Pozytywizm logiczny i jego krytyka [edytuj]

Adhari purnawan solo wonogiri

Empirokrytycyści i pozytywiści logiczni uściślili poglądy Kanta tworząc pojęcie "weryfikacji teorii".
Pojęcie to było rozwijane głównie w ramach kręgów związanych z Kołem Wiedeńskim. U jego
podstaw legło przekonanie, że teoria czy pogląd mogą zostać uznane za naukowe, jeśli wypowiadają
jakąś prawdę o rzeczywistości, która może znaleźć potwierdzenie w doświadczeniu. Treści nienaukowe
zaś, to takie, które są niezależne od doświadczenia. Tym samym utworzono program uporządkowania
nauki postulujący usunięcie z niej wszystkich treści mówiących nie o doświadczeniu i rzeczywistości,
lecz o np. konstrukcjach teoretycznych.
Program ten szybko został zanegowany, zaś głównym autorem ataku na te poglądy był Karl Popper.
Zauważył on, że wiele teorii naukowych – zwłaszcza tych podstawowych – w ogóle nie ma szans (ze
względów praktycznych) być dowiedzionych eksperymentalnie. Nie da się na przykład wykonać
eksperymentu dowodzącego słuszności zasady zachowania energii w skali całego kosmosu. Podobnie
fakt, że jakieś zjawisko zdarza się co dzień (np. co dzień wschodzi Słońce) nie oznacza, że mamy
prawo sądzić, że zdarzy się ono w dniu następnym. Jako przykład można się tu posłużyć paradoksem
pochodzącym od Russella: człowiek karmi indyka przez każdy dzień jego życia, aby w końcu w
ostatnim dniu go zabić. Prace Poppera dotyczyły jedynie określenia, czy dana wypowiedź jest
naukowa: wg Poppera jest nią, jeśli dopuszcza efektywną falsyfikację.

Krytyka pozytywizmu logicznego Poppera doprowadziła go do próby budowy innych kryteriów

naukowości, niż proponowane w ramach Koła Wiedeńskiego. Spostrzegł on, że jakkolwiek nie da się
przedstawić eksperymentu czy zjawiska, które absolutnie dowodziłoby danej teorii, to można jednak
wymyślić dla tego rodzaju teorii eksperyment, który dowiódłby ich niesłuszności. Tak więc dla
podważenia zasady zachowania energii wystarczy zbudować urządzenie, które będzie miało stale
ujemny bilans energii, a mimo to będzie działało. Zdaniem empirokrytycystów naukowe teorie to
właśnie te, które da się w ten sposób poddać falsyfikacji. Jeśli teoria jest zbudowana tak, że nie da się
wymyślić żadnego eksperymentu, który próbowałby ją obalić, to nie jest naukowa. Poglądy Poppera
stanowią dzisiaj jeden z elementów metodologii naukowej, zaś jako prąd filozofii nauki nazywane są
popperyzmem.

Teoria rewolucji naukowych – paradygmaty nauki [edytuj]

Teorie Thomasa Kuhna, autora pojęcia "paradygmaty nauki".

Teoria programów badawczych [edytuj]

Więcej informacji w artykule dotyczącym teorii programów badawczych.

Twórcą kolejnego podejścia do zagadnienia naukowości był uczeń Poppera Imre Lakatos. Jego celem
stało się połączenie teorii rewolucji naukowych głoszonych przez Kuhna z falsyfikacjonizmem.
Lakatos wyróżnił wśród teorii naukowych pewne grupy programów badawczych. Miały być one
pewnego typu "twardym rdzeniem" tworzącym powszechnie uznane podstawy rozwoju nauki. W
momencie pojawiania się danych sprzecznych z podstawowymi założeniami, naukowcy, zdaniem
Lakatosa, budują hipotezy pomocnicze, które mają chronić uznane idee przed odrzuceniem. Lakatos
sądził, że warto jest trzymać się programu badawczego, jeżeli jest on postępowy. Dopiero kiedy wokół
twardego rdzenia zaczynają narastać niespójne hipotezy pomocnicze, należy go odrzucić i poszukać
nowej drogi rozwoju.

Metodologia i praktyka [edytuj]

Metodologia [edytuj]
Zasady metodologii, będące sumą przemyśleń wypracowanych w ramach przedstawionych podejść, są
z powodzeniem stosowane przez nauki ścisłe. Można zaryzykować twierdzenie, że tzw. twarde jądro
nauki (a więc dziedziny tradycyjnie określane w świecie anglosaskim mianem science: fizyka, chemia,
biologia i dziedziny pokrewne, ale także historia, czy lingwistyka) doskonale spełnia takie założenia
metodologiczne. Problemy natomiast pojawiają się w naukach, które z jakiegoś powodu nie
wypracowały właściwych mechanizmów oceny wiedzy, a także często, co za tym idzie, paradygmatu.
Według Kuhna nauki te znajdują się w stanie przed-paradygmatycznym. Zwykle spowodowane jest to
np. młodością danej dziedziny wiedzy, jak na przykład w wypadku socjologii, rozumianej jako nauka
empiryczna oparta na rzetelnych badaniach statystycznych, której historia liczy ledwie niecałe dwieście
lat (choć jej początki datowane są na prace Galtona).

Polityka i praktyka [edytuj]

Innymi powodami utrudniającymi rzetelne stosowanie metodologii nauk ścisłych może być zależność
od polityki, chęć takiego przedstawiania wyników, jakby miały one ważne znaczenie, co zwykle
pokrywa się z ogłaszaniem wyników jako rewolucyjnych, chęć dostępu do funduszy badawczych.
Współczesne stosowanie w nauce zasad marketingu i reklamy, zapoczątkowane amerykanizacją nauki
w początkach XX w. doprowadza często do mylenia popularności (w sensie: medialności) z
rzetelnością czy znaczeniem wiedzy.

Finansowanie nauki [edytuj]

Finansowanie badań podstawowych [edytuj]
Ważnym aspektem rozwoju nauki, o którym koniecznie należy pamiętać, są praktyczne zastosowania.
Zwykle pomijane w dyskusjach filozoficznych, są w istocie powodem, dla którego uprawia się naukę,
choć niekoniecznie stanowią źródło motywacji jednostek, które to robią. Zwykle sponsorem badań,
zwłaszcza podstawowych, jest państwo lub konsorcja wielu państw. Oczekiwania w stosunku do takich
badań są podobne jak do inwestycji bankowej: w określonym czasie mają przynieść one zyski.
Nauka może być finansowana przez państwo lub przez podmioty prywatne. W większości krajów
rozwiniętych z budżetu finansowane są badania podstawowe, czyli dotyczące dziedzin wiedzy nie
dających się wprost przełożyć na praktyczne aplikacje. Popieranie nauki, która nie daje konkretnych
efektów, może się wydawać nierozsądne, szczególnie dla krajów mających skromne budżety. Jednak
badania podstawowe są szansą na tworzenie innowacji, które potem stają się podstawą praktycznych
rozwiązań. Pozwala też na tworzenie kadr niezbędnych dla nowoczesnej gospodarki rynkowej.
Społeczeństwo, które nastawia się na eksport taniej siły roboczej nie może wygrać z innym starającym
się zaoferować inwestorom dobrze wyszkolonych specjalistów.

Empirokrytycyści i pozytywiści logiczni uściślili poglądy Kanta tworząc pojęcie "weryfikacji teorii".
Pojęcie to było rozwijane głównie w ramach kręgów związanych z Kołem Wiedeńskim. U jego
podstaw legło przekonanie, że teoria czy pogląd mogą zostać uznane za naukowe, jeśli wypowiadają
jakąś prawdę o rzeczywistości, która może znaleźć potwierdzenie w doświadczeniu. Treści nienaukowe
zaś, to takie, które są niezależne od doświadczenia. Tym samym utworzono program uporządkowania
nauki postulujący usunięcie z niej wszystkich treści mówiących nie o doświadczeniu i rzeczywistości,
lecz o np. konstrukcjach teoretycznych.

Program ten szybko został zanegowany, zaś głównym autorem ataku na te poglądy był Karl Popper.
Zauważył on, że wiele teorii naukowych – zwłaszcza tych podstawowych – w ogóle nie ma szans (ze
względów praktycznych) być dowiedzionych eksperymentalnie. Nie da się na przykład wykonać
eksperymentu dowodzącego słuszności zasady zachowania energii w skali całego kosmosu. Podobnie
fakt, że jakieś zjawisko zdarza się co dzień (np. co dzień wschodzi Słońce) nie oznacza, że mamy
prawo sądzić, że zdarzy się ono w dniu następnym. Jako przykład można się tu posłużyć paradoksem
pochodzącym od Russella: człowiek karmi indyka przez każdy dzień jego życia, aby w końcu w
ostatnim dniu go zabić. Prace Poppera dotyczyły jedynie określenia, czy dana wypowiedź jest
naukowa: wg Poppera jest nią, jeśli dopuszcza efektywną falsyfikację.

Krytyka pozytywizmu logicznego Poppera doprowadziła go do próby budowy innych kryteriów

naukowości, niż proponowane w ramach Koła Wiedeńskiego. Spostrzegł on, że jakkolwiek nie da się
przedstawić eksperymentu czy zjawiska, które absolutnie dowodziłoby danej teorii, to można jednak
wymyślić dla tego rodzaju teorii eksperyment, który dowiódłby ich niesłuszności. Tak więc dla
podważenia zasady zachowania energii wystarczy zbudować urządzenie, które będzie miało stale
ujemny bilans energii, a mimo to będzie działało. Zdaniem empirokrytycystów naukowe teorie to
właśnie te, które da się w ten sposób poddać falsyfikacji. Jeśli teoria jest zbudowana tak, że nie da się
wymyślić żadnego eksperymentu, który próbowałby ją obalić, to nie jest naukowa. Poglądy Poppera
stanowią dzisiaj jeden z elementów metodologii naukowej, zaś jako prąd filozofii nauki nazywane są
popperyzmem.

Teoria rewolucji naukowych – paradygmaty nauki [edytuj]

Teorie Thomasa Kuhna, autora pojęcia "paradygmaty nauki".

Teoria programów badawczych [edytuj]

Więcej informacji w artykule dotyczącym teorii programów badawczych.
Twórcą kolejnego podejścia do zagadnienia naukowości był uczeń Poppera Imre Lakatos. Jego celem
stało się połączenie teorii rewolucji naukowych głoszonych przez Kuhna z falsyfikacjonizmem.
Lakatos wyróżnił wśród teorii naukowych pewne grupy programów badawczych. Miały być one
pewnego typu "twardym rdzeniem" tworzącym powszechnie uznane podstawy rozwoju nauki. W
momencie pojawiania się danych sprzecznych z podstawowymi założeniami, naukowcy, zdaniem
Lakatosa, budują hipotezy pomocnicze, które mają chronić uznane idee przed odrzuceniem. Lakatos
sądził, że warto jest trzymać się programu badawczego, jeżeli jest on postępowy. Dopiero kiedy wokół
twardego rdzenia zaczynają narastać niespójne hipotezy pomocnicze, należy go odrzucić i poszukać
nowej drogi rozwoju.

Metodologia i praktyka [edytuj]

Metodologia [edytuj]
Zasady metodologii, będące sumą przemyśleń wypracowanych w ramach przedstawionych podejść, są
z powodzeniem stosowane przez nauki ścisłe. Można zaryzykować twierdzenie, że tzw. twarde jądro
nauki (a więc dziedziny tradycyjnie określane w świecie anglosaskim mianem science: fizyka, chemia,
biologia i dziedziny pokrewne, ale także historia, czy lingwistyka) doskonale spełnia takie założenia
metodologiczne. Problemy natomiast pojawiają się w naukach, które z jakiegoś powodu nie
wypracowały właściwych mechanizmów oceny wiedzy, a także często, co za tym idzie, paradygmatu.
Według Kuhna nauki te znajdują się w stanie przed-paradygmatycznym. Zwykle spowodowane jest to
np. młodością danej dziedziny wiedzy, jak na przykład w wypadku socjologii, rozumianej jako nauka
empiryczna oparta na rzetelnych badaniach statystycznych, której historia liczy ledwie niecałe dwieście
lat (choć jej początki datowane są na prace Galtona).

Polityka i praktyka [edytuj]

Innymi powodami utrudniającymi rzetelne stosowanie metodologii nauk ścisłych może być zależność
od polityki, chęć takiego przedstawiania wyników, jakby miały one ważne znaczenie, co zwykle
pokrywa się z ogłaszaniem wyników jako rewolucyjnych, chęć dostępu do funduszy badawczych.
Współczesne stosowanie w nauce zasad marketingu i reklamy, zapoczątkowane amerykanizacją nauki
w początkach XX w. doprowadza często do mylenia popularności (w sensie: medialności) z
rzetelnością czy znaczeniem wiedzy.

Finansowanie nauki [edytuj]

Finansowanie badań podstawowych [edytuj]

Ważnym aspektem rozwoju nauki, o którym koniecznie należy pamiętać, są praktyczne zastosowania.
Zwykle pomijane w dyskusjach filozoficznych, są w istocie powodem, dla którego uprawia się naukę,
choć niekoniecznie stanowią źródło motywacji jednostek, które to robią. Zwykle sponsorem badań,
zwłaszcza podstawowych, jest państwo lub konsorcja wielu państw. Oczekiwania w stosunku do takich
badań są podobne jak do inwestycji bankowej: w określonym czasie mają przynieść one zyski.

Nauka może być finansowana przez państwo lub przez podmioty prywatne. W większości krajów
rozwiniętych z budżetu finansowane są badania podstawowe, czyli dotyczące dziedzin wiedzy nie
dających się wprost przełożyć na praktyczne aplikacje. Popieranie nauki, która nie daje konkretnych
efektów, może się wydawać nierozsądne, szczególnie dla krajów mających skromne budżety. Jednak
badania podstawowe są szansą na tworzenie innowacji, które potem stają się podstawą praktycznych
rozwiązań. Pozwala też na tworzenie kadr niezbędnych dla nowoczesnej gospodarki rynkowej.
Społeczeństwo, które nastawia się na eksport taniej siły roboczej nie może wygrać z innym starającym
się zaoferować inwestorom dobrze wyszkolonych specjalistów.