Met zestig man een boek schrijven. Iedereen schrijft drie paginas en klaar is het boek.

Alleen dat al, maakt dit boek bijzonder. Het past heel goed in het gedachtengoed van Easycratie, waarin kennisdelen en samenwerken zon grote rol speelt. Overal in de samenleving zie je zwermen ontstaan van mensen met een gemeenschappelijk doel die op informele wijze samenwerken. Ook dit boek is het product van zon zwerm. De zestig co-auteurs kennen elkaar niet eens, ze zijn nooit bijeen geweest om te vergaderen. Dat hoeft ook niet meer. Kennisdelen en samenwerken binnen zwermen gaat grotendeels via internet. Overigens, dat internet is echt wel een dingetje. Het is al zon enorme vanzelfsprekendheid geworden in ons dagelijks leven, dat we er nauwelijks nog aandacht aan besteden. Maar dat is ten onrechte. Want doordat we er geen aandacht meer aan besteden, overzien we nog maar al te vaak dat de meeste spelregels waarmee organisaties en overheden werken, zijn ontworpen in een tijd dat er nog helemaal geen internet bestond. Kennis kon niet vrijuit stromen in de 19e en 20e eeuw. Daar had je een drukpers voor nodig. En veel geld, om de drukpers in beweging te zetten. In die tijd zijn de organisatiemodellen ontstaan met managers die op

hirarchische wijze van bovenaf grote groepen mensen aanstuurden. Dat was de enige manier, in die tijd. Want zonder communicatie kan een zwerm niet functioneren. Als een vrije stroom van informatie-uitwisseling niet mogelijk is, dan is het zeer effectief om die informatie van bovenaf via een trechter naar beneden te laten sijpelen. Zo zijn de hirarchische organisatiemodellen ontstaan. En laten we vooral niet vergeten: die manier is enorm succesvol gebleken. Onze welvaart is in ruim een eeuw tijd met sprongen vooruit gegaan. Eerlijk is eerlijk: een werkloze uit 2013 heeft meer te eten dan een arbeider uit 1913, die tachtig uur per week moest buffelen. En veel mensen worden met gemak 80 jaar oud. Die arbeider uit 1913 mocht al blij zijn als hij de 65 haalde. Zelfreinigend vermogen Nieuwe tijden, nieuwe omstandigheden, nieuwe spelregels. We leven momenteel in een tijdvak in de geschiedenis waarin de nieuwe spelregels van samenwerken uitgevonden moeten worden. Een van die nieuwe spelregels zal zijn dat bottom-up organiseren in steeds meer gevallen de meest doelmatige n de meest efficinte weg zal zijn. Nieuwe bedrijven werken meestal al standaard met die bottum-up gedachte. Een bedrijf als Facebook heeft nog niet eens overwogen dat alles wat u op uw facebookpagina wereldkundig wilt maken, vooraf gecontroleerd zou moeten worden door een content manager van Facebook. Als u moest lachen om de vorige zin, omdat dat als een bespottelijk idee klonk, vergeet dan

vooral niet dat op menig krantenredactie nog maandelijks wordt vergaderd of de comments op de online-editie van die krant niet vraf gemodereerd zouden moeten worden. Want anders kan iedereen wel zomaar alles opschrijven. Dat een informele zwerm een zelfreinigend vermogen heeft, dat is vaak moeilijk te bevatten voor mensen die al tientallen jaren werken in een systeem met aansturing en controle van bovenaf. Wikipedia kan echt nooit wat worden, zeiden diezelfde topdown-believers ook vooraf. Wipkip Spelregels en gewoontes ontstaan doorgaans met een reden. Maar als de oorspronkelijke reden achterhaald is, hebben veel mensen en vooral organisaties de neiging om hun oude gewoontes stug te handhaven. Ooit was het schriftelijk aanvraagformulier met antwoordenvelop een briljante oplossing voor een eigentijds probleem. Al meer dan tien jaar zijn er andere oplossingen die het probleem honderd keer zo goedkoop en duizend keer zo snel oplossen. Maar nog steeds zijn er talloze organisaties die miljoenen euros per jaar uitgeven aan schriftelijke formulieren en antwoordenveloppen. Oude gewoontes, ze zijn oh zo hardnekkig. Stel je bent een jonge ouder en je woont in een kinderrijke woonwijk. Je wilt dat er een speeltuintje in je wijk komt. Nog steeds is dan de meest gangbare weg dat een aantal ouders samen een actiegroep formeren. Ze beschilderen oude lakens met leuzen, ze benaderen de lokale krant en

ze gaan in optocht naar de gemeenteraad. Aldaar wordt er vervolgens oeverloos vergaderd over dat speeltuintje, door mensen die nog nooit in die woonwijk zijn geweest en zelf misschien geen kinderen hebben. De besluitvorming en de realisatie duurt zo lang, dat er jaren overheen gaan. De kosten zijn zo hoog, dat er geen lichtvaardige beslissingen genomen mogen worden. Uiteindelijk verrijst wel een prachtige speeltuin, maar helaas zijn de kinderen inmiddels te oud geworden voor een wipkip. Nu willen ze een skatebaan! Wat zou er gebeuren als de ouders in de woonwijk zlf de handen uit de mouwen hadden gestoken? Als ze het gewenste speeltuintje zelf bottum-up gaan realiseren? Als ze in plaats van lakens beschilderen, een schep in de grond zetten? Dt heet zelfsturing. Steeds meer mensen ontdekken deze alternatieve benadering. Niet alleen in woonwijken, maar ook in bedrijven. Zelf je resultaat regelen, samen met anderen, buiten het bestaande systeem om. De mensen die dit geprobeerd hebben weten wat het resultaat is. Het lukt natuurlijk niet altijd, maar vaak wel. En als het lukt, dan is de oplossing altijd beter, sneller, leuker en goedkoper, dan op de oude manier. Rotondes en stoplichten Toen de uitgever van dit boek ons benaderde met de vraag of we curator wilden worden van een co-creatie boek over zelfsturing, hoefden we daar niet lang over na te denken. Als zestig co-auteurs allemaal een mooie succesvolle praktijkcase over zelfsturing uit hun eigen

omgeving zouden beschrijven, of over een zelfsturing plan dat nog in de maak is, dan zou dit boek een rijke inspiratiebron vormen voor de mensen die nog gewend zijn om op de traditionele manier de wereld te verbeteren. Als je een probleem ziet en je weet een oplossing daarvoor, dan kun je je idee op het bordje leggen van een instantie of een directie. Maar je kunt ook zelf het idee realiseren. Zelf sturen. Dt was het idee waarmee we aan de slag gingen. Ok, het hoefden niet per se allemaal praktijkcases te zijn. Mooie theoretische bespiegelingen over het fenomeen zelfsturing mogen ook. Zoals het openingsverhaal van Harry Starren, die met een prachtige metafoor komt aanzetten. Je hebt stoplichten en je hebt rotondes. Bij stoplichten wordt van bovenaf opgelegd of je mag doorrijden of niet. Bij rotondes moet de automobilist zelf nadenken en beslissen of hij de rotonde op mag. Rotondes blijken in de praktijk superieur aan stoplichten. Toch zijn er veel meer stoplichten dan rotondes. Waarom? Omdat er mensen zijn die geld en aanzien verwerven met de aansturing van anderen, aldus Harry Starren. Dit soort verhalen staan ook in dit boek. Ze zijn een nuttige en vermakelijke aanvulling van de praktijkcases. De valkuil van de gewoonte En toen kwam de dag dat we bijna zelf in de valkuil van de hirarchische orde waren getuimeld. De inzendingen stroomden binnen en tot onze verrassing zaten daar heel wat verhalen tussen die gingen over de innerlijke strijd die je moet overwinnen alvorens je de eerste stap naar

zelfsturing kunt zetten. Mooie verhalen, persoonlijke kwetsbare ontboezemingen. Maar dat is toch geen zelfsturing?, zeiden wij tegen elkaar. Dat is persoonlijke groei. En aangezien wij waren aangesteld als curator, hadden wij de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat dit boek over zelfsturing gaat. Dus die inzendingen legden wij aanvankelijk terzijde. Zonder het eerst te beseffen hadden wij onszelf onbewust in een hirarchisch pak gehesen. Een pak waarin de curator een hogere rang heeft dan een co-auteur. Au. Het duurde een paar dagen voordat het kwartje viel. Zelfsturing is zelfsturing! Waarom zouden alleen wij het recht hebben om een definitie van zelfsturing te geven? Als een groot deel van de co-auteurs een andere invulling geeft aan het begrip zelfsturing, dan heeft die andere definitie net zoveel waarde. Wij zijn het al gewend om zlf sturing te geven aan initiatieven. Dan kunnen ideen onmiddellijk omgezet worden in actie. Maar mensen verschillen van elkaar. We stonden er even niet bij stil dat er ook veel mensen zijn die eerst nog in hun eigen hoofd een knop moeten omzetten, alvorens ze via zelfsturing knoppen in andermans hoofden kunnen aanzetten. Daarom horen ook deze verhalen thuis in dit boek. Verschillende mensen, verschillende regels Gelijke monniken, gelijke kappen. We mogen geen uitzonderingen maken, want dat schept precedenten. Deze uitgangspunten zijn kenmerkend voor de twintigste eeuw.

Ze staan flexibiliteit in de weg, ze veroorzaken bureaucratie en ze doen geen enkel recht aan het feit dat mensen verschillend zijn. Als we dan toch nieuwe spelregels aan het zoeken zijn, laten we dan niet in bottom-up samenwerkingsmodellen dezelfde weeffout maken als in de bureaucratische samenwerkingsmodellen. Waarom zou je alle mensen over n kam scheren, als ze verschillend zijn? Diverse co-auteurs schreven een beschouwend artikel over dit onderwerp. Zwermen werken het beste, als ieder lid van de zwerm zijn eigen kwaliteiten kan inbrengen, zonder keurslijven. Jeroen Komen kwam met een prachtig voorbeeld. Hij spotte een bijzonder verkeersbord in Australi: Verboden in te halen, behalve als het veilig is. Een verbluffende benadering die op een briljante manier recht doet aan de verschillen tussen de mensen onderling. Want wie beslist wanneer het veilig is? In een hirarchisch top-down systeem beslist de autoriteit wanneer het veilig is. In een rigide bottom-up systeem moet iedereen zelf beslissen wanneer het veilig is. Sommige mensen vinden het heel fijn als ze dat zelf mogen beslissen. Anderen vinden dat helemaal niet fijn. Zij gedijen beter als iemand anders die beslissing voor hun neemt. Dit Australische hybride verkeersbord bedient beide groepen op hun wenken. Voor wie liever niet zelf de beslissing neemt staat er gewoon dat inhalen verboden is. De zelfstuurders mogen echter zelf beslissen of het veilig is. Toch kan het nog wel een tijd duren voordat we dit soort verkeersborden in Nederland zien. Want met zulke

verkeersborden kun je geen verkeersboetes meer uitdelen. Er zijn mensen die geld en aanzien verwerven met de bestaande verkeersborden. Om die reden zullen er altijd mensen zijn die zelfsturing proberen tegen te werken. Maar laat je daar nooit door uit het veld slaan. Er zijn immers meer mensen in de bottom van de piramide, dan in de top. Het kan soms even duren, maar uiteindelijk komt toch altijd de meerderheid bovendrijven. Erwin Witteveen* Martijn Aslander* P.S. Vergeet ook niet te kijken op www.zelfsturing.net Naast de 60 verhalen uit dit boek staan er nog 30 andere verhalen op de site. Daar zitten nog een paar pareltjes tussen. Dat ze niet in dit boek zijn opgenomen had in een aantal gevallen niets met kwaliteit te maken, maar met een te late inzending. *Aslander & Witteveen zijn de auteurs van Easycratie en Kleintje Easycratie. Later dit jaar komt hun nieuwste boek uit: Nooit Af