Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych

Opracowanie: Karolina Grodecka, Kamil liwowski Redakcja: Dorota Szkodziska, Marta Moraczewska, Paulina Haratyk Skad: Karolina Grodecka Ilustracje: Piotr Chuchla, Kamil liwowski W publikacji wykorzystano ikony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa zprojektu The Noun aut.Augustin Chassine,Ben Rex Furneaux oraz NDSTR Publikacja: czerwiec 2013

Publikacja opracowana dziki wsparciu Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Patronat nad publikacj objli:

Publikacja dostpna na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa 3.0. Polska. Pewne prawa zastrzeone na rzecz Orodka Rozwoju Edukacji i autorw. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci - pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej i wskazania autorw oraz Orodka Rozwoju Edukacji jako wacicieli praw do tekstu. Tekst licencji dostpny na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 2

Spis treci
1. Czym s Otwarte Zasoby Edukacyjne ...................................... s. 5 2. Licencje Creative Commons .................................................... s. 7

2.1 Czym jest Creative Commons? ........................................... s. 7 2.2 Warunki licencji ................................................................... s. 8 2.3 Licencje Creative Commons ............................................... 2.4 Trzy warstwy licencji - dziaanie techniczne ......................... s. 8 s. 10

2.5 Kompatybilno licencji ....................................................... s. 10 3. Licencje dla e-podrcznikw w Cyfrowej Szkole ...................... 3.1 CC BY i CC BY-SA ............................................................. 4. E-podrczniki w Cyfrowej Szkole a podstawa programowa ..... s. 12 s. 13 s. 18

5. Katalog OZE w jzyku polskim ................................................. s. 20 6. Katalog OZE w jzyku angielskim ............................................ s. 28

7. Instrukcje dla wybranych OZE .................................................. s. 31 7.1 Oznaczanie utworw na licencjach CC ............................... s. 31 7.2 Wyszukiwanie OZE ............................................................. s. 32 8. Podsumowanie ........................................................................ s. 39

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 3

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 4

1 Czym s Otwarte Zasoby Edukacyjne?

Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) definiowane s jako te materiay, ktre s publicznie dostpne w Internecie (bez kontroli dostpu), opublikowane wraz z prawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) inajczciej rozwijane wotwarty sposb.
Powszechne ju wykorzystanie komputerw i internetu jest dla nauczycieli ogromn szans jeszcze nigdy samodzielne przygotowywanie, znalezienie i dostosowanie do wasnych potrzeb interesujcych i przydatnych pomocy dydaktycznych nie byo tak atwe. Spoeczno akademicka zawsze dzielia si wiedz. Raport OECD Giving Knowledge for Free: the Emergence of Open Educational Resources wykaza, e w 2007 roku ponad 3000 kursw z ponad 300 uniwersytetw byo dostpnych na wiecie. Rosnca liczba inicjatyw otwartego udostpniania treci edukacyjnych spowodowaa powstanie ruchu Otwartych Zasobw Edukacyjnych (OZE).

Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz pierwszy zosta uyty podczas Forum on the Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries przy UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania dostrzegli wtedy potrzeb tworzenia dostpnych dla wszystkich zasobw edukacyjnych. Nie istnieje centralna organizacja grupujca, zarzdzajca czy standaryzujca procedury OZE. Otwarte Zasoby Edukacyjne to termin okrelajcy wiele zrnicowanych inicjatyw edukacyjnych z caego wiata, zorganizowanych zarwno w tradycyjny, jak i innowacyjny sposb, majcych rne cele i grupy beneficjentw. Istnieje jednak zgoda co do tego, czym OZE s. Otwarte Zasoby Edukacyjne to materiay dostpne do dalszego wykorzystania, bez koniecznoci pytania kogokolwiek o zgod. Zasoby mog mie form podrcznikw, kursw online, syllabusw, testw, multimediw i innych narzdzi, ktre mona wykorzysta w procesie nauczania i uczenia si. Mwic oglnie, mog to by materiay dedykowane, opracowane na potrzeby programu ksztacenia lub kady inny zasb, ktry mona wykorzysta w procesie ksztacenia. Kady ma prawo si nimi dzieli, adaptowa, poprawia i tumaczy na inne jzyki.
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 5

Aby byo to legalne w wietle prawa autorskiego, przy publikacji OZE stosowane s tzw. wolne

licencje. Dziki nim korzystanie z otwartych zasobw jest proste. Zgodnie z zapisami wolnych licencji mona: ponownie wykorzystywa materiay opracowane przez innych, zmienia, przeksztaca, adaptowa do swoich celw i potrzeb (np. tumaczy teksty w jzykach obcych), czy z innymi materiaami (remiksowa, np. tekst z dwikiem), ponownie rozpowszechnia - dzieli si swoj prac z innymi.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 6

2 Licencje Creative Commons

2.1 Czym jest Creative Commons?
Dziki technologiom cyfrowym prawie kady moe sta si twrc. Internet tworzy moliwoci i warunki do dzielenia si efektami wasnej twrczoci i korzystania z dorobku innych. Creative Commons udostpnia darmowe narzdzia, dziki ktrym proces tworzenia i wymiany treci w internecie jest przejrzysty i zgodny z obowizujcym prawem. W tradycyjnym modelu praw autorskich, ktry wyraa maksyma wszystkie prawa zastrzeone, wykorzystanie cudzego utworu (przerabianie go, rozpowszechnianie, adaptowanie, etc.) prawie zawsze wie si z koniecznoci uzyskania zgody autora. Ten proces bywa uciliwy i zniechcajcy, podczas gdy wielu autorw chtnie dzieli si swoj twrczoci. Creative Commons uatwia dzielenie si twrczo ci , stosuj c zasad pewne prawa zastrzeone. Publikujc swoje dzieo raport, powie, piosenk czy zdjcie autor moe okreli, w jaki sposb inni bd mogli z jego utworu korzysta. Organizacja Creative Commons przygotowaa gotowe licencje, ktre oferuj rnorodny zestaw warunkw licencyjnych: swobd i ogranicze. Dziki temu autor moe samodzielnie okreli zasady, na ktrych chce dzieli si swoj twrczoci z innymi. Warunki licencyjne s niczym klocki: zasady okrelone przez dan licencj s wynikiem zoenia razem dwch lub trzech takich warunkw. Licencje Creative Commons posiadaj cechy wsplne (poszanowanie praw autorskich osobistych) oraz dodatkowe warunki wybrane przez licencjodawc (czy twrc). Twrca, korzystajc z licencji, zawsze zachowuje prawa autorskie, jednoczenie umoliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie utworu. Dodatkowo moe okreli, czy ich wykorzystywanie moe odbywa si wycznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczy moliwoci tworzenia utworw zalenych. Licencje Creative Commons nie naruszaj wolnoci, ktre przyznaje prawo autorskie wszystkim uytkownikom w ramach dozwolonego uytku i prawa cytatu. Uycie licencji pozwala na jednoznaczne zdefiniowanie dodatkowych uprawnie dla uytkownikw (licencjobiorcw). Licencjobiorca musi ju zawsze wypenia warunki licencji, w przeciwnym wypadku dochodzi do naruszenia licencji, ktra automatycznie wygasa. Spenienie warunkw licencji oznacza konieczno poprawnego informowania o autorze i jego prawach na kadej kopii utworu oraz zakaz korzystania zerodkw ograniczajcych dostp do tych utworw (np. z elektronicznych zabezpiecze takich, jak np. DRM). Tak zbudowane warunki prawne dla dzielenia si treciami s szczeglnie praktyczne w sytuacji uczenia si i nauczania, poniewa gwarantuj bezpieczestwo prawne tam, gdzie potrzebne s szerokie moliwoci kopiowania i przetwarzania zasobw dla specjalnych potrzeb i bez barier.
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 7

2.2 Warunki licencji

Istniej cztery podstawowe warunki, z ktrych budowane s licencje Creative Commons.
Uznanie autorstwa. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia i wykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego podstawie utwory zalene, pod warunkiem, e zostanie przywoane nazwisko autora pierwowzoru. Na tych samych warunkach. Wolno rozprowadza utwory zalene jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostpniono utwr oryginalny. Uycie niekomercyjne. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia i wykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego podstawie utwory zalene jedynie w celach niekomercyjnych. Bez utworw zalenych. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr jedynie w jego oryginalnej postaci tworzenie utworw zalenych nie jest dozwolone.

2.3 Licencje Creative Commons

Kombinacja powyszych czterech warunkw daje w efekcie sze licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tylko wwczas, gdy na utwory zalene bdzie udzielona taka sama licencja.
Jest to licencja uywana przez Wikipedi i wszystkie jej siostrzane projekty.

Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantujca licencjobiorcy najszersze swobody.
Takiej licencji uywa m.in. strona Biaego Domu, czyli amerykaskiego urzdu prezydenta oraz Fundacja Orange.

Korzystanie z tych licencji gwarantuje uytkownikom (licencjobiorcom) cztery swobody wykorzystania zasobw, ktre daj prawo do: ponownego wykorzystywania materiaw opracowanych przez innych, zmieniania, przeksztacania i adaptowania do wasnych celw i potrzeb (np. tumaczenia tekstw z jzykw obcych), czenia z innymi materiaami (remiksowania, np. tekstu z dwikiem), ponownego rozpowszechniania i dzielenia si swoj prac z innymi. Gwarancja tak zdefiniowanych swobd, ktre znajduj przeoenie na warunki prawne wolnych licencji, jest szczeglnie istotna w kontekcie programu Cyfrowa Szkoa, gdzie ponowne
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 8

wykorzystywanie istniejcych Otwartych Zasobw Edukacyjnych i tworzenie utworw zalenych jest kluczowe dla procesu tworzenia e-podrcznikw. Licencje Creative Commons Uznanie autorstwa i Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach zostay szczegowo omwione w rozdziale 3 z uwagi na fakt, e s to licencje wykorzystywane w programie Cyfrowa Szkoa. Pozostae cztery z szeciu licencji zwane s licencjami dozwalajcymi/nie-wolnymi:

Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne 3.0 Polska. Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworw zalenych (mog zosta objte inn licencj, np. zezwalajc na komercyjne uycie).

Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz tylko wwczas, gdy utwory zalene zostan objte t sam licencj.
Tej licencji uy zesp Nine Inch Nails do publikacji swojego bestsellerowego albumu Ghosts IIV.

Uznanie autorstwa Bez utworw zalenych 3.0 Polska. Ta licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarwno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nietworzenia utworw zalenych). Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych 3.0 Polska. Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (czyli nietworzenia utworw zalenych). Jest to najbardziej restrykcyjna z licencji.
Uywa jej dla swoich stron i publikacji Open Society Foundation.

Licencje s stosowane dla wielu Otwartych Zasobw Edukacyjnych, lecz w przeciwiestwie do licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa i Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na Tych Samych warunkach nie gwarantuj peni czterech swobd (ktre zapewniaj pen otwarto zasobw), przez co wykluczaj pewne grupy uytkownikw i sposoby uycia.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 9

2.4 Trzy warstwy licencji dziaanie techniczne

Oprcz ochrony prawnej utworu licencje Creative Commons zapewniaj take czytelno oznakowania praw i warunkw wybranych przez twrc. Suy temu system trzech warstw licencji (sposobw zapisu), ktre cznie gwarantuj, e licencje s zrozumia e dla twrcw, odbiorcw, a nawet wyszukiwarek internetowych. Warstwa 1. Tekst prawny, czyli zapis wszystkich warunkw opisany jzykiem, jakim posuguj si prawnicy. Jednak ze wzgldu na to, e wikszo twrcw, edukatorw i naukowcw nie jest rwnoczenie prawnikami, przygotowane zostay rwnie licencje w zrozumiaej dla kadego formie, czyli w formie Przystpnego podsumowania (ang. Commons Deed). Warstwa 2. Przyst pne podsumowanie daje moliwo szybkiego zorientowania si licencjobiorcy i licencjodawcy w najwaniejszych warunkach licencji. O podsumowaniu mona myle jako wstpie do tekstu prawnego.

Rys.1. Warstwy licencji

Warstwa 3. Metadane, dziki ktrym licencje s atwo rozpoznawalne dla rnego rodzaju oprogramowania, od wyszukiwarek internetowych, przez aplikacje biurowe, po narzdzia do edycji mediw. Jest to podsumowanie warunkw licencji zapisane w formacie, ktry moe zrozumie oprogramowanie komputerowe. Dziki niemu kady moe wyszukiwa treci objte licencjami CC zapomoc wyszukiwarki Google w opcjach zaawansowanych, szuka zdj w serwisie Flickr, muzyki w Jamendo i SoundCloud, filmw w Blip.tv, Vimeo i YouTube, etc.

2.5 Kompatybilno licencji

W wypadku tworzenia materiaw edukacyjnych z wykorzystaniem ju gotowych zasobw musimy by pewni, e warunki prawne, na jakich dostpne s te zasoby pozwalaj na ich czenie i udostpnianie, a jeli tak, czy pozwalaj take na udostpnianie na licencjach wymaganych przez program Cyfrowa Szkoa. Zasada kompatybilnoci licencji pokazuje ponisza tabela, w ktrej atwo sprawdzi, na jakiej licencji mona opublikowa nowo powstay utwr, ktrego autor skorzysta z gotowych ju utworw bazujcych na rnych licencjach Creative Commons.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 10

prace na innych licencjach, ktre mog korzysta z dzie pierwotnych

Tab.1. Kompatybilno licencji Creative Commons

Licencja utworu pierwotnego to licencja utworu ju istniejcego, ktry jest adaptowany na potrzeby opracowania nowego utworu. Nowy utwr powstay na bazie utworw pierwotnych jest tzw. dzieem zalenym i moe by opublikowany na licencji CC zgodnej z warunkami licencji CC, najakich byy opublikowane adaptowane utwory pierwotne.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 11

3 Licencje CC dla e-podrcznikw wCyfrowej Szkole

Dokumentacja programu Cyfrowa Szkoa, okrelajca sposb jego realizacji, dokadnie precyzuje, na jakich warunkach prawnych powinny by dostpne zasoby wytworzone w ramach programu: Elektroniczne podrczniki opracowane w projekcie stanowi bd zasoby otwarte. Otwarto zasobw edukacyjnych oznacza powszechny, swobodny i darmowy dostp w dowolnym miejscu i czasie, w tym dostp bez ogranicze lub zabezpiecze technicznych, oraz dowolno wykorzystania. W przypadku zasobw stanowicych utwory, przedmioty praw pokrewnych lub bazy danych, otwarto zasobw oznacza rozpowszechnianie na podstawie licencji Creative Commons (CC) Uznanie Autorstwa lub innej wolnej licencji na nieograniczone, nieodpatne iniewyczne korzystanie z zasobw oraz z ich ewentualnych opracowa. Zgodnie z tymi zaoeniami, powstajce e-podrczniki oraz zasoby edukacyjne maj by dostpne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY), z jednoczesnym zezwoleniem naudostpniane na warunkach innej wolnej licencji zgodnej z definicj Wolnych Dbr Kultury1. Powy sze za o enia licencyjne determinuj wybr zasobw, ktre mog by wykorzystywane, adaptowane i dostosowywane do obowizujcej podstawy programowej. Aby udostpnienie e-podrcznikw i zasobw edukacyjnych na licencji CC BY (lub innej wolnej) byo moliwe, autorzy mog korzysta z zasobw ju istniejcych, ale dostpnych na warunkach, ktre bd zgodne zlicencj CC BY czyli takich, ktre nie bd blokoway swobody wykorzystywania. Do zasobw speniajcych te warunki nale zasoby dostpne na licencjach: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0, (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/) lub innej wersji jzykowej tej licencji, opublikowanej przez organizacj Creative Commons. Licencja znana jest rwnie jako CC-BY lub wersje wczeniejsze i pniejsze tej licencji (1.0, 2.0, 2.5 i nadchodzca 4.0); Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 (http://creative commons.org/licenses/by-sa/3.0/) lub innej wersji jzykowej tej licencji, opublikowanej przez organizacj Creative Commons. Licencja znana jest rwnie jako CC-BY-SA lub wersje wczeniejsze i pniejsze tej licencji (1.0, 2.0, 2.5 i nadchodzca 4.0); Treci z domeny publicznej, czyli takie, do ktrych wygasy ju autorskie prawa majtkowe (http://www.prawoautorskie.gov.pl/pages/strona-glowna/baza-wiedzy/slowniczek.php#D). Do tej grupy zasobw nale take zasoby dostpne w domenie publicznej, czyli takie, do ktrych wraz z upywem 70 lat od mierci autora wygasy majtkowe prawa autorskie (wicej o domenie publicznej w poniszym rozdziale).

Definition of Free Cultural Works, http://freedomdefined.org/Definition/Pl, dostp: 12.06.2013 Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 12

Naley pamita, e uycie materiaw dostpnych na licencjach z warunkami copyleft, takich jak Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach czy GNU GFDL wymusza, aby utwory zalene na nich bazujce lub je wykorzystujce byy udostpnione na tej samej licencji. Zastosowana w projekcie Cyfrowa Szkoa formua licencyjna to rozwizanie modelowe, ktre powinno by stosowane w innych projektach tworzenia materiaw edukacyjnych z funduszy publicznych. Jednoczenie jest to rozwizanie gwarantujce trwao tego rodzaju inwestycji oraz peni praw odbiorcw do wykorzystania tych treci. Warto jednak zwrci uwag na problem rnic midzy licencjami CC BY a CC BY-SA z perspektywy potencjau ich komercyjnego wykorzystywania, zamykania oraz gwarantowania trwaoci rezultatw projektu. Kada z wolnych licencji Creative Commons moe wspiera trwao rezultatw projektu, lecz w odmienny sposb, o czym piszemy szczegowo dalej, opisujc dziaanie obu licencjiw praktyce. Na podobne rozwizanie, dopuszczajce obie licencje, wskazuj rwnie dokumenty Instytucji Zarzdzajcej Programem Operacyjnym Kapita Ludzki, ktra zlecia ekspertyz na temat moliwoci stosowania licencji Creative Commons w finansowanych z programu projektach. W dokumencie zawierajcym oglne interpretacje dotyczce praw autorskich w projektach PO KL czytamy: Utwory, do ktrych IP/IW uzyska autorskie prawa majtkowe, mog by udostpniane na podstawie jednostronnych czynnoci prawnych (umw licencyjnych zawieranych z konkretnym podmiotem wystpujcym o ich udost pnienie) albo na podstawie wolnych licencji prawnoautorskich pozwalajcych na szerokie udostpnienie utworw publicznoci dziki zastosowaniu technologii cyfrowych (w przypadku utworw powstaych w ramach PIW EQUAL do tego celu wykorzystywane s licencje Creative Commons, a narzdziem udostpniania jest baza rezultatw na stronie www.equal.org.pl). Naley zaznaczy, e w interpretacjach IZ pojawia si zamiennie stosowanie licencji Creative Commons Uznanie autorstwa oraz okrelenie wolne licencje. Mona to rozumie jako dopuszczenie do stosowania rwnie innych ni CC BY wolnych licencji, np. CC BY-SA.

3.1 CC BY i CC BY-SA
Te dwie licencje czasem nazywane s, dla odrnienia od czterech pozostaych, wolnymi lub w peni otwartymi. Wolna licencja to rodzaj umowy, ktr autor utworu/waciciel praw autorskich, zawiera z ca reszt ludzkoci. W ramach tej umowy twrca pozostaje wacicielem praw autorskich, ale jednoczenie, jako ich waciciel, pod pewnymi, stosunkowo atwymi do speniania warunkami, zezwala wszystkim na: dowolne kopiowanie utworu, dowoln redystrybucj utworu, w tym rwnie w celach komercyjnych, dowolne przerbki utworu (utwory zalene).

Licencje CC BY i CC BY-SA s rekomendowane dla Otwartych Zasobw Edukacyjnych m.in. przez Koalicj Otwartej Edukacji oraz UNESCO.
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 13

Rys. 2. Swobody licencji Creative Commons z przykadami zasobw

Definicje wolnoci licencji nie s prawnicze, ale znajduj odzwierciedlenie w dokumentacji powszechnie uznanej przez spoeczno Otwartych Zasobw Edukacyjnych. Naley do niej Definicja Wolnych Dbr Kultury2.

Uznanie autorstwa (CC BY)

Licencja ta umoliwia udzielenie zezwolenia na maksymalnie swobodne wykorzystywanie (poprawianie, dostosowywanie, powielanie i rozpowszechnianie) utworw, w tym rwnie do celw komercyjnych, z moliwoci zmiany licencji. Wymaga jedynie kadorazowego oznaczenia autorstwa, czyli przywoania nazwy instytucji i osoby, ktre pierwotnie stworzyy utwr. Uznanie autorstwa stawia przed odbiorc najmniej warunkw (wycznie uznanie autorstwa) i gwarantuje najwicej swobd. Pozwala mu na zmian licencji lub wrcz objcie utworw zalenych pen ochron prawnoautorsk (np. wydawca moe zmodyfikowan wersj e-podrcznika obj pen ochron i jedynie podawa informacj o tym, e stworzy go na bazie otwartych e-podrcznikw z Cyfrowej Szkoy). Ta licencja jest rwnie najlepsza, jeli autor zgadza si na komercyjne wykorzystanie efektw swojej pracy oraz najatwiejsze i najszersze umoliwienie jej redystrybucji i promocji.
2

Ibidem Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 14

 W kontekcie tworzenia e-podrcznikw Cyfrowej Szkoy oznacza to, e istniejce ju otwarte zasoby mog by dostosowywane do obowizujcej podstawy programowej, a wysokiej jakoci zasoby angielskojzyczne mog by tumaczone i czone z dowolnymi materiaami edukacyjnymi. Co wicej, wolna licencja pozwala na wykorzystywanie zasobw w produktach komercyjnych. Prywatne podmioty rynkowe bd mogy wykorzysta otwarte podrczniki do generowania wartoci dodanej, np. poprzez rozwijanie tych zasobw, tworzenie dodatkowych publikacji dla uczniw, materiaw szkoleniowych dla nauczycieli, opracowywanie uzupeniajcych treci multimedialnych, czy te oferowanie darmowych treci jako uzupenienia wiadczonych odpatnie usug. Licencja CC BY niestety uniemoliwia rwnoczenie wykorzystywanie w e-podrcznikach, ktre maj na niej by publikowane, zasobw na wolnych, ale copyleftowych licencjach, jak CC BY-SA (Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach), ktrych uywa m.in. Wikipedia.

Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA)

Licencji tej uywamy, kiedy chcemy zagwarantowa, e wszystkie treci, ktre powstan woparciu o nasze zasoby, bd dostpne i otwarte zarwno dla naszych uytkownikw, jak i dla nas. Licencja Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach (CC BY-SA) jest tak zwan licencj wirusow, bo narzuca konieczno stosowania tej samej licencji dla wszystkich utworw zalenych. W praktyce oznacza to, e kiedy chcemy wykorzysta fragment utworu na licencji CC BY-SA, musimy na tej samej licencji opublikowa nasz kocowy utwr. Na przykad jeli do artykuu opublikowanego na licencji CC BY-SA dopiszemy wasny akapit, powstay utwr musimy udostpni innym na tej samej licencji, rwnoczenie speniajc te warunek podania autora oryginau (BY). Licencja CC BY-SA sprawia, e otwarto rozprzestrzenia si. Na takiej licencji s publikowane zasoby Wikipedii i kady wykorzystujcy je projekt musi by dostpny na tej samej licencji (np. scenariusz lekcji, ktry bazuje na artykule z Wikipedii, musi by dostpny na CC BY-SA). Copyleftowo tej licencji zapewnia autorom (lub ich spoecznoci) rwny dostp zarwno do ich wynikw pracy, jak i tego, co na nich bazuje. Takie rozwizanie sprawia, e niezalenie od tego, kto ikiedy korzysta z treci, zawsze bd go dotyczy te same prawa do zasobw. Taka zasada pozwala na poszerzanie kolekcji otwartych zasobw za kadym razem, gdy kto wykorzysta treci na CC BY-SA (w przeciwiestwie do CC BY, ktra w tej sytuacji pozostawia swobod wyboru licencji). Licencja CC BY-SA mo e by te dobrym zabezpieczeniem przed komercyjnym zawaszczaniem praw do treci. Cho sama licencja pozwala na komercyjne wykorzystanie (pod warunkiem zachowania wolnej licencji na modyfikacje utworw), wikszo komercyjnych wydawcw treci chce wydawa wycznie na bardziej restrykcyjnych warunkach i nie decyduje si na korzystanie z treci publikowanych na licencji CC BY-SA. Wczenie do materiaw wydawcw
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 15

treci na licencji CC BY-SA wymusioby na nich otworzenie rwnie ich wasnych treci. Na przykad jeli we-podrczniku wydawca wykorzysta fragmenty artykuw z Wikipedii, nie tylko te fragmenty, ale cay bazujcy na nich e-podrcznik musi zosta udostpniony na wolnej licencji CC BY-SA.

Kade wykorzystanie utworu na licencji z warunkiem SA (na tych samych warunkach) wymaga nie tylko oznaczenia autorstwa, ale rwnie zachowania pierwotnej licencji. Dotyczy to zarwno kopii utworu, jak i wersji przetworzonych (utworw zalenych). Kiedy czymy kilka utworw ze sob, moliwych jest kilka rozwiza:

JEDNA LICENCJA DLA CAOCI

W przypadku kiedy wykorzystanie utworu (np. zdjcia) na licencji z warunkiem SA powoduje powstanie utworu zalenego (poczone utwory przestaj by samoistne), licencja bdzie zaraa cao nowego utworu. W praktyce oznacza to, e jeli w e-podrczniku wydawca wykorzysta fragmenty artykuw z Wikipedii, nie tylko te fragmenty, ale cay bazujcy na nich e-podrcznik musi zosta udostpniony na wolnej licencji CC BY-SA.

ZBIORY UTWORW
Kiedy do zbioru utworw zostanie wczony utwr na licencji z warunkiem SA, licencja wczanego utworu nie bdzie wpywa na cao zbioru. W praktyce oznacza to, e jeli zdjcie dostpne na licencji z warunkiem SA (np. z Wikimedia Commons) zostanie wykorzystane jako ilustracja tekstu, to zdjcie to bdzie musiao by nadal dostpne na licencji CC BY-SA, ale cay e-podrcznik moe by dostpny na innej wybranej licencji, np. CC BY.

JEDEN MODU - JEDNA LICENCJA

W przypadku wykorzystywania treci tekstowych wczanych do e-podrcznika, jedyn moliwoci jego publikacji na licencji CC BY, mimo wykorzystywania treci na licencji CC BY-SA, jest podzia podrcznika na wyrane i samoistne moduy, ktre mogyby by dostpne na rnych licencjach w zalenoci od tego, ktry z nich zawiera tre nalicencji z warunkiem SA.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 16

Domena publiczna
Obok zasobw opublikowanych na wolnych licencjach istniej zasoby dostpne w domenie publicznej. To twrczo, z ktrej mona korzysta bez ogranicze wynikajcych z autorskich praw majtkowych, gdy prawa te wygasy lub twrczo ta nigdy nie bya lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Utwory bdce w domenie publicznej mona swobodnie kopiowa i modyfikowa, bez koniecznoci speniania jakichkolwiek warunkw prawnoautorskich. W wietle prawa autorskiego jest rozumiana jako narzdzie gwarantowania dostpu do nauki, edukacji i kultury. Do domeny publicznej nale: z tytuu ustawowego zwolnienia: akty normatywne lub ich urzdowe projekty, urzdowe dokumenty, materiay urzdowe, znaki lub symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe oraz zdjcia, ktre przed 1 lutego 1994 roku opublikowano bez wyranego zastrzeenia praw autorskich; z tytuu wygasania autorskich praw majtkowych: utwory znanego autorstwa, ktrych autorzy zmarli 70 lat temu lub dawniej oraz utwory anonimowe i zbiorowe, ktre zostay opublikowane 70 lat temu lub dawniej.

Wicej o domenie publicznej w publikacji Koalicji Otwartej Edukacji DOMENA PUBLICZNA, oprac. Tomasz Ganicz, 20103.

Tomasz Ganicz, 2010, Domena publiczna http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/DOMENA-PUBLICZNA.pdf Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 17

E-podrczniki w Cyfrowej Szkole a podstawa programowa

edukacji wczesnoszkolnej, klas 4-6, szk gimnazjalnych oraz szk ponadgimnazjalnych

Program Cyfrowa Szkoa obejmuje przygotowanie 18 darmowych e-podrcznikw i 2500 zasobw edukacyjnych dla czterech poziomw nauczania:

z 14 przedmiotw (jzyka polskiego, historii, wiedzy o spoeczestwie, przyrody, geografii, biologii, edukacji dla bezpieczestwa, chemii, fizyki, matematyki, informatyki i zaj komputerowych). Do opracowania tych zasobw wyoniono czterech partnerw merytorycznych projektu, z ktrych kady odpowiada za zestaw e-podrcznikw do wybranych przedmiotw (lub w przypadku edukacji wczesnoszkolnej do caoci programu). Podzia e-podrcznikw i ich rozkad na poszczeglnych partnerw przedstawia tabela na stronie 19. E-podrczniki opracowywane w programie mimo innowacyjnej formy i modelu tworzenia powstaj w oparciu o aktualn podstaw programow, ktr maj realizowa. Z perspektywy Otwartych Zasobw Edukacyjnych w Polsce nie zrealizowano dotd adnego projektu, ktry byby e-podrcznikiem spjnym w caoci z podstaw programow. Taki cel posiada zakoczony ju projekt Fundacji Nowoczesna Polska Wolne Podrczniki. Czstkowe zasoby opracowane wedug podstawy programowej powstaway w wielu mniejszych projektach, jak, np. Wcz Polsk (projekt zasobw do nauczania dzieci polonijnych). Brak kompletnych zasobw nie oznacza jednak braku otwartych zasobw, ktre mgby zasili e-podrczniki powstajce w ramach Cyfrowej Szkoy. Po pierwsze, zasoby edukacyjne moliwe do wykorzystania w programie Cyfrowa Szkoa znajduj si w rozproszonej formie w kilkudziesiciu projektach polskojzycznych OZE. Projekty te to czsto zasoby o bardzo wskiej specjalizacji, ale praktycznym zastosowaniu (jak projekt biblioteki cyfrowej Wolne Lektury) lub zasoby tworzone przez nauczycieli akademickich na uczelniach wyszych, ktre mona dostosowa do potrzeb niszych poziomw (jak zasoby dotyczce podstaw przedsibiorczoci lub kursy przygotowawcze z przedmiotw cisych dla kandydatw na studia inynierskie). Po drugie, w sieci znajduje si bardzo duo zasobw angielskojzycznych, nawet w formie kompletnych podrcznikw przedmiotowych. Tu oczywicie rodzi si pytanie o rnice w podstawach programowych i moliwo dostosowania ich do programu nauczania w polskiej szkole. O ile w przypadku przedmiotw humanistycznych proces adaptacji moe by stosunkowo pracochonny, tak w przypadku przedmiotw cisych wydaje si on do prosty, ze wzgldu na fakt, e przedmioty te maj charakter uniwersalny i potrzebuj jedynie przetumaczenia. Otwarte Zasoby Edukacyjne tworzone przez inne instytucje publiczne opisujemy w katalogu w rozdziale 5.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 18

Tab. 2. Podzia e-podrcznikw wg przedmiotw i poziomw nauczania

Warto pamita, e wiele z programw i projektw edukacyjnych realizowanych zarwno przez instytucje publiczne, jak i pozarzdowe adresowanych jest do modziey szkolnej i dziki temu bardzo czsto uwzgldniaj one aktualn podstaw programow lub realizuj korespondujce z podstaw cele edukacyjne. Szczegln uwag warto zwrci take na te programy edukacyjne, ktre s realizowane przez instytucje publiczne. Publiczny charakter instytucji, nawet takiej, ktra nie jest otwarta, staje si podstaw do uzyskania licencji na wykorzystanie opracowanych przez ni zasobw z racji publicznego finansowania tych zasobw. Realizacj tej zasady widzimy nie tylko w programach Ministerstwa Edukacji Narodowej, jak Cyfrowa Szkoa i Wcz Polsk, ale rwnie wMinisterstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwie Spraw Zagranicznych iMinisterstwie Spraw Wewntrznych.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 19

Katalog OZE w jzyku polskim

Legenda

Nazwa i adres Biblioteka Internetowa Wolne Lektury http://wolnel ektury.pl

Przedmioty

Poziom nauczania edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjum, ponadgimnazjalna

Typy zasobw

Licencja

Opis Katalog tekstw lektur szkolnych (w tym wiele lektur szkolnych zalecanych do uytku przez Ministerstwo Edukacji Narodowej). Teksty mona przeszukiwa wg autorw, epoki, gatunku, rodzaju literackiego, motywu oraz wedug kolekcji. Lektury s udostpnione w kilku formatach (html, odt, txt ipdf, MP3, Ogg Vorbis oraz w systemie DAISY). Wkatalogu znajduje si rwnie kilkaset audiobookw (dostpnych wkilku formatach, take dla osb sabowidzcych, niewidomych oraz osb majcych trudnoci zczytaniem). Domena publiczna - dla tekstw lektur CC BY-SA dla nagra audiobookw oraz przypisw i motyww literackich.

polski, historia, wiedza o kulturze

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 20

Nazwa i adres Wcz Polsk http://wlaczp olske.pl/

Przedmioty

Poziom nauczania edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Zestaw materiaw edukacyjnych dla dzieci polskich uczcych si za granic zgodnych zpodstaw programow dla Polonii. Z racji bardzo zrnicowanych potrzeb edukacyjnych uczniw inauczycieli polonijnych, zmateriaw mona korzysta w postaci gotowego zestawu materiaw lub stworzy wasny podrcznik. Mona wybiera kategori wiekow oraz przedmiot i poziom zaawansowania jzykowego oraz dobiera spord nich odpowiadajce materiay, zktrych system uoy indywidualny podrcznik. Zadaniem strony jest pomaga nauczycielom wopracowaniu ciekawych lekcji z wykorzystaniem materiaw online (wideo, materiay do czytania zpodziaem na przedmioty) zbiologii, chemii i fizyki. Moduowy elektroniczny podrcznik o edukacji globalnej. Z materiaw mona stworzy wasny podrcznik. Naley wybra kategori wiekow iprzedmiot oraz dobiera spord moduw odpowiadajce materiay, zktrych system uoy indywidualny podrcznik.

polski, historia, geografia

cile Ciekawa Lekcja http://lesson. org.pl/

biologia, chemia, fizyka

edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

E-globalna http://www.e -globalna.ed u.pl/

edukacja globalna, geografia, WOS, historia, przyroda, matematyka, nauczanie zintegrowane, zajcia z wychowawc

edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 21

Nazwa i adres Edukacja medialna http://edukac jamedialna.e du.pl/

Przedmioty

Poziom nauczania gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis 74 scenariusze zaj, wiczenia i materiay z zakresu edukacji medialnej do prowadzenia zaj wszkoach, domach kultury ibibliotekach. Moemy przeszukiwa i wybiera zasoby np. pod ktem tego, na jaki przedmiot zostay przygotowane, lub z omiu kategorii: korzystanie zinformacji, relacje wrodowisku medialnym, jzyk mediw, kreatywne korzystanie z mediw, etyka i wartoci w komunikacji imediach, bezpieczestwo wkomunikacji i mediach, prawo w komunikacji imediach, ekonomiczne aspekty dziaania mediw. Wiedza na temat bezpieczniejszego seksu iprofilaktyki chorb przenoszonych drog pciow. Jest kierowana do kadej zainteresowanej osoby, ze szczeglnym uwzgldnieniem kobiet i ich potrzeb informacyjnych. Wartoci dodan jest dostp do ekspertw od wielu lat zajmujcych si tematyk HIV/AIDS i innych chorb przenoszonych drog pciow. Projekt prowadzony we wsppracy z Biurem Edukacji m.st. Warszawy.

etyka, plastyka, informatyka, jzyk polski, wiedza o spoeczestwie

ABC seksu w obrazkach http://abcsek su.com/

Wychowanie do ycia wrodzinie

ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 22

Nazwa i adres Przedsibiorczo dla Ambitnych http://www.ci eslik.edu.pl/i ndex.php/ida /3/

Przedmioty

Poziom nauczania ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Podrcznik i platforma e-learningowa zawierajca uporzdkowan wiedz, niezbdn do przygotowania koncepcji a nastpnie uruchomienia biznesu. Kandydaci na przedsibiorcw znajd tu dodatkowe materiay iprzykady, szczegowe rozwinicie wielu praktycznych kwestii a take narzdzia i formaty w wersji elektronicznej, pozwalajce krok po kroku, realizowa dziaania w celu zaoenia anastpnie rozruchu nowej firmy. Projekt midzyuczelniany prowadzony przez zesp na Akademii im. Leona Komiskiego. Baza otwartych materiaw edukacyjnych dotyczcych sztuki wspczesnej. Nauczyciele, edukatorzy, animatorzy kultury zainteresowani edukacj przez sztuk znajd tutaj przykadowe scenariusze lekcji, scenariusze oprowadzania po wystawach, opisy warsztatw tematycznych czy prezentacje, materiay wykorzystywane w czasie warsztatw, animacje, gry interaktywne dla dzieci, filmy edukacyjne i wiele innych zasobw. Portal prezentujcy zasoby Zachty Narodowej Galerii Sztuki, dziea z kolekcji, materiay edukacyjne, dokumentacje wystaw iwernisay, filmy idokumentacje towarzyszce wystawom. Portal moe suy zarwno edukacji kulturalnej, historii sztuki jaki i badaniom lub po prostu zwiedzaniu zasobw Zachty.

podstawy przedsibiorczoci, ekonomia w praktyce

Sztuka 24h http://sztuka 24h.edu.pl/

historia sztuki, zajcia artystyczne, wiedza okulturze

edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Otwarta Zachta http://otwart azacheta.pl/

historia sztuki, zajcia artystyczne, wiedza okulturze

edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 23

Nazwa i adres Zabawnik http://zabaw nik.org/

Przedmioty

Poziom nauczania edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Zbir 150 pomysw, scenariuszy gier i zabaw dla dzieci, od wyliczanek, poprzez gry planszowe, a po teatr.

nauczanie
zintegrowane ,

zajcia z wychowawc, polski, historia, wiedza okulturze muzyka, plastyka, wiedza okulturze, historia muzyki, zajcia artystyczne

Muzeum Dwiku http://www.in strumentylud owe.pl/

edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Kompendium wiedzy na temat ponad 20 ludowych instrumentw muzycznych. Poza bankiem brzmienia tych instrumentw w bazie znajduj si te ich zdjcia oraz opisy sposobu lub zwyczaju ich wykorzystywania. Scenariusze z warsztatw MediaLab Junior na temat krcenia filmw, ich obrbki, montau i publikacji w sieci, na temat wykorzystania OpenStreetMap do stworzenia otwartej interaktywnej mapy okolicy oraz stworzenia od podstaw wasnego urzdzenia elektronicznego. Nagrania dwikw 20 historycznych instrumentw muzycznych wraz zmoliwoci zagrania na nich na stronie WWW. Dodatkowo na stronie znajduj si scenariusze lekcji muzyki i historii kultury ludowej. Otwarta, wolna encyklopedia redagowana spoecznociowo. Wikipedia jest nie tylko zasobem, ale rwnie czsto wykorzystywana jest jako projekt edukacyjny (np. poprzez tworzenie i prototypowanie artykuw encyklopedycznych).

MediaLab Junior http://www.c ultureshock. pl/projekty/m edialab-junior /

zajcia komputerowe, informatyka, geografia, etyka

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Laboratorium Dwikw http://www.la bdzwiekow.p l/

muzyka, plastyka, wiedza o kulturze, historia muzyki, zajcia artystyczne

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Wikipedia http://pl.wiki pedia.org

wszystkie

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 24

Nazwa i adres Wikbooks http://pl.wiki books.org/

Przedmioty

Poziom nauczania edukacja wczesnoszkolna, klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Projekt siostrzany Wikipedii polegajcy na spoecznociowym pisaniu ksiek, gwnie podrcznikw (jak ten do matematyki http://pl.wikibooks.org/wiki/ Matematyka_dla_liceum czy informatyki dla gimnazjum http://pl.wikibooks.org/wiki/I nformatyka_dla_gimnazjum/ Ok%C5%82adka ) Cz podrcznikw, mimo braku recenzji MEN, jest pisana pod ktem zgodnoci z podstaw programow

wszystkie

Wiki katalog gatunkw http://specie s.wikimedia. org/wiki/Stro na_gwna

biologia, przyroda

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Otwarty, wolny katalog gatunkw i form ycia na ziemi.To spoecznociowo tworzona klasyfikacja i baza wiedzy o zwierztach, rolinach, grzybach, bakteriach, archeonach, protistach oraz wszelkich innych formach ycia. Projekt siostrzany Wikipedii gromadzcy cytaty, sentencje i maksymy.

Wikicytaty http://pl.wiki quote.org

jzyk polski, historia i spoeczestwo, historia, filozofia, wiedza o kulturze, historia sztuki jzyk polski, historia i spoeczestwo, historia, filozofia, wiedza okulturze, historia sztuki

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Wikirda http://pl.wikis ource.org

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Repozytorium dokumentw rdowych, utworw literackich oraz ich tumacze, tekstw idokumentw historycznych rangi pastwowej lub midzynarodowej, kodw rdowych, tumacze sw lub zwrotw, podsumowa, odesa iinnych informacji otekcie wpostaci przypisw wyranie oddzielonych od utworu.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 25

Nazwa i adres Wikisownik http://pl.wikti onary.org/

Przedmioty

Poziom nauczania klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Wolny, wielojzyczny sownik, ktry czy sownik jzyka polskiego i poprawnej polszczyzny, sowniki jzykw obcych, sownik przysw, sownik etymologiczny czy te sownik synonimw iantonimw. Przy hasach znajduje si wymowa sowa, inne sowa o podobnym lub przeciwnym znaczeniu, uwagi dotyczce uycia sowa i pene zdania bdce przykadami uycia. Niektre hasa s uzupenione onagrania wymowy. Prawdopodobnie najwikszy w internecie zbir zdj, grafik, schematw, filmw imuzyki, z ktrych wszystkie bez wyjtku s dostpne na wolnych licencjach. Aktualnie zawiera ponad kilka milionw plikw, zktrych wikszo jest dokadnie opisana iskategoryzowana. Otwarte zasoby akademickie adresowane do studentw kierunku zastosowanie fizyki w biologii w medycynie.

jzyki obce

Wikimedia Commons http://comm ons.wikimedi a.org/wiki/Str ona_g%C5% 82%C3%B3 wna?uselang =pl

wszystkie

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Fizyka Wobec Wyzwa XXI Wieku https://brain.f uw.edu.pl/ed u/

zajcia komputerowe, fizyka, matematyka, chemia, biologia

ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 26

Nazwa i adres OpenStreet Map www.openstr eetmap.org

Przedmioty

Poziom nauczania gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Typy zasobw

Licencja

Opis Szczegowa mapa caego wiata tworzona przez wolontariuszy na podstawie zdj, ladw z GPS iwasnych obserwacji terenu. Mona atwo wyszukiwa miejsca i adresy, dzieli si linkami do map konkretnych miejsc ze znajomymi i oglda mapy przez rne filtry, np. Bike&Hike, ktry pokazuje cieki rowerowe i trasy turystyczne. Licencje: CC BY-SA dla map w postaci graficznej idokumentacji. Open Data Commons Open Database License (ODbL) dla wolnych danych. Projekt zakada stworzenie wolnych i otwartych e-podrcznikw do gimnazjum z wybranych przedmiotw dziki grupie zawodowych nauczycieli iakademikw. Podrczniki s dostpne na platformie typu Wiki. Projekt bogaty wzasoby zwaszcza zmatematyki i fizyki, ale zakoczony i nierozwijany od 2012 r. Powstawa dziki grupie akademickich wykadowcw i grupie nauczycieli.

geografia

Wolne Podrczniki http://wiki.w olnepodrecz niki.pl/Wolne _Pod

matematyka, geografia, fizyka

gimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 27

6 Katalog OZE w jzyku angielskim

Legenda

Nazwa i adres

Przedmioty

Poziom nauczania

Typy zasobw

Licencja

Opis

Connexions http://cnx.org

wszystkie

gimnazjalny

Repozytorium otwartych materiaw edukacyjnych tworzone od 1999 r. przez pracownikw amerykaskiego Rice University. Moduy, zebrane w blisko 500 kolekcji moduy mae porcje wiedzy s alternatyw dla tradycyjnych tematycznych moduw edukacyjnych. 2600 wideo: od algebry arytmetyka, przez trygonometrie, geometri, po statystyk; z przykadami izadaniami domowymi.
Katalog ponad 110 mln interaktywnych symulacji opracowanych przez Uniwersytet Colorado. Symulacje pozwalaj na uczenie si przez dowiadczenie osoba uczca si ma wpyw na wybr czynnikw wpywajcych na procesy przedstawione w symulacjach.

MathIsPower4 You http://mathispo wer4u.yolasite.c om/ PhET - Physics Education Technology http://phet.color ado.edu

matematyka

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

fizyka, biologia, chemia, matematyka, nauka oziemi

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 28

Nazwa i adres

Przedmioty

Poziom nauczania

Typy zasobw

Licencja

Opis

Open Knowledge Repository Banku wiatowego https://openknowl edge.worldbank.o rg/

podstawy przedsibiorczoci, ekonomia wpraktyce biologia, chemia, fizyka, literatura, historia, przedsibiorczo, ekonomia, socjologia iinne matematyka, literatura amerykaska

ponadgimnazjalny

Repozytorium otwartej wiedzy, gdzie znajduje si ponad 2 000 ksiek, artykuw, raportw ibada z lat 2009-2012.

Saylor.org http://www.sayl or.org/

ponadgimnazjalny

Internetowe kursy uniwersyteckie, zoone zprawie 28 000 obiektw edukacyjnych (esejw, podrcznikw, filmw, narzdzi ewaluacyjnych i innych).

Saylor.org K12 http://www.sayl or.org/education levels/k-12/

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Podrczniki na poziomie od szkoy podstawowej do ponadgimnazjalnej. Projekt prowadzony w ramach zasobw Saylor Foundation zosta uruchomiony w maju 2013. Naley spodziewa si kolejnych przedmiotw w najbliszych miesicach. Znajdziemy tu mapy od nazw geograficznych, przez rzeki izbiorniki wodne, po miasta wg gstoci zaludnienia czy lotniska na caym wiecie. Do wszystkich map doczone s pliki z danymi geograficznymi, ktre mona odczytywa iwykorzystywa rwnie bez map. Interaktywna mapa bazujca nadanych z Wikipedii, pokazujca wojny, bitwy ikonflikty zbrojne na przestrzeni lat, od staroytnoci po wspczesne kampanie wojenne. Projekt zbierajcy ponad 40 000 zasobw edukacyjnych tworzonych przez nauczycieli iinstytucje edukacyjne ze 193 krajw.

Natural Earth http://www.natu ralearthdata.co m/downloads/

geografia

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Conflict History http://www.conf licthistory.com/

geografia, historia, historia i spoeczestwo

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Curriki http://www.curri ki.org/

wszystkie przedmioty szkolne

klasy 4-6, gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 29

Nazwa i adres

Przedmioty

Poziom nauczania

Typy zasobw

Licencja

Opis

OpenUpEd http://www.ope nuped.eu/

wszystkie przedmioty akademickie

ponadgimnazjalny

Europejskie konsorcjum uniwersyteckie oferujce otwarte kursy typu MOOC z otwartymi zasobami z uczelni z Unii Europejskiej. Mapy oparte na Open Street Map. Nie wszystkie mapy maj praktyczne zastosowanie, ale za to wszystkie s bardzo estetyczne, wrcz artystyczne (czarno-biae, stylizowane na malowane akwarelami, terenowe. Te mapy mog by wykorzystywane czysto estetycznie, np. jako plakaty czy ilustracje, ale wietnie sprawdzaj si te, tam gdzie klasyczne mapy pokazuj za duo. 18 podrcznikw do przedmiotw akademickich. Podrczniki tworzone s woparciu o istniejce programy i kursy, ale Boundless poszukuje dla nich w 100% opartych o otwarte zasoby treci, z ktrych kompletuje podrcznik (np. czc treci zWikipedii z innymi projektami na wolnych licencjach, z wiedz i ilustracjami z domeny publicznej). Do kadego rozdziau podrcznikw opisane zostay wszystkie wykorzystane rda.

Stamen maps http://maps.sta men.com/

geografia

gimnazjalny, ponadgimnazjalny

Boundless.com https://www.bo undless.com/

biologia, chemia, fizyka, literatura, historia, przedsibiorczo, ekonomia, socjologia i inne

ponadgimnazjalny

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 30

7 Instrukcje dla wybranych OZE

7.1 Oznaczanie utworw na licencjach CC

Wybierajc licencj za pomoc narzdzia Creative Commons Choose, otrzymujesz podstawowe oznaczenie, ktre zwykle da si umieci w opracowanym materiale. Czasem jednak dobrze wiedzie, jak dostosowa oznakowanie do swoich potrzeb. W przypadku wyboru licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja midzynarodowa 3.0, podstawowe oznakowanie, zarwno dla materiaw umieszczonych w sieci, jak i w tradycyjnych publikacjach powinno wyglda tak: [Lista autorw], licencja: CC-BY 3.0 (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl) Do utworu zalenego, jeli ma by udostpniony na innej licencji: [Lista autorw], rdo: [link do materiau oryginalnego] licencja rda: [CC -BY 3.0] (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl), licencja: (dowolna wg wyboru autora utworu zalenego) Zapis mona modyfikowa, pamitajc o koniecznoci umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementw: listy autorw, typu licencji oraz linku do treci licencji. W przypadku publikacji online, prawidowy kod Creative Commons tworzy trzy warstwy opisu licencji. Pierwsza jest przeznaczona do odczytu przez komputery (np. wyszukiwarki internetowe i systemy baz danych), drugi dla czytelnikw (informacja widoczna na stronie + link do strony opisujcej w prosty sposb podstawowe warunki licencji) i trzeci dla prawnikw (licencja waciwa, czyli peny prawniczy tekst licencji). Dlatego tak wane jest znakowanie utworw w jak najdokadniejszy sposb i z uyciem zarwno warstwy czytelnej dla czowieka (przystpne podsumowanie), jak i dla komputerw. Uwaga: symbol nie jest konieczny, jest on jedynie powszechnie przyjtym w praktyce wydawniczej oznaczeniem wskazania posiadaczy praw autorskich; jego uycie nie wyklucza waden sposb stosowania licencji Creative Commons, ktre s udzielane przez posiadaczy praw autorskich (lub autorw) zgodnie z prawem autorskim.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 31

7.2 Wyszukiwanie OZE

Po wejciu na wyszukiwark Google moemy przej poprzez ustawienia lub bezporedni link: https://www.google.pl/advanced_search do zaawansowanego wyszukiwania, ktre umoliwia filtrowanie treci pod wzgldem praw do ich uytkowania. Filtr dziaa zarwno dla stron WWW, jak iwyszukiwarki grafiki.

Rys. 3. Formularz wyszukiwania zaawansowanego Google

Zaznaczony na ilustracji filtr w ustawieniu na ostatni opcj: do swobodnego uytku, udostpniania lub modyfikowania, rwnie komercyjnego bdzie prezentowa wyniki wyszukiwania zawone do treci dostpnych na licencjach Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY), Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA) lub w domenie publicznej.

Multiwyszukiwarka Creative Commons suy do wyszukiwania zasobw pozwalajcych na dowolne wykorzystanie w serwisach: Google, Google grafika, flickr, Europeana, Jamendo, Wikimedia Commons i kilku innych. Po wyborze jednego z serwisw, naley pozostawi zaznaczon opcj use for commercial purposes oraz modify, adapt, or build upon (jak na ilustracji).

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 32

Rys. 4. Strona gwna multiwyszukiwarki CCSearch

W serwisie fotograficznym Flickr znajdziemy formularz wyszukiwania zaawansowanego ( h t t p : / / w w w . f l i c k r. c o m / s e a r c h / a d v a n c e d / ) l u b p r z e z p r z e g l d o w s t r o n www.flickr.com/creativecommons moemy przej do filtrowania zdj po licencjach, na ktrych s dostpne. Po wejciu do formularza wyszukiwania zaawansowanego, w polu Creative Commons (na samym dole) nale y zaznaczy wszystkie opcje, tj. Only search within Creative Commons-licensed content (Szukaj tylko w zasobach z licencjami CC), Find content to use commercially (Znajd zasoby do uycia komercyjnego) i Find content to modify, adapt, or build upon (Znajd zasoby, ktre wolno modyfikowa, adaptowa i rozbudowywa).

Rys. 5. Strona serwisu Flickr z informacj o licencji CC

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 33

Wyniki otrzymujemy w postaci zbioru miniaturek zdj. Szczegy dotyczce licencji, na jakiej opublikowane jest zdjcie, znajduj si przy kadym zdjciu osobno. Aby dowiedzie si o warunkach licencji CC, naley klikn w wybrane zdjcie. Link do licencji znajduje si po prawej stronie pod tagami. Po klikniciu na some rights reserved nastpuje przekierowanie do strony informacyjnej licencji.

Zapewne najwikszy otwarty zasb edukacyjny, z ktrego korzystaj uczniowie i nauczyciele na co dzie. Cho podawany w niezwykle prostej formie encyklopedii, w ktrej moemy wyszuka interesujce nas haso, posiada wiele rozbudowanych funkcji przydatnych w tworzeniu na jej bazie innych zasobw edukacyjnych.

Rys. 6. Strona Wikipedii z opcjami linku do wersji i cytowania

Wikipedia posiada w lewym menu rozbudowany panel, w ktrym znajdziemy Narzdzia. Moemy skorzysta w nim z funkcji: Link do tej wersji generuje link do artykuu, z ktrego korzystamy, ale z dat i w takiej formie, w jakiej go widzimy. Przy cytowaniu artykuw funkcja ta gwarantuje, e osoby czytajce nasz tekst znajd odnonik do oryginalnej, przytaczanej przez nas wersji. Cytowanie tego artykuu to link, pod ktrym znajdziemy dokadne dane bibliograficzne artykuu, z ktrego korzystamy wraz z kilkoma gotowymi stylami cytowa. W tym samym miejscu moemy sprawdza gwnych autorw kadego artykuu, dziki czemu moemy poprawnie opisa materia, z ktrego korzystamy do tworzenia nowych zasobw edukacyjnych.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 34

Rys. 7. Bibliografia w Wikipedii

Korzystajc z Wikipedii, warto pamita, e jest dostpna w kilkudziesiciu jzykach, a najbogatsze hasa posiada zapewne angielskojzyczna Wikipedia. Ilustracje, ktre widzimy w hasach, to tylko wybrane materiay - cao multimediw towarzyszcych Wikipedii znajdziemy wWikimedia Commons.

Bezporednio w repozytorium Wikimedia Commons (czyli katalogu multimediw zasilajcych W ikipedi i jej siostrzane projekty) mo na korzysta z wewn trznej wyszukiwarki (http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Search ), ktra oferuje wiele rnych opcji.

Rys. 8.Opis praw do pliku w Wikimedia Commons Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 35

 Poniewa niemal wszystkie zasoby s udostpniane na wolnych licencjach lub znajduj si w domenie publicznej, formularz nie oferuje moliwoci zrnicowania wynikw wzgldem licencji, ale pozwala na filtrowanie po typach danych. Aby wyszukiwa grafiki i inne multimedia, naley u gry klikn na link multimedia i nastpnie wpisa odpowiednie sowa kluczowe. Wyszukiwarka wywietla w takim przypadku list miniaturek zdj, w ktrych opisie znajduje si szukane sowo kluczowe. Po klikniciu w miniaturk przechodzi si do strony, na ktrej znajduje si wiksza wersja zdjcia i jej zwykle do dokadny opis wraz informacjami licencyjnymi. Czasami dobre rezultaty daje te wyszukiwanie wg kategorii (category), ktre s stronami grupujcymi pliki speniajce okrelone kryteria. Aby przej do wyszukiwania wedug kategorii, naley klikn na wyszukiwanie zaawansowane, a nastpnie zaznaczy pole category. Kade ze zdj i multimediw na Wikimedia Commons jest precyzyjnie opisane co do autorstwa, pochodzenia oraz licencji, na jakiej zostao udostpnione (w przeciwiestwie do treci Wikipedii, na Wikimedia Commons moemy znale rwnie materiay na licencjach Creative Commons Uznanie autorstwa oraz pochodzce z domeny publicznej).

Europeana, czyli agregator zasobw bibliotek cyfrowych z Unii Europejskiej, jest wietnym miejscem do poszukiwania ilustracji i materiaw rdowych, nie tylko historycznych. Z polskich zasobw znajdziemy tam m.in. materiay z Polony (prowadzonej przez Bibliotek Narodow), Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej, lskiej Biblioteki Cyfrowej i Jagielloskiej Biblioteki Cyfrowej.

Rys. 9. Strona gwna Europeana

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 36

 Po wejciu na stron gwn w prawym grnym rogu znajdziemy moliwo zmiany jzyka (Choose language), w tym na jzyk polski. Due pole wyszukiwania umieszczone jest centralnie, a po wpisaniu do niego interesujcego nas terminu przejdziemy na stron wynikw. Ta za oferuje moliwo przegldania miniatur zasobw i filtrowania ich po rodzajach, np. tekst, zdjcia, dwik, wideo, oraz po prawach do uytkowania, gdzie znajdziemy rwnie poszczeglne nazwy licencji Creative Commons oraz oznaczenie domeny publicznej.

Cyfrowe e-podrczniki z Boundless.com dostpne s za pomoc rozbudowanej platformy, ktra wymaga zaoenia konta lub rejestracji za pomoc konta w serwisie Facebook. Po zalogowaniu zobaczymy widok, w ktrym moemy doda kursy i e-podrczniki do naszego konta. Wystarczy klikn Add course, a potem Browse existing courses, aby zobaczy list przedmiotw. Po wejciu do interesujcego nas przedmiotu mamy dostp do kursu, czyli moliwoci m.in. zapraszania innych uczestnikw do wsplnej nauki i dyskusji nad materiaami (prawa strona ekranu) lub do przejcia do e-podrcznika (Books) w lewym menu, ktre wywietli nam jego rozdziay. Wybr rozdziau pokae nam skrt caoci i list moduw, wybr jednego z nich otworzy przed nami docelow lekcj razem z ilustracjami i multimediami. Kady fragment tekstu mona zaznaczy (Highlight) lub doda do niego notatk, co zostanie zapamitane na naszym koncie. Rozdziay posiadaj rwnie quizy i gotowe notatki uatwiajce nauk najwaniejszych elementw z danego zakresu.

Rys. 10. Opcja zaznaczania tekstu w serwisie Boundless

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 37

Podsumowanie
Otwarte Zasoby Edukacyjne staj si standardowym rekomendowanym rozwizaniem dla sektora publicznego. Dzieje si tak nie bez przyczyny: nie tylko lepiej realizuj idee i cele powszechnej i dostpnej edukacji zapisane w Deklaracji praw czowieka czy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ale s rwnie niezwykle praktycznym sposobem na efektywnej dystrybucji i rozpowszechniania treci. Polska, dziki programowi Cyfrowa Szkoa, ma szans sta si liderem w tworzeniu otwartych zasobw. Do tej pory programy tworzenia otwartych e-podrcznikw nie miay a takiej skali (nigdy nie podjto zadania zaprojektowania kompletu e-podrcznikw do tylu przedmiotw i poziomw). Projekty takie powstaway wycznie w organizacjach pozarzdowych i na uniwersytetach, podczas gdy pastwa tworzyy zasoby tematyczne, pojedyncze e-podrczniki lub inwestoway we wspieranie tworzenia OZE przez nauczycieli (Holandia, Belgia). Program Cyfrowa Szkoa wpisuje si w najnowsz strategi Komisji Europejskiej Opening up Education, ktra ma sta si nowym programem wspierania tworzenia zasobw, wykorzystania technologii komunikacyjnych w szkole i rozwoju nowych kompetencji. Strategia ta zaleca z jednej strony tworzenie otwartych zasobw, a z drugiej przygotowanie instytucji publicznych na nowe modele kreacji ich zasobw, uwzgldniajce wspprac z instytucjami naukowo-badawczymi isektorem pozarzdowym. Program od pocztku realizacji spenia wysokie standardy zarwno wobec otwartoci prawnej (zastosowanie wolnych licencji) treci, jak i dostpnoci technologicznej (zgodno ze standardami WCAG). Z perspektywy trwaoci treci i moliwoci ich ponownego wykorzystania to sytuacja idealna. Tak dostpne e-podrczniki bd mogy suy nie tylko uczniom i nauczycielom, ale rwnie stanowi infrastruktur dla wydawcw lub innych projektw - rwnie komercyjnych. E-podrczniki nie bd stanowi problemu dla osb o specjalnych potrzebach dziki otwartym standardom technicznym, a dziki otwartoci prawnej bd mogy by dalej personalizowane. Przygldajc si Cyfrowej Szkole warto zwrci uwag na szerszy kontekst finansowania edukacji ze rodkw publicznych. Wiele z treci, ktre potrzebne s dla powstania e-podrcznika, jest ju dostpnych w sieci. Co wicej, wiele z nich zostao wytworzonych w ramach programw grantowych instytucji publicznych lub przez nie same. Jednak niewiele z nich mona dalej wykorzystywa w takich projektach jak e-podrczniki, poniewa nie s dostpne na wolnych licencjach. Pozytywnym przyk adem s materia y edukacyjne dotycz ce edukacji globalnej finansowane przez MSZ. S one dostpne na licencji CC BY i mog stanowi uzupenienie dla nowych e-podrcznikw do WOS-u czy geografii. Wiele zasobw finansowanych w ten sposb niestety jest objta pen ochron prawnoautorsk, a prawa majtkowe posiadaj instytucje publiczne. Tworzc katalog zasobw ju dostpnych moemy poda wiele przykadw zasobw, ktrych ograniczenia prawne uniemoliwiaj ich wykorzystanie, cho ich tre peni bardzo wan rol edukacyjn. Takimi zasobami dysponuje Narodowy Instytut Audiowizualny (Ninateka Edu, Muzykoteka), Instytut Bada Edukacyjnych (Baza Narzdzi Edukacyjnych), Ministerstwo rodowiska (prowadzce programy edukacji ekologicznej), Ministerstwo Finansw i Narodowy Bank Polski
Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 38

(prowadzce projekty dotyczce przedsibiorczoci i ekonomii), Instytut Ksiki posiadajcy prawa doBiblioteki Ossolineum. Takich zasobw jest znacznie wicej. Cyfrowa Szkoa ma szans pokaza, jak otwarto treci zwiksza ich potencja do dalszego wykorzystywania zasobw online w porwnaniu z tymi, ktre pozostaj zamknite. Otwarte Zasoby Edukacyjne to podany kierunek rozwoju treci finansowanych ze rodkw publicznych.

Mapa Otwartych Zasobw Edukacyjnych, s. 39