Professional Documents
Culture Documents
EEFKTSHMERI
KOSTO E EFEKTSHMERISE
BURIMET
EFIKASITET
Administrata tatimore, n traditen e saj 22 vjeare ka vn theksin te performanca n kuptim t produktivitetit nga kryerja e detyrave t ndryshme n funksion t mbledhjes t t ardhurave. Kjo mnyr e analizs s performancs duke krkuar t ardhurat pa qen me t njjtn forc monitorimi krkesa pr nj rritje t performimit t shrbimeve t administrats ka qen n zbatim pr gjith kto vite. Megjithse, matja e produktivitetit t mbledhjes t t ardhurave prfaqson nj pjes t rndsishme t sistemit t raportimit t administrats tatimore duke ndihmuar prdit menaxhimin n vendimarrjen e tij, ky monitorim nuk siguron asnj analiz t detyrave n ciklin e kryerjes s tyre, por edhe nuk mund t analizohen si duhet efektet q vijn nga mosveprimet.
P.sh. arritja e prmbushjes/tejkalimit t planit t t ardhurave buxhetore pr nj periudh fiskale mund t vij nga prmirsimi i rritjes s prmbushjes vullnetare t ligjit, por shum m shpesh mund t vij si rrjedhoj e mosmarrjes parasysh t parashikimeve t rritjes ekonomike, zhvillimeve t sektorve ekonomik q jan baza pr t ardhurat tatimore, ndryshimeve ligjore, apo dhe shprndarjeve t pallogaritura sakt t planit buxhetor n rajonet tatimore.
Nj shembull tjetr sht tendenca e rritjes s vlersimeve tatimore si pasoj e rritjes s zbulimeve prej kontrolleve tatimore, q mund t reflektoj nj rritje t prmbushjes vullnetare (edhe pse me prdorimin e forcs) t ligjit. Nga ana tjetr, tendenca mund t tregoj thjesht q nj numr i vogl vlersimesh tatimore jonormale, n sektor ekonomik t caktuar (ose situata evazioniste n tatimpagues t caktuar) ka ndikuar n kt rritje performance.
Nga sa mund t prmblidhet pr monitorimin e prmbushjes vullnetare t tatimpaguesve, matja e rezultatit sht primare n monitorimin e performancs. Pas prcaktimit dhe kuptimit t termave efektshmri dhe rezultat sht e nevojshme t diskutohet se si treguesit maten. N lidhje me kt sht e rndsishme t prqndrohemi te termat matje dhe tregues.
Masat e matjes lidhen me rezultatin direkt t pritshm pr do nivel programi t caktuar. Masat e matjes jan nj numrim i rezultateve t pritshme t arritura.
Ndrsa, Treguesit jan m pak direkt n matje dhe prdoren n rastet kur nuk jan praktike t prdoren masat e matjes, apo nuk prdoren dot. Nj tregues pasqyron nj fakt t pakundrshtueshm t rezultatit t nxjerr. Treguesi lejon t gjykojm pr ecurin dhe zhvillimin e nj pune apo detyre brenda nj kohe t caktuar. Treguesi paraqitet me shifra ose me prqindje.N munges t treguesve t tjer duhet t prdoret si nj tregues referues pr matje t tjera t mvonshme. Nga ana tjetr, nj varg treguesish q tregojn t njjtin konkluzion mund t pasqyrojn m fuqishm rastin pr konkludim apo rezultatin q do t analizohet.
Administrata tatimore, pr prmirsimin e efikasitetit te programit t prmbushjes ka nevoj t dij prfitimet q vijn nga zbatimi i tij nprmjet arritjeve operacionale. Nse administrata nuk arrin t mat rezultatet e programit t prmbushjes e l at n errsir informative, si n drejtim t tendencs s ecuris s programit dhe ruajtjen e nivelit t transparencs brenda dhe jasht administrats, po ashtu edhe n drejtim t efektshmris s strategjive t miratuara. N praktik, ky moment duhet t tregoj pr menaxhert e lart se sht e rndsishme t mos vijohet m tej me strategji q nuk kan arritur rezultatin e pritshm dhe t zvendsohet me strategji t reja q vlersohen si m efektive.
Matja e Performancs sht thelbsore pr prgjegjshmrin dhe transparencn e administrats. Indikatort e performancs, ose treguesit jan zhvilluar si standarde pr vlersimin sa m mir apo sa m keq jan arritur objektivat. Menaxhimi i performancs sht nj term i gjer q prfshin jo vetm matjen e performancs, por edhe prcaktimin e nivelit t duhur t performancs, zhvillimin dhe raportimin e informacionit t performancs, si dhe prdorimin e ktij informacioni pr t vlersuar nivelin aktual t performancs kundrejt nivelit t dshiruar. Ajo i referohet procesit t analizs pas objektivave, metodave, organizimit institucional dhe sistemit t informacionit n dispozicion pr t matur ecurin. Sistemet e matjes s performancs mund t ofrojm disa lloje informacioni, duke prfshir informacion n lidhje me burimet, programet e puns, produktet dhe rezultatet. Kto terma dhe t tjera t rndsishme jan sqaruar n koncept, si m posht: Burimet, prfshijn burimet e caktuara pr tu prdorur sipas programit. Shembuj jan burimet financiare, njerzore dhe koha n dispozicion, pajisje zyre dhe pune, si dhe furnizime. Burimet gjithashtu mund t prfshijn kufizime n program, t tilla si ligjet, rregulloret, dhe krkesat pr marrjen e fondeve. Programet e puns jan ato q prfaqsojn zbatimin e programit me burimet n dispozicion pr t prmbushur realizimin e tij. Programet e puns prfshijn zbatimin e strategjive, teknikave, dhe llojeve t trajtimit q prbjn metodologjin e programit t puns. Produktiviteti jan produkti i drejtprdrejt i programeve t puns dhe zakonisht maten n aspektin e vllimit t puns s kryer, pr shembull, numri i auditimeve t kryer, numri i prgjigjeve t apelimeve, numri i veprimeve t mbledhjes, etj. Rezultatet jan t rndsishme sepse ato kan pr qllim t drejtojn drejtuesin te rezultati i dshiruar. Rezultatet jan prfitimet ose ndryshimet pr individt, njerzit ose Qeverin gjat ose pas prfundimit t programeve t puns. Ata jan t ndikuara nga produkti i nj programi. Rezultatet mund t lidhen me sjelljen dhe qndrimet (pajtueshmrin), barazin dhe drejtsin (trajtim n prputhje me ligjin), ose t t ardhurave (pr buxhetin e shtetit). Rezultatet q lidhen me objektivat jan ndryshimet afatmesme q rezultojn nga arritja e produkteve.
Rezultatet n lidhje me qllimet jan ndryshimet e nivelit t lart afatgjat ( referuar disa her si ndikime). Indikatort e performancs prcaktojn matjen e informacioneve t rndsishme dhe t dobishme pr kryerjen e nj programi pune i shprehur si prqindje, indeks, apo krahasim tjetr q sht i monitoruar n intervale t rregullta dhe sht i krahasuar me nj apo m shum kritere. Indikatort e performancs ndihmojn pr t ilustruar se sa mir reagon administrata n prmbushjen e objektivave t saj ose n arritjen e rezultateve t dshiruara. Ato jan nj mjet pr vlersimin e karakteristikave t produkteve, shrbimeve, proceseve dhe operacioneve t administrats. Ato duhet t jen relevante pr rezultatet e dshiruara t programit dhe objektivave, t matshme, t verifikueshme dhe t lira nga paragjykimet. Treguesit kryesor t performancs jan tregues t matjes sasiore, q pasqyrojn faktort kritik t prmbushjes s objektivave t administrats. fardo treguesi kryesor i performancs t jen przgjedhur, ata duhet t reflektojn qllimet e administrats dhe duhet t jen t matshm. Treguesit kryesor t performancs zakonisht jan afat-gjat. Standardet (ose targetet) jan normat apo afatet kohore ose ndonjher vetm drejtime (t tilla si "rritur" ose "prmirsuar"), q ti mundsoj administrats t prdor treguesit pr "gjykimin" e performancs.
OECD ka konkluduar se nj strategji e menaxhimit t performancs, sht nj element pozitiv, si pjes e programeve t modernizimit t administrats. Vendet q zbatojn matjen e performancs kan prmirsime n reformat e menaxhimit, efikasitetit, kostos dhe efektivitetit.
Si mund t aplikohet Menaxhimi i Performancs n Administratn Tatimore n nivel strategjik? Performanca brenda administrats mund t matet gjersisht n tri nivele t veanta: n nivelin strategjik, ku performance e administrats mund t vlersohet nga nj seri indikatorsh ky, t tilla si ecuria fiskale, prmbushja e krkesave t tatimpaguesve, menaxhimi dhe kompetencat e stafit, integriteti etj,. n nivelin operacional, ku efikasiteti i rezultateve sht n qendr t matjeve;
n nivelin individual t personelit, ku performanca personale mund t matet sipas standardeve t paraprcaktuara dhe objektivave. Kjo ndarje mund t shihet n diagramn m posht:
OPERACIONAL
Mat efektivitetin e zbatimit t aspekteve t veanta t administrats
INDIVIDUAL
Mat bazuar n elemente kritike dhe standarte
N mjaft administrata tatimore performanca matet n t tre nivelet dhe jan t qarta lidhjet mes tyre. Pr shembull, treguesit e performancs pr nivelin individual duhet t jen n prputhje me objektivat e performancs n nivelin operacional, dhe rezultatet duhet t mbshtesin drejtimin e prgjithshm strategjik t administrats. N nivelin strategjik, qllimet duhet t mbahen n nj numr relativisht t vogl n mnyr q administrata tatimore mund t prqndrohet n prioritetet m t rndsishme dhe t arritshme. Disa administrata tatimore prcaktojn vetm disa qllime t nivelit t lart strategjik (nga 3 deri ne 6), m shpesh rreth shtjeve t tilla si: prmirsimi i pajtueshmris, prqndrimi i shrbimeve rreth tatimpaguesit; prtritja organizative; angazhimi i stafit; rritja e produktivitetit, efektiviteti i kostos. Qllimet e nivelit t lart jan t fokusuar n rezultatet e nivelit t lart (ose ndikimet) dhe priren t ken nj numr t vogl t treguesve me qllim vlersimin se sa efektive ka qen administrata n arritjen e ktyre rezultateve. Nuk ka tregues performance, q i vetm mund t siguroj mjaftueshm informacion pr t vlersuar shkalln n t ciln administrata ka qen e suksesshme, kshtu q nj grup treguesish plotsues jan t nevojshm.
N kt nivel matje, performanca do t: zbatohet pr t gjith administratn kaloj prgjat gjith linjave funksionale tentoj n pasqyrimin e rezultateve t nivelit t lart mbshtetjen e qllimeve strategjike dhe objektivat e nivelit m t lart
Si mund t aplikohet Menaxhimi i Performancs n Administratn Tatimore n nivel operacional? Secili prej qllimeve t prmendura m par sht nga ana tjetr i ndar n grupe m t prmbledhur t objektivave m specifike operative q t prshkruaj n detaje se far do t duhet pr t arritur rezultatin e shprehur n qllimet strategjike. Programet operacionale (ose t puns) jan detyra specifike (t tilla si: rritja e deklarimeve elektronike, apo zgjerimi i mbulimit me kontrolle t tatimpaguesve me rrisk). do strategji sht zakonisht e mbshtetur nga disa programe operacionale, t cilat bashkarisht e prfaqsojn strategjin pr arritjen e qllimit. Si pjes e strategjis, administrata tatimore ka nevoj pr t zhvilluar nj grup operacional t matjeve t performancs q ofron nj fokus t aktiviteteteve t administrats pr do funksion kryesor t saj. Indikatort e zgjedhur, duhet q sa m shum t jet e mundur, t: mishrojn karakteristikat e sasis, cilsis, dhe afateve kohore jen t matshme. Nj standard i performancs q nuk mund t matet ka t ngjar t dobsoj besueshmrin edhe t indikatorve t tjer t performancs jen t verifikueshm. Rezultatet e raportuara pr do matje t performancs duhet t jen t hapura pr shqyrtim pr t siguruar evidentimin e korigjimin e ndonj raportimi t gabuar.
Matjet mund t jen kryesisht cilsore apo sasiore. Matjet sasiore mund t prfshijn numrin e veprimeve t ndrmarra nga administrata tatimore (p.sh., numri i kontrolleve t kryera, numri i tatimpaguesve q ju sht shrbyer, numri i
vlersimeve t kthyera pr tu prpunuar) dhe shkalln e efikasitetit me t cilat veprimet jan kryer (numri i thirrjeve prgjigjur pr punonjs shrbimi, numri i rasteve t mbyllura pr mbledhjen, shuma mesatare e tatimit t vlersuar pr or sipas kohs s kontrollorit ).
Matjet cilesore vlersojn shkalln n t ciln shrbimet e tatimpaguesit dhe t zbatimit operacional kan prmbushur standardet e prcaktuara. Ato jan vendosur duke krahasuar nj model t puns s kryer nga nj funksion n raport me standardet e vendosura. Administrata tatimore duhet t krijoj nivele t performancs si baz pr standartet e
ardhshme. Pasi matjet jan kryer, s pari sht e nevojshme pr t krijuar nj nivel baz t performancs. Pasi baza sht vendosur, ather mund t vendosen objektivat pr punn e ardhshme. Kto objektiva jan norma apo afate kohore ose ndonjher vetm drejtime (t tilla si "rritur" ose "prmirsuar"), q t mundsoj administratn pr t prdorur punn e treguesve t performancs si element pr "gjykim".
Si mund t aplikohet Menaxhimi i Performancs n Administratn Tatimore n nivel individual? Praktika m e mir n administrn tatimore sugjeron se matja e performancs individuale duhet t jet ne nj linj me objektivat strategjike t administrats si dhe n koh dhe transparente. Nj koncept i rndsishm n zhvillimin e treguesve t performancs pr individt sht ndikimi dhe mosprshtatja e treguesve t performancs s administrats sipas segmenteve t saj. P.sh. nj qllim strategjik me kuptim t shumfisht, si : "prmirsimi i pajtueshmris me ligjet tatimore" mund t ndikoj pr treguesin "rritja e mbulimit t kontrollit pr TVSH-s pr tatimpaguesve t mdhenj".
Indikatort e performancs n planet operacionale duhet t prkthehen n prgjegjsi individuale Objektivat e performancs individuale duhet t shkojn deri n planet e njsis baz ku bjn pjes.
Numri i mosdeklaruesve sipas tipit t Tatimit Numri gjithsej i tatimpaguesve q u sht shrbyer:
me telefon
Numri i vizitave kshilluese Numri i seminareve Numri i FDP t gjeneruara sipas tipit t tatimit Numri i rimbursimeve t dhna sipas tipit t tatimit Prqindja e FDP-ve t plotsuara elektronikisht Prqindja e FDP-ve t plotsuara me format letr Numri i pagesave t kryera (me bank dhe elektronikisht) Totali i pagesave t kryera
Vlera gjithsej e detyrimeve t mbledhura Mosha mesatare e rasteve me detyrime Numri gjithsej i rasteve t mbyllura Numri gjithsej i tatimpaguesve t kontaktuar Numri i punonjsve prgjegjs pr mbledhjen Shuma mesatare e mbledhur/punonjs mbledhje n vit Numri i kontrolleve t kompletuara sipas tatimpaguesve (dhe sipas tipit t tatimit nse sht e mundur) vizita fiskale pr nj tatim Prqindja e rasteve t mbyllura pr do muaj
Mbledhja e tatimeve
t plot Kontrolli dhe Hetimi Tatimor tematik Zbulimet pr kontroll, sipas tipit t tatimit Totali i punonjsve t kontrollit Zbulimi pr punonjs n vit Numri i hetimeve t kompletuara Numri gjithsej i prgjigjeve Numri gjithsej i punonjsve Vlera e korigjimeve n rritje Apeli Vlera e korigjimeve n zbritje Numri i rasteve q kan shkuar n gjykat
Koha mesatare e prgjigjeve Cilsia e prgjigjeve (bazuar n tregues specifik) Shkalla n t ciln jan arritur afatet kohore
Pr nj vijimsi t prsosjes s strategjis s prmbushjes nevojitet domosdoshmrisht nj sistem vlersimi. M posht jan disa propozime pr vendosje te objektivave/ treguesve sipas funksioneve, pr matje te detyrave operacionale, ne nj administrate tatimore noderne qe aplikon parimin e permbushjes vullnetare.
2. Mbledhja
administrats tatimore
Raport mujor i mbledhjes sipas tatimeve dhe origjins Raporti mujor i mbledhjes (detyrimi dhe gjobat e interesi) sipas industrise Bilanci i detyrimeve nuk duhet t kaloj 5% t shums vjetore t mbledhur pr do tatim
95% e tatimpaguesve t mdhenj duhet t kontaktohen brenda 5 ditsh pune pas dats
q ka lindur detyrimi si borxh. Ky afat mund t shtyhet deri n 15 dit pr tatimpaguesit e biznesit t madh dhe deri n 30 dit pr tatimpaguesit e biznesit t vogl.
Rastet pr faliment t plotsohen procedurat dhe drgohen brenda 6 muajsh:100% Prputhshmria e detyrimeve n SIT me situatn reale t borxhit:100% Numri i rasteve t kompletuara pr do inspektor n vit Numri i telefonatave, lajmrimeve dhe urdhrave t hartuar
95% e FDP-ve t TVSH-s, TAP, Sigurimeve, akcizs, lojrave t fatit dhe formularit t
tatim fitimit (kstet) t gjenerohen brenda 5 ditve pune n fillim t do muaji dhe fillim t muajit pasardhs pas tremujorit pr FDP-t e biznesit t vogl.
90% e FDP-ve vjetore t tatimit mbi fitimit, tatimit mbi t ardhurat personale t
rubrikash nuk duhet t jen m shum se 1% pr tatimpaguesit e mdhenj, 3% pr biznesin e madh dhe 5% pr biznesin e vogl.
Tatimpaguesit e mdhenj duhet t kontaktohen brenda dy ditsh pas dats s
deklarimit t FDP-s vjetore t tatim fitimit, 90% e biznesit t madh brenda 30 ditsh dhe 80% e biznesit t vogl brenda 60 ditsh.
4.1.
Rimbursimi
Rimbursimi i TVSH-s pr eksportuesit brenda 30 ditve, pr do muaj; Rimbursimi sipas tatimit (pa TVSH) brenda 30 ditve, pr do muaj; Raporti i krkesave pr rimbursim q duhet t kontrollohen prpara dhnies s
rimbursimit, bazuar n mekanizmin e analizs s rriskut: t jet 100% pr tatimpaguesit me t kuqe, 50% pr ata me ngjyr t verdh dhe 0% pr ata me ngjyr jeshile;
Raporti i rimbursimeve brenda afatit 30 ditor pas kerkeses se tatimpaguesit/ totalin e
kerkesave;
Raporti i rimbursimeve midis afatit 30 -60 ditor pas kerkeses se tatimpaguesit/ totalin e
kerkesave;
Raporti i rimbursimeve mbas afatit 60 ditor pas kerkeses se tatimpaguesit/ totalin e
kerkesave;
t jet 40%
Proporcioni i tatimpaguesve t kontrolluar sipas tipit t tatimit dhe tipit t
kontrollit/hetimit
Koha e zgjatjes s kontrollit/hetimit (ore,dite) sipas tipit t kontrollit dhe tatimpaguesit Numri i kontroleve/cshtjeve t kompletuara n vit pr kontrollor/punonjs hetimi Numri i kontrolleve/hetimeve me zbulime parregullsish Prqindja e kontrolleve/rasteve t hetimit me vlersim tatimor Prqindja e kontrolleve/rasteve t hetimit ku tatimpaguesi ka pranuar vlersimin Prqindja e kontrolleve/cshtjeve t hetimit t kompletuara n afat sipas tipit t
kontrollit/hetimit
Shuma e tatimeve t vlersuara pr kontroll/hetim si prqindje e shums vjetore t
arktuar
Shuma e tatimeve t paguara si prqindje e tatimeve t vlersuara pas kontrollit/hetimit Numri i dokumenteve t puns hyrje, n muaj (lajmrim njoftime/urdhra pune) Numri i dokumenteve t puns dalje, n muaj (raport kontrolle e njoftim-vlersime/ akt-
konstatime, proces-verbale)
Perqindja e gjobave per parregullsi nga terreni/totalit te verifikimeve (mujore); Perqindja e gjobave per parregullsi nga terreni/totalit te verifikimeve (mujore) per
secilen nga kater detyrat kryesore (regjistrim, punonjes, kase, cmime dhe te tjera);
6. Apeli
80% e apelimeve duhet t finalizohen brenda 30 ditve t regjistrimit t ankimit 100% e apelimeve duhet t finalizohen brenda 90 ditve t regjistrimit t ankimit