Samyakgyan 2012-03

Debke-8-9
mecei%eeve (ceee&-2012)
(1)
(2)
Debke-8-9
ISSN 0973-9459
mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer

Founder & Auspicious Blessings :
mecei%eeve
efnvoer ceeefmeke
Pujya Ganini Pramukh Aryika
SAMYAKGYAN
SHRI GYANMATI MATAJI
meceeeespeve :
MONTHLY MAGAZINE
e%eeeceCeer Deeefe&kee
eer eboveeceleer ceeleepeer
Yepeve
Co-ordination :
jeefe$eer-Deeefe&kee eboveeceleer
Pragya Shramni Aryika
lepe&euees efceue meye......
SHRI CHANDNAMATI MATAJI
euees meye efceue ee$ee kej uees, leerLe&ee$ee kee heue Jej uees~
eewefyeme leerLekej keer meesuen, pevceYetefce vece uees~~ euees.~~ ske.~~
$e+<eYe-Deefpele-DeefYevebove-megceleer, De Deveble efpeveJej~
veieefj DeeesOee ceW pevces, pees leerjLe nw Meeele~~
DeeesOee kees Jebove kej uees,
$e+<eYeosJe keer pevceYetefce kee he veee ueKe uees~~ euees...~~1~~
eeJemleer ceW mebYeJe, keewMeecyeer ceW heeeYet~
JeejeCeefme ceW eer megheee&-heejme eYeg kees JebotB~~
evhegefj leerjLe kees vece uees,
peneB eveYeg peer pevces Jen jpe efmej hej Oej uees~~euees...~~2~~
heg<heovle keekevoer, Meerleue Yeefuehegj pevces~
eer eseebmeveeLe leerLekej, efmebnhegjer pevces~~
leerLe& echeehegj kees vece uees,
Jeemeghetpe keer hebekeueeCeke Yetefce Fmes mecePees~~euees...~~3~~
keefcheuepeer ceW efJeceueveeLe, eYeg Oece& jlevehegefj ceW~
nefmleveehegj ceW Meebefle-kegbLeg-Dej, leerLekej pevces~~
euees efceefLeueehegefj kees vece uees,
ceefuueveeLe-veefceveeLe pevceYetceer Jebove kej uees~~ euees...~~4~~
jepeie=ner ceW cegefvemegele, vesceer Meewjerhegj ceW~
kegC[uehegj ceW eewefyemeJeW, ceneJeerj eYet pevces~~
leerLe& mes YeJemeeiej eflej uees,
efpeveJej pevceYetefce oMe&ve kej, pevce meheue kej uees~~ euees...~~5~~
ieefCeveer %eeveceleer peer keer, esjCee efceueer YeeeW~
meYeer pevceYetceer efpeveJej keer, peuoer efJekeefmele neW~~
hegCe kee kees<e meYeer Yej uees,
leerLe& Jebovee mes efn evovee DeelceMegef kej uees~~ euees...~~6~~
efveoxMeke SJeb mecheeoke :
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe
jJeervkeerefle& mJeeceer peer

Director & Editor :
Swastishri Karmayogi Peethadheesh
Ravindrakirti Swami Ji
eyebOe mecheeoke :
peerJeve ekeeMe pewve

Managing Editor :
Jeevan Prakash Jain

Je<e&
hejJejer-ceee&
Debke
-38
-2012
-8-9
YEAR
- 38
FEB.-MARCH
- 2012
ISSUE
- 8-9
mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

Jeeef<e&ke meomelee Meguke
hebeJe<eeae meomelee Meguke
mebj#eke Meguke-12 Je<e& kes efueS
hejce mebj#eke Meguke-25 Je<e& kes efueS
efMejesceefCe mebj#eke DeepeerJeve
Debke-8-9
100/-.
500/-.
1100/-.
5100/-.
11000/-.
(3)
YeieJeeve yeengyeueer cenecemlekeeefYe<eske-JesCetj kes efveefcee mes mecheVe ngF&
kevee&ke leerLe& ee$ee-5-6-7 hejJejer 2012

-mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceerr
mecheeokeere....
eqveefele ner Ske Jeefe Deheves peerJeve
ceW efJeMes<e meewYeeie kes heuemJehe ner leerLe&
ee$eeeW kej heelee nw~ Ssmee DevegYeJe Deveske
yeej Deeee nw~ Oeve keer GheueyOelee Jeefe
kees efkemeer leerLe& keer ee$ee keje osJes, en
yeele Skeeble mes efme veneR nes mekeleer nw
keeeWefke Ssmes Deveske GoenjCe ele#e ceW Deeles nQ peye Jeefe leerLe&
ee$ee kes efueS Deefle Glmeener neslee nw uesefkeve mecemle meeOeve
mecheVe nesles ngS Yeer Gmekees Deveske yeej De[eveeW kee meecevee
kejvee he[ peelee nw Deewj leerLe& ee$ee kee GsMe keeJe kees
eehle neslee nw~ Dele: ceve ceW ener DeeYeeme neslee nw efke leerLe&
ee$eeeW Jeefe kees Gmekes peerJeve ceW efkemeer efJeMes<e hegCe kes eleehe
mes ner GheueyOe nes heeleer nQ~
ceQ Deheves peerJeve kees efJeMes<e meewYeeieMeeueer ceevelee ntB efke
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer hesjCee SJeb DeeMeerJee&o
mes ner nceeje Yeer mecee peerJeve leerLe& ee$eeDeeW SJeb leerLeeX hej ner
Jeleerle nes jne nw~ 19 Je<e& keer Gce ceW yeeee& ele uesves kes Ghejeble
mes ner meoe cegPes Deheves Yeeie keer mejenvee kejves kee DeJemej efceuee
nw keeeWefke hetpe ceeleepeer pewmes ceneve JeefelJe keer esjCeeeW, Gvekes
DeeosMe Deewj GheosMe meoe ner pewve Oece&, mebmke=efle SJeb leerLeeX kes eefle
peeiekelee, mece=e
f leLee efJekeeme kes efnle ceW jns nQ~
Deveske Degle keee&keueeheeW kes DeeOeej hej Fme yeermeJeeRFkekeermeJeeR Meleeyoer kes keeue ceW hetpe ceeleepeer kee JeefelJe
meoe kes efueS Ske Decej SJeb Ssefleneefmeke cenemeeOJeer kes he ceW
mLeeefelJe kees eehle ngDee nw~ Deewj nce pewmes meeceeve Jeefe kees
hetpe ceeleepeer keer Devet"er ekeuheveeDeeW kees meekeej kejves ceW keg
DebMeoeve osves kee DeJemej eehle ngDee FmeefueS nce Deheves peerJeve
kee yengcetue meogheeesie ceeveles ngS mebleger kes meeLe Deheves Yeeie
keer mejenvee kejves ceW ieewjJeeefvJele ner nesles nQ~
DeYeer leke nceW leerLe&ee$eeDeeW kes lees Deveske DeJemej eehle
ngS nQ~ pecyeterhe %eevepeesefle jLe kes YeceCekeeue SJeb Deve jLeeW
Je meeceeefpeke-Oeeefce&ke keee&keueeheeW keer eq mes leerLe& ee$eeDeeW
kee oewj meoe ner yevee jne nw~ efJeMes<ehe mes Meeele leerLe& Yetefce
DeeesOee Je leerLekejeW keer Deve Deveske eeeerve keueeCeke leerLe&
(4)
YetefceeeW kes vesle=lJe keer efpeccesoejer cegPe hej nesves mes Deewj Yeer
leerLe&ee$eeeW meoe nesleer ner jnleer nQ~
Fve meye emebieeW kes meeLe ner kevee&ke leerLe& ee$eeDeeW kes
YeceCe kee Yeer meewYeeie nceW Deveske yeej eehle ngDee nw~ meved
1981 ceW eJeCeyesueieesuee kes YeieJeeve yeengyeueer kes cenecemlekeeefYe<eske
kee heggCe ueeYe efceuevee hegve: meved 1993 Deewj 2006 ceW Yeer
eJeCeyesueieesuee cemlekeeefYe<eske mes Deheveer Deelcee kees heefJe$e kejvee
Deewj FvneR meceeeW ceW Deeme-heeme kes leerLeeX keer ee$ee kejves kee
hegCe efceue>ee efJeMes<e jne nw~
oef#eCe Yeejle ceW Dekemej ner YeieJeeve yeengyeueer kes efveefcee mes
ner leerLe&ee$ee kejves kee ceewkee efceuee keeeWekf e oef#eCe kes Deveske mLeeveeW
hej YeieJeeve yeengyeueer keer efJeMeeue-efJeMeeue eefleceeeW Deheveer Degle keuee
kees ueskej GheueyOe nQ Deewj JeneB YeieJeeve yeengyeueer kes eefle YeeeW ceW
Deveve eeYeeJe kes keejCe efJeefYeVe mLeeveeW hej YeieJeeve yeengyeueer keer
efJeMes<e DeejeOevee kes keee&ece Yeer mecheVe nesles jnles nQ~
Fmeer e=bKeuee ceW ceQieueesj mes ueieYeie 70 efke.ceer. keer
otjer hej yemes JesCetj eece ceW Yeer YeieJeeve yeengyeueer keer 35 heg
Gegbie efJeMeeue Ke[dieemeve eeflecee efJejepeceeve nw~ efpemekee hee<eeCe
SJeb Devet"er keueeke=efle osKekej oe Deevebefole nes peelee nw~
JewCetj kes Fve YeieJeeve yeengyeueer kee Yeer eefle 12 Je<eeX ceW Ske yeej
YeJe cenecemlekeeefYe<eske ceneslmeJe Deeeesefpele efkeee peelee nw~
Dele: JewCetj kes ecegKe kelee&Oelee& hetJe& efJee jepeceb$eer Jeer.Oevebpee
kegceej pewve kes Deeen hej meJe&eLece meved 2000 ceW nceveW Gej
Yeejle mes 81 YeeeW kees nJeeF& ee$ee eje JewCetj leerLe& kee oMe&ve
kejJeekej cenecemlekeeefYe<eske ceneslmeJe ceW oef#eCe Je Gej Yeejle
kes mebiece kee meheue meceeeespeve efkeee Lee~ efpemekes keejCe Gej
eebleere YeeeW kees oef#eCe eebleere hejchejeDeeW, mebmke=efle SJeb efJeefJeOe
DeeeespeveeDeeW mes efJeMes<e heefjefele nesves kee DeJemej eehle ngDee Lee~
hegve: 12 Je<e& kes Ghejeble peye Jele&ceeve ceW efoveeBke 28
peveJejer mes 5 hejJejer 2012 leke jeêre mlej hej Gve YeieJeeve
eer yeengyeueer peer kee cenecemlekeeefYe<eske kejves keer eespevee SJeb
Iees<eCee meeceves DeeF& leye hegve: oe ceW Deelceere YeeJeeW kes meeLe
Gej eeble kes YeeeW kees JewCetj Deewj kevee&ke kes efJeefYeVe leerLeeX keer
ee$ee kes hegCe ueeYe mes ueeYeeefvJele kejeves kee efJeeej Deeee~
Debke-8-9
Fme cemlekeeefYe<eske mes Gej Yeejle kees pees[ ves nsleg cet[efyeer
kes Yeejke peer SJeb ceneslmeJe kes ceeie&oMe&ke mJeefmleeer eekeerefle&
mJeeceer peer, mLeehekeJebMeere jepee SJeb mJeeieleeOe#e eflecceCCejme
[e@. heeemeeo Deefpeue-Deueobieef[ jepecenue, keeee&Oe#e eer
Jeer.Oevebpee kegceej pewve-yeQieueesj SJeb GheeOe#e eer [er. megjsv
kegceej nsie[s-yeQieueesj kee eeeme eMebmeveere cenmetme ngDee peye
Fve eejeW cenevegYeeJeeW ves efJeveceYeeJeeW kes meeLe efoveeBke 9 peveJejer
2011 kees hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes
meccegKe pecyeterhe-nefmleveehegj heOeejkej YeieJeeve yeengyeueer
cenecemlekeeefYe<eske ceneslmeJe -JewCetj kees efJeMes<e DeeMeerJee&o eoeve
kejves kee DevegjesOe efkeee~
Deehe meYeer kevee&ke eebleere cenevegYeeJeeW keer YeeJeveeDeeW kees
ceeleepeer ves efJeMes<e Jeelmeue kes meeLe mJeerkeej kejles ngS cegPes
(mJeeceer jJeervkeerefle&) DeeosefMele efkeee Deewj efoiecyej pewve ef$eueeske
MeesOe mebmLeeve kes ceeOece mes JewCetj cenecemlekeeefYe<eske ceW eer
jepekegceej pewve-eerceleer DeeMee pewve, Jeerje efJeu[me& heefjJeejefouueer kes eje 5 hejJejer 2012 kees YeieJeeve yeengyeueer hej
eLece keueMe kejves kee ceneve hegCe DeJemej eehle efkeee ieee~
Fmeer kes meeLe Je<e& 2012 keer Fme JewCetj ee$ee ceW pecyeterhe
mebmLeeve kes Deveske efJeefMe oeveer cenevegYeeJeeW eLee mebIeheefle eer
ceneJeerjemeeo pewve-efouueer Deeefo ves cenecemlekeeefYe<eske ceW Ske
keueMe Deejef#ele kej Deheves hegCe kee Je&ve efkeee~
efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej eer keceueebo pewve,
KeejeryeeJeueer-efouueer, eer megveerue kegceej pewve meje&he-cesj", eer
ceveespe kegceej pewve-cesj", eer jekesMe kegceej pewve-cesj", eer
megOeerj kegceej mebpee kegceej pewve "skesoej-cegpeHehejveiej, Fbpeer.
eer meer.Deej. heeefue-hetCes, eer cegkesMe kegceej pewve Meen-cegcyeF&,
[e@. peesvkeerelf e& pewve-Gppewve, eer eegcve kegceej pewve, $e+<eYeefJenejefouueer, eefleeeee& heb. efJepee kegceej pewve-pecyeterhe SJeb eer
peerJeve ekeeMe pewve-pecyeterhe Deeefo ves Fme yeej JewCetj
cenecemlekeeefYe<eske ceW ceneve meewYeeie Deefpe&le efkeee~
cesjs heer"eOeerMe heoejesnCe kes Ghejeble eLeceyeej cegPes Fme
kevee&ke ee$ee kee meewYeeie eehle ngDee~ efpemeceW meJe&eLece efouueer
mes nJeeF& ee$ee eje nce meYeer YeeeW kes meeLe ceQieueesj nJeeF&Des
hej 5 hejJejer kees ceOeevn 1 yepes hengBes heeeled cet[efyeer eJeeme
kejles ngS meYeer Yeepeve ceOeevn ceW 4 yepes JewCetj leerLe& hej
hengBes~ JewCetj hengBeles ner efJeMes<e yeepes SJeb Jeeeeb$eeW kes meeLe nce
meYeer kees memecceeve heeC[eue ceW eJesMe kejeles ngS cebe hej ues
peeee ieee~ peneB efJejepeceeve cegefveeer heeJevemeeiej peer cenejepe
SJeb Deve Deeefe&kee ceeleeDeeW kee oMe&ve kej cebe hej cet[efyeer kes
Debke-8-9
Yeejke eekeerefle& peer Deeefo kes meeLe Deemeve enCe efkeee~

Deve efJeefMe cenevegYeeJeeW ceW Fme DeJemej hej cebeemeerve Jeer.Oevebpee
kegceej peer, eer megjsv nsie[s peer, eer n<exv nsie[s peer, eer
heeemeeo Deefpeue peer Deeefo ves DeefYeJeeove hetJe&ke nce meYeer kee
meYee ceW efJeMes<e mecceeve efkeee~
eqJeMes<ehe mes eLece keueMe kelee& eer jepekegceej pewve
Jeerje efJeu[me& SJeb Gvekeer Oece&helveer eerceleer DeeMee pewve kees Yeer
meYee kes meceeheve ceW eleerke efevn Deeefo YeW kejkes Ge mecceeve
efoee ieee~ efpemekes heeeled meeeb keeue 7 yepes eer jepekegceej
peer SJeb nce meYeer kes eje 5 hejJejer kes cenecemlekeeefYe<eske kee
eLece keueMe mes MegYeejbYe ngDee~
Delevle jesekelee, DeeOeeeflceke Guueeme, efJeMes<e efJeegle
meepe-meppee leLee oef#eCe keer Devet"er mebmke=efle ceW e=bieeefjle
neskej Deees vej-veeefjeeW kees osKekej nce meye kee ceve Deleble
Deeuneefole nes ieee~ meeLe ner YeieJeeve yeengyeueer keer efJeMeeue
eeflecee kes mece#e yeveer hew[ hej efJeMes<e hesefvbie keueeke=efle SJeb
Ketyemetjleer ves nce meyekee efJeMes<e ceve ceesn efueee~ efJeMes<ehe mes
jeef$e kes Fme enj ceW ke=ef$ece ekeeMe kes ceOe peieceieeles hetjs
JewCetj heefjmej kee meewvoe& osKeles ner yevelee Lee~
Fme DeJemej hej npeejeW vej-veeefjeeW ves YeieJeeve kee
peueeefYe<eske efkeee, efpemekes Ghejeble ueieYeie jeef$e 9.30 yepes mes
hebeece=le DeefYe<eske keer e=bKeuee eejbYe keer ieF&~ YeieJeeve kes jbieefyejbies cemlekeeefYe<eske kes DeodYegle Me ceeveeW Deepe Yeer nceejs
ves$eeW kees mce=efleeeW kes ceeOece mes heefJe$e kej osles nQ~ veeefjeue
jme, F#eg jme, otOe, nefje, ueeue ebove, meheso ebove, keukeetCe&
Deeefo mes efkees iees YeieJeeve kes cemlekeeefYe<eske kes Me keYeer
efJemce=le veneR nesles Deewj efJeMes<ehe mes heg<he Je=ef SJeb Deejleer
osKeves kee Deevebo Yeer Devet"e ner jne~
kevee&ke ee$ee kes Deieues he[eJe ceW 6 hejJejer kees meYeer ves
cet[efyeer kee pewve ce", jlve eeflecee cebefoj, 1000 efheuej scheue,
<edKeb[eiece ebLe keer cetue lee[he$e Jeeueer eefle Deeefo kee oMe&ve
kejkes Deevebo eehle efkeee Deewj Yeejke eekeerefle& peer mes Yeer
meYeer kees Jeelmeue SJeb mecceeve eehle ngDee~
Fmekes Ghejeble eJeCeyesueieesuee kes Yeejke cenemJeeceer eer
eekeerefle& peer kes Deeen hej nce meYeer cet[efyeer mes vesuuetj hengBes
peneB efJeMes<e mvesn SJeb Jeelmeue kes meeLe MenveeF&, veiee[s SJeb
yeepeeW keer OJeefve hetJe&ke efJeMes<e mJeeiele melkeej efkeee ieee~ hegve:
mJeeceerpeer mes eee& ngF& SJeb vesuuetj ceW Gvekeer esjCee mes yeveer YeJe
meceJemejCe jevee kee mJeeceerpeer ves oMe&ve kejeee~
Yeespeve kes Ghejeble meYeer kee emLeeve keejkeue kes efueS
ngDee~ peneB meYeer ves 42 heg Gegbie YeieJeeve yeengyeueer keer eeflecee
(5)
kee oMe&ve kejkes hegCe Deefpe&le efkeee~

heeeled meeebkeeue ceW meYeer ueesie Oece&mLeue hengBes peneB
mecceeveveere Jeerjsv nsie[s peer, megjsv nsie[s peer SJeb n<exv nsie[s
peer ves meYeer kee Deelceere mJeeiele efkeee~ Deveeeeme ner Fme
DeJemej hej nceejer cegueekeele ceeveveere eer DeMeeske efmebIeue peer
mes meefVeefOe DeeJeemeere heefjmej ceW ngF&~ heeeled Jeerjsv nsie[s peer
ves Oece&mLeue ceW efJejepeceeve YeieJeeve yeengyeueer keer 39 heg Gegbie
efJeMeeue eeflecee kee n<e& hetJe&ke oMe&ve kejeee Deewj JeneR yew"kej
Gvekes meeLe eeflecee efvecee&Ce kes meboYe& ceW keg eee&SB ngF hegve:
mebOeekeeue ceW GvneWves nceW Deheves DeeJeeme hej Deecebef$ele kej
efJeMes<e mecceeefvele efkeee~
Oece&mLeue leerLe& kee mecee oMe&ve SJeb JeneB megee mecheVe
nesves Jeeueer efJeefYeVe JeJemLeeDeeW kes meboYe& ceW efJemleejhetJe&ke peevekeejer
eer megjvs nsie[s peer ves mJeeb eoeve keer Deewj meYeer kees cebefoj peer
Je efJeMeeue YeespeveMeeuee Deeefo Iegceeee~
Oece&mLeue mes nce meYeer emLeeve kej jeef$e ceW eJeCeyesueieesuee
hengbBes SJeb 7 HejJejer kees eele:keeue efJee eefme 57 heg Gegbie
YeieJeeve yeengyeueer eeflecee kee oMe&ve SJeb ejCeeefYe<eske kejkes
Deefle Deevebo eehle efkeee~ heeeled eJeCeyesueieesuee ce" Deeefo kes
cebefojeW kee oMe&ve kejkes JeneB Yeespeve enCe efkeee~ Fme DeJemej
hej nceW eJeCeyesueieesuee ceW efJejepeceeve Deeefe&kee eer efMeJeceleer
ceeleepeer Deeefo Deve ceeleepeer kees Deenej osves kee leLee meYeer kees
Gvekes DeeMeerJee&o kee Yeer meewYeeie eehle ngDee~
hegve: eJeCeyesueieesuee mes yeQieueesj kes efueS emLeeve kejkes

nce meYeer meeebkeeue nJeeF& ee$ee eje efouueer hengBes Deewj Fme
ekeej eqoveeBke 5-6-7 hejJejer 2012 ceW oef#eCe Yeejle kes 6
ecegKe leerLeeX kes oMe&ve-Jebove kee ceneve hegCe DeJemej eehle kej
nce meYeer ves Deheves Yeeie keer ceneve mejenvee keer~
Fme kevee&ke leerLe& ee$ee keer DeeJeeieceve-DeeJeeme-Meg
Yeespeve Deeefo mecemle kegMeue JeJemLeeDeeW kee meceeeespeve eer
Jeer. Oevebpee kegceej peer kes efveoxMe hej Gvekes oeceeo eer efJekeeme
kegceej peer kes eje kegMeuelee hetJe&ke efkeee ieee~ efpemeceW Gvekes
eefleefveefOe vebove peer kee meneesie mechetCe& ee$ee kees mejue-megKeo
SJeb megiece yeveeves ceW cenlJehetCe& jne~ efJeMes<ehe mes eJeCeyesueieesuee
ceW eer OejCesv peer ves mecemle Gefele JeJemLeeSW eoeve kej nceejs
hegCe yebOe ceWs meneesie efoee leLee eer eegcve kegceej pewve,
$e+<eYeefJenej-efouueer ves Yeer mecemle ee$ee kees eceMe: SJeb megee
mebeeefuele kejves ceW ceoo keer~
Deble ceW ceQ oef#eCe Yeejle kes mecemle YeieJeeve yeengyeueer keer
eefleceeDeeW kes ejCeeW ceW Mele-Mele veceve kejles ngS hegve:-hegve: Gve
efpeveefyecyeeW kes oMe&ve keer DeefYeuee<ee kejlee ntB Deewj Fme kevee&ke
ee$ee ceW efveefcee yeves meYeer meneeseif eeeW SJeb Deheves meeLeer YeeeW kes
eefle efJeMes<e OeveJeeo SJeb DeeMeerJee&o esef<ele kejlee ntB~
ceeveJe peerJeve keer meheuelee nslet Ssmes ceneve hegCeJeOe&ke
keeeeX keer eCes$eer SJeb nceejer DeejeOe ieg hejce hetpe ieefCeveerecegKe
Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes ejCeeW ceW cesje Mele-Mele veceve~
25 Je<e& hetJe& meved 1987 ceW pecyeterhe-nefmleveehegj ceW mecheVe ngS
egieeefleeceCe kes eLece Fefleneme kees eeo efkeee ieee

pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee SJeb DeeMeerJee&o mes osMe ceW
Deveske keee& Fme meoer ceW eLece yeej mecheVe ngS nQ~ meoer keer eLece keJeebjer kevee, YeieJeeve ceneJeerj kes yeeo eLece meeefnle
me=efpekee, Deeefe&kee oer#ee mJeCe& peebleer keer mechetleea kejves Jeeueer, leerLekej pevceYetefceeeW kes efJekeeme keer esjCeeeesle, egieeefo leerLe&
Yetefce eeeie keer efJekeemeke$eea Deeefo meoer kes Ssmes Deveske eLece keeeeX mes hetpe ceeleepeer kee JeefelJe megmeefppele jne nw~
Fmeer ece ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer (memebIe) ves meved 1987 ceW Jeelmeue jlveekej hetpe Deeeee& eer efJeceuemeeiej
peer cenejepe kes pecyeterhe-nefmleveehegj heoehe&Ce hej eLece yeej egieeefleeceCe kee meecetenf ke Deeeespeve 35 meeOegDeeW keer GheefmLeefle ceW
mecheVe kejeee Lee~ heeuiegve Megkeuee elego&Meer kes MegYe efoJeme meved 1987 ceW mecheVe ngS Fme egieeefleeceCe kes 25 Je<eeX keer mechetleea
hej hegve: heeuiegve Megkeuee elegoM& eer, efoveeBke 7 ceee& 2012 kes MegYe DeJemej hej hetpe ceeleepeer ves Deheves egieeefleeceCe kes 25 Je<eeX keer
mechetefle& hej Gme DeJemej kees eeo kejles ngS mebIemLe meeOegDeeW kes ceOe hegve: egieeefleeceCe kejkes meYeer kees 20JeeR-21JeeR meoer kes
eLece Fefleneme keer eeo efoueeF&~ GvneWves yeleeee efke 25 Je<e& hetJe& Deeeee& eer efJeceuemeeiej peer cenejepe kee cebieue Deeieceve
pecyeterhe-nefmleveehegj kes leervecetefle& cebeof j ceW efJejepeceeve YeieJeeve heee&veeLe SJeb vesefceveeLe kes hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe SJeb
heer"eOeerMe #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe keer #eguueke oer#ee kes efveefcee mes ngDee Lee~
(6)
Debke-8-9
e L e
ee
ee veg
si e
eer pecyetmJeeceer eefjle

(mebmke=le-efnvoer SJeb Debespeer ceW)
emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer
(efee hee"keeW! Deeheves mecei%eeve kes pegueeF&-Deiemle-efmelecyej 2011 DebkeeW ceW eer pecyetmJeeceer eefjle kes Devoj pecyet
mJeeceer kes HetJe& YeJeeW kee JeCe&ve he{e nw efke efkeme ekeej mes YeeJeosJe SJeb YeJeosJe oesveeW YeeF& Deheves ceelee-efhelee keer ce=leg mes ogKeer neskej
Ske yeej efoiecyej cegefvejepe meewOece& Deeeee& kes heeme hengBes Deewj JeneB Gvekes GheosMe mes eYeeefJele neskej YeeJeosJe ves pewvesejer oer#ee
OeejCe kej ueer~ hegve: Deeies he{W)mebmke=le Yee<ee kees mejueleee mecePeves Deewj Gmekes jmeemJeeove kes efueS DeleerJe mejue mebmke=le ceW en keLeeveke efoee pee jne
nw Deewj meeLe ceW Fmekee efnvoer SJeb Debespeer heeblej Yeer emlegle efkeee ieee nw~
ieleebke mes Deeies............
YeJeosJeyeeeCemeeefhe oer#ee enCeb

mebmke=le Yee<ee ceW-DeLe keoeefeled efJenjved meved memebIe: eer meewOecee&eee&Jee&: YeeJeosJecegevf evee meeOe le$ewJe Je&ceevehegjs Deeiele:~ leoeveeR
efJeMegyege
f Oeejer YeeJeosJecegevf e: mJeevegpeb YeeJeosJeb mcejeflemce, Demeew veiejs efJeKeelees efJe<eeemee: Skeebleceleevegeeeer mJeefnleb vee%eemeerled~
keCee&ceve: YeeJeosJecegevf e: leme mebyeesOeveeLe iegjesjveg%eeb ie=nerlJee mebIeeled efveie&le YeJeosJe ie=ns Deeieleenejb ueyOeJeeved~ Deveblejb Oecee&ce=lew:
heefjlehe& mJemLeeveb eefle Deeieled, YeJeosJeesefhe efJeveesve Deepeb Deveg: epeve ceOes ceeie&le: eleeieblegb Glmegkees veJees{eJeOetb veeieJemegb mceejb-mceejb
Jeekegefuelees peele: leme kejs efJeJeenme kebkeCeb Deemeerled~ hejvleg Deepemee%eeceblejsCe keLeb ieseced? Fefle mebefeble leceveg mebIes meceeeele:~
Fceew meceeeleew efJeueeskee meJex cegveeesJeeseved ns YeeJeosJecegves! lJeb Oeveesefme eled mJeevegpe DeeveerleJeeved, YeeJeosJesveeefhe Geb cegceg#egjeb, oereleeb
oer#eecemcew~ YeJeosJeesefhe ceveefme efJeeejeefle eonb veJeefJeJeeefnleeJeOetb lepeeefce leefn& cece efo Meebelf evee&emf le, eefo oer#eeb ve ie=Cneefce leefn&
Deepeme ieewjJe neefveYe&eJf e<eefle, efkeb kejesecf e ? #eCeb ceveefme efJelekee& hegve: oer#eecesJeeenerled, leLeeefhe meMeueeseb mcejeefivevee oeceeveesnefve&Meb
mJehelvee Demceeled~ iegpevew: meeOe OeeveeOeeveleheeseles<eg Deefhe meowJe mebueivees Meles mce~
YeJeosJecegves: eles<eg efmLejerkejCeb

keefleheeceemeeveblejb mebIemeefnlees meewOeceex ieCeer efJenjved meved le$ewJe JeOe&ceeveveiejs meceeiele veiejeled yeefn: Geeves efmLele:~ kesefeled
cegveees Oeeves efmLelJee leheeee kegJe&vle Deemeved, kesefeled cegvee: mJeeOeees efvejlee yeYetJeg:~ leoeveeR YeJeosJecegefve: Deenejeeled veiejs
eefJe: ceeiex ieved meved Skeb GVeleb efpevecebefojceDeheMeled leoe cebefojmeble: eefJeMe ef$e:eoef#eCeerke=le Yeefe YeeJesve efpevesveefleceeb
Devebmeerled~ le$ewJe ewleeuees keeefeled Deeefe&kee Deemeerled mee cegefvejepeb dJee vecemke=le jlve$eekegMeueb Dehe=led~ cegefvejefhe Deeefe&keeee:
kegMeueb he=dJee he=efle mce~
ns Deeex! De$e veiejs YeeJeosJeYeJeosJeveeceeveew GYeew menesojew Deemleeb, keefveme YeJeosJeme veJees{e Yeeee& keJeemles?
leoeveeR Deeefe&keee ceveefme efebbefleleb DeecesJeYeJeosJecegevf e: Meles, mKeefuelecevee: meceeeele:, Yeerlee meleer mee meJe hetJe&Je=eb efveJese
yengefYe&eblew mebyeesOe efmLeleerkejCeb ke=lJee Jeoefle mce~ ns cegves! YeJeosJeme helveer mee SJeenb YeJeosJeme cegefveoer#eeveblejb mJeJesCe
Sleefppevecebeof jb efvecee&he hebekeueeCeeefleeb keejefelJeeefe&kee peeleenb~
Sleled eglJee YeJeosJeme ceveefme efJe<eeYeesieeled cenleer iueeefve: mebpeelee, leeb Deeefe&keeb hegve: hegve: mleglJeemeew JeeIege mJemebIes
eleeiele:~
efnvoer DevegJeeo-keoeefeled efJenej kejles ngS Deheves mebIe meefnle meewOecee&eee&Jee& YeeJeosJe cegefve kes meeLe-meeLe Gmeer Je&ceeve
veiej ceW heOeejs~ Gme mecee efJeMeg yegefOeejer YeeJeosJe cegefve ves Deheves ess YeeF& YeJeosJe kee mcejCe efkeee~ Jen Gme veiej ceW eefme
Lee efJe<eeemee, Skeeble celeevegeeeer Deheves efnle kees veneR mecePelee Lee~ Delevle keCee mes esefjle neskej YeeJeosJe cegefve ves Gmekes
Debke-8-9
(7)
mebyeesOeve kes efueS ieg mes Dee%ee ues ueer Deewj mebIe mes euekej YeJeosJe kes eneB Deekej Deenej enCe efkeee~ Deveblej Oece&heer Dece=le kee
heeve kejekej Jes mebIe ceW eue he[s, leye Jen YeJeosJe Yeer efJeveeJe=efe mes ieg kes meeLe-meeLe eueves ueiee, ceeie& mes Jeeheme Deevee eenlee
ngDee Jen yeej-yeej Deheveer veJe efJeJeeefnle eer kee mcejCe kej jne Lee, Gmekes neLe ceW efJeJeen kee kebkeCe yebOee ngDee Lee, DeLee&led Gmeer
efove Gmekee efJeJeen ngDee Lee~ efkevleg YeeJeosJe cegefve ceewve mes eues pee jns Les Gvekeer Dee%ee ve efceueves mes ceQ Iej Jeeheme kewmes peeTB? Ssmee
meesekej yeme GvneR kes meeLe mebIe leke Dee ieee~ leye cegefveeeW ves kene efke ns YeeJeosJe cegefve! legce Oeve nes pees YeeF& kees meeLe ues Deees
nes, YeeJeosJe ves Yeer kene efke ns YeieJeved! en cegceg#eg nw~ Gmes oer#ee os oerefpeS~ YeJeosJe ceve ceW meeseves ueiee efke ceQ keee keb, eefo Iej
veneR peekej veJe efJeJeeefnle helveer kee leeie kejlee ntB, lees cegPes Deele&Oeeve yevee jnsiee Deewj eefo oer#ee veneR ueslee ntB, lees YeeF& kee ieewjJe
Iesiee~ Deveske ekeej mes Tneheesn kej kejkes Gmeves oer#ee ner ues ueer~ Jen Meue meefnle neslee ngDee keece Deefive mes peuelee ngDee Deheveer
helveer kee eefleefove mcejCe kejlee jnlee Lee~ efhej Yeer meeOegDeeW kes meeLe Oeeve DeOeeve lehe ele Deeefo ceW Yeer mebueive nes jne Lee~
keg cenerves efvekeue peeves kes yeeo Jes ner meewOece& Deeeee& mebIe meefnle efJenej kejles ngS Gmeer JeOe&ceeve veiej kes yeenj yeieeres ceW
"nj iees~ keg cegefveieCe Oeeve ceW ueerve neskej leheeee& kejves ueies Deewj keg cegefve Deheves mJeeOeee ceW lelhej nes iees~ Gmeer mecee
YeJeosJe cegefve Deenej kes yeneves veiej ceW Iegmes~ peeles ngS ceeie& ceW Ske DelegVele YeJe efpevecebefoj osKee~ leye cebefoj ceW peekej leerve
eoef#eCee oskej YeefeYeeJehetJe&ke efpevesv eeflecee kees vecemkeej efkeee~ Gmeer ewleeuee ceW Ske Deee|ekee jnleer LeeRb GvneWves Deekej
cegefvejepe kees vecemkeej kejkes jlve$ee keer kegMeue heter, cegefvejepe Yeer Deeefe&kee keer kegMeue hetkej yeesues efke ns Deeex! Fmeer veiej ceW
YeeJeosJe YeJeosJe veece kes oes meies YeeF& jnles nQ~ GveceW mes ess YeeF& keer veJe efJeJeeefnlee helveer keneB nw ? Deehekees ceeuetce nw keee ?
Flevee megveles ner Jen Deeefe&kee mecePe ieF& efke es ner YeJeosJe cegefve nQ, pees efke mKeefuele neskej Dee iees nQ~ Gme mecee Jen
yengle ner Ieyeje ieF& Deewj meYeer hetJe& Je=eevle kees yeleueekej DeveskeeW ebleeW mes cegefve kees mebyeesefOele kejles ngS Gmekee efmLeleerkejCe kejkes
yeesueer ns cegefvejepe! Jen YeJeosJe keer helveer ceQ ner ntB~ YeJeosJe keer cegefve oer#ee kes Deveblej Deheves Oeve mes Fme efpevecebefoj kee efvecee&Ce kejekes
hebekeueeCeke eeflee kejekej ceQves mebmeej meceg mes heej nesves kes efueS en Deeefe&kee oer#ee ues ueer nw~
Flevee megvekej YeJeosJe kes ceve ceW efJe<ee YeesieeW kes eefle yengle ner iueeefve GlheVe nes ieF&~ Gme Deeefe&kee keer yeej-yeej mlegefle
kejles ngS Jes cegefvejepe JeneB mes euekej Jeeheme mebIe ceW Dee iees~
.....eceMe:
Debiespeer DevegJeeoJambu Swami Charitra
Translated By-Aryika Chandnamati
(Initiation of Bhavdev also)

(Respected Readers! You have gone through the story of the previous births of Jambu Swami
in July-Aug.-Sep.2011 issues of "Samyakgyan" and you know now that Bhaavdev & Bhavdev, the
two brothers, came to Digambar Muniraj Saudharma Acharya, being stricken by the death of their
parents. Bhaavdev accepted 'Jaineshwari Deeksha' there. Now you read further-)
The story has been presented in simple Sanskrit along with Hindi & English translations.
Continued from the previous story.........
Once Saudharmacharya reached that Vardhman Nagar with his Sangh and with Bhaavdev Muniraj
during Vihar (on foot journey). There Bhaavdev Muni remembered his younger brother Bhavdev.
Bhavdev was famous in that town for his indulgement in sensual pleasures and he was devoid of the
true religion. He was unaware of the real upliftment of the soul.
With a lot of compassion for Bhavdev, Bhaavdev Muni got the permission from the Acharya,
came to the home of Bhavdev and took the meals (Ahar). After the Ahar, Muni Shri Bhaavdev preached
Bhavdev with the nectar of religion and started his return to the Sangh. At that time Bhavdev also
accompanied the Muniraj with hearty regard.
As a matter of fact, Bhavdev was remembering his newly wed wife in his heart and wanted to
return, because he was married on that day only. But as Bhaavdev Muni was proceeding with complete
silence, Bhavdev could not get his permission to return. Ultimately both of them reached in the Sangh.
(8)
Debke-8-9
Seeing this, Munis of the Sangh praised Bhaavdev Muniraj for bringing his younger brother in
the Sangh. Bhaavdev Muniraj told his preceptor (Acharya), 'Gurudev! Please initiate my brother also,
as a Digambar Muni, because he is eager to proceed on the path of salvation'.
Bhavdev was very perplexed on this sudden incident because he was thinking in his heart that if
I leave my newly-wed wife, then I will remain disturbed always and if I do-not accept initiation, the
dignity of my brother will be lowered down.
Thinking over these facts again and again, he accepted Muni deeksha. However, he used to
remember his wife all the time with the inclination towards sensual pleasures.
Even then, he used to perform daily rites-meditation, studying religious scriptures, austerity etc.
of his initiated life with all other Munis of the Sangh.
After some months Saudharmacharya came back in the garden of Vardhman Nagar. Some
Munis of the Sangh started penance being engrossed into meditation and some Munis became indulged
in Swadhyaya. At that time, Bhavdev Muni reached that nagar with the pretention of taking meals
(Ahar). He saw a beautiful temple in the way to the village. He went into the temple and took three
rounds of the vedi (Altar) with Jin-idol.
An Aryika Mataji was living in that Chaityalaya. She came for the darshan of Muniraj and after
bowing down into his feet, she asked about his well-being. Muniraj also asked her well being and
asked her, 'Mataji! Do you know that two brothers Bhaavdev and Bhavdev used to live in this village,
if you can tell that where is the wife of the younger brother Bhavdev ?'
Listening to this, Aryika Mataji clearly understood that Muni was Bhavdev, who had come there
with unstability towards his path of renunciation. Seeing his condition, firstly she became anxious and
then addressed him to become stable on his chosen path of initiation by a number of examples. She
later disclosed that infact she was his wife.
She told him-'When you left me, I utilized all your wealth in the construction of a Jain temple and
organized the Panchkalyanak Pratishtha. After that I took Aryika Deeksha for getting rid of the worldly
transmigration.'
Listening to this Bhavdev Muniraj became fully detached from the worldly passions. He greeted
Aryika Mataji again & again and came back to his Sangh.
To be continued......
mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer efJeMes<eebke kes meboYe& ceW : ieeiej cesb meeiej nw` en efJeMes<eebke
mecei%eeve kee peveJejer 2012 Debke mJeefmleeer Heer"eOeerMe jJeervokeerefle& mJeeceer efJeMes<eebke Ske Devet"e Debke nw~ ''YeeF& peer mes
mJeeceer peer`` keer ee$ee kees Delevle kegMeuelee SJeb me#ecelee kes meeLe mebpeesee ieee nw~ en DeeHekes mebHeeokeere keewMeue kee ner megHeue
nw efke cee$e 128 He=esb cesb DeeHeves 1950 mes 2011 leke kes 61 Je<eer&e peerJevle meeOeveeJe=lle kees ve kesJeue mecese DeefHeleg mJeeceer peer keer
efJeMJeefJeKeele ieg ieefCeveerHecegKe eer %eeveceleer ceelee peer kes JeefkelelJe SJeb ke=eflelJe Hej Yeer meejieefYe&le uesKe Hemlegle efkeee~
Hetpe ceelee peer eje efueefKele Iees<eCee He$e Ske Ssefleneefmeke cenlJe kee omleeJespe nw Fmes HekeeefMele kej DeeHeves meJe&megueYe yevee
efoee~ SleoLe& OeveJeeo~
HemleeefJekeer meo=Me vetleve Meyo kee Heeesie kej mecHetCe& meeceieer keer megefeHetCe& SJeb leke&mebiele { bie mes Ssmeer mebeespevee keer nw efke
en Debke ueIeg DeefYevevove ieLb e yeve ieee nw~ yevOegJej ! Deye DeeHe DeHeves Fme GHeece kees enerb efJejece cele oerefpeSiee~ Fmes Je=efbiele kejles
ngS mJeeceer peer kes ceeOece mes Yeejleere ieCeleb$e kes iele 61 Je<eessb & cesb ngS pewve meceepe kes Devegeveesb, HekeeMeveesb, meccesuevees,b leerLe& efJekeeme/
peerCees&ej kes Heeemeesb, mebie"veelceke GHeueefyOeeesb kees Ske DeefYevevove iebLe kes He cesb Hemlegle kejsb~
ceebieerlegbieer peer cesb efvecee&CeeOeerve efJeMJe keer Deefleere, meJees& e Ske Hee<eeCe keer YeieJeeve $e+<eYeosJe keer efo. pewve cetefle& kes meceeve ner
en DeefYevevove iebLe Yeer pewve meceepe kes Fefleneme cesb Deefleere yevesb~ nce meyekee meefee meneesie DeeHekees efceuesiee ner~ eefo DeeHeves
lelHejlee HetJe&ke efveCe&e ueskej keee& Meg ve efkeee lees mecYeJe nw DeeHekees DeefYeJevove iebLe keer mebeespevee kejveer He[s~
-[e@. DevegHece pewve, efveosMeke-ieefCeveer %eeveceleer MeesOeHeer", Fboewj
Debke-8-9
(9)
ceOeueeske
emlegefleieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
ceOeueeske
ceOeueeske 1 jepeg eew[e 1 ueeKe 40 eespeve TBee nw~ en et[er kes Deekeej kee nw~ Fme
ceOeueeske ceW DemebKeele erhe Deewj DemebKeele meceg nQ~ Fme ceOeueeske kes yeereeW-yeere ceW Ske ueeKe
eespeve Jeeme Jeeuee DeLee&led 40 kejes[ ceerue efJemleej Jeeuee pecyeterhe efmLele nw~ pecyeterhe kees Iesjs ngS
2 ueeKe eespeve efJemleej Jeeuee ueJeCe meceg nw~ ueJeCe meceg kees Iesjs ngS 4 ueeKe eespeve Jeeme
Jeeuee Oeelekeer KeC[ nw, Fmekees Iesjs ngS 8 ueeKe eespeve Jeeme Jeeuee keeueesoefOe meceg nw~ Gmekes
yeeo 16 ueeKe eespeve Jeeme Jeeuee heg<kej erhe nw~ Fmeer lejn Deeies-Deeies ece mes erhe leLee meceg
otves-otves eceeCe Jeeues nesles iees nQ~ Devle kes erhe Deewj meceg kee veece mJeebYetjceCe erhe Deewj
mJeebYetjceCe meceg nw~
pecyeterhe
pecyeterhe kes ceOe ceW Ske ueeKe eespeve TBee leLee ome npeej eespeve efJemleej
Jeeuee megces heJe&le nw~ Fme pecyeterhe ceW n kegueeeue SJeb meele #es$e nQ~
6 kegueeeueeW kes veece-efnceJeeved, ceneefnceJeeved, efve<eOe, veerue, efkece Deewj
efMeKejer~
7 #es$eeW kes veece-Yejle, nwceJele, nefj, efJeosn, jceked, nwjCeJele Deewj SsjeJele~
#es$e SJeb heJe&leeW kee eceeCe-Yejle#es$e kee efJemleej pecyeterhe kes efJemleej kee
190JeeB Yeeie nw DeLee&led 100000190526 6/19 eespeve, (2105263 3/19 ceerue)
nw~ Yejle #es$e mes Deeies efnceJeeved heJe&le kee efJemleej Yejle #es$e mes otvee nw~ Ssmes ner
efJeosn #es$e leke otvee-otvee Deewj Deeies DeeOee-DeeOee neslee ieee nw~ Deeies keeske ceW
osefKeSefJepeeeOe& heJe&le-Yejle#es$e kes ceOe ceW efJepeeeOe& heJe&le nw~ en 50 eespeve (200000 ceerue) eew[e Deewj 25 eespeve efJemle=le
(100000 ceer.) TBee nw SJeb uecyeeF& oesveeW lejhe mes ueJeCe meceg kees mheMe& kej jner nw~ heJe&le kes Thej oef#eCe Deewj Gej oesveeW lejhe
Fme Oejeleue mes 10 eespeve Thej leLee 10 eespeve ner Yeerlej meceleue ceW efJeeeOejeW keer veieefjeeB nQ pees efke oef#eCe ceW 50 SJeb Gej ceW
60 nQ~ GmeceW 10 eespeve Thej SJeb Devoj peekej DeeefYeeesie peeefle kes osJeeW kes YeJeve nQ~ Gmemes Thej (DeJeefMe) 5 eespeve peekej
meceleue hej 9 ket nQ~ FveceW 1 ket efmeeeleve veece kee nw, efpemeceW efpevecebefoj nw, yeekeer ceW osJeeW kes DeeJeeme nQ~
en efJepeeeOe& heJe&le jpeleceeer nw~ Fmeer ekeej kee efJepeeeOe& heJe&le SsjeJele #es$e ceW Yeer Fmeer eceeCe Jeeuee nw~
efnceJeeved heJe&le-en heJe&le 1052 12/19 eespeve (4210526 6/19 ceer.) efJemleej Jeeuee SJeb 100 eespeve TBee nw~ Fme heJe&le hej
hee veeceke mejesJej nw, en mejesJej 1000 eespeve uecyee, 500 eespeve eew[ e SJeb 10 eespeve ienje nw~ Fmemes
Deeies kes heJe&leeW hej ece mes cenehee, efleefieb, kesMejer, hegC[jerke, cenehegC[jerke veece kes mejesJej nQ~
keceue-hee mejesJej kes ceOe ceW Ske eespeve Jeeuee Ske keceue nw pees efke he=LJeerkeeefeke jlveceeer
nw~ Fme keceue keer keefCe&kee hej yeves ngS YeJeve ceW eer osJeer efveJeeme kejleer nQ~ Fmeer mejesJej ceW eerosJeer
kes heefjJeej mJehe 140115 keceue Deewj nQ, efpeve hej eer osJeer kes heefjJeej osJe jnles nQ, Ssmes ner Deeies-Deeies
kes mejesJejeW ceW Yeer keceue nQ Deewj GveceW ece mes er Oe=efle keerefle& yegef Deewj ue#ceer osefJeeeB jnleer nQ~
iebieeefo veefoeeB-Fve n mejesJejeW mes 14 veefoeeB efvekeueleer nQ pees efke Ske-Ske #es$e ceW oes-oes
yenleer nQ~ Yejle #es$e ceW iebiee-efmebOeg, nwceJele #es$e ceW jesefnle-jesefnleemee Deeefo~ hee Deewj cenehegC[jerke Fve
(10)
Debke-8-9
oes mejesJejeW mes leerve-leerve veefoeeB efvekeueleer nQ SJeb yeere kes eej mejesJejeW mes oes-oes veefoeeB efvekeueleer nQ~
iebiee veoer-hee mejesJej kes hetJe& efoMee kes leesjCe ej mes iebiee veoer efvekeue kej heeBe meew eespeve leke hetJe& keer Deesj peeleer ngF&
iebieeket kes oes keesme FOej mes oef#eCe keer Deesj ceg[kej Yejle #es$e ceW 25 eespeve heJe&le mes Gmes es[kej efpeefkee veeueer ceW eJesOe kejkes
heJe&lemes veeres efiejleer nw~
iebieekegC[-peneB iebiee veoer efiejleer nw, JeneB hej 60 eespeve efJemle=le SJeb 10 eespeve ienje Ske kegC[ nw~ GmeceW 10 eespeve TBee
Jeecee Ske heJe&le nw~ Gme heJe&le kes ket hej iebiee osJeer kee eemeeo yevee ngDee nw~ eemeeo keer le hej keceueemeve hej Deke=ef$ece efpeve
eeflecee kesMeeW kes peepet ege MeesYeeeceeve nw~ iebiee veoer Deheveer ebeue lejbieeW mes ege nesleer ngF& peueOeeje mes efpevesvosJe kee DeefYe<eske
kejles ngS kes meceeve ner Gme efpeveeeflecee hej he[leer nw~
hegve: Fme kegC[ kes oef#eCe leesjCe ej mes efvekeuekej Deeies Yetefce hej kegefuelee kees eehle nesleer ngF& efJepeeeOe& keer ieghee ceW Dee"
eespeve efJemle=le nesleer ngF& eJesMe kejleer nw~ Devle ceW eewon npeej heefjJeej veefoeeW mes ege neskej hetJe& keer Deesj peeleer ngF& ueJeCe meceg
ceW eefJe ngF& nw, es 14 npeej heefjJeej veefoeeB Deee& KeC[ ceW ve yenkej cues KeC[eW ceW ner yenleer nQ~ Fmeer iebiee veoer kes meceeve
ner efmebOeg veoer kee JeCe&ve nw pees efke hee mejesJej kes heefece leesjCe ej mes efvekeuekej Yejle #es$e ceW Deeleer nw~ Deeies keer egieue-egieue
veefoeeW kee efJemleej Deeefo meerlee veoer leke otvee-otvee Deewj Deeies DeeOee-DeeOee neslee ieee nw~
n KeC[-Yejle #es$e Deewj SsjeJele #es$e ceW efJepeeeOe& heJe&le Deewj egieue veefoeeW kes efveefcee mes n-n KeC[ nes peeles nQ~
FveceW mes meceg keer lejhe kes ceOe kee Deee& KeC[ Deewj Mes<e cues KeC[ kenueeles nQ~
Translated Version
Madhyaloka (The Middle Universe)

The middle universe is 1 Rajju wide and 1 lac 40 Yojanas high. It has a shape like a bangle
(circular). The middle universe consists of innumerable island - continents (Dvpas) and oceans. In the
center of this middle universe, there is the Jamb-dvpa which has a diameter of 1 lac Yojanas or 40
crores of miles (1 Y = 4000 miles). The Jamb-dvpa is surrounded by the Lavaa Ocean (having salty
water) with a diameter of 2 lac Yojanas. This ocean is surrounded by Dhtak-Khanda island-continent
having a diameter of 4 lac Yojanas. This is surrounded by the Klodadhi ocean with a diameter of 8 lac
Yojanas. This is surrounded by Pukara island - continent of 16 Y diameter. Following this, there is a
series of oceans and island - continents surrounding each other having double the diameter from the
preceeding ones. The name of the last island - continent and ocean is Svyambrmaa Dvpa and
Svayambhramana ocean. Please see Fig.3 for the Middle Universe.
Jambdvpa-There is Sumeru (or Meru) mountain in the centre of Jambdvpa which is 1
lac Yojana high and ten thousand Yojanas wide. There are seven regions (Ketras) and six principal and permanent mountains (Kulchalas) in it. The names of these six mountains are: (1)
Himavn, (2) Mah-himavn, (3) Niadha, (4) Nla, (5) Rukm and (6) ikhar. The names of the
seven regions are : (1) Bharata, (2) Haimavata, (3) Hari, (4) Videha, (5) Ramyaka, (6) Hairayavata
and (7) Airvata.
The Size of the Regions and Mountains-The size of Bharata region is 1/190th part of
Jambdvpa or it is 100000/190 = 526 6/19 Yojanas (or 21,05,263 3/19 miles). The size of Himavna
mountain is twice that of the Bharata region. Similar is the case until the Videha region and later
the size of regions and mountains goes on halving which can be seen in the map. For details, please
see Table-11, in the end of the book. The Jambdvpa is shown in Fig. 4.
The Mountain of Vijayrdha-There is the Vijayrdha mountain in the center of Bharata
region. It is 50 Yojanas (2 lac miles) wide and 25 Yojanas (1 lac miles) high. Its length touches the
Lavaa ocean on both the sides. On both the northern and southern sides above this mountain,
Debke-8-9
(11)
there are cities of Vidydharas (proficient in superpowers by birth) 10 Yojanas above the surface
and 10 Yojanas within the surface on planar grounds. There are fifty cities in the south and sixty
cities in the north. There are mansions of bhiyogya devas (conveyance provider or attendant
deities), ten Yojanas above these cities and ten Yojanas within them. There are nine peaks (Ktas)
on plane surface five Yojanas above these mansions. One of the peaks is called Siddhyatana
where there is a Jina temple. The rest of the peaks contain mansions of the deities. This Vijayrdha
mountain is silvery. A similar Vijayrdha mountain is also there in the Airvata region which also
has the same dimensions and details.
The Himavn Mountain-The Himavn mountain has a width of 1052 12/19 Y (4,21,05,26 6/
19 miles). It is 100 Yojanas high.There is a lotus-pond named Padma on this mountain which is
1000 Y in length, 500 Y in width and ten Yojanas deep. The mountains beyond this have lotusponds named Mahpadma, Tigincha, Keari, Pundarka and Mahpundarka on them.
Lotus Flower (Kamala)-In the centre of the Padma lotus-pond, there is a lotus flower (Fig. 5
later) with a diameter of one Yojana. It is composed of earth-bodied gems. The female deity rdev
resides in the palace constructed on the pericarp of this lotus. There are 140115 lotuses more in this
pond where the family members of rdev reside. Similarly, there are lotuses in other ponds on other
mountains where the female deities named Hr, Dhti, Krti, Buddhi and Laxm reside
alongwith their family deities. (For details, please see Table - 8 in the end of the book).
The Gang etc. Rivers-The above six lotus-ponds are the origins of the 14 rivers, two of which
flow in each of the regions. The rivers Gang and Sindhu flow in Bharata region. The rivers
Rohita and Rohitsy flow in the Haimavata region and so on. The two lotus-ponds - Padma and
Mahpundarka are the origins of three rivers each and the other four middle ponds are the
origins of two rivers each.
The River Gang-The river Gang originates from the eastern arched gate (toraa) of the
Padma pond and moves 500 Y towards the east, takes a curve towards south at a distance of two
Kroas from Gangkta and falls in the Bharata region by entering the Jihvik channel. It falls at
a distance of 25 Y from the mountain.
Gang Kunda (Ganga - pool)-There is a 60 Y wide and 10 Y deep Gang pool at a point where
the river Gang falls. There is a 10 Y high admantine mountain in this pool. There is the palace of
the female deity Gang on the peak of this mountain. On the terrace of this palace, there is a
natural Jina image seated on lotus-seat. This image is graced with matted and braided hairs
(Jatjta). The waving water-stream of the river Gang falls on the Jina image looking as if it is
anointing the Jina herself.
This water-stream widens upto eight Yojanas and enters the cave of Vijayradha mountain with its
curved path after coming out of the southern arched gate of this pool. This river meets with fourteen
thousand of its tributaries while moving towards the east and, then, finally falls into the Lavaa ocean.
The fourteen thousand tributaries do not flow in the ryan section of Bharata region. They flow through
the Mleccha sections only. The Sindhu river has also similar description as the Gang. However, this
river flows in the Bharata region while coming out of the western arched gate of Padma pond. The width
etc. of other rivers upto St river beyond these rivers goes on increasing two-fold and later goes on
reducing by half.
Six Khandas (Sections)-The Vijayrdha mountain and river-pairs in the Bharata and
Airvata regions divide them into six sections each. The central section by the side of the ocean is
ryan section while other sections are Mleccha sections.
(12)
Debke-8-9
C
ej
ee
ee veg
s ie
SkeerYeeJe mlees$e
cetue mlees$e jeveeDeeeee& eer Jeeefojepe cegefvejepe
efnvoer heeevegJeeo-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
mecei%eeve kes efmelecyej 2011 Debke leke Deehe meYeer hee"keeW

ves SkeerYeeJe mlees$e kes 9 MueeskeeW kees he{e nw~ Gmekes heeeled Dekeyt ejveJecyej-efomecyej 2011 SJeb peveJejer 2012 kes efJeMes<eebkeeW kes
ceeOece mes Deveske mece-meeceefeke efJe<eeeW keer emlegelf e kes keejCe
DevegeesieeW kee ekeeMeve veneR nes mekee nw~ Deye Fme hejJejer kes Debke
ceW Deeies kes mebmke=le-efnvoer keeJe emlegle nQ)ieleebke mes Deeies.........
-ceboeeeblee bo(10)
e: eehlees ceoefhe YeJevcetefle&-MewueesheJeener,
mee: hegbmeeb efvejJeefOe-pee OetefueyevOeb Oegveeself e~
Oeeveentlees oe-keceueb eme leg lJeb eefJemlemeeMekee: ke Fn YegJeves osJe! ueeskeeshekeej:~~10~~
ns efpevesveYeg! legce Yeeer mes, YeJemeeiej kees lejvee nw~
cevecebeof j ceW legcnW efye"ekej, leve kees mJeefCe&ce kejvee nw~~ske.~~
leJe leve heJe&le efveke mes yenves, Jeeueer Jeeeg ceveesnj mes~
peve peve kes yengleske jesie, veMe peeles Oetefue Oejesnj mes~~
Gmeer Jeeeg mes cegPes Yeer Deheves, jesie ve meye kejvee nw~
cevecebefoj ceW leggcnW efye"ekej, leve kees mJeefCe&ce kejvee nw~~1~~
pees peve legcnW Oeeve kes eje, oe keceue ceW Oejles nQ~
Fme peie ceW Jes YeJeesece, ueeskeeshekeej yeng kejles nQ~~
meye mevleehe efveJeejCe efnle eYeg! legce heo Jevove kejvee nw~
ceve cebeof j ceW legcnW efye"ekej, leve kees mJeefCe&ce kejvee nw~~2~~
DeLe&-ns veeLe! peye Deehekes Mejerj kes heeme mes yenves
Jeeueer Jeeeg Yeer, ueesieeW kes lejn-lejn kes jesie otj kej osleer nw,
leye Deehe efpeme YeJeheg<e kes oe ceW efJejepeceeve nes peeles nQ
Jen mebmeej kes eeefCeeeW kee keewve mee Ghekeej veneR kej mekeleeDeLee&led ueeske keer meeer-mepeerJe mesJee kejvee DeLeJee Deenej heeve,
Deew<eOeeefo kes eje oerve og:efKeeeW keer mesJee kej GvnW og:Ke mes
Gvcege kejvee lees mejue nw hejvleg peye keesF& YeceeveJe efpevesv
YeieJeeve kees Deheves oeJeleea yevee ueslee nw DeLee&led ewleve efpeveeeflecee
kees Deheves oe-keceue ceW Debefkele kej ueslee nw Deewj mlegefle hetpeeOeeveeefo kes eje Gvekes heefJe$e iegCeeW kee mleJeve-hetpeve Jeboveeefo
efkeee kejlee nw SJeb Gvekes vekeMes keoce hej euekej leovegketue
Debke-8-9
eJe=efe kejves ueielee nw leye Gme YeJe heg<e kes Deveeefokeeueerve

kece&yebOeve Yeer Gmeer lejn efMeefLeue nesves ueieles nQ efpeme lejn
evove kes Je=#e hej ceesj kes Deeves hej meheeX kes yebOeve {erues he[ kej
veeres efKemekeves ueieles nQ~
(11)
peeveeefme lJeb cece YeJes-YeJes ee eeked e og:Keb,
peeleb eme mcejCeceefhe ces MeeJeefVeef<heveef~
lJeb meJexMe: meke=he Fefle e lJeeceghesleesefmce Yekelee,
elkele&Jeb leefon efJe<ees osJe! SJe eceeCeced~~11~~
YeJe YeJe ceW ceQves DeieefCele ogKe, pees Yeer heeS nQ efpeveJej!
Deehe peeveles nQ meyekees, efpevekee megefcejve Yeer nw ogKekej~~
Mee meMe DeeIeele hengBelee, Gmes eeo veefnb kejvee nw~
cevecebefoj ceW legcnW efye"ekej, leve kees mJeefCe&ce kejvee nw~~1~~
Deehe oeeuet meyekes mJeeceer, Dele: Deehe ef{ie Deeee Deye~
kejvee nw pees kejes Deehe ner, nes eceeCe en heeee Deye~~
DeLe&-ns YeieJeved! Fme elegie&elf e he mebmeej ceW Deveeefokeeue
mes YeceCe kejles ngS ceQves pees Ieesj og:Ke Yeessies nQ Deewj Yeesie jne
ntB, efpevekee mcejCe kejvee Yeer Mee Ieele kes meceeve og:KeoeF&
nw~ Gvekees Deehe Deer lejn mes peeveles ner nQ~ Deehe efmehe& peeveles
ner venerb nQ efkevleg meyekes DekeejCe yebOeg Deewj oeeueg nQ~ FmeerefueS
ceQ YeefehetJe&ke Deehekeer MejCe ceW Deeee ntB~ Ssmeer oMee ceW cegPes
keee kejvee eeefnS? en Deehe ner mecePe mekeles nQ~ ceQves lees
Deheveer oMee Deehekes meeceves eke keje oer nw~
(12)
eeheodoJw eb leJe vegelf e-heowpeeaJekesveesheefow:,
heeheeeejer cejCe-mecees meejceseesefhe meewKeced~
ke: mevosnes eogheueYeles JeemeJe-eer-eYeglJeb,
peuheeehewce&efCeefYejceuewmlJeVecemkeej-eeced~~12~~
(13)
peerJevOej ves Fke keges kees, Ceceeskeej kee ceb$e efoee~

cejCe mecee Jen heeheeeejer, megve kejkes e#esv ngDee~~
cegPekees Yeer legce heo ceW vele nes, veece legcneje pehevee nw~
ceefCeeeW keer ceeuee mes pees Yeer, veececeb$e legce peheles nQ~
FmeceW veefnb mebosn efke Jes, FveW kee JewYeJe ueYeles nQ~~
ceve cebefoj ceW legcnW efye"ekej, leve kees mJeefCe&ce kejvee nw~~2~~
DeLe&-peyeefke Ske heeheer kegee Yeer ce=leg kes mecee (ve efke
peerJeve Yej) peerJevOej kegceej eje yeleees ngS ceb$ee#ejeW kes
Oeeve mes e#eeW kee mJeeceer e#esv nes mekelee nw leye efvece&ue
ceefCeeeW kes eje Deehekes vecemkeejceb$e kee Oeeve kejves Jeeuee Ye
ceeveJe eefo Fv keer efJeYetefle kees eehle kej ues lees FmeceW keee
Deeee& nw DeLee&led keg veneR nw~~12~~
(13)
Megs %eeves Megef eefve eefjles meleefhe lJeeveeree,
Yeefeveex esoveJeefOe-megKeeJeefekee kegefekeseced~
Mekeeeseb YeJeefle efn keLeb cegef e-keeceme hegbmees,
cegefe-ejb heefj{-ceneceesn-cege-keJeeced~~13~~
Meg %eeve efvece&ue eefj$eegle, pees vej legcekees Oeeles nQ~
DeveJeefOe megKe keer nsleg Yeefe, kegbpeer kees meeLe ceW ueeles nQ~
Fme kegbpeer mes cegefeej kees, Keesue efmeef kees Jejvee nw~
Fme egeer kes efyevee cegceg#et, megKe kee meej ve leesue mekeW~
ceneceesn cege mes Debefkele, { kehee veefnb Keesue mekeW~~
DeLe&-efJeMeg%eeve Deewj efvece&ue eeefj$e kes jnles ngS Yeer
eefo efpevesv kees Yeefecee DeLeJee meceioMe&vehe-kegb peer veneR nw lees
efhej cene efceLeelJehe cege mes Debefkele cees#ecebeof j kee ej kewmes
Keesuee pee mekelee nw? DeLee&led Yeefeheer kegb efekee kes efyevee cegef eej
kee Keguevee efveleevle keef"ve nw hejvleg efpeme YeceeveJe kes heeme
efpevesv keer Yeefeheer DeLeJee meceioMe&veheer kegb peer nw, Jen yengle
peuoer ner cegefe kees eehle kej mekelee nw, keeeWefke meceioMe&ve
cees#ecenue keer henueer meer{ er nw~ Fmekes efyevee %eeve Deewj eeefj$e Yeer
(14)
efceLee kenueeles nQ Dele: cegefe kes Fgke heg<eeW kees meyemes henues
meceioMe&ve kee eehle kejvee ner esemkej nw~~13~~
(14)
eVe: KeuJeeceIeceewjvOekeejw: mecevleeled,
hevLee ceges: mLehegefle-heo: keuesMe-ielezjieeOew:~
lemkemlesve epeefle megKelees osJe! leJeeJeYeemeer,
eeeses ve YeJeefle YeJeejleer jlve-oerhe:~~14~~
en efMeJeheLe heeheeOebkeej mes, {kee ngDee eewlejhee nw~
ogKeheer ieeW mes nw en, efJe<ece ve ceejie efoKelee nw~~
JeneB hengBeves nsleg cee$e eYeg! lelJe%eeve kee MejCee nw~
leJe JeeCeer mece jlve oerhe kee, eefo ekeeMe veefnb nes Deeies~
leye ve keesF& vej eue mekelee nw, Gme heLe hej Deeies Deeies~~
DeLe&-ns osJe! cegef e kee ceeie& efceLeelJehe De%eeve DebOekeej
mes Jeehle nw, Deeeefole nw Deewj DeieeOe og:Kehe ieeW mes efJe<ece
nw, og<eJesMe nw~ Ssmee nesves hej Yeer eefo mehleleJeeW kes mJehe kees
ekeeefMele kejves Jeeuee DeLeJee mehle leJeeW kes eje cees#eceeie& kee
efveheCe kejves Jeeuee-Deehekeer heefJe$e efoJeOJeefvehe JeeCeerheer
oerheke kee ekeeMe Deeies-Deeies veneR neslee, lees Ssmee keewve heg<e nw
pees Deehekeer JeeCeerhe oerheke kes ekeeMe kes efyevee ner Gme kebkeekeerCe&
efJe<ece ceeie& mes megKehetJe&ke ieceve kej mekelee nw? Deewj Deheves
FmLeeve kees megiecelee mes eehle kejves ceW meceLe& nes mekelee nw
DeLee&led keesF& veneR~ Demleg: ns veeLe! Deehekeer heefJe$e JeeCeerheer
oerheke kes ekeeMe mes ner mebmeejer peerJe nseesheeosehe lelJeeW kee
heefj%eeve kejles nQ Deewj Gmeer kes Devegketue DeeejCe kej kece&yebOeve
mes tves kee Gheee kejles nQ~ DeLee&led cees#e kes meeOeke meceioMe&ve,
mecei%eeve Deewj mecekedeeefj$e kees OeejCe kejles nQ GvnW Deheves
peerJeve ceW Gleejles nQ meeLe ner jlve$ee keer hetCe&lee SJeb hejce
eke<e&lee mes %eeveeJejCeeefo DekeceeX kee mecetue veeMekej ke=leke=le DeJemLee kees eehle kejles nQ Deewj Devevlekeeue leke Gme
DeelceeslLe DeJeeyeeOe efvejekegue megKe kee DevegYeJe kejles jnles nQ~
en meye Jeerlejeie YeieJeeve keer Gme efoJeJeeCeer kee ner ceenelce
SJeb eYeeJe nw~~14~~
eceMe:..........
Debke-8-9
ee
J
es ie
vege
efpeveeiece veJeveerle
(<edKeC[eiece hegmleke-1 keer ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje jefele
efmeevleefebleeceefCe erkee mes G=le)
emlegefleieefCeveer Deeefe&kee %eeveceleer

ceneceb$e ceW Den&vle YeieJeeve kees
eLece vecemkeej keeeW efkeee ?
efJeieleeMes<eueshes<eg efmes<eg melmJen&leeb meuesheeveeceeoew efkeefceefle
vecemkeej: efeeles Fefle esVew<e oes<e:, iegCeeefOekeefmes<eg
eeefOekeeefveyebOevelJeeled Demelen&elf e DeehleeieceheoeLee&Jeiecees
ve YeJesomceoeoerveeb mebpeeleewlelemeeoeefoleghekeejehes#eee
JeeoeJen&Veceefmeeles~ ve he#eheelees oes<eee, MegYehe#eJe=es:
eseesnsleglJeeled~ Geb epemmebefleeb Oeccehenb efCeiess, lemmebefleeb JesCeFeb heGbpes~
mekekeejS leb efmej-hebeSCe1, keeSCe Jeeee ceCemee e efCeeb~~2
DeeeeeexheeOeeemeeOetveeceefhe osJelJeb hetpelJeb e34
Deefjnble Deewj efme kee ece-eneB hej Mebkeekeej keer Mebkee nw
efke meJe&ekeej kes kece& ueshe mes jefnle efme hejceser kes efJeeceeve jnles ngS
DeIeeefleee keceeX kes ueshe mes ege DeefjnbleeW kees Deeefo ceW vecemkeej keeeW efkeee
peelee nw ? Fmekee meceeOeeve kejles ngS kene nwen keesF& oes<e veneR nw~ keeeWefke meyemes DeefOeke iegCeJeeues
efmeeW ceW ee keer DeefOekelee kes keejCe Deefjnble hejceser ner nQ
DeLee&led Deefjnble hejceser kes efveefcee mes ner DeefOeke iegCe Jeeues
efmeeW ceW meyemes DeefOeke ee GlheVe nesleer nw~ DeLeJee eefo
Deefjnble hejceser ve nesles lees nce ueesieeW kees Deehle, Deeiece Deewj
heoeLe& kee heefj%eeve veneR nes mekelee Lee~ efkevleg Deefjnble hejceser
kes emeeo mes nceW Fme yeesOe keer eeefhle ngF& nw~ FmeefueS Ghekeej
keer Dehes#ee Yeer Deeefo ceW DeefjnbleeW kees vecemkeej efkeee peelee nw~
eefo keesF& kens efke Fme ekeej Deeefo ceW DeefjnbleeW kees
vecemkeej kejvee lees he#eheele nw ? Fme hej Deeeee& Gej osles nQ
efke Ssmee he#eheele oes<eeslheeoke veneR nw efkevleg MegYe he#e ceW jnves mes
Jen keueeCe kee ner keejCe nw~
kene Yeer nwMueeskeeLe&-efpemekes meceerhe Oece&ceeie& eehle kejs, Gmekes
1. hebecesCe Fefle hee"evlejb~ 2. <edKeC[eiece (OeJeuee erkee
meceefvJele) hegmleke 1, he=. 55~ 3. <edKeC[eiece efmeevleefebleeceefCeerkee hegmleke-1, he=. 25-26~ 4. Deeefe&kee evoveeceleer ke=le
efnvoer DevegJeeo~
Debke-8-9
meceerhe efJevee ege neskej eJe=efe kejveer eeefnS leLee Gmekee

efMejhebeke DeLee&led cemleke, oesveeW neLe Deewj oesveeW Iegves Fve
hebeebieeW mes SJeb keee, Jeeve, ceve mes efvejvlej melkeej-vecemkeej
kejvee eeefnS~
Deeeee&, GheeOeee Deewj meeOegDeeW kes Yeer osJehevee leLee
hetpehevee nw~
ceneceb$e ceW Deeeee&, GheeOeee, meeOeg kees

vecemkeej veneR kejvee eeefnS ?
hegvejefhe keefeoenIeeeflekece&jefnleeveeb mekeuehejceelceveeb Den&leeb DeIeeeflekece&efJeecegeefve<keuehejceelceveeb efmeeveeb e $ewueeskeeeefOeheefleosJeeveeb
vecemkeejes ege:, veeeeee&oerveecekece&meefnleeveeb les<eeb
osJelJeeYeeJeeefoefle ve, osJees efn veece $eereCf e jlveeefve mJeYesoleesvevleYesoefYeVeeefve, leefefMees peerJeesefhe osJe:, DeveLeeMes<epeerJeeveeceefhe
osJelJeehees:~ leled Deeeeee&oeesefhe osJee:, jlve$eeeefmlelJeb
eleefJeMes<eeled~
mechetCe&jlveeefve osJees ve leoskeosMe Fefle esVe, jlvewkeosMeme
osJelJeeYeeJes mecemlemeeefhe leomeJeehees:~ ve eeeeee&efoefmLelejlveeefve ke=lmvekece&#eekelee& Cf e, jlvewkeosMelJeeefoefle esVe,
Deefivemecetnkeee&me heueeuejeefMeoenme lelkeCeeohegheuecYeeled~
lemceeoeeeee&oeesefhe osJee Fefle efmLeleced5~
hegvejefhe keesF& kenles nQMebkee-Ieeeflekece& mes jefnle mekeue hejceelcee DenleeW kees
leLee DeIeeefleee keceeX mes jefnle efvekeue hejceelcee efmeeW kees lees
leerve ueeske kes DeefOeheefle hejce osJe ceevekej vecemkeej kejvee "erke
nw, efkevleg Deeeee& Deeefo pees DekeceeX mes ege nQ GvnW vecemkeej
veneR kejvee eeefnS keeeWefke FveceW osJelJe kee DeYeeJe nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR nw, keeeWefke Deheves-Deheves YesoeW mes
Devevle Yesohe jlve$ee ner osJe nw, DeleSJe jlve$ee mes ege
peerJe Yeer osJe nQ DeveLee eefo jlve$ee keer Dehes#ee osJehevee ve
ceevee peees lees mechetCe& peerJeeW kees osJehevee eehle nesves keer Deeheefe
Dee peeSieer~ FmeefueS en efme ngDee nw efke Deeeeee&efoke Yeer
5. <edKeC[eiece (OeJeuee erkee meceefvJele) hegmleke 1, he=. 54~
(15)
jlve$ee kes eLeeeesie Oeejke nesves mes osJe nQ~

Mebkee-mechetCe& jlve DeLee&led hetCe&lee kees eehle jlve$ee ner
osJe nQ, jlveeW kee Ske osMe osJe veneR nes mekelee nw?
meceeOeeve-Ssmee kenvee Yeer "erke veneR nw keeeWekf e jlve$ee kes
Ske osMe ceW osJeheves kee DeYeeJe nesves hej Gmekeer meceelee ceW Yeer
osJehevee veneR yeve mekelee nw~ DeLee&led pees keee& efpemekes Ske osMe ceW
veneR osKee peelee nw Jen Gmekeer hetCe&lee ceW keneB mes Dee mekelee nw ?
eneB hegve: Mebkeekeej kenlee nw efke Deeeeee&efoke ceW
efmLele jlve$ee mecemle keceeX kee #ee kejves ceW meceLe& veneR nes
mekeles nQ keeeWefke GveceW Ske osMehevee ner nw, hetCe&lee veneR nw ?
Fmekee meceeOeeve kejles ngS eer Jeerjmesve mJeeceer ves kene nwlegcneje en keLeve Yeer mecegef ele veneR nw keeeWekf e efpeme ekeej
heueeue jeefMe-Ieeme kes {sj kee oenhe Deefive mecetn kee keee&
Deefive kes Ske keCe mes Yeer neslee osKee peelee nw, Gmeer ekeej eneB hej
Yeer Deeeeee&eof ke kes efJe<ee ceW Yeer mecePevee eeefnS efke Jes Deeeee&,
GheeOeee, meeOeg meYeer osJe nQ en yeele efveefele nes peeleer nw~
ceneceb$e ceW mechetCe& eoMeebie meceeefJe nw

Ceceeskeejceneceb$emee#ejheocee$eeoees JeCe&vlesDeefmceved ceneceb$es hebeef$ebMeo#eje:, hebe heoeefve, elege
f ebMeled
mJeje: ef$ebMeod Jebpeveeefve meefvle~ De$e meJex JeCee&: Depevlee:,
leefn& hebeef$ebMeo#ejs<eg elege
f ebMelmJeje: keLeefceefle esled, GevlesCecees DeefjnbleeCeb Deefmceved heos mehlee#eje: <ed mJeje: %eeleJee:~
ceb$eMeeeme JeekejCeevegmeejsCe DeefjnbleeCeb Demeekeejme
ueeshe: YeJeefle~ eeke=leJeekejCes S*: veslevegJele&les~
Sef*lesoesleew~ Soeslees: mebmke=leese: meefvOe: eeke=les leg ve YeJeefle~
eLee-osJees DeefnCeboCees, Denes DeeefjDeb, Fleeefo~ Gheeg&emet$eevegmeejsCe meefvOeve& YeJelele: DekeejmeeefmlelJeb eLeeJeled
Meles, Dekeejme ueeshe: Keb[ekeejes Jee veeefmle~ efkevleg ceb$eMeees
yengueced Fefle met$eevegmeejsCe mJejeesjJeJeOeeves eke=efleYeeJees
ueeshees Jewkeme Fefle efveecesve De ueeshees efJekeuhesveele: Deefmceved
heos <e[sJe mJeje:~ Fefle veeesve elegefebMelmJeje YeJeefvle~1
leLewJe DehebeeMevcee$ee: meefvle~ leeJeohebeeMevcee$ee
oMe&eefvle~~ ~ ~ ~ ~ ~~
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb Cecees DeeFefjeeCeb~
~ ~ ~ ~
Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeentCeb~~
1. cebieueceb$e Ceceeskeej-Ske Devegefevleve hegmleke, he=. 43,
<edKeC[eiece efmeevleefebleeceefCeerkee hegmleke-1, he=. 26-27~
(16)
Deefmceved ceb$es eLeceheos SkeeoMe (11) efleereheos Deew

(8) le=leere heos SkeeoMe (11) elegLe&heos eoMe (12) hebeceheos
<ees[Me (16) cee$ee ieCevles (58) DeLeJee DeefjnbleeCeb Deme
Dekeejueesheme cee$eeYeeJes efmeeCeb Fefle heos mebegee#ejme
hetJeex oerIe&: Fefle efveecesveeefhe DehebeeMevcee$ee: mevleerelf e %eeleJeb~
De$e ceb$eme efJeMues<eCes ke=les meefleCedDecedDeesDejdFndDebledDeeCedDeb~
CedDecedDeesmedFodOedDeeCedDeb~
CedDecedDeesDeeFjdFedDeeCedDeb~
CedDecedDeesGJedDepedPedDeeedDeeCedDeb~
CedDecedDeesuedDeesSmedDeJedJedDemedDeendTCedDeb~
S<eg mJejJeeveeveeb he=LekekejCes elegefebMelmJeje:
ef$ebMeodJeeveeefve Fefle eleg:<eef: JeCee&: YeJeefvle~
efkeb e-e pPee JJe Fefle mebegee#ejeCeeb $ee SJe
JeCee& ie=nerlee De$e~ hegvej$e De, F, G, S, pe, Pe, Ce, le,
o, Oe, e, j, ue, Je, me, n Fefle cetuemJejJeeveeefve
meceeefnleeefve YeJeefvle~ leLee e cetueJeCee& Deefhe eleg:<eefjsJe~
DeleSJe Deefmceved ceneceb$es eoMeebie: meceeefnleesefmleeGmeefheob efJejefuee, ogieb e oeTCe mebiegCeb efkeee~
TCeb e keS hegCe, megoCeeCemmekeKeje neWefle~~
Fefle efveecesve iegCekeejs ke=les meefleSke e e e mmeeeb e e e megCCemeeefleemeee~
megCCeb CeJe heCe hebe e, Skekeb kekeskekeiees e heCeeb e~~
Fefle ieeLeemet$esCe18446744073709551615
mecemleeoMeebi eeg l e%eevemee#eje: YeJeef v le~ DeleSJe
Ceceeskeejceneceb$es meJe eoMeebieegle%eeveb meceeefnleb Jele&les~1 DeLeJeeeb
ceb$ees eoMeebieegle%eevehe SJe~ meJe&ceb$eeCeeceekeje Jele&les~ Deme
ceenelceb Meejoeefh e JeCe&efelegb ve Mekevees efle~ Geb e
eerceogceemJeeefceveeSke$e hebeieg ceb$eheoe#ejeefCe, efJee$eeb hegvejvevleiegCeb hej$e~
ees Oeejeself keue legueevegieleb leLeeefhe, Jebos ceneieglejb hejcese
f ceb$eced~~
De$ehee&vleb CeceeskeejcenecebieueieeLeemet$eme mebe#f ehleeLe&: ke=le:~2
Ceceeskeej ceneceb$e kes De#ej-heo-cee$ee Deeefo kee JeCe&ve
kejles nQFme ceneceb$e ceW 35 De#ej nQ, heeBe heo nQ, eeQleerme mJej
nQ Deewj leerme Jebpeve nQ~ eneB meYeer JeCe& Depevle nQ leye heQleerme
De#ejeW ceW eeQleerme mJej kewmes nes mekeles nQ ? Ssmee eMve nesves hej
Gej osles nQ2. <edKeC[eiece efmeevleefebleeceefCeerkee hegmleke-1, he=. 27
mes 30~
Debke-8-9
Cecees DeefjnbleeCeb Fme eLece heo ceW kegue meele De#ej nQ

efpeveceW 6 mJej peevevee eeefnS~ ceb$e JeekejCe Meee kes Devegmeej
DeefjnbleeCeb heo kes Dekeej kee ueeshe nes peelee nw~
eeke=le JeekejCe ceW S*:-veslevegJele&les~ Sef*lesoesleew~
Soeslees: mebmke=leese: meefvOe: eeke=les leg ve YeJeefle~ eLee osJees
DeefnCeboCees, Denes DeeefjDeb~ Fleeefo met$e kes Devegmeej mebefOe
veneR nesleer nw Dele: Dekeej kee DeefmlelJe peeW kee leeW jnlee nw,
Dekeej kee ueeshe DeLeJee Keb[ekeej () veneR neslee nw~ efkevleg
ceb$eMeee ceW yengueced Fme met$e kes Devegmeej mJejeesjJeJeOeeves
eke=efleYeeJees ueeshees Jewkeme Fme efveece mes De kee ueeshe efJekeuhe
mes nes peelee nw, Dele: Cecees DeefjnbleeCeb Fme heo ceW n mJej
ner ceeves iees nQ~ Fme veee mes hetjs Ceceeskeej ceb$e ceW eeQleerme
mJej nesles nQ~ Fmeer ekeej mes GmeceW DeeJeve cee$ee nQ~ Gve
DeeJeve cee$eeDeeW kee efoioMe&ve kejeles nQ~ ~~ ~ ~ ~ ~~
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb Cecees DeeFefjeeCeb~
~ ~
~ ~
Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeentCeb~~
Fme ceb$e kes eLece heo ceW ieejn cee$eeSB nQ, efleere heo
ceW Dee", le=leere heo ceW ieejn, elegLe& heo ceW yeejn Deewj hebece
heo ceW meesuen cee$eeSB Ssmes kegue efceueekej 11811121658
cee$eeSB nQ~ DeLeJee DeefjnbleeCeb kes Dekeej kee ueeshe nes peeves hej
Ske cee$ee kee JeneB DeYeeJe nes ieee Deewj efmeeCeb Fme heo ceW
mebegee#ej kes hetJe& kee De#ej oerIe& nes peelee nw Fme efveece mes
Yeer DeeJeve cee$eeSB nes peeleer nQ~
YeeJeeLe&-eneB ef$eefJeece eeke=le JeekejCe kes Devegmeej
efveece yeleeee nw efke Skeej Deewj Deeskeej mes DeJeCe& kes Deeves hej
mebefOe vener nesleer nw FmeerefueS Cecees DeefjnbleeCeb ceW Dees kes yeeo De
peeW kee leeW jKee ieee nw efkevleg ceb$e Meee kes efJeOeeve mes De kee
ueeshe kej osves hej Cecees DeefjnbleeCeb heo ceW 10 cee$eeSB ner jn
peeleer nQ Deewj Fmeer ekeej mes 58 cee$eeDeeW kee pees[ Yeer mecegefele
yew"lee nw~ leye 10911121658 kee eesie yeve peelee nw~
Fme ceb$e kee efJeMues<eCe kejves hejCedDecedDeesDejdFndDebledDeeCedDeb~
CedDecedDeesmedFodOedDeeCedDeb~
CedDecedDeesDeeFjdFedDeeCedDeb~
CedDecedDeesGJedDepedPedDeeedDeeCedDeb~
CedDecedDeesuedDeesSmedDeJedJedDemedDeendTCedDeb~
Fve meYeer JeCeeX ceWs mJej Deewj Jebpeve he=Leked kejves hej
eeQleerme mJej Deewj leerme Jebpeve Fme ekeej eeQme" JeCe& nesles nQ~
Debke-8-9
keeeWefke eneB e pPee JJe Fve mebegee#ejeW kes leerve JeCe&

(Jebpeve) ner enCe efkeS nQ ve efke n, hegve: eneB De F G S
pe Pe Ce le o Oe e j ue Je me n es mJej Jebpeve ner cetuehe
mes Fme ceb$e ceW meceeefnle nQ leLee cetueJeCe& Yeer eeQme" ner nesles nQ~
YeeJeeLe&-Fme ceneceb$e ceW mecemle mJej-JebpeveeW kes De#ej
pees[ves hej lees 67 JeCe& nesles nQ efkevleg peneB Fmekeer JeeKee
efceueleer nw JeneB 64 De#ej ner ceeves iees nQ efkevleg keneR Kegueemee
veneR Deeee efke keewve mes JeCeesX kees FmeceWs veneR pees[e ieee nw~
Dele: mebmke=le erkeeke$eea efJeog<eer Deeefe&kee hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer
ceeleepeer ves Gheeg&e leerve JeCeeX kes mebegee#ejeW ceW Ske-Ske
Jebpeve ne kej 64 cetueJeCeeX keer mebKee kee efoioMe&ve kejeee
nw pees mecegefele ner eleerle neslee nw~
DeleSJe Fme ceneceb$e ceW mechetCe& eoMeebie egle meceeefnle
nw, Ssmee peevevee eeefnS~
ieeLeeLe&-Ge eeQme" De#ejeW kees Deueie-Deueie efueKekej
(efJejueve kejkes) eleske kes Thej oes kee Debke oskej hejmhej ceW
mechetCe& oes kes DebkeeW kee iegCee kejves mes ueyOe-eehle ngF& jeefMemebKee ceW Ske Iee osves mes pees eceeCe jnlee nw Gleves ner
egle%eeve kes De#ej nesles nQ~
Fme efveece mes iegCekeej kejves hejieeLeeLe&-Ske, Dee", eej, eej, n, meele, eej,
eej, Metve, meele, leerve, meele, Metve, veew, heeBe, heeBe, Ske,
n, Ske, heeBe en mebKee Deeleer nw~
Fme ieeLee met$e kes Devegmeej-18446744073709551615
es mecemle eoMeebie he egle%eeve kes De#ej nesles nQ~ DeleSJe
Ceceeskeej ceneceb$e ceW eoMeebiehe mecemle-mechetCe& egle%eeve
meceeefnle nw Ssmee peevevee eeefnS DeLeJee en ceb$e yeejn Debieceeer
egle%eeve he ner nw, mecemle ceb$eeW keer en Keeefve nw DeLee&led Fme
ceb$e mes ner meYeer ceb$e GlheVe nesles nQ Dele: 84 ueeKe ceb$eeW kee
GodYeJe Fme Ceceeskeej ceb$e mes ner ceevee peelee nw~ Fmekee
ceenelce-DeefleMee Meejoe ceelee-mee#eeled mejmJeleer osJeer Yeer
JeCe&ve kejves ceW meceLe& veneR nw~
eer GceemJeeceer Deeeee&Jee& ves kene Yeer nwMueeskeeLe&-eefo keesF& Jeefe lejepet kes Ske heue[s hej
hebehejceser kes Ceceeskeej kes heo Deewj De#ejeW kees Deewj otmejs
heue[s hej DevevleiegCeelceke leerveeW ueeskeesW kees jKekej leguevee kejW
lees Yeer Jen Ceceeskeej ceb$e Jeeues heue[s kees ner DeefOeke Yeejer
(Jepeveoej) DevegYeJe kejsiee, Gme ceneve ieewjJeMeeueer Ceceeskeej
ceb$e kees ceQ vecemkeej kejlee ntB~
(17)
-Mesj boFke Deesj lejepet hes DeefKeue iegCe kees e{eTB~

Fke Deesj ceneceb$e De#ejeW kees OejeTB~~
Fme ceb$e kes heue[s kees G"e vee mekes keesF&~
ceefncee Devevle en Oejs ve Fme meMe keesF&~~
leelhee& en nw efke en hebevecemkeej ceb$e leerveeW ueeskeeW ceW
meejYetle-ceneve nw, Fmekes efevleve, ceveve Deewj Oeeve mes hejceser
heoeW keer eeefhle lees hejcheje mes nesleer ner nw leLee en mebmeej ceW Yeer
ueewefkeke mecheoeDeeW kees eoeve kejelee nw~ hegjeCe ebLeeW ceW DeveskeeW
GoenjCe efceueles nQ efke Fme ceb$e kees efleee eeefCeeeW kees Yeer
cejCeemeVe DeJemLee ceW megveeves mes Gvekees osJeieefle eehle nes ieF&~
Fmekee ceenelce peevekej eesieerpeve Yeer peerJeve kes Devlekeeue
leke Fme ceneceb$e kee Deeee ueskej Deheves meceeefOecejCe keer
efmeef kejles nQ~
efpevekeer esjCee ves peie kees veF& jenW eoeve keer nQ......
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes 60JeW mebece efoJeme ew$e ke=. Skeced-9 ceee& 2012 kes Gheue#e ceW emlegle
-e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
pees cene DeelceeSB nesleeR egie heefjJele&ve kej osleer nQ~
Gvekeer lehe leeie keLeeSB ner efvele veJepeerJeve Yej osleer nQ~~
efpevekes peerJeve kee eleske #eCe mJeefCe&ce Fefleneme kee Ske veee he= neslee nw, efpevekes ye{les ejCeeW kee eleske keoce vetleve leerLe& kes
efvecee&Ce kee heVee neslee nw, efpevekeer ef kee eleske efyevog Ske efmevOeg kee mJehe neslee nw, efpevekes uesKeve kee eleske Meyo efpeveeiece kee meej
neslee nw leLee efpevekeer eleske eee& SJeb efeee cetueeeej kees meekeej kejves Jeeueer nesleer nw, Ssmeer hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer
%eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes peneB nefmleveehegj, DeeesOee, eeeie, kegC[uehegj (veeueboe), ceebieerlegbieer Deeefo Devekes leerLeeX kes peerCeexej
SJeb efJekeeme ngS nQ JeneR Jes efvele veF& esjCeeDeeW kes meeLe meceepe kees veF& jensW eoeve kej jner nQ~
Gve hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kee pevce 22 Dekeyt ej 1934, Deeefeve Megkeuee heteCf e&cee (MejohetefCe&cee) kees ngDee~ yeeheve ceW ner
Oece&ebLeeW kes mJeeOeeeeefo kes keejCe SJeb hetJe&pevce kes hegCe mebmkeejJeMe ceve ceW mebmeej mes Jewjeie kes Debkegj GlheVe nes iees Deewj meved 1952 ceW 18
Je<e& keer egJeeJemLee ceW MejoheteCf e&cee kes ner efove mehlece eefleceehe Deepevce yeeee&ele enCe kej efueee hegve: meved 1953 ceW ew$e ke=<Cee Skeced kees
Deeeee& eer osMeYet<eCe cenejepe mes eer ceneJeerjpeer leerLe& hej #egefuuekee oer#ee leLee meved 1956 ceW JewMeeKe ke=<Cee otpe kes efove hejcehetpe eeefj$eeeJeleea
Deeeee& eer Meebelf emeeiej cenejepe kes eLece heeOeerMe Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe mes Deeefe&kee oer#ee OeejCe kej Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer kes veece mes pewve meceepe keer eLece yeeueyeeeeefjCeer Deeefe&kee SJeb ieefCeveecegKe pewmes meJeexe heo kees megMeeseYf ele efkeee nw~
efnvoer, mebmke=le, eeke=le, keVe[ Deewj ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW ceW mejue meeefnle jevee Deehekes peerJeve kee ecegKe Debie jne nw ~FmeerefueS
300 ebLeeW keer uesefKekee yevekej Deepe Deehe meceepe keer meJeexe uesefKekee kes he ceW ceeve nQ~ Jele&ceeve ceW <edKeC[eiece ebbLe (ueieYeie 2200
Je<e& hetJe& efueKes meJe&eLece met$e ebLe) hej Deeheves mebmke=le erkee efueKe kej hetCe& kej ueer nw pees ekeeefMele nes egkeer nw~ ueieYeie 3200 he=eW ceW
<edKeC[eiece keer 16 hegmlekeeW keer erkee efueKeer nw~ YeieJeeve efpevesv mes en eeLe&vee nw efke en keefueegie keer mejmJeleer ceelee egie-egie leke
peerJevle jns leeefke mees %eeve kee Dece=le mebmeej kees eehle neslee jns~
Fvekeer mechesjCee mes efJee kees hegve: Deefleeeeerve ceneheg<e YeieJeeve $e+<eYeosJe SJeb ceneJeerj mJeeceer kes efmeebleeW mes heefjefele nesves kee
DeJemej eehle ngDee nw Dele: Gve Deefnbmee, mele, Demlese, yeeee&, Deheefjen SJeb Deveskeeble kee efmeeble peve-peve leke hengBeekej meJe&Jeeheer
yeveevee eeefnS~ ceeveJe peerJeve keer e=bKeuee ceW etjlee kees nekej eeCeercee$e kes eefle cew$eerYeeJe OeejCe kejW, meoeeejer Deewj Meekeenejer yeveW,
eleske eeCeer kees efveYe&e neskej peerJeve peerves kee DeefOekeej eoeve kejW, efpememes ceeveJeere mebmke=efle hegve: peerefJele neskej me=ef keer eeke=efleke
JeJemLee kees JeemleefJeke mJehe eoeve kej mekes~
Fmeer ekeej ceneheg<eeW kes meJeexoe efmeeble eeCeercee$e kes efueS keueeCekeejer neW Fmeer YeeJevee kes meeLe leerLekej YeieJevleeW keer JeeCeer
kees eeeefjle kejves ceW Deehe meYeer meneesieer yeveW~
ew$e ke=. Skeced, 9 ceee& 2012 kees mecheVe hetpe ceeleepeer kes Fme mebece efoJeme keer Deehe meYeer Devegceesovee kejW leLee en efoJeme meYeer
kes peerJeve ceW eeefj$e keer efJeMes<e Je=ef kejves Jeeuee efme nesJes, efpevesv YeieJeeve mes ener eeLe&vee nw~ Deble ceW hetpe ceeleepeer kes mJemLe, oerIe& SJeb
Gvekes Deveske veF& GheueefyOeeeW mes ege cebieueceeer peerJeve keer MegYekeeceveeDeeW kes meeLe hetpe ceeleepeer kes Fme Deefle mebef#ehle heefjee kees efJejece
osleer ntB~
(18)
Debke-8-9
yeeue efJekeeme efMe#eCe

ejee%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
ieleebke mes Deeies............

heejs yeeeW! hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer eje meved 1974 ceW yeeueke-yeeefuekeeDeeW kes efueS
pewveOece& keer eeLeefceke efMe#ee nsleg efueKeer ieF& yeeue efJekeeme hegmleke meYeer kes efueS yengle ner Gheeesieer nw~ Fme yeeue efJekeeme kes 4 Yeeie
nQ, Fve eejeW YeeieeW kee DeOeeve kejkes pewveOece& kes cetueYetle efmeevleeW kees hetCe&he mes mecePee pee mekelee nw~
eneB yeeue efJekeeme Yeeie-1 keer hegmleke kes ceeOece mes Deehe meYeer yeeeW kees efMe#eCe eoeve efkeee pee jne nw~
efheues efmelecyej 2011 kes Debke ceW Deehekees ceQves hee" 3 kee efMe#eCe eoeve efkeee Lee, Deye Gmemes Deeies hee"-4 kees he{vee nw,
efpemeceW 24 leerLekej YeieJeeve kes veece Je Gvekes efevneW kees yeleeee nw~ Fme hee" kee veece nw-
eewyeerme leerLekej (hee"-4)

1
$e+<eYeveeLe
2
DeefpeleveeLe
3
mebYeJeveeLe
4
DeefYeveboveveeLe
5
megceefleveeLe
6
heeeYe
7
megheee&veeLe
8
eveYe
9
heg<heobleveeLe
10
MeerleueveeLe
11
eseebmeveeLe
12
Jeemeghetpe
Debke-8-9
13
yewue
efJeceueveeLe
14
neLeer
DevevleveeLe
15
Iees[e
Oece&veeLe
16
yevoj
MeebefleveeLe
17
ekeJee
kegvLegveeLe
18
keceue
DejveeLe
19
meeefLeee ceefuueveeLe
20
evcee cegefvemegeleveeLe
21
ceiej
veefceveeLe
22
keuheJe=#e vesefceveeLe
23
ieW[e
heee&veeLe
24
YeQmee
ceneJeerj
Metkej
mesner
Jeeob[
efnjCe
yekeje
ceueer
keueMe
kegJee
veeruekeceue
MebKe
mehe&
eEmen
(19)
Lovely Children!
Now you will read the fourth lesson of Bal Vikas Part-1. Pujya Ganini Pramukh Shri Gyanmati
Mataji has told the names and symbols of twenty four Tirthankars in this lesson.
Probably, you must be knowing these twenty four names. Yet I am telling all these names
along with Symbols-
24 Tirthankars
1) Rishabh Nath
-Bull
2)
Ajit Nath
-Elephant
3) Sambhav Nath
-Horse
4)
Abhinandan Nath -Monkey
5) Sumati Nath
-Chakva
6)
Padma Prabh
-Lotus
7) Suparshva Nath
-Swastik
8)
Chandra Prabh -Half Moon
9) Pushpdant Nath
-Crocodile
10) Sheetal Nath
-Wishful Tree
11) Shreyans Nath
-Rhino
12) Vasupujya
-He Buffalo
13) Vimal Nath
-Pig
14) Anant Nath
-Porcupine
15) Dharma Nath
-Thunderbolt
16) Shanti Nath
-Deer
17) Kunthu Nath
-He goat
18) Arah Nath
-Fish
19) Malli Nath
-Pitcher
20) Munisuvrat Nath -Tortoise
21) Nami Nath
-Blue Lotus
22) Nemi Nath
-Shell
23) Parshva Nath
-Snake
24) Mahavir Swami -Lion
Out of these, I want to tell you about Tirthankar Lord Mahavir. Who was He ? How He got
the post of Tirthankar ? Firstly you should know that at present, all of us are living in the era of
Lord Mahavir. Because after Him, no Tirthankar has born on this earth. In future, when fourth
era will come again in the Bharat Kshetra, twenty four Tirthankars will be born here at Ayodhya
nagari.
Tirthankar Mahavir was born at Kundalpur of Bihar State. His fathers name was King
Siddharth and the name was of His mother was Queen Trishla. Mahavir was born on Chaitra
Shukla Trayodashi. He did not marry and took the wov of celibacy for whole life. He took
Jaineshwari Deeksha at thirty years of age and attained Kevalgyan after twelve years, at the
age of 42. His first divine preaching was originated on the Vipulachal Mountain of Rajgrahi in
Bihar State.
For thirty years, Mahavir preached the whole universe sitting in Samavasaran. After that, He
attained Salvation/Nirvandham from Jalmandir of Pavapuri Tirth in Bihar Sate.
Lovely Children! You have known about the brief introduction of Lord Mahavir.
Now you should also remember that Lord Mahavir was not the founder of Jainism, because
He was the twenty fourth Tirthankar. Infact in this era, Jainism was first propagated by Lord
Rishabhdeva, the first Tirthankar.
Being a Jain, you should always remain vegetarian because 'Live and Let Live' is the main
preaching of all the Tirthankars.
(20)
Debke-8-9
Debke-8-9
(21)
(22)
Debke-8-9
Debke-8-9
(23)
(24)
Debke-8-9
Debke-8-9
(25)
(26)
Debke-8-9
Debke-8-9
(27)
(28)
Debke-8-9
YeieJeeve $e+<eYeosJe SJeb Gvekes meJeexoe efmeeble

(YeieJeeve $e+<eYeosJe pevcepeebleer SJeb oer#eekeueeCeke-ew$e ke=<Cee veJeceer,
16 ceee& 2012 kes Gheue#e ceW efJeMes<e emlegle)
-e%eeeceCeer Deeefe&kee eboveeceleer
mecemle pewve meceoee leLee pewve Meee Fme efJe<ee ceW Skecele nQ efke pewveOece& kes Deee eJele&ke YeieJeeve $e+<eYeosJe Deewj Debeflece
eJele&ke YeieJeeve ceneJeerj Les~ pewveeW keer Fme ceevelee kes meceLe&ke peneB efnvot hegjeCe meeefnle nQ JeneR Ssefleneefmeke DeefYeuesKe Yeer Fmekes
ele#e mee#eer nQ~ Dele: eneB Gvekeer Ssefleneefmekelee kes heefj%eeve nsleg pewve ebLeevegmeej YeieJeeve $e+<eYeosJe kee mebef#ehle heefjee emlegle
efkeee pee jne nwkeeueee keer e=bKeuee ceW DeJemeefhe&Ceer egie kee le=leere keeue eue jne Lee, peye Oejleer kee ceeveJe Yeesie eOeeve peerJeve peer jne Lee
SJeb keuheJe=#eeW mes meceeheve keer yesuee eejbYe nesves Jeeueer Leer, Gme mecee DeeesOee kes cenejepe veeefYejepe keer cenejeveer ceosJeer ves ew$e
ke=<Cee veJeceer kes efove eLece leerLekej YeieJeeve kes he ceW $e+<eYeosJe veeceke heg$e kees pevce efoee~ GvneWves Deveske efoJe efJeYetefleeeW kees
eehle kejkes kegceej DeJemLee ceW epee kes efueS kece&Yetefce keer JeJemLee yeleueeles ngS Deefme, ceefme, ke=ef<e, efJeee, JeeefCepe Deewj efMeuhe Fve
n efeeeDeeW kes eje peerJeve peerves keer keuee efmeKeeF&~
hegve: $e+<eYeosJe ves eMemJeleer-megveboe veeceke oes keveeDeeW kes meeLe efJeJeen kejkes Oejleer hej efJeJeen hejcheje kee efoioMe&ve kejeee
SJeb eLece jepee kes he ceW GvneWves Oece&veereflehetJe&ke jepe kee mebeeueve kej yeeJeve osMeeW ceW Deueie-Deueie jepeeDeeW kees efJeYee kejkes GvnW
kegMeue jepeveerefle kee GheosMe efoee~
me=ef keer JeJemLeeDeeW kees eeLeefceke he mes yeleueeves kes keejCe GvnW, Deeefyeee, DeeefoveeLe, hegosJe, Je=<eYeosJe, epeeheefle Deeefo
veeceeW mes Yeer peevee peelee nw~ mebmeej hejcheje keer JeJemLeevegmeej Gvekeer oesveeW jeefveeeW mes Yejle-yeengyeueer Deeefo Ske meew Ske heg$e SJeb
yeeeer-megbojer veeceke oes hegef$eeeW kee pevce ngDee~ FveceW mes eLece heg$e Yejle peer eeJeleea mecee yeves Deewj Gvekes veece hej ner Fme osMe
kee veece YeejleJe<e& he[e~
eer efpevemesveeeee& jefele DeeefohegjeCe ebLe kes Devegmeej eflejemeer ueeKe hetJe& Je<eeX leke jepee $e+<eYeosJe ves jepemegKe kee GheYeesie
efkeee hegve: Ske efove Jes jepeefmebnemeve hej Deemeerve Les Deewj Gme jepemeYee ceW veerueebpevee veeceke osJeDehmeje ve=le kejles-kejles ce=leg kees
eehle nes ieF& hegve: JeneB Gmeer mecee otmejer Dehmeje GheefmLele neskej ve=le kejves ueieer~
Fme jnme kees keesF& meYeemeo lees peeve veneR mekes efkevleg efoJe DeJeefOe%eeveer jepee $e+<eYeosJe mebmeej keer #eCeYegbiejlee %eelekej
JewjeieYeeJe kees eehle nes iees Deewj GvneWves ew$e ke=<Cee veJeceer kees eeeie kes efmeeLe& Jeve ceW peekej JeJe=#e kes veeres pewvesejer oer#ee
OeejCe kej ueer hegve: Ske Je<e& Gveleeefueme efove kes GheJeeme kes heeeled JewMeeKe Meg.le=leeree kes efove Gvekee eLece Deenej nefmleveehegj kes
jepee eseebme kes cenue ceW ngDee Lee leYeer mes Jen efoJeme De#ee le=leeree heJe& kes he ceW peevee peelee nw~
oer#ee kes heeeled YeieJeeve $e+<eYeosJe ves Ske npeej Je<e& lehe kejkes hegefjceleeuehegj veiej kes Geeve ceW heeuiegve ke=<Cee SkeeoMeer
kes efove kesJeue%eeve kees eehle kej he=LJeer mes yeerme npeej neLe Thej DeOej DeekeeMe ceW hengBe iees Les, peneB Oevekegyesj ves meceJemejCe keer
jevee kej oer Deewj Gme veiej kes jepee Je=<eYemesve ves YeieJeeve kes heeme hengBekej oer #ee enCe kej eLece ieCeOej kee heo eehle
kej efueee~ $e+<eYeosJe ves meceJemejCe ceW DemebKe YeJe eeefCeeeW kees GheosMe eoeve kej veyyes npeej hetJe& Je<e& kee keeue Jeleerle kej
ceeIe ke=<Cee elego&Meer kes efove kewueeMeheJe&le mes cees#e eehle kej efueee~ Gmekes heeeled Fme Oejleer hej YeieJeeve DeefpeleveeLe mes
ueskej ceneJeerj leke lesF&me leerLekejeW ves pevce ueskej Fme leerLekej hejcheje kee eees leve efkeee DeLee&led pewveOece& kes eewyeerme
leerLekejeW ceW mes eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe ngS SJeb Debeflece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer ngS, efpevekes Jele&ceeve Meemeve
ceW nce meYeer peerJeveeeheve kej jns nQ~
eeeerve keeue mes ner Yeejle osMe Ske Oece&eOeeve osMe kes he ceW mebmeej kee ieg ceevee peelee jne nw~ keeeWefke Gmeer ves meoe mes
ogefveeeB kees Oece& kee mJehe yeleueeee nw FmeefueS Jen ceneve kenueelee nw~ Oece& ner Yeejle keer Deelcee nw, Gmekee mecyeue nw, Oece& mes
efvejhes#e (Goemeerve) jnkej en osMe keYeer megKehetJe&ke peerJeve peer veneR mekelee nw~ Yeejle kes mebefJeOeeve ceW mewkeetuej Meyo kees Oece&
Debke-8-9
(29)
efvejhes#e kes he ve ueskej meceoee efvejhes#e uesvee eeefnS DeLee&led Fme osMe kee Meemeve efkemeer Yeer meceoee kes meeLe he#eheele veneR
kejsiee~ osMe ceW heg<heJeeefkee kes meceeve Deveske meceoee nQ Deewj Meemeve keer ef ceW meYeer meceeve nQ~
Yeejle kes DeefleDeJee&eerve Jele&ceeve Fefleneme ceW eneB kes meeJe&Yeewce mecee kes he ceW evieghle ceewe& kees mJeerkeej efkeee ieee nw
efkevleg osMe kes mebefJeOeeve efvecee&leeDeeW ceW ecegKe yewefjmj echelejee pewve Yeer jns nQ GvneWves meved 1935 ceW Deheves eje efueefKele hegmleke
"RISHABHA DEVA" The Founder of Jainism kes Deboj GuuesKe efkeee nwThe one towering personality at the birth of pre-historic history of the Aryan race is Rishabha
Deva. According to the Hindus he flourished 28 great yugas (millions of years) ago. His son was
Bharat, the first great Emperor, after whom India came to be known as Bharat Varsha.
DeLee&led Deee& peeefle kes eeiewefleneefmeke Fefleneme kes GodYeJe keeue kes Ske GVele JeefelJe nQ-$e+<eYeosJe~ efnvotDeeW kes Devegmeej Jen
28 ceneegieeW (omeeW ueeKe Je<e&) hetJe& DeJeleefjle ngS~ Gvekes heg$e Les Yejle, pees eLece ceneve mecee ngS leLee efpevekes veece hej Yeejle kees
YeejleJe<e& kes he ceW peevee peeves ueiee~
ceneheg<eeW kes efmeeble meowJe eemebefieke nesles nQGheeg&e eewyeermeeW leerLekej Deheves Decej efmeebleeW kees es[kej efveJee&CeOeece kees eehle nes iees pees Deepe Yeer eleske eeCeer kes efueS
Gleves ner eemebefieke nQ efpeleves hetJe& ceW Les~ keg vees egie kes FeflenemekeejeW ves pewveOece& keer eeeervelee kee jnme "erke mes ve peevekej Gmes
Debeflece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer eje mebmLeeefhele ceeve efueee nw efpememes peveceeveme ceW Yeebefle GlheVe ngF& nw~
Fme Yeebelf e kes efvejekejCe nsleg pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer ves osMe-efJeosMe
leke eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meJeexoe efmeebleeW kees hengBeeves keer esjCee eoeve keer~ esjCee keer Gme eb=Keuee kees meefee
Deeeece efceuee 9 Deewue meved 1998 kees ceneJeerj pevcepeebleer kes efove, peye Yeejle kes eOeeveceb$eer eer Deueefyenejer Jeepeheseer ves jepeOeeveer
efouueer mes YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej jLe kees osMe Yej ceW YeceCe nsleg eJeefle&le efkeee Lee~ efpemeves DeeeJeefOe hetjs osMe
ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe kes mele, Deefnbmee, Deheefjen SJeb efJeecew$eer Deeefo meJeexoeer efmeebleeW kee eeej-emeej efkeee nw~
hegve: Deketyej meved 1998 ceW Deeeesefpele YeieJeeve $e+<eYeosJe jeêre kegueheefle meccesueve kes eje efMe#eepeieled kes meJeexe Jeie&
leke pewveOece& keer eeeervelee kee mebosMe hengBeeee ieee Deewj 4 hejJejer meved 2000 kees efouueer kes ueeueefkeuee cewoeve mes YeieJeeve
$e+<eYeosJe-Debleje&êre efveJee&Ce ceneceneslmeJe kee eOeeveceb$eer eje GodIeeve ngDee, pees Ske Je<e& keer Iees<eCee kes meeLe osMe-efJeosMe ceW
Oeeefce&ke SJeb Mew#eefCeke ieefleefJeefOeeeW kes meeLe ceveeee ieee~
Fve keee&eceeW kees Deeeesefpele kejves kee ecegKe GsMe jne efke pewveOece& keer Deveeefo-efveOevelee Je meeJe&Yeewefcekelee mes mebmeej kees
heefjefele kejevee leLee Gme mebyebOe ceW Jeehle Yeevle OeejCeeW kees efvecet&ue kej vees Fefleneme kee efvecee&Ce kejvee~ Fme ekeej efoiecyej pewve
ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje YeieJeeve $e+<eYeosJe kee Ketye eeej-emeej efkeee ieee, efpememes pewve Oece& keer DeveeefoefveOeve leerLekej hejcheje
mes peve-peve heefjefele nes mekee Deewj YeieJeeve $e+<eYeosJe kee Fme Yeejleere mebmke=efle kes efueS cenveere DeJeoeve Yeer mecemle meceepe kes
meeceves ueeee pee mekee~ Ssmes leerLekej $e+<eYeosJe kee pevce SJeb oer#eekeueeCeke efoJeme ew$e ke=. veJeceer, efoveeBke 16 ceee& 2012, nce
meyekes efueS, osMe Je mecemle jepee-epee kes efueS cebieuekeejer nesJes, FvneR MegYekeeceveeDeeW kes meeLe YeieJeeve $e+<eYeosJe kes eerejCeeW ceW
keesef-keesef Jebove~
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kee cebieue efJenej

hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe ves pecyeterhe-nefmleveehegj mes efoveeBke 15 ceee& 2012 kees cegjeoeyeeo
(G.e.) kes efueS efJenej efkeee~ hetpe ceeleepeer ves kegueeefOeheefle eer megjsMeebo pewve kes efveJesove hej cegjeoeyeeo kes leerLekej ceneJeerj
efJeeefJeeeuee heefjmej ceW veJeefveefce&le ewleeuee ceW Jesoer eeflee SJeb YeieJeeve ceneJeerj peebleer ceW meeefVeOe eoeve kejves nsleg efJenej
efkeee nw~ cegjeoeyeeo eJeeme kes ceOe hetpe ceeleepeer leerLekej ceneJeerj efJeeefJeeeuee kes eLece oer#eeble meceejesn ceW meeefVeOe
eoeve kejWieer~ heeeled 2 Deewue kees vetleve efveefce&le ewleeuee ceW YeieJeeve ceneJeerj keer eeflecee keer Jesoer eeflee Je 4-5 Deewue kees
Deeeesefpele ceneJeerj peebleer meceejesn ceW Dehevee meeefVeOe eoeve kejves kes Ghejeble hegve: ueieYeie 22 Deewue leke hetpe ceeleepeer kes
pecyeterhe-nefmleveehegj Deeves keer mebYeeJevee jnsieer~
(30)
Debke-8-9
cenece=legee mlees$e
leerve ueeske kee nj eeCeer efpevekes ejCeeW ceW Pegkelee nw~
leerve ueeske kee DeeYeeie efpevekeer heeJevelee kenlee nw~~
pevce ce=leg mes jefnle veeLe Jes ce=legeefe kenueeles nQ~
ce=legeefe eYeg kes Jevove mes pevce ce=leg veMe peeles nQ~~1~~
efpemeves pevce efueee nw peie ceW ce=let Gmekeer efveefele nw~
Fmeer pevcece=let kes keejCe meejs eeCeer oge fkeKele nQ~~
pevce meceeve ve ogKe keesF& De cejCe meMe veefnb Yee peie ceW~
peeve ueWs eefo mebYeeefJele ce=let DeOe&ce=leke vej neW mee ceW~~2~~
ns eYegJej! efpeme lejn Deeheves pevce ce=leg kee veeMe efkeee~
DeefJeveeMeer hejceelece heo kees heekej meewKe Deheej efueee~~
Gmeer lejn kee meewKe efvejekegue veeLe! cegPes Yeer efceue peeJes~
osJe Meee ieg keer Yeeer kee heue meee leye efceue peeJes~~3~~
keYeer pevce kegC[efueeeB Dehece=let kee Yee efoKeueeleer nQ~
keYeer neLe keer jsKeeSB keg Deuhe Deeeg ojMeeleer nQ~~
Meejere fjke Jesovee keYeer peye Demenveere nes peeleer nw~
jesie eefmele ceeveJe keer Fe cejves keer nes peeleer nw~~4~~
efpeveMeemeve kenlee nw uesefkeve Ssmee veneR efJeeej kejes~
DeelceIeele keer Fe mes cejvee ve keYeer mJeerkeej kejes~~
keeeWefke Ssmee cejCe meoe YeJe-YeJe ceW og:Ke eoelee nw~
vejke heMet eesv eer ceW eeCeer DeieefCele ke G"elee nw~~5~~
megKecee peerJeve ceW Yeer Dehece=leg kes en jn mekeles nw~
nes peee eeCe Ieeleke nceuee lees Demecee ceW cej mekeles nQ~~
ceesj iee[er ee Jeeegeeve keer ogIe&vee nes mekeleer nQ~
Yetkeche yee{ yece efJemheeseW mes $eeefn-$eeefn cee mekeleer nw~~6~~
Ssmes Demecee kes cejCe osKe ceeveJe kee ceve Ieyejelee nw~
cesje ve Dekeeue cejCe nesJes en YeeJe menpe ceW Deelee nw~~
ns YeJeelceve!d FmeefueS meoe legce ce=lebpee mlees$e he{es~
ce=legbpee ceb$e kes meJee ueeKe ceb$eeW kees pehekej meewKe Yejes~~7~~
es eb eR De b eQ : yeer p ee#ej Meeer Meeueer ~
heeBeeW hejceser veececeb$e kes meeLe yeves ceefnceeMeeueer~~
Dehece=leg efJeveeMeke cenece=legbpee ceb$e Fmes pees peheles nQ~
hetCee&eg eehle kej efejbpeerJe nes mJemLe keee egle yeveles nQ~~8~~
efpeveMeemeve kes ebLeeW ceW Yeer Dehece=leg efJeveeMeke ceb$e kene~
heesovehegj ve=he eer efJepeejepe ves ce=leg efJepee kee elve efkeee~~
meeer jesceebeke keLee eYet Yeeer keer ceefncee kenleer nw~
veJepeerJeve kewmes efceuee GvnW ele efveece keer ieefjcee jnleer nw~~9~~
Fkeyeej efveefcele%eeveer ves jepee keer Dehece=let yeleueeF&~
ve=heefmebnemeve hej Jeeheele keer YeeJeer Ievee mecePeeF&~~
jepee ves meele efoveeW leke meejs jepehee kees leeie efoee~
efpevecebeof j ceW pee Devegeve kej efveece meuuesKevee Oeej efueee~~10~~
Debke-8-9
-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
ve=heefmebn emeve hej helLej keer cetjle ceb$ eer ves yeveJeeF&~
ngDee efveefele efleefLe hej Jeeheele cetjefle hej DeMegYe Ie[er DeeF&~~
efmebnemeve eeflecee etj ngF& jepee kee veneR efyeiee[ ngDee~
ue ieee Dekeeue cejCe Gvekee efpeveOece& kee pee peekeej ngDee~~11~~
Oecee&vegeve meceeheve kejkes jepe hegve: mJeerkeej efkeee~
Fme ecelkeej kees osKe epee ves Oece& kee pee peekeej efkeee~~
ns YeJeelceved! eefo legcekees Yeer Dehece=leg keer DeeMebkee nesJes~
en ce=legee mlees$e he"ve legcekees efvele cebieuecee nesJes~~12~~
Deejn efove leke mlees$e he{es oMe-oMe ceeuee eefleefove pehe uees~
ce=legbpee eb$e kes meccegKe ceeuee pehe mlees$e hee" kej uees~~
Gme eb$e kee kej DeefYe<eske hejce Deew<eefOe mece Gmekees enCe kejes~
mlees$e hee" kes mebie eneB ueIeg ceb$e kees Yeer veew yeej he{es~~13~~
Fke Yeespe he$e kee eb$e yevee Deheves mebie Gmes meoe jkeKees~
iegceelee ieefCeveer %eeveceleer peer mes mechetCe& efJeOeer mecePees~~
Deheveer mechetCe& JeLee ieg kes meccegKe kenkej ceve Meevle kejes~
ce=legbpee ceb$e mlees$e Deeefo he{kej efvepe ceve efveYee&vle kejes~~14~~
eele: mlees$e hee" kejkes Iej mes yeenj eefo efvekeueesies~
ogIe&vee mebke Deeefo meYeer mes Deheveer j#ee kej ueesies~~
efkeleveer Yeer efJe<ece heefjefmLeefle ceW keesF& efveefcee yeve peeSiee~
Deeet eefo Deheveer Mes<e jner lees keesF& ceej ve heeSiee~~15~~
efvepe pevcekegC[ueer kes en kees en eeCeer yeoue Yeer mekelee nw~
neLeeW keer jsKee Yeer heg<eeLe& mes efvejekeej kej mekelee nw~~
peye keceeX keer efmLeefle kee Ievee ye{vee Yeer nes mekelee nw~
leye ce=legbpee mlees$e hee" mes keeue ve keeeW ke mekelee nw~1~16~~
ns veeLe! cejCe nesJes cesje lees cejCe meceeOeerhetJe&ke nes~
mebeceOeejer ieg kes mecetn ceWs mebece OeejCehetJe&ke nes~~
oes-leerve ee meele-Dee" YeJe ceW ceQ Yeer efMeJeheo kees eehle keB~
efceLeelJe Demebece mes efceueves Jeeuee YeJe YeceCe meceehle keB~~17~~
eer ieefCeveerecegKe %eeveceleer ceelee keer efMe<ee evoveeceleer~
ce=legpb ee heo keer eeefhle nsleg mlees$e keer en jevee kej oer~~
peye leke ce=legpb ee heo ve efceues ce=lebpg eefe eYeg kee Oeeve keB~
Deefjnvle-efme kes ejCeeW ceW ceQ keeserkeesef eCeece keB~~18~~
-cenece=legbpee ceb$e(1) eb Cecees DeefjnbleeCeb, eR Cecees efmeeCeb, B
Cecees DeeFefjeeCeb, eQ Cecees GJepPeeeeCeb, : Cecees ueesS
meJJemeentCeb cece meJe&eneefjeved efveJeeje efveJeeje Dehece=legb Ieelee
Ieelee meJe&Meeefvleb keg keg mJeene~
(2) eR Den Peb Jeb : he: n: cece meJee&hece=legpeeb keg
keg mJeene~
(31)
(32)
Debke-8-9
eer ceneJeerjee vece:
mJe. hetueebo peer mes"er [erceehegj keer mce=efle ceW
YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe) efyenej ceW
eLeceeeee& eer Mebeeflemeeiej efveuee

GodIeeve meceejesn
SJeb hetueebo mes"er pevce Meleeyoer meceeheve meceejesn
05 Deewue 2012, ew$e Megkeuee $eeesoMeer
oeshenj 2 yepes mes 3.30 yepes leke
mLeeve-vebeeJele& cenue, kegC[uehegj (veeueboe) efyenej
mecemle Oecee&vegjeieer yebOegDeeW kees metef ele efkeee pee jne nw efke ehe[e efpeuee-PebPetve
(jepe.) efveJeemeer, [erceehegj eJeemeer mejue mJeeYeeJeer, Ye heefjCeeceer eer hetueebo peer mes"er
keer pevce Meleeyoer meceejesn kes DeJemej hej Gvekeer mce=elf e, efmeebleeW leLee meeceeefpeke SJeb
Oeeefce&ke keee& kees efejmLeeF& kejves nsleg pevce Meleeyoer meejs YeejleJe<e& ceW efJeefYeVe keee&eceeW
kes meeLe ceveeF& ieF&~ Fmeer e=Kb euee ceW YeieJeeve ceneJeerj keer pevceYetecf e kegC[uehegj ceW mce=elf e
ne@ue kee efvecee&Ce efkeee ieee~ efpemekee GodIeeve ew$e Megkeuee $eeesoMeer iegJeej, 5 Deewue
2012 kees kejves kee efveCe&e efueee nw~
meceejesn ceW Deehe meYeer heOeej kej hegCeepe&ve kejW~
-eqveJesokemJe. hetueebo peer mes"er pevce Meleeyoer meceejesn meefceefle kes heoeefOekeejerieCe, meomeieCe
SJeb jepe kegceej-%eeveeosJeer mes"er, DeefYe<eske-jeefMe mes"er, heefjefele mes"s er, DeefleMee mes"er
heefjCeefle mes"er, Deveeefcekee pewve, meewjYe mejeJeieer, efmesmee Je mJeoMeea mejeJeieer SJeb
heefjJeejieCe FveosJeer iebieJeeue-heg$eer, ebkeuee heeveer-heg$eer, heJeve kegceej mes"er-heg$e, esceuelee
heeC[dee-heg$eer, kegmegceuelee heeveer-heg$eer, T<eeosJeer jeje-heg$eer, meblees<eosJeer eye[e-heg$eer,
efJeveeso mes"er-heg$e, DeCe mes"er-heew$e, Meewe& mes"er-heew$e~
vees-4 Deewue 2012 kees meeebkeeue 7 yepes efJeveeebpeefue meYee nesieer~
Debke-8-9
(33)
Ceceeskeej eeueermee
(Ceceeskeej Oeece leerLe&, meveeJeo keer Jesoer eeflee-24 hejJejer 2012 kes DeJemej hej efJeMes<e emlegle)
-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
-oesneJebotB eer Deefjnble heo, efme veece megKekeej~
metjer hee"ke meeOegieCe, nQ peie kes DeeOeej~~1~~
Fve heeBeeW hejcesef mes, meefnle cetue en ceb$e~
Dehejeefpele Je Deveeefo nw, Ceceeskeej MegYe ceb$e~~2~~
Ceceeskeej ceneceb$e kees, veceve keB Meleyeej~
eeueermee he{kej uentB, mJeelceOeece meekeej~~3~~
-eewheeF&-
nes pewJevle Deveeefoceb$eced, Ceceeskeej Dehejeefpele ceb$eced ~~1~~

hebe heoeW mes ege megeb$eced, meJe&ceveesjLe efmeef megleb$eced~~2~~
heQefleme De#ej ceeves FmeceW, DeeJeve cee$eeSB Yeer nQ~~3~~
DeefleMeekeejer ceb$e peiele ceW, meye cebieue ceW kene eLece nw~~4~~
efpemeves Fmekee Oeeve ueieeee, ceveceefvoj ceW Fmes efye"eee~~5~~
Gmekee yes[e heej nes ieee, YeJeoefOe mes Gej nes ieee~~6~~
Debpeve yevee efvejvpeve #eCe ceW, Metueer yeoueer efmebnemeve ceW~~7~~
veeie yevee hetueeW keer ceeuee, nes ieF& Meerleue Deiveer pJeeuee~~8~~
peerJevOej mes Fmeer ceb$e kees, megvee eeve ves cejCeemeVe nes~~9~~
MeebleYeeJe mes keeee lepekej, heeee heo e#esv ngDee leye~~10~~
Ske yewue ves ceb$e megvee Lee, jepeIejeves ceW pevcee Lee~11~~
peeeflemcejCe ngDee peye Gmekees, Gmeves Keespee Ghekeejer kees~~12~~
heodceeer kees ieues ueieeee, Deeies cew$eer YeeJe efveYeeee~~13~~
keeueevlej ceW Jener heodceefe, jece yeves leye yengle Oece&efe~~14~~
yewue yevee megeerJe yevOegJej! oesveeW kes mecyevOe efce$eJej~~15~~
jeceeeCe keer mele keLee nw, Ceceeskeej mes efceer JeLee nw~~16~~
Ssmeer ner efkeleveer IeveeSB, veS hegjeves evLe yeleeSB~~17~~
FmeerefueS Fme ceb$e keer ceefncee, kener meYeer ves Fmekeer ieefjcee~~18~~
nes DeheefJe$e heefJe$e oMee ceW, meoe kejW mebmcejCe oe ceW~~19~~
peheW Megleve mes pees ceeuee, Jes heeles nQ meewKe efvejeuee~~20~~
Devlece&ve heeJeve neslee nw, yeenj kee DeIeceue Oeeslee nw~~21~~
Ceceeskeej kes heQefleme ele nQ, eeJeke kejles eeegle nQ~~22~~

nj Iej kes ojJeepes hej legce, ceneceb$e kees efueKees pewveieCe~~23~~
pewveer mebmke=efle oMee&Siee, megKe mece=ef Yeer efoueJeeSiee~~24~~
Ske lejepet kes heue[s hej, meejs iegCe Yeer jKe osves hej~~25~~
otpee heue[e ceb$e meefnle pees, G"e ve heeS keesF& Gmekees~~26~~
G"les eueles meYeer #eCeeW ceW, pebieue heJe&le ee cenueeW ceW~~27~~
ceneceb$e kees keYeer ve es[es, meoe Fmeer mes veelee pees[es~~28~~
osKees! Fke megYeewce eeer Lee, Gmeves ceve ceW Fmes pehee Lee~~29~~
osJe ceej veefnb heeee Gmekees, leye ue egefe yeleeF& ve=he kees~~30~~
Gmekes ebiegue ceW hebme kejkes, efueKee ceb$e jepee ves peue ceW~~31~~
peeW ner Gme hej keoce jKe efoee, osJe keer Meeer eie kej efoee~~32~~
osJe ves Gmekees ceej efiejeee, vejke Oeje kees ve=he ves heeee~~33~~
ceb$e kee en Deheceeve keLeeveke, meecege ner nw oe efJeoejke~~34~~
YeeJeeW mes Yeer ve DeefJevee kejvee, meoe ceb$e hej ee kejvee~~35~~
Fmekes uesKeve ceW Yeer heue nw, neLe ves$e nes peeSb meheue nw~~36~~
Ceceeskeej keer yeQke Kegueer nw, %eeveceleer esjCee efceueer nw~~37~~
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW, ceb$eeW kee Jeeheke meben nw~~38~~
Fmekeer efkejCe eYee mes peie ceW, hewues megKe Meebleer peve-peve ceW~~39~~
ceve-Jee-leve mes Fmes veceve nw, ceneceb$e kee keb mcejCe ceQ~~40~~
-MebYeg boen ceneceb$e kee eeueermee, pees eeefueme efove leke he{les nQ~
DeLeJee DeefmeDeeGmee ceb$e, ee hetCe& ceb$e pees peheles nQ~~
keejceeer efoJeOJeefve kes, Jes Fke efove mJeeceer yeveles nQ~
hejceser heo kees heekej Jes, Kego Ceceeskeejcee yeveles nQ~~1~~
heefeme meew yeeFme Jeerj Deyo, Deeefeve Megkeuee Skece efleefLe ceW~
je efoee %eeveceefle ieefCeveer keer, efMe<ee evoveeceleer ceQves~~
ceQ Yeer hejceser heo heeTB, eYeg keye Ssmee efove DeeSiee~
peye cesje ceve Devlece&ve ceW, jcekej heeJeve yeve peeSiee~~2~~
MM 6NN
(34)
Debke-8-9
eer $e+<eYeosJeee vece:
mJeefmle eer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervokeerefle& mJeeceer peer

kes eLece veiej Deeieceve hej meeoj meceefhe&le
DeefYevebove he$e
kece&eesieer eer jJeervo kegceej pewve kee veece efJeiele oes oMekeeW mes pewve meceepe ceW Ssmee eefleefle veece nw
efpevemes Meeeo ner keesF& Deheefjefele nes~ egle hebeceer meved 1950 kees eeJeke eser eer essueeue peer Je eerceleer
ceesefnveer osJeer kes Deebieve ceW pevceW jJeervo kees ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee eer 105 %eeveceleer ceeleepeer kes
ie=nmLeeece kes ess YeeF& kes he ceW Yeues ner peevee peelee nes~ uesefkeve essueeue peer kes Fme ess heg$e ves
Deheveer kegMeee yegef, otj ef, meewce eke=efle, efvemJeeLe& SJeb efve<keece mesJee kes ceeOece mes ye[s mes ye[s DeodYegle
keee& efkeS nQ Je Jele&ceeve ceW Yeer kej jns nQ~ Gvekes Deeies meejer GheueefyOeeB kecelej peeve he[leer nQ~ mecee kes eefle
F&ceeveoej, efceuevemeej, nbme-cegKe, Jeelmeue kes Oeveer, meenefmeke JeefelJe kes Oeejke Deehekees nce YeeF&peer kes
he ceW peeveles Les~
heer"eOeerMe #eguueke jlve 105 eer ceesleermeeiej peer kes meceeefOecejCe kes Ghejeble Deehekees pecyeterhenefmleveehegj kes heer"eOeerMe heo hej Deemeerve kej ceeleepeer ves Ske veS Fefleneme kee MegYeejbYe efkeee nw~
leerLe& mebj#eCe, Gvekes jKejKeeJe kes cenejLeer, eyebOekeere keewMeue kes hegjesOee, hebLeJeeo mes otj, mecevJeekeejer
JeefelJe kes Oeveer Deeheves Deveske keueeCeke leerLeeX kees hetCe& efJekeefmele kej eceCe mebmke=efle kes ieewjJe heleekee kees
Henjeves ceW cenleer Yetefcekee Deoe keer nw~ Deehekes keeeeX keer meese kes Deeies nce velecemleke nQ~
Deehekes yeejs ceW nce kenW efke kewmes kejvee lees meye peeveles nQ uesefkeve keye, keneb, keeeW kejvee en Deehemes
yesnlej Meeeo ner keesF& peevelee nes~
20 veJebyej 2011 kees ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes neLeeW heer"eOeerMe SJeb oMece
eeflecee Jele OeejCe kejves kes Ghejeble Deehe henueer yeej je^ ieewjJe Deeeee& eer JeOe&ceeve meeiej peer cenejepe
meefnle yeejn efheerOeejer mebleeW keer pevceYetefce meveeJeo ceW #eguueke eer ceesleermeeiej peer keer heefjkeuhevee SJeb
meceepemesJeer mJeieeae eer ekeeMeebo pewve meje&He eje eoe Yetefce hej efveefce&le hebe hejceser kes DeejeOe kesvo
Ceceeskeej-Oeece keer Jesoer eeflee SJeb keueMeejesnCe meceejesn ceW Dehevee heeJeve-meeefveOe eoeve kejves heOeejs
nQ~ Fme DeJemej hej mekeue pewve meceepe-hetJe& SJeb heefeceer efvecee[ Deehekees
kegMeue eespevee jlveekej

keer GheeefOe mes efJeYetef<ele kej ieewjJe kee DevegYeJe kejlee nw~
-YeWkelee&Deeeee& JeOe&ceeve meeiej Yee ceb[ue, mekeue pewve meceepe, meveeJeo
SJeb mekeue efo. pewve meceepe hetJeea SJeb heefeceer efvecee[ Je eer oeesoe Deefnbmee leerLe&, yeesjieebJe Kego& (Keb[Jee)
efoveeBke 24 hejJejer 2012, Ceceeskeej Oeece leerLe& Jesoereeflee ceneslmeJe-meveeJeo
Debke-8-9
(35)
eer oeesoe Deefnmb ee leerLe&

yeesjieebJe Kego& (efpe.-Keb[Jee)
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervokeerelf e& mJeeceer peer

kes kej keceueeW ceW mecceeve mJehe meeoj meceefhe&le
DeefYeJebove-eMeefmle
kece& Decej nw meye veej nw, keceeX mes Fefleneme yevee~
kece&Jeerj peie kes ieewjJe nQ, efpevemes efJee ceneve yevee~~
hejcehetpe ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes efpevneWves cee$e 21
Je<e& keer eewJeve DeJemLee ceW ner mebece keer keef"ve [iej hej eueles ngS yeeee& Jele OeejCe efkeee leLee
Dehevee mechetCe& peerJeve pewve Oece& keer eYeeJevee nsleg veeweJej kej efoee, Ssmes kece&" kece&eesieer ye.
jJeervokegceej peer pewve Deepe efo. pewve meceepe kes efueS owoerheceeve ve#e$e kes he ceW eefleefle nQ~
efpevneWves %eeveceefle mes %eeve-ceefle heeF&, ebovee mes esjCee heekej Deheves peerJeve kees ebove mece
cenkeeee leLee mees ceesleer keer ceeuee kes meceeve Deheves meodiegCe heer ceesefleeeW keer ceeuee mes leerLekej
pevceYetefceeeW kee meewvoe& efveKeeje, Ssmes kece&efve JeefelJe kes mJeeceer, Demeerce Meefe kes Oeveer, DeodYegle
keee&#ecelee mes ege meYeer kes ensles YeeF&peer mecemle meceepe mesefJeeeW kes efueS DeeoMe& GoenjCe nQ~
heg<eeLe& keer DeeOeejYetefce hej eueles ngS efpevneWves Deeiece DeOeeve, %eeveepe&ve SJeb DeelcecebLeve kejkes
heer"eOeerMe heoejesnCe keer eesielee heeF& SJeb %eeveceleer ceeleepeer heer keuheJe=#e keer eee ceW jnles ngS meleled
meeOeveeMeerue yevekej heer"eOeerMe heo kees megMeesefYele efkeee, Deepe Jes mJeeceerpeer pewve meceepe kes Ske
mJeefCe&ce he= nQ~
Deehekee cebieue Deeieceve nceeje hejce meewYeeie nw~ Fme DeJemej hej nce MeleMe: Jebove kejles ngS ener
YeeJevee kejles nQ efke ee Deewj mecehe&Ce keer mebmke=efle kes hegjmkelee& mJeeceerpeer keer OeJeuekeerefle&
efJeeJeeheer nes leLee Deehekee DeeMeerJee&o leLee ceeie&oMe&ve nceW meleled efceuelee jns, ener cebieue keecevee nw....
efleefLe-Heeuiegve megoer 3, efoveebke 24 HejJejer 2012, MegeJeej

-eMeefmle eoelee-
eer oeesoe Deefnmb ee leerLe& meefceefle, yeesjieebJe Kego& (efpe.-Keb[Jee)

(36)
Debke-8-9
~~eer $e+<eYeosJeee vece:~~
hejcehetpe, mJeefmleeer, kece&eesieer, heer"eOeerMe jJeervokeerefle& mJeeceer peer

pecyeterhe-nefmleveehegj
kes efvecee[ Debeue keer meble emetlee veiejer meveeJeo ceW
cebieue heoehe&Ce kes heeJeve DeJemej hej meceefhe&le
DeefYeJebovee eMeefmle
mJeefmleeer jJeervokeerefle& mJeeceerpeer kes eLece heoehe&Ce hej YeeJe efJeYetef<ele DeefYevebove Je DeefYeJeeove kejles ngS ye[s n<e& Je
ieewjJe keer DevegYetefle nes jner nw~ Deehekee JeefelJe SJeb ke=eflelJe eMebmeveere Je DevegkejCeere nw~
ns mebece heLe kes heefLeke!
m>eeleke mlejere ueewefkeke efMe#eepe&ve kes yeeo Yeer Deeheves mebmeej kes ceesn ee ceW ve Hebme kej, cee$e 22 Je<e& keer Yejer
peJeeveer ceW DeepeerJeve yeeee& Jele enCe kej efueee, leoghejevle meved 1987 ceW mehlece eeflecee Jele kes Debieerkeej kej ie=n efJejle
nes ieS~ 20 veJecyej 2011 kees oMece eeflecee ueskej mebece heLe hej Gejesej Deemej nes jns nQ~
ns kegMeue mebie"ke!
Deheveer DeeOeeeflceke peerJeveeee& kes meeLe-meeLe Deehe efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj,
DeeesOee, eerceebieerlegbieer ye[er cetefle& efvecee&Ce keceser, leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer eeeie, YeieJeeve ceneJeerj pevceYetecf e kegC[uehegj,
leerLekej $e+<eYeosJe pewve efJeled cenemebIe, DeefKeue Yeejleere efoiecyej pewve egJee heefj<eo meefnle Deve Deveske meefceefleeeW kes
DeOe#e heo kee kegMeueleehetJe&ke efveJe&nve kej jns nQ~
ns DevegMeemeve efee!
Deehe meowJe %eeveceleer ceeleepeer kes heeJeve DevegMeemeve ceW jnkej meejs keee&keueehe mebheeefole kejles nQ~ Deehemes esjCee heekej
Deehekes DeOeervemLe meefceefleeeW kes heoeefOekeejer SJeb kece&eejerieCe Yeer DevegMeeefmele jnles nQ~ efveeele: lees Deehe Deheves Deehekees mJeeb
DeelceevegMeeefmele jKeles nQ~
ns efMe<eesece!
ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee SJeb efMe<elJe ceW Deehe mebmeej ceeie& leeiekej, cees#eceeie& ceW Gejesej ye{jns
nQ~ ceeleepeer keer DevegYetelf eeeW SJeb heefjkeuheveeDeeW kees MeerIe cetle&he osves nsleg ceeleepeer eje eoe esjCeeDeeW Je efe$eCeeW kes heefjes#e
ceW e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer kes Devegmeej efveefce&le efJeefOe ekeuheeW leLee eespeveeDeeW kes meHeue efeeevJeeve ceW
Deehekee meefee Heueoeeer eesieoeve iegYeefe kee Ske Deefleere GoenjCe nw~
ns heer"eOeerMe mJeeceer peer!
hebehejceser eYeg mes ener YeeJevee Yeeles nQ efke Deehekee eMe, yeue, Deeeg, Deejesie Je mebece meleled JeOe&ceeve jns, efpememes
Oece& eYeeJevee mebyebOeer keeeeX kes meeLe-meeLe efvepeelceefJekeeme keer efeeeDeeW kees menpe mebheeefole kej mekebs~ nce Deehekeer meeoj
DeefYeJebovee kejles ngS, Deehekes cebieue DeeMeerJee&o keer keecevee kejles nQ~
efJeMeeue kegceej pewve, meje&He
megOeerj kegceej pewve eewOejer
DeOe#e
ceneceb$eer
SJeb mecemle ^merieCe leLee meome

eer efoiecyej pewve leerLe& Ceceeskeej Oeece ^m, meveeJeo (ce.e.)
efoveeBke 24 hejJejer 2012, Ceceeskeej Oeece leerLe& Jesoereeflee SJeb keueMeejesnCe ceneslmeJe-meveeJeo
Debke-8-9
(37)
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiejpeer hejcheje kes yengcetue jlve SJeb 20-21JeeR Meleeyoer ceW
pewve meceepe keer eLece yeeue yeeeeefjCeer, meJe&eeeerve, meJeexe meeOJeer
hejcehetpe ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee efMejesceCeer eer %eeveceleer ceeleepeer

kes Deveve efMe<e, ome eefleceeOeejer yeeue yeeeejer
mJeefmleeer kece&eesieer, leerLee&sejke, heer"eOeerMe jJeervo keerefle& mJeeceerpeer

pecyeterhe-nefmleveehegj kes heer"eOeerMe heoejesnCe kes Ghejeble Keb[Jee veiej ceW eLece Deeieceve hej
Gvekes kejkeceueeW ceW Deelceere mecceeve mJehe meeoj meceefhe&le....
DeefYeJebovee eMeefmle
Oece&, mebmke=efle, meceepe SJeb ieg kes eefle efve:mJeeLe& YeeJeeW kes meeLe Dehevee mebhetCe& peerJeve meceefhe&le kejles
ngS Oece& eYeeJevee, mebmke=efle-mebj#eCe SJeb ieg Dee%ee kees efMejesOeee& kejves nsleg hetCe& efvee kes meeLe mecemle
kee&JeeW kee heeueve kejves Jeeues ceneve JeefelJe nQ-
pecyeterhe Oece&heer" kes heer"eOeerMe mJeefmleeer kece&eesieer jJeervo keerefle& mJeeceerpeer

Deehekee pevce eglehebeceer kes MegYe cegntle& kee nw, Deeheves meved 1972 ceW cee$e 21 Je<e& keer Deeeg ceW Deeeee&
Oece&meeiej peer cenejepe mes veeieewj (jepe.) ceW Deepevce yeeee& Jele ueskej Dehevee mebhetCe& peerJeve pewve Oece& keer
eYeeJevee nsleg veeweJej efkeee nw~
ieg hetpe ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee SJeb DeeosMeevegmeej Deehekes vesle=lJe ceW 24
leerLekejeW keer 16 pevceYetecf eeeW ceW mes 9 pevceYteefceeeW kee efJekeeme kejves ceW mebhetCe& meHeuelee eehle ngF& nw, Deveske
YeJe efpeve cebeof jeW Deewj Gmemes mebyebeOf ele ueieYeie 200 YeJeveeW kee keee& meHeueleehetJe&ke hetje efkeee nw Deewj 10000 mes
peeoe efoiecyej pewve cetelf e&eeW keer eeflee kejJeekej efJeefYeVe cebefojeW ceW efJejepeceeve kejJeeee nw~ en eefj$e osKekej
Ssmee ueielee nw efke Deehe Ske ceneve cees#eceeie& eMemle kejves kee ye[e Yeejer Gheece kej jns nQ~
99 kejes[ cenecegefveeeW keer efveJee&Ce Yetecf e ceebieerlegib eer ceW heJe&le keer DeKeb[ hee<eeCe efMeuee ceW efJee ceW meyemes TBeer,
efJeMeeuekeee YeieJeeve $e+<eYeosJe keer 108 Heg keer eeflecee kee efvecee&Ce keee& Deehekeer DeOe#elee ceW eue jne nw~
Deehekeer keee&Mewueer Deewj efpeveMeemeve kes eefle DeieeOe ee kees nce MeyoeW ceW veneR yeebOe mekeles~
nce KeC[Jee efoiecyej pewve meceepe keer Deesj mes Deepe Deehekes kej-keceueeW ceW en DeefYeJebovee eMeefmle YeW
kejles ngS Delevle ieewjJe kee DevegYeJe kej jns nQ~
Deehe oerIe&keeue leke mJemLecevee jnkej Oece&, mebmke=efle SJeb leerLeeX keer Deesj Yeer DeleefOeke ceefnceeMeeueer
eYeeJevee Fme Oeje hej mecheVe kejles jnW, ener efpevesvoeYeg mes nceejer efJevece eeLe&vee nw~
ee meefnle efJeveeeJele
ceveesnjueeue pewve (DeOe#e)
Jeerjsvo kegceej YeeeCe (^mer) SJeb
mecemle efoiecyej pewve meceepe, KeC[Jee
(38)
heeuiegve Megkeuee le=leeree

efo. 24-2-2012, MegeJeej
KeC[Jee (ce.e.)
megjsMeebo, efpelesv, vejsv,

hebkepe SJeb mecemle
ueesneef[ee heefjJeej KeC[
Debke-8-9
egieeefo leerLe& Yetefce eeeie-Fueeneyeeo ceW cebieue heoehe&Ce hej
Deeeee& eer JeOe&ceevemeeiej peer cenejepe kes efJeMeeue memebIe meeefVeOe ceW
ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes megefMe<e
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

kes kejkeceueeW ceW meeoj DeefYeJeboveehetJe&ke meceefhe&le
mecceeve-he$e
egieeefo leerLe& Yetecf e eeeie-Fueeneyeeo keer megiebeOf e kees mecetes efJee ceC[ue ceW hewueeves Jeeueer pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee efMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer kes megeg fMe<e SJeb eeeie keer Meeve kenueeves Jeeues veJeesefole leerLe&
leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe&-$e+<eYeosJehegjced kes me=pevekelee& DeOe#e mecceeveveere eer kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve Deepe
nce meye kes ceOe eLeceyeej Deheves veJeerve mJehe ceW/ meceepe kes cenveere JeefelJe kes he ceW/efJeefMe leeieereleer heo kes
meceejesnCehetJe&ke/pecyeterhe Oece&heer"-nefmleveehegj kes efleere heer"eOeerMe kes he ceW SJeb mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle&
mJeeceer peer kes he ceW heOeejs nQ, en nce meye kes efueS Delevle Deelceere emeVelee kee efJe<ee nw~
efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej Jele&ceeve kes Meer<e& efoiecyejeeeeeX ceW Ske hetpe Deeeee& eer JeOe&ceevemeeiej peer cenejepe
kee 27 efheefeeW kes meeLe eeeie-Fueeneyeeo ceW meeefVeOe eehle nesvee, Fme mecceeve meceejesn keer ieefjcee kees efJeMes<e Je=e
f ib ele
kej jne nw~
mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceer peer keer eefleYee SJeb keee& #ecelee mes nce mecemle eeeie efoiecyej pewve meceepe Deleble
DeefYeYetle nQ, efpevekes keejCe hetpe ceeleepeer keer esjCee kes heuemJehe Fme eeeie leerLe& Yetecf e kees peerJeble mJehe eehle ngDee Deewj
eneB hej efJeMeeue, ceveesjce, megvoj SJeb Deveble DeeOeeeflceke DeeYeeDeeW mes DeefYeef<ee lehemLeueer leerLe& pewmes YeJe leerLe& kee
efJekeeme neskej pewveOece& kee eeeie mes egieeefokeeueerve mebyebOe efJee kes mece#e ekeeefMele nes mekee~
nce meoe Delevle ieewjJeeefvJele nesles nQ, peye nceW hetpe ceeleepeer kes cegKe mes megveer en yeeleW eeo Deeleer nQ, efke Fmeer
eeeie mes egie keer Deeefo ceW pewve mebmke=efle keer Deveske eLece Ssefleneefmeke IeveeDeeW kee met$eheele ngDee nw eLee-egie keer eLece
kesMeueeWe Yetefce; eeeie, egie keer eLece cegefve oer#ee Yetecf e; eeeie, egie keer eLece kesJeue%eeve keueeCeke Yetefce; eeeie, egie keer
eLece meceJemejCe jevee keer Yetecf e; eeeie, egie keer eLece Deeefe&kee oer#ee Yetecf e; eeeie Deeefo~
Dele: egie keer Deeefo ceW leerLekej $e+<eYeosJe Deewj Deeefe&kee ceelee yeeeer Je megbojer pewmes cenehee$eeW keer ejCejpe mes heefJe$e
Fme Ssefleneefmeke leerLe& Yetecf e eeeie-Fueeneyeeo keer e kees Debleje&e^ re mlej hej efoefioievle Jeeheer yeveeves Jeeues, Deepe nceejs
ceOe ceW heOeejs Fme leerLe& kes DeOe#e SJeb YeejleJe<e& keer efoiecyej pewve meceepe kes yengcetue esjCeeeesle jlve mJeefmleeer kece&eesieer
heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceepeer keer ejCe Jebovee hetJe&ke Gvekes kejkeceueeW ceW nce en mecceeve he$e YeW kejles ngS ceneve
ieewjJe kee DevegYeJe kejles nQ~
-YeWkelee&leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& eeeie meefceefle SJeb mekeue efoiecyej pewve meceepe Fueeneyeeo (G.e.)
efoveeBke 6 ceee& 2012, lehemLeueer leerLe&, eeeie-Fueeneyeeo
Debke-8-9
(39)
meej meceeeej
Deeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& ceW
ebeYeg cebefoj kee peerCeexej nsleg meneesie
meesueehegj ceW 1008 ebeYeg efoiecyej pewve cebefoj kee peerCeexej
efkeee pee jne nw~ Fme cebefoj kes peerCeexej nsleg hetpe ieefCeveer eer
%eeveceleer ceeleepeer eje Ieesef<ele eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes
Debleie&le ye. efJeeguuelee nerjeebo Meen eje Deeefe&kee eer ebceleer
ceeleepeer kes mcejCeeLe& 11000/-hees keer jeefMe peerCeexej meefceefle
kees eoeve keer nw~ Dele: Fme Je<e& kes Debleie&le Deehekes meneesie mes
cebeof j kee efJeMes<e peerCeexej efkeee pee jne nw~
meecetefnke efveJee&Ce uee[t Je Yeeecej mecheVe

eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Debleie&le YeieJeeve
DeeefoveeLe efveJee&Ce efoJeme hej efoiecyej pewve leerLe& heee&efieefj SJeb veee
cebefoj-YeieJeeb ceW meecetefnke efveJee&Ce uee[t e{eee ieee~ leLee eer
efoiecyej pewve ye[e cebeof j peer ceW %eeveceleer ceefnuee ceC[ue eje 2 Iebs
kee meecetefnke Yeeecej hee" mecheVe ngDee~ keee&eceeW kee mebeespeve
eeeee& eer megjsv kegceej pewve eje heb. cegVeeueeue pewve, eer peerJeve
kegceej pewve, eerceleer cegee pewve, eerceleer eYee pewve SJeb eerceleer jefMce
pewve Deeefo kes meneesie mes efkeee ieee~
ceebieerlegbieer peer ceW keuhegce efJeOeeve mecheVe

efme#es$e ceebieerlegbieer (ceneje^) ceW GheeOeee cegefve eer
mebecemeeiej peer cenejepe SJeb Deeefe&kee jlve eer eseebmeceleer ceeleepeer,
Deeefe&kee eer heeJeveeer ceeleepeer, Deeefe&kee eer megeerJeceleer ceeleepeer,
Deeefe&kee eer Meejoeceleer ceeleepeer kes memebIe meeefVeOe ceW leLee
eefleeeee& heb. ceefnheeue Meen-cegcyeF&, ye. heb. eoerhe pewve-keehe[vee,
ye. meeOevee heeC[s Je heb. Mewues<e YeeF& pewve kes kegMeue efveoxMeve ceW
meevebo mecheVe ngDee~ eqJeOeeve ceW Fbpeer. eer meer.Deej. heeefue-hetCes
meewOece&Fb yeves, eer Deefveue pewve-heejesuee, eer OeVeeueeue ye[peelesmeeCee, eer meleerMe pewve-meesveieerj, eer jepeceue pewve-Denceoeyeeo
Je eer pes.kes. pewve-yeesjerJeueer eeJeleea yeves leLee eer DeCe pewvekegmegcyee e%eveeeke Je eer ebMesKej keemeueerJeeue-eeboJe[ ves kegyesj
yeveves kee meewYeeie eehle efkeee~ efJeOeeve kee PeC[ejesnCe
eer ceesnveueeue pewve-kegmegcyee ves efkeee~ keee&ece keer mecheVelee ceW [e@.
metjpeceue ieCesMeueeue pewve eyebOeke kee efJeMes<e meneesie eehle ngDee~
peyeuehegj mebmLeeve kes 10 eefMe#eeefLe&eeW kee

eMeemekeere eeve
YeejleJe<eeae efoiecyej pewve eMeemekeere eefMe#eCe mebmLeeve,
peyeuehegj kes 26 eefMe#eeefLe&eeW ceW 10 eefMe#eeefLe&eeW kee ce.e.
(40)
ueeske mesJee Deeeesie keer mee#eelkeej hejer#ee ceW eeve nes ieee nw~
FveceW veeeye lenmeerueoej heo hej jepeerJe ieeseue-meeiej, Deeueeske
pewve -yeervee SJeb ecesMe pewve-meeiej, JeeefCeefpeke kej efvejer#eke
hej hej ceesefnle pewve-jer"er, efpeuee Keeehetefle& DeefOekeejer kes heo hej
keg. mJeeefle pewve-yeeboe Deeefo kee eeve ngDee nw~ mebmLeeve DeOeer#eke
cegkesMe efmebIeF& kes Devegmeej heer.Sme.meer. keer veF& hejer#ee eCeeueer
meer-mes kes DeeOeej hej eefMe#eCe nsleg 20 hejJejer 2012 mes
ke#eeSW eejbYe keer ieF nQ~
eglemesJee efveefOe veeme kee De#ejeefYe<eskeeslmeJe mecheVe

Oece&, meeefnle Deewj mebmke=efle kees meceefhe&le eglemesJee efveefOe
veeme kee meeleJeeb De#ejeefYe<eskeeslmeJe 8 peveJejer 2012 kees Deeeesepf ele
efkeee ieee~ Fme DeJemej hej efJeefYeVe #es$eeW keer Keeefle-eehle efJeYetelf eeeW
kee mecceeve ngDee~ keee&ece kee MegYeejbYe ceeB egleosJeer kes efe$e hej
ceeueehe&Ce mes ngDee~ cegKe DeefleefLe eer Sce.kes. pewve, efouueer ves
kene-veeme eje kece&Meerue JeefeeeW kes eefle mecceeve-YeeJevee jKeves
mes JeefeeeW keer keee&Meeruelee ceW Je=ef kejves kee keee& efkeee pee
jne nw~ efJeefMe DeefleefLe meerpesSce eer jepesej Megkeue ves veemeheefjJeej kees meJe&peve efnle ceW vej-mesJee kees veeejCe-mesJee ceevekej
veeme kes GsMeeW kees meeLe&ke kejves kee mebkeuhe efoueeee~ ef[her
keefceMvej kemce eer ebovekegceej pewve, efouueer ves DeOe#eere GesOeve
ceW kene-iegCeJeeveeW kee mecceeve kejves mes Gvekee veneR yeefuke mJeeb kee
ieewjJe ye{lee nw~ eeshesmej eer pesmeer pewve eje jefele pewve kece&
efmeeble: efJe%eeve kes Deeueeske ceW Fbogkeeble pewve eje efueefKele
DeelcekeueeCe kes ome ejCe Deewj veeme-heefjeeefekee ke=efleeeW kee
ueeskeehe&Ce Yeer DeefleefLeeeW ves efkeee~ eMeefmJeveer Megkeue ves DeeOeeeflceke
Yepeve keer emlegefle oer~ efJeefYeVe #es$eeW ceW keerefle&ceeve ie{ves Jeeues JeefeeeW
kee mecceeve kejles ngS GvnW Meeue, eMeefmle he$e, meeefnle Deewj ceeuee
Deeefo eoeve keer ieF~
cebeemeerve ecegKe Geceer SJeb meeefnle mesJeer eer yeeueke=<Ce
ieghle ves veeme kees heeBe ueeKe hees Deheveer Oece&helveer eerceleer Meebelf eosJeer
keer hegCe mce=efle ceW eoeve kejves keer Iees<eCee keer~ meceejesn kes cegKe
DeefleefLe eer Sce.kes. pewve, efouueer ves FkeeeJeve npeej hees leLee
megMeerue pewve SJeb ebove pewve ves 11-11 npeej hees mebmLee kees
Deefhe&le efkees~
keee&ece ceW veeme kes mebmLeeheke pewve efJeeve eeeee& eer
vejsvekeeMe pewve ves mecceeefvele efkees iees meYeer nmlee#ejeW kee heefjee
osles ngS mebmLee kes yeejs ceW yeleeee leLee mebeeueve ceneceb$eer SJeb
Jeefj DeefOeJeee Devetheebo pewve ves efkeee~
Debke-8-9
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW efJeefYeVe Deeeespeve meevebo mecheVe

Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer kee 43JeeB
Deeefe&kee oer#ee efoJeme meevebo mecheVe
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer keer efMe<ee
Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer kee Deeefe&kee oer#ee efoJeme heeuiegve
Megkeuee Deceer efoveeBke 1 ceee& 2012 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW
efJeMes<e DeeeespevehetJe&ke ceveeee ieee~ Fme DeJemej hej DeYeeceleer
ceeleepeer kee heeo e#eeue, hetpeve Deeefo keee&ece mecheVe ngS leLee
mLeeveere efJeeveeW, mebIemLe efMe<eeW SJeb yeenj mes heOeejs YeeeW ves
Deeeesefpele efJeveeebpeefue meYee ceW hetpe DeYeeceleer ceeleepeer kes eefle
Deheves-Deheves efJeeej Jee kejles ngS efJeveeebpeefue meceefhe&le keer SJeb
Gvekes mJemLe Je oerIe& peerJeve keer cebieue keeceveeSB keer~ %eeleJe nesJes efke
Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer ves meved 1969 ceW ceneJeerj peer DeefleMee
#es$e ceW Meebelf eJeerj veiej kes hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe kes MegYe
DeJemej hej Deeeee& eer Oece&meeiej peer cenejepe mes heeuiegve Megkeuee
Deceer kes efove Deeefe&kee oer#ee enCe keer Leer SJeb Fmemes hetJe& meved 1964
ceW nwojeyeeo ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer mes #egeuf uekee oer#ee
enCe kejkes ceeveJe peerJeve kees meeLe&ke efkeee Lee~ Deehe hetpe ieefCeveer
eer %eeveceleer ceeleepeer keer ie=nmLe DeJemLee keer ueIeg yenve Yeer nQ~
16 efoJemeere Meebefle efJeOeeve mecheVe

pecyeterhe-nefmleveehegj ceW efvele ner Oeeefce&ke keee&eceeW kee
Deeeespeve euelee jnlee nw~ Fmeer e=Kb euee ceW heeuiegve ceeme kes Megkeue
he#e ceW efoveeBke 22 hejJejer mes 8 ceee& 2012 leke hetpe ieefCeveer eer
%eeveceleer ceeleepeer kes meeefVeOe ceW 16 efoJemeere Meebefle efJeOeeve kee
Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej osMe kes efJeefYeVe eevleeW
mes Deeves Jeeues YeeeW ves efJeOeeve kes ceeOece mes hegCe Deefpe&le efkeee~
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kee

60JeeB mebece efoJeme meevebo mecheVe
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kee 60JeeB mebece
efoJeme efoveeBke 8 ceee& 2012 kees nesueer cesuee kes MegYe DeJemej hej
efJeMes<e OetceOeecehetJe&ke ceveeee ieee~ %eeleJe nesJes efke meved 1953 ceW
ew$e ke=<Cee Skeced kes efove ceneJeerj peer (jepe.) ceW hetpe ceeleepeer ves
Deeeee& eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes meoer keer eLece keJeebjer kevee
kes he ceW #egefuuekee oer#ee kes ele eehle efkeS Les~ Dele: Fme DeJemej
hej meJe&eLece eele:keeue leervecetelf e& cebefoj ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe, Yejle,
yeengyeueer keer eefleceeDeeW kee hebeece=leeefYe<eske mecheVe ngDee~ heeeled efJeefYeVe
mLeeveeW mes heOeejs Deveske YeeeW ves hetpe ceeleepeer kee heeo e#eeue kejkes
DeeMeerJee&o eehle efkeee~ efJeMes<ehe mes ceOeevnkeeue ceW efJeveeebpeefue
Debke-8-9
meYee kee Deeeespeve efkeee ieee~ Fme DeJemej hej pecyeterhe mLeue hej
heOeejs Deeeee& eer iegehf leveboer peer cenejepe kee Yeer meeefVeOe eehle ngDee~
GvneWves hetpe ceeleepeer eje pewve mebmke=efle kes efueS efkees iees keeeeX kees
DeodYegle yeleeles ngS hetpe ceeleepeer kee efJeMes<e iegCeevegJeeo efkeee~
efJeMes<ehe mes mebIemLe efMe<ee eeefj$eeceCeer Deeefe&kee eer
DeYeeceleer ceeleepeer, e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer,
Deeefe&kee eer megeleceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer meg{celeer ceeleepeer
Deeefo yeeeejer-yeeeeefjCeer yenveeW ves hetpe ceeleepeer kes eefle Jeboeefce
Je MegYekeeceveeSB meceefhe&le keeR leLee mebmLeeve kes DeOe#e Je heer"eOeerMe
mJeefmleeer kece&eesieer jJeervkeerelf e& mJeeceer peer ves Yeer hetpe ceeleepeer kes
eefle Deheveer efJeMes<e YeeJeveeSB Jee kej Gvekee DeeMeerJee&o eehle efkeee~
Fme DeJemej hej cegKe DeefleefLe kes he ceW leerLekej ceneJeerj
efJeeefJeeeuee-cegjeoeyeeo kes kegueeefOeheefle eer megjMs eebo pewve heOeejs leLee
efJeefMe DeefleefLeeeW ceW eer oerheke pewve-eerceleer megYeeef<eveer pewve-JeejeCemeer,
eer megOeerj kegceej pewve "skesoej-cegpehehejveiej, eer kewueeMeebo pewve
meje&he-ueKeveT, eer ceveespe pewve-cesj", eer censMeebo pewve-eerceleer
ceveesjcee pewve, efJekeemehegjer-efouueer Deeefo cenevegYeeJe GheefmLele Les~
pecyeterhe ceW nesueer cesuee hej mejmJeleer-ue#ceer

cene DeejeOevee Je jLeee$ee kee Deeeespeve meevebo mecheVe
nefmleveehegj kes Jeeef<e&ke nesueer cesuee ceW Fme Je<e& npeejeW eeueg
YeeeW eje efJeMes<e GlmeenhetJe&ke Yeeie efueee ieee~ ueieYeie 25 mes
30 npeej keer mebKee ceW YeepeveeW ves yemeeW, keejeW mes nefmleveehegj
Deekej leerLe& Jebovee keer SJeb pecyeterhe mLeue hej efJeMes<e DeeOeeeflceke
Deevebo eehle efkeee~ hetpe ieefCeveerecegKe Deee|ekee eer %eeveceleer ceeleepeer
kes meeefVeOe ceW nesueer cesuee kes DeJemej hej efJeMes<e Oece&meYee mecheVe
ngF&, efpemeceW mejmJeleer-ue#ceer keer cene DeejeOevee kes Deeeespeve ceW
YeeeW ves efehetJe&ke Yeeie efueee~ efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej
heeeJeleer ceelee leLee YeieJeeve MeebefleveeLe kes Meemeve e#e-eef#eCeer
ceneceevemeer osJeer SJeb ie[ osJe keer DeejeOevee Yeer mecheVe ngF&~
efJeMes<e hetpeve meeceeer mes mepes-Oepes 108 LeeueeW mes Fme DeJemej
hej osJeer DeejeOevee kee keee&ece mecheVe ngDee, efpemeceW eerceleer veefcelee
pewve Oe.he. eer ceveespe kegceej pewve-cesj" eje mejmJeleer-ue#ceer keer
cenejeOevee kee hegCe Deefpe&le efkeee ieee~ eerceleer megYeeef<eveer pewve
Oe.he. eer oerheke pewve-JeejeCemeer eje heeeJeleer ceelee keer SJeb eer
hetueebo PeebPejer heefjJeej-otot (jepe.) eje ceneceevemeer osJeer SJeb
ie[ osJe keer DeejeOevee kee hegCe eehle efkeee ieee~ DeejeOevee ceW
meJe&eLece ceb$eeseejhetJe&ke osJe-osefJeeeW kee hebeece=le DeefYe<eske efkeee
ieee~ heeeled hetCe& efJeefOe-efJeOeeve kes meeLe e=iB eej meeceeer mes DeejeOevee
(41)
mecheVe keer ieF&~ DeejeOevee kes Ghejeble meYeer YeeeW ceW efJeefYeVe e=Bieej
meeceeer, efceeVe Deeefo efJeleefjle efkees iees~ Fme osJeer DeejeOevee kes
keee&ece ceW Yeer Deeeee& eer iegehf leveboer peer cenejepe memebIe kee efJeMes<e
meeefVeOe eehle ngDee~ osJeer DeejeOevee kee keee&ece efJeefOeefJeOeevehetJe&ke
heb. Jeerjvs kegceej pewve Meeeer-pecyeterhe eje mecheVe kejeee ieee~
Fmekes Ghejeble pecyeterhe mLeue hej Jeeef<e&ke cesues keer jLeee$ee efvekeeueer
ieF&~ efpemeceW SsjeJele neLeer hej YeieJeeve Meebelf eveeLe kees SJeb jLe hej YeieJeeve
ceneJeerj mJeeceer keer eeflecee kees ueskej Fv-FveCeerieCe MeesYeeee$ee ceW
Meeefceue ngS~ yewC[-yeepeeW kes meeLe en jLeee$ee yeeueeece leke efvekeeueer
ieF&, heeeled keceue cebeof j ceW YeieJevleeW kee DeefYe<eske mecheVe ngDee~
Meebefle-kegbLeg-DejnveeLe eefleceeDeeW SJeb leerveueeske

jevee kee eefleehevee ceneslmeJe mecheVe
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW efJejepeceeve YeieJeeve MeebefleveeLekegbLegveeLe-DejnveeLe keer 31-31 heg Gegib e eefleceeDeeW SJeb leerLe& hej
efveefce&le leerve ueeske jevee kee efleere eefleehevee ceneslmeJe "e-yee
kes meeLe ceveeee ieee~ Fme DeJemej hej 8 ceee& 2012-heeuiegve Megkeuee
hetefCe&cee keer MegYe efleefLe ceW leerveeW YeieJevleeW kee YeJe cenecemlekeeefYe<eske
SJeb MeebefleOeeje mecheVe keer ieF&~ Fmekes meeLe ner leerveueeske jevee ceW
efJejepeceeve YeieJevleeW kee hebeece=le DeefYe<eske OetceOeece kes meeLe mecheVe
ngDee~ Fme Gheue#e ceW 27 hejJejer-heeuiegve Megkeuee hebeceer mes 8 ceee&heeuiegve Megkeuee heteCf e&cee leke eefleefove efJeefYeVe Deeeespeve efkees iees~
pecyeterhe ceW eue jne nw 108 efoJemeere $e+<eYeosJe efJeOeeve

pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ceeleepeer kes meeefVeOe ceW ceeIe
Jeoer otpe, efoveeBke 11 peveJejer 2012 mes 108 efoJemeere YeieJeeve
$e+<eYeosJe ceC[ue efJeOeeve kee Deeeespeve meevebo efkeee pee jne nw~
Ge ceC[ue efJeOeeve ceebieerlegbieer ceW yeve jner YeieJeeve $e+<eYeosJe keer
108 heg Gegbie efJeMeeue Ke[dieemeve eeflecee kes efveefJe&Ive efvecee&Ce keer
mecheVelee nsleg efkees pee jns nQ~
nesueer heJe& hej Oeens[e ceW hebeece=le DeefYe<eske

hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee mes Oeens[ e
(nefjeeCee), meskej-6 ceW efveefce&le YeieJeeve MeebefleveeLe efpevecebeof j ceW
nesueer heJe& kes MegYe DeJemej hej efoveeBke 8 ceee& kees YeieJeeve Meebelf eveeLe
kes megvoj hebeece=le DeefYe<eske kee keee&ece meevebo mecheVe ngDee~ Ge
keee&ece ceW eer jepekegceej pewve eer eegcve kegceej pewve, $e+<eYe efJenejefouueer ves efJeMes<e hegCe Deefpe&le efkeee~
Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le

Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kee
#eguueke oer#ee efoJeme ceveeee ieee
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer
kes meeefVeOe ceW heeuiegve Megkeuee mehleceer-29 hejJejer 2012 kees yeermeJeeR
meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
eLece heefMe<e Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kee 89JeeB #eguueke
oer#ee efoJeme meevebo mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej pecyeterhe efmLele
leervecetefle& cebefoj ceW efJejepeceeve Deeeee& cenejepe keer eeflecee kee
hebeece=le DeefYe<eske, hetpeve Je efJeveeebpeefue meYee Deeefo keee&ece mecheVe
ngS~ efJeveeebpeefue meYee ceW hetpe ceeleepeer SJeb keeflehee efJeefMe
cenevegYeeJeeW eje Deeeee& Jeerjmeeiej peer cenejepe kes peerJeve Je=e
hej efJeMes<e ekeeMe [euekej Gvekee iegCeevegJeeo efkeee ieee~ %eeleJe
nesJes efke Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe ves yeeeejer nerjeueeue
peer kes he ceW meved 1923 ceW Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
mes #eguueke oer#ee enCe keer Leer~ Ge keee&ece hetpe ceeleepeer eje
Ieesef<ele eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe Je<e& 2011-2012
kes Devleie&le meevebo mecheVe ngDee~
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kee

92JeeB oer#ee efoJeme meevebo mecheVe
Deeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le hetpe ieefCeveer eer
%eeveceleer ceeleepeer kes meeefVeOe ceW heeuiegve Megkeuee 14, efoveeBke 7
ceee& 2012 kees yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer
cenejepe kee 92JeeB cegefveoer#ee efoJeme efJeMes<e DeeeespevehetJe&ke ceveeee
ieee~ Fme DeJemej hej leervecetelf e& cebeof j ceW efJejepeceeve Deeeee& cenejepe
keer eeflecee kee hebeece=le DeefYe<eske SJeb hetpeve kee keee&ece efkeee
ieee~ hegve: efJeMes<e Oece&meYee Deeeesepf ele kejkes Deeeee& cenejepe kes
peerJeve Je=e hej eJeeve Deeefo mecheVe ngS~ efJeMes<ehe mes Fme DeJemej
hej pecyeterhe leerLe& hej heOeejs Deeeee& eer iegefhlevebefo peer cenejepe
memebIe kee Yeer meeefVeOe eehle ngDee, efpemeceW Deeeee& cenejepe kes
eefle GvneWves Deheves Godieej Jee efkees~ %eeleJe nesJes efke efoveeBke 5
ceee& mes 11 ceee& leke Deeeee& eer iegehf levebeof peer cenejepe kee pecyeterhe
mLeue hej eJeeme jne, efpemeceW efJeefYeVe Deeeespeve Deeefo mecheVe ngS~
veewkejer nsleg pewve egJeke-egJeefleeeW kes efueS efJeMes<e ueeYe
tensionfreejob.com hej mee& kejW Deewj heeSb Deheves ceve keer veewkejer
Deve efkemeer peevekeejer nsleg mebheke& kejW-eegcve kegceej pewve-efouueer, cees.-09811221008
(42)
Debke-8-9
Ceceeskeej Oeece leerLe&-meveeJeo (ce.e.) ceW
Jesoer eeflee, keueMeejesnCe Je cemlekeeefYe<eske meevebo mecheVe

hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes ceOeeosMe keer meble emetlee veiejer meveeJeo ceW Ceceeskeej
Oeece leerLe& hej hebehejceser YeieJevleeW keer eefleceeDeeW keer Jesoer eeflee SJeb vetleve cebefoj kes efMeKej hej keueMeejesnCe, OJepeejesnCe kee
Deeeespeve Delevle YeJelee kes meeLe efoveeBke 23 Je 24 hejJejer 2012 kees meevebo meceheVe ngDee~ Fme ceneslmeJe ceW hetpe ceeleepeer kes
efMe<e SJeb pecyeterhe-nefmleveehegj kes heer"eOeerMe mJeefmleeer kece&eesieer jJeervkeerefl e& mJeeceer peer kee meeefVeOe eehle ngDee~
Ge Deeeespeve ceW efoveeBke 23 hejJejer kees eele:keeue 9 yepes Menj kes cebefoj mes Ceceeskeej Oeece leerLe& leke jLe hej hebehejceser
YeieJevleeW keer eefleceeSB ueskej efJeMeeue peguetme efvekeeuee ieee~ Fmekes Ghejeble leerLe& mLeue hej eer ceieveueeue iegueeyeebo pewve-yesef[ee eje
PeC[ejesnCe efkeee ieee~ hegve: ceOeevn ceW eeieceC[ue efJeOeeve mecheVe ngDee~ Fme efove jeef$e ceW eer hesMe pewve mebieerlekeej eje YeJe
Yepeve mebOee kee Deeeespeve Yeer mecheVe ngDee~ heeeled 24 hejJejer kees eele: 7 yepes vetleve Jesoer hej hebehejceser YeieJevleeW keer eefleceeSB
efJejepeceeve keer ieF leLee Fmekes Ghejeble efMeKej hej eer DeMeeske kegceej pewve PeebPejer-YeerkeveieebJe eje keueMeejesnCe Je eer ceneJeerj
kegceej pewve-eeF& eje OJepeejesnCe efkeee ieee~ Fme DeJemej hej Fv-FveefCeeeW eje hebehejceser YeieJevleeW kee hebeece=leeefYe<eske
mecheVe efkeee ieee leLee leerLe& hej efJejepeceeve YeieJeeve $e+<eYeosJe keer meJee meele heg Gegbie heeemeve eeflecee kee YeJe hebeece=le
cenecemlekeeefYe<eske ceneslmeJe meevebo mecheVe ngDee~ cenecemlekeeefYe<eske kee meerOee emeejCe heejme ewveue kes ceeOece mes meejs osMe ceW
emeeefjle efkeee ieee~
efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej mekeue efoiecyej pewve meceepe meveeJeo Je hetJeea-heefeceer efvecee[ eje eLece yeej meveeJeo Deeieceve
hej mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer kee YeJe mecceeve meceejesn Yeer Deeeesefpele efkeee ieee, efpemeceW GvnW Ceceeskeej Oeece leerLe& ^m
leLee Deeeee& JeOe&ceevemeeiej YeeceC[ue, mekeue pewve meceepe meveeJeo Je hetJeea-heefeceer efvecee[ eje eMeefmle he$e Je YeJe ceeueehe&Ce
kes meeLe mecceeefvele efkeee ieee~
ceneslmeJe ceW mecemle efJeefOeefJeOeeve eefleeeee& heb. vejsMe kegceej pewve Meeeer-pecyeterhe Je heb. efJepee kegceej pewve-pecyeterhe eje
kegMeueleehetJe&ke mecheVe kejeS iees~ Fme DeJemej hej ceneslmeJe ceW meewOece& Fv kee meewYeeie eer cegkesMe pewve-meew. uesKeceeuee pewvemeveeJeo ves eehle efkeee leLee eer efJeMeeue kegceej pewve-meew. efveefkelee pewve ves Oevekegyesj kee, eer JewYeJe pewve-meew. egefle pewve ves
e%eveeeke kee, eer Deepeeo kegceej pewve Meen-meew. Mekegvleuee Meen-Fboewj ves meevelkegceej Fv kee leLee eer heJeve kegceej pewve
keeleesje Jeeues ves F&Meeve Fv kee heo eehle kej efJeMes<e hegCe Deefpe&le efkeee~ hebehejceser YeieJeeve keer eeflecee efJejepeceeve kejves
kee meewYeeie eer ekeeMe kegceej pewve-yeeuemecegbo, eer esefjle keg ceej pewve Iees-Fboewj, eer ceneJeerj kegceej pewve-eeF& SJeb eer
jepekegceej pewve ye[tle Deeefo cenevegYeeJeeW ves eehle efkeee~
Deeeespeve keer mecemle mecheVelee ceW eer megOeerj kegceej pewve eewOejer (ceneceb$eer-Ceceeskeej Oeece leerLe&), eer kewueeMeebo pewve eewOejer,
eer kewueeMeebo peeues, mebeespeke eer De#ee pewve meje&he, eer jepekegceej pewve ye[to, eer meboerhe eewOejer, eer eMeeble pewve, eer DevegYeJe
pewve meje&he, eer ceesvet pewve Jeeefjme, eer megOeerj pewve eee Jeeues, eer megYee<e peeues, eer ueeskesv pewve, eer eerkeeble pewve, eer megMeerue
kegceej pewve hehhet, eer Depee hebeesefueee, eer jepesv pewve ceneJeerj, eer DeeMeer<e pewve eewOejer Deeefo kee efJeMes<e meneesie jne~
%eeleJe nw efke meveeJeo veiejer hetpe ceeleepeer kes efMe<e jns hetpe heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe keer
pevcemLeueer nw, peneB hej Gvekeer esjCee mes meved 1996 ceW Ceceeskeej Oeece leerLe& kee efMeueeveeme kejkes meJe&eLece leerLe& hej meJee meele
heg Gegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer heeemeve eeflecee efJejepeceeve keer ieF& Leer, efpemekes Ghejeble hetpe cenejepe peer keer YeeJeveevegmeej
hebehejceser YeieJevleeW keer eefleceeSB efJejepeceeve keer ieF& nQ~ Fve eefleceeDeeW keer hebekeueeCeke pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hejJejer 2010 ceW
mecheVe keer ieF& Leer~ heeeled 24 hejJejer 2012 kees Fvekeer mLeehevee leerLe& hej ngF& nw~ leerLe& kes ecegKe mlebYe jns eeJekejlve mJe. eer
ekeeMeebo pewve eje DeefYeefmebefele megvoj yeeie-yeieeres Jeeues Fme GheJeve ceW eceMe: Ske ewleeuee, kegBDee, keg kecejs Deewj Ceceeskeej
Oeece cebefoj kee megvoj efvecee&Ce Gvekes megheg$e eer efJeMeeue pewve, eer JewYeJe pewve kes kegMeue vesle=lJe ceW mecheVe ngDee~
Debke-8-9
(43)
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes
ceneJeerj peer DeefleMee #es$e ceW hebeyeeueeefle cebefoj keer hebekeueeCeke eeflee meevebo mecheVe
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes DeefleMee #es$e eer ceneJeerj peer (jepe.) ceW
MeebefleJeerj veiej kes heeme yeves ceneJeerj Oeece heefjmej ceW hebeyeeueeefle efoiecyej pewve cebefoj kee megvoj efvecee&Ce keee& mecheVe ngDee nw~ Fme
cebeof j kee hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceer peer-pecyeterhe-nefmleveehegj kes meeefVeOe ceW efoveeBke 29 peveJejer mes
2 hejJejer 2012 leke Delevle YeJelee kes meeLe meevebo mecheVe ngDee~ Fme eeflee ceneslmeJe ceW eer censMeebo pewve-eerceleer meblees<e pewve
YeieJeeve kes ceelee-efhelee yeves, eer meefeve pewve-eerceleer egelf e pewve meewOece& Fv-FveefCe, eer megYee<eebo pewve-eerceleer mebOee pewve e%eveeeke, eer
eseebme emeeo pewve-eerceleer hetpee pewve Oevekegyesj, eer jepesMe pewve-eerceleer kebeve pewve F&Meeve Fv, eer melesv kegceej pewve-eerceleer nsceuelee
pewve meevelkegceej Fv Je eer eceeso pewve-eerceleer megceve pewve ves ceensv Fv yevekej efJeMes<e hegCe Deefpe&le efkeee~
cebefoj Je cetefle& efvecee&Ce leLee hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe kee mecemle hegCe ueeYe eer censMeebo pewve-eerceleer meblees<e pewve,
jepehegj jes[, efmeefJeue ueeFvme, efouueer ves eehle kej Deheves peerJeve kes efMeKej hej keueMe e{eee nw~ cebefoj efvecee&Ce nsleg eer heJeve pewveeerceleer lejve pewve-Deeieje ves Yetefce YeW keer leLee efMeKej hej keueMeejesnCe eer ieeshesv pewve-eerceleer T<ee pewve eje Je OJepeejesnCe eer
Jeer.kes. pewve-Denceoeyeeo eje efkeee ieee~ cebefoj peer ceW heeeJeleer ceelee Je #es$eheeue yeeyee keer cetefle& mLeehevee kee meewYeeie eer jekesMe
DeeJeeue-eerceleer ceesenf lee DeeJeeue ves eehle efkeee~ mecemle efJeefOeefJeOeeve eefleeeee& heb. efJepee kegceej pewve-pecyeterhe Je heb. erkeceebo
pewve-efouueer ves kegMeueleehetJe&ke mecheVe kejeS leLee meneesieer eefleeeee& kes he ceW heb. megjsMeebo pewve, MeebefleJeerj veiej, ceneJeerj peer
leLee heb. melesv kegceej pewve-efleJejer (ce.e.) ves cenlJehetCe& meneesie eoeve efkeee~
efJeMes<ehe mes eeflee ceneslmeJe ceW kesJeue%eeve keueeCeke kes DeJemej hej cegevf e eer eeLe&veemeeiej peer cenejepe kee meeefVeOe eehle ngDee leLee
cees#ekeueeCeke kes MegYe DeJemej hej Deeeee& eer efJeceuemeeiej peer cenejepe ves Dehevee meeefVeOe eoeve kej meYeer kees cebieue DeeMeerJee&o efoee~
mechetCe& ceneslmeJe kee Deeeespeve efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj eje efkeee ieee leLee keee&ece keer
mecheVelee ceW eer DeefleMee #es$e ceneJeerj peer eeeerve cebefoj, keceueeyeeF& Deeece, MeebefleJeerj veiej meefceefle Deeefo meYeer mebmLeeDeeW kee
cenlJehetCe& meneesie eehle ngDee~
mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeepeer efJeMes<eebke kes meboYe& ceW : en MeleMe: DeefYeveboveere efJeMes<eebke nw
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj eje ekeeefMele meeeo mete& mes Deeueesefkele mecei%eeve ceeefmeke
heef$ekee kee peveJejer 2012 kee efJeMes<eebke eehle kej neefo&ke emeVelee ngF&~
Fme efJeMes<eebke ceW kece&eesieer yeeue yeeeejer jJeerv kegceej peer kes efJeje JeefelJe SJeb efoJe kele&=lJe kee meceeee efJeJeseve
neskej Gvekeer megefeefvlele efJekeeme ee$ee kee meceereerve efJeMues<eCe lees ngDee ner nw, GvnW mJeefmleeer heer"eOeerMe heo hej mecee{ efkees
peeves Deewj mJeefmleeer heer"eOeerMe kece&eesieer jJeervkeerefle& mJeeceer peer Fme cenveere mecyeesOeve-ieewjJe DeuebkejCe nsleg megmecheeefole
efJeefOe-efJeOeeve kes efveoMe&ke ceebieefueke efeeekeueeheeW kes heefjeeeke efJeefJeOe emebieeW kee meefe$e SJeb esjke heebkeve Yeer ngDee nw~
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee efMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer keer efoJe osMevee Deewj e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer
ceeleepeer kes eeefleYe meefVeke<e& mes megJeeefmele en efJeMes<eebke MeleMe: DeefYeveboveere nw~
meeceeefpeke, Oeeefce&ke, meebmke=efleke SJeb Sself eneefmeke cenJe kes Fme efJeMes<eebke keer mebeespevee nsleg mecheeoke SJeb ekeeMeke cenesoeeW kes
meeLe eyebOe-heg melele peeieke mecheeoke eer peerJeve ekeeMe peer pewve kees keesef Me: DeefYeJeeove-DeefYevebove-yeOeeF&eeB-MegYekeeceveeSB~
-pewve je^ Yet<eCe ees. [e@. Yeeieebo pewve Yeeiesvog, oceesn
(44)
Debke-8-9
Deeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le
Se ceefnuee mebie"ve eje efkeS ieS keee&eceesb keer efjHees&

Se, 19 efomecyej kees Jeeo-efJeJeeo Heefleeesefielee (efJe<ee Ye<eeej Gvcetueve efmeHe& keevetve mes mebYeJe venerb) [e@. Heer.kes. pewve
meYeeieej mejmJeleer efMeMeg cebefoj jsueJes jes[ Se cesb [e@. megJeerje ieeseue (pewve) mebeesepf ekee kee efJeMes<e efveoxMeve jne~ leerve mebmLeeDeesb kes
meeLe ceefnuee mebie"ve kee efJeMes<e meneesie jne leLee mebeeueve yemeg pewve ves efkeee~ Fmecesb kejerye 1500 yeeesb ves HeefleYeeie efkeee~
Se 21 efomecyej kees YeieJeeve HeeMJe&veeLeevoHeYeg kee pevce leHe keueeCeke eer HeeMJe&veeLe efoiecyej pewve cebefoj veefMeeeb peer
Hecs eveiej Se cesb Heele: Hetpeve, jLeee$ee leLee Heeuevee SJeb ceelee Jeecee osJeer kees yeOeeF& kee megvoj keee&ece oesHenj cesb ceefnuee mebie"ve
eje efkeee ieee, jeef$e cesb Deejleer, Yepeve Deeefo keer megvoj Hemlegefle Yeer iegueMeve SC[ Heeer& kes eje mecHevve ngF&~
Se 25 efomecyej kees 'ieg ceefncee JejCeer ve peees` kes Devleie&le Deeeee& Jeerj meeiej peer kee Hetpeve, Dee. mevceefle meeiej peer kee Hetpeve
Heele: keeue efkeee ieee~ meeebkeeue Ceceeskeej ceb$e kee Hee", Deejleer, efJeveeebpeefue meYee SJeb Heespeskej Hej cenejepe eer mevceefle meeiej peer
keer HeLece HegCe efleefLe keer meer.[er. efoKeeF& ieF&, SJeb meebmke=elf eke keee&ece keer megvoj Hemlegelf e ess ess yeeesb eje oer ieF&~ egJee Heefj<eo kee
HetCe& meneesie efceuee~ mevceefle meeiej mesJee meefceefle ves cebe JeJemLee mebYeeueer~ mebeeueve yemeg pewve ves efkeee~
Se 3 peveJejer kees YeieJeeve MeeebefleveeLe peer kes kesJeue%eeve keueeCeke kes MegYe DeJemej Hej oesHenj 2 yepes Meebelf eveeLe ewleeuee
pewve ieueer cesb Meebefle efJeOeeve kee Deeeespeve ceefnuee mebie"ve eje efkeee ieee~ mebie"ve DeOe#ee eerceleer yeefyelee pewve ves Mejo HetefCe&cee
(Het. ceelee peer kes pevce peebleer) Hej Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer Je<e& keer Iees<eCee kes yeejs cesb peevekeejer oer SJeb Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer
cenejepe kee peerJeve Je=leevle yemeg pewve ves Hemlegle efkeee~
Se 22 peveJejer kees YeieJeeve DeeefoveeLe kee efveJee&Ce uee[t keee&ece eer DeeefoveeLe efo.pewve cebefoj "C[er me[ke Hej DeeefoveeLe
eeueermee, Deeeee& Meebeflemeeiej eeueermee SJeb Deeeee& eer Jeerj meeiej eeueermee Hej DeeOeeefjle HeMvecebe kee megvoj keee&ece ngDee~
Hegjmkeej SJeb Hemeeo efJelejCe megveerue kegceej pewve ves efkeee~
Se 2 HejJejer kees mebie"ve keeee&uee Hej eer DeeefoveeLe mlees$e kee Hee" SJeb eeueermee Hee" mebie"ve DeOe#ee eerceleer yeefyelee pewve
Hejs Cee kes memegj mJe. eer megKeosJe Hemeeo pewve keer HegCeefleefLe Hej Deeeesepf ele kej Deeefo yencee YeieJeeve DeeefoveeLe kees mcejCe efkeee
ieee~ mebmLee keer meYeer meomeeDeesb kee HetCe& meneesie HeeHle ngDee~
Se 5 HejJejer kees 'ceeb efpeveJeeCeer legPes HeCeece` Deeeee& eer Jeerj meeiej peer kes 89 Jesb #eguueke oer#ee efoJeme Hej keee&ece ceW eer
vesecf eveeLe efpeveeuee cesb Deeeee& eer Jeerj meeiej efJeOeeve kee Deeeespeve ceefnuee mebie"ve eje efkeee ieee~ mebeeueve yemeg pewve ves efkeee~
Se 17 HejJejer kees G.He. egveeJe Deeeesie eje peeiees celeoelee peeiees DeefYeeeve kes Devleie&le eer efo. pewve kevee Fvj keeuespe "C[er
me[ke Hej Ske mebiees<"er SJeb Ske jwueer kee Deeeespeve ceefnuee mebie"ve eje Je=no mlej Hej efkeee ieee~ efpemecesb e$eeDeesb ves celeoelee peeiees
keer jbieesueer mepeekej celeoeleeDeesb kees peeieke efkeee~ DeOe#ee yeefyelee pewve ves yeeesb kees celeoeve keer Heefeee Jees Deewj DeHeves cele kee
GHeeesie keeesb kejs?b Hej mecePeeee SJeb mebkeefuHele kejeee leLee ueesieeW kees Henues celeoeve efHej peueHeeve eje peeieke efkeee~
es<ekeyeefyelee pewve Hejs Cee (DeOe#ee-ceefnuee mebie"ve), Se
ceebieerlegbieer peer ceW FvOJepe ceC[ue efJeOeeve meevebo mecheVe

hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes YeieJeeve $e+<eYeosJe keer 108 heg Gegbie efJeMeeue eeflecee
efvecee&Ce keer mLeueer ceebieerlegbieer efme#es$e ceW FvOJepe ceneceC[ue efJeOeeve kee YeJe Deeeespeve efoveeBke 23 hejJejer mes 29 hejJejer
2012 leke meevebo mecheVe ngDee~ Ge efJeOeeve cetefle& efvecee&Ce keceser kes DeOe#e SJeb hetpe ceeleepeer kes efMe<e mJeefmleeer kece&eesieer
heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer kes meeefVeOe ceW meevebo mecheVe ngDee~ efJeOeeve ceW ieefCeveer %eeveceleer YeeceC[ue (cene.) SJeb
ceebieerlegbieer cetefle& efvecee&Ce keceser kes heoeefOekeeefjeeW, meomeeW Je YeeeW ves Yeeie ueskej efJeMes<e hegCe Deefpe&le efkeee~ mecemle hetpeeefJeOeeve heb. eoerhe kegceej pewve Meeeer-pecyeterhe eje mecheVe kejees iees~ Ge efJeOeeve cetefle& efvecee&Ce kes keee& keer efveefJe&Ive
mecheVelee nsleg efkeee ieee~
Debke-8-9
(45)
heeeer yeeyetueeue peer heeesoer-Fboewj kee efveOeve

15 petve 1920 kees Fboewj efpeues keer osheeuehegj lenmeerue kes eece megce"e ceW pevceW leLee Yeejle mejkeej eje heeeer keer
GheeefOe mes mecceeefvele eKeele meceepemesJeer eer yeeyetueeue peer heeesoer kee mJeie&Jeeme efoveeBke 25 peveJejer 2012 kees nes ieee~
25 peveJejer 2012 kees heeesoer peer ves eele: YeieJeeve kes oMe&ve efkees Deewj Gmekes yeeo eejeW ekeej kes Deenej kee
leeie kej efoee~ eele: 11 yepes Deheves efveJeeme mLeeve hej GvneWves Debelf ece meebme ueer~ Fme mecee Gvekes heefjJeej kes meYeer
meome GheefmLele Les~ peerJeve Yej heeesoer peer ves meceepe mesJee SJeb hejceeLe& kes keece efkeS Fmeer ece kees Deeies ye{eles ngS
Debeflece meebme kes yeeo Yeer Deheveer Fe Devegmeej Deheveer oesveeW DeeBKeW oes ves$enerve JeefeeeW kes efueS os ieS~ Gvekeer Debeflece ee$ee iegceeMlee veiej
efmLele efveJeeme mLeeve mes oeshenj 3 yepes DeejbYe ngF&~ Fmemes hetJe& meYeer mLeeveere Fueskee^ @efveke ceeref[ee hej Gvekes osneJemeeve leLee Debelf ece ee$ee
keer metevee emeeefjle ngF&~ Gvekeer Debelf ece ee$ee kes mecee Fboewj kes meYeer ieCeceeve veeieefjke leLee eMeemeve kes DeefOekeejer GheefmLele Les~ efpeueeOeerMe
eer jeIeJesvefmebn, veiej efveiece kes Gheeege eer efJeJeske eese$f ee, hegeuf eme DeOeer#eke leLee efJeOeeekeieCeeW kes meeLe ner jepevewelf eke oueeW kes DeOe#e Yeer
GheefmLele Les~ heefjJeej kes meomeeW Deewj ieCeceeve veeieefjkeeW eje heeesoer peer kes heeefLe&Je Mejerj hej heg<he ee meceefhe&le efkees iees~ peye Gvekeer Debelf ece
ee$ee eejbYe ngF&, lees ceOeeosMe Meemeve keer Deesj mes hegeuf eme efJeYeeie eje iee@[& Dee@he Dee@vej efoee ieee, nJeeF& heeej kejves kes heeeled yevotkeW Guer
jKe kej meueeceer oer ieF&~
heeesoer peer keer heeefLe&Je osn kees heg<heeW mes megmeefppele Ske Jeenve hej jKee ieee~ Debelf ece ee$ee ceW hegefueme Jeenve kes heers yeQ[ Deewj efhej
heeefLe&Je Mejerj Jeenve kes heeeled heefjJeej kes Jeenve leLee Deve JeefeeeW kes Jeenve kee uecyee keeefheuee Lee~ MeJeee$ee ceeie& hej heeesoer peer kees
eebpeefue osves kes efueS eer Jew<CeJe ^m Deewj Gmekeer meneesieer mebmLeeDeeW, eer keuee@Le ceekex ceexvdme SmeesefmeSMeve leLee Gmekeer meneesieer
mebmLeeDeeW, eer keuee@Le yeeskeme& SmeesefmeSMeve, YeieJeeve yeengyeueer efoiecyej pewve ^m ieescceefiejer, keueeLe ceekex kee@hejsefJe yeQke leLee pewve
menkeejer hes{ er kes meeLe ner efoiecyej pewve meceepe kes 25 mes DeefOeke cebe ueieees iees Les~ meYeer cebeeW hej mes yee kees heg<heebpeefue Deefhe&le keer ieF&~
MeJeee$ee ueieYeie 5 yepes ieescceefieefj hengBeer, peneB DeeJeMeke Oeeefce&ke efeeeDeeW kes heeeled heeesoer peer kees cegKeceb$eer kes eefleefveefOe kes
he ceW Fboewj kes keueskej eer jeIeJesv efmebn eje heeesoer peer kes heeefLe&Je Mejerj hej Deeghetefjle ves$eeW kes meeLe heg<heee Deefhe&le efkeee ieee~
Fmekes heeeled heeesoer peer kes pes heg$e eer vejsv heeesoer SJeb hetjs heefjJeej eje Gvekes heeefLe&Je Mejerj kees cegKeeefive oer ieF&~ en #eCe Oeeefce&ke
ef mes lees cenlJehetCe& Lee ner meeLe ner Ske DemeeOeejCe Ievee Yeer Fme mecee ngF&~ Kegues Deemeceeve kes yeeJepeto cegKeeefive kes mecee yeeefjMe
kes keg eRs he[s Deewj mete& kee jbie Skeoce hetje ueeue nes ieee~ GheefmLele meYeer Meeskekegue veeieefjkeeW ves Fmes eke=efle eje heeesoer peer kees ee
megceve Dehe&Ce kejvee yeleeee~ Fme mecee hegve: hegeuf eme eje iee@[& Dee@he Dee@vej hetjs jepekeere mecceeve kes meeLe efoee ieee~ Debeflece efeee mLeue
hej ceOeeosMe Meemeve kes Geesie ceb$eer eer kewueeMe efJepeeJeieeae, efpeueeOeerMe eer jeIeJesv efmebn, hegefueme DeOeer#eke, efJeOeeekeieCe leLee
jepevewefleke oueeW kes veslee Yeer GheefmLele Les~ Deveske ieCeceeve veeieefjke Yeer Fme DeJemej hej GheefmLele jns~ Fme DeJemej hej Meeske meYee
Deeeesefpele keer ieF&, efpemeceW keueskej eer jeIeJesvefmebn ves meJe&eLece ceOeeosMe kes cegKeceb$eer eer efMeJejepeefmebn eewneve kes Meeske mebosMe kee
Jeeeve efkeee~ cegKeceb$eer ves Deheves Meeske mebosMe ceW heeesoer peer kes efveOeve kees mleyOe kej osves Jeeuee meceeeej yeleeee Deewj GvnW YeeJeYeerveer
eebpeefue oer~ Geesieceb$eer eer kewueeMe efJepeeJeieeae ves Fboewj Menj kes efkemeer Ske ecegKe eewjens hej heeesoer peer keer eeflecee mLeeefhele efkees peeves
leLee eewjens ee me[ke kee veecekejCe heeesoer peer kes veece hej kejves keer Iees<eCee keer~
mJeieeae heeesoer peer keer eeo kees mLeeeer yeveees jKeves kes efueS efJeefYeVe mebmLeeSB eespeveeeW yevee jner nQ~ eer Jew<CeJe meneeke ^m,
eer keuee@Le ceekex ^m, eer keuee@Le yeeks eme& SmeesefmeSMeve, osJeer Deefnuee vet keuee@Le ceekex kecheveer efueefces[ kes DeOe#eeW eje Fme efoMee ceW
eespevee yeveeeer pee jner nw~ efpevnW MeerIe ueeiet kejves kee efveCe&e efueee ieee nw~
[e@. ceeueleer pewve cewvehegjer kees Yeelee Meeske

leerLekej $e+<eYeosJe pewve efJeled cenemebIe keer efJeeved [e@. ceeueleer pewve kes YeeF& eer Mejoebo pewve S[Jeeskes kee mJeie&Jeeme 17 peveJejer
2012 kees Gvekes efveJeeme mLeue kegjeJeueer ceW nes ieee nw~ hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kes eefle Mejoebo peer kes ceve ceW DeieeOe eeYeeer jnleer Leer~ Gvekes ceve ceW hetpe ceeleepeer eje efueefKele meeefnle kes Debespeer DevegJeeo keer eyeue Fe jnleer Leer~ Jele&ceeve ceW GvneWsves
eefle%ee veeceke Gheveeme kes keg he=eW kee DevegJeeo Yeer efkeee Lee~ Deehe Debeflece mecee ceW Yeer hetpe ceeleepeer SJeb nefmleveehegj kes efpevecebefojeW
kee mcejCe kejles jns Deewj Ceceeskeej ceb$e kes eJeCe SJeb YeieJeeve MeebefleveeLe kes mcejCe kes meeLe eeCe leeies~
Deehekes efveOeve hej efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve SJeb leerLekej $e+<eYeosJe pewve efJeele cenemebIe YeeJeYeerveer eebpeefue Deefhe&le
kejles ngS [e@. ceeueleer pewve kes eefle neefo&ke mebJesovee Jee kejlee nw~
(46)
Debke-8-9
Debke-8-9
(47)
(48)
Debke-8-9

Samyakgyan 2012-03

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Samyakgyan 2012-03

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Debke-8-9

mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

Pujya Ganini Pramukh Aryika

SHRI GYANMATI MATAJI

eer eboveeceleer ceeleepeer

Pragya Shramni Aryika

lepe&euees efceue meye......

SHRI CHANDNAMATI MATAJI

efveoxMeke SJeb mecheeoke :

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe

jJeervkeerefle& mJeeceer peer

Swastishri Karmayogi Peethadheesh

peerJeve ekeeMe pewve

Jeevan Prakash Jain

mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

YeieJeeve yeengyeueer cenecemlekeeefYe<eske-JesCetj kes efveefcee mes mecheVe ngF&

kevee&ke leerLe& ee$ee-5-6-7 hejJejer 2012

Yeejke eekeerefle& peer Deeefo kes meeLe Deemeve enCe efkeee~

kee oMe&ve kejkes hegCe Deefpe&le efkeee~

hegve: eJeCeyesueieesuee mes yeQieueesj kes efueS emLeeve kejkes

25 Je<e& hetJe& meved 1987 ceW pecyeterhe-nefmleveehegj ceW mecheVe ngS

egieeefleeceCe kes eLece Fefleneme kees eeo efkeee ieee

eer pecyetmJeeceer eefjle

YeJeosJeyeeeCemeeefhe oer#ee enCeb

YeJeosJecegves: eles<eg efmLejerkejCeb

(Initiation of Bhavdev also)

Madhyaloka (The Middle Universe)

mecei%eeve kes efmelecyej 2011 Debke leke Deehe meYeer hee"keeW

eJe=efe kejves ueielee nw leye Gme YeJe heg<e kes Deveeefokeeueerve

peerJevOej ves Fke keges kees, Ceceeskeej kee ceb$e efoee~

emlegefleieefCeveer Deeefe&kee %eeveceleer

meceerhe efJevee ege neskej eJe=efe kejveer eeefnS leLee Gmekee

ceneceb$e ceW Deeeee&, GheeOeee, meeOeg kees

jlve$ee kes eLeeeesie Oeejke nesves mes osJe nQ~

ceneceb$e ceW mechetCe& eoMeebie meceeefJe nw

Deefmceved ceb$es eLeceheos SkeeoMe (11) efleereheos Deew

Cecees DeefjnbleeCeb Fme eLece heo ceW kegue meele De#ej nQ

keeeWefke eneB e pPee JJe Fve mebegee#ejeW kes leerve JeCe&

-Mesj boFke Deesj lejepet hes DeefKeue iegCe kees e{eTB~

yeeue efJekeeme efMe#eCe

ieleebke mes Deeies............

eewyeerme leerLekej (hee"-4)

YeieJeeve $e+<eYeosJe SJeb Gvekes meJeexoe efmeeble

ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kee cebieue efJenej

-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer

eer ceneJeerjee vece:

mJe. hetueebo peer mes"er [erceehegj keer mce=efle ceW

YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe) efyenej ceW

eLeceeeee& eer Mebeeflemeeiej efveuee

nes pewJevle Deveeefoceb$eced, Ceceeskeej Dehejeefpele ceb$eced ~~1~~

Ceceeskeej kes heQefleme ele nQ, eeJeke kejles eeegle nQ~~22~~

eer $e+<eYeosJeee vece:

mJeefmle eer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervokeerefle& mJeeceer peer

kegMeue eespevee jlveekej

eer oeesoe Deefnmb ee leerLe&

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervokeerelf e& mJeeceer peer

efleefLe-Heeuiegve megoer 3, efoveebke 24 HejJejer 2012, MegeJeej

eer oeesoe Deefnmb ee leerLe& meefceefle, yeesjieebJe Kego& (efpe.-Keb[Jee)

~~eer $e+<eYeosJeee vece:~~

hejcehetpe, mJeefmleeer, kece&eesieer, heer"eOeerMe jJeervokeerefle& mJeeceer peer

SJeb mecemle ^merieCe leLee meome

hejcehetpe ieefCeveer ecegKe Deeefe&kee efMejesceCeer eer %eeveceleer ceeleepeer

nes pewJevle Deveeefoceb$eced, Ceceeskeej Dehejeefpele ceb$eced 1

Ceceeskeej kes heQefleme ele nQ, eeJeke kejles eeegle nQ22

eer $e+<eYeosJeee vece: