Azz Mahmud Hdynin Nectl-Gark Adl Eseri

A H M E T A R A L I
Aratrmac - Yazar

Nectl-Gark1
Hudaya hamd ve minnet evvel ahir Ki oldur zhir ve btnda zhir Zuhuru perde olmudur zuhura Gz olan delil ister mi nura Gne zahir deil midir karnda Ne var grmezse an em-i huffa Huda zahirdrr mahlk mestur2 Hilaf anlayub olma Hakdan dr Aceb sun ve aceb srr- ilahi Ki olmudur avalim3 cilvegah Heman levs-i cehaletden4 elin yu Bu kevserden iegr bir iim su Bu zahir bildiine olma marur Sakn kim marifetden olasn dr Ikal-5 akl- cziyyeden halas ol Efendi baden-6 bezm-i7 has ol

321

Azz Mahmud Hdynin bir eseri

F MEDHNEB SALLALLAHU ALEYH VE SELLEM

Salt ile selam olsun resule Ki oldur rehnma8 olan bu yola Muhammed mukteday- enbiyadr Muhammed rehnmay- evliyadr Muhammed server-i9 cem-i rusuldr Muhammed hadi-i10 hayr- sbldr Kamudan geri Hak honud olubdur Makam amma ana mahmud olubdur Buyurmudur ann annda Mevla Fe kane kabe kavseyni ev edna11 u zatn ki ola meddah12 Rahman Ne vechile an medh ide insan Kudm lemine oldu rahmet Anna bitdi bnyan-t nbvvet Selam line ashabna her an Karin13 ola dahi Rdvan- rahman

322

MATLA-I RSALE
Gel ey vahdet diyarnn garibi Hakikat gleninin andelibi14 Ezel banda bitmi bir gl iken Kadimi aiyanda blbl iken Tenezzl eyleyb geldin cihana Gidersin bir gn eski aiyana Bilirsin hod15 iitdin bu hitab Lidu lil mevti vebnu lil harabi16 Bu lem bir hayal-i haba17 benzer inde mr-i dem aba benzer Sakn imdi hayalata inanma Eser yele akarsuya dayanma ahadet mlkdr zahirde dnya Hakikatde velkin dar- ukba 18 dnya ehli bir serho gibidir Ko grdkleri bir d gibidir Sened isterler ise bu kelama Nazar klsnlar ennas niyama19 Kalen Nebiyy sallallahu aleyhi ve sellem ennas niyamen ve iza mat intebehu Ve emma Yusuf aleyhisselam fekad bniyeI emr ala zahirihi ve kale ya ebeti haza tevil ryaye min kabl kad celaleha Rabbi hakka20 Yusuf zahiri zre gidipdir Annn hakla tabir edipdir Gre irfann fahr-i enamn21 Nice hakkn vermidir makamn Ki dnyay hayal ve hab bildi Uyanma beyim ukbada kld Uyan gafletden imdi akil22 isen Hakk anlaygr ehl-i dil isen Olub lmezden evvel bil Huday Hevay ko sivay ko Hdai Siva-y Hak heva ile hevesdir Hak anla Hakk bil Allah besdir23 Kii Hak bilmee geldi cihane Yanlr arada trl bahane
323

Kalallahu teala vema halaktl cinne vel inse illa liyabudun ve fesserehu bn-i Abbas radyallahu anh bikavlihi liyarifun24 Mfesserdir25 ibadet marifetle Bilinmez ibu cah26 menziletle Kelam- bn-i Abbasa nazar kl Gnlden rayb27 ve ekk asarn sil Sakn kim olma bu manaya cahid28 Kelam- knt kenzen ana ahid Vefil kelimatil kudsiyyeti knt kenzen mahfiyyen fe ahbebtu en urafe fe halaktl halka li urafe ve tahbebt ileyhim bin neami hatta arafuni29 Eer oldunsa bu manaya vakf al say et ola gr Hakka arif Nedir dersen eer ann tariki Bilir Hakk bilen nefsin hakiki Kalen Nebiyy sallallahu aleyhi ve sellem men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu30 Efendi nefsine agh31 olagr Mcahid fi sebilillah olagr Heva-y nefsini kam32 eyleyen er Cihad- ekber eyler ey birader Ve lizalike kalen Nebiyy sallallahu aleyhi ve sellem hine recea an gazvetin racana minel cihadil asgari ilel cihadi1 ekber; yani mcahedetin nefsi ve inne min uddet cihaden ekberen lienne ha saret sebeben kariben li marifetir rabbiIleti hiyel maksud minel halki bi hilafi cihadil maruf33 u kim ede hevay kama cret Eder Mevla ana labd34 hidyet Kalallahu teala vellezine cahed jinl linehdiyennehum sblena 35 Gel imdi maksada eyle uruu36 Beyan eyle usul ve fruu Mean37 mekdebinden bir varak yaz Beyim tfal- ervaha38 sebak yaz Seragaz39 eyle uaka nevadan40 Geegr bu heva ile sivadan Sakn elden koma mkraz41- la y Gnlden kesmee hubb-i sivay Tlsm- kenz illa la dr ey yar Nitekim halika ekvan ve asar
324

Dervi tevhide imdi gayret eyle Define alnca dikkat eyle Evvela kim bana devlet konubdu Hma42-y izzet ve rfat43 konubdu Budur asl- usul olduu tevhid Ki ider ayardan44 matlubu tevhid Saray- srra pes nefy oldu arub ren isbata tahsil itdi matlub Hviyetden dem urub Hakka irdi Hayat ikliminin zevkini srd Bizim ahvalimiz ey hayy u kayyum Cenab- pakine hep cmle malm D lem taht- teshirindedir45 hep Doyar m kahrna hi kimse ya Rab Bize lutfunla eyle ya zel ikram Celalinden te ikramn inam Fenadan geirb irgr bekaya Fetr cdunla46 hakkani ataya Hudaya eylegil fadlnla rahmet Bulavuz ta kim cennet ire cennet unu kim kaplya envar- tevhid Tulu47 ide ana esrar- tevhid Girer cennet iinde cennete ol rer lezzet iinde lezzete ol Nh48 cennet halkna yas! olur rer zevka murad hsl olur

F BEYAN MERATBT TEVHD

Gel ey hoca yine a tenk-i49 skker50 Mkerrer ola ta kim tatl szler Kelam- kmmeli51 takrir eyle Gnller hanesin tenvir eyle Safalar srmee ervah ve esrar Nedir ehl-i hakikat syle ey yar Meratib52 zredir erbab- tevhid Tefavt53 zredir ashab- tevhid
325

Kimi efale ermi kimi sfata Kimi vasl drr tevhid-i zata Beer haddi efendi bu kadardr tesi sanma makdur- beerdir Meer kim berk-i54 hatf55 gibi bir an Kulun srrna ire nur- Rahman Velkin zail56 olur yine ol dem rimez ana bin akl- dem Eeri fadl- Hakdr ibu halat57 Kapudur ana lakin zikr u ta at Msemmaya vesail58 oldu esma Yolundan feth olur labd59 muamma u kim esrar- zikre irmek ister Yolundan tutsun an ey birader nnet tevhide mebde klli zevkin ve nimetin kema enne irke mena klli azabin ve nikmetin60 Bu tahkiki birader istima61 et Safa ve zevkle bir ho sima et Cemi zevka tevhid oldu mebde Azaba nitekim irk oldu mene ki ksm oldu irk ey merd-i62 tahir Biri irk-i hafidir biri zahir Celiden kurtulubdur ehl-i iman Hafide kald ikl63 ancak ey yar EI hadis fi sahihayn an Enes ibn Malik radyallahu anh Ma min ahadin yehed en Ia ilahe illallah ve enne Muhammeden abdhu ve resaluhu sdkan min kalbih. lla harramehullahu alen nari ve fihima64 An Muaz ibn Cebel ennen nebiyy sallallahu aleyhi ve selleme kale lehu Ya Muaz hel tedri ma hakkullahi alel ibadi kale kult Allahu alem ve Resaluhu kale en yabudahu velli yrika bih. eyen smme kal/e etedri ma hakkul ibadi alallahi teala kult Allahu ve Resaluha alemu kale en La yu azzibehum65 Hadisin zahirine olma marur66 Ki rfan meclisinden olasn dr Ki ehl-i masyet derler bunu hep Yine byle iken olurlar muazzeb67 Budur vechi eer eylersen idrak: Ki ol irk-i hafiden olmam pak:
326

Usat-68 mminini yakd nar Annndr beyim irk-i hafi var Eer irk-i hafiden kurtulayd Huda an cahme69 mi salayd Nebi sana bu manay duyurdu Annn sdk- kalb ile buyurdu Hadis-i saniye70 dahi nazar kl Hilafn anlamakdan ki hazer71 kl Beyim bu kaide malumun olsun Derunun marifet nuruyla dolsun Umum eyler ifade nekre her an72 Siyak- nefye73 vak olsa ey can Bu manay eer etdinse idrak Olunmamak gerek hibir ey irak74 Eer irk-i hafi ve ger celidir75 Bulardan pak olan labd velidir Velisine Huda klmaz azab Dahi grmez suali ve azab Kii irkden edicek itinab76 Muhakkak bil ki ol grmez azab Karnda anladnsa bu tarki Karinin77 ola tevhid-i hakiki Bu ma nadan ana kim ire irad Bir ii zeyd amre78 klmaz isnad Muvahhid eylemez pes gayr isbat Ki ettevhid iskatl izafat79 Mukallid80 ger ede dava-y tahkik Olunur hali bu mizana tatbik Ki zeyd amre isnad etdii kar Kaan olmasa gelmez ana inkr Eer ol ii andan bilmeyeydi Fevatndan81 teellm82 gelmeyeydi Teellm oldu ann irkine dall83 Neye vard aceb bildin mi ahval Azaba bais84 olan irk ekkdir Teellm ana bilirse mahekkdir85 Gel imdi zeyd amre smei ko Beyim asar- irkden var elin yu
327

Gl-i Muhammed

KlSSA- EYH EB YEZD BSTM

Rivyet olunur ki pir-i Bistam Ki ya ni Bayezid sahib-i ikdam Bu denlu cidd ve say- dikkatiyle Bu denlu halvetiyle uzletiyle Bakub her haline ol merd-i faik86 Arayub bulmad bir Hakka layk Dedi bir Hakka layk i yok elhak Meer var ise tevhidim var ancak Dediler bilmezmisin sd yediin Yreimi sd artd dediin Bu resme bulunur mu sende tevhid Aceb sen kande87 ya kande tevhid Olur, tevhid asl her kemalin Nitekim irkdir asl her dalalin88 Kiinin irki denludr azab Er isen eyle imdi itinab Karini mrikin olur azazil89 Geer boynuna alal90 ve selasil91 Kusuru irkden ol kim ola pak Olur, cennet kusurunda92 ferahnak93 ki ksm oldu hem cennet kusuru94 Birisi ma nevidir bir suri Olubdur ma nevi cennetde cennet Muvahhid anda bulur drl lezzet Grr ol cennet iinde cennet Bulur her nimetinde nice lezzet Kulak iidmeyb gz grmedii Gnle gelmeyub akl ermedii Neler idad95 eder salih kuluna Nice vasf eyliyem an biline Kema kale adedt li ibadiyes salihin ma la aynn raet vela znn semiat vela hatara ala kalbi beer96 Salaha geri her maruf yoldur Hakikatde velkin salih oldur Ki ol terk ide cmle masivay Gee nefsinden bula Huday
329

rimi ola ol tevhid-i zata Bakub kalmaya efal ve sfata Bu tevhide eer ermek dilersen Seray- vahdete girmek dilersen Devri sdkyla daim kar- bab97 et Sivay terk edb ref-i hcab98 et Gerekdir terk-i dnya terk-i ukba Hcabn azam varlkdr amma VeIizalike kle vcudike zenbn la yukase aleyhi zenbn ahar99 Ne vakit kim ola ol zenb zail Gidb hail100 ola dil Hakka vasl

REFUL HCAB VE TALML EDEB

Gel ey devlet metana haridar101 Ki gu-i102 cana bir ho gevherim var Ne gevher103 belki miftah-104 seadet Annla alr ebvab-105 hikmet Hidyet erb ol bab aarsan Hicab- azam te geersen Olasn cema ve hem farka vasl Kemaliyle muradn ola hsl Kaan nur- hakikat lema106 sala Seni bir cezbe ile senden ala Rububiyyet dimanda ide kar107 Ubudiyyetde kasr108 olma zinhar al ibu hcab hark109 idegr Sakn cem ile fark fark idegr Hakikatde dilersen feth-i bab Beyim hark eyle bu muhkem hcab Zekerel kavmu enne lfarka ma nsibe ileyke minel kesbi ve ikameti ve daiifil ubudiyyeti ve ma yeliku bi ahvalil beeriyeti. Vel cema ma slibe anke bel kane min kablil hakki min ibda melanin ve ibtidtai lutfin ve ihsanin ve labudde lilabdi minhma feinne men la tefrikate leh laubudiyete lehu ve men la cema lehu la marifete lehu fe kavll abd iyyake nabd isbatut tefrikati vel ubudiyeti. Ve kavluhu iyyake nesteinu talebl cemi fenzur ilel iradil ilahiyyi keyfe cemeaha fis suretilleti cealeha mfteteha kitabihir refii ve elzeme kraeteha fis salati li klli erifi ve vadin. Smme ilem enne muradena fi hazihir risale bil cemi vet tefriki demi ihticabil abdi bil hakk ani halki ve la bil halki anil hakk feyeumml farku elle330

zi kablel cemi ve badeha fela yahtecibu bil vahdeti anil kesreti ve la bil kesreti anil vahdeti bel yecmeu beyne marifeti vel ubudiyyeti fe yahsulu lehul bekau badel fenai fefhem zalike tahlus anil mehalik vallahl hadi ve aleyhi itimadi.110 unun kim cem i yok irfan yokdur unun kim fark yok ilhad111 okdur Gezer cem ehli deryalarda galtan112 Yrr fark ehli sahralarda hayran Biri ol trke benzer ehre gelmez Biri ehir demi ki karye113 bilmez Hakikatde kemal ehli ol oldu Ki hem deryay hem sahray bildi u kim bu vartadan114 buldu halas Beyim ekksiz ol oldu tanr has Kalallahu teala in tusibhm hasenetn yekalu hazihi miindillah ve in tusbhum seyyietn yekalu hazihi min indii. Kul klln min indillah 115 ve kale eydan ma esabeke mi hasenetin feminallah ve ma esabeke min seyyietin femi nefsik116 Ki olur kim femin nefsik der ol ah Ki olur der kul klln min indillah Beyim tevhid-i srfn da yeri var Makamn gzle gafil olma zinhar Bu tevhide Bakub Musa peygamber Pes illa fitnetk der ey birader Kalallahu Teala hikyeten an Musa aleyhisselam in hiye illa fitnetuke tdill biha men tea ve tehdi men tea117 Evgat118 fehm eyle mana-y kelam Gzet yerli yerinde her makam Gnah nefse isnad eyleyigr Edeb yolun efendi syleyi gr Deil bu irkin ol tevhide mani Sana belki bundan dahi nafi119 Kula Mevla edeb yolun duyurdu Gre nice femin nefsik buyurdu Edebdir hilye120-i nsan- kmil Edeb terk etti redd oldu azazil121 Dilersen olasn makbul- hazret Meddeb ol bulasn ta ki kurbet122

331

KlSSA- EYH EBA SAD MAAZ-ZRE

it kim bu Saide geldi bir er Ziyaret etmek iin ey birader Meer fark etmeyb ol sol ve san Kapya kodu ol sol ayan Buyurdu ana ol sahib-i keramat Karib123 olmaz edebsiz bize heyhat u kim rah-124 edebden tara125 gide Kaan ola bizimle sohbet ede

KISSA- EYH BAYEZD EL-BSTAM

itdin mi aceb ol Bayezidi O aynl arifin olan feridi Yannda dler bir ahs hayli An grmee etdi kalbi meyli Varub an rakdan bakd grd Ki ol er kbleden yana tkrd Edeb terk edb ol n byle etdi Grb eyh an koyub dnd gitdi Dilersen kim kabul ide seni Hak Meddeb ol meddeb ol meddeb

TAHKKUL HAK
Beyim seminde126 olsun ibu tahkik Gerekdir kmile cem ile tefrik Kaan kim ola bir zellet suduru Bakub tevhide ho grme kusuru Tenezzl etse nefse thmet eyle Terakki et efendi gayret eyle Bu irki tutma ol tevhide yeksan127 Bulunur zulmet ire ab- hayvan Teferrc128 et hakikat glistann Hisar edin eriat bostann Hakikat eyleyb srrnda ceylan eriat zahirin hfz etsn ey can
332

Kale Ebu Sleyman Darani kuddise srruh rubbema yenks lhakikat fi kalbi erbaine yevmen fela zine leha en tedhule kalbi illa bi ahideynil kitabi vel snneti129 Gh vahdet elinde kl tenaum130 Ki eyle ba- kesretde terennm Seray- vahdete yol gsteren ah Der idi gh131 olurdu li ma allah132 Gh irad in erbab- dini Der idi ya Humeyra kellimini133 Bilirsen ger efendi ibu halet der ann kemaline ahadet Habibullaha eyle iktiday Srat- mstakime git Hdai Hakiki mlke hakkani nigah134 et Ubudiyet makamn cilvegah et Kuru davada ok trl telef var. Ubudiyetde hod nice eref var den esra bi abdihi srrn izan Getrr bu sze sdk ile iman Ela yra innallahe teala keyfe kale sbhanellezi esra abdihi velem yekul bi nebiyyihi vela bi resulihi iaran enne neyle tikel meratibil aliyeti la yeteyesseru illa bilubiidiyyet135 Uluvv-i rtbete ta at sebebdir An sanma ki bir kuru taabdir Kalellahu Teala: leyhi yusudul-kelimt-Tayyib vel-amelis-Salihi yerfeuhu136 Eeri muteber hkm-i ezeldir Terakkiye sebeb lakin ameldir Amel etmezse ger icab- cennet Velkin vardr anda baisiyyet Kulun takdiri Hak sermayesidir Amel san nerdbann payesidir Terakki silmeyene oldu mirkat Meratib katna olmudur rat Kulun zatnda konsa kabiliyet karr file an hsn-i taat Hakikat sanma kim terk-i aneldir Velkin terk-i ryet ki gzeldir
333

skdar skelesi

Kale Hasan el Basri falemlhakikati terk mlahazatil ameli Ia terkl ameli ve kale eydan talebl cenneti bila amelin zenbn min ez zunb137 Efendi bulmak istersen kemali Amel it lik138 klma ittikali139 Kale Aiet radyallahu anha hine raet enne kademeyin nebiyyi sallallahu aleyhi ve sellem kad teverra meta minel lmi fis salati etkellef haza ve kad gafera leke ma takaddeme min zenbike ve ma teahhare fekaIe e fela ekunu abden ekuran velhadisl mezkr fis sahihayni rivyeti an Aiete radyallahu anha140 Sual etdi resule bint-i sddik Nedir bab- amelde bunca tedkik Balamd Huda ol rabb-i ekber Zunbun ma tekaddem ma teahhar141 Dedi abd-i ekr olamayaym m? Ol ihsana kr klmayaym m? Gel imdi bu kelam dinledinse Hadis-i Mustafay anladnsa Sakn bab- amelden dur olma Kuru mniyyeye142 marur olma Amel oldu mride kurbet in Vusl ehline kr-i nimet in Ve fi kelimatil kudsiyeti layezal abdi yetekarrab ileyye bin nevafili hatta uhibbehu143
334

Amelden Hakka yokdur nef144 veya darr145 Senin ndr kamusu146 ey birader Kema verede fil kelimatil kudsiyyeti ya ibadi lev enne evvelekm ve ahrakm ve insekm ve cinnekn kanu ala etka kalbi reculin min km ma zade zelike fi mlki eyen ya ibadi lev enne evvelekm ve ahrakm ve insekm ve cinnekm kanu ala efceri kalbi vahidin. minkm ma nekasa zalike fi mlki eyen ila en kale ya abdi enema hiye amalikm uhsiha smme fkm iyyaha femen vecede hayran felyahmedillahe ve men vecede gayra zalike fe Ia yelumenne illa nefsehu revahu mslim an ebi Zer radyallahu anh147 Sakn terk-i amelden ki hazer kl Kimin buyruunu sayarsn nazar kl

FASLUN F ENNEN NSE YUHERNE YEVMEL KIYMET AL HASEB AMLHM148

Kan bir nakd- din ile haridar Kan bir mteri germ149 oldu bazar Alub msr- hakikatden ekerler Akiden pak idegr ey birader Kiinin itikad fasid olsa Amel esvak150 dahi kasid151 olsa Baid152 olur Hudann rahmetinden Kaan haz ala cennet nimetinden Gel ol itikadn eyle pak Kelam dinle ho eyle idrak Pes andan lazm olsun hsn-i ta at Yzn ak ola ta rz-i kyamet Ne hal zre lser kii bunda Annla kopser yarnki gnde Bu kavlin sdkna ey ehl-i iffet der tetune efvaca153 ahadet Allah u teala yevmeyenfahufis suri fetetune efvaca154 Rviye ennehu sallallahu aleyhi ve sellem sile anhu fe Le yuheru aerat esnafin min mmeti baduhum ala suretil kradeti ve baduhum ala suretil hanaziri ve baduhum menkusune erclhm fevka vucuhihim ve yushabune aleyha ve baduhum umyen ve baduhum summen ve bukmen ve baduhum yemdaune elsinetehm hiye mdlatn ala sudurihim yesill kayh min afvahihim yestakziruhum ehlil cemi ve baduhum kutuat eydihim ve erculhm ve baduhum maslubuna ala cuzuin min narin ve baduhum eedd netnen minel ciyfi ve baduhum yelbesune ciyaben sabigaten min katranin lazimetin bi culudihim fe335

emmellezine ala suretil kradeti felktat minennasi ve emmellezine ala suretil hanaziri ehlissuhti ve emmel menkusune ala vucuhihim fe ekiletr riba ve emmel umya fellezine yecurune filhukmi ve emmes summu vel hkm fel mucibune bi amalihim ve emmellezne yemdaune elsinetehm fel ulema vel kasasllezine halefe kavlhm amalehm ve emmellezine kutat eydihim ve erclhm fehmllezine (zune[) cirani veemmel meslubune ala cuzuin min narin fes suat binnasi iles sultani ve emmellezine eedd netnen min ceyfin fellezine yetbeune ehevati vellezzati meneu hakkullahi fi emvalihim ve emmellezine yelbesunel ciyabe fe ehll kibri vel fahri vel huyelai155 Reslullaha soruldu bu yet O sultan itdi tafsili begyet Ki baz mmetimden ruz-i maher Yakin on trl suretde geliser156 Birinin ekli maymun biri hnzir157 Biri ba aaa srnr zir158 Biri gzsz biri dilsiz kulaksz Dilin iner biri biri ayaksz Biri maslub158 biri mntindir159 ey can Birinin oluser kaftan katran Gel imdi dinlegil bunlar kimdir Ki bilmek kiiye gyet mhimdir Buyurmudur yine ol fahr-i lem Ki oldur seyyid-i evlad- dem. Bugn bunda olan kattat160 ve nemmam161 Olur, maymun gibi yarn bed-endam ular kim daima suht162 ve haram yir Olur, yarn olar suretde hnzr Riba maln yirse bunda bir er Kyametde yz zre srerler Dahi cevr163 eylese hkmnde hkim Ko pr gzsz kyametde o zalim ular kim summ164 bkm165 olan efendi Grb amalini ana dayand u kim akvali166 ahvaline uymaz Dilini ineyb ol kii duymaz Ola ol kimse kim mezzi-i ciran167 Ko Pr elsiz ayaksz ruz-i mizan unun kim gamz168 ile sayola ii Cuzu- nara169 aslr o kii
336

Uyub ehevata men idenler zekt Cifeden170 kokusu bed ola kat unun kim kibr u fahr171 ola hevas Olur, katrandan ann hem libas Beyim malumun olduysa bu ahval Gerekdir kiide pes hsn-i amal

FASLUN F TAFSLL AMAL

Amel dahi iki ksm oldu ey dost Birisi maz172 olupdur birisi post173 Ki yani biri batn biri zahir kisin dahi cem eyle olma kasr ki canib kaan kim ola mamur Denilr la cerem174 nurun ala nur eriat hkmn eyle riyet Yerine vara ta farzla snnet Ola merdi hem efal ve sfatn Mzeyyen ola envariyle zatn degr zahir ve batn riyet Bulasn ta ki cennet ire cennet kisine dahi ikdam-175 tam et Veli batnda- artk ihtimam et Ki zira batnndr manzar- Hak Tan mahlka manzar oldu ancak al imdi bunu iste Hudadan Derunun pak ola levs-i sevdadan Teneffus edicek rahmet nesimi176 Getirdi buy-i177 glzar-178 kadimi O buyi duymaa insan gerekdir Deil ten can iinde can gerekdir Olur, insan- kmil mazhar- Hak Gznden perdeyi kaldr t bak Huda n knt kenz esrarn ad O kenzin zbdesin179 insana sad Fadail cmle anda cem olubdur O Hakka ve Hak ana sem olubdur
337

Kema verede fil hadisil kudsi la yezlal abdi yetekarrabu ileyye bi n nevafili hatta uhibbehu fe iza ahbebthu knt semah ve basarah180 Kiinin tahir ola nki kalbi Olur, ol mahzen-i esrar- gaybi Kulub- evliyadr Hakka mahrem Kulub- evliyadr ar- azam Efendi bulmak istersen kemali Kulub- evliyadr cilvegah An ibn mer radyallahu anhma enneha kale kile ya Raslallah ennallahe la fil ardi ve la fis semai kale fi kulubi badihil mminin ve fil hadisi kudsi ma vesiani ardi vela semai bel vesiani kalb abdiyyit takiyyinagiyyi i vera 181 Eeri pak eden kalbi Hudadr Sebeb amma ana arub-182 ladr Beyim tevhid olubdur hayr- ezkar. Hadis-i Mustafadan ol haberdar Kalen Nebiyy sallallahu aleyhi vesellem hayrl ezkar ehadetn en la ilahe illallah183 u kim esrar- zikre irmek ister Yolundan tutsun an ey birader Muadil olmaz ana sair amal Muhakkak bil efendi byledir hal Kale Resulullah sallallahu aleyhi vesellem Ya eba Hureyre nne klle hasenetin tamelha tuzen yevmil kyameti illa ehadete en la ilahe illallah feinneha la tudau fl mizanin lienneha lev vudiat fi mizani men kaleha sadkan vuzatis semavat vel aradunes sebu vemafihinne kane la ilahe illallahu ercaha459 Rivyetdir resul-i ba-safadan Nebiler muktezas Mustafadan Ne denl olsa amal ve ibadet Kamusu tartlr ruz- kyamet Veli tevhid asla vezn olunmaz Ki zira tartlacak ey bulunmaz Kaan tevhid kim sdkla dene Terazinin konulsa kefesine Konulsa bir yana ard ve semavat Muadil mi olur tevhide heyhat
338

Kalplerin ifasnn Allah anmak olduuru ifade eden levha

Olur, tevhid-i Hak asl- usulun Dahi miftahdr bab- kabuln Kat akvasdr184 erkn- dinin Tlsmdr beyim genc-i yakinin Kalennebiyy sallallahu aleyhi vesellem Bniyel islam ala hamsin ehadet en la ilahe illallah185 Salt u savm ile hacc u zekatdr Beincisi heman tevhid-i Hakdr Eeri bedrr mebnay- iman Velkin asl- kll tevhid-i Rahman Kalellahu teala valemu. innema ganimtm min eyin fe inne lillahi humuseh.186 Ganaimdir187 marifetle ibadet Veli tevhid aladr begyet188 Ganaimden ol oldu hums-i nafi Annn oldu ol Allaha raci Cevarih190 hazz oldu sair ahmas191 Hakk hakk bil karin olmaya vesvas192

339

VASYYETS SELTN VEL MLK

Nasihatdir seltin u mluke Heman ancak deil ehl-i sluke Hakka taat ede halka adalet ki canib bile ola riyet Olur, mahbub- Hak sultan- adil rer zevka murad olur hsl Adalet bais-i193 kurb-i Hudadr Nitekim zulmeden Hakdan cdadr194 Kale Ehabbn nasi ilallahi ve ekrabhm minhs-sultanl adil ve ebaduhum ileyhi ve ebaduhm minhs-Sultanul- Cair195 Cihan var iden sultan- azam Beer nevinin etdi asln dem Kalallahu teala halakakm min nefsin vahidetin halaka minha zevceha ve besse minhma ricalen kesiran nisaen196 Kamusu bir kapunun kullaryken Kamusu bir erin oullaryken Kimin bay eyledi kimini yoksul Kimin etdi efendi kimini kul Olub ruz- ezelde byle ksmet Beyim bu resme cari oldu hikmet Seni kul edb etse gayry sultan Aceb kadir deil miydi o Rahman Sana vere bu denlu mlk ve nimet Seni sultan ede gayr riyet Bu manay t fkreyle aha Hakkn inamna kreyle aha Bunun kr nedir deyu sorarsan Rzaullaha doru yol ararsan Adaletdir adaletdir adalet Ki ta asude197 hal ola raiyyet Gel imdi idegr bu kre gayret Beyim efzun198 olur kr ile nimet Kalallahu teala le in ekertm le ezidennekm199 al ad ile doldur kinat Bilrsn kim cihann yok sebat
340

Kime baki kalubdur bu harabe Kimi grdn yzn urmaz trabe ki kapulu bir evdir bu fani Konub gmekdedir her dem karbani Kan dem kan Havva kan NUH Kan mlk-i bedende hkmiden ruh Ya smail ve brahim ve shak Kan bunlar efendi bir t bak Kan Yusuf ki oldu Msra sultan Kan dnyaya hkmiden Sleyman Bu denl hikmetiyle noldu Lokman uayb ile kan Musa bin mran kalmaz enbiyaya evliyaya Hususan Fahr-i lem Mustafaya Olur, mu gayra kalmak ihtimali Odur akil ki fikr ede meali Gider kalmaz bu dehrin200 tac u taht Hazan olur bu bostann draht201 Kan ol tak- kisra kasr- kayser Ya cam- Cem ya mirat- skender Aceb grdn m eddad- ad Koyub gitdi yapub zatl imad202 Sakn imdi bu m1ke olma marur Adalet et ta ki olasn mansur Reayann iyimi kem203 mi hali Tefahhus204 eylemekden olma hali Sakn ashab- iraza205 inanma Beim herkes hak ilka ede sanma Buyurur dilu ahkameh206 ol rab Efendi ad olur takvaya akreb Kalallahu teala dilu hve akreb lit takva207 Kaan sultan ede bir gn adalet Sanasn etdi yetmi yl ibadet Kalennebiyy sallallahu aleyhi vesellem adls sultani yevmen hayrun min ibadeti sebine seneten ve kale vellezi nefse Muhammedin biyedihi ennehu leyrfeus-Sultanl-adilu ilessemai minel ameli misle ameli cmletir raiyyet208

341

Azz Mahmud Hdy Camii ve st hazire

Azz Mahmud Hdy Camii stten grn

badet kim ede sultan- adil Reayannkine olur muadil Seni ve taatn tafdil ede Hakk Ne denl lutf edbdr bir t bak Hakkn bu nimetini fikr idegr Var imdi ana gre kr idegr

VASYYETL ULEM
Gel ey lim gurur itme uluma Bakub kalma sakn ancak rusma Beyim ilm olucak nafi gerekdir Reva-y209 nefsi ol dafi gerekdir Neye yarar efendi felsefiyat Yr var eyleme tazyi-i evkat210 Gel imdi gayr-i nafiden hazer et Gricek istiaz ile gzer et Kema kale Resulullah, sallallahu aleyli vesellem ve euzbike min ilmin layenfeu211 Eeri ilm-i nafi mu teberdir limsizlik kavs- bi-veterdir212 lim ki olmaya amale makrun Olur, ann ii meftun213 ve mabun214
342

Teallmden murad olan ameldir Ne ankim kl u kal ile cedeldir Kaan lim ola ilmiyle amil Olur, ol bilmedii ilme vasl Kale aleyhisselam men amile bima lime veresehullah ilme bima lem yalem215 Dahi hem olma zahir-i ilme marur Ki irfan mektebinden olasn dr Mcerred zahire aldanma zinhar Bilirsn zahirin hod batn var Kema kalen Nebiyy sallallahu aleyhi vesellem ma neze le minel Kurani yetn illa veleha zahrun ve batnun216 al lbb217 ehli ol aldanma kra Seray- marifetden kalma tara Eeri ilm-i zahir de gzeldir Hakikat ilmi amma bi-bedeldir

VASIYYETL MRDN
Gel ey mahbub- bi-hemtaya218 k radetde gerekdir kii sadk Mrid oldur ede terk-i iradet Rzaullah gzetmek ola adet EI mrid indel ulemai men lehul iradet ve emma indes sufiyyeti men la iradeten leha kile li ebli Yezid Bestami ma trid kale rid en la ride219 Rsum ve dete marur olma Mcerred hrkaya mesrur olma Kemli kale seyyidt taifeti Cneydil Badadi kuddisesrruh el ibrat lilhrkati la lilhrkati220 Niam zahirde ta ve hrkada hb Veli batnda olmak dahi mahbub Bu ta u hrka ile hay ve hdan Garaz slah nefs oldu kamudan Gel imdi nefsini slaha kasd it al dn gn tarik-i hakka cehd it Hudaya can ve dilden itisam221 it Ko ihmali beim ikdam- tam it
343

Eer buldunsa bir ehl-i kemali Yolunda hidmet et ko mekr u li Ve illa deme bir lafa inanma Kuru dava ile i bitti sanma Ki zira ehl-i lafn kesreti var Diriga ehl-i hakkn klleti var Ebul Kasm Kueyri kim ol stad Zamannda bu beyti klm inad Emmel hyamu fe inneha kehyamihim ve era nisael hayy gayra nisaiha222 Ann ol vakte gredir kelam Ne nisvan kald imdi ne hyam.223 Maarifden dem urur baz ehas Geinir badenu- meclis-i has Veli nefsi ann subana224 benzer D dem ii kaplana benzer Eeri kim giyer ok kimse sofu Veli her hrka-puu sanma sof Tasavvuf nefsini pak eylemekdir Fena ile an hak eylemekdir Ve illa errnnas olur o kii Dalal ve dahi idlal olur ii Resuln bu hadisin iit ey can Ann hakkndadr der ehl-i rfan Kale Resulullah sallallahu aleyhi vesellem errun nasi men kamet aleyhi kyamet ve hve hayyan225 Sakn bir lemaya itme kanaat al kim kefola nur- hakikat Hazer kl gitmeden rah-226 dalale Suluk eyle tarik-i itidale An ibn Mesud radyallahu anh ennen Nebiyye aIeyhiselam hatta hattan fekale haza sebilir read smme hatta an yeminihi ve imalihi hutatan smme kale hazihi ala klli sebilin anha minha eytann yeddea ileyhi smme tela kavleha teala ve inne haza srati mstakimen fettebiah227 Hutut228 ile nebi etdi iaret der ol rd olana kifyet Dalal ve bidate ifrat u tefrit Tarik oldu ve etdi halk talit229
344

Azz Mahmud Hdy Trbesinde bulunan bir hat Levhas

Oturur tara yollarda eyatn Olur, pes orta yolda ismet-i din u kim ehl-i kemal ve ehl-i dildir Bilr kim hatt- evsat mutedildir Gel imdi ol habibe iktida et Ann gsterdii doru yola git Kale Aliyy kerremallahu vechehu ve radyallahu anhu etturuku klha mesdudetn alel halki illa men iktefa eseru Resulillahi sallallahu aleyhi vesellem230 Buyurur saki-i kevser-i alian Karin ola ana Rdvan- rahman Kii bir yol ile bulmaz huday Meer ede resule iktiday Resule uy beim hakk seversen Saadet ehli olmaa yvrsen Sana dahi muhabbet has1 ola Derunun evk ve zevka vas1 ola Kalallahu teala kul in kntm tuhibbanallahe fettebiuni yuhbibkmllah 231 Olubdur cami-i ahlak- kerime Nazar eyle ala hulk-i azme232

345

Resuln snnetin tahsil idegr Tarik adabn tekmil idegr Kalallahu teala lekmfi resulillahi svetn hasenetn limen kane yercullah 233 Huday isteyen uysun imama Ki ol irada geldi hass u ama Dem oldur srat- mstakime Ki ol iletir kiiyi dar- naime234 Huday isteyen sevdi habibin Bilb nefsinden artuk can tabibin Kaan galib ola hubb- peyamber Kemale erer iman ey birader Raval Buhari an Abdullah ibn Hiam enneha kale knna maan Nebiyyi (aleyhisselam ve hve ahaza bi yedi Umerin radyallahu anhu fekale leha meru ya Resalallah ente ehabb ileyye min klli eyin illa nefsi fekale lehu aleyhisselam la vellezi nefsi biyedihi hatta ekune ehabbe ileyke min nefsike fekale Umeru feinnehu elane vallahi ente ehabb ileyye min nefsi fekale (aleyhisselam elane ya umeru elane sare imanke kmilen 235 Dedi bir gn Resule bn Hattab Selam ana dahi bir al-u ashab Seni nefsimden ayruundan artuk Severim bunda asla rayb-i ekk yok Dedi ana Res1-i basafa la Ki nefsinden de hatta artuk ola Dedi nefsimden artuk sevdim elan236 Dedi kim imdi kmil oldu iman Kii nefsinden artuk sevse nola Ki oldur rehnma olan bu yola Ki nefs insan err-i bude iletir Res1-i basafa hod Hakka iletir Kiiye nefsidir akreb olan Bilrsn taradr bundan kalan Resul andan ehabb237 olcak ey yar Kalann kyas eyle ana var

346

FD DU VEL MNCT
Hudaya eylegil fadlnla tevfik Ger telvinden238 kl ehl-i tahkik Yz suyuna cmle enbiyann Hususan fahr-i lem Mustafann ridir bizi efal ve sfata Hidyet eyle hem tevhid-i zata Bizi avk itmesn239 esnam- nasut240 Olavuz ta ki mest-i241 bezm-i242 lhut243 Tecelli-i cemal ile vir irak244 Kuyudu245 al bulalm nur- tlak246 Yoise sana layk bizde hizmet Efendi eylegil fazlnla rahmet Terakkide tenezzlde ilahi Cenabndr kulun ancak penahi248 Myesser eyleyb nur- uhudu Ata et sonra hakkani vucudu rb zat- ehadden kut249 ve kuvvet Habibin hrmetine ver muhabbet Bizi kl muttali cem ile farka Efendi vir necat250 salma garka Myesser eyle tevfik-i Huday re matlubuna ta kim Hdai

HTME- RSLE
Yolunda sadk ibu risale Beyim irad ide rah- visale251 Ger ehl-i halvette ger celvette ol Eer izan idersen gstere yol Ana malum ola hal-i tarikin re ayn a ve gide nokta-i gayn252

347

DPNOTLAR
1 Boulann Kurtuluu anlamna gelen bu risale; Azz Mahmud Hdy (ks.)nin Trke ve manzum olarak telif ettii bir eserdir. Orijinal ad Necatl arik fil-Cemi vet-Tefrik dir. Tasavvuf terimlerin Cem ve Tefriki manzum olarak anlatr. (Cem ve Fark kavramlarna metin iinde deineceimiz iin burada yer vermek istemiyoruz.) 15 alt balk ve toplam 340 beyitten mteekkildir. Daha nce birka defa farkl eserlerle birlikte yaynlanmtr: Tarikatname ve Divanla birlikte Nuri adl bir kii tarafndan Klliyat- Hazreti Hdy adyla yaymlanmtr. (stanbul 1287) Bu nerin Hdynin ksa bir hal tercmesiyle tarikat silsilesine de yer verilmitir. Ayn eserleri Mehmed Glen Efendi (1925) bana geni bir hal tercemesi ve Hdynin Arapa bir eseri olan Tarikat- Muhammediye adl eserini de ilave ederek yeniden neretmitir. (stanbul 1338) (slam Ans. Hdy md.). stanbul Selimaa Ktphanesi Hdai Blmnde yazma nshas bulunmaktadr. Eserin orijinal nazmn bozmamak amacyla gnmzde sk kullanlmad iin anlamlar bilinemeyecek kelimeleri dipnotta akladk. 2 Huda aslnda zahirdir, fakat mahluk gizlidir sen tersini anlama. 3 limler. 4 Cehalet kiri. 5 Akllar 6 erbeti, ikiyi yudumlayan 7 Bir eyi di ucuyla srmak. 8 Yol gsteren 9 Ba, Reis. 10 Yol Gsteren 11 Sure-i Necm 9. yettir. Meali: ki yay aras kadar yahut daha az oldu. 12 ven, Metheden. 13 Yakn, bitiik 14 Blbl 15 Kendin iin 16 lm iin evlat sahibi olunuz, harab olmak iin bina yapnz. 17 Rya, Uyku 18 u 19 nsanlar uykudadrlar. 20 Cenab- Resul sallallahu aleyhi vesellem buyurdu: nsan Uykudadrlar, ldklerinde uyanrlar Yusuf aleyhisselam bunu zahir zere haml etmidir ve demidir ki: ey babacm, ite bu evvel grdm ryann tevilidir (Sure-i Yusuf l00.yet) 21 Halk, mahlukat. 22 Akl eden. 23 Yetendir. 24 Sure-i Zariyat, 56. yet. Meali: Ben cinleri ve insanlar, ancak bana Kulluk yapmalar iin yaratdm Hazret-i ibn Abbas radyallahu anh liyabudun kavlini Liyarifun olarak tefsir etmitir. 25 Tefsir edilmi aklanm, bilinir. 26 Makam, mevki, mansb 27 phe 28 atan, zddn iddia eden, tartan. 29 Kudsi hadislerdendir. Ben gizli bir hazine idim. Bilinmezliimi sevdim. Halk yaratdm. Verdiim nimetlerimle kendimi onlara sevdirdim, ta onlar da beni bilsinler. 30 Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi vesellem Kim nefsini bildi, Rabbini bildi buyurdu. 31 Uyank, Basiretli, Haberdar 32 Dizginleyen, kontrol altna alan, engel olmak, hkim olmak. 33 te bunun iin Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi vesellem bir gazadan dndnde buyurdu ki, biz cihad- asgardan cihad- ekbere dndk Yani bu mcahede-i nefs niin byk sa348

yld. nki mcahede- i nefs, Allad tanmak iin yakn bir Sebeb olmutur. Yaratmamdan maksat Rabbini bilmekdir. Maruf olan cihad deildir. 34 Kesinlikle, gerekir, 35 Sure-i Ankebut 69. yetin ba tarafdr. Meali: Bizim urumuza Mcadele edenlere gelince; biz onlara elbette yollarmz gsteririz 36 Plan, program. 37 Manalar. 38 Ruhlar 39 Halas etmek, kurtarmak, eini boamak. 40 Sohbet etmek, nakletmek, hfzetmek. 41 Makas. 42 O ikisi 43 Ykselmek, Ycelmek. Ycelik. 44 Allah (cc) den baka her ey. 45 Emir, ynetim. 46 Yaratmak, Oru aacak nesne. 47 Domak. 48 Dokuz. 49 rnga 50 eker. 51 Kmil insanlar, manevi anlamda yclmi insanlar 52 Mertebe. 53 Derecelendirme. 54 imek. 55 ten gelen ses. 56 Kayp. 57 Haller. 58 Vesileler, Ulatrclar, Vastalar, 59 Kesinlikle/Gerekir. 60 Nasl ki her azabn ve nikbetin menei irk ise, muhakkak tevhid, her zevk ve nimetin balangcdr. 61 Dinle 62 Gen, Delikanl. 63 Problem. 64 Sahihaynda Hazret-i Enes ibn Malik radyallahu anhdan rivyet olunur hi kimse yok ki, en la ilahe illallah ve enne Muhammeden abduhu ve resuluh diyerek kalbinin sadakat ve tasdiki ile ehadet ederse Allah Kulunu atee haram klar 65 Gene Sahihaynda vardr ki, Hazret-i Muaz ibn Cebel radyallahu anhdan rivyetle Peygamber sallallahu aleyhi vesellem efendimiz: -Muaz, kullarn zerine Allahn hakk nedir, bilir misin? Hazret-i Muaz Allah ve Resule daha iyi bilir, dedi. Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Buyurdu ki, Allaha ibadet etmeleri ve hi erik komamalardr. Resulullah sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki, Allaha ibadet edip irk komadklarnda kullarn hakk nedir, bilir misin? Hazret-i Muaz Allah teala ve Resull bilir, dedi. Reslullah sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki, Cenab- Hakkn onlara azab etmemesidir. 66 Aldanm. 67 Azablandrlm. 68 Asiler. 69 Ate. 70 kinci 71 Sakn. 72 Arapa kaidesidir. Nekra: Bilinmeyen, belirsiz, ya da kayt altna alnmam beliritlmemi Herhangi bir/ anlamna gelse de burada atf 68. Dipnottaki hi kimse yoktur ki hadisinedir. 73 Kendisinden sonra geleni olumsuz yapan. Atf yine 68. dipnottaki hadisedir. Hi kimse yok349

tur ki szyle olumsuz yaplana iaret eder. 74 ir koulan. Ya da irk komak. 75 Parlak, ak, aikar. 76 Kanma 77 Dostun, Arkadan. 78 Arap dilinde ska verilen rneklerden biridir. Burada bir ii yapan zahiri eli temsil ettiini dnebiliriz. 79 Tevhid, izafetlerin kaldrlmasdr. 80 Taklid eden, bilinli olarak aratrp yapmayan. 81 lm, (mevt). Kaybetme. Elden karma. Karma. Bir eyin bir daha ele gemiyecek ekilde elden kmas. 82 Elem. 83 Delalet eden, gtren 84 Gnderen. 85 Ferahlam. 86 ste kan, ne geen. 87 Nerede. 88 Sapkln. 89 eytanlar. 90 Halka 91 Zincir. 92 Karslar, Saraylar. 93 Ferahlam. 94 Saraylar 95 Hazrlar. 96 Hadis-i kudside buyrulduu zere salih kullarm iin hi bir gzn grmedii, hi bir kulan iitmedii ve hi bir kalb-i beerin hatrndan gememi nimetler hazrladm. 97 Kapy almak. 98 Perdeyi kaldrmak. 99 Bunun iin denilmidir ki, senin varln, yle bir gnahdr ki, baka bir gnahla mukayese edilmez 100 Engel. 101 Mstehak, Layk.. 102 Kulak. 103 Elmas, cevher. 104 Anahtar. 105 Kaplar. 106 Parlaklk, k. 107 , amel, kazan, kar 108 Ksa, Az ibadet eden. 109 Yak. 110 Ehl-i tasavvuf demilerdir ki, muhakkak fark, sana izafe edilen kazandr. Ubudiyyet vazifelerini ikame etmek ve ahval-i beeriyete aid olan eylerdir. Cem senden alnm (gayr- ihtiyari) olan her eydir. Belki, Allah tarafndan olan eylerdir ki, birok manalar izhar etmesi ve lutf ihsana balamasdr. (Yani evvelce takdir edilen manalar aa karmakdr) Ancak abd iin ikisi de lazmdr. nki fark olmayan kimse iin ubudiyyet yokdur. Kendisinde cem olmayanda da marifet yokdur. Kulun iyyake nabd demesi tefrika ve ubudiyyeti isbattr. Ve iyyake nestan demesi taleb-i cem dir. yle ise sen ilahi irada dikkat et. Allah Teala bunlar nasl toplam ve yce Kur ann balangc yapmdr. Namazda okunmasn ister erif ister geda herkese vacibe klmtr. Sonra sen bil ki, biz bu risalede cem den ve tefrikden neyi kasd ediyoruz? Hakk, kul ile halk arasna girmesin, ruhbanlk snf olmasn diyedir. Hem de halk, kul ile Hakk arasnda perde olmasn. Buradaki fark, hem cem den nce hem de cem den sonraki farka amildir. y350

le ise vahdet kesrete ve kesret de vahdete perde olmasn. Belki kulun marifetle ubudiyyeti cem etmesi lazmdr. Ta ki, ona fenadan sonra beka hsl olsun. Sen bunu anla ki, tehlikeli eylerden kurtulmu olursun. Allah hadidir ve benim itimadm da onun zerinedir. slam Ansiklopedisinden cem kavram ile ilgili olarak unlar aktarabiliriz: Szlkte toplamak, bir araya getirmek, dikkat ve iradeyi teksif etmek anlamna gelen cem tasavvufta bir hal olup fark veya tefrika ile birlikte kullanlr. Ruh ilahi gzellii seyre dalnca zat- ilahi nurunun galebesi karsnda eyay birbirinden ayran akln nuru sner; bylece Hakkn ortaya kmas ve batln kaybolmas sebebiyle Kadim (Allah cc) ile hadis (mahluk) arasndaki fark da ortadan kalkar ki bu hale cem denir. Daha sonra zatn yzne izzet perdesi ekilip ruhun zattan uzaklaarak halk alemine geri dnmesi ve kadim ile hadis arasndaki ayrmn yeniden belirmesiyle tefrika hali meydana gelir. Cneyd-i Badadi, Bndar b. Hseyin ve Ebu Yakub en-Nehrecuri cemi vecd halinde Allah ile beraber olmak fark beeriyet sfat iinde Hakk ile Halk birbirinden ayrmak, ayr ayr varlklar olarak grmek. eklinde tarif etmilerdir. Cem dank halde bulunan ilgi ve dikkati tek noktada toplamak olduuna gre dikkat ve ilgisini Allahta younlatran sufi zikrederken yalnz Allah der, baka hi bir ey sylemez ve grmez. lgi ve dikkatini Hakkn dndaki varlklara ynelten ise yaratklardan baka bir ey grmez Cem halini kavrayan tevhidin hakikatine erer. nk fark ayrr, cem birletirir, tevhide gtrr. Cem huzur halinden gaybet haline geme, kendini ilahi tasarruf altnda grmedir. Kulun Allaha amellerle ulamas fark, Allaha yine Allah ile ulamas cemdir. 111 Sapma, Sapklk. 112 Hatal. 113 Ky. 114 Uurum, tehlike 115 Sure-i Nisa 78. yetin bir ksm olup meali: Onlara {kfirlere} bir iyilik gelirse; bu Allahdandr derler. Bir ktlk geldii zaman da, bu senin yzndendir derler. De ki, hepsi Allahdandr. 116 Sure-i Nisa 79. yetin bir ksm olup meali: Sana gelen her iyilik (bir lutuf olarak) Allahdan, her ktlk ise (bir hatann neticesi olarak) senin nefsindendir. 117 A raf, 7/155. yetin bir ksmdr. Cenab- Hakk, Hazret-i Musa aleyhisselamdan bahisle buyurur. Meali: Zaten bu da senin imtihanndan baka bir ey deildir. Sen onunla dilediini sapkla, dilediini de doru yola iletirsin. 118 Aklszlar, ahmaklar, 119 Faydal. 120 Ss. 121 eytan. 122 Yaknlk. 123 Yakn. 124 Yol, Tarz, slub 125 Uzak, kenar. U. 126 Kulanda. 127 Bir, Beraber. 128 Rahatla, Oyalan. 129 Ebu Sleyman Darani kuddise srruh buyurdu: Hakikat benim kalbime girmek ister, krk gn ona izin vermem, ta ki kalbime girmesi iin iki ahid ki, biri Kitab (Kuran) ve biri snnet olmadkca 130 Nimetenme. 131 Yer zaman. 132 Salik iin Ahadiyyet mertebesinin idrak edildii cem halinin hkim olduu seyr makamdr. 133 Sultan- Enbiya efendimizin, Hazret-i Aie validemize hitab olup; Ey Hameyra benimle konuunuz buyurur. 134 Yersiz, meknsz. 135 Bilinmiyor mu? Grlmyor mu? Byk mertebelere kullukla ulalr olduunu bildirmek iin, Allah Teala Sure-i srann birinci yetinin banda Nebiyyihi ve Resulihi demeyip Abdihi buyurmudur.
351

Sure-i Fatr 10. yetin bir ksm olup meli : Gzel sz ancak O na ykselir. O gzel szleri de iyi i ve hareketler yakseltir. 137 Hasan Basri Hazretleri kuddise srruh buyurdu: Hakikat leminde ameli, terk deil, amelin mlahazasn terk etmekdir. Yine buyuruyorlar ki: Amelsiz cenneti istemek, gnahlardan bir gnahdr. 138 Lakin 139 Trmanmak. 140 Hazret-i Aie radyallahu anha buyurdular: Resllullah sallallahu aleyhi vesellem namazda kyamda iken (mbarek) ayaklarnn idiini grnce, niye kendini byle zorluyorsun? Hlbuki Allah senin gemi ve gelecek gnahlarn balam deyince, Efendimiz, ben kreden bir kul olmayaym m? diye buyurdular. 141 Burada Sure-i Feth in 2. yetine iaret olunmaktadr. 142 Kuruntu. 143 Hadis-i kudsilerdendir. Allah teala ben onu sevinceye kadar, kul devaml olarak, nafilelerle bana yaklar buyurmaktadr. 144 Fayda 145 Zarar. 146 Hepsi. 147 Kudsi Hadislerdendir. Ey kulum eer sizin evveliniz ve ahiriniz insanlarnz ve cinleriniz, en muttaki kiinin kalbi zere olsanz, bana bir faydas olmayp, mlkmde de bir ey artmaz. Ey kulum, evveliniz ve ahiriniz, insanlarnz ve cinleriniz, en gnahkr kiinin kalbi zere olsanz benim mlkmden hi bir ey eksilmez. Yine; Allah teala ey kulum bahs etdiimiz sizin amellerinizdir. Ben onlar sayyorum, sonra onlar size veririm. Kim bir hayr bulursa Allaha hamd etsin. Gayrini bulursa yalnz kendi nefsini knasn Ebi Zer radyallahu anhdan Mslimin rivyetidir. 148 Muhakkak insann kendi amellerine gre har olunaca hakkndaki blmdr. 149 Kzgn, kzm. 150 Sokaklar-arlar. 151 Kusursuz. 152 Uzak. 153 Burada Sure-i Nebe 18. yete iaret olunmaktadr. Blk blk geleceksiniz manasnadr. 154 Sure-i Nebe 18. yet meali: Sur a frlecei o (kyamet) gn, blk blk geleceksiniz 155 Rivyet olunur ki, bu husus Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi veselleme soruldu. Resillullah sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki, Benim mmetim on snf zere har olunacaktr. Bazlar maymunlar, bazlar domuzlar suretinde ve bazlar ters yaz olacakdr. yle ki, Ayaklar yzleri zerinde olarak srklenirler. Bazlar Kr, bazlar sar ve dilsizdirler. Bazlar dilleri gsleri zerine sarkm olduu halde dillerini inerler. Azlanandan irin akar ve herkes onlardan nefret edip onlar pis ve necis addederler. Bazlarnn elleri ve ayaklan kesilmidir. Bazlar ateden dallar zerine aslmlardr. Bazlar leten beter pis kokar. Bazlar katranla boyanm cbbelerini derilerine yapm olarak giyerler. Maymun suretinde olanlar, kouculuk yapan ve yalan syleyenlerdir. Domuz suretinde olanlar, haram mal yiyenlerdir. Ters yz olanlar, faiz yiyenlerdir. Kr olanlar, hkmnde zulm yapanlardr. Sar ve dilsizler kendi amellerini ilerini beenip gururlananlardr. Dillerini ineyenler ise, szleri ilerine muhalif olan ulema ile vaizler ve kssaclardr. Elleri ayaklar kesik olanlar, komularna eziyet verenlerdir. Ateden dallar zerine aslmlar, halk sultanlara (amirlere) ihbar ve ikyet eden jumalcilerdir. ok pis ve leden beter kokanlar ise, ehvet ve lezzetlerine tabi olup mallarndan Allah Tealann hakk olan zekt men edenler ve vermeyenlerdir. Katrandan cbbeleri giyenler, kibir, gurur ve ucub ehli olanlardr. 156 Gelir. 157 Domuz. 158 Aa, alt 159 Asm, idam edilmi. 160 Pis kokan.
352

136

ftira eden, Karalayan. Kovuculuk yapan. 163 Yasak, Kanunsuz. 164 Haddini amak. 165 Sar. 166 Dilsiz. 167 Szleri 168 Komularna eziyet veren 169 Gammazlama, Jurnalleme 170 Ate kk, ate kt. 171 Ceset, le. 172 vg. 173 . 174 Deri, d. 175 Mmkn. Caizdir. 176 lerleme. 177 Esinti, Rzgr. 178 Koku 179 Gl bahesi 180 z, asl, en gzel ksm. 181 Yine bir Hadis-i Kudside Allah Teala buyurur: Benim kulum ben onu sevinceye kadar, durmadan nafilelerle bana yaklar. Nihyet ben onu sevince, onun gz ve kula ben olurum 182 Hazret-i mer in olu Allah Teala her ikisinden de raz olsun, buyurdu:Hazret-i Peygambere sallallahu aleyhi vesellem Allah Teala ne yerdedir ve ne de gktedir denildiinde Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem m min kullarnn kalbindedir buyurdu. Ve Hadis-i Kudside: Ben arza ve semaya smam. Ancak takva ve vera shibi temiz kulum un kalbine sarm 183 Sprge. 184 Nebi sallallahu aleyhi vesellem efendimiz ezkarn en hayrls l ilhe illallah diye ehadetedir buyurdu. 185 Hazret-i Resul sallallahu aleyhi vesellem buyurdu: Ebu Hureyre senin yaptn her iyilik kyamet gnnde tartlr. Ancak ehadet kelimesi olan Lailaheillallah mstesnadr. Hi bir mizana konulmaz. Zira kelime-i ahadet, bunu sdk ile syleyenin mizannn bir kefesine konulsa ve yedi kat gklerle yerler iindekilerle beraber br kefeye konsa lailaheillallah daha ar gelir 186 En gl. 187 Nebi sallallahu aleyhi vesellem buyurdu: islam be ey zerine bina klnd. Birincisi en lilhe illallah diye ahadet etmekdir. 188 Sure-i Enfal 41. yetin bir ksm olup meali: Iyi biliniz ki, ganimet olarak ele geirdiiniz her hangi bir eyin muhakkak bede biri Allahn 189 Ganimetler. 190 Son derece, pek ziyade. 191 Yarallar. 192 Bete birler. Yani animetin bete drd. 193 Vesveseciler. 194 Sevkeden. 195 Uzaktr. 196 nsanlardan Allaha en yakn ve sevgili olan adil sultandr. Allaha en uzak ve kendisine en ok bz edilen de zalim sultandr. 197 Sure-i Nisa 1. yetin bir ksm olup meali: Sizleri bir tek candan yaratan, o candan da eini halkeden ve ikisinden birok erkek ve kadn 198 Rahat, Huzur iinde. 199 Fazla, pek ziyade.
162 353

161

200 Sure-i brahim 7. yetin bir ksm olup, meali: Andolsun eer krederseniz nimetinizi arttrrm.

Zaman Aa. 203 Direkler zerine yaplm yksek binalarn sahibi demekdir. Kur n- Kerimde Sure-i Fecr 7. yetde buna iaret vardr. 204 Kt. 205 Aratrmak, Soruturmak. 206 Taraf tutmak. 207 Kanunlarnzda ve hkmlerinizde adil olunuz. 208 Sure-i Maide 8. yetin bir ksm olup meali: Adil olun ki, takvaya daha yakndr . 209 Hazret-i Nebi sallallahu aleyhi vesellem buyurdu: Padiahn bir gn adaletli davranmas, yetmi sene ibadetden daha hayrldr. Hazreti peygamber sallallahu aleyhi vesellem benim canm yed-i kudretinde 01/ Allah a yemin ederim ki, adil olan sultann ameli btn tebaasnn ameli gibi gklere ykselir 210 Layk, uygun. 211 Vakit kayb. 212 Resulullah sallallahu aleyhi vesellem. ya Rabbi faydasz ilimden sana snrm buyurdu. 213 Kirisiz bir yay. atsz. 214 Bylenmi. 215 Kandrlm, madur. 216 Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem kim bildii ile amel eder Allah bilmediini ona retir buyurmulardr. 217 Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki; Hem zahir hem de batn manas olmayan hi bir yet nazil olmamdr 218 z, akl, konunun esprisini kavrama. 219 Esiz. 220 Mrid, ulemaya gre iradesi olandr. Sofiye indinde ise iradesi olmay kimsedir. Hazret-i Bayezid Bestamiye kddise srruh sen ne istiyorsa denildik de, buyurdu ki, benim iradem irade etmemekdir 221 Sofiye taifesinin seyyidi Hazret-i Cneyd Badadi muteber olan hm deil iten ve kalben yanmakdr 222 Yapmak, sarlmak. 223 adrlar onlarn adrlar gibidir. Kabilenin kadnlarn gryorum kadnlar deil. 224 adr. 225 Ylan. 226 Resulullah sallallahu aleyhi vesellem buyurdu: nsanlarn en erlisi kyamet koptuunda hayatda olanlardr 227 Zan, kayg 228 bn-i Mesud radyallahu anhdan rivyet olundu; Hazret-i Peygamber bir izgi izdi ve bu read yoludur, buyurdu. Sonra o izginin san soluna birok izgiler izdikten sonra buyurdu ki, bunlarn her birin zerinde bir eytan vardr, o yola davet eder. Sonra Hazret-i Allah kavlini okudu ve ite bu benim yolumdur, ona tabi olunuz buyurdu 229 Yaz, hat, izgi. 230 Yanlmasna sebeb olan. 231 Hazret-i Ali. kerremallahu vecheh buyurdu: Halk zerine btn yollar kapaldr, yalnz ve yalnz Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi vesellemin izine tabi olanlar mstesnadr. 232 Sure-i Al-i mran 31. yetin bir ksm olup meali: Resulm, Habibim ki, eer Allah seviyorsanz hemen bana tabi olunuz ki, Allah da sizi sevsin 233 Sure-i Kalem 4. yete iaret etmektedir. 234 Sure-i Ahzab 21. yetin bir ksm olup meali: Allah arzulayanla Allahn Resulnde sizin iin pek gzel rnek vardr 235 Nimetler mekn.
202 354

201

Buhari Hiam olu Abdullahtan rivyet etdi. Hiam olu Abdullah radyallahu anh buyurdu: Biz Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi vesellem ile beraber iken, Resllullah sallallahu aleyhi vesellem Hazreti mer in radyallahu anh elini tutunca, Hazret-i mer radyallahu anh, : Resulullah nefsim hari bana her eyden daha sevimlisiniz dedi. Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi vesellem, hayr, nefsim yed-i kudretinde ol. Allah a yemin ederim ki, beni nefsinden de ok sevmelisin. Hazret-i mer radyallahu anh Allah a yemin ederim ki, zat- linizi imdi nefsimden de ok sevdim, dediinde Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi vesellem imdi imann kmil oldu, buyurdu 237 imdi. 238 Daha sevimli. 239 Renklendirme. 240 Engel olmasn. 241 nsan,insanla alakal olan eyler. 242 Sarho 243 Sohbet yeri, muhabbet meclisi 244 lahi alem. 245 Parlama, aydnlanma. 246 Prangalar, zincirler. 247 Serbest, zgr. 248 Snma. 249 Rzk, gda, azk. 250 Kurtulu. 251 Ularma usul, tarz. 252 Gayn kelimesinin noktas giderse ayn olur. Ayn lugatta eyann hakikati manasna da gelmektedir.

236

355