evropa vrpoljila, Amerika konano, premda kasno, vojno intervenirala 1990-tih u Bosni i na Kosovu, jo vie komplicira moju osobnu dilemu. Ona raste, dijelom zbog shvatanja da u mnogim odbijanjima amerikog stratekog dominiona u Evropi prevlauju antiamerika osjeanja. Ta su osjeanja postala popularna poslije kraja hladnog rata, zamijenivi strukturalni izvor straha koji je nekada predstavljao Sovjetski Savez. Bio bih slijep ako takoer ne bih uoio i neto drugo. Eskalacija amerikog globalng vojnog prisustva poela je s legitimnim i meunarodno legalnim napadom na Afganistan. Podrao sam taj potez na osnovu neposredne uzrone veze izmeu teroristikog napada od 11. septembra i vojnih kampova koje su sponzorirali talibani. Amerika se potom prva podigla i okupirala Irak Sadama Husseina. Protivio sam se tomu na temelju teorije manjeg zla. Amerika je otila u Irak bez irokog meunarodnog odobravanja. To je bio veliki korak natrag u transatlantskim i meunarodnim odnosima. Zapoet na temeljima oitih lai, taj rat je uzdrmao zapadni savez. U stvari, koalicija onih koji hoe zapravo bi se trebala zvati koalicijom zavedenih, poto su drave koje su je podravale bile uvjeravane u postojanje irakog oruja za masovno unitenje. Nasljee amerikih veza s Evropom, meutim, ne moe se vezati samo za suvremeni kontekst. Slobodna i ujedinjena Zapadna Evropa bila je za Amerikance, najbolji vid sigurnosti i mira poslije 1945. Ne treba zaboraviti da je Evropa, tokom dvadesetoga stoljea izazvala dva svjetska rata, a bila je i kljuna geografska i politika scena treega, hladnog rata, pa zatim nije uspjela odluno intervenirati u ratovima u vlastitom dvoritu, na primjer u bivoj Jugoslaviji. Svaki od ovih sukoba zazivao je ameriki angaman na evropskom kontinentu. Poslije hladnog rata, Ameriku se postepeno prestalo smatrati iskljuivim uvarem starog kontinenta. Umjesto toga, postala je ogledalo koje Evropa koristi
219

^asopis za dru{tvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku

da ispravi i pobolja vastitu sliku o sebi. Istovremeno, ameriki strateki interes u evropskim poslovima se smanjio, te je Amerika poela mijenjati fokus ka bivoj sovjetskoj Centralnoj Aziji i Arapskom poluotoku. Kasnije, Amerika e biti naivno zapanjena, suoena s injenicom da je veina evropskih zemalja odbila pridruiti se SAD-u u njenoj irakoj avanturi. Poznata podjela amerikog sekretara obrane na zemlje stare Evrope i nove Evrope, u zavisnosti od njihova stava prema amerikoj okupaciji Iraka, imala je dvojak karakter. S jedne strane ona otkriva politiku zavadi pa vladaj koja u konanici koristi Americi. S druge strane, funkcionirala je kao otrenjujua tvrdnja koja jednog dana moda koristiti Evropi. Podjela je jasno ilustrirala u najmanjem, sljedee: prvo, vlade postkomunistikih zemalja kojima je praktiki dat ultimatum da prihvate acquis communautaire, bez anse da aktivno sudjeluju u raspravi u bilo kojim osim u posljednjim fazama procesa proirenja, sad trae pravo glasa u zajednikoj evropskoj kui. Drugo, ove vlade i njihove javnosti nisu zaboravile hladni rat. Tokom tog perioda, kultura meusobnog razumijevanja i solidarnosti izmeu Zapadne i Istone Evrope jedva da je postojala, eufemistiki reeno. Kako bi se Evropa vrsto legitimirala kao pluralitiko otvoreno drutvo, ona dakle mora znaajno unaprijediti kulturu povjerenja. Kultura povjerenja pretpostavlja demokratski okvir definiran solidarnou. Kao i u drugim temeljnim drutvenim konceptima, meutim, Zapadna i Istona Evropa razlikuju se i po svom konceptu osnovnog drutvenog povezivanja. U modernom Zapadnom svijetu, razumijevanje solidarnosti je pitanje pragme, dok je na Istoku ono moralno pitanje. Tipino za prvo jeste usklaeno nastojanje da se udruenim snagama svih involviranih postigne zajedniki cilj koji e zauzvrat reflektirati zajednike vrijednosti i interese sudionika. Na Istoku, prevlauje uvjerenje da je solidarnost ukorijenjena u imperative nesebine pomoi koju jaki nude slabima, ak ako je jedina nagrada tek osjeaj moralne zadovoljtine. Nema dvojbe da je institucionalizirana solidarnost igrala kljunu ulogu u doprinosu modernizaciji Grke, Irske, panije i Portugala nakon njihovog ulaska u zajednike evropske strukture. Solidarnost je od tada, naalost, prisiljena popustiti zahtjevima veih individualnih sloboda i gospodarske dobiti koja je munjevito rasla s globalnim kapitalizmom. Pobuna srednje klase protiv
220

Zenike sveske

kontinuiranog jamstva drutvenih sigurnosnih mrea u Zapadnoj Evropi bila je politiki kanalizirana ka restrikcijama nacionalnih budeta. Rezultati? Solidarnost, nekada centralni stup drutvenog poretka, sad se vidi kao luksuz koji si pojedine zemlje mogu, ali nisu obavezne, priutiti. To vie nije krucijalna vrijednost. Umjesto toga, gurnuta je u stranu. Oni koji odbijaju nunost solidarnog stiska ruke i vie se uzdaju u skrivenu ruku trita mora da su, meutim, slijepi za to kakav bi oblik ta ruka poprimila da je vidljiva: aka s ispruenim srednjim prstom. Sve dok ne postane model zajednike pripadnosti za ljude diljem evropskih zemalja, bez dvo-klasne diskriminacije, sve do tada slobodna i ujedinjena Evropa ostat e ono to danas jeste: plemeniti san.

221