KTAP TANITIMI

Ahmet ADEMOLU

Heideger'in Modernlikle yzlemesi

odernlik zerine tartmalar, gnmz Trkiye'sinin dnce alannda ba keyi tutmaktadr. Lehinde ve aleyhinde eitli grler ileri srlrken, genelde kelimenin etimolojisi ilk hareket noktas olmaktadr. Kelimenin kk eski Latince'ye dayanmas bir yana, tremi halleri olan modernnin 14. Yzyl, modernlikin 19. Yzyl ortalar ve modernizmin 20. Yzyl balarnda grld bilinmektedir. Modernliin, szck anlam olarak yeni-ada olan arama istei veya farkl ekillerde tanmlanabilir olmas onun her alan ieren belli bir dnya gr oluturduu fikrini deitirmemitir. Ancak bu grlerin olumasnda, kelimenin etimolojisi, kelimeyi soyutlarken insanlarn yukardaki tarihleri esas almasna neden olmaktadr. Belli bir dnemde grlm bir kelimenin anlamn hemen gerisinde kalan belli bir srete aramak normal gelmitir insanlara. Hele bu sre ierisinde nemli toplumsal, bilimsel vb. sramalar olmusa anlam dorudan bunlarla ilikilendirilmitir. Modernizm dnya grnn ne olduu da kelimenin kendi ncesinde ortaya kan Descartes kartezyenizmi,

Newton fizii, Fransz devrimi, ve takip eden aydnlanma dneminde aranmtr. Bu kitapta yazlanlarn nemi, bizce bu hataya dmemi bir dnrn modernlik zerine grlerini olanca aklyla anlatmasdr. Kitapta Heidegger'in modernlii olduka eskilere dayandrdn bulabilirsiniz. Nazilikle ilgisi olduu bilinmesine ramen pek yerilemeyen veya tarihe gmlemeyen belki de tek dnr olmas, Heidegger'in, felsefe alannda ne kadar gl ve rakipsiz olduunu da gstermektedir. Yazar da byle bir dnre kaytsz kalmayarak, onun zerine almalarn srdrmtr. Yazar, bu kitap yansra Heidegger zerine bir dier kitab Eclipse of the Self: The Development of Heidegger's Concept of Authenticity (Kendini alglayn sn: Heidegger'de (retmede) sahicilik kavramnn oluumu) ile de bilinmektedir. Yazarn kitabmzda, Heidegger'in modern dnemin getirdii endstrilemeye olan eletirel bak ile Nasyonel Sosyalizm fikrine olan sempatisi arasndaki ilikiyi ortaya koymas da okuyucuya ok ilgin gelebilir. Heidegger'in kitapta anlatlan grlerini ortaya koyduu zamandaki Almanya ile, gnmz Trkiye'si ara-

175
DVAN 1996/1

Ahmet ADEMOLU

snda en azndan dnce alannda benzerlikler kurmak mmkndr. O dnemlere gelinceye dek endstrileme ve ilgili fenomeni modernliin, Alman Geist'n olumsuz ynde etkiledii zerine tartmalar uzun sredir devam ediyordu. Bu tartmalar yaam olan Heidegger olduka zgn fikirler ne srmtr. Heidegger gibi 20. Yzyl'n gerekten orijinal fikirlere sahip bir dnr, gnmz Trkiye'sinin iie olduu bir meseleye olan bakyla anlatmas kitab bizim iin ok nemli klmaktadr. Yazmzn devamnda kitabn ksa ancak kapsayc olmasna altmz bir zetini vermek istiyoruz: Heidegger'e gre modern teknolojinin birbiriyle ilikili anlam vardr: . Endstrilemeye ilikin teknikler, cihazlar, sistemler ve retim sreleri, . Modernlie ilikin rasyonalist, bilimsel, ticari, yararc, insan merkezli, sekler dnya gr, . Endstriyel retim sreleri ve modernist dnya grn olanakl klan ada biimde nesneleri anlama ve onlarn srrn zme, Heidegger'e gre nc anlam ilk iki anlam, yani endstrileme ve modernlii olanakl klan en nemli anlamdr. Nesnelerin tek boyutlu biimde hammadde olarak aklanmas Heidegger'e gre insann kendi karar ile deil, varlk tarihinin kendi iindeki geliiminden kaynaklanmaktadr. Tarihin o teknolojik aamas nesneleri kavramay o biimde deitirmitir ki insanlar u veya bu biimde endstriyel dzene katlm gstererek ona ilikin dnya grn benimsemek zorunda kalmlardr. He-

idegger'e gre modernlik ad verilen dnya gr ada durumu aklamaya ynelik son bir kavram deil, gzden uzak olan ok daha derin bir oluumun bir belirtisidir. Teknolojik ada zirveye ulaan bu tarihsel oluumun ilk aamas ise Plato'nun metafiziinde sakldr. Bat tarihinin aamalar, Grek, Roma, Ortaa, Aydnlanma ve Teknolojik a bir eyin varoluuna ilikin anlaytaki uzun k srecinin aamalardr. Teknolojik ada bir nesnenin varoluu kendi bana semiren bir teknolojik sistemin bir hammaddesi oluu anlamna gelmektedir. Herhangi bir tarihsel dzende insan davran nesnelerin tadklar ifade ile biimlenir. Eer nesneler Tanr'nn varlklar iseler insanlar onlara belli bir biimde davranrlar; eer nesneler hammadde dnda hibir ey deilseler insanlar onlara baka tr davranrlar. Bat tarihi, Heidegger'e gre eski Greklerin retimsel metafiziinin nasl gitgide modern teknolojiye dntnn yksdr. Eski Grekler nesnelerin varln onlarn retilmi olmalar biiminde proto-teknolojik olarak ifade ettiler. Nesnelerin durmakszn retilmek ve tketilmek iin gerekli sadece bir hammadde olduu dncesine dayal teknolojik varlk anlay bu retimsel metafizik tarihinin son aamasn oluturmaktadr. Heidegger Plato'yu bu metafiziin kurucusu olarak grmektedir. Pek ok dier Grek gibi Plato'nun nesnelerin varlna ilikin anlay da insann retme biimine ilikin terimlerden oluuyordu. Tpk bir ustann kalplarn rettii nesnelerin asl biimlerini oluturmas gibi, ideal biimler zamansal-empirik dnyadaki varlk-

176
DVAN 1996/1

Yzleme / KTAP TANITIMI

lar iin ezel, deimez bir yapy salamaktayd. Heidegger bu retimsel metafiziinkine alternatif otantik bir alma ve retme biimini gelitirmeye alyordu. Heidegger'in bu tr bir eletirel giriimi gerekletirmesinde kukusuz yaad dnem Almanya'snn tarihsel koullarnn da byk etkisi vard. Ancak ok yetenekli ve yksek akl sahibi bir dnr Almanya'nn ektii aclarn nedeni olan metafizik kkenli lmcl sorunlar kavrayabilirdi. Onun retimsel metafiziin tarihi ve kiiliine ynelik provokatif yorumu ancak modern teknoloji ile Alman ulusunun alma ortamnda vuku bulan kkl deiimler hakkndaki umutsuzluu ve Almanya iin kurtarc bir alternatifin varlna duyduu mit ile anlalabilir. Heidegger'in bu yorumlar ksmen o dnemdeki bir ksm siyas tepkiselci kiilerin grlerinin etkisinde geliti. lerlemeciliin eletirisi 19. yzylda Wilhelm Dilthey'in tarihselcilii ile balad. Akln yerine sezgi, Naturwissenschaften yerine Geisteswissenschaften. Bir grup, endstriyel teknoloji, aydnlanma, rasyonalizm ve Fransz devriminin siyas ideallerini Almanya'nn geleneksel deerlerini yok eden karanlk gler olarak grmekteydiler. Dierleri Alman Geist'nn kaderini olutururken bamsz bir siyas dzenin yansra endstriyel teknolojinin gce ilikin nimetlerinden yararlanmak istiyorlard. Scheler ve Spengler gibi tepkiselci modernistler bilimden yararlanmak gerektiini savunuyor ve teknolojik adan gl bir Almanya istiyorlard. Almanya'nn sava yenilgisi sol-ka-

nat endstriyel kitleleri ve orta snf tepkiselci gleri giderek daha da arttrd. Sava sonras Weimer Cumhuriyeti ise bat tipi demokrasi tarzn Almanya'da yerletirmeye ynelikti ama uzun sreli olmad (19191930). Yine de bu dnemde Almanya, tm siyasi alkantlara ramen teknolojik olarak gelimesini arttrd. Tm sorunlarna ramen 1880-1913 yllar arasnda kmr retimini drt, elik retimini on katna kartmay baard. Tabii byk bir kent g ve kentsel yaam sorunlaryla birlikte. Buna karlk Volkish hareketi modernizm ve endstrilemeye tepki olarak ortaya kt. Onlara gre zm doaya ve kklere dnt. Kaybolan Tanr'nn yerine Volk ruhunu ikame etmek. Sonunda kiisel idealizm paradoksal yaps ile birlikte Hitler'in nclnde Alman toplumunun rgtlenme bilincini biimlendirmeye balad. Siyas tepkiselcilik, toplumun tkenii, kimliin kayboluu ve aknln yokoluuna kar oluturulan bir bilinti. Tepkiselci bilin yalnzla, anomiye, rasyonalizm ve materyalizme ve teknoloji rn insan geliim aralarna ba kaldryordu. Endstriyel toplumlarda modern yaamla birlikte ortaya kan ruhsal ve duygusal fakirlemeye kar nlem almaya alyordu. Bu nedenle doaya dn, sezgiyi akla tercih, insanlarn tarihsel olmaktan ok rksal kklerine yneli esast. Reaksiyoner modernizmin temel amac ise modern endstrinin ve teknolojinin nimetlerinden yararlanarak Almanya'nn ulusal gcn yeniden kazanmak, toplumsal dokuyu yeniden kurarak, halk ruhunu yok eden
DVAN 1996/1

177

Ahmet ADEMOLU

snrsz egoizm (Manchester ruhu) ile kr kollektivizm (Tanrsz komnizm) dnda nc bir yol izmek, aydnlanmaya zg hesab rasyonaliteyi, kendini adayan ve tehlikeyi seven fedakar bireycilie dntrmek. Bu ekilde erkeklik, cesaret, kararllk, sertlik, disiplin ve eref gibi eski erdemlerin teknolojik g ile yeniden kazanmn tasarlyorlard. Spengler, Sombart ve Junger tepkiselci modernliin bata gelen savunucularydlar. Spengler aydnlanmac dncenin ilerlemeci grnn aksine her dnemin kendine zg olduu dolaysyla, nedensel yasalarla aklanamaz olduunu savunuyordu. Tarih, estetik ve sembolik bir fenomendi. Schopenhauer, Nietzsche ve Darwin'den etkilenerek kn rksal ve biyolojik olduunu dnyordu. Spengler'e gre igdsel davran temelde biyolojik olmayan metafizik bir gce dayanyordu. rade. Heidegger'e gre Spengler'in tarihte morfolojik biimler aray, yar bilimsel bir etkilenmeydi. Tarih hayvan yaam ile deil insan varoluu ile belirlenmiti. Oysa ki kn temeli metafizik ve ruhsald. Buna ramen Heidegger Spengler'den ok etkilenmitir. Ona gre aydnlanma insann kendi zn madd rahat ve gvenlik karl deitirdii bir aamadr. Faust insan tabiata ihanet etmi, makina teknolojisi de insana. Dnyann efendisi, makinann klesi.
DVAN 1996/1

den insann aksine iradeye teslim olmu, hrsl fakat buz kesmi, gezegenin hakimiyeti iin teknolojik gereklilik ne ise onu yerine getiren kii. Junger'e gre nihilistik teknolojik ada sradan iinin kendi istei ile teknolojik dzenin bir paras olmay kabul etmesi ya da aksi takdirde yok olmas szkonusudur. Yalnzca yksek tipler, kahraman ii-askerler, dnya yaratan, dnya yok eden teknolojik endstriyel frtnalar doru olarak deerlendirebileceklerdir. Bu da toplu hareketlenme ile mmkn olabilecektir. Junger'in izdii insan tipini gnmzn Robocop ya da Terminator gibi film kahramanlarna benzetmek mmkndr. Modern burjuva uygarlnn acy yok ettiini ve acdan bi-haber bir burjuva dnyas yarattn belirtir ve bu dnyay aalar. Ancak acya gs geren ve onunla yaayabilen insan bu teknolojik ada insan olduunun farkna varabilir. Junger bu amala bir sava estetii bile oluturmutu. Hristiyan ve liberal deerlerin kt bir ortamda iiye zg Gestalt sembolik olarak tm insancl deneyimleri dzenleyerek alma katlmn gerekletirmekteydi. Bu mitolojik gre gre ii sadece burjuva dnyasna zg bir snfn basit bir yesi deildi. O asil glerin kaynana bal bir varlkt. Heidegger de dier tepkiselci dnrler gibi materyalizm, bilimsel indirgemecilik, toplumun yozlamas, kent yaam, ruhsal kokuma, atomistik bireyselleme ve akn boyuta yabanclamadan nefret ediyordu. Ne var ki bazlar gibi Almanya'nn kurtuluunu, pastoral, teknoloji n-

178

Dier bir tepkiselci modernist olan Ernst Junger yeni bir insan aryordu. Sert, cesur ii-asker. lkel insan harekete geirecek hayat irade olarak teknolojiyi kavrayabilen, me-

Yzleme / KTAP TANITIMI

cesi bir dnyaya geri dnerek deil, yeni bir retim ve alma metafizii gelitirerek mmkn klmak istiyordu. Her ne kadar Roma'ya zg her eyden nefret, Grek'e zg hereye hayranlk besliyor idiyse de Heidegger yozlamann temelini yine de Grek'e dayandryor, dejenerasyon, nihilizm, yozlama, kkszleme, Volksgeist, karar yetisi, ruhsal dnm, ehitlik, vahiy, yenilenme, Almanya'nn kurtarc misyonu gibi tm tepkiselci kavramlar kullanyordu. Ona gre batnn krizi ne siyasi, ne de ekonomikti. Kriz metafizikti. Varlk ve Zaman'n fenomenolojik gndelik yaama zg nitelikleri bir bakma endstriyel teknolojinin olumsuz bir deerlendirmesidir. Bir yanda gndelik yaamn zne ynelik, zamandan bamsz, akn ynleri aa karlrken, dier yanda bu tasvirlerin zne ynelik endstriyel toplumun tarihsel koullarna zg siyas yorumlarla dolu bir eletiri gelitirilmektedir. Batnn kurtuluu bazlarnn dnd gibi Grek'e dn ve klasikleri yeniden ihya edi ile mmkn deildir. Baty kurtarmak iin Almanlar, Grek kltrnn temelini oluturan ontolojik primal ile yzlemelidirler. Aydnlanma yeni bir ey olduu iddiasyla ortaya kt; insan aklnn ve zgrlnn kendini ifade etmesi. Oysa ki zgrln bir arac olmak yerine matematiksel doa bilimi ve rasyonel dncenin tahakkm altna girdi. Bilime kar felsefe varolusal bir itir, bir davran biimidir. Plato asla felsefeyi bir techne olarak tanmlamamtr. Varlk ve Zaman aktan siyas mesajlar vermiyorsa da dikkatli okunduunda onun gndelik yaam tanm-

lay anti-modernist eilimini de ortaya koymaktadr. Varlk ve Zaman, zamansallk ile insann nesnelerin varln anlamas arasndaki ilikiyi aratrrken insan varoluunu varlklarn kendini ifade olana bulduu bir zamansal ufuk olarak tanmlar. Ve onu gndelik yaamn fenomenolojik tanmndan yola karak aklar. Heidegger felsefeyi bir sla hasreti olarak tanmlyordu. Tanr'dan boalan dnyada anlam ve tankln, yalnzln getirdii bir kimsesizlik, evsizlik. Onun amac Alman halknn kendisi iin bir ev bulmasna bir filozof olarak yardmc olmaktr. Gndelik medeni yaama zg inotantik bir durumdur. Angst ile karlaldnda insan ya kendi temelsizliini kabul edip otantikleir ya da bundan kaar. Marksistlere gre kiiliksizleme ekonomik yapyla ilgilidir. Heidegger'e gre ekonomik bir tahlil hibir eye k tutamaz nk nihayetinde kendisi de modernizmin bir aracdr. Kiiliksizleme ontolojik bir durumdur. Ekonomik ve madd koullardan ok ekonomik ve maddi hale gelen insan dmlnn bir sonucudur. nsanlk, varlklarn varoluunu kabullenmeye ilikin otantik ontolojik kapasitesine ilikin ban yitirerek g arayan bir hayvan statsne indirgenmitir. Bu k 2500 yl nce Plato ile balamtr. Her yerde Heidegger krizin iaretlerini gryordu; katastrof ve ihtiya, ada toplum, sefalet, siyas kargaa, bilimin iktidarszl, sanatn k, felsefenin temelsizlii. ortamnda yaayan insan srekli len ve tartan biridir ama yine de nesnelerin gerek deerini bilmemektedir. Srekli olarak daha iyi madd yaam standartlar

179
DVAN 1996/1

Ahmet ADEMOLU

aray ruhsal knty meydana getirmitir. Almanya bu kaderi ancak mevcut retim anlayn brakp varoluun gizem ve terrn yeniden canlandrarak aabilir. nsan Dasein' dnmemektedir. Dasein ykn srtna alanlar iin nesneler daha ar bir anlam yklenirler. Bu ise tehlikeyle yaamaktr. Heidegger kariyerinin bandan beri varoluun olgusal boyutu ile metafizik tarihine zg sorunlar arasndaki ilikiyi inceledi. Batnn nihilizme dnen metafizii ile Bat insanlnn varlk anlay arasnda sk bir iliki olduuna inanyordu. Heidegger'in etkilendii temel dnrlerden birisi olan Ernst Jungerden hareketle modernlik ve endstriyel teknolojinin yol at metafizik kn ne Marksist ekonomi kurallaryla ne de serbest pazar liberal ekonomileriyle aklanamaz olduunu dnyordu. Asl neden iiye zg bir Gestalt haline gelen, Nietzche'nin kozmik g iradesi adn verdii eyden kaynaklanyordu. Heidegger ise g iradesi tarihini varln tarihine dntrerek aklamay yelemekteydi. te bu nedenle kapitalist ve komnist ideolojilerin ikiz karakterine kar bir nc yol olarak nasyonal sosyalist devrim Almanya'y teknolojik nihilizm ve metafizik yozlamadan kurtarabilirdi. 1933 ylnda Heidegger Freiburg niversitesi'ne rektr olarak atandnda Hitler'in devrimini onayladn aka ifade ediyordu. Fichte'nin szn ettii Alman felsefesinin gcn Alman ideolojisinin inas iin kullanma grevi az veya ok tm Alman dnrlerince yerine getirilmi bir olgudur. 1935 ylnda He-

idegger Almanya'nn Rusya ve Amerika arasnda ezilip paralandn ne sryordu. Bu iki g ise ona gre siyas farkllklarna karn metafizik olarak zdetiler; ayn rktc teknolojik lgnlk, ayn snrsz lde sradan insan kullanm. stelik Amerikan kapitalizmi ona gre Hristiyanlk ve burjuva demokrasisi iinde tarihten yoksun bir zeminde gelitii iin daha da tehlikeliydi. Nietzche'nin etkisiyle Junger modern teknolojiyi ezel fakat gizli kalm g iradesinin en son tezahr olarak grmektedir. Teknolojinin z mekanik ya da teknik bir ey olmaktan ok dnyann teknolojik terimlerle harekete geirilmesidir. nk insanlk temel bir ara olarak tarihin bu en son aamas olan g iradesinin gerekletirilmesi iin hazr klnmtr. Benzer ekilde Heidegger de teknolojinin zn acmasz irade iradesinin glenmesi iin kullanma hazr klmak olarak grmektedir. 1934 ylnda Freiburg niversitesinde 600 iiye hitaben yapt konumada Heidegger ehirlemenin Alman insann toprandan kopardn, ehirlerin endstri, dehumanizasyon ve snf atmasnn olutuu yerler olduunu ve ancak toprana ve doduu yerlere bal insann kendisini modernizmin ktlklerinden koruyabileceini ifade ediyordu. Junger'in masklenist ve iddet yanls dili Heidegger'i bir zamanlar byk lde etkilemiti. Ama giderek nasyonel sosyalizmin tarihsel hareketinin yanl bir yne gittiini, teknolojik a amak yerine onu glendirmeye yaradn dnmeye balamt. Ayrca bu

180
DVAN 1996/1

Yzleme / KTAP TANITIMI

sylemdeki sertlik ve kararllk temalarnn daha ok teknolojik g iradesinden kaynakland konusunda pheler ediniyordu. Horkheimer ve Adorno'dan hareketle modern teknoloji ile nasyonal sosyalizm ilikisi, aydnlanmann diyalektii denilebilecek bir Alman rn olarak gze arpyordu. Temelde dnyay cokudan yoksun brakmakla birlikte aydnlanma insann teden beri varolan, doaya tamamen hkmetme arzusuna ynelik tm engelleri kaldryordu. Aydnlanmann zgrletirici retoriinin ardnda mitik bir unsur olarak bilimsel teknolojik aralarla doay kleletiren insann snrsz g istei yatmayd. Nasyonal sosyalizm de bunun bir Alman versiyonu olmaktan teye gidemedi. 1934 ylna kadar Heidegger, dnrn nesnelerin varln anlamada airden daha nemli olduunu dnmt. Fakat bu tarihten sonra Heidegger sanaty zellikle de airi dnrden daha stn tutmaya balad. Holderlin zerine yapt almalar sonucunda kararl bir irade deil ancak drst bir itirafla insanln teknolojik kaderinden kurtulabileceine karar vermiti. Heidegger'in dnceleri 1930'lu yllarda Nietzche, Junger ve Holderlin arasnda gidip gelmekteydi. Junger modern teknolojiyi herkesten daha iyi tanmlamt. Grlerini estetik bir fenomen olarak Nietzche'den alyordu. Nietzche'nin biim veren etkinlik olarak sanat ne sr Heidegger'de ancak byk bir sanat eseri ile tek boyutlu teknolojik yaamn arlk ve anlam kazanabilecei dncesi pekimiti. Hristiyanlk en az Bolevizm ve

hatta sosyalizm kadar nihilisttir. Nietzche'nin Tanr ld szn Heidegger eski Tanr'nn ld ve yerini yenisinin almas gerektii eklinde yorumluyordu. Nietzche de Holderlin gibi insan varoluuna yeni bir anlam ve dzen getirecek Tanrlarn dnn bekliyordu. Nietzche Holderlin ile birlikte 19. yzyln yegane inanan insanyd ve 1918'de Hristiyan Avrupa'nn Tanrs kendisine snm ve iman etmi insanlar hezimet ve aclardan kurtarmak konusunda acizdi. Junger'in dnyay kurtaran g iradesine kar Heidegger'in dnyay kurtaran sanatn gc. Nietzche gibi Heidegger de sanatn dorudan daha nemli birey olduunu dnyordu. nk doru, eer olaan tanmyla ifade edilirse, doru nermeler btndr. Oysa sanat ontolojik bir ifa editir. Sanat nesnelerin kendilerini bize ifa edebilecekleri yeni yollar aarken, doru bir ifade biimini sabit ve insanlara yarar salayan bir hale dntrmtr. Heidegger'e gre teknolojik ada insanlk kendisini ve dier varlklar her an toplu hareketlenme iin kullanma hazr tutma sorunu ile kar karyadr. Bat tarihi boyunca varlk kendisini bize yle bir biimde ifa etti ki bu ayn zamanda onun kendisini gizlemesini de salad. Varolu giderek varolma biimine dnt. Metafizikiler buna eidos, ousia, energeia, actualitas, actus purus, Yaratc, kendinden emin zne, g iradesi adlarn verdiler. rnein Gestalt rasyonalitesi, nedensellik ilkesiyle hereyi aklamaya alr. Aslnda bir ey bir nedenin rn olmakszn da varolabilir. Ama tabii ki teknolojik ada

181
DVAN 1996/1

Ahmet ADEMOLU

olmak demek, akln anlayabildii doal ya da teknik nedenlerle retilmi olmak demektir. Oysa olmak kendi bana bir olaydr ki hem nesnelerin kendilerini ifa etmelerine hem de onlarn varlna ncelik eder. Bunun iin hem nesnelerin kendilerini arz etmeleri hem de bu arz edii olanakl klan bir insan varoluuna gerek vardr. Teknolojik an tanm yaplrken Junger'in szn ettii iiye zg Gestalt yerine i Gestalt'i yani retime ynelik varlk tarihinin niha aamasndan sz etmek gerekir. Bu da Plato'nun eidos doktrini ile aklad varlk kavramna dayanmaktadr. nsanlk iiye dnt, nk bugn olmak demek srf kendi adna, zerinde ilenmi ve dntrlm olmak demektir. Bu ise kullanma hazr olma yani snrl bir varolma biimidir. Yalnzca otantik dn ve iir Almanya'y yaad krizden kurtarabilir. Dn derken rasyonel hesap yapmak deil, nesnelerin varl hakknda dnmek, onlarn kendilerini bize arzedi biimleri zerine akletmek. Heidegger teknolojiye kar deildi. nk byk lde insanln iradesi dnda gelien bir srecin niha aamas olarak gryordu teknolojiyi. Modern bak asnn temelinde bir dnya temsli esastr. Ortaada dnya temsli diye bir ey yoktu. nk insanlar dnyay insann zihninde oluan bir temsl biiminde deil Tanr'nn bir eseri olarak grmekteydiler. Teknolojik insanlk iin bir eyi temsl etmek, onu resme dntrmek, onu kendi normatif dnyasnda bir yerlere yerletirmeye

almaktr. Kitle kltrn deerlendirirken Heidegger Nietzche'nin efendi-kle ahlak doktrininden etkilendi. Kitle kltr, burjuva dnyas, kle ahlak ile zdelemiti. Rahatlk, emniyet, anonim olmak, eit olmak ve karlnda korunma duygusu. Nietzche'den hareketle Heidegger batnn kn insann farknda olmadan varlk aleminden dar atlmasyla ortaya kan bir tr trajedi olarak yorumluyordu. Ontolojik krlk sonucu insann kendi kaderini tmyle denetlemeye ynelik bir iyimserlikle hubris duygusuna kapldn ne sryordu. Greklerin o byk andan sonra insanln sadece nesnelerin lsn hesaplamaya dayanan aklama ynteminin kr nda kaldn dnyordu. Her eyi istifade edilebilir ve her an kullanma hazr hale getirmesi yannda teknolojik insanlk nesnelerin nesne olarak kendilerini ifa ve arz edebilmelerini olanakl klan ynne btnyle duyarsz kalmtr. Bat'nn tarihini trajik terimlerle ifade eden Heidegger kendisini de bu trajik drama ierisinde trajik bir kahraman olarak gryordu. Tpk Kral Oidipus gibi filozof Heidegger de dorunun nda kalarak gerekirse her eyi sre ierisinde feda etmeyi gze alyordu. Filozofun grevi ona gre, nesnelere kaybettii arl yeniden kazandrmakt. Bu da insanlara iinde bulunduklar mitsiz durumla ilgili gereklerle yzlemelerini gerektiriyordu. Sophokles'in kral gibi o da lkesini saran ruhan kn kaynan bulmak iin kklerine dnmeyi amalyordu. Bu kn alametleri, dnyann kararmas, tan-

182
DVAN 1996/1

Yzleme / KTAP TANITIMI

rlarn gp gitmesi, yeryznn imhas, insanlarn kitleye dntrlmesi, zgr olan her eye duyulan kin ve phe. Heidegger'e gre insan varoluu nesnelerin kendilerini ifa etme olana bulduklar bir maskedir. Egemen gr olan insann nesneleri aktif olarak gzleyen ve kavrayan bir varlk olduu dncesini reddederek insanl olanakl klan ontolojik effaflk aracl ile kendilerine baktklarn savunuyordu. Eski Greke'de bakmak en iyi theo szc ile ifade edilebilirdi. Theomai bireyin kendisini grnr klmas, kendini ifa etmesi, grlmesine olanak tanmas anlamnadr. Biz nesnelerle yzlemeyiz, nesneler bizimle yzleir. nsan bu ontolojik ifa edie ilikin destekleyici roln unutup Bat tarihi ad verilen dramann, gerek baoyuncusu, reticisi, ahidi ve mstefidi olduunu

sanmtr. Hubris etkisiyle hereyi denetim altna alma arzusu iine girmitir; tarihi yeniden yazmak, dnyay kendi grntsnde yeniden yaratmak. Bu denetim anlaynn znde daha fazla g arzusu yatmaktadr. Dolaysyla teknolojik a bir irade iradesi'dir, kendi kendini glendiren bir sretir ve daha da yaygn hale gelmenin dnda bir amac yoktur. Eer insan varoluu (Dasein) tarihin bu amaszlnn farkna varr, insanlk insann amalar aan bu kozmik oyunda yalnzca bir oyuncu olduunu anlarsa ilevselci ve tahakkmc olmayan yeni bir tarihsel dnem balayabilir. Ktlk kavramnn znde yatan ey insann kendisinin lml (mortal) olduunu unutup hubris duygusuna kaplmasdr. lmller lml olduklarn kabul ederlerse nesneler kendilerini onlara doru olarak ifa edeceklerdir.

183
DVAN 1996/1